ყალბი ამბები და დეზინფორმაცია: საფრთხეები, ბრძოლის გზები, ეთიკური და სამართლებრივი ასპექტები

ყალბი ამბები და დეზინფორმაცია საფრთხეები, ბრძოლის გზები, ეთიკური და სამართლებრივი ასპექტები

Fake News and Disinformation Threats, Ways to Fight, Ethical and Legal Aspects კონფერენციის მასალები • CONFERENCE PAPERS

ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი სოციალურ და პოლიტიკურ მეცნიერებათა ფაკულტეტი მულტიმედია ცენტრი Ivane Javakhishvili Tbilisi State University Faculty of Social and Political Sciences Multimedia Center

თბილისი/TBILISI 2021

სამეცნიერო კომიტეტი: ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის სოციალურ და პოლიტიკურ მეცნიერებათა ფაკულტეტი • მანანა შამილიშვილი პროფესორი, ჟურნალისტიკისა და მასობრივი კომუნიკაციის მიმართულების ხელმძღვანელი • მაია ტორაძე ასოცირებული პროფესორი, ჟურნალისტიკისა და მასობრივი კომუნიკაციის მიმართულება • ნათია კუპრაშვილი ასოცირებული პროფესორი, ჟურნალისტიკისა და მასობრივი კომუნიკაციის მიმართულება • ნინო ჭალაგანიძე ასოცირებული პროფესორი, ჟურნალისტიკისა და მასობრივი კომუნიკაციის მიმართულება გორის სახელმწიფო სასწავლო უნივერსიტეტი • მარიკა შერაზადიშვილი პროფესორი, ჟურნალისტიკის საბაკალავრო საგანმანათლებლო პროგრამის ხელმძღვანელი ქუთაისის აკაკი წერეთლის სახელმწიფო უნივერსიტეტი • მზია თადუმაძე ასოცირებული პროფესორი, სოციალურ მეცნიერებათა დეპარტამენტი; ჟურნალისტიკის მიმართულების ხელმძღვანელი

სტილისტ-კორექტორი: ელენე ჩაბრაძე

საორგანიზაციო კომიტეტი მარინა სალუქვაძე მულტიმედია ცენტრის დირექტორი, პროექტის ავტორი ნათია რაჭველიშვილი მოწვეული პედაგოგი ნათია სვანიძე ასისტენტ პროფესორი, პროექტის კოორდინატორი ლიანა მარქარიანი მარქარიანი მულტიმედია ცენტრის სპეციალისტი

კომპ. უზრუნველყოფა და გარეკანის დიზაინი ლიანა მარქარიანი

Scientific Committee: Ivane javakhishvili Tbilisi State University, Faculty of Social and Political Sciences • Manana Shamilishvili Professor,б Head of The Journalism and Mass Communication Department; • Maia Toradze Associate professor of Journalism and Mass Communication Department • Natia Kuprashvili Associate professor of Journalism and Mass Communication Department • Nino Chalaganidze Associate professor of Journalism and Mass Communication Department

Gori State Teaching University • Marika Sherazadashvili Professor, Head of the Bachelor’s Program in Journalism Kutaisi Akaki Tsereteli State University • Mzia Tadumadze Associate professor of the Department of Social Sciences, Head of Journalistic Direction

Stylist-corrector: Elene Chabradze

Organizing part: •Marina Salukvadze Director of Multimedia Centre, Project Manager •Natia Rachvelishvili Invited Teacher •Natia Svanidze Assistant professor, Project Coordinator •Liana Markariani Multimedia Center Specialist

Computer software support and cover design Liana Markariani

წინასიტყვაობა წარმოდგენილმა კრებულმა თავი მოუყარა სტუდენტთა ნაშრომებს, რომლებიც მოხსენებების სახით წარმოადგინეს კონფერენციაზე - „ყალბი ამბები და დეზინფორმაცია: საფრთხეები, ბრძოლის გზები, ეთიკური და სამართლებრივი ასპექტები“. აღნიშნული ფორუმი გაიმართა მიმდინარე წლის 24 თებერვალს, თსუ-ს სოციალურ და პოლიტიკურ მეცნიერებათა ფაკულტეტის მულტიმედია ცენტრისა და ჟურნალისტიკისა და მასობრივი კომუნიკაციის მიმართულების ორგანიზებით, საგრანტო პროექტის - „მედიაწიგნიერების გაუმჯობესება, როგორც დემოკრატიის განვითარების ფასილიტატორი საქართველოში“ - ფარგლებში. მულტიმედია ცენტრი პროექტს ახორციელებს საქართველოში აშშ-ს საელჩოს დემოკრატიის კომისიის მცირე გრანტის პროგრამით. განსაკუთრებული აღნიშვნის ღირსია ის ფაქტი, რომ კონფერენციაში ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის გარდა, მონაწილეობდნენ ქუთაისის აკაკი წერეთლის სახელობის სახელმწიფო უნივერსიტეტისა და გორის სახელმწიფო უნივერსიტეტის საბაკალავრო, სამაგისტრო და სადოქტორო საფეხურების სტუდენტები. ამასთან ერთად, აღნიშნული უნივერსიტეტების პროფესორებმა თბილისელ კოლეგებთან ერთად მონაწილეობა მიიღეს კონფერენციის სამეცნიერო კომიტეტის საქმიანობაში და გამოავლინეს გამარჯვებული მომხსენებლები. წარმოდგენილმა კრებულმა გააერთიანა ნაშრომები, რომლებიც სწორედ კონფერენციის სამეცნიერო კომიტეტის მიერ შერჩეული მოხსენებების საფუძველზე შეიქმნა. გამოცემაში შესული სტატიები კარგად ასახავს თანამედროვეობის წინაშე არსებული უდიდესი გამოწვევის - დეზინფორმაციისა და ყალბი ამბების საფრთხეებს, მასთან გამკლავების მცდელობებს, ამ მხრივ ქართული სოციალური და ტრადიციული მედიის გამოცდილებასა და მათ წინაშე არსებულ პრობლემებს. ავტორთა თვალთახედვით დანახული რეალობა, კონკრეტული შემთხვევების ანალიზი, საერთაშორისო და ადგილობრივი პრაქტიკის წარმოჩენა, ტერმინთა დაზუსტება, სტატისტიკური მონაცემები თუ ისტორიული წანამძღვრები შექმნილი ვითარების მართებულ სურათს ქმნის. ახალგაზრდა მკვლევრების მიერ განხილული თემატიკა, რელევანტური კვლევის მეთოდებით გაანალიზებული მედიაკონტენტი გვაძლევს იმის თქმის საფუძველს, რომ ჩვენ წინაშეა საინტერესო, მრავალაქცენტიანი, პრობლემების იდენტიფიცირებასა და მათ მოგვარებაზე ორიენტირებული ნაშრომები. მათში ნათლად ჩანს ავტორთა უნარები და კვლევითი პოტენციალი. ცხადია, კრიტიკოსის თვალს არც ხარვეზი დარჩება შეუმჩნეველი, მაგრამ მთავარი მაინც ახალგაზრდების მოწადინებაა, მათი მცდელობა, გამოიკვლიონ ქართული მედიაგარემო, ინტერდისციპლინურ ჭრილში წარმოაჩინონ მის წინაშე არსებული პრობლემები და ამით შექმნან კარგი პრეცედენტი სამომავლოდ უფრო ფართომასშტაბიანი და სიღრმისეული კვლევებისთვის.

INTRODUCTION This collection brings together students works as presented in a form of the conference papers at the conference – “Fake News and Misinformation: Threats, Ways to Fight, Ethical and Legal Aspects”. The above-mentioned forum took place on the 24th of February, 2021 and was organized by the Multimedia Center of the TSU Faculty of Social and Political Sciences and the Department of Journalism and Mass Communication within the framework of the grant project “Improving Media Education as a Facilitator for the Democracy Development in Georgia”. The Multimedia Center is implementing this current project under the Democracy Commission Small Grants Program of the US Embassy in Georgia.

Special mention should be made of the fact that apart of the students from Tbilisi Ivane Javakhishvili State University, the conference participants also included bachelor’s, master and doctoral levels’ students of Kutaisi Akaki Tsereteli State University and Gori State University. In addition, the professors of the mentioned universities, together with their colleagues from the TSU, took part in the activities of the scientific committee of the conference and identified the winning conference speakers.

The current collection consist of a student’s works as selected by the Scientific Committee of the Conference. Presented papers well reflect the threats caused by the grand challenge for our age – such are disinformation and fake news - and ways how to deal with this problem. The publication also outlines the experience of Georgian social and traditional media in this regard along with the obstacles they face. Author’s vision of reality, the analysis of specific cases, the presentation of international and local practices, the clarification of terms, statistical data or historical backgrounds creates a correct picture of the current situation.

Based on the thematic subjects discussed by young researchers and the media content analyzed through relevant research methods it would be possible to conclude that papers presented in this publication are interesting, multifaceted and oriented on both: problem-identification and problem-solution. They clearly show the authors’ skills and research potential. Papers obviously may contain some deficiencies and limitations, but still more important thing is the eagerness and efforts of young researchers to study and explore the Georgian media environment, to view and analyze the problems by using an interdisciplinary approach and thus set a good precedent for future larger-scale and in-depth researches.

შინაარსი თამთა ჩხაიძე, თსუ ყალბ ინფორმაციასთან ბრძოლის პრაქტიკა საქართველოში, უკრაინასა და ესტონეთში

14

ლიანა მარქარიანი, თსუ ყალბი გვერდი, როგორც ყალბი ინფორმაციის გავრცელების საშუალება

26

თეკლა ადამია, თსუ ინფოდემია COVID-19 - ახალი ამბების მედიაველში: რუსული დეზინფორმაციული ნარატივის სპეციფიკა და დამახასიათებელი ტენდენციები

44

ეკატერინე გიგაური, თსუ ყალბი ამბები სამხედრო და სამედიცინო სფეროში

60

მარიამ მარტიაშვილი, ხატია მიკირტიჩიანი, გსსუ მედიაწიგნიერება - პრობლემის გადაჭრის გზების ძიება

64

დიმიტრი შავლოხაშვილი, თსუ პანდემია და მასთან დაკავშირებული მითები

72

შინაარსი მარიამ ქარქაშაძე, თსუ დეზინფორმაციის გავრცელება ქართულ სოციალურ მედიაში

78

ხატია ხაბაშვილი, მედეა პავლიაშვილი, თეიმურაზ კოპაძე, გსსუ რუსეთის საინფორმაციო ომი საქართველოს წინააღმდეგ

86

თამარ ნიკოლაიშვილი, ქაწსუ აწსუ სოციალური ქსელები, როგორც ახალი ამბების წყარო და ყალბ ინფორმაციასთან ბრძოლის სამართლებრივ-ეთიკური ასპექტები

94

მარიამ კაჭკაჭაშვილი, ნათია მიხელიძე, თსუ დეზინფორმაციული ინტერნეტსივრცე კოვიდ19-ის პრობლემათა გაშუქებისას

100

დათო დოლაბერიძე, თსუ მითები და საზოგადოებრივი აზრი პანდემიის დროს

110

მარიამ ფრანგიშვილი, სოფიკო ტაბატაძე, თსუ ყალბი ახალი ამბები და დეზინფორმაცია, როგორც რუსეთის ჰიბრიდული ომის მთავარი იარაღი

124

CONTENT Tamta Chkhaidze - TSU The practice of combating fake news in Georgia, Ukraine and Estonia

14

Liana Markariani - TSU Fake Page as a Disseminator of False Information

26

Tekla Adamia - TSU Infodemic COVID – 19 – in News Media Field Specificity and characteristic trends of the Russian disinformation narrative

44

Ekaterine Gigauri - TSU Fake news in the military and medical fields

60

Mariam Martiashvili, Khatia Mkrtchyan – KGSTU Media literacy - the search for solutions to the problem

64

Dimitri Shavlokhashvili - TSU Pandemic and related myths

72

CONTENT Mariam Karkashadze - TSU Spreading disinformation in Georgian social media

78

Khatia Khabashvili, Media Pavliashvili, Teimuraz Kopadze – GSTU Information war of Russia against Georgia

86

Tamar Nikoleishvili - ATSU Social networks as a source of news and legal and ethical aspects of fighting fake news

94

Mariam Kachkachishvili, Natia Mikhelidze - TSU Disinformation internet space during coverage of covid-19 problems

100

Dato Dolaberidze - TSU Spreading Disinformation in Georgia during the pandemic

110

Mariam Prangishvili, Sophio Tabatadze - TSU Fake news and disinformation as the main weapon of Russia’s hybrid war

124

თამთა ჩხაიძე ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის სოციალურ და პოლიტიკურ მეცნიერებათა ფაკულტეტი სადოქტორო პროგრამა “მასობრივი კომუნიკაცია” ხელმძღვანელი: პროფესორი მანანა შამილიშვილი

ყალბ ინფორმაციასთან ბრძოლის პრაქტიკა საქართველოში, უკრაინასა და ესტონეთში შესავალი 1991 weli aramxolod sabWoTa kavSirisTvis, mTeli msofliosTvis gardamtexi aRmoCnda. 1991 wlis seqtembridan sabWoTa kavSiri formalurad 12 respublikas moicavda. 25 dekembers Tanamdebobidan gadadga mixeil gorbaCovi da Zalauflebis atributebi boris elcins gadasca. kremlze sabWoTa droSa ruseTis droSam Caanacvla. imave dRes amerikis SeerTebuli Statebis prezidentma postsabWoTa saxelmwifoebs damoukidebloba miuloca. 26 dekembers sabWoTa kavSiri oficialurad daiSala (BBC, 2013). sabWoTa kavSiris oficialur daSlas yofili mokavSire qveynebis damoukideblobisken swrafva uZRoda. sabWoTa kavSiridan Tavis daRwevis Semdeg damoukidebeli saxelmwifoebi araerTi gamowvevis winaSe aRmoCndnen. CamoSlili ekonomikis paralelurad, samxreT kavkasiaSi ruseTis uSualo monawileobiT gaRvivebul eTnokonfliqtebs regionSi arastabiluroba mohyva. sabWoTa kavSiris daSlis Semdeg yofili mokavSire qveynebis demokratizaciis procesi gansxvavebuli tempiTa da, zogierT SemTxvevaSi, gansxvavebuli mimarTulebiT ganviTarda. nawili kvlav ruseTis aqtiur mokavSired darCa, nawilma ki mkveTrad gamoxatuli dasavluri kursi airCia. saqarTvelos vardebis revoluciisa da ukrainis narinjisferi revoluciis Semdeg, postsabWoTa qveynebis dasavleTisken swrafva ruseTis Tavistkivilad iqca.

14

2018 wels ukrainelma mkvlevarma maqsim kiaikma estoneTis, saqarTvelosa da ukrainis magaliTze ruseTis sainformacio omis specifikis Sesaxeb statia gamoaqveyna. Ukraine Analytica-Si gamoqveynebul statiaSi avtori aRniSnavs, rom 2007 wels estoneTze ganxorcielebul kiberSetevaze, 2008 wlis ruseT-saqarTvelos omze da 2014 wels yirimSi ganviTarebul movlenebze dakvirvebam aCvena, rom yoveli momdevno konfliqtisas ruseTi ufro gaumjobesebuli xerxebiT ebrZvis am qveynebs. saqarTvelos saxelmwifo usafrTxoebis samsaxuris bolo wlebis angariSebi cxadyofs, rom icvleba mxolod sxvadasxva saxelmwifos mxridan hibriduli omis mcdelobis meTodebi, sazogadoebaSi antidasavluri ganwyobis gaRviveba da qveynis mier arCeul sagareo kursze zemoqmedebis sxvadasxvagvari taqtika kidev ufro ixveweba.

Sesabamisad, dezinformacia, yalbi ambebi da sxvadasxva qveynis daxvewili propaganda kvlav gamowvevad rCeba (saqarTvelos saxelmwifo uSiSroebis samsaxuri, 2019).

2014-2015 wlebis angariSebSi ,,mediis ganviTarebis fondi“ werda, rom antidasavluri ritorika xSirad qsenofobiur da homofobiur konteqstSi gaismoda da dausabuTebel SiSs ukavSirdeboda. rogorc wesi, dezinformacias politikurad aqtiuri mediaplatformebi da politikuri aqtorebi avrcelebdnen, romlebic gamudmebiT tiraJirebdnen antidasavluri propagandis sxvadasxva interpretaciis Semcvel informaciebs (mediis ganviTarebis fondi, 2015). ანტილიბერალურ პლატფორმებზე (მედიის განვითარების ფონდი - MDF, 2016) 2017 wels ,,mediis ganviTarebis fondma“ ukrainis, CexeTisa da ungreTis partnior organizaciebTan erTad gamoaqveyna kvleva, romelsac kremlis gavlenis indeqsi erqva. avtorebma miznad daisaxes, daedginaT ruseTis federaciis gavlenis meqanizmi sxva qveynebis sainformacio sivrceebze. rogorc am kvlevidan Cans, rusuli propaganda saqarTveloSi kompleqsuri xasiaTisaa, rac moicavs ara mxolod rusul propagandistul platformebs, aramed qarTul tabloidur mediasaSualebebsac (Detector Media, Media Development Found, Political Capital, European Values, 2017).

2016 wels evropulma parlamentma miiRo specialuri rezolucia propagandis sawinaaRmdego strategiuli komunikaciis Sesaxeb, sadac mniSvnelovani nawili daeTmo rusuli propagandis gavlenas evrokavSiris aRmosavleT partniorobis qveynebze (European Parliament Resolution, 2016). rezoluciaSi pirdapir ewera, rom kremlis mizans evrokavSiris erTianobis rRveva warmoadgenda, rac sabolood, strategiul partniorebTan urTierTobis gauaresebisken iqneboda mimarTuli.

15

ნაშრომის აქტუალობა miuxedavad imisa, rom sabWoTa kavSiris daSlidan TiTqmis sami aTeuli weli gavida da yofilma mokavSire respublikebma demokratizaciis procesi amdenive wlis winaT daiwyes, media yvela qveyanaSi individualurad da politikuri koniunqturis Sesabamisad viTardeboda. kvlevaSi monawile qveynebi mediis, iseve rogorc socialuri, ekonomikuri Tu politikuri mimarTulebis mxriv, ganviTarebis sxvada­ sxva etapze imyofebian, Tumca dezinformacia, yalbi ambebi da propagandistuli narativi samive qveynisTvis gamowvevaa. sakvlevi sakiTxi ki aramxolod aqtualobas kargavs, onlainmediisa da socialuri qselebis popularobis zrdasTan erTad, ufro metad aqtiurdeba. amasTan, araerTi saerTaSoriso da adgilobrivi kvleva adasturebs, rom yalb ambebTan brZola kidev ufro rTuldeba, radgan gamudmebiT ixveweba dezinformaciis gavrcelebis xerxebi. yalbi ambebi da propagandistuli narativi, rogorc wesi, qveyanaSi mimdinare mniSvnelovani socialuri Tu politikuri procesebis paralelurad Zlierdeba, rac TiToeuli qveynis magaliTze individualurad mimdinareobs. Tumca sakvlevi sakiTxis aqtualoba kidev erTxel daadastura 2020 wlis msoflios mTavari gamowvevis, COVID19-is krizisma. axali koronavirusis pandemiad gamocxadebis Semdeg internetsivrce dezinformaciis axalma nakadma moicva, rac praqtikulad yvela enaze vrceldeboda. gansakuTrebiT Zlieri ruseTidan da CineTidan wamosuli propaganda aRmoCnda. araerT oficialur angariSSi evrokavSirma Riad daadanaSaula es ori qveyana yalbi ambebis sxvadasxva enaze gavrcelebaSi (EEAS, 2020). amave angariSebze dayrdnobiT, evrokavSirSi acxadeben, rom koronavirusis Sesaxeb rusuli propagandis mizani sazogadoebaSi dasavluri institutebis mimarT ndobis dakargva da skepticizmis Camoyalibebaa (Mediachecker, 2020). yalbi ambebisa da socialuri qselebis urTierTkavSiri kidev ufro TvalnaTeli gaxda, roca mimdinare wlis aprilSi yvelaze didma socialurma qselma - feisbuqma yalbi gverdebis waSlasTan dakavSirebiT gancxadeba gaavrcela da saboloo angariSi gamoaqveyna. ,,wmendaSi“ mohyva saqarTvelos xelisuflebasTan dakavSirebuli 511 gverdi, 101 profili, 122 jgufi da 52 Instagram-angariSi, aseve ,,nacionalur moZraobasTan“ dakavSirebuli 23 profili, 80 gverdi, 41 jgufi da 9 Instagram-angariSi (Facebook, 2020). amave angariSSi Facebook ganmartavs, rom koordinirebuli da araavTenturi qcevis dros ramdenime gverdi, jgufi da angariSi erToblivad muSaobs sazogadoebis SecdomaSi Seyvanis mizniT.

16

კვლევის მიზანი და ამოცანები kvlevis mizania gamoavlinos, ra Sinaarsis yalbi ambebi xvdeba saqarTvelos, ukrainis, estoneTis onlainmediaSi. wlebis ganmavlobaSi rogor icvleboda yalb ambebTan brZolis strategia. gamoikvlios, rogor Seicvala meTodebi pandemiis pirobebSi da aseve, Seiswavlos is tendenciebi, rac saerToa am qveynebSi.

კვლევის კითხვები RQ1: ra aris kremlis propagandistuli narativis mTavari gzavnilebi saqarTveloSi, ukrainasa da estoneTSi? RQ2: ramdenad msgavsia es gzavnilebi saqarTveloSi, ukrainasa da estoneTSi? RQ3: rogoria saqarTvelos, ukrainisa da estoneTis xelisuflebebis pasuxi kremlis propagandaze?

RQ4: ramdenad xSirad xdeba yalbi ambebis gamavrcelebeli gverdebis tiraJireba socialur qselebSi? RQ5: ra aris ZiriTadi gzavnili da SegviZlia Tu ara sami qveynis magaliTze saerTo gzavnilebis Tavmoyra?

RQ6: propagandistuli narativis zrdis paralelurad, rogor icvleba mosaxleobis ganwyobebi dasavleTis mimarT? RQ7: ramdenad axerxeben moqalaqeebi yalbi ambebis identificirebas saqarTveloSi, ukrainasa da estoneTSi?

კვლევის მეთოდოლოგია kvlevis araeqsperimentuli dizaini efuZneba Tvisebriv meTodebs. kerZod, meoradi wyaroebis analizs, sakanonmdeblo bazis mimoxilvas, kontent-analizs.

17

პლატფორმები, რომლებიც ყალბი ამბების გავრცელებას ებრძვიან saqarTveloSi ramdenime platforma muSaobs yalbi ambebis gamoaSkaravebaze. maT Soris - www.mediachecker.ge, www.factcheck.ge ramdenime welia am mimarTulebiT gviziareben informaciebs, Tumca 2020 wels ori axali platformac gamoCnda. Disinfoobserver 2020 wlis ivnisSi ISFED-ma waradgina, romlis mizanic im Facebook-gverdebis gamoaSkaravebaa, romlebic diskreditaciul kampaniebSi, mani pulaciebSi da dezinformaciis gavrcelebaSia mxilebuli. platformis mizania, daexmaros momxmareblebs Facebook-ze arsebuli wyaroebis gadamowmebaSi, saiti sakmaod moqnilia da momxmarebels Ziebis funqciiT SeuZlia i povos misTvis sasurveli gverdi da informacia amave gverdis Sesaxeb. saitze informacia ramdenime kategoriaSia ganTavsebuli. esenia: diskriminaciuli gverdebi, samTavrobo propaganda, ideologiuri propaganda, cru mxardamWeri gverdebi da cru mediagverdebi. miuxedavad imisa, rom platforma gasuli wlis ivnisSi CaeSva, 241 Facebook-gverdis Sesaxeb SegviZlia informaciis naxva/moZebna (Disinfoobserver, 2020).

2020 wlis 17 ivniss sazogadoebrivma mauwyebelma axali platformis, www.antifake.ge-is prezentacia gamarTa, romlis mizania nebismieri informaciis gadamowmeba. rogorc saitis avtorebi amboben, nebismier moqalaqes SeuZlia gaagzavnos informacia, romlis pasuxic amave saitze aitvirTeba. platforma oTx qvekategorias aerTianebs: simarTle, didwilad simarTle, siyalbe da absurdi. 2020 wlis ivnisidan 2021 wlis ianvramde saitze sul 110 ambavia gamoqveynebuli. maTgan 6 simarTle, 4 didwilad simarTle, 90 siyalbe da 10 absurdi (Antifake. ge, 2021). aRsaniSnavia isic, rom platformaze gamoqveynebuli gadamowmebuli informaciis wyaro, rogorc wesi, qarTuli televiziebia. aq Sevxvde­ biT­rogorc telearxebis mier gavrcelebul informacias, ise respondentebis komentarebs. saitze ganTavsebul 90 yalb ambavs Soris 17 telekompania ,,mTavari arxis“ mier gavrcelebuli informaciaa. socialurma qselma Facebook-ma 2020 wlis 17 seqtembers ganacxada, rom saqarTvelo faqtebis gadamowmebis programis nawili gaxdeboda. programa arasamTavrobo organizacia ,,saqarTvelos reformebis asociaciisa“ (GRASS) da ,,mediis ganviTarebis fondis“ proeqtebTan Factcheck.ge-isa da ,,miTebis deteqtorTan“ partniorobiT amoqmeddeba, romlis mizanic dezinformaciis gamoaSkaraveba da masTan brZola iqneba. rogorc Facebook-ma oficialurad ganmarta, es mniSvnelovnad Seamcirebs cru informaciis gavrcelebas.

18

Stopfake.org erT-erTi yvelaze mniSvnelovani Jurnalisturi proeqtia, romelic 2014 wlidan yalb ambebs agrovebs. 2014 wels vebgverdis Seqmna yirimSi ganviTarebulma movlenebma ganapiroba, raTa msoflio masStabiT rusuli propagandistuli informaciis gavrceleba SeeferxebinaT. ukrainis krizisis paralelurad, erT-erTi organizaciis warmomadgenlebma aqtiurad daiwyes saubari, rom yalbi ambebi mxo­ lod ukrainis problema ar iyo.

2014 wels stopfake.org daarsda. organizaciis TanadamfuZnebeli, ruslan deuniCenko erT-erT interviuSi ambobs: ,,Cvenma proeqtma daamtkica, rom rusuli media faqtebisa da axali ambebis nacvlad, propagandis gavrcelebiTaa dakavebuli. samwuxarod, am safrTxeze Tvalis daxuWva Cvens qveyanas Zvirad daujda“. saiti amowmebs faqtebs, azustebs da asajaroebs yalb, propagandistul informaciebs yirimis Sesaxeb, romlebic umetesad ruseTidan vrceldeba (Vasu, Ang, Teo, & Tayakumar, 2018). aseTive evropuli saitebia: www.snopes.com, www. fakenewswatch.com www.realorsatire.com, www.mediabiasfactcheck. com. ruseTi, rogorc mani pulaciebis profesionali, jer kidev sabWoTa kavSiris periodidan kargad flobda am meTodebs. Tumca Tanamedrove ruseTis zraxvebi kidev ufro gaamartiva internetis ganviTarebam. socialur qselebSi trolebis aqtiuri gamoyenebis garda, rusuli propagandis mniSvnelovani wyaroa Russia Today, Sputnik da kremlis mier dafinansebuli sxva mediaorganizaciebi, romlebic ramdenime enaze mauwyebloben. aRsaniSnavia isic, rom trolebTan erTad koordinirebulad muSaoben hakerebi, romlebic Tavs esxmian sxvadasxva qveynis samTavrobo Tu arasamTavrobo saitebs (Prier, 2017). blogi Propastop erT-erTi yvelaze didi estonuri platformaa, romelic sainformacio sivrcis usafrTxoebaze zrunavs. blogis mizania gamoaaSkaraos da gadamowmebuli, faqtobrivi informaciiT ebrZolos dezinformacias. saiti 2017 wels CaeSva da rogorc platformis avtorebi ambobdnen, araerTi mizezis gamo, gansakuTrebuli aqcenti ruseTze iqneboda gadatanili (Propastop, 2017). 2007 wels estoneTSi ganviTarebuli movlenebis, ruseT-saqarTvelos omisa da yirimis aneqsiisa Semdeg, sainformacio veli propagandam moicva, romlis masStabebsac estoneTSic grZnobdnen. mimdinare wels estoneTSi axali faqtebis gadasamowmebeli platforma Klikisäästja gamoCnda. rogorc misi Semqmnelebi ganmartaven, saiti erTgvari „voTCdogis“ funqcias Seasrulebs, Tvals adevnebs rogorc medias da politikosebs, ise im yalb ambebs, romlebic socialur mediaSi uxvad vrceldeba.

19

Covid-19 და დეზინფორმაცია pandemiam, romelic samyaros 2019 wlis bolodan daatyda Tavs, sul ramdenime TveSi mTeli msoflio dramatulad Secvala. avadobisa da sikvdilianobis garda, virusma mniSvnelovani dartyma miayena saxelmwifoebs, adamianebma dakarges samuSao adgilebi. gaurkvevlobisa da SiSis garda, civilizebul samyaros dezinformaciis mniSvnelovan nakadTan mouxda brZola. jandacvis msoflio organizaciam koronavirusTan dakavSirebiT termini ,,infodemia“ daamkvidra, rac virusis Sesaxeb Warbi informaciis gavrcelebas gulisxmobs (WHO, 2020). sanam virusi pandemiad iqceoda da samyaro dezinformaciis udides nakadSi gaexveoda, hubeis provinciaSi virusis pirveli SemTxvevebis aRmoCenis Semdeg, pekini aqtiurad cdilobda, maqsimalurad CaexSo eqimebis gafrTxilebebi, rom axali daavadeba safrTxis momtani iyo da adamianebs swrafad klavda. mogvianebiT CineTma Seteva miitana amerikis SeerTebul Statebze da aqtiurad avrcelebda informacias imis Sesaxeb, rom virusi amerikul samxedro laboratoriaSi Seiqmna. laboratoriis versia aqtualuri iyo rusul yalb informaciebSi ukrainasa da saqarTvelos Sesaxeb. Setevis mTavari obieqti, wina wlebis msgavsad, riCard lugaris saxelobis laboratoria aRmoCnda (Euvsdisinfo.eu, 2020).

2020 wlis ivnisSi, NDI-is dakveTiT Catarebuli kvlevis farglebSi, mosaxleobis umravlesobam mkvlevrebs upasuxa, rom maTTvis martivi iyo imis garCeva, Tu ra aris simarTle da ra ara. aseve umravlesobam Tqva, rom koronavirusis Sesaxeb gavrcelebuli ambebis didi nawili cru informacias hgavda.

2020 wlis 11 agvistos ,,doiCe velem“ gamoaqveyna statia, romelSic kvlevaze dayrdnobiT iuwyeba, rom koronavirusTan dakavSirebulma dezinformaciam, sul mcire, 800 adamiani imsxverpla. kvlevam, romelic tropikuli medicinisa da higienis amerikul JurnalSi gamoqveynda, aCvena, rom farTod gavrcelebulma Worebma, dezinformaciam, yalbma ambebma da SeTqmulebis Teoriebma msoflio masStabiT asobiT adamiani imsxverpla. kvlevis farglebSi avstrielma, iaponelma da tailandelma mecnierebma 2019 wlis dekembridan 2020 wlis aprilamde periodi gamoikvlies.

Sedegebis mixedviT, internetsivrceSi gavrcelebuli yalbi ambebis wyalobiT, 5900 adamiani hospitalSi aRmoCnda, 800 adamiani maRali koncentraciis alkoholis miRebis gamo gardaicvala. maT sjerodaT, rom spirtis maRali Semcveloba virusisgan daicavda (Silk, 2020).

20

indur socialur mediaSi gavrcelebuli yalbi ambebis gamo, araerTma adamianma, amave mizeziT, Zroxis Sardi dalia. msgavsi SemTxvevebi moxda saudis arabeTSi, sadac koronavirusisgan dasacavad aqlemis Sards svamdnen (Silk, 2020). mecnierebma aseve Seiswavles sxvadasxva dros gavrcelebuli yalbi ambebi, romlebic mosaxleobas mouwodebda, virusisgan dasacavad niori eWamaT, Tbili windebi CaecvaT da mkerdze batis qoni waesvaT. kvlevis farglebSi Seiswavles SeTqmulebis Teoriebic, sadac Warbobda informacia bil geiTsis mier dafinansebuli biologiuri iaraRis Sesaxeb, TiTqosda mas undoda vaqcina gaeyida.

2020 wlis martSi evrokavSiris monitoringis gundma pirveli angariSi gamoaqveyna, sadac saubari iyo rusul mediasaSualebebze, romlebic pandemiis periodSi mizanmimarTul dezinformacias avrcelebdnen (Guardian, 2020). evrokavSiris mier 16 marts momzadebuli Sida angariSiT, daaxloebiT 80 sxvadasxva rusuli wyaros mizani sazogadoebis daSineba, dabneva da panikis gamowveva iyo. angariSis mixedviT, moskovs sxva miznebic hqonda; maT Soris, mosaxleobaSi evropuli samedicino sistemis mimarT undoblobis daTesva. Tumca, aqve aRsaniSnavia ruseTis axali taqtika - xSir SemTxvevaSi rusuli mediasaSualebebi Tavad ar warmoadgenen dezinformaciis wyaros. rogorc wesi, maTi mizani ukve gavrcelebuli yalbi ambebis gaZliereba/gabuqeba da tiraJirebaa, rac pasuxismgeblobis Tavidan acilebis SesaZleblobas qmnis.

საერთაშორისო კვლევების ანალიზი 2020 wlis ivnisSi kavkasiis kvleviTi resursebis centrma CRRC-ma demokratiis kvlevis institutis, (NDI)-is dakveTiT sazogadoebis ganwyobebi gamoikvlia. kvlevis farglebSi savele samuSaoebi 26-30 ivniss satelefono intervius meTodiT Catarda. kvlevis mizans dezinformaciasTan brZola, komunikaciis ekosistemis da koronavirusTan dakavSirebuli miTebis Seswavla, informaciis miRebis ZiriTadi arxebis da wyaroebis identificireba warmoadgenda. rogorc kvlevis avtorebma ganmartes, koronavirusTan dakavSirebuli sicruis gamavrcelebeli, SuRlis gamRvivebeli da gadaumowmebeli informacia aZlierebs SiSs da dabneulobas, ramac SeiZleba gamoiwvio­ s­daumorCilebloba, politikuri konfliqti, sainformacio sivrcis dabinZureba da arademokratiuli Zalebis gaZliereba (National Democratic Institute - NDI, 2020). kvlevis Sedegad gamoikveTa: mosaxleobis umravlesobas marTalia, aRelvebs koronavirusis Sesaxeb gavrcelebuli cru informacia, Tumca amave dros darwmunebulia, rom tyuilisa da simarTlis garCeva SeuZlia.

21

aseve mniSvnelovania meore mignebac: moqalaqeebis 66% fiqrobs, rom lugaris laboratoriam, romelic dezinformaciuli Setevis xSiri obieqtia, xeli SeuSala saqarTveloSi koronavirusis gavrcelebas. kvlevam aseve daadgina, rom evropuli da evroatlantikuri kavSirebis winaaRmdeg mimarTuli dezinformaciis kampaniis miuxedavad, mosaxleobis umravlesoba myarad uWers mxars evrokavSirsa da natoSi gawevrianebas (National Democratic Institute - NDI, 2020). ,,kavkasiis kvleviTi resursebis centris“ mier dasmuli kiTxva aseve exeboda imas, Tu raze dayrdnobiT wyveten moqalaqeebi, feisbuqze koronavirusTan dakavSirebuli informacia mcdaria Tu ara. gamokiTxulTa 61%-ma upasuxa, rom informaciis miRebisas, rogorc wesi, wyaros an mediasaSualebas akvirdeba (National Democratic Institute - NDI, 2020).

2020 wels Internews-is dakveTiT da USAID-is finansuri daxmarebiT kvleviTma organizacia InMedia-m ukrainaSi mediisadmi damokidebulebis xarisxi gamoikvlia. kvlevam aCvena, rom gamokiTxulTa 81%-s koronavirusTan dakavSirebuli dezinformacia erTxel mainc mousmenia. yvelaze xSirad gavrcelebul ambebs Sorisaa ,,amerikul da Cinur laboratoriebSi xelovnurad Seqmnili biologiuri iaraRi“ da 5G antenebi. respondentebis TqmiT, ZiriTadad im informaciis gavrcelebas uwyobdnen xels, rom koronavirusi Cveulebrivi gri pi iyo (46%). kiTxvaze, Tu ratom avrcelebdnen ganzrax dezinformacias, upasuxes, rom amave Temaze sxvisi azris mosmena ainteresebdaT (USAID-Internews, 2020). gamokiTxulTa 34% Tvlis, rom koronavirusi laboratoriaSi xelovnurad Seiqmna da is Cveulebrivi gri pia. respondentTa ganaTlebis done ki did gansxvavebas ar gvaZlevs. Tumca, gansxvavebulia mosazrebebi asakobriv jgufebSi. axalgazrdebi naklebad Tvlian koronaviruss safrTxed (USAID-Internews, 2020). kiTxva exeboda rusul mediasaSualebebsac. rogorc aRmoCnda, gamokiTxulTa yvela mesame nacnobi rusul mediasaSualebebs informaciis mTavar wyarod iyenebda, yvela meeqvse gamokiTxuli ki Tavad iyo rusuli telearxebis mayurebeli. rusuli mediis mayureblebma aRniSnes, rom rusuli telearxebi, ukrainulTan SedarebiT, pozitiurad aSuqebdnen movlenebs (USAID-Internews, 2020).

2018 wels evrokomisiam evropuli barometris kvlevis Sedegebi gamoaqveyna, romlis Tanaxmadac, estoneTi evrokavSiris wevr qveynebs Soris yvelaze naklebad kritikuli iyo yalbi ambebis SesaZlo safrTxis mimarT. es iyo pirveli kvleva, romelic evrokomisiam yalbi ambebis gavlenis Sesaxeb gamoaqveyna. amave kvlevam aCvena, rom estonelebi yvelaze metad endobodnen mediiT gavrcelebul axal ambebs da yvelaze naklebad awydebodnen yalbi ambebis Semcvel infor-

22

macias. kiTxvaze, Tu ramdenad SeeZloT amoecnoT yalbi ambebi, 64%-ma upasuxa, rom maT cru informaciebis amocnoba ar uWirdaT (European Commission, 2018).

2020 wels estoneTSi rusul enaze mosaubre mosaxleoba gamohkiTxes, aRmoCnda, rom daaxloebiT 70 000 estonelisTvis informaciis mTavari wyaro rusuli telearxebia (Vihalem & Juzefovičs, 2020), maSin roca kremlis televizias mosaxleobis mesamedisTvis mniSvnelovani adgili uWiravs. 2020 wlis monacemebiT, estoneTis yvelaze did eTnikur jgufs, saerTo mosaxleobis 24.7%-s, rusebi Seadgenen (Eesti Statistika, 2020). 2020 wlis martSi, roca rusuli telearxebi koronavirusis Sesaxeb araswor informacias avrcelebdnen, estoneTSi mosaxleobis garkveuli nawili mxolod am informacias endoboda.

Propastop-is statiis mixedviT, kvlevis Sedegebi garkveul safrTxeebzec miuTiTebs, radgan ruseTi koronavirusTan dakavSirebul Temebs, pandemiis dasawyisSi, msubuqad aSuqebda da ise warmoaCenda, TiTqos virusi mxolod garkveuli qveynebis problema iyo (Propastop, 2020).

2020 wels aRmosavleT partniorobis eqvsi qveyana da rumineTi kovid19-ze saxelmwifo reagirebis, sakomunikacio strategiis da dezinformaciis gavrcelebis kuTxiT gamoikvlies. kvlevaSi naTqvamia, rom saxelmwifom sxvebTan SedarebiT, warmatebulad gaarTva Tavi virusis pirvel talRas da kargi sakomunikacio strategiiT, garkveulwilad, SeZlo pandemiis marTva. sakoordinacio sabWo, yoveldRiuri brifingebi, satelefono cxeli xazi da specialuri vebgverdi daexmara xelisuflebas swori komunikacia daemyarebina sazogadoebasTan. am periodSi saqarTvelosTvis mniSvnelovan gamowvevas warmoadgenda erovnuli umciresobebi (azerbaijanelebi da somxebi), romelTaTvisac informaciis mTavari wyaro rusuli telearxebi iyo. yalb ambebs Soris Warbobda cru informacia lugaris laboratoriaze, antiamerikuli, antiliberaluri, karantinis wesebis sawinaaRmdego narativebi. rac Seexeba ukrainas, 2014 wlidan dagrovebulma mani pulaciurma informaciam, romelic emociurobisa da racionalurobis nazavs warmoadgenda, sabolood, 2020 wlis krizisis dros iCina Tavi. rusuli sainformacio omis gamocdilebam, araerTma arasamTavrobo organizaciam, romlebic informaciis usafrTxoebaze muSaoben, ukrainelebi dezinformaciis da yalbi ambebis mimarT naklebad mowyvladi gaxada. saxelmwifo met-naklebad upasuxebda gamowvevebs yoveldRiuri informaciis gavrcelebiTa da specialuri vebgverdis SeqmniT. Tumca media naklebad momzadebuli Sexvda gamowvevebs, rasac ramdenime faqtori ganapirobebda: polarizebuli medialandSafti, profesionalizmis nakleboba, rusuli gavlenebi da gadaumowmebeli ucnobi wyaroebi. amavdroulad, iyo pozitiuri SemTxvevebic, roca media informaciul vakuums avsebda da kovid-19-Tan dakavSirebul dezinformacias ebrZoda. yvelaze metad momzadebuli gamowvevebs samoqalaqo seqtori Sex-

23

vda. koronavirusTan dakavSirebuli yalbi ambebi SeTqmulebis TeoriebiT daiwyo da geopolitikuri narativebiT gagrZelda. yvelaze popularuli dezinformacia virusis warmoSobis Sesaxeb ukrainaSi mdebare amerikuli laboratoriebis, Invalid source specified-ebis ambavi aRmoCnda.

ძირითადი მიგნებები kvlevam pasuxi gasca ramdenime sakvlev kiTxvas, romelic naSromis dasawyisSi davisaxe. saerTaSoriso kvlevebma aCvena, rom 2020 wels samyaros aranaklebi Zalisxmeva dasWirda im dezinformaciasTan gasamklaveblad, rac dRemde Tan axlavs pandemiis gavrcelebas. rogorc aRmoCnda, COVID-19-is sawyis etapebze dezinformaciis gaci­ lebiT didi talRa CineTidan modioda, romelic mogvianebiT rusulma narativebma Caanacvla. saqarTvelos, ukrainisa da estoneTis SemTxvevebSi msgavsi iyo is informaciebi, romelic zogadad, mTel msoflioSi vrceldeboda (5G antenebi). saqarTveloSi da ukrainaSi gacilebiT didi dro da resursi daeTmo riCard lugaris saxelobis laboratoriebs. samive qveynis mosaxleoba Tvlis, rom SeuZlia yalbi ambebis amocnoba. samive qveynis magaliTze SegviZlia vTqvaT, rom mniSvnelovani iyo eTnikuri umciresobebis roli. saqarTveloSic, ukrainaSic da estoneTSic eTnikuri umciresobebi aqtiurad uyurebdnen rusul telearxebs, rac problemurs xdida maTTan komunikacias. ZiriTadad endobodnen rusul sainformacio arxebs da maT mier gavrcelebul informacias. saerTo jamSi, pirveladma kvlevam pasuxi gasca kiTxvebis mxolod mcire nawils da mniSvnelovani safuZveli Cauyara damatebiT sakvlev kiTxvebs, romlebic sxva meTodebiT Catardeba.

გამოყენებული ლიტერატურის ნუსხა: Antifake.ge. (2021, January 26). ანტიფეიკი. Retrieved from ანტიფეიკი/ყველა ამბავი გადაამოწმე აქ! : https://antifake.1tv.ge/verified/ siyalbe/ BBC. (2013, October 31). Soviet Union timeline. Retrieved from www.bbc.com: https://www.bbc.com/news/world-europe-17858981 Bialy, B. (2017). From Social Exchange to Battlefield. The Cyber Defense Review, 69 Cappekka, J. N., & Jamieson, K. H. (1996). News Frames, Political Cynicism, and Media Cynicism Collins Dictionary. (2017). Retrieved from https://www.collinsdictionary.com/dictionary/english/fake-news Davis, P. M. (2009, February 1). How the Media Frames “Open Access”. The Journal of Electronic Publishing, 1. Retrieved from https://quod. lib.umich.edu/j/jep/3336451.0012.101?view=text;rgn=main De Fleur, M. M. (1970). Theories of mass communication. the University of California: McKay Detector Media, Media Development Found, Political Capital, European Values. (2017). კრემლის გავლენის ინდექსი. თბილისი, პრაღა, ბუდაპეშტი, კიევი: მედიის განვითარების ფონდი Disinfoobserver. (2020, June 30). Retrieved from Disinfoobserver by ISFED: https://disinfoobserver.ge/categories EEAS. (2020, April 24). EEAS SPECIAL REPORT UPDATE: SHORT ASSESSMENT OF NARRATIVES AND DISINFORMATION AROUND THE COVID-19/CORONAVIRUS PANDEMIC (UPDATED 2 – 22 APRIL). Retrieved from EU vs Disinfo: https://euvsdisinfo.eu/eeas-special-report-update-2-22-april/ Eesti Statistika. (2020, June 9). Rahvaarv rahvuse järgi, 1. jaanuar, aasta. Retrieved from Stat.ee: https://vana.stat.ee/34267 Entman, R. M. (1993). Framing: Toward Clarification of a Fractured Paradigm. Journal of communication European Commission. (2018). Fake news and disinformation online. Brussels: European Commission European Parliament Resolution. (2016, November 23). European Parliament resolution of 23 November 2016 on EU strategic communication to counteract propaganda against it by third parties

24

Euvsdisinfo.eu. (2020, April 24). DISINFO: US LABORATORIES IN UKRAINE ARE DEADLY. Retrieved from Eu VS Disinfo Web Site: https:// euvsdisinfo.eu/report/us-laboratories-in-ukraine-are-deadly-dangerous/ Facebook. (2020). April 2020 Coordinated Inauthentic Behavior Report. Facebook Factcheck. (2017). რა არის ყალბი ახალი ამბავი (Fake News). Retrieved from factcheck.ge: https://factcheck.ge/ka/story/28452-ra-arisqhalbi-akhali-ambavi-fake-news Guardian, T. (2020, March 18). Russian media “spreading Covid-19 disinformation”. Retrieved from The Guardian: World: https://www.theguardian.com/world/2020/mar/18/russian-media-spreading-covid-19-disinformation Jamieson, K. H., & Waldman, P. (2003). Journalists, and the Stories That Shape the Political World Political Psychology Kent, M. (1944, September). Propaganda: Past and Present. Retrieved from https://www.catholicculture.org/culture/library/view.cfm?recnum=1145 Koskinen, J. (2015). Framing Employer Branding - An explorative case study of legitimacy within the public sector context Mccombs, M., & Shaw, D. (1972). The Agenda-Setting function of mass media. The Public Opinion Quarterly Mediachecker. (2020, მაისი 5). ანტიდასავლური პროპაგანდა COVID-19-ის სახელით.

National Democratic Institute - NDI. (2020). საზოგადოების განწყობა საქართველოში 2020 წლის ივნისის გამოკითხვის შედეგები.

Tbilisi: NDI NDI. (2019). საზოგადოებრივი აზრის კვლევა. თბილისი: ეროვნულ-დემოკრატიული ინსტიტუტი - NDI Prier, J. (2017). Commanding the Trend: Social Media as Information Warfare . Air University Press, 68 Propastop. (2017, March 6). What is Propastop? Retrieved from Propastop Web site: https://www.propastop.org/eng/2017/03/06/what-ispropastop/ Propastop. (2020, March 31). The Kremlin’s censoring of the coronavirus is a threat to Estonia. Retrieved from Propastop Web site: https:// www.propastop.org/eng/2020/03/31/the-kremlins-censoring-of-the-coronavirus-is-a-threat-to-estonia/ Silk, J. (2020, August 11). Spread of coronavirus fake news causes hundreds of deaths. Retrieved from Deutsche Welle: https://www.dw.com/ en/coronavirus-misinformation/a-54529310 Tbilisi Times. (2016). ჩვენს ხელთ არსებული “ჯადოსნური ტყვიები”. Retrieved from www.ttimes.ge: https://www.ttimes.ge/archives/69216 USAID-Internews. (2020). Media Consumption Survey. Kyiv: Internews Vasu, N., Ang, B., Teo, T.-A., & Tayakumar, S. (2018). International Responses to Fake News. Jstor Vihalem, T., & Juzefovičs, J. (2020). Sense-making of conflicting political news among Baltic Russian-speaking audiences. National Identities. doi:10.1080/14608944.2020.1723512 WHO. (2020, September 23). Managing the COVID-19 infodemic: Promoting healthy behaviours and mitigating the harm from misinformation and disinformation. მედიის განვითარების ფონდი - MDF. (2016). ანტიდასავლური პროპაგანდა. თბილისი: მედიის განვითარების ფონდი მედიის განვითარების ფონდი. (2015). ანტიდასავლური პროპაგანდა, მედია მონიტორინგის ანგარიში 2014-2015. თბილისი: მედიის განვითარების ფონდი - MDF. Retrieved ივლისი 7, 2020, from http://www.mdfgeorgia.ge/geo/view_research/37 საქართველოს მთავრობის განკარგულება. (2017, აპრილი 13). ევროკავშირსა და ნატოში საქართველოს გაწევრების კომუნიკაციის შესახებ საქართველოს მთავრობის სტრატეგიის 2017-2020 წლებისთვის. Retrieved from საქართველოს საკანონმდებლო მაცნე: https://matsne.gov.ge/ka/document/view/3650131?publication=0 საქართველოს პოლიტიკის ინსტიტუტი. (2020, ივნისი 20). საქართველოს პოლიტიკის ინსტიტუტის ოფიციალური ვებგვერდი. საქართველოს სახელმწიფო უშიშროების სამსახური. (2019). საქართველოს პარლამენტის ვებგვერდი. Retrieved from www.parliament. ge: http://parliament.ge/ge/ajax/downloadFile/136156/1-5776?fbclid=IwAR0yKQTHA_hxL9o8ag9TT7gbkCt-DBkCvtFdmXSc_b4_rLObxw7NlYY888 ყველაფერი ევროკავშირთან ასოცირების შეთანხმების შესახებ. (2017, ივლისი 10). ჰიბრიდული ომი რუსულ სამხედრო თეორიაში.

Retrieved from www.eugeorgia,info: http://eugeorgia.info/ka/article/637/hibriduli-omi-rusul-samxedro-teoriashi/ ჯონსონი, ჯ. ბ., რეინოლდსი , ჰ. ტ., & მაიკოფი, ჯ. დ. (2013). პოლიტიკის მეცნიერების კვლევის მეთოდები. თბილისი, საქართველო: ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტი. Retrieved დეკემბერი 27, 2020.

25

ლიანა მარქარიანი ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის სოციალურ და პოლიტიკურ მეცნიერებათა ფაკულტეტის მედიაფსიქოლოგიისა და კომუნიკაციების სამაგისტრო პროგრამა ხელმძღვანელი: ასოცირებული პროფესორი მაია ტორაძე

ყალბი გვერდი, როგორც ყალბი ინფორმაციის გავრცელების საშუალება აბსტრაქტი cifruli samyaro, teqnologiebis ganviTarebasTan erTad, yoveldRiurad icvleba. ixveweba socialuri media, dRiTidRe matulobs socialur qselebSi daregistrirebul momxmarebelTa raodenoba, iqmneba axali aplikaciebi. Tumca is, rac xSirad ucvleli rCeba, aris yvelaze cnobili da sando mediaorganizaciebis „savizito baraTi“: vebgverdis saxelwodeba da dizainis ZiriTadi koncefcia. cnobilia, rom yalbi informaciis gavrcelebas garkveuli winapiroba aqvs, romlis gamoc amgvari gavrcelebis precedentma moimata. rogor da ratom vrceldeba yalbi informacia? kiTxvaze pasuxis gasacemad Cven davakvirdiT gayalbebul gverdebs da maT mier gavrcelebul yalb informacias socialur qselSi. kvlevis mizania yalbi gverdebis mani pulatorebis dadgena, yalbi gverdisa da cnobili mediaorganizaciis gverdebis msgavsebis da gansxvavebebis Cveneba da am gverdebze yalbi informaciis gavrcelebis miznis demonstrireba. kvlevis Sedegebis SejamebiT davaskveniT, rom yalbi informaciis gamavrcelebeli gverdebi, Semosavlis gazrdisa da momxmareblis mozidvis mizniT, iyeneben cnobili mediaorganizaciebis vebgverdebis dizains.

26

საკვანძო სიტყვები: ყალბი ინფორმაცია (Fake News), სოციალური მედია, ყალბი გვერდები

შესავალი teqnologiebis ganviTarebasTan erTad, kovidpandemiis pirobebSi, yalbi informaciis gavrceleba metad saSiSi gaxda. socialuri qselis, internetis da sxvadasxva „smartfonebis“ xelmisawvdomobasTan erTad, yalbi gverdebis Seqmna da daxvewa martivi gaxda, Sesabamisad, socialuri mediis momxmareblis SecdomaSi Seyvanis precedentmac imata. kvlevis aqtualoba mdgomareobs swored imaSi, rom COVID-19-is epoqaSi mniSvnelovania sando gverdebis gamowera da gadamowmebuli informaciis gavrceleba, rac Seamcirebs yalbi informaciis negatiur zegavlenas socialuri qselis momxmarebelze. sakiTxis mniSvnelobisa da aqtualobis gamo, bevri kvleva arsebobs, magram saqarTveloSi arsebuli gayalbebuli gverdebis analizi da Sedareba jer ar momxdara. kvleva momavalSi yalbi gverdebis amocnobis, ZiriTadi indikatorebis da mani pulatorebis gamokveTisTvis mniSvnelovan Sedegebze gagviyvans. kvlevis procesSi davakvirdiT abcnews.com.ge vebgverds, romelic SegviZlia miviCnioT amerikuli abc.com-is gayalbebul analog­ ad.­aRniSnul gverdze mravaljer dafiqsirda yalbi informaciis gavrcelebis precedenti, aseve aRiniSneboda vizualuri msgavseba cnobili mediaorganizaciis gverdTan. sakvlev periodad ganisazRvra 2020 wlis marti-dekemberi. kvlevis hi poTezis mixedviT, yalbi informaciis gamavrcelebeli gverdebi reklamebis raodenobis gazrdisa da momxmareblis mozidvis mizniT, iyeneben cnobili da reitinguli mediaorganizaciebis vebgverdebis dizains da ”Clickbait” teqnologiebs.

ლიტერატურის მიმოხილვა miuxedavad imisa, rom xSirad gvesmis mosazreba imis Sesaxeb, rom yalbi informacia socialur mediasTan erTad gaCnda da gaaqtiurda, arsebobs faqti, romelic am fenomenis negatiur „Zalas“ istoriis konkretul magaliTze gviCvenebs. Fake news-is „Zala“ pirvelad saukuneebis win gamoiyenes.

27

Zvel romSi markus antoniusis da oqtaviane avgustusis konfliqti cru informaciis gavrcelebiT daiwyo. imisTvis, rom antoniusisTvis ziani mieyenebina, oqtaviane avgustusma propagandis taqtika gamoiyena da yalbi informaciis gavrceleba daiwyo: man oqros monetebi daariga, romelzec antoniusi gamosaxuli iyo, rogorc kleopatras mona da loTi adamiani. senatis krebaze avgustusi amtkicebda, rom antoniuss egvi ptis faraonebTan erTad surda damarxva. am gancxadebis Semdeg senatis wevrebma antoniuss moRalate uwodes da kleopatras omi gamoucxades. is imdenad Seuracxyofili da damcirebuli iyo, rom aqtiumis brZolaSi damarcxebis Semdeg sicocxle TviTmkvlelobiT daasrula (makdonaldi (MacDonald, 2017). oqtaviane avgustusis mier sazogadoebrivi azris mani pulireba yalbi informaciis istoriidan mxolod erTi magaliTia, dReisaTvis ki uamravi magaliTi arsebobs, rodesac dezinformacias savalalo da damRupveli Sedegi mohyveba. swored sazogadoebis mier yalbi informaciis aqtiurma gaziarebam gamoiwvia ruandis konfliqti. maSin, radio RTLM dezinformaciis safuZvelze msmenels masobrivi mkvlelobisken mouwodebda, rac sazogadoebam sakmaod male aitaca da gaavrcela. arlin odergonis azriT, Tu ara radio, savsebiT SesaZlebelia, rom genocidi ar momxdariyo da mas aseTi msxverpli (daiRupa, daaxloebiT, 800,000dan 1,071,000-mde adamiani) ar mohyoloda (odergoni (Odergon), 2008, me-8 paragrafi). dRes socialurma qselebma da onlainmediam informaciis gaziarebis siswrafe sxva doneze aiyvana. mediis gavlena sazogadoebaze da maTi azris formirebaze sakmaod gaizarda. adamianebs sjeraT im informaciis, romelsac maTi nacnobebi-megobrebi an/da mowonebuli/gamowerili platformebi aziareben, Tumca aravin amowmebs imas, Tu ramdenad Seesabameba gamoqveynebuli informacia simarTles (merfi (Murphy), 2017, gv. 12). mediis ganviTarebis fondis (MDF) gzamkvlevis mixedviT - „rogor vebrZoloT manipulacias da yalb informacias“ - socialuri media saSualebas gvaZlevs, rom SevqmnaT da gavaziaroT nebismieri informacia da swored es qmnis realur gamowvevas (mediis ganviTarebis fondi (MDF), 2017, gv. 5)-informacia ise ifuTeba, rom is moxmareblis msoflmxedvelobas Seesabamebodes da mis mosazrebaze moqmedebdes (nikelvici (Niklewicz), 2017, gv. 17-18). Sesabamisad, am Sedegebis misaRwevad SesaZlebelia Seiqmnas nebismieri cnobili mediaorganizaciis gverdis yalbi analogic.

28

jer kidev 1977 wels stenfordis universitetis mecnierebma aRmoaCines „ndobis efeqti“ (truth effect), romlis mixedviTac mesiji, romelic momxmarebels ukve mosmenili an wakiTxuli aqvs an logo da gaformeba, romelic nanaxi aqvs, ufro sandoa, vidre axali informacia an gverdi (heSeri, goldsteini da torio (Hasher, Goldstein & Toppino), 1977, gv. 107). es yvelaferi miuTiTebs imaze, rom momxmarebeli damokidebulia vizualur mani pulatorebze da endoba im informacias an platformas, romelsac Tvali yvelaze xSirad xedavs (silvermani (Silverman), 2016). swored amiT mani pulireben dainteresebuli pirebi. sxvadasxva kvle­ vaSi vkiTxulobT, rom kargad dagegmil da momzadebul yalb gverdebs axasiaTebT daxvewili dizaini (vizualuri mani pulatori), sadac sandoobisTvis Sevsebulia yvela veli, arsebobs sakontaqto informacia, miTiTebulia vebgverdi, Tumca, arcerTi monacemi namdvili ar aris: miTiTebuli nomeri ar arsebobs, vebgverdi miuwvdomelia da sxv. (SoTa narsia, 2019).

2016 wels amerikis SeerTebul StatebSi Facebook-is meSveobiT yalbi informaciis gavrcelebis yvelaze maRali precedenti dafiqsirda. saerTo jamSi, politikuri xasiaTis yalb ambebs 10,5 milioni gaziareba, komentari da mowoneba hqonda. silvermani Tavis statiaSi yalbi informaciis aseT „virusul“ gavrcelebas imiT xsnis, rom maSin yalbi gverdebis grafikuli dizaini da logoebi sazogadoebisTvis kargad cnobili mediasaSualebebis logoebsa da veb-gverdis dizains iyo mimsgavsebuli. sruli mani pulaciisTvis isini ukve arsebuli sando wyaroebis misamarTebs vebgverdis misamarTsac amsgavsebdnen. erT-erTi aseTi SemTxveva iyo ABC news-is logos gamoyeneba da gverdis misamarTis mimsgavseba: gayalbebulma wyarom gamoiyena abc.com.co, abc.com-is nacvlad, rac momxmareblisTvis sakmaod damabneveli da damajerebeli iyo. am misamarTiTa da mani pulaciuri grafikiT gamoqveynebulma statiam - „Obama Signs Executive Order Banning the Pledge of Allegiance in Schools Nationwide“ 2 milionze meti gaziareba, komentari da mowoneba moi pova (Silverman, silvermani, 2016). bunebrivia, arsebobs mizanic, Tu risTvis iqmneba yalbi gverdebi da ratom aziareben yalb informacias. arsebobs mosazreba, rom socialuri media da sxva Tanamedrove platformebi yalb informacias mkiTxvelTa da gamomwerTa ricxvis gazrdis mizniT avrceleben. ZiriTadi mizezi ki e.w. Clickbait-is anu „klikebis“ meSveobiT Tanxis gamomuSavebaa.

29

mimzidvel gverdebs, banerebs, fotoebs, postebs imisTvis qmnian, rom ufro meti momxmarebeli gadavides maT gverdze-es erTgvari maxea. am mizans emsaxureba konteqstTan SeuTavsebeli saTaurebic, romelTa gamoc gadadis momxmarebeli gverdidan gverdze an/da statiidan-statiaze (aldvairi da alvahedi (Aldwairi & Alwahedi), 2018, gv. 1-2). pandemiis (COVID-19-is epoqaSi) fonze feisbuqma, tviterma, iuTubma da sxva platformebma gadamowmebis axali gzebi SeimuSaves – metad kontroldeba e.w. „Clickbaits“-is sistema sxvadasxva saitze.

Tumca es sakmarisi ar aris, radgan SemuSavebuli algoriTmebi gamarTulad ZiriTadad mxolod inglisurad muSaobs. Sesabamisad, martivad iqmneba qarTuli yalbi gverdebi, romelTa marTva da monitoringi xSirad SeuZlebelia.

კვლევის მეთოდოლოგია kvlevisTvis gamoyenebulia Tvisebrivi kontent-analizi, aseve Tvisebrivi kvlevis formebi: eqsperimenti da socialuri mediis kvle­vaze metad morgebuli forma-dakvirveba. dakvirveba (dakvirveba/monawileoba) kvlevis damatebiT teqnikas da midgomas moiTxovs, xolo eqsperimenti gamoyofs movlenas/SemTxvevas misi namdvili konteqstisagan.

კვლევის შედეგები arsebobs mosazreba, rom yalbi informacia sakmaod kargad aris SefuTuli, Tumca igives ver vityviT im gverdebze, romlebic am informacias aziareben. aseTi gverdebi TiTqos zereledaa momzadebuli, radgan, umetes SemTxvevaSi, droebiTia. sinamdvileSi, isini specialurad amsgavseben dizains ukve arsebuli cnobili mediaorganizaciebis gverdebs, rac ise xarisxianad ar gamodis, rogorc koncefcia, romelic wlebis ganmavlobaSi ixveweboda. cnobili kanadeli mwerali da Jurnalisti kreig silvermani wers, rom yalbi gverdebis avtorebi cdiloben, rom dizaini bazarze ukve damkvidrebuli da sando organizaciebis gverdebs daamsgavson (Silverman, 2016). zustad es movlena gvxvdeba abcnews.com.geis SemTxvevaSi. silvermani aseve aRniSnavs, rom 2016 wlis arCevnebis dros ABC.COM-is gverdi mravaljer gaxda gayalbebis sagani. am movlenas ar CamorCa arc saqarTvelo. Sesabamisad, sainteresoa saqarTveloSi gayalbebuli ABC.COM gverdis analizi da tendenciebis warmoCena.

30

gayalbeba zogjer umniSvneloa, zogjer ki - SesamCnevi. xSirad gayalbebuli gverdis misamarTSi sul ramdenime asoa gansxvavdebuli, zogi identur logos da dizainsac qmnis.

ცხრილი #1: მსოფლიოში გაყალბებული გვერდების რამდენიმე ცნობილი მაგალითი

ყალბი

ნამდვილი

Bloomberg.ma

BLOOMBERG.COM

Breaking-CNN.com

CNN.COM

CBSnews.com.co

CBS.COM

Cnn-trending.com

CNN.COM

Fox-news24.com

FOXNEWS.COM

NBCNews.com.co

NBC.COM

Usatoday.com.co

USATODAY.COM

Washingtonpost.com.co

WASGINGTONPOST.COM

miuxedavad imisa, rom gayalbebuli versia aSkarad gansxvavdeba, is mainc moicavs namdvili organizaciis saxelwodebis elemen­ tebs. ­magaliTad, ABC-is SemTxvevaSi, aRniSnuli sami aso fiqsirdeba gverdis bmulis dasawyisSi: abcnews.com.ge, rac yuradRebas ipyrobs. momxmareblebis umetesoba gagrZelebas yuradRebas ar aqcevs da, ABC-is mimarT ndobiT aRWurvili, bmulze gadadis.

Tu gverdze gadavalT, Zalian mniSvnelovania, davakvirdeT gverdis dizains: ramdenad daxvewili da Tanamedrovea is? moicavs Tu ara Sesabamis logotips? arsebobs Tu ara koncefcia?

31

imisTvis, rom gavaanalizoT yalbi gverdi, SegviZlia gamovyoT yalbi gverdis Semdegi indikatorebi: dizaini ar aris daxvewili; gverdi teqnikurad gaumarTavia; bevria fasiani reklama; fotosuraTebis wyaro da statiis avtorebi araa miTiTebuli; aseve ar aris Sevsebuli redaqtoris/redaqciis, „Cven Sesaxeb“ an „kontaqtis“ veli naSromis ZiriTad nawilSi TiToeuli indikatori dawvrilebiTaa ganxiluli:

დიზაინი • ნამდვილი ვებგვერდი upirvelesad davakvirdeT ABC organizaciis namdvil gverdebs1.

SevamCnevT, rom dominanti ferebia Savi da TeTri. aseve, Cans, rom gverdis mTavar qudSi, anu brauzeris „saniSnSi“ weria ABC breaking news an ABC. axali informaciis ganTavsebis principi martivi da klasikuria (danarTi #1): gamotanilia foto - dominanti, romlis qveda nawilSi gamoyofilia saTauri. dizaini minimalisturia, Tumca daxvewili. logikurad da sworad aris gamoyenebuli TeTri sivrce, rac kargi gverdis erT-erT standartad iTvleba da profesionalur namuSevarze miuTiTebs.

• ყალბი ვებგვერდი yalbi gverdis2 SemTxvevaSi gansxvaveba TvalsaCinoa, Tumca aris bevri msgavseba, rac momxmarebels Seuqmnis imis STabeWdilebas, rom yalbi gverdi aris namdvili ABC-is nawili. bmulze gadasvlisTanave ixsneba aseve minimalisturad gaformebuli gverdi, romlis dominanti ferebi TeTri da Savia. mniSvnelovani detalia is, rom vebgverdis e.w. saniSnSi aseve weria „saagento ABCnews“. garda amisa, axali informaciis ganTavsebis princi pic namdvili organizaciis koncefcias hgavs: wina planze aris erTi dominanti foto, xolo fotos qveda nawilSi gamotanilia saTauri. yalbi gverdis

32

gaformebaSic Warbobs TeTri sivrce, Tumca am SemTxvevaSi igi saWiroze metia. imis gamo, rom veb-gverds ar aqvs daxvewili koncefcia da Sesabamisi mudmivi ikonebi, ris gamoc Tavisufali adgili ver ivseba, amdenad Cndeba arasasurveli TeTri sivrce. Sesabamisad, SegviZlia vTqvaT, rom yalbi da namdvili gverdebi erTi SexedviT erTmaneTs hgavs. am SemTxvevaSi yvelaze mniSvnelovani maniSnebeli aris vebgverdebis dominanti ferebi da e.w. brauzeris „saniSni“, romelic TiTqmis identuria orive gverdis SemTxvevaSi. amdenad, momxmareblisTvis maTi gamijvna SesaZloa, problemuri aRmoCndes. dizainis analizis Sedegad SegviZlia gamovyoT ori mTavari mani­ pulatori: dominanti ferebi da „saniSnis“ warwera. miuxedavad imisa, rom publikaciebis ganTavsebis wesi msgavsia, igi Zlier mani pulatorad naklebad miiCneva, radgan mediaorganizaciebis did nawils (TiTqmis yvelas), gaziarebis es princi pi da CarCo aqvs SerCeuli.

ტექნიკური ხარვეზები • ნამდვილი ვებგვერდი vebgverdis teqnikuri xarvezebi SesaZloa iyos droebiTi da mudmivi. magaliTad, SesaZlebelia nebismieri sando mediaorganizaciis gverdis erT-erTi Rilaki wamierad gaCerdes, Tumca administraciam maleve gaasworos xarvezi. namdvili ABC-is SemTxvevaSi, gamarTulad muSaobs yvela Rilaki. amis dasamtkiceblad, gverds periodulad vakvirdebodiT da yvela Rilakze mizanmimarTulad gadavdiodiT erTi wlis ganmavlobaSi. sakvlevi periodis dros arcerT Rilakze xarvezi ar dafiqsirebula. garda amisa, mTavari Temis gaaqtiurebasTan erTad, gverds periodulad emateboda axali Rilakebi: magaliTad: „arCevnebi 2020“, „koronavirusi“ da sxva. vebgverdis bolos aris Sesabamisi warwera „Copyright © 2021 ABC News Internet Ventures. ABC News Network“, rac damaxasiaTebelia namdvili gverdisTvis. rac yvelaze mTavaria, namdvil gverdze gvxvdeba informaciis gamoweris da daregistrirebis Rilaki (Log in), rac sandoobis maniSnebelia da damaxasiaTebelia cnobili mediaorganizaciebisTvis. aseve, unda iTqvas, rom gverdi itvirTeba sakmaod swrafad - nanowamebSi, rac gamarTul sistemaze miuTiTebs. ნამდვილი გევრდი: https://abcnews.go.com/ ყალბი გვერდი: https://abcnews.com.ge/#

33

• ყალბი ვებგვერდი yalbi veb-gverdis SemTxvevaSi sakmaod bevri Rilaki ar muSaobs. sul gverdze aris 11 mTavari Rilaki, aqedan stabilurad muSaobs mxolod erTi - „mTavari“ (danarTi #5). aseve unda iTqvas, rom gaumarTav gverdebze Cndeba warwerebi rusul enaze „Внимание! Обнаружена ошибка. По данному адресу публикаций на сайте не найдено, либо у Вас нет доступа для просмотра информации по данному адресу.“ es kidev erTi Zalian mniSvnelovani xarvezia, rac imaze miuTiTebs, rom vebgverdi qarTul „domeinze“ ar aris Seqmnili da savsebiT SesaZlebelia, mas sxva qveynidan marTavdnen. yalbi gverdis erTaderTi namdvili Rilaki sakmaod didxans itvirTeba, rac gaumarTav sistemaze miuTiTebs. teqnikuri maxasiaTeblebis SejamebiT SegviZlia davaskvnaT, rom vebgverdebi radikalurad gansxvavdeba erTmaneTisgan. namdvil gverdze yvela mTavari Rilaki muSaobs, xolo yalbis SemTxve­ vaSi-11 Rilakidan mxolod erTi. dakvirvebis Sedegad SegviZlia gamovyoT Semdegi mani pulatori: mTavari Rilakebi. Tvalis da momxmareblis motyuebisTvis Seqmnilia 11 Rilaki, romelzec SesaZloa, arc gadavides momxmarebeli, Tumca am Rilakis arsebobam sandoobis grZnoba gamoiwvios.

ფასიანი რეკლამები arsebobs gansxvaveba Cveulebriv reklamebsa da e.w. Clickbait reklamebs Soris. es ukanaskneli, rogorc wesi, gamoirCeva absurduli saTaurebiT da erT gverdze wamierad SesaZloa 10-ze meti aseTi reklama gaCndes. principi martivia: vebgverdze ganTavsebuli am ti pis banerebi yvela dawkapunebaze Tanxas gamoimuSaveben. sakmaod bevri kvleva amtkicebs, rom yalbi gverdis Seqmnis da gavrcelebis ZiriTadi mizezi e.w. „Clickbait“-is anu dawkapunebis meSveobiT Tanxis gamomuSavebaa. es erTgvari maxea.

• ნამდვილი ვებგვერდი Cveni kvlevis periodSi ABC-is gverdze ar ganTavsebula arc Clickbait-is ti pis da arc Cveulebrivi reklama, romelic nebismierma organizaciam SeiZleba ganaTavsos. gadamowmebis mizniT gadavediT ramdenime publikaciaze da davrwmundiT, rom reklama arc publikaciebSia „Camaluli“.

34

• ყალბი ვებგვერდი yalbi gverdis SemTxvevaSi, mTavar gverdzeve Cndeba ramdenime reklama. Tumca, mTavari maxe imaleba publikaciebSi. Tu gadaxvalT nebismier axal ambavze, saSualod amoagdebs 10-ze met reklamas. danarTSi Cans, rom CarCos aweria „promoted content“, rac gulisxmobs „fasian/reklamis kontents“. garda amisa, vkiTxulobT saTaurebs, romlebSic aseve gvxvdeba rusuli warwerebi (stili daculia): 1. rogor gankurnos prostatiti saxlSi! 2. 58 wlis asakSi saxsrebis tkivilisgan gavTavisufldi!

3. Женщина в 58 выглядит на 25!

4. Флеболог: «умоляю! У кого варикоз - прочитайте, пока не удалили!»

5. mucelze cximi 7 dReSi gaqreba! da sxva.

Tu davakvirdebiT saTaurebs, amovikiTxavT mowodebebs da sagangaSo tons, rasac Zaxilis niSnebi iwvevs. sainteresoa, rom manipulacia xdeba janmrTelobis da silamazis TemebiT. mTavari mesiji ki aris is, rom amis gakeTeba nebismiers SeuZlia saxlis pirobebSi. Sesabamisad, am ti pis „banerebi“ gaTvlilia yvelasTvis, rac zrdis „klikebis“ raodenobas.

Sesabamisad, Tu namdvili gverdis SemTxvevaSi axali publikaciis gavrcelebis mizani aris momxmareblis informireba da gadamowmebuli informaciis gavrceleba, yalbi gverdis SemTxvevaSi, mizani aris Clickbait-banerebiT raodenobis gazrda, rac „trafikis“ (trafikSi igulisxmeba jamuri raodenoba Semomavali da gamavali monacemebisa. igi moicavs failebis atvirTvis, vizitorebis mier vebsaitis gverdebis gaxsnis raodenobas) mozidvas da Semosavlis gazrdas iwvevs.

ფოტოსურათების წყარო და სტატიების ავტორები • ნამდვილი ვებგვერდი rogorc wesi, cnobili mediaorganizaciebi an Tavad agzavnian fotoreportiors konkretuli masalisTvis an sxvisi fotosuraTis gamoyenebis SemTxvevaSi uTiTeben avtors ise, rogorc amas ABC akeTebs (danarTi #7). rogorc Cans, avtori miTiTebulia fotosuraTis marcxena qveda kuTxeSi. aseve, yvela publikaciis avtori miTiTebulia statiis an axali ambis dasawyisSive (danarTi #8) - TariRTan erTad.

35

• ყალბი ვებგვერდი yalbi ABC-is SemTxvevaSi fotosuraTebi gadmowerilia sxvadasxva veb-gverdidan Google-is gamoyenebiT da avtori ar aris miTiTebuli. amis dasamtkiceblad, Cven SevarCieT fotosuraTi 2021 wlis 15 ianvris publikaciidan da gadavamowmeT Google image-is daxmarebiT. Sedegad miviReT is, rom 2019 wlis 24 oqtombers es fotosuraTi gamoiyena vebgverdma Everyday Georgia. SegviZlia davaskvnaT, rom fotosuraTi ABC-is ar ekuTvnis. amasTan, kvlevis periodSi yalbi gverdis mier gavrcelebul arcerT publikacias ar axlavs avtori, rac eWvebs badebs.

Sesabamisad, daikvirveba tendencia, rom yalbi gverdebi ar uTiTeben rogorc fotosuraTis, ise publikaciis avtors, ris gamoc gayalbebaze pasuxismgebeli piris povna SeuZlebelia, xolo organizaciis sakuTrebaSi fotosuraTebi ubralod ar arsebobs, radgan arc organizaciaa namdvili.

რედაქტორი/რედაქცია, „ჩვენ შესახებ“ ან „კონტაქტი“ • ნამდვილი ვებგვერდი namdvil gverdze aucileblad SeamCnevT Rilaks „Cven Sesaxeb“, sadac ganTavsebulia detaluri informacia organizaciaze. namdvili ABC-is SemTxvevaSi, veb-gverdis bolos gamoyofilia specialuri sveti, sadac ganTavsebulia ramdenime Rilaki kompaniasTan dasakavSireblad (danarTi #10). marjvena nawilSi vxedavT Rilakebs: „dagvikavSirdiT“, „ukukavSiri“, „gagviziare“, „gamoyenebis wesebi“, „reklamis ganTavseba“, „avtorebis sia“, „saavtoro uflebebi“ da sxva. Sesabamisad, organizacia dainteresebulia, rom miiRos komentari erTguli momxmareblisganac, ris gamoc damatebulia Sesabamisi Rilakebi. mTavari ki isaa, rom yvela avtori da pasuxismgebeli piri Riad Cans da xelmisawvdomia yvelasTvis. pasuxismgeblobas iziarebs redaqciis yvela wevri.

• ყალბი ვებგვერდი yalbi gverdis SemTxvevaSi, Rilaki „kontaqti“ arsebobs, magram ar muSaobs. ganyofilebaSi gadasvla, ubralod, SeuZlebelia. aseve ar aris miTiTebuli sakontaqto piri, misamarTi an elfosta, romliTac momxmarebels SesaZlebloba eqneba daukavSirdes kompanias.

36

Sesabamisad, am gverds yvela monacemi aqvs imisTvis, rom yalbi da arasando gverdebis siaSi SeviyvanoT. saerTo jamSi irkveva, rom gayalbebis sagani xdeba martivad Sesaqmneli vizuali da mani pulatorebi. am SemTxvevaSi yvelaze efeqtian mani pulatorad SegviZlia CavTvaloT feri, bmulis saxeli da brauzeris e.w. saniSnSi Cawerili informacia. xolo teqnikuri gamarTuloba, rac sakmaod rTuli misaRwevia da finansebs moiTxovs, iSviaTad ixveweba originali gverdis doneze.

სოციალურ ქსელში არსებული სხვა მაგალითი • შედარება imisTvis, rom mkafiod movaxdinoT ZiriTadi mani pulatorebis demonstrireba, SegviZlia gavaanalizoT da davakvirdeT kidev erT gverds. es aris qarTuli gverdi - Time news. yvelasTvis cnobili amerikuli Jurnali TIME 1923 wlidan arsebobs. momxmarebls/ mkiTxvels is misTvis damaxasiaTebeli wiTeli feriT daamaxsovrda. am JurnalisTvis, ukve wlebia, damaxasiaTebelia wiTeli warwera TIME-logoc zustad am warweras warmoadgens isev wiTel ferSi. cxadia, rom momxmareblisTvis nebismieri wiTeli warwera -TIME- am JurnalTan asocirdeba. wiTeli am JurnalisTvis erTgvari simbolo gaxda. am yvelaferTan erTad, qarTul socialur qselSi Cndeba axali gverdi Time News saxelwodebiTa da logoTi: TeTr fonze wiTlad aweria Time News. cxadia, rom es aris erTgvari mcdeloba – moizidon mkiTxveli. silvermani (Silverman, 2010) aseve wers, rom am ti pis gverdebs ar aqvT sakontaqto informacia miTiTebuli. marTlac, Time News-is Facebook-gverdzec ar aris miTiTebuli sakontaqto informacia da ar arsebobs e.w. veli „Cven Sesaxeb“. gverdze miTiTebulia mxolod vebgverdis bmuli, gadavdivarT miTiTebul bmulze da sul sxva suraTi gvxvdeba. gansxvavebuli logo da warwera. garda amisa, is gansxvavebul kontents moicavs. yvela publikacia ar ziardeba Facebook-is gverdze, rac aseve saeWvoa. SedarebisTvis, Facebook-is Ziebis velSi CavwereT sityva TIME da aRmovaCineT, rom qarTuli Prime TIME-is logoc sakmaod hgavs amerikuli TIME-isas. aqedan gamomdinare, SegviZlia vTqvaT, rom axali gverdebi cdiloben gverdis vizualuri mxare sando wyaroebs daamsgavson. amiT isini mani pulireben mkiTxveliT, romelic logoTi „tyuvdeba“, am gverdis mier gaziarebul publikacias iwonebs da Tavadac aziarebs.

37

Sejamebis saxiT SegviZlia vTqvaT, rom Time news-is SemTxvevaSic yvelaze Zlier manipulatorad logo, saxeli da feri gamoikveTa. Sesabamisad, ikveTeba erTgvari tendencia.

ექსპერიმენტი rogorc aRvniSneT, meti sandoobisTvis CavatareT eqsperimenti socialur qselSi. feisbuqis meSveobiT piradi Setyobinebis saxiT 50 momxmarebels gadavugzavneT 3 sxvadasxva Facebook-gverdis (es magaliTi orive jgufisTvis erTnairad momzadda) logo, ABC namdvili da yalbi vebgverdebis „sqrinebi“ da vkiTxeT, aris Tu ara kavSiri am gverdebs Soris?

35-ma momxmarebelma gvi pasuxa, rom Time-is yvela gverdi kavSirSia erTmaneTTan da aris erTi organizacia.

15-ma momxmarebelma aRniSna, rom icno PRIME Time, Tumca Time news amerikuli Jurnalis sainformacio ganyofilebad miiCnia.

38-ma momxmarebelma aRniSna, rom abc.com da abcnews.com.ge kavSirSia erTmaneTTan da es aris abc-is qarTuli versia.

12-ma momxmarebelma aRniSna, rom ar icnoben abcnews.com.ge mediaorganizacias da abc.com-is qarTuli analogi ar aqvs. დიაგრამა 1: ექსპერიმენტის შედეგები

TIME NEWS ABC NEWS

TIME NEWS

ABC NEWS

არ არის კავშირი გვერდებს შორის

გვერდები კავშირშია ერთმანეთთaნ

38

yvelaze saintereso ki isaa, rom am sam gverds Soris aranairi kavSiri araa. pirveli aris qarTulenovani onlaingamocema Time News; meore iyo amerikuli gamocema Time; mesame isev qarTulenovani gamocema PRIME Time. cxadia, rom es gverdebi mizanmimarTulad daamsgavses erTmaneTs, rom wlobiT moqmedi Time-is ndoba da gamomwerebi moezidaT. dRes am amerikul gamocemas 12 878 163 gamomweri hyavs. igive SegviZlia vTqvaT ABC-is SemTxvevaSic. ABC-s oficialur gverds 14 milioni gamomweri hyavs. am gamocemebis msgavsi logos Seqmna ki mxolod maxea momxmareblis mosazideblad.

ყალბი გვერდის კონტენტ-ანალიზი sakvlev periodSi dasakvirveblad da gasaanalizeblad SeirCa yalbi gverdis mier gavrcelebuli 4 publikacia:

• მაგალითი #1 ABCnews.com.ge avrcelebs informacias Semdegi saTauriT: „sensaciuri informacia! saqme gaskda, ris Sedegadac daakaves adamiani, romrlic braldebulia korona virusis SeqmnaSi... (stili daculia). informaciis gadasamowmeblad daviwyeT Zebna internetSi Sesabamisi sakvanZo sityvebiT. wavawydiT roiteris saagentos mier gadamowmebul informacias inglisurad, romelic asabuTebs, rom informacia yalbia da koronavirusis Seqmnis braldebiT aravin daukavebiaT.

• მაგალითი #2 Semdegi publikacia gavrcelda 12 seqtembers, maSin rodesac vaqcinaciis Sesaxeb jer araferi iyo cnobili. publikaciis saTauria - „saswrafod! koronavirusis vaqcinis gakeTeba, romelic adamians klavs da mis dnm-s cvlis, SeiZleba savaldebulos xdian“ (stili daculia). aSkaraa mani pulaciuri da yalbi saTauri. publikaciaSi ar aris miTiTebuli wyaro da ar eyrdnoba aranair mecnierul dasabuTebas. Tu igive sakvanZo sityvebiT gadavamowmebT, vnaxavT, rom am periodSi jandacvis saerTaSoriso organizaciis mier vaqcinaciis safrTxeebTan dakavSirebiT aranairi dadasturebuli da dasabuTebuli informacia ar gavrcelebula. Sesabamisad, es publikaciac yalbia.

39

• მაგალითი #1 30 seqtembers igive gverdze gavrcelda informacia: „sagangaSo informacia! axalma daavadebam saqarTveloSi ifeTqa! mkurnalobas ar eqvemdebareba da daavadebulTa....“. aRsaniSnavia, rom informacias axlavs wyaro, konkretuli piris piradi blogi, rac SegviZlia CavTvaloT araprofesionalis mosazrebad, romlis mtkicebiT formaSi gadmotana da am ti pis saTauriT SefuTva gulisxmobs mani pulacias da ar Seesabameba simarTles.

• მაგალითი #2 amave gverdma 24 dekembers gaavrcela informacia Semdegi saTauriT - „Zalian magari informacia vrceldeba am wuTebSi! morCeba koronas ambavi... arc meore da arc mesame talRa...“. publikaciaSi gamoyenebulia amiran gamyreliZis fotosuraTi, Tumca bmulze gadasvlisas ar Cndeba teqsti. magram, gvxvdeba Rilaki, „daaWireT aq da ganagrZeT kiTxva“. es ukanaskneli axasiaTebs Clickbait-gverdebs, radgan meti „kliki“ met Tanxas niSnavs, Sesabamisad, Seqmnilia pirobebi imisTvis, rom statiis wakiTxvisTvis momxmarebelma rac SeiZleba met Rilaks daaWiros. gagrZelebaze gadasvlisas, gvxvdeba piradi blogi, sadac dominantia paata imnaZis fotosuraTi. am SemTxvevaSi mani pulatoria ori gavleniani adamianis fotosuraTi da emociuri saTauri. unda iTqvas, rom ganxiluli 4-ve magaliTis bmulze gadasvlisas, TiToeul gverdze gvxvdeba 10-ze meti sareklamo baneri, e.w. Clickbait. es ukanaskneli gvaZlevs imis safuZvels, rom davasabuToT, aRniSnuli gayalbebuli gverdi manipulaciuria da Tanxis gamomuSavebas isaxavs miznad.

SeniSvna: publikaciebis Seswavlam aseve aCvena, rom am gverdze gamoqveynebuli Zveli publikaciebi an waiSala, an gverdis gaumarTavobis gamo ar ixsneba. axali ambebis velSi meore gverdze gadasvlisas Cndeba Zaxilis niSani. es imas niSnavs, rom vebgverdze informacia atvirTulia droebiT da miznad isaxavs konkretul periodSi momxmareblis „klikebiT“ Tanxis gamomuSavebas, xolo Semdgom informacia iSleba.

40

დასკვნა sakvlev periodSi, analizis Sedegad, gamoikveTa gayalbebuli gverdis Semdegi manipulatorebi: vebgverdis saxelwodeba/bmuli, e.w. saniSnis warwera, dominanti ferebi, logo da myvirala saTaurebi. yalbi da namdvili vebgverdebis Sedarebam cxadyo mkafio msgavsebebi da gansxvavebebi. Cans, rom yalbi ABCnews.com.ge gverdi SefuTulia, rogorc sando mediaorganizacia ABC.com. ZiriTad msgavsebas warmoadgens dizaini, ferTa gama da bmuli. gamokveTili mani pulatorebis analizis Sedegad, aseve SegviZlia davaskvnaT, rom yalbi gverdebi ZiriTadad vizualur manipulatorebs iyeneben socialuri mediis momxmarebelTa SecdomaSi Sesayvanad. daikvirveba tendencia, rom yalb gverdebze arsebuli Rilakebi ar muSaobs da ar arsebobs veli „Cven Sesaxeb“. namdvil gverdze piriqiT, aSkarad Cans ukukavSiris miRebis survili, ris gamoc sakontaqto informacia ganTavsebulia mravali formiT - ramdenime ganyofilebaSi. yalbi gverdi sakmaod didxans itvirTeba, maSin rodesac namdvil gverds publikaciis gaxsnisTvis wamebi sWirdeba. unda iTqvas, rom erT-erTi mniSvnelovani gansxvaveba imaleba gverdis teqnikur maxasiaTeblebsa da gamarTulobaSi. erTwlianma dakvirvebam aCvena, rom yalb gverds aqvs 11 ZiriTadi Rilaki, romelTagan gamarTulad muSaobs mxolod erTi (mTavar gverdze gadasvla). namdvili gverdis SemTxvevaSi aranairi teqnikuri xarvezi ar fiqsirdeba, radgan aSkaraa, organizacia iyenebs sakmaod ZviradRirebul bazas/domeins. rac yvelaze mTavaria, kvlevam cxadyo yalb gverdebze fasiani reklamebis arseboba Clickbait mani pulaciis mizniT. analizma aCvena, rom vebgverdze arsebul yvela publikacias Tan axlavs saSualod 10-ze meti reklama. am ukanasknelis mizani, momxmareblis „klikebis“ safuZvelze finansebis mozidvaa. gaanalizebuli yalbi publikaciebidan 2-is SemTxvevaSi teqstis bolomde CamosatvirTad aucilebelia „gagrZeleba“-Rilakze „daklikva“, rac, saboloo jamSi, zrdis organizaciis Semosavals.

Sesabamisad, kvlevis hi poTeza, rom yalbi informaciis gamavrcelebeli gverdebi, reklamebis raodenobis gazrdisa da momxmareblis mozidvis mizniT, iyeneben cnobili da reitinguli mediaorganizaciebis vebgverdebis dizains da Clickbait teqnologiebs, damtkicda.

41

გამოყენებული ლიტერატურის ნუსხა: Alberto Alemanno (2018), How to Counter Fake News? A Taxonomy of Anti-fake News Approaches, European Journal of Risk Regulation, Vol. 9, No.1 pp. 1–5. https://doi. org/10.1017/err.2018.12 Arlin Odergon (2008), Hotel War: Psychological dynamics and armed conflicts, Mosco, Independently published. https://psyfactor.org/psyops/terror2-09.htm Brian C. Housand (2018), Fighting Fake News, USA, Austin: Prufrock Press Inc Carol A. Watson (2018), Information Literacy in a Fake/False News World: An Overview of the Characteristics of Fake News & its Historical Development, International Journal of Legal Information, Vol. 46, No. 2, pp. 93–96. https://doi.org/10.1017/jli.2018.25 Cuan-Baltazar, J. Y., Muoz-Perez, M. J., Robledo-Vega, C., Prez-Zepeda, M. F., & Soto-Vega, E. (2020). Misinformation of COVID-19 on the Internet: Infodemiology Study.

JMIR public health and surveillance, 6(2), e18444. https://doi.org/10.2196/18444 Cerase, A., & Santoro, C. (2018). From racial hoaxes to media hypes: Fake news’ real consequences. In Vasterman P. (Ed.), From Media Hype to Twitter Storm: News Explosions & Their Impact on Issues, Crises, & Public Opinion, Amsterdam: Amsterdam University Press, (pp. 333-354). https://www.jstor.org/stable/j.ctt21215m0.20?seq=1#metadata_info_tab_contents Charlie Beckett (2017 მარტი 11), „Fake news“: the best thing that’s happened to journalism, The London School of Economics and Political Science. https://blogs.lse.ac.uk/ polis/2017/03/11/fake-news-the-best-thing-thats-happened-to- journalism/ Clint Watts (2018), Messing with the enemy,USA, New York: Harpers-Collins Publisher Craig Silverman (2016 დეკემბერი 30), Here Are 50 Of The Biggest Fake News Hits On Facebook From 2016, Buzzfeed news. https://www.buzzfeednews.com/article/craigsilverman/top-fake-news-of-2016 Danny Murphy (2017), Fake News 101: How to recognize fake news & avoid being fooled by it, Independently published; https://instituteforpr.org/wp-content/uploads/MediaContentAnalysis.pdf David M. J. Lazer, Matthew A. Baum, Yochai Benkler, Adam J. Berinsky, Kelly M. Greenhill, Filippo Menczer, Miriam J. Metzger, Brendan Nyhan, Gordon Pennycook, David Rothschild, Michael Schudson, Steven A. Sloman, Cass R. Sunstein, Emily A. Thorson, Duncan J. Watts & Jonathan L. Zittrain (2018), The science of fake news, Science, Vol. 359, Issue 6380, pp. 1094- 1096. https://www.researchgate.net/publication/323650280_The_science_of_fake_news Destiny Apuke, O., & Omar, B. (2020). Fake News and COVID-19: Modelling the Predictors of Fake News Sharing Among Social Media Users. Telematics and Informatics, 101475. doi:10.1016/j.tele.2020.101475 Eve MacDonald (2017, იანვარი 13), The fake news that sealed the fate of Antony & Cleopatra, The Conversation. https://theconversation.com/the-fake-news-that-sealedthe-fate-of-antony-&-cleopatra-71287 Fazio, Lisa K.,Brashier, Nadia M.,Payne, B. Keith,Marsh & Elizabeth J. (2015), Knowledge Does Not Protect Against Illusory Truth, Journal of Experimental Psychology: General, Vol. 144, No. 5, pp. 993-1002. https://www.apa.org/pubs/journals/features/ xge-0000098.pdf

42

Hunt Allcott & Matthew Gntzkow (2017), Social Media & Fake News in the 2016 Election, The Journal of Economic Perspectives, Vol. 31, No. 2 , pp. 211-235. https://www. jstor.org/stable/44235006 L. Hasher, D. Goldstein & T. Toppino (1977), Frequency & the conference of referential validity, Journal of Verbal Learning & Verbal Behavior, Vol. 16, No.1, pp. 107–112. http:// sci-hub.tw/10.1016/S0022 5371(77)80012-1 Konrad Niklewicz (2017), Wedding out Fake News: An Approach to Social Media Regulation, Belgium, Brussels: Wilfried Martens Centre for European Studies; Matthew Gentzkow & Jesse M. Shapiro (2006), Media bias & reputation, Journal of political Economy, Vol. 114, No. 2, pp. 280-316. https://www.nber.org/papers/w11664.pdf Monther Aldwairi & Ali Alwahedi (2018), Detecting Fake News in Social Media Networks, Procedia Computer Science, Vol. 141, pp. 215-222. https://www-sciencedirect com.lez. tsu.edu.ge:2443/science/article/pii/S1877050918318210 Markariani, L. (2019), ყალბი ინფორმაცია სოციალურ მედიაში (ქართული და სომხური მედიის მაგალითებზე) Fake News in Social Media (Examples of Georgian and Armenian Media), Student Journal of Social Sciences, E ISSN:2449-3066 N. Richardson (2017), Fake News & Journalism Education, Asia Pacific Media Educator, Vol. 27, No. 1, pp. 1–9. https://doi.org/10.1177/1326365X17702268 Pulido, C. M., Villarejo-Carballido, B., Redondo-Sama, G., & Gomez, A. (2020).

COVID-19 infodemic: More retweets for science-based information on coronavirus than for false information. International Sociology, 026858092091475. doi:10.1177/0268580920914755 Soroush Vosoughi, Deb Roy & Sinan Aral (2018), The Spread of True & False News Online, Science, Vol. 359, No. 6380, pp. 1146–1151. http://sci-hub.tw/10.1126/science. aap9559 Shimizu K. 2019-nCoV, fake news, and racism. Lancet. 2020 Feb 29;395(10225):685686. doi: 10.1016/S0140-6736(20)30357-3.

Tandoc, E. C., Lim, Z. W., & Ling, R. (2017), Defining “Fake News” , Digital Journalism, Vol. 6, No.2, pp. 137–153. http://sci-hub.tw/10.1080/21670811.

2017.1360143 მაია ტორაძე და ხათუნა მაისაშვილი (2019), მედიისა და კომუნიკაციის კვლევის მეთოდები, თბილისი: თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის გამომცემლობა მედიის განვითარების ფონდი (MDF) (2017), მედიაწიგნიერების გზამკვლევი: როგორ ვებრძოლოთ მანიპულაციასა და ყალბ ინფორმაციას https://www.mythdetector.ge/sites/default/files/Guidelines-web.pdf მედიის განვითარების ფონდი (MDF) (2017), მედიაწიგნიერების სასწავლო მასალა http://mdfgeorgia.ge/uploads/library/99/file/DW-Publication-web.pdf

43

თეკლა ადამია ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის სოციალურ და პოლიტიკურ მეცნიერებათა ფაკულტეტის ჟურნალისტიკისა და მასობრივი კომუნიკაციის საბაკალავრო პროგრამა

ინფოდემია COVID-19 - ახალი ამბების მედიაველში: რუსული დეზინფორმაციული ნარატივის სპეციფიკა და დამახასიათებელი ტენდენციები აბსტრაქტი erT welze metia, rac msoflio Covid-19-Tan erTad cxovrebas swavlobs, virusTan dakavSirebuli bevri sakiTxi ki mainc bundovania da azrTa sxvadasxvaobas iwvevs. masmedia sazogadoebas „uxilavi mtris“ mier gamowveul problemebTan gamklavebaSi unda exmarebodes da awvdides zust, obieqtur da miukerZoebel informacias. samwuxarod, sxvadasxva mediasaSualeba am garemoebebiT sargeblobs da sakuTari interesebidan gamomdinare, yalb an mani pulaciis Semcvel mediateqstebs avrcelebs, rac sazogadoebis dakvalianebisTvis mniSvnelovan problemebs qmnis. qarTul mediabazarze dezinformaciis gavrcelebis kuTxiT yvelaze metad prorusuli mediasaSualebebi gamoirCevian. rusuli propagandis miznebidan gamomdinare, kvlevis mizania SeviswavloT, ra sixSiriT vrceldeba koronavirusis Temaze yalbi ambebi prorusul mediagamocemebSi, ra specifikisaa aRniSnuli „feikniusebi“ da ra tendenciebs gamoxatavs isini. kvlevis Sedegad, savaraudod, dadasturdeba, rom prorusuli mediasaSualebebi koronavirusis Sesaxeb aqtiurad avrceleben dezinformaciisa Tu mani pulaciis Semcvel teqstebs. metwilad, virusis winaaRmdeg brZolis taqtikisa da vaqcinaciis Taobaze, rac emsaxureba konkretul politikur da ideologiur amocanebs, gamoqveynebuli masalebi xasiaTdeba antidasavluri narativiT, manipulaciiT da xels uwyobs eTnikur stigmatizebasac.

44

საკვანძო სიტყვები: დეზინფორმაცია, მანიპულაცია, Covid-19, ონლაინმედია

შესავალი teqnologiuri revoluciis Sedegad, meoce saukunis 60-70-ian wlebSi kacobrioba ganviTarebis mniSvnelovan etapze gadavida da Seiqmna interneti - „eleqtronuli sakomunikacio teqnologiebis erT-erTi saxeoba, kerZod, informaciis gacvlis globaluri qseli“, romelmac sruliad Secvala sazogadoeba da sazogadoebrivi urTierTobebi. komunikacia ufro martivi gaxda, informaciis cirkulacia ki metad swrafi. internetma safuZveli Cauyara axali mediis, kerZod, onlainmediis Camoyalibebas. is rom, erTi dawkapunebiT SesaZlebelia gavigoT, ra xdeba msoflios sxvadasxva wertilSi, swored internetis damsaxurebaa. is Cveni yoveldRiurobis ganuyofeli nawili gaxda. jer kidev COVID-19 pandemiamde, 2019 wlis dekemberSi, NDI-is dakveTiT CRRC-saqarTvelos mier Catarda kvleva saxelwodebiT „sazogadoebis ganwyoba saqarTveloSi“, romelSic naTladaa warmodgenili internetis moxmarebis kultura qarTul sazogadoebaSi. kerZod, gamokiTxulTa 64%-ma daasaxela, rom kviraSi erTxel mainc iyenebs internets, xolo 30% - arasdros. rac Seexeba calkeul tendenciebs, soflis ti pis dasaxlebebSi mcxovrebTa 50%-ma, xolo erovnuli umciresobebiT mWidrod dasaxlebul raionebSi gamokiTxulTa mxolod 52%-ma daasaxela, rom kviraSi erTxel mainc iyenebs internets. axali koronavirusis gavrcelebisa da sayovelTao pandemiis gamocxadebis Semdeg msoflio cxovrebis axal stilze gadavida, distancia da regulaciebi mZime socialur fons qmnida, karantinSi, stresul situaciaSi myofi mosaxleobisTvis informaciis miRebis mTavar saSualebad media iqca, Sesabamisad, mas meti pasuxismgeblobac daekisra. 2020 wels NDI-is mier Catarebuli kvlevis Tanaxmad, „saqarTvelos mosaxleoba koronavirusis Sesaxeb informacias ZiriTadad televiziidan (84%), socialuri qselebidan (41%) da axloblebisgan (26%) iRebda. aseve, kvlevis Tanaxmad gamovlinda, rom mosaxleobis 90% - daavadebaTa kontrolis erovnul centrs, 85% - saqarTvelos xelisuflebas, xolo 73% - Jurnalistebsa da medias endoba.

NDI-is mier Catarebuli kvlevebi cxadyofs, rom qarTuli sazogadoebis sakmaod didi nawili televiziasTan erTad aqtiurad iyenebs internets, romelic informirebis erT-erT mTavar saSualebas

45

warmoadgens, gansakuTrebiT ki Covid-19-is pandemiis pirobebSi. Sesabamisad, igi Zalian kargi saSualebaa dezinformaciuli narativis gasavrceleblad. maSin rodesac onlainmedia da interneti aseTi aqtualuria, sakmaod mniSvnelovania ruseT-saqarTvelos Soris mimdinare „hibriduli omi“, romlis gansakuTrebuli komponentia brZola sainformacio velze sasurveli propagandistuli narativis gasavrceleblad, raSic sxvadasxva mediasaSualeba, gansakuTrebiT ki onlainmedia, aqtiurad monawileobs da xSirad avrcelebs manipulaciuri da dezinformaciuli Sinaarsis teqstebs. „rusuli propaganda sainformacio-fsiqologiur operaciebs axorcielebs mravali meTodis gamoyenebiT, maT Soris, dadasturebuli faqtebis eWvqveS dayeneba/uaryofiT da konkretuli movlenebis alternatiuli versiebis gavrcelebiT, auditoriis dasabnevad. rusuli propagandis gzavnili martivi da advilad aRsaqmelia, xolo mosazrebebi da varaudebi faqtebis saxiT aris warmodgenili“. hibriduli omidan gamomdinare, rusuli dezinformaciis problema Covid-19-mdec aqtualuri iyo, magram axalma virusma, romlis Sesaxebac bevri ram araTu sazogadoebisTvis, aramed samedicino sferos muSakebisTvis ucnobi iyo, xeli Seuwyo axali dezinformaciuli narativis progresirebas. Covid-19-is gavrcelebidan TiTqmis erTi weli gavida, magram yalbi ambebis nakadi ar wydeba, Tematika ki met-naklebad icvleba, amitomac, TiTqmis erTi wlis Semdegac ki aqtualuria imis kvleva, ra saxis yalbi Tu mani pulaciuri Sinaarsis mqone informaciebi vrceldeba prorusuli mediagamocemebis mxridan. kvlevis mizania ganvsazRvroT, ra sixSiriT vrceldeba koronavirusis Temaze yalbi ambebi prorusul mediagamocemebSi, ra specifikisa da tendenciebis gamomxatvelia isini metwilad. rac Seexeba sakvlev obieqtebs, SerCeulia ori onlaingamocema „saqarTvelo da msoflio“ da NEWS FRONT- Georgia.

რატომ ეს გამოცემები? mediis ganviTarebis fondis vebplatforma „miTebis deteqtori“ iuwyeba, rom „saqarTvelo da msoflio“ aris internetportali, romelsac Sps „istoriuli memkvidreoba“ gamoscems, 2009 wels organizaciis dafuZnebas ruseTis maSindeli prezidenti dimitri medvedevi sajarod miesalma. amasTan, aRsaniSnavia, rom „istoriuli memkvidreobis“ sabWos wevri gaxlavT politologi aleqsan-

46

dre WaWia, romelic dimitri medvedevma 2008 wlis ivlisSi „ruseTis federaciasTan megobrobisa da TanamSromlobis sferoSi Setanili didi wvlilis gamo“ ordeniT daajildova. rac Seexeba NEWS FRONT-Georgia-s, igi qarTul mediasivrceSi 2019 wels gamoCnda, magram realurad sainformacio saagento 2014 wels rusul veb-hosting servisze, reg.ru-ze daregistrirda, xolo vebgverdis IP misamarTi ruseTis qalaq rostovSia. 2021 wlis martis monacemebiT vebgverdi Top.ge onlaingamocema „saqarTvelo da msofliosTvis“ TveSi saSualod 20,457 unikalur momxmarebels afiqsirebs, xolo axali ambebis fronti vebgverdze ar iZebneba. kvlevis hi poTezaa, rom prorusuli mediasaSualebebi aqtiurad avrceleben dezinformaciisa Tu mani pulaciis Semcvel teqstebs, romlebic metwilad virusis winaaRmdeg brZolis taqtikasa da vaqcinacias exeba, riTac antidasavluri ganwyobilebis gaRvivebas uwyoben xels.

ლიტერატურის მიმოხილვა termini Fake News igive yalbi ambebi, sakmaod vrceli da mravalmxrivi Sinaarsisaa. igi TavisTavad gulisxmobs teqsts, romlis Sinaarsic sicruea da Sesabamisad, ar aris dadasturebuli faqtebiT, citatebiTa da wyaroebiT. media da informaciuli wignierebis laboratoria (MilLab) gvTavazobs terminis ganmartebas, romlis Tanaxmad: „yalbi ambavi aris informacia, romelSic faqtebi gamiznuladaa gayalbebuli an damaxinjebuli. yalbi ambebi rogorc tradiciul, aseve socialur mediaSi SesaZloa ori mizniT vrceldebodes: 1. politikuri - Sida politikuri mizniT an gare aqtorebis dainteresebis SemTxvevaSi, rasac sainformacio gavlenis aqtivobebs (Information influence activities) uwodeben; 2. finansuri sargeblis miRebis - e.w. clickbait sensaciuri saTaurebiTa da yalbi ambebiT izidaven auditorias da Tanxas „daklikviT“ gamoimuSaveben“.

MilLab yalb informacias pirobiTad 3 ti pad yofs: 1. gamogonili ambavi - fabrikacia, rodesac ambavi sruliad yalbi da mogonilia; 2. mani pulaciuri Sinaarsi - am dros sxvadasxva monacemebis gamoiyeneba sazogadoebis SecdomaSi Sesayvanad. ZiriTadad damaxasiaTebelia „naxevrad simarTlis“ Semcveli teqste-

47

bi, rac imas gulisxmobs, rom teqsti metwilad marTalia, magram masSi yalbia erTi sityva, winadadeba an konteqsti, aseve xdeba ricxvebiT mani pulacia - „moyvanili cifrebi SesaZloa swori iyos, Tumca calkeul faqtebTan mimarTebiT ararelevanturi“. amave kategoriaSi gadis yalbi konteqsti da Seusabamo kavSirebi - „rodesac saTauri/vizuali/aRwera Seusabamoa mTavar ambavTan“.

3. satira da iumori - „satirul-iumoristul ambebs auditorias realur ambad ise awvdian, ar xdeba mkafiod miTiTeba, Tu ra ti pis Sinaarsi igulisxmeba“. bolo wlebSi socialur mediaSi sagrZnoblad imata yalbi ambebis gavrcelebis tendenciam, nawilobriv imitom, rom internetSi informacia Zalze martivad da swrafad vrceldeba. sxvadasxva avtori xSirad erTmaneTisgan ganasxvavebs dezinformaciasa da misinformacias (Misinformation), Tu dezinformacia winaswarganzraxul, gaazrebulad gavrcelebul yalb ambavs gulisxmobs, romlis mizania sazogadoebriv azrze gavlenis moxdena, misinformacia - es aris SecdomiT an uneblieT gavrcelebuli cru an arazusti informacia. analogiur ideas aviTarebs dezinformaciisa da misinformaciis Sesaxeb iuneskos saxelmZRvanelo, saxelwodebiT „Journalism, fake news and disinformation“, romelic dezinformacias ufro saSiS problemad miiCnevs, vidre misinformacias, radganac igi ukeTaa organizebuli, aRWurvilia saWiro resursiTa da gaZlierebulia avtomaturi teqnologiebiT. dezinformaciis mimwodeblebi ZiriTadad nadiroben mowyvlad an „mimdevarTa“ potencialze, romlebic ambis gamavrceleblebad gvevlinebian. isini cdiloben,rom wagvaxalison TavianTi gzavnilebis gasavrceleblad da sargebloben Cveni midrekilebiT informaciebis gaziarebisken. dezinformaciis gavrceleba metwilad SesaZlebelia socialuri qselebisa da socialuri Setyobinebebis saSualebiT. Sesabamisad, aq Cndeba kiTxva, Tu ramdenad regulirdeba da/an TviTregulirdeba kompaniebi, romlebic am momsaxurebas axorcieleben. Tumca, arc is unda daviviwyoT, rom mzardi zewolis Sedegad, iseve rogorc regulaciebis arsebobisas safrTxes vuqmniT iseT mniSvnelovan Rirebulebas, rogoricaa gamoxatvis Tavisufleba.

Claire Wardle Seecada, SemoeTavazebina dezinformaciisa da misinformaciis ekosistemis vizualuri suraTi, romelmac yalbi ambebis 7 saxeoba gamoyo: 1. satira da parodia: misi mizani araa zianis gamowveva, magram aqvs amis potenciali;

48

2. cru kavSiri: rodesac saTauri da vizualuri saSualebebi ar Seesabameba teqstis Sinaarss; 3. yalbi kontenti: rodesac wyaro aris cru; 4. fabrikacia - 100 %-iT yalbi informacia; 5. SecdomaSi Semyvani Sinaarsi; 6. cru konteqsti; 7. mani pulacia.

rogorc Wardle aRniSnavs, Cven yvelani gadamwyvet rols vasrulebT dezinformaciasa da misinformaciis ekosistemaSi, rodesac informacias, suraTsa Tu videos viRebT an vaziarebT yovelgvari gadamowmebis gareSe. Sesabamisad, Fake news-ebis Tavidan acilebis mizniT, saWiroa daviwyoT kritikulad fiqri da gamoviyenoT informaciis gadamowmebis sxvadasxva strategia: „dafiqrdi orjer, Tu eWvi gepareba, nu gaaziareb informacias!“ rac Seexeba rusul dezinformaciasa da Covid-19 pandemiis kavSirs, amis Taobaze Richard Weitz (Hudson Institute) Tavisi statiaSi aRniSnavs, rom COVID-19-is krizisis dros ruseTis dezinformaciulma ekosistemam Caatara yovlismomcveli operacia sxvadasxva dasavluri samizneebis winaaRmdeg. „aSS-s saxelmwifo departamentis globaluri CarTulobis centrma da evrokavSiris sagareo samoqmedo samsaxurma gamoavlines uamravi ambavi kremlis momxre mediasa da socialur angariSebSi, romlebic cdilobdnen dasavleTis demokratiuli qveynebis politikisa da saqmianobis diskreditacias, xolo ruseTis qmedebebi yvelaze pozitiurad gamoiyureboda. saxelmwifo departamentis Tanaxmad, pandemiis dros, oficialuri saxelmwifo mediis, marionetuli sainformacio saitebisa da socialuri mediis personalis sruli rusuli ekosistema mraval dezinformaciul narativs aviTarebs“. monaTxrobebi kremlis standartul narativs mihyveba. kerZod, saubaria aSS-s egidiT liberaluri wesebiT damyarebuli saerTaSoriso wesrigis savaraudo sisusteze, erovnuli avtonomiis sargeblianobaze da demokratiuli reJimebisa da instituciebis araefeqturobaze. sainteresoa, Tu ra viTarebaa am mxriv saqarTveloSi da avrceleben Tu ara qarTuli prorusuli mediasaSualebebi msgavsi Sinaarsis teqstebs.

49

კვლევის მეთოდოლოგია sakvlev obieqtebad SeirCa ori onlaingamocema - „saqarTvelo da msoflio“ da NEWS FRONT- Georgia, kerZod ki „axali ambebis“ kategoria. xolo sakvlev periodad ganisazRvra 3 Tve, 2020 wlis noemberi, dekemberi da 2021 wlis ianvari, saparlamento arCevnebis Semdgomi periodi, raTa mediasivrce met-naklebad daclili yofiliyo winasaarCevno narativisgan. sakvlevi sakiTxis siRrmiseuli Seswavlis mizniT gamoyenebulia kontent-analizi. Tvisebrivma kontent-analizma saSualeba mogvca Segveswavla Covid-19-Tan dakavSirebuli informaciis Sinaarsobrivi mxare, raTa gangvesazRvra, romeli maTgania mani pulaciis Semcveli da romeli fabrikacia, aseve, ra azrobrivi gzavnilebis mqonea da ra TaviseburebebiT xasiaTdeba yalbi Sinaarsis Semcveli mediateqstebi. raodenobrivi kvlevis meTodis meSveobiT ganvsazRvreT sakvlevi periodis ganmavlobaSi Covid-19-sa da masTan dakavSirebul Temebze gamoqveynebuli informaciis odenoba, kerZod, SeviswavleT, ramdeni iyo maTgan „feikniusi“/mani pulacia, procentulad. sakiTxis sakvlevad aseve CavatareT internetgamokiTxva, Google-is formis meSveobiT, ramac saSualeba mogvca, gangvesazRvra sazogadoebis damokidebuleba da ganwyoba prorusuli orientaciis mqone mediagamocemebis mimarT. sakvlevis kiTxvebia: 1. ra TaviseburebebiT xasiaTdeba yalbi da manipulaciuri Sinaarsis mqone statiebi; 2. ra tendenciebi gamoiyofa Covid-19-is Sesaxeb gavrcelebuli yalbi informaciis Semcvel mediateqstebSi.

1. Tvisebrivi kvlevis Sedegebi sakvlevi periodis ganmavlobaSi SerCeuli mediasaSualebebis mier gamoqveynebuli statiebi, romlebic Covid-19-s ukavSirdeba sakmaod mravalferovania. gvxvdeba informaciebi dawesebuli regulaciebis Sesaxeb, sxvadasxva sajaro piris mier gakeTebuli gancxadebebi, saerTaSoriso statistikisa da regulaciebis magaliTebi, vaqcinaciis procesTan dakavSirebuli sakiTxebi da rCevebi, Tu rogor gavumklavdeT pandemiis Sedegad gamowveul stressa da janmrTelobis problemebs. Segvxvda rogorc mani pulaciis, aseve dezinformaciis Semcveli mediateqstebi; dakvirvebis Sedegad gamovlinda ramdenime ZiriTadi komponenti yalbi/mani pulaciuri Si-

50

naarsis mqone ambebisa, esenia: dawesebuli regulaciebis arasargeblianoba da araefeqtian; koronavirusi - blefi, rogorc masobrivi kontrolis iaraRi; sxva­ da­­ sxva­konspiraciuli Teoriebi, maT Soris bil geitsTan dakavSirebuli, antivaqseruli narativi da sxva.

1.1 „saqarTvelo da msoflio“ onlaingamocema „saqarTvelo da msoflio“ iSviaTad aqveynebs statiebs, romlebic specialurad aRniSnuli gamocemisTvisaa momzadebuli. vebgverdze ganTavsebuli statiebi ZiriTadad gadmoTargmnilia rusuli mediasaSualebebidan. magaliTad, sakvlevi periodis ganmavlobaSi gamoqveynebuli statiebi Targmnilia Semdegi vebgverdebidan: rusnext.ru, vz.ru, Russian.rt.com, iarex.ru, iz.ru; garda amisa, gamocema xSirad iyenebs qarTul mediasaSualebebs da maT statiebs aTavsebs sakuTar vebgverdze. aseTi gamocemebia IPN.GE, BPN.GE - romlebic, sakmaod avtoritetuli da sando mediasaSualebebia, aseve sputnik-georgia da news front-georgia, romlebic ZiriTadad prorusuli orientaciisaa. gadmoTargmnili statiebi garkveul dabrkolebebs qmnis wyaros identifikaciis procesSi. garda amisa, swored amgvari statiebi ganapirobebs imas, rom mediasaSualeba aqveynebs SecdomaSi Semyvan mediateqstebs. sakvlevi periodis ganmavlobaSi ar gamovlenila fabrikacia an dezinformaciis Semcveli mediateqstebi, magram moiniSna mani pulaciis SemTxvevebi. kerZod, vgulisxmob imas, rom faqtebi da komentarebi ar iyo srulyofilad warmodgenili an Sinaarsobrivad Secvlili aRmoCnda,rac erT-erTi mxaris mimarT negatiur ganwyobas qmnida. magaliTad, statiaSi „rusulma vaqcinam evropuli blokada gaarRvia“ saubaria rusuli vaqcinis avkargianobaze da erT-erTi wyaros - peterburgis universitetis profesor stanislav tkaCenkos komentari arasruladaa warmodgenili. komentaris is nawili, sadac profesori rusul vaqcinaze ambobs, rom: „Tavdapirvelad saWiroa Cvens qveyanaSi damtkicdes vaqcinis efeqtianoba, Semdeg SeiZleba is msoflios sxva qveynebsac gavuziaroT“, amoRebulia. garda amisa, aRniSnul statiaSi vxvdebiT antidasavluri narativis mqone komentarebs, magaliTad: „rac Seexeba ungreTs, saidumlo aravisTvisaa, rom es qveyana didi xania nervebs uSlis evrokavSirs“ da sxva. statiebSi gvxvdeba SefasebiTi msjelobebi, romlebSic erTmaneTisagan ar aris gamijnuli faqti da komentari. magaliTad, statiaSi „evropa sisustisTvis da marazmisTvisaa ganwi­ ru­

51

li­ “­­warmodgenilia latvieli profesoris mosazrebebi, romlebic met-naklebad nacionalisturi Sexedulebisaa, garda imisa, rom misi citata arasruladaa Targmnili, rac konteqsts mcirediT cvlis, statiis avtori Sejamebis saxiT bolo abzacSi gvTavazobs Sefasebas, rom „mis (avtoris) naazrevSi WeSmariteba didi doziTaa“. rac Seexeba masalis moculobas, vebgverdze ZiriTadad mcire zomis informaciebs vxvdebiT, magram aseve ganTavsebulia vrceli statiebic, romlebic ti puri Sablonuri saTaurebiT warmogvidgeba da ara „qliqbaitebiT“.

Covid-19-is sawinaaRmdego vaqcinasTan dakavSirebul Temebze gvxvdeba mani pulaciuri Sinaarsis teqstebi, rac ZiriTadad rusuli vaqcinis upiratesobas usvams xazs, aseve vxvdebiT antidasavlur narativs, TiTqos dasavleTi dasustda da yvelanairi mankiereba swored maTgan modis. rac Seexeba „niusebs“, romlebic arc yalbia da arc mani pulaciuri, ZiriTadad orientirebulia rusuli vaqcinis upiratesobasa da dasavleTis dakninebuli saxiT warmoCenaze. magaliTad, vebgverdze mravladaa statiebi rusul vaqcinasa da mis miRwevebze, magram janmrTelobis msoflio organizaciis mier aRiarebul vaqcinebze araTu warmatebul, aramed warumatebel SemTxvevebs ganixilaven. Segvxvda „niusi“, romelSic argentineli varskvlavi diego maradona ndobas ucxadebda putins da rusul vaqcinas da sxva msgavsi saxis siaxleebi.

1.2. axali ambebis fronti“ „axali ambebis fronti“, gansxvavebiT „saqarTvelo da msofliosgan“, gamoirCeva siaxleebis intensiuri ganTavsebiT, vebgverdze dRe-Ramis ganmavlobaSi ramdenime aTeuli informacia qveyndeba. zogierTi maTgani specialurad vebgverdisTvis iqmneba, nawili ki gadmotanilia sxvadasxva qarTuli mediaplatformebidan, rogorebicaa: „rusTavi 2“, IPN, „imedi niusi“, „rezonansi“, Bm.ge, „radio Tavisufleba“, „ai presi“, „alia“, „sputniki“ da sxva. gansakuTrebiT sayuradReboa is faqti,rom sainformacio saagento xSirad aqveynebs sxvadasxva araavtoritetuli da ucnobi pirebis Facebook-postebs, romlebSic avtorebis mosazrebebia gadmocemuli rogorc Covid19-Tan dakavSirebul, ise sxva Temebze. msjelobebi xSirad araargumentirebulia da ar aris gamyarebuli wyaroebiT. magaliTad, aqtiurad vxvdebiT lali moroSkinas, giorgi abaSiZis, manana uZilauris, dito biZinaSvilis da sxvaTa Facebook-postebs, romlebic yovel jerze avtorebis erTi da igive fotoebiT qveyndeba. swored aRniSnuli ti pis „niusebi“ gamoirCeva yvelaze metad manipulaciuri Tu yalbi Sinaarsis mqone teqstebiT.

52

magaliTad, statiaSi „swored pirbadis dakanoneba warmoadgens koronas warmoSobis da gavrcelebis pirvel da umTavres wyaros“, vkiTxulobT vinme aleqsandre oTiaSvilis gzavnils socialuri qselidan, romelic kicxavs rogorc qarTvel, ise ucxoel eqimebs da acxadebs, rom pirbadis tarebiT adamianebs arasakmarisi Jangbadi miewodebaT, rac anadgurebs filtvebs da xels uwyobs kovidiT dainficirebas, magram am mosazrebas sakmarisi argumentebiT ar amyarebs. statiaSi vkiTxulobT: „swored adamianTaTvis pirbadis dakanoneba warmoadgens koronas gaRvivebis, warmoSobis da gavrcelebis pirvel da umTavres wyaros, rac kacobriobis da RvTisa da eris winaSe uborotesi sisxlis samarTlis mizanmimarTuli danaSaulia da ara dacvis saSualeba, rasac b-ni gamyreliZe ase daJinebiT gviqadagebs da mogviwodebs, viTom eris keTildReobisTvis mzrunveli maminacvlis uborotesi sidiadiT da gamoxedviT!“ garda amisa, sakvlevi periodis ganmavlobaSi gamovlinda yalbi Tu mani pulaciuri Sinaarsis mqone mediateqstebis ramdenime saxeoba, magaliTad, „qliqbaiTi“ - rodesac saTauri garkveulwilad sensaciurobiT xasiaTdeba, magram mas teqstis SinaarsTan kavSiri ar aqvs. magaliTad, niusfrontma gamoaqveyna statia, saTauriT „es midgoma pacientebs mZime garTulebebisgan icavs“, romelic asociaciurad arsebuli situaciidan gamomdinare Covid-19-s ukavSirdeba, realurad statiaSi aranair midgomaze ar aris saubari, garda imisa, rom qalbatoni marina endelaZe aRniSnavs, rom aucilebelia pozitiuri ganwyoba, rac mniSvnelovan gavlenas axdens koronavirusis mimdinareobaze. aseve, mravladaa SefasebiTi msjelobebi. aRsaniSnavia, rom zogierT SemTxvevaSi gamocemis an konkretuli avtoris mosazreba gansxvavebuli SriftiTacaa gamokveTili. amis magaliTia statia, saTauriT „sunTqvis SezRudvasTan erTad, mTavroba gadaadgilebasac zRudavs!“, romelic komendantis saaTis SemoRebas gvamcnobs. statiaSi saqarTvelos imdroindel vice-premier maia cqitiSvils „mepingvine biZinas Cakuratebul favoritkas“ uwodeben da sxva. garda msgavsi saxis „niusebisa“ kvlevis ganmavlobaSi gamovlinda ramdenime fabrikacia, rodesac informacia absoluturad yalbi iyo. magaliTad, statiaSi „ispanka“ 1918 w. vaqcinacias zedamxedvelobda frederik l. geitsi, bil geitsis babua“ saubaria espanur gri pze, romlis gavrcelebas ukavSireben frederik l. geitss, romelmac im periodSi jariskacebSi Caatara vaqcinacia, baqteriuli meningitis sawinaaRmdegod. rogorc statiis avtori wers, dasaxelebuli

53

geitsi amerikeli biznesmenis, bil geitsis babua iyo. rac absoluturad tyuilia, iseve rogorc frederik l. geitsis monawileoba vaqcinaciaSi.

2. raodenobrivi kvlevis Sedegebi sakvlevi periodis ganmavlobaSi onlaingamocema „saqarTvelo da msofliom“ axali ambebis kategoriaSi gamoaqveyna 69 „niusi“, maTgan 14 Covid-19-sa da masTan dakavSirebul sakiTxebs Seexeboda, xolo 14-dan 4 informacia mani pulaciuri Sinaarsisa iyo. aRsaniSnia, rom vebgverdi TveSi saSualod 20-22 informacias aqveynebda. (ix. diagrama 1)

დიაგრამა 1 - ნიუსების განაწილება ერთეულებში

gansxvavebiT „saqarTvelo da msofliosgan“, gacilebiT meti informacia da maT Soris yalbi da mani pulaciuri Sinaarsis ambavi gamovlinda sainformacio saagento „axali ambebis frontis“ vebgverdze. sakvlevi periodis ganmavlobaSi 3127 „niusi“ gamoqveynda, maTgan 782 Covid-19-sa da masTan dakavSirebul sakiTxebs Seexeboda, xolo 782 ambidan yalbi da mani pulaciuri Sinaarsisa 100 maTgani gaxldaT. (ix. diagrama 2)

54

დიაგრამა 2 - ინფორმაციების განაწილება პროცენტულად

ინტერნეტ-გამოკითხვის შედეგები internet-gamokiTxvaSi monawileobda 114 adamiani, kiTxvari Google-is formis meSveobiT SevadgineT da socialur qselSi, kerZod, Facebook-Si gavavrceleT. kvlevaSi monawile pirTa - 68% qalia, xolo 31% - kaci. gamokiTxulTa 91% 18-dan 30 wlamdea.

Covid-19-Tan dakavSirebiT informaciis miRebis mTavar saSualebebad gamokiTxulTa didma nawilma daasaxela interneti, televizia, axloblebi da naTesavebi. (ix. diagrama 3) xolo kiTxvaze, Tu vin avrcelebs yalb informacias Covid-19-Tan dakavSirebiT, 57%-ma daasaxela ruseTi, 24%-ma ki CineTi (ix. diagrama 4). gamokiTxulTa 67% fiqrobs, rom axal koronavirusTan dakavSirebuli dezinformaciis mizania qaosis gamowveva, 42% fiqrobs, rom is sazogadoebis gaxleCas emsaxureba, aseve 42% fiqrobs, rom dezinformacia antidasavluri narativis gaZlierebas emsaxureba (ix. diagrama 5).

დიაგრამა 3

55

დიაგრამა 4

დიაგრამა 5

56

rac Seexeba damokidebulebas prorusuli mediasaSualebebis mimarT, kiTxvarSi respondentebs SevTavazeT 7 alternatiuli onlaingamocema da vTxoveT daesaxelebinaT ramdenime mediasaSualeba, romlebic, maTi azriT, prorusuli orientaciisa. gamokiTxulTa 86%-ma daasaxela „sputnik saqarTvelo“, 74%-ma „axali ambebis fronti“, 70%-ma - „alia“, 59%-ma „eqskluziv-niusi“, 44%-ma IPN, xolo 43%-ma „saqarTvelo da msoflio“,. garda amisa, respondentebs SevTavazeT vizualuri masala, 4 mediasaSualebis logo („saqarTvelo da msoflio“, „nius front - saqarTvelo“, „sputnik saqarTvelo“, „interpresniusi“), raTa daesaxelebinaT, Tu romeli maTgania maTTvis nacnobi. 79%-ma daasaxela IPN, xolo 58%-ma „sputnik saqarTvelo“ (ix. diagrama 6).

დიაგრამა 6

gamokiTxvis Sedegad yvelaze sando mediasaSualebad dasaxelda IPN, obieqturobisa da operatiulobis gamo, xolo yvelaze nakleb sandod „sputnik saqarTvelo“ da „saqarTvelo da msoflio“-aSkarad gamoxatuli prorusuli orientaciis gamo. kiTxvaze, Tu romeli saxis „feikniusebi“ xvdebaT yvelaze xSirad, gamokiTxulTa 68%-ma daasaxela vaqcinacia da konspiraciuli Teoria daCipvasTan dakavSirebiT, rac adamianebis gakontrolebas emsaxureba (ix. diagrama 7).

57

დიაგრამა 7

დასკვნა amrigad, hipoTeza, rom prorusuli mediasaSualebebi, am SemTxvevaSi „saqarTvelo da msoflio“ da „axali ambebis fronti“, aqtiurad avrceleben dezinformaciisa da manipulaciis Semcvel teqstebs, dadasturda. ramdenadac sakvlevi periodis ganmavlobaSi mTlianobaSi daaxloebiT 100-mde yalbi Tu manipulaciuri Sinaarsis mqone statia gamovlinda, romlebic garkveulwilad aRviveben antidasavlur ganwyobas, magram ar uwyoben xels eTnikur stigmatizebas. sakvlevi kiTxvebis Sesabamisad, gamovlinda garkveuli Taviseburebebi: SerCeuli prorusuli mediagamocemebi iyeneben rogorc „qliqbaitebs“, aseve fabrikaciisa da mani pulaciis meTodebs. aRsaniSnavia, rom ar SeimCneva foto- an videomanipulacia, garda erTeuli SemTxvevebisa.

SecdomaSi Semyvani statiebis wyaroebad ZiriTad SemTxvevebSi gamoyenebulia rusuli an prorusuli orientaciis mqone qarTuli mediaplatformebi da rac mTavaria socialuri qselidan aRebuli gzavnilebi aracnobadi adamianebisa. aRsaniSnavia is faqtic, rom onlaingamocemebi iyeneben statiebs avtoritetuli mediaplatformebidan, SesaZloa vivaraudoT, rom es an sainformacio badis Sevsebas an sazogadoebrivi ndobis mopovebas emsaxureba. rac Seexeba meore sakvlev kiTxvas calkeul tendenciebTan dakavSirebiT, onlaingamocemebSi gvxvdeba rogorc antivaqseruli ganwyobis statiebi, ise regulaciebis da dawesebuli SezRudvebis sawinaaRmdegod mimarTuli teqstebi, konspiraciuli Teoriebi ki iseTi aqtualobiT aRar sargeblobs, rogorc virusis gavrcelebis sawyis etapze, magram msgavsi Teoriebi mainc ar gamqrala da kvlav vrceldeba aRniSnul mediasaSualebebSi.

58

sazogadoebis ganwyobis gamosavlenad Catarebuli kvleva gvTavazobs miaxloebiT suraTs, Tu ra damokidebuleba aqvs sazogadoebas prorusuli propagandis mimarT. gamokiTxulTa didi nawili acnobierebs prorusuli dezinformaciis saSiSroebas, magram msgavsi mediagamocemebis Sesaxeb mkiTxvelis cnobiereba met-naklebad maRalia. „sputnik-saqarTvelo“, „alia“ da „axali ambebis fronti“ mkafiod gamoxatuli narativis gamo xSirad miiCneva prorusuli orientaciis mqone gamocemad, magram, rogorc kvlevis Sedegad aRmoCnda, gamokiTxulTa didi nawilisTvis „saqarTvelo da msoflio“ zemoT aRniSnuli gamocemebis msgavsad cnobadi ar aris.

გამოყენებული ლიტერატურის ნუსხა: ლექსიკონი - ინტერნეტი, Civil ენციკლოპედიური ლექსიკონი, გადამოწმებულია 04.03.2021: https://cutt.ly/ XzrUZZO თორნტონი ლორა, თურმანიძე კობა, 2019, “საზოგადოების განწყობა საქართველოში”. NDI, CRRC-საქართველო. გადამოწმებულია 04.03.2021: https://cutt.ly/JzrUOf0 NDI-ის კვლევა: ინფოდემიის ფონზე მოსახლეობა ყველაზე მეტად დაავადებათა კონტროლის ეროვნულ ცენტრსა და სხვა ოფიციალურ წყაროებს ენდობა, 2020, NDI, CRRC-საქართველო. გადამოწმებულია 04.03.2021: https://cutt.ly/OzrU9w7 ჰიბრიდული ომი რუსულ სამხედრო თეორიაში, ვებგვერდი - eugeorgia.info. გადამოწმებულია 04.03.2021: https://cutt.ly/szrU61I საქართველო და მსოფლიო, ვებგვერდი “მითების დეტექტორი”, გადამოწმებულია 04.03.2021: https://cutt.ly/ HzrIuJi ნიუს ფრონტი, ვებგვერდი “მითების დეტექტორი”, გადამოწმებულია 04.03.2021: https://cutt.ly/JzrIsiZ საქართველო და მსოფლიო, ვებგვერდი Top.ge, გადამოწმებულია 04.03.2021: https://cutt.ly/vzrIhhq ყალბი ინფორმაცია, ვებგვერდი millab.ge, გადამოწმებულია 04.03.2021: https://cutt.ly/OzrI8rM მაისურაძე, ლ. (2020), “მარადონა: მე მჯერა პუტინის და კოვიდ-19-ის საწინააღმდეგო რუსული ვაქცინის”. გადამოწმებულია 03.04.2021: https://cutt.ly/VzrndYC Claire Wardle, (2017) Fake news. It’s complicated. 04.03.2021: https://firstdraftnews.org/latest/fake-news-complicated/ Mooney, H. Oehrli, A. and Desai, S. (2021) Fake News, Lies and Propaganda: How to Sort Fact from Fiction.

03.04.2021: https://cutt.ly/GzrOG3p Posetti,J., Ireton, C., Wardle, C., Derakhshan, H., Matthews, A., Abu-Fadi, M.(2018) Journalism, fake news and disinformatio, France: UNESCO. Rertieved 03.03.2021: https://cutt.ly/azOMZgq Weitz, R. (2020) Assessing the Russian Disinformation Campaign During COVID-19. Rertieved 03.03.2021: https:// cutt.ly/2zO2FKe კორინთელი, ნ., 2020, “რუსულმა ვაქცინამ ევროპული ბლოკადა გაარღვია”. გადამოწმებულია 04.03.2021: https://cutt.ly/gzrv0lg “ევროპა სისუსტისთვის და მარაზმისთვისაა განწირული!” – ლატვიელი პროფესორი, 2021, გადამოწმებულია 04.03.2021: https://cutt.ly/RzrbJhn „სწორედ პირბადის დაკანონება წარმოადგენს კორონას წარმოშობის და გავრცელების პირველ და უმთავრეს წყაროს“, 2020, გადამოწმებულია 03.04.2021: https://cutt.ly/0zrnAdA „ეს მიდგომა პაციენტებს მძიმე გართულებებისგან იცავს“, 2020, გადამოწმებულია 03.04.2021: https://cutt.ly/ lzrn1PV „სუნთქვის შეზღუდვასთან ერთად, მთავრობა გადაადგილებასაც ზღუდავს“, 2020, გადამოწმებულია 03.04.2021: https://cutt.ly/NzrmuqF „ისპანკა” 1918 წ. ვაქცინაციას ზედამხედველობდა ფრედერიკ ლ. გეიტსი, ბილ გეიტსის ბაბუა“, 2020, გადამოწმებულია 03.04.2021: https://cutt.ly/1zrmjIv

59

ეკატერინე გიგაური ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის სოციალურ და პოლიტიკურ მეცნიერებათა ფაკულტეტის ჟურნალისტიკისა და მასობრივი კომუნიკაციის საბაკალავრო პროგრამა

ყალბი ამბები სამხედრო და სამედიცინო სფეროში „სანამ სიმართლე ფეხზე იცვამს, ტყუილს მსოფლიო აქვს მოვლილი“ mark tvenis Tu uinston CerCilis am saintereso citatas xan pirvels miaweren da xan meores, Tumca am SemTxvevaSi avtoris vinaobis dazusteba naklebad mniSvnelovania, radgan es frTiani gamoTqma Zalian Seefereba Cvens droebas da msoflioSi Seqmnili epidviTarebidan (da ara marto) gamomdinare, dezinformaciis mozRvaveba kidev erTxel asabuTebs mis WeSmaritebas. rac unda iyos, yalbi axali ambebis Tema Tanamedrove msoflioSi sul ufro aqtualuri xdeba, mzardi teqnologiuri progresi ki am TemasTan mimarTebaSi cecxlze navTis dasxmas hgavs. Tanamedrove msoflioSi tyuili xelovnebis donezea ayvanili, magram yvelaze damangreveli Sedegi maSin moaqvs, roca misi tiraJireba masobrivi komunikaciebis saSualebiT xdeba. Sedegad ki viRebT Jurnalistikis mimarT undoblobas, Jurnalistebis mimarT agresias, saxelmwifo institutebis Sesustebas, „sityvis Tavisuflebis“ cnebis dakninebas. alegoriulad rom vTqvaT, „modaraje qofaks meliis ieri aqvs“. mogexsenebaT, misinformaciasa da dezinformacias Soris didi gansxvavebaa. misinformacia yalbi ambis mizanmimarTuli gavrcelebaa da rodesac Jurnalisti amas Segnebulad akeTebs, yvelaze metad Seuracxyofs sakuTar Tavsa da profesias. yalbi axali ambebi, Tuki is uneblieT ar gavrcelda, tyuilad rodi iqmneba, masze muSaoben mediafsiqologebi da specialuri ganaTlebis mqone adamianebi, romlebmac kargad ician adamianis fsiqologia da masebis emociebiT manipulireba, radgan swored mediiT xdeba sazogadoebrivi azris formireba. sityvas didi Zala aqvs, Jurnalistebma es kargad ician, amas damatebuli audio da vizualuri masala ki maqsimalur efeqts iZleva.

60

sityvas ki ara, gadaRebis rakurssac ki SeiZleba gadamwyveti mniSvneloba hqondes. simarTle rTuli da kompleqsuri Temaa, amavdroulad, is erTaderTia. Tqven warmoidgineT, carieli, utyuari faqtebic ki araa simarTle, Tu is ar gadamowmda. ai, magaliTad, erT-erTma britanulma gamocemam dawera siaxle imis Sesaxeb, rom kabareSi gvelis nakbeniT daiRupa axalgazrda mamakaci. mamakaci namdvilad gardaicvala kabareSi da marTla gvelis nakbeniT, magram ara im gvelis nakbeniT, romelic kabareSi hyavdaT - mamakaci Tavisive gvelis nakbenis ugulebelyofam daRupa. aseT saintereso magaliTs sulac ver movixmobdi, Jurnalists informacia rom gadaemowmebina.

JurnalistikaSi „wiTeli kalami“ lurjze aranakleb mniSvnelovania, radgan swored wiTeli kalmiT keTdeba gadamowmebuli ambis Casworeba. Jurnalistika faqtebis mudmivi gadamowmeba unda iyos... Tumca es frazebi utopias ufro daemsgavsa Cvens realobaSi. gamonaklisi arc qarTuli Jurnalistikaa, romelic problemebis WaobSia da genialuri niko nikolaZis „franguli presis dekadanss“ rom kiTxulob, romelic 1875 welsaa gamoqveynebuli, iseTi grZnoba geufleba, rom Tanamedrove qarTuli Jurnalistikis politikur bipolarulobaze wers. dRes informaciis gavrceleba imdenad martivia da imdeni saSualeba arsebobs, rom „wriuli dezinformaciisTvis“ saukeTeso niadags qmnis. mokled rom avxsnaT, dezinformaciis es sqema aseTia: sainformacio arxi A aqveynebs gadaumowmebel informacias; sainformacio arxi B am informacias gadaumowmeblad avrcelebs da sabolood, A sainformacio arxma SeiZleba B wyarodac ki daasaxelos. aseve SesaZlebelia, rom gadaumowmebeli informacia uecrad gavrceldes erTi wyarosgan erTdroulad ramdenime arxis saSualebiT. Sedegad, vinme am informacias iyenebs da amtkicebs, rom mas ramdenime wyaroze dayrdnobiT avrcelebs. yalbi axali ambebis simravles bevri Tanamedrove msoflios giJuri ritmis gverdiT movlenad Tvlis. zogadad, Jurnalistiks sfero da miT ufro axali ambebi, droulad gaSuqebas moiTxovs. magram operatiulobaze aranakleb mniSvnelovania xarisxi/sizuste. JurnalistikaSi pulsirebs erTi arc ise sasurveli fraza - „kargi axali ambavi cudi ambavia“, da bolo wlebSi gaSuqebuli am „kargi axali ambebis“ simravles rom yalbi axali ambebic uqmnis fons, Sedegad viRebT agresiisa da nihilizmis gavrcelebas sazogadoebaSi. bolo periodSi msoflioSi mimdinare kovidpandemiis gamo samedicino sfero Zalian mniSvnelovani gaxda, mTeli msoflios mosaxleoba elodeba vaqcinas, daxmarebas da alternativas. da sadac maRali sazogadoebrivi interesia, masobrivi komunikaciis saSualebebic iq arian. Sesabamisad, mniSvnelovan da saintereso informaciebTan erTad daiwera da gavrcelda Zalian bevri yalbi axali ambavi. da am yalbi ambebis gamavrceleblebi zogjer sakmaod gavleniani msoflio gamocemebi iyvnen.

61

magaliTad, bevrma gamocemam gaavrcela iaponeli mecnieris sityvebi, rom koronavirusi xelovnurad Seqmnilia da mecnieri TiTqos amas imiT asabuTebda, rom is ar ganicdis mutacias gansxvavebuli havisa da temperaturis pirobebSi. da sanam swavluli Tavis mosazrebas uaryofda, es informacia uamravma adamianma gaaziara, uamravma dawera posti, uamravma tviterze gamoaqveyna da a.S. sainteresoa isic, rom „cud ambavs“ ufro meti gaziareba da gamoxmaureba aqvs, vidre dadebiTs. koronavirusis garSemo atexil ambavze albaT TiToeul Cvengans sakuTari mosazreba da damokidebuleba aqvs, da mis bunebriv warmoSobas namdvilad bevri uyurebs eWvis TvaliT, magram CineTis dadanaSauleba aseT mZime ambavSi seriozuli argumentebisa da dasabuTebis gareSe ar SeiZleba.

Tumca, yalbi axali ambebi mainc iqmneba da „produqtis moqmedebis“ gasaZliereblad argumentad dargis avtoritetebis sityvebis moSveliebasac ar eridebian. mogexsenebaT, gamonaklisi saqarTvelo iSviaTad aris da aqac uamravi yalbi axali ambavi gavrcelda pandemiis dasawyisSi. sazogadoebas awvdidnen gadaumowmebel informacias kovidis realurobasa da pirbadeebis tarebis saWiroebasTan dakavSirebiT. wamyvani infeqcionistebis sityvebs saTavisod akeTebdnen da sensaciurad aSuqebdnen. mogexsenebaT, internetauditoria Zalian didia da is moicavs rogorc maRali inteleqtis mqone adamianebs, aseve maTac, visac kritikuli azrovnebis unari naklebad aqvT ganviTarebuli.

Zalian sainteresoa ruseTis mier gavrcelebuli yalbi ambebi lugaris laboratoriasTan dakavSirebiT. rusuli samTavrobo struqturebis da masmediis azriT, lugaris centrSi ganTavsebulia aSS-sa da saqarTvelos saxmeleTo Zalebis samedicino kvlevebis sammarTvelo, romlis saqmianoba biologiuri iaraRis Sesaxeb saerTaSoriso konvencias arRvevs, anu „akrZalul saqmianobas“ eweva. Tumca, es simarTles ar Seesabameba da miTebis deteqtoris vebgverdze am sakiTxTan dakavSirebiT ramdenime statias SexvdebiT. erT-erT statiaSi vkiTxulobT, rom: 1. lugaris centri biologiuri iaraRis akrZalvis Sesaxeb saerTaSoriso konvenciis am xelSekrulebas ver daarRvevs, radgan laboratoriaSi epidemiebis/infeqciuri daavadebebis diagnostireba, prevencia da samecniero kvlevebi mimdinareobs.

2. braldeba, TiTqos lugaris centris saqmianoba gamWvirvale ar aris, usafuZvloa, radgan centrSi araerTxel yofilan eqspertebi da Jurnalistebi, maT Soris rusi Jurnalistebic. rusulma mxarem laboratoriis saqmianobis gasarkvevad saqarTvelosgan SeTavazebul vizitze Tavad ganacxada uari. saintereso iyo saqarTvelos mesame prezidentis, mixeil saakaSvilis gancxadeba, rom „maltam evrokavSirisgan 1 milioniT meti vaqcina miiRo da mzad aris Rarib qveynebs, maT Soris saqarTvelosac gadaunawilos. ratom ar mimarTavT maltas“. es ambavi tyuili aRmoCnda, Tumca sanam sicrue damtkicdeboda, sazogadoebaSi misma gavrcelebam didi ukmayofileba

62

gamoiwvia. arada, maltas SeZenili vaqcina sakuTari mosaxleobisTvisac ar hyofnis da damatebiTi vaqcinis SeZena mouwevs.

Tumca, me vfiqrob, rom mTavari yalbi ambebi win gvelis, roca qveyanaSi vaqcina Semova da ra gavlenas iqoniebs es uaxloes movlenebze, SegviZlia mxolod vivaraudoT. yovelTvis mxiblavda israelis jari da ebraelTa damokidebuleba sakuTari samxedroebis mimarT. patara qveynebisaTvis jari da profesionali samxedro Zalian mniSvnelovania. israelSi samxedroebs did pativs scemen da amaSi didi wvlili iqaur mediasa da saxelmwifos erovnul politikas miuZRvis. aseve patara qveyanaSi, saqarTveloSi ki saqme bevrad sxvagvaradaa. mediis saSualebiT xSirad vrceldeba gadaumowmebeli da yalbi ambebi, amgvari ambebis simravle ki mafiqrebinebs, rom saqme gvaqvs mizanmimarTul misinformaciasTan, romlis mizanic Tavdacvis Zalebisa da jariskacebis imijis Selaxvaa. Tavdacvis saministros stratkomis feisbuqgverdze xSirad Cndeba informacia mediis mier arasworad gaSuqebul ambebze. metic, gverdis aRwerilobaSi vkiTxulobT: „Tavdacvis saministros strategiuli komunikaciebisa da sazogadoebasTan urTierTobis departamentis erT-erTi mTavari komponenti dezinformaciasTan da yalb axal ambebTan brZolaa“. ai, magaliTad, erT-erTi posti stratkomis gverdze „mTavaris“ mier gavrcelebul siaxles exeba, TiTqos Tavdacvis saministro araswori Sesyidvebis politikis gamo droSebis gareSea darCenili. amave postSi vkiTxulobT, rom „Tavdacvis uwyebis yvela obieqtze, sadac es gansazRvrulia, aRmarTulia saxelmwifo droSebi, xolo droSebis gadaudebeli Sesyidvis aucilebloba gamoiwvia jarebis lojistikuri uzrunvelyofis sardlobaSi warmodgenili droSebis maragebis Sevsebis gadawyvetilebam da pandemiiT gamowveuli savaraudo Seferxebis Tavidan acilebam“. sazogadoebaSi Zalovan struqturebSi momuSaveni asocirdebian janmrTel, fizikurad kargad momzadebul adamianebTan da kovidinfeqciis gavrcelebis SezRudvas maT rigebSi gansakuTrebuli yuradReba eqceva, TiTqmis iseve, rogoric samedicino personalSi. tv pirvelma ki gaavrcela informacia, TiTqos koronavirusiT rusTavSi 29 wlis jariskaci gardaicvala. rogorc xedavT, Cveni yoveldRiuroba savsea dezinformaciis nakadiT da Znelia misi realuri ambebisagan garCeva, miT ufro am swraf, dinamikur periodSi. masmedia gvawvdis informacias - sainteresos, mniSvnelovans, Tan iseTi ostatobiT „Sekazmuls“, rom Znelia misi sicrued moazreba. ismis kiTxva: rogor unda davicvaT sazogadoeba dezinformaciisagan da sadaa gamosavali, miT ufro saqarTveloSi, sadac mediis maregulirebeli qmediTi samsaxuri arc arsebobs. zogadad ki Znelia masobrivi informaciis saSualebebis regulireba, radgan imwamsve „media“ iwyebs saubars cenzuraze. erTaderTi gamosavali amgvar viTarebaSi aris mediawigniereba da mediaskolebis gaZliereba, rom Jurnalistikis sferoSi moxvdnen ganaTlebiT Jurnalistebi da is ar iqces araprofesionalebis TavSesafrad.

63

მარიამ მარტიაშვილი ხატია მიკირტიჩიანი გორის სახელმწიფო სასწავლო უნივერსიტეტი სოციალურ მეცნიერებათა, ბიზნესისა და სამართალმცოდნეობის საბაკალავრო პროგრამა ხელმძღვანელი: პროფესორი მარიკა შერაზადიშვილი

მედიაწიგნიერება - პრობლემის გადაჭრის გზების ძიება შესავალი XXI saukune informaciuli teqnologiebis da komunikaciebis uprecedento ganviTarebiT gamoirCeva, rac gasakviri araa, radgan adamianebis umravlesoba TandaTan cifruli samyaros erTguli wevrebi gavxdiT da yoveldRiurad mZafrdeba moTxovna da mijaWvulobac ki teqnologiebze, socialur qselebze da zogadad, virtualur samyaroze, rasac dadebiT TvisebebTan erTad Tan axlavs uamravi problema, daZabuloba da gaugebroba. dRes Seqmnili epidsituacia kidev erTi xelSemwyobi faqtori aRmoCnda socqselebze damokidebulebis zrdisa, rac bunebrivia, mraval sirTulesTan aris dakavSirebuli. koronavirusis gavrcelebis Semdgom adamianebis umravlesoba saxlSi Caiketa da erTaderT gasarTob, stresis gamqarvebel da xalxTan urTierTobis sivrced socialuri qselebi iqca. socqselebi erTi SexedviT uwyinar garemod moCans, Tumca arian iseTi adamianebi (jgufebi, organizaciebi), romlebic mas borotebis iaraRad iyeneben: Cagraven xalxs, avrceleben yalb informacias, agzavnian bmulebs, romlebze gadasvlis SemTxvevaSic virusebi vrceldeba da sxva. vfiqrobT, yalbi ambebis gavrceleba dRes erT-erTi gadauWreli da aqtualuri problemaa, radgan saamisod uamravi maprovocire-

64

beli mizezi arsebobs, rac kidev ufro arTulebs dezinformaciis gavrcelebasTan dakavSirebuli safrTxeebis aRmofxvras Tu ara, Semcirebas mainc. xSirad adamianebi cru informacias maTgan damoukideblad aziareben, magram samwuxaro isaa, rom umravlesoba yalb ambebs boroti ganzraxviT, gangeb avrcelebs da mizani sxva adamianis fsiqikaze zemoqmedeba an, ubralod, bevri mowonebis mogrovebaa. swored am sakiTxebis aqtualurobidan da problematurobidan gamomdinare visaubrebT zogadad mediawignierebis rolsa da mniSvnelobaze, pandemiis gavlenaze virtualur samyaroSi, socialur qselebze, problemis maprovocirebel mizezebsa da maTi gadaWris Cveneul gzebze.

2. პანდემიის გავლენა ვირტუალურ სამყაროზე rogorc SesavalSi aRvniSneT, XXI saukune cifruli teqnologiebis da komunikaciebis uprecedento ganviTarebiT gamoirCeva, mediawigniereba ki sworedac rom pasuxia cifruli saukunis gamowvevebze. mediawigniereba perspeqtivaTa krebulia, romelsac aqtiurad viyenebT masmediasTan urTierTobisas, raTa Semxvedri gzavnilebis mniSvneloba ganvmartoT da gza gavikvlioT informaciul samyaroSi. 2011 wels saqarTvelos ganaTlebis da mecnierebis saministros mier damtkicebuli axali erovnuli saswavlo gegma mediawignierebas gansazRvravs, rogorc gamWol kompetencias. maTi azriT, me­ diawignierebis koncefcia dakavSirebulia kritikul azrovnebasTan. mediawignierebis ganxilva SesaZlebelia ori kuTxiT: erTi mxriv, informaciis uzarmazar nakadSi orientirebis, informaciis gafiltvris saSualebad da meore mxriv, axali informaciis/codnis SeZenisa da gaziarebis instrumentad.

CineTis provinciaSi dafiqsirebulma da SemdegSi mTel msoflioSi gavrcelebulma koronavirusma uamravi problemis winaSe daayena msoflio. es daavadeba upirvelesad globaluri janmrTelobis problemaa, Tumca mniSvnelovani gavlena iqonia aseve ekonomikur saqmianobasa da mosaxleobis saarsebo wyaroze. Tumca, garda problemebisa, kiTxvis niSnis qveS daayena Zalian bevri sakiTxi da xeli Seuwyo axali problemebis an/da ukve arsebulis gamZafreba-gafarToebas. SesavalSi aRvniSneT, rom virtualur samyaroze damokidebuleba axali problema araa, Tumca samwuxaro isaa, rom am problemis gafarToebas asmagad Seuwyo xeli dRes Seqmnilma epidsituaciam. erT-erTi ZiriTadi mizezi izolacia da socialuri qselebis nugeSad darCenaa. Tumca sakiTxavia, aris ki so-

65

cialuri qselebi mxolod nugeSis momcemi da stresis Semamsubuqebeli? ra Tqma unda, ara, radgan Zalian bevri cocxali magaliTi arsebobs imisa, Tu rogor Cagraven adamianebs gansxvavebulobis an Tundac imis gamo, rom ubralod maT gemovnebaSi ,,ver jdeba“, avrceleben bevr yalb informacias, romlis ZiriTadi mizani xSir SemTxvevaSi ubralod bevri mowonebis mogroveba da sxva saitebTan jibria. mogexsenebaT, yalbi informaciis gavrcelebis naklebobas qveyana karga xania ar ganicdis, Tumca SeuZlebelia ar aRiniSnos is garemoeba, rom pandemiis periodSi sicruis tiraJirebam sagrZnoblad imata, radgan gaCnda ufro meti Tavisufali dro da garda amisa, dezinformaciis gamavrceleblebs kidev meti idea gauCndaT, radgan yoveldRiurad Zalian bevri ambavi xdeba, Tumca xSirad isini Cvenamde damaxinjebuli da ,,bevr mowonebaze“ morgebuli modis. sainteresoa, Tu ra saxis dezinformaciebi vrceldeboda da vrceldeba pandemiis periodSi:

• mtkiceba, rom evrokavSiri savaraudod koronavirusis fonze iSleba, popularuli xdeba socialur qselebSi; manipulaciuri informacia janmrTelobis Sesaxeb, e.w. rCevebi, romlebic ewinaaRmdegeba janmos oficialur miTiTebebs;

• zogierT qveyanaSi socialuri da eTnikuri jgufebis mimarT siZulvilis kampaniebi virusulad vrceldeba. CineTis mediaSi CineTis mier gaweuli daxmarebis aqtiuri gaSuqeba reputaciul problemebs uqmnis sxva donorebs;

• 22 ianvridan EuvsDisinfo-s monacemTa bazaSi COVID-19-is Sesaxeb prorusuli dezinformaciis 150-ze meti magaliTia dafiqsirebuli. mediasaSualebebi, romlebsac ruseTis mTavroba akontrolebs, yuradRebas amaxvileben ruseTis mxridan daavadebasTan brZolis mzadyofnaze. magaliTad, ruseTis mier italiisadmi gaweuli daxmareba farTod gaSuqda.

3. ბოროტების იარაღად ქცეული სოციალური ქსელები dRes socialuri qselebi farTodaa gavrcelebuli mTel msoflioSi, radgan urTierTobis saukeTeso saSualebad aRiares. socqselebiT msoflios erTi bolo meores martivad daukavSirda. adamiani internetsamyaros centrSi moeqca. 2018 wels evrokavSirma dezinformaciasTan brZolis mizniT yovlismomcveli zomebis ganxorcieleba daiwyo. sagangebod 2019 wlis maisis evroparlamentis arCevnebis dacvis mizniT, evrokavSirma warmatebiT SeimuSa-

66

va da miiRo dezinformaciis winaaRmdeg qmedebaTa nebayoflobiTi kodeqsi, romelsac iseTi teqnologiuri gigantebi aweren xels, rogorebic arian - Facebook, Google da Twitter. platformebis Zalisxmevas, kodeqsis Sesrulebis TvalsazrisiT, miesalmeba evrokomisia, magram is aseve mouwodebs maT, gaaaqtiuron TavianTi saqmianoba am mimarTulebiT. socialuri qselis ganviTarebasTan erTad eWvqveS dgeba personaluri monacemebis dacvis sakiTxi da am mxriv saWirod migvaCnia yvelaze msxvili socialuri qselebis kvleva, maTTan dakavSirebuli mosalodneli safrTxeebis gamoaSkaraveba. isic aucileblad unda aRiniSnos, rom erT-erTi popularuli da bolo drois gansakuTrebulad moTxovnadi aplikacia tik-tokia.

2017 wlidan saerTaSoriso bazrisTvis Camoyalibda aplikacia tik-toki, romelic gansakuTrebulad popularuli amerikis bazarze Sesvlis Semdeg gaxda. 2020 wlis monacemebiT, organizacias 800 milionamde momxmarebeli hyavs, 2019 wels aplikacia 738 milionjer gadmoiweres, xolo daarsebis dRidan dRemde - 1.5 miliardjer. STambeWdavia msoflios yvelaze popularul socialur platformebs Soris tik-tokis pozicia. im fonze, rodesac saqarTveloSi swrafi tempiT izrdeba tik-tokis moxmareba, mniSvnelovania, rom adekvaturad Sefasdes safrTxeebi yvela mimarTulebiT. aplikaciasTan dakavSirebuli riskebis fonze qarTuli nacionaluri internetprovaiderebis mxridan socialuri qselis popularobis xelSewyoba, racionalurobis aspeqtSi, bevr kiTxvis niSans aCens. sanam aplikaciasTan dakavSirebuli safrTxeebis Sesaxeb damatebiTi detalebi gaxdeba cnobili, mniSvnelovania, rom yovelma Cvenganma gavacnobieroT, Tu ra programas viwerT Cvens eleqtronul mowyobilobebSi, ra moculobiT da ra saxis personalur monacems vxdiT xelmisawvdoms, sajaros. instagrami - instagramis erT-erTi yvelaze mniSvnelovani upiratesoba misi konfidencialurobisa da usafrTxoebis politikaa. misi gamoyeneba SeuZliaT mxolod 13 welze ufros mozardebs, raTa daicvan bavSvebi garkveuli Sinaarsisgan, romelic SeiZleba maTi asakisTvis Sesaferisi ar iyos. feisbuqi - oficialuri monacemebiT, saqarTveloSi 2 milionze meti Facebook-angariSia daregistrirebuli, xolo socialuri qselebis momxmarebelTa 79%, sul mcire, kviraSi erTxel mainc amowmebs Facebook-s. Facebook-is moxmarebas garda sargeblisa, garkveuli riskebic axlavs Tan. bolo monacemebiT, 83 milioni yal-

67

bi Facebook-angariSi arsebobs. aseT angariSebs xSir SemTxvevaSi identobis dafarvis an informaciis anonimurad gavrcelebis mizniT iyeneben. maTi arseboba socialuri qselis gamoyenebis risks sagrZnoblad zrdis, radgan yalbi angariSis mflobels SeuZlia martivad miiTvisos Tqveni identoba, daumegobrdes Tqvensave megobrebs da maTgan Tqvenive piradi informacia gamoiTxovos. sabednierod, Facebook iTvaliswinebs am da sxva riskebs da momxmarebels araerT gzas sTavazobs, akontrolos sakuTari usafrTxoebis parametrebi. magaliTad, Facebook-ze gansakuTrebulad mowyvladi segmentisTvis - mozardebisTvis - specialuri usafrTxoebis portalia Seqmnili. Tumca, samwuxarod, cotam Tu icis amis Sesaxeb. swored amitom, IDFI-m moamzada Facebook-is usafrTxoebis gzamkvlevi, romelic dagexmarebaT piradi informaciis dacvaSi.

სტატისტიკა მომხმარებელთა რეიტინგი: მსოფლიოში სოციალური ქსელის, Facebook-ის მომხმარებელთა რაოდენობა 750 მილიონს აღწევს. ლიდერი ქვეყნების ე.წ. ტოპ ხუთეული ამგვარია: 1 აშშ

154.9 მილიონი მომხმარებელი

2 ინდონეზია

40.1 მილიონი

3 ინდოეთი

35.1 მილიონი

4 თურქეთი

30.4 მილიონი

5 დიდი ბრიტანეთი

30.3 მილიონი

სოციალური ქსელის, Facebook-ის მომხმარებელთა საქართველო 622 080 გამომწერით 88-ე ადგილზეა.

რეიტინგში

facebook (შედარებისთვის):

50 მილიონი მომხმარებლისთვის რომ მიეღწია: რადიოს დასჭირდა 38 წელი ტელევიზიას - 13 წელი ინტერნეტს - 4 წელი Facebook-ს ზუსტად 9 თვე, 100 მილიონი მომხმარებელი რომ გაწევრიანებულიყო.

68

zumi - videokonferenciebis programa Zoom acxadebs, rom momxmarebelTa usafrTxoeba srulad daculia. aRsaniSnavia, rom aplikaciaze moTxovna msoflio masStabiT mas Semdeg gaizarda, rac koronavirusis pandemiis gamo mosaxleobis didi nawili distan­ ciur­ muSaobasa da onlainswavlebaze gadavida. amis Sesaxeb informacias BBC avrcelebs. mas Semdeg, rac Zoom-is momxmarebelTa raodenoba sagrZnoblad gaizarda, niu-iorkis generaluri prokurori leticia jeimsi dainteresda, ramdenadaa daculi momxmarebelTa usafrTxoebis normebi da werilobiT mimarTa Zoom-is administracias, Tu rogor icaven momxmarebelTa monacemebis usafrTxoebas da konfidencialurobas. amis sapasuxod, kompaniis presspikerma ganacxada, rom Zoom Tavisi momxmareblebis konfidencialurobas, usafrTxoebas da ndobas ukiduresad seriozulad uyurebs.

პრობლემის გადაჭრის გზები vfiqrobT, problemis maprovocirebel mizezebs Soris erT-erTi informirebulobis dabali donea mediawignierebasTan dakavSirebiT, amitom mosaxleobas rac SeiZleba meti sixSiriT unda miewodos informacia im Temebis Sesaxeb, romlebic maT namdvili da yalbi informaciis gamijvnaSi daexmareba. am mxriv erT-erTi efeqtiani saSualeba kaskaduri treningebis Catarebaa, sadac monawileebs jer gamocdili trenerebi utareben treningebs aRniSnul TemebTan dakavSirebiT, xolo Semdgom ukve trening gavlili monawileebi iTavseben trenerebis rols da miRebul informacias sxva adamianebs uziareben. meore mniSvnelovan da aranakleb efeqtian saSualebad gvesaxeba sainformacio xasiaTis videoebis Seqmna/gavrceleba da Sesabamisi Sinaarsis posterebis sazogadoebrivi TavSeyris adgilebSi ganTavseba.

დასკვნა vfiqrobT, martivia ebrZolo problemas, romlis miRma erTgvarovani da iolad aRmosafxvreli mizezebia, Tumca albaT dagveTanxmebiT, rom brZola yalbi informaciis da zogadad, amgvari informaciis mizanmimarTulad gamavrceleblebis winaaRmdeg Zalian rTulia, radgan uamravi mizezi arsebobs, romelTa srulad CamoTvlac ubralod SeuZlebelia.

69

dRes Seqmnilma epidviTarebam kidev erTxel dagvarwmuna, rom samwuxarod, momravldnen dezinformaciis/siyalbis gamavrceleblebi, romlebic xSir SemTxvevaSi mizanmimarTulad negatiurad moqmedeben socialuri mediis momxmarebelTa fsiqikaze. Cven yalbi informaciis winaaRmdeg brZolis erT-erT Zlier iaraRad mosaxleobis cnobierebis amaRleba migvaCnia, radgan rac ufro ma­Ralia adamianis mediawignierebis xarisxi, miT ufro didia realur samyarosa da mediis mier Seqmnil samyaros Soris arsebuli sazRvris danaxvis unari. rodesac adamiani mediawignieria, mas SeuZlia sworad gaikvalos gza informaciis samyaroSi. sazogadoebas rac SeiZleba meti sixSiriT unda miewodos informacia im TemebTan dakavSirebiT, romlebic maT namdvili da yalbi informaciis gamijvnaSi daexmareba.

Cven 2020 wels CavatareT 3-dRiani treningi mediawignierebis Temaze da treningis Catarebamde vikvlevdiT, Tu ramden adamians hqonda informacia im saSualebebis Sesaxeb, romlebic maT daexmarebodaT namdvili da yalbi informaciis erTmaneTisgan gamijvnaSi. samwuxarod, gamokiTxulTa umravlesobas ar hqonda informacia im mosalodneli safrTxeebis Sesaxeb, romlis realuri monawilec SesaZlebelia Tavad gaxdes dezinformaciis gaziarebiT. kvlevaSi monawileobdnen sxvadasxva asakis adamianebi da ZiriTadad 40 wels gadacilebul socialuri qselis momxmareblebs ar hqondaT informacia mediawignierebasTan da zogadad, yalb ambebTan dakavSirebuli safrTxeebis Sesaxeb. am mxriv erT-erTi efeqtiani gza kaskaduri treningebis Catarebaa, roca monawileebs jer trenerebi utareben treningebs aRniSnul TemebTan dakavSirebiT, xolo Semdgom ukve trening gavlili monawileebi Tavad iTavseben treneris rols da miRebul informacias sxva adamianebs uziareben. qveynis saxelmwifo usafrTxoebis struqturaSi unda Seiqmnas dezinformaciis sawinaaRmdego specialuri ganyofileba an saagento, romlis daniSnulebac ucxo qveynebisgan mxardaWerili dezinformaciis winaaRmdeg brZolis koordinacia iqneba. sabolood, vTvliT, rom saqarTvelos sapasuxo qmedebebi dezinformaciis gavrcelebaze, rogorc hibriduli omis nawilze, arasakmarisia. realurad mzad ar varT hibriduli safrTxeebis gasamklaveblad, radgan usafrTxoebis samsaxuris qmedebebi ar aris sakmarisi qveynis garedan mxardaWerili dezinformaciis gavrcelebis SemTxvevebis gamovlena/SezRudvisTvis. nebismieri problema, maT Soris mediawignierebasTan dakavSirebuli sakiTxebi, iqamde darCeba mougvarebeli, sanam Tavad mosaxleoba ar gaiazrebs so-

70

cialuri qselebisa da dezinformaciis mavneblur Tvisebebs da ar mixvdeba imas, Tu raoden didi zianis momtani SeiZleba iyos, erTi mxriv, uwyinar socialur qselebze mijaWvuloba/damokidebuleba da meore mxriv, yalbi informaciis gavrceleba.

გამოყენებული ლიტერატურის ნუსხა: სამოქალაქო განვითარების ინსტიტუტის სტატია COVID-19 და დეზინფორმაცია - EEAS სპეციალური მოხსენება საერთაშორისო გამჭირვალობა საქართველო - დეზინფორმაციის წინააღმდეგ ბრძოლა საქართველოში (2019 წ.) ინფორმაციის თავისუფლების განვითარების ინსტიტუტის გზამკვლევი საქართველოს ახალი ამბების სააგენტოს სტატისტიკა

71

დიმიტრი შავლოხაშვილი ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის სოციალურ და პოლიტიკურ მეცნიერებათა ფაკულტეტის ჟურნალისტიკისა და მასობრივი კომუნიკაციის საბაკალავრო პროგრამა ხელმძღვანელი: დოქტორანტი, ასისტენტ-სემინარისტი ტატიანა სიჭინავა

პანდემია და მასთან დაკავშირებული მითები აბსტრაქტი 2020 weli sruliad moulodnelad ganviTarda - axalma koronavirusis pandemiam Secvala manamde arsebuli dRis wesrigi da cxovrebis Cveuli ritmi Tavdayira daayena. virusis gavrcelebas Tan mohyva konspiraciuli Teoriebisa da dezinformaciis Warbi nakadi rogorc socialur qselebsa da mediaSi, aseve sazogadoebis TiTqmis yvela fenaSi. am naSromSi visaubreb im gavrcelebul miTebze, romlebic yvelaze metad iqcevs farTo masebis yuradRebas. magaliTad, erT-erT aseTi miTia koronavirusis sawinaaRmdego vaqcinis Sesaxeb gavrcelebuli informacia, viTom vaqcinis meSveobiT adamianis organizmSi Seiyvanen im nivTierebebs, romlis meSveobiTac Semdeg SesaZlebeli iqneba vaqcinirebulTa kontroli (e.w. daCi pva). aseve uamravi adamiani saubrobs PCR-testebis Sesaxeb, viTomda misi mizani ara inficirebuli pacientis gamovlena da Semdgomi mkurnaloba, aramed adamianis dnm-is Sesaxeb informaciis mopovebaa. da rac yvelaze mTavaria - im fonzec ki, roca milionobiT adamiani emsxverpla koronaviruss, bevrs mainc ar sjera misi arsebobisa. mizanmimarTulad gavrcelebulma dezinformaciam xeli Seuwyo iseTi azrovnebis Camoyalibebas, rom dResdReobiT milionobiT adamiani uars ambobs vaqcinaciaze. garda amisa, informacia imis Sesaxeb, rom koronavirusis pandemia mogonilia, xels uSlis mis winaaRmdeg efeqtian brZolas. rogorc wesi, sazogadoebaSi dezinformaciis martivad gavrceleba da Semdeg damkvidreba damokidebulia samoqalaqo cnobierebaze. imisaTvis, rom Tavidan aviciloT dezinformacia da sazogadoebas swori informacia mivawodoT, saWiroa garkveuli RonisZiebebis gatareba. vfiqrob, pirvel rigSi yuradReba unda gamaxvildes mediaze, kerZod, televiziaze, romelic izrunebs sazogadoebisTvis jansaRi azris miwodebaze da Sesa-

72

bamisi argumentebiT gaabaTilebs socialuri qseliT Tu sxva saSualebiT gavrcelebul dezinformacias. meore mniSvnelovani gza uSualod xalxis mier dezinformaciis amocnobaa - rogorc wesi, cru da yalb informaciebs arasando an, rig SemTxvevaSi, mikerZoebuli wyaroebi avrceleben.

საკვანძო სიტყვები: კორონავირუსი, პანდემია, კონსპირაციული თეორია, ვაქცინაცია, მითები, 5G ტექნოლოგია

შესავალი msoflio mosaxleobis naxevarze meti srul an nawilobriv izolaciaSi imyofeba, mniSvnelovnadaa Semcirebuli an sruliad daketilia savaWro centrebi, kinoTeatrebi, kafeebi da restornebi. pirdapiri urTierTobebis deficitis gamo adamianebi sul ufro metad cdiloben, alternativa socialur qselebsa da mediaSi gamoZebnon. Sesabamisad, sxvadasxva propagandistuli arxebi sul ufro advilad axerxeben koronavirusis Sesaxeb cru ambebis gavrcelebas, romlebic xSirad konspiraciuli Teoriis saxes iRebs xolme da, samwuxarod, uamravi adamiani xdeba misi msxverpli. cru informaciiT milionobiT adamianis mani pulireba SeiZleba, Sesabamisad, didia maTi SecdomaSi Seyvanis albaTobac. aRniSnuli cru cnobebis gamo milionobiT pirovneba fsiqikur zewolas ganicdis, aTiaTasobiT adamiani ki araswori samkurnalo preparatebis gamoyenebis gamo daiRupa. koronavirusis pandemiis fonze Sesabamisi propagandistuli manqanebi avrceleben uamrav miTebsa da dezinformacias. am naSromSi ki gesaubrebiT im yvelaze gavrcelebuli miTebis Sesaxeb, romlebic didi popularobiT sargeblobs socialur mediaSi da romelTa meSveobiTac mimdinareobs adamianTa farTo fenebis mani pulacia.

miTi 1 informacia imis Sesaxeb, rom koronavirusi viTomda biologiuri iaraRia da xelovnuradaa Seqmnili, erT-erTi pirvelia gavrcelebul cru ambebs Soris. am informaciis gavrcelebisTanave daiwyo misi ori mimarTulebiT gaSla, pirveli - romelic amtkicebda, rom virusi CineTSi, kerZod, vuhanis laboratoriaSi Seqmnes, xolo meore - romlis mixedviTac, virusis gavrcelebis ukan amerikis SeerTebul StatebSi arsebuli laboratoriebi dganan. eWvebs isic amyarebs, rom dRemde dauzustebelia, saidan gaCnda da gavrcelda virusi, Tumca msoflios virusologTa da daavadebaTa kontrolis dargSi momuSave specialistebis azriT, kovid-19 rom Tavdapirvelad cxovelebSi aRiniSna, amas aTasobiT kvleva adasturebs; garda amisa, sainteresoa amerikis SeerTebuli Statebis daavadebaTa erovnuli institutis xelmZRvanelis, entoni fauCis gancxadeba, romelic man „neSenal jeografikTan“ interviuSi ganacxada: „Tu SexedavT virusis evolucias

73

RamurebSi, kvleva ufro metad ixreba imisken, rom am virusiT xelovnurad an mizanmimarTulad mani pulireba SeuZlebeli iyo, radgan mutaciebi viTardeboda bunebrivi gziT. bevri Zalian kvalificiuri biologi-evolucionisti acxadebs, rom yvelaferi, rac etapobriv evolucias exeba, mtki­ ced miuTiTebs, rom is ganviTarda bunebaSi“. garda amisa, masaCusetsis teqnologiuri institutis (MIT) profesorma vi pin narangma ganacxada, rom aranairi mtkicebuleba imis Sesaxeb, TiTqos koronavirusi biologiur iaraRs warmoadgens, ar arsebobs, vinaidan biologiuri iaraRi iqneboda bevrad mZlavri da gavrcelebis TvalsazrisiT bevrad mcire masStabis.

miTi 2 meore yvelaze gavrcelebuli miTi exeba amerikel biznesmensa da kompania „maikrosoftis“ damfuZnebel bil geitss. cnobili amerikuli gamocema New York Times jer kidev gasuli wlis ianvarSi werda bil geitsze gavrcelebuli dezinformaciis Sesaxeb, romelic sxvadasxva sainformacio wyaroebSi gamoCnda. am miTis arsi amgvaria: viTomda koronavirusis gavrceleba bil geitsTan iyo dakavSirebuli, xolo rac Seexeba vaqcinas, is miznad isaxavs adamianis e.w. daCi pvas, iseTi organizmebis Seyvanas sxeulSi, romlebsac SeuZlia adamianis srulad gakontroleba drois nebismier monakveTSi. am miTis sarwmunod aRniSnuli Teoriis mimdevrebi biznesmenis TED-ze gamosvlas imowmeben, sadac filanTropi 2016 wels ebolas epidemiaze saubrobs, geitsi ar gamoricxavs axlo momavalSi iseTi epidemiis gavrcelebas, romelic pandemiis saxes miiRebs. miuxedavad amgvari dezinformaciisa, sinamdvileSi bil geitsi virusis prevenciis mizniT uamrav fuls xarjavs, Semowirulobebis saxiT. mis mimarT agorebul kampanias telekompania bi-bi-sis eTerSi geitsma Semdegnairad upasuxa: „aseT dros, rodesac msoflio jandacvisa da ekonomikis uprecedento krizisis winaSea, samwuxaroa is faqti, rom arian adamianebi, romlebic dezinformacias avrceleben, maSin rodesac Cven unda veZebdeT TanamSromlobis gzebs sicocxlis gadasarCenad. axla yvelaze mniSvnelovani, rac SegviZlia gavakeToT, unda SevaCeroT Covid-19-is gavrcelebis faqtebi“.

miTi 3 mesame miTi exeba teqnologiur ganviTarebas, kerZod, 5G teqnologias. skeptikosebi miiCneven, rom aRniSnuli teqnologiebis maRali gamosxiveba angrevs adamianis imunur sistemas, Sesabamisad, is advilad avaddeba da virusiT inficirebis Sansic maRalia. Tumca sinamdvileSi ar arsebobs arcerTi dadasturebuli faqti da kvleva, rom Tanamedrove teqnologiebi inficirebis risks zrdis, vinaidan sixSireebi ionizebadi ar aris da Sesabamisad, ar arsebobs aranairi riski, rom man adamianis imunuri sistema daazianos da safrTxe Seuqmnas organizmis sasicocxlo ujredebs.

miTi 4 metad iumoristuli xasiaTisaa miTi imis Sesaxeb, TiTqosda koronavirusis mTavari gamavrcelebeli banania. SarSan ianvarSi sxvadasxva yalb gverdze gavrcelda informacia, rom samxreTidan SemoaqvT banani, romelSic ko-

74

ronavirusis genia inieqcirebuli, yvelaze metad aRniSnuli „feikniusiT“ ruseTis mosaxleoba dazaralda, vinaidan propagandistuli sainformacio arxebi ruseTSia yvelaze aqtualuri. dabolos, amgvari dezinformaciebi mTel msoflioSi da maT Soris saqarTveloSic vrceldeba, romelsac mravlad SexvdebiT ruseTidan dafinansebul gamocemebSi. aseTia magaliTad, „nius front jorjia“-metad TvalsaCino propagandistuli gamocema, romelic savsea yalbi informaciiT. swored aRniSnulma gamocemam gamoaqveyna statia imis Taobaze, rom koronavirusi saqarTveloSi moqmedi riCard lugaris laboratoriidan gavrcelda, aseve publikaciebSi igrZnoboda Suris gaRvivebis motivebi marTlmadideblur eklesiasa da qarTul sazogadoebas Soris.

კვლევის მიზნები და ამოცანები • საკითხის შესწავლა • ყალბი თეორიების დადგენა • განსხვავება ყალბ და ნამდვილ ინფორმაციას შორის • ბრძოლის მეთოდები ყალბი ინფორმაციის წინააღმდეგ • რეკომენდაციები

კვლევის მეთოდოლოგია koronavirusis Sesaxeb gavrcelebuli cru informaciebis Sesaxeb kvlevisas gamoviyene dokumentebis analizisa da Tvisebrivi kvlevis meTodi, kerZod, siRrmiseuli interviu.

შერჩევა kvlevis samizne jgufs warmoadgenen gamocdili eqspertebi da aRniSnul sakiTxSi kompetenturi, sazogadoebisaTvis cnobili pirebi, romlebTanac Catarda sxvadasxva saxis interviu da Sefasda konspiraciuli Teoriebis rogorc Camoyalibebis faqtorebi, aseve misi Tavidan acilebis gzebi da perspeqtivebi.

მონაცემთა მოპოვებისა და ანალიზის მეთოდი Temis aqtualobidan gamomdinare, gadavwyvite, monacemTa mopovebisaTvis metwilad gamomeyenebina siRrmiseuli intervius meTodi, vinaidan aRniSnuli xerxi iZleva imis saSualebas, rom ufro metad SevZlo garkveuli sakiTxebis konkretizacia da yuradReba gavamaxvilo iseT mniSvnelovan Temebze, romlebic uSualodaa dakavSirebuli Cem mier wamoWril sakiTxTan.

75

დასკვნა ganxilul Temaze sxvadasxva saxis informaciis gacnobis Sedegad naTelia, rom uamravi propagandistuli manqana cdilobs, sazogadoebaSi dezinformaciis gavrcelebiT daTesos SiSi, panika da areuloba. Tumca amis Tavidan acileba SesaZlebelia, Tu Sesabamisi samsaxurebi SeZleben saTanado reagirebas. garda amisa, mniSvnelovania mosaxleobis drouli informireba aRniSnul sakiTxebSi, raTa arsebuli gamowvevebis SemTxvevaSi Tavidan aviciloT garTulebebi. dezinformaciis winaaRmdeg brZolis ramdenime meTodi arsebobs. Tavdapirvelad yalbi „niusebis“ gavrcelebis aRsakveTad garkveul RonisZiebebs mimarTes socialurma qselebma - Facebook-ma, Instagram-ma, Google-ma. maT gaaformes xelSekruleba janmrTelobis msoflio organizaciasTan, rom waSlian kontents, romelic wamyvani globaluri jandacvis organizaciebisa da adgilobrivi xelisuflebis mier moiniSneba da amavdroulad, daarRvevs dezinformaciuli Sinaarsis gavrcelebis politikas, rasac adamianTa „fizikuri ziani“ mohyveba. gasuli wlis 2 Tebervals ki janmrTelobis msoflio organizaciam masobrivi infodemia gamoacxada da saWiro gaxda 24-saaTiani cxeli xazis amuSaveba. imisaTvis, rom Tavi davicvaT koronavirusis Sesaxeb arsebuli yalbi informaciis gavlenisgan, saWiroa gaviTvaliswinoT Semdegi rekomendaciebi:

• msoflios yvela qveyanaSi unda Seiqmnas dezinformaciis sawinaaRmdego specialuri ganyofileba an saagento.

• yuradRebas nu miaqcevT ambebs, sadac aRniSnulia, rom koronavirusis gavrceleba winaswar dagegmili da gamiznulia.

• gadaamowmeT nebismieri informacia miuxedavad misi warmoSobisa.

• yuradReba miaqcieT daavadebis umniSvnelod an safrTxis gadaWarbebulad warmoCenis (panikis xelovnurad daTesvis) mcdelobebs.

• moiZieT informacia imaze, rac TqvenTvis jer kidev ucnobia.

• Seiqmna vebgverdi factcheck.ge, romelic saSualebas iZleva gadavamowmoT uamravi informacia da davrwmundeT maT avTenturobaSi.

76

გამოყენებული ლიტერატურის ნუსხა: Fionna Godlee, “Anthony Fauci on covid-19”, The BMJ, September 30 2020, the link is available here: https://www.bmj.com/content/370/bmj.m3703 Gabor David Kelen, Lisa Lockerd Maragakis, “COVID-19 Vaccines: Myth Versus Fact”, 13 january, 2021, the link is available here: https://www.hopkinsmedicine.org/health/conditions-and-diseases/coronavirus/covid-19-vaccines-mythversus-fact Jack Goodman and Flora Carmichael, “Coronavirus: 5G and microchip conspiracies around the world”, BBC, 27 june, 2020, the link is available here: https:// www.bbc.com/news/53191523

By Jack Goodman and Flora Carmichael, “Coronavirus: Bill Gates “microchip” conspiracy theory and other vaccine claims fact-checked”, BBC, 30 may, 2020, the link is available here: https://www.bbc.com/news/52847648 Isferd georgia, “კრემლის 10 დეზინფორმაცია COVID-19-ის შესახებ საქართველოში”, 28 march 2020, the link is available here: https://isfed.ge/ geo/sotsialuri-mediis-monitoringi/kremlis-10-dezinformatsia-COVID-19-is-shesakheb-saqartveloshi

77

მარიამ ქარქაშაძე ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის სოციალურ და პოლიტიკურ მეცნიერებათა ფაკულტეტის ჟურნალისტიკისა და მასობრივი კომუნიკაციის საბაკალავრო პროგრამა

დეზინფორმაციის გავრცელება ქართულ სოციალურ მედიაში აბსტრაქტი ocdameerTe saukuneSi internetis saSualebiT uamravi informacia da axa­ li ambavi vrceldeba, maT Soris sakmaod xSiria dezinformaciasac.

Tanamedrove msofliosTvis bolo periodSi erT-erTi aqtualur da mniSvnelovan sakiTxad iqca yalbi informaciis gavrcelebis winaaRmdeg brZola. es sakiTxi saqarTvelosTvisac didi gamowvevaa, radgan sxvadasxva politikuri jgufebi Tu calkeuli pirovnebebi cdiloben Fake news gaavrcelon socialur qselebSi. es did gavlenas axdens sazogadoebis cnobierebisa da azrebis Camoyalibebaze, rac Tavis mxriv dezinformacias warmoaCens, rogorc sakmaod yuradsaReb da problematur sakiTxs. mocemul naSromSi axali perspeqtividanaa naCvenebi is fundamenturi da Zireuli problemebi, rac dezinformaciis gavrcelebis kuTxiT vlindeba saqarTveloSi. amavdroulad, ganxilulia is strategiebi da RonisZiebebi, romlebsac gvTavazobs saxelmwifo socialur mediaSi yalbi ambebis gavrcelebis Sesamcireblad. kvlevis mizania davadginoT, ra sixSiriT an rogori ti pis yalbi informacia vrceldeba qarTul socialur mediaSi. xolo Semdgom ganvixiloT, Tu ra strategiebi aqvs qveyanas SemuSavebuli dezinformaciis winaaRmdeg sabrZolvelad. ganxiluli iqneba rogorc adgilobrivi, aseve saerTaSoriso gamocdileba dezinformaciis winaaRmdeg brZolisa da mediawignierebis mimarTulebiT. naSromi efuZneba Tvisebriv kvlevas, kerZod: a) siRrmiseul intervius, romelic Catarda saqarTveloSi momuSave mediaeqspertebTan; b) dokumentebis analizs (moxsenebebi, angariSebi, saxelmwifo dokumentebi da sxva aqamde Catarebuli kvlevebi). kvlevam gamoavlina is sistemuri xarvezebi da problemebi, romelic am sakiTxis irgvliv arsebobs. amasTan, rac yvelaze mniSvnelovania - COVID19-is pandemiam es problemebi ufro metad gaamwvava da gaarTula, radgan adamianebi gacilebiT did dros uTmoben socialur qselebs da xSirad

78

iseTi dezinformaciis msxverpli xdebian, romelic kovid-19-Tan dakavSirebuli SeTqmulebis Teoriebisa da antivaqseruli kampaniisadmia mimarTuli.

საკვანძო სიტყვები: დეზინფორმაცია, ყალბი ინფორმაცია, ქართული სოციალური მედია, პროპაგანდა, სიძულვილის ენა

შესავალი kacobriobam Zalian didi progresi ganicada: 21-e saukune Tanamedrove teqnologiebis gareSe warmoudgenelia. es is droa, rodesac Cveni cxovrebis didi nawili dakavSirebulia cifrul samyarosTan da socialur qselebTan. teqnologiurma ganviTarebam Secvala sazogadoebis yoveldRiuroba, ufro metad gaamartiva, swrafi da ioli gaxada garkveuli saqmis Sesrulebis procesi. am yvelaferma, raRa Tqma unda, gavlena iqonia adamianuri urTierTobebisa da msoflmxedvelobis Camoyalibebaze. dadebiTis garda, teqnologiur winsvlas bevri uaryofiTi Sedegic mohyva. imata safrTxeebma - adamianebi xSirad xdebian garkveuli dezinformaciisa da yalbi informaciis msxverpli. SegviZlia Tamamad vTqvaT, rom siZulvilis enam da qveynebs Soris dapirispirebam virtualur sivrceSic iCina Tavi, amasTan kiTxvis niSnis qveS dgeba adamianTa daculobis sakiTxi socialur qselebSi. sazogadoebis formirebis mxriv mediis roli umniSvnelovanesia, radgan mas SeuZlia rogorc pozitiuri, aseve negatiuri cvlilebebis gamowveva. masmediaSi igulisxmeba is mediasaSualebebi, romliTac vrceldeba informacia. esenia: interneti, radio, Jurnal-gazeTebi, televizia. masobrivi informaciis saSualebebis, rogorc meoTxe xelisuflebis daniSnuleba swored isaa, rom mosaxleobas Seatyobinos uaxlesi ambebi qveyanaSi mimdinare socialuri da politikuri movlenebis Sesaxeb, Tu rogor axorcieleben mTavrobebi TavianT movaleobas (kaxiZe, 2018). informaciis gavrcelebasTan erTad Tanamedrove msofliosTvis erT-erT sakvanZo gansaxilvel sakiTxs warmoadgens dezinformaciisa da yalbi ambebis gavrceleba. es sakiTxi saqarTvelosTvisac aqtualuria, radgan socialuri qselebi erTgvar iaraRad iqca konkretuli adamianebisa da socialuri jgufebisTvis, raTa gaavrcelon yalbi ambebi, garkveuli prorusuli, antidasavluri da propagandistuli gancxadebebi, raTa Searyion socialuri institutebis siZliere (ekonomikuri politikis kvlevis centri, 2019). am Temisa da masTan dakavSirebuli safrTxeebis ganxilva iseTi patara qveynisTvis, rogoric saqarTveloa, metad mniSvnelovani da sayuradReboa. amas adasturebs is faqtic, rom Reporters Without borders-is msoflio mediis Tavisuflebis 2018 wlis kvlevis mixedviT, saqarTvelom 180-dan 61-e adgili daikava 27,34 quliT. am monacemiT SegviZlia vTqvaT, rom sazogadoeba ar aris medegi yalbi ambebisa da dezinformaciis gavrcelebis mimarT da martivad SeiZleba moeqces misi gavlenis qveS (marqariani, 2020).

79

კვლევის მეთოდოლოგია kvlevaSi gamoyenebulia Tvisebrivi meTodebi, kerZod, dokumentebis analizi da siRrmiseuli interviu, romelic Catarda saqarTveloSi arasamTavrobo organizaciebSi momuSave 5 mediaeqspertTan. respondentebi SevarCieT kvlevis miznidan gamomdinare. mocemuli naSromis mizania davadginoT, qarTul socialur mediaSi ra sixSiriT an rogori ti pis yalbi informacia vrceldeba. xolo SemdgomSi gavarkvioT, Tu ra strategiebi aqvs qveyanas SemuSavebuli dezinformaciis winaaRmdeg sabrZolvelad. ganvixilavT saerTaSoriso da adgilobriv gamocdilebas. siRrmiseuli intervius Sedegad miRebuli monacemebi dagvexmara, rom gagvemyarebina da dagvesabuTebina is faqtebi, romlebic dokumentebis analizis dros gamoikveTa. aman mogvca SesaZlebloba, rom ufro TvalsaCinod dagvenaxa dezinformaciisa da yalbi ambebis gavrcelebis sixSire. pandemiisgan gamowveuli regulaciebidan gamomdinare, kvlevisas garkveul SezRudvas qmnida is, rom interviu yvela respondentTan onlainreJimSi warimarTa. imisaTvis, rom am faqts uaryofiTi gavlena ar moexdina kvlevis Sedegebze da maqsimalurad Segvemcirebina SezRudviT gamowveuli „efeqti“ telefonis magivrad gamoviyeneT zumis platforma, romelmac saSualeba mogvca siRrmiseuli intervius ZiriTadi moTxovnebi maqsimalurad Segvesrulebina da respondentebTan dagvemyarebina rogorc verbaluri, aseve araverbaluri komunikacia.

ლიტერატურის მიმოხილვა Tavdapirvelad, sanam dezinformaciisa da yalbi ambebis gavrcelebis kuTxiT qarTul socialur mediaSi arsebul mdgomareobas mimovixilavT, aucilebelia ganvmartoT es sityvebi da maT etimologiazec visaubroT. ar arsebobs yalbi ambis zusti definicia, magram farTod damkvidrebuli gagebiT, is masobrivi sainformacio saSualebiT gavrcelebuli tyuilia, romelic garkveuli jgufis interesebis danergva/gatarebas emsaxureba.

Tumca, Tu magaliTebs davakvirdebiT, davinaxavT, rom xSir SemTxvevaSi mocemuli informacia calsaxad tyuils rodi efuZneba - masSi SeiZleba aRmovaCinoT simarTlis elementebic. swored amitomaa is damabneveli da sicruis gamavrcelebeli. misi mizani SeiZleba iyos politikuri da finansuri sargeblis miReba, romelSic igulisxmeba Clickbait - sensaciuri saTauris mqone yalbi ambavi, romelic izidavs auditorias da misi gamavrceleblebi Tanxas dawkapunebiT gamoimuSaveben. xolo rac Seexeba dezinformacias, is qveyndeba da vrceldeba mizanmimarTulad, sazogadoebisTvis sazianod, raTa danergos gaurkvevloba, dabneuloba da SiSi samizne auditoriaSi. dezinformacia umetesad garkveuli pirovnebis, jgufis, politikuri Zalis, organizaciis diskreditaciisken aris mimarTuli. yalb axal ambebs, rogorc propagandis umTavres instruments, Zveli romis imperiaSic mimarTavdnen, nacistur germaniaSic da sabWoTa kavSirSic. yvelaze aqtiurad ki meore msoflio omis dros iyenebdnen. omSi monawile saxelmwifoebis mizani mosaxleobis sapirispiro banakisadmi agresiuli ganwyobis Seqmna iyo, raSic mniSvnelovan rols asrulebda propaganda

80

da yalbi ambebi. magaliTisTvis: 1930-ian wlebSi rasobrivi stereoti pebis gavrcelebam germaniaSi xeli Seuwyo ebraelebis masobriv diskriminacias. istoriulad, yalbi axali ambebis gamavrcelebeli yovelTvis samTavrobo jgufebi iyvnen (gurgenaSvili, 2017). uamravi yalbi da manipulaciisTvis gamiznuli axali ambavi - Sokismomgvreli an konspiraciuli TeoriebiT, TandaTan cvlis informaciis aRqmas.

Tavidan SesaZloa adamianebi „niuss“ verc aRiqvamdnen, rogorc dezinformacias, an ar sjerodeT misi, magram TandaTan amgvari masalebis xSiri gaSuqebiT eWvebi uCndebaT. swored informaciis mani pulirebiT aRweven mizans organizaciebi da qveynebi (kiSaki, 2020). socialuri media SesaZleblobas aZlevs moqalaqeebs pirdapiri wvdoma hqondeT sainformacio wyaroebze, rac zrdis gadaumowmebeli informaciis gavrcelebis SesaZleblobas. radgan gaiolebulia da yvelas SeuZlia Seqmnas saTaviso kontenti, swored amiT sargebloben garkveuli propagandistuli jgufebic da avrceleben sxvadasxva mimarTulebis dezinformacias. adamianebi qveyanaSi Tu qveynis gareT mimdinare movlenebze daskvnebs im informaciaze dayrdnobiT akeTeben, rasac sxvadasxva sainformacio wyaroebidan iReben. NDI-is monacemebis Tanaxmad, 2014 wlidan dRemde mosaxleobis umravlesobisTvis informaciis miRebis pirvelwyaros televizia warmoadgens. es maCvenebeli 72%-dan 85%-s Soris meryeobs, xolo 17%-dan 30%-mdea im adamianTa ricxvi, visTvisac informaciis miRebis meore wyaro internetia. SegviZlia vTqvaT, rom yoveli meoTxe adamiani interne­ tiT iRebs informacias (boCikaSvili, 2018). am statistikuri monacemebidan gamomdinare SegviZlia vivaraudoT, rom yvelaze xSirad dezinformacias saqarTvelos moqalaqeebi televiziidan iReben. xolo socialuri qselebi erTgvar TavSesafrad iqca garkveuli jgufebisTvis, romlebic qsenofobiur da siZulvilis enis Semcvel teqstebs avrceleben. 2017-2018 wlebSi qarTuli Facebook-is 43 dezinformaciuli gverdis 401 sajaro postis Seswavlis Sedegad gamovlinda, rom siZulvilis ena sxvadasxva sakiTxis propagandis ganuyofeli nawili iyo (ekonomikuri politikis kvlevis centri, 2019). saqarTvelos reformebis asociaciis (GRASS) kvlevis Tanaxmad, saqarTveloSi dezinformaciuli da propagandistuli kampaniebi ZiriTadad politikuri xasiaTisaa. maTi mizania gaavrcelon prorusuli, antidasavluri gancxadebebi, Seamciron dasavluri institutebis mimarT ndoba da ruseTi warmoaCinon, rogorc saqarTvelos mxardamWeri, kulturisa da tradiciebis dacvis garanti. ruseTis mxridan saxezea ori ti pis zegavlenis mcdeloba: pirveli, pirdapiri propaganda, romelic mimarTulia umciresobebiT dasaxlebuli regionebisken, sadac informacia ZiriTadad rusuli mediasaSualebebiT vrceldeba. swored amitomaa mowyvladi eTnikuri umciresobebic, radgan umetesad, rogorc ukve aRiniSna, rusuli mediasaSualebebidan iReben informacias; da meore, arapirdapiri dezinformacia, romelic qarTuli mediidan vrceldeba da prorusuli gzavnilebis msgavsia (kinwuraSvili, 2019). saqarTveloSi antidasavluri kampania sxvadasxva meqanizmiT vrceldeba. satelevizio sivrceSi erT-erTi wamyvani adgili uWiravs telekompania

81

„obieqtivs“, romlis ZiriTad mizans warmoadgens dasavluri kursisa da evropis diskreditacia, memarjvene Zalebi xSirad mcdar gancxadebebs avrceleben da maTi narativiT xels uSlian qveynis winsvlas. gasul wlebSi aqtiurad vrceldeboda propagandistuli gancxadebebi iseTi beWduri mediidanac, rogorebicaa: „asaval-dasavali“ „saqarTvelo da msoflio“. maT onlainsaagentoebic SeuerTdnen da aqtiurad daiwyo antidasavluri gzavnilebis gavrceleba. maT Soris gamoirCevian: geworld.ge, saqinform. ge, Marshallpress.ge, Geo DigEst, Mediacity.ge, Mediatv.ge, All.ge, Tbilisi 24, alt-info (wiwikaSvili, 2019). miuxedavad imisa, rom rusuli propaganda da dezinformacia Zalian Zlieria saqarTveloSi, NDI-is gamokiTxvebis Tanaxmad, mosaxleobis umravlesoba - 80% - momxrea saqarTvelos evrokavSirsa da natoSi gawevrianebisa. miuxedavad am monacemisa, aucilebelia Semcirdes evropis diskreditacia, radgan SeiZleba aman momavalSi qveynis sagareo kursze iqonios gavlena da gansxvavebuli statistikuri monacemebi miviRoT (CRRC saqarTvelo, 2020). sayuradReboa da metad mniSvnelovani is faqti, rom kovid-19-is pande­ miam es problemebi ufro gaamwvava da gaamZafra, radgan adamianebi ufro met dros atareben internetsivrceSi. virusTan da vaqcinaciasTan dakavSirebiT uamravi axali informacia vrceldeba, mosaxleobas ki Zalian uWirs erTmaneTisgan simarTlisa da sicruis garCeva. bolodroindeli statistikuri monacemebis mixedviT Tu vimsjelebT, aRmoCnda, rom saqarTvelos mosaxleobis 50%-ze naklebi apirebs koronavirusis sawinaaRmdego vaqcinis gakeTebas. SeiZleba CavTvaloT, rom es aris yalbi ambebis gavrcelebisa da adamianTa naklebad informirebulobis Sedegi (CRRC saqarTvelo, 2020).

შედეგების ანალიზი gamokiTxuli respondentebis interviuebis Sedegad gamovlinda garkveuli problemuri tendenciebi da aRmoCnda, rom sxvadasxva periodSi gansxvavebuli ti pis dezinformacia vrceldeba qarTul socialur mediaSi. mosaxleoba ki martivad eqceva misi gavlenis qveS. problemebi da gamowvevebi mravalmxrivia da sxvadasxva kategoriebad SegviZlia davyoT. mTavari gamowveva qarTul socialur mediaSi polarizebuli da mikerZoebuli mediagaremoa, rTulia obieqturi informaciis miReba, radgan satelevizio arxebis umetesoba konkretuli politikuri partiis interesebs emsaxureba. mediaeqspertebma daasaxeles ZiriTadi meinstrimuli arxebi: imedi, rusTavi 2, mTavari arxi da obieqtivi. SegviZlia vTqvaT, rom isini avrceleben daubalansebel da Warb informacias, maT Soris xSiria dezinformaciisa da yalbi ambebis gavrcelebis SemTxvevebic. mediaeqspertebma aRniSnes, rom televiziis garda sicruis tiraJireba xdeba onlainmediasa da socialur qselebSi. gansakuTrebiT gamoyofen socialur qsel Facebook-s, rome­ lic erTgvar TavSesafrad iqca konkretuli adamianebisa da daqiravebuli jgufebisaTvis, trolebisa da botebisTvis. maTi ZiriTadi daniSnuleba swored dezinformaciisa da siZulvilis enis Semcveli gancxadebebis gavrcelebaa. yvelaze xSiria prorusuli da antidasavluri kampaniebi, romelic mimarTulia dasavleTis diskreditaciisken, rom

82

evropa cudia, xolo ruseTi erTmorwmune kargi megobaria. respondentebma politikuri gzavnilebis da motivebis garda axsenes sxva faqtorebic, rac SeiZleba im adamianebis miznebSi Sediodes, romlebic yalb informacias avrceleben. esenia ekonomikuri sargebeli, egreT wodebuli „qliq­ beiT“ saitebi, romlebic cdiloben momxmareblebi moizidon da TavianTi kontenti gaacnon. respondentebma aRniSnes is faqtic, rom umetesad saqarTveloSi antidasavluri gancxadebebisa da dezinformaciis gavrceleba xdeba ruseTis mxridan, rac Cveni qveynisTvis erT-erTi mniSvnelovani problemaa, radgan teritoriuli okupaciisgan gansxvavebiT, internetSi dezinformacia uxilavi safrTxea, romelsac SeuZlia gavlenis moxdena adamianTa cnobierebaze da maTi azrovnebis Secvla. magaliTad, saqarTvelo SeiZleba dadges im faqtis winaSe, gawevriandes Tu ara evrokavSirsa da natoSi, am dros ki ruseTma SesaZloa gaaZlieros dezinformacia, rac daazaralebs saqarTvelos evropul orientacias. mediaeqspertebma saubrisas yuradReba gaamaxviles kovid-19-is pandemiaze, ramac kidev ufro gaamwvava yalbi informaciis gavrcelebis SesaZlebloba. is dezinformaciis erTgvar WanWikad da satyuarad iqca. socialur mediaSi xSirad Cndeboda iseTi statiebi, romlebic dakavSirebuli iyo kovid-19-is virusis xelovnur warmoSobasa da mkurnalobis meTodebTan. qarTul socialur mediaSi bolo periodSi erT-erTi aqtualuri sakiTxia vaqcinaciis winaaRmdeg mimarTuli kampania. am mxriv statistikuri monacemebic savalalo mdgomareobaze miuTiTebs - mosaxleoba amgvari mgrZnobiare Temebis gavlenis qveS martivad eqceva. respondentebma sakuTari gamocdilebidan gamomdinare SemogvTavazes garkveuli xedva problemebis aRmofxvris gzebTan dakavSirebiT. gamokiTxulTa udidesi nawili aRniSnavda, rom yvelaze mTavari mosaxleobis cnobierebis donis amaRlebaa. qveyanas unda hqondes imis mzaoba da survili, rom kritikulad moazrovne moqalaqeebi hyavdes, romlebic martivad ar moeqcevian dezinformaciis gavlenis qveS. saxelmwifom ufro naTlad unda gaiazros da gaacnobieros is safrTxeebi da riskebi, rac SeiZleba mohyves yalbi ambebis gavrcelebas. aucilebelia sistemebis koordinirebuli da SeTanxmebuli muSaoba, es problema erToblivad unda gadaiWras. qveynis TiToeuli moqalaqis individualuri pasuxismgeblobaa dafiqrdes, sanam gadawyvetdes raime informaciis gaziarebas socialuri qselis saSualebiT. yuradRebas imsaxurebs is faqtic, rom bolo periodSi feisbuqi blokavs yalb informacias da es marTalia, adamianebisTvis ufro naTeli da TvalsaCinoa, magram sakmarisi ar aris. xolo rac Seexeba kovid-19-Tan dakavSirebul vaqcinacias, saWiroa sajaro kampaniebis wamowyeba da mosaxleobis informirebulobis gazrda.

დასკვნა sabolood, zemoTqmulidan gamomdinare, SegviZlia davaskvnaT, rom dezinformacia erT-erTi aqtualuri da mniSvnelovani gamowvevaa mTeli msofliosTvis. radgan zogierTi qveyana teritoriuli omis nacvlad xSirad mimarTavs informaciul oms, romelsac aranakleb mZime Sedegebi-

83

sa da zianis motana SeuZlia qveynisTvis. xolo iseTi patara saxelmwifo, rogoric saqarTveloa, ufro metad unda dainteresdes am sakiTxiT. xelisufleba da mosaxleoba erToblivad unda ebrZolos am problemas da am mxriv individualuri pasuxismgeblobisa da kritikuli azrovnebis ganviTareba umTavres amocanas unda warmoadgendes. miuxedavad imisa, rom mediawignierebaze pasuxismgebloba saqarTvelos komunikaciebis erovnul komisias (GNCC) akisria da bolo periodSi ganxorcielda farTomasStabiani RonisZiebebi, sxvadasxva proeqtebi da treningebi skolebSi, es mainc ar aris sakmarisi. amasTan, samoqalaqo sazogadoebaSi moqmedi arasamTavrobo organizaciebic did dros da yuradRebas uTmoben faqtebis gadamowmebas da ebrZvian dezinformaciis gavrcelebas. maT Soris aRsaniSnavia „faqtCeki“ (FactCheck), romelsac „saqarTvelos reformebis asociacia“ (GRASS) xelmZRvanelobs da aseve „miTebis deteqtori“, romelic „mediis ganviTarebis fondis“ (MDF) proeqtia (saerTaSoriso gamWirvaloba saqarTvelo, 2019). gamowvevebi da sirTuleebi mravalmxrivia, romlebsac SeuZlia qveynis sagareo imijis, politikuri mTlianobisa da demokratiuli RirebulebebisTvis safrTxis Seqmna. imisaTvis, rom amgvari savalalo Sedegebi aviridoT, aucilebelia aRniSnuli safrTxeebis Semcireba da maTi prevencia, romelSic dagvexmareba mediawigniereba, kritikuli azrovnebis ganviTareba, sakiTxisadmi kompleqsuri midgoma, Zlieri samarTlebrivi da sakanonmdeblo bazis Seqmna.

84

გამოყენებული ლიტერატურის ნუსხა: CRRC საქართველო. (2020). საზოგადოების განწყობა საქართველოში 2020 წლის ივნისის გამოკითხვის შედეგები. მოპოვებულია https://www. ndi.org/sites/default/files/NDI%20Georgia%20Poll%20Results_June_2020_ Final%20Version_GEO.pdfბოჩიკაშვილი, გ. (2018). ინფორმაციის მიღების გზები და გავლენა ტენდენციები NDI-ს მიხედვით. მოპოვებულია https://www.mediachecker.ge/ ka/mediagaremo/mimokhilva/article/52005-informaciis-mighebis-gzebi-da-gavlena-tendenciebi-ndi-s-mikhedvith გურგენაშვილი, ი. (2017). რა არის ყალბი ახალი ამბავი (Fake News). მოპოვებულია https://factcheck.ge/ka/story/28452-ra-aris-qhalbi-akhali-ambavi-fake-newsკახიძე. (2018). მასმედია, როგორც სოციალური ინსტიტუტი. მოპოვებულია https://openscience.ge/bitstream/1/475/1/samagistro%20kaxidze.pdf კინწურაშვილი, ს. გ. (2019). საქართველოს პარლამენტის საგარეო ურთიერთობათა კომიტეტის დეზინფორმაციასა და პროპაგანდის საკითხებზე თემატური მოკვლევის ჯგუფი. მოპოვებულია http://www.parliament.ge/ge/ajax/downloadFile/113776/MDF_ კიშაკი, ვ. (2020). უნდობლობა, ქაოსი და პანიკა. რა გავლენას ახდენს დეზინფორმაცია ადამიანებზე და რა უნდა გაკეთდეს ამასთან დაკავშირებით. მოპოვებულია https://www.euneighbours.eu/ka/east/eu-inaction/stories/undobloba-kaosi-da-panika-ra-gavlenas-akhdens-dezinpormatsia-adamianebzeმარქარიანი, ლ. (2020). ყალბი ინფორმაცია სოციალურ მედიაში (ქართული და სომხური მედიის მაგალითებზე). მოპოვებულია https:// www.researchgate.net/publication/343362583_qalbi_inpormatsia_sotsialur_ mediashi_kartuli_da_somkhuri_mediis_magalitebze_Fake_News_in_Social_Media_Examples_of_Georgian_and_Armenian_Media საერთაშორისო გამჭირვალობა საქართველო. (2019). დეზინფორმაციის წინააღმდეგ ბრძოლა საქართველოში. მოპოვებულია https://transparency. ge/sites/default/files/dezinpormaciis_cinaagmdeg_brzola_sakartveloshi-web_0. pdfწიწიკაშვილი, მ. (2019). საქართველოს პარლამენტის საგარეო ურთიერთობათა კომიტეტის დეზინფორმაციისა და პროპაგანდის საკითხებზე თემატური მოკვლევის ჯგუფი. მოპოვებულია http://www.parliament.ge/ge/ajax/downloadFile/113773/GRASS_-

85

ხატია ხაბაშვილი მედეა პავლიაშვილი თეიმურაზ კოპაძე გორის სახელმწიფო სასწავლო უნივერსიტეტი სოციალურ მეცნიერებათა, ბიზნესისა და სამართალმცოდნეობის საბაკალავრო პროგრამა ხელმძღვანელი: პროფესორი მარიკა შერაზადიშვილი

რუსეთის საინფორმაციო ომი საქართველოს წინააღმდეგ აბსტრაქტი mravali welia, rac ruseTi sakuTari interesebis gasatareblad sxvadasxva qveyanaSi aqtiurad awarmoebs propagandas, avrcelebs dezinformacias da mosaxleoba SecdomaSi Sehyavs. am mxriv arc saqarTveloa gamonaklisi, radgan wlebia Cvens qveyanaSi ruseTis mxridan sainformacio omi mimdinareobs, romelic did zegavlenas axdens qveynis mosaxleobis cnobierebaze. Sesabamisad, sakiTxis aqtualurobidan gamomdinare, mocemul naSromSi, kvlevebis safuZvelze, yuradReba gamaxvilebulia swored im safrTxeebsa da narativebze, romelsac ruseTi saqarTvelos winaaRmdeg iyenebs. naSromis bolos ki warmodgenilia avtorTa mier SemuSavebuli daskvna da rekomendaciebi, romlebic miznad isaxavs arsebuli problemis aRmofxvras.

შესავალი ruseTis federacia sul ufro da ufro aqtiurad iyenebs dezinformacias, rogorc sxvadasxva qveyanaSi sakuTari interesebis gatarebisaTvis saWiro iaraRs. am mxriv, ra Tqma unda, arc saqarTveloa gamonaklisi da eqstremistebi da antidasavluri Zalebi saqarTveloSi arsebul socialur medias aqtiurad iyeneben ruse-

86

Tis mxridan dezinformaciis gavrcelebis efeqtian saSualebad. saqarTveloSi internetis mzardi xelmisawvdomobis gamo, dezinformaciis masStabebi gaizarda da, Sesabamisad, masTan brZola metad aqtualuri gaxda. rusuli propaganda safrTxes uqmnis saqarTveloSi arsebul demokratiul faseulobebs, Sesabamisad, mniSvnelovania misi masStabebis kvleva da masTan brZola. es sakiTxi kidev ufro aqtualuri gaxda msoflioSi arsebuli pandemiis Sedegad da ruseTis propaganda am kuTxiTac agrZelebs aqtiur muSaobas. mocemuli naSromis mizania saqarTveloSi ruseTis mxridan ganxorcielebuli sainformacio omis erTiani suraTis warmodgena da calkeuli magaliTebis analizi. amasTan, ganxiluli iqneba rusuli propagandis SesaZlo gavlena saqarTveloze da aseve gavaanalizebT evrokavSirisa da misi wevri saxelmwifoebis Zalisxmevas dezinformaciis winaaRmdeg. naSromSi yuradReba gamaxvilebulia avtorebis mier SemuSavebul rekomendaciebze ruseTis propagandasTan sabrZolvelad. rac Seexeba kvlevis meTodologias, naSromSi,ZiriTadad,gamoyenebulia samagido da sociologiuri kvleva, amasTan, saWiro monacemebi miRebulia sainformacio saSualebebSi arsebuli statiebis analizisa da sinTezis logikuri meTodebis gamoyenebiT. naSromis aRwerilobiT nawili amgvaria: Sesavali, sami Tavi da daskvna. pirvel TavSi ganxilulia ruseTis informaciuli omis arsi da misi gavrcelebis wyaroebi, amasTan, moyvanilia Sesabamisi magaliTebic. meore TavSi saubaria Covid-19-is Sesaxeb rusuli arxebis mier gavrcelebuli dezinformaciis magaliTebze. mesame Tavi ki eTmoba im berketebis ganxilvas, rasac evrokavSiri iyenebs dezinformaciasTan sabrZolvelad. Sejamebis saxiT warmodgenilia daskvna, romelic ZiriTadi sakiTxebis analizis Sedegia.

თავი I. რუსეთის საინფორმაციო ომი საქართველოსთან teqnologiebis ganviTarebasTan erTad, ruseTis mxridan saqarTvelos winaaRmdeg ganxorcielebuli sainformacio omi sul ufro da ufro aqtualuri da efeqtiani iaraRis saxes iZens. evrokavSirisa da saqarTvelos konteqstSi rusuli dezinformacia gansakuTrebuli gamowvevaa da, SeiZleba iTqvas, rom ruseTis hibriduli omis arsenalis ganuyofeli nawilia. dezinformaciis winaaRmdeg evrokavSiris samoqmedo gegmaSi aRniSnulia, rom ruseTs yalbi informacia mravaljer gauvrcelebia evrokavSiris wevri saxelm-

87

wifoebis winaaRmdeg. magaliTad, evropis qveynebSi mimdinare arCevnebTan da referendumebTan dakavSirebiT. unda aRiniSnos, rom dezinformacia qveyanaSi Zalian aqtualuri problemaa da mosaxleobis didi nawilisTvis is swored ruseTTan asocirdeba. Sesabamisad, saqarTveloSi am sivrceSi aqtiuri kerZo pirebi Tu organizaciebi swored ruseTis agentebad aRiqmebian.

SeiZleba aRiniSnos ramdenime ZiriTadi wyaro, rasac iyenebs ruseTi informaciul omSi. upirvelesad, prorusuli dezinformaciis wyaros warmoadgens tradiciuli media, romlis saSualebiTac vrceldeba statiebi, videorgolebi Tu fotoebi rusuli narativebiT. am faqtis sailustraciod SegviZlia moviyvanoT erT-erTi yvelaze popularuli qarTuli telekompania „imedi“, romelmac sakuTar oficialur vebgverdze atvirTa video, sadac naCvenebi iyo, Tu rogor mihyavda buqsiriT rusul „volgas“ amerikuli „Tesla“. es statia sazogadoebisTvis, pirdapir Tu iribad, namdvilad aRiqmeboda, rogorc rusuli propaganda. aseve, „mediis ganviTarebis fondis“ angariSis mixedviT, saqarTveloSi rusul dezinformacias aqtiurad avrceleben telekompaniebi „obieqtivi“, „maestro“ da a.S. tradiciul mediasTan erTad, informaciuli omis wyaros warmoadgens socialuri mediac. miuxedavad imisa, rom socialuri mediis ganviTarebam msoflios mosaxleobas Zalian didi sargebeli moutana, paralelurad gaCnda didi gamowveva dezinformaciis gavrcelebis TvalsazrisiT. is faqti, rom socialur mediaSi saqarTvelos mosaxleobis Zalian didi nawili aqtiuradaa CarTuli, SesaZloa, informaciis es wyaro dainteresebulma mxareebma martivad gamoiyenon propagandistuli gancxadebebis gasavrceleblad da masebze zegavlenis mosaxdenad. gasakviri ar aris, rom saqarTveloSi yvelaze popularul socialur qselSi, Facebook-ze, prorusuli kontenti sakmaod xSirad aris ganTavsebuli. Facebook-ma sakuTar oficialur vebgverdze statiac gamoaqveyna, sadac saubari iyo, rom man rusul SeiaraRebul ZalebTan dakavSirebuli sakmaod didi moculobis qseli gaauqma. es qseli aseulobiT angariSs, jgufebsa Tu gverdebs moicavda, romlis samiznec, sxva qveynebTan erTad, saqarTveloc iyo. socialuri qselis monitoringis Sedegad, aseve gamovlenilia 55 qarTulenovani vebgverdi, romlebic antidasavluri propagandis gavrcelebaSi iyvnen CarTulni. qarTulenovani wyaroebis garda unda vigulisxmoT, rom saqarTveloze gavlenas axdenen rusuli arxebic, radgan erovnul-demokratiuli institutis (NDI) 2016 wlis gamokiTxvis mixedviT, qarTveli telemayureblebis TiTqmis naxevari (47%), garda qarTuli arxebisa,

88

ucxoursac uyurebs. yvelaze popularuli ki rusuli arxebia. gamodis, rom saqarTvelos moqalaqeebis mniSvnelovani nawili informacias iRebs ruseTisgan, Sesabamisad, SesaZlebelia martivad gaxdes dezinformaciis msxverpli.

თავი II. რუსეთის საინფორმაციო ომი Covid 19-ის პირობებში msoflioSi Covid-19-is gavrcelebis Semdeg bevr qveyanaSi gamocxadda sagangebo mdgomareoba da sakarantino reJimi, ris gamoc mosaxleobis didi nawili iZulebuli gaxda Seewyvita cxovrebis Cveuli ritmi da damorCileboda koronavirusis prevenciis mizniT miRebul kanonebs. Sesabamisad, izolaciisa da Seqmnili virtualuri garemos pirobebSi gaizarda mosaxleobis damokidebuleba satelevizio Tu socialur mediaze, ramac kidev ufro metad gaamwvava dezinformaciisa da yalbi ambebis gavrcelebis riskebi. aRniSnuli problemis sailustraciod mizanSewonilia ganvixiloT ramdenime magaliTi, romelic cxadyofs, rom ruseTi bolo periodis ganmavlobaSi gansakuTrebiT aqtiurad avrcelebda dezinformacias Covid-19-Tan dakavSirebiT. qvemoT moyvanili magaliTebi aRebulia ruseTis sainformacio saagentoebis vebgverdebidan, magaliTad, rogorebicaa news-front georgia da geworld.ge. aRsaniSnavia, rom es ori saagento erTi da imave gzavnilebis Semcvel statiebs aqveynebs. amasTan, sakuTar oficialur feisbuqgverdebze erTmaneTis masalebsac aziareben da manipulaciuri xrikebis gamoyenebiT cdiloben mosaxleobaSi mcdari sazogadoebrivi azris danergvas. magaliTi 1 - saqarTvelo warumatebeli qveyanaa da isic ki umklavdeba koronaviruss, maSin roca ganviTarebuli evropa mis winaaRmdeg uZluria. saqarTvelom sakuTari momavali ruseTs unda daukavSiros da ara dasavleTs. es prorusuli gzavnili emsaxureba Cveni qveynis ganuviTarebel, CamoSlil saxelmwifod aRqmas, romlis fonzec evropa kidev ufro uunarod da krizisSi myofad warmoCindeba. es gzavnili Sefarulad miuTiTebs, rom saqarTvelos evropasTan TanamSromloba kargs arafers moutans da mis gadasarCenad erTaderTi gamosavali ruseTTan daaxloebaa. magaliTi 2 - virusTan sabrZolvelad izolacia da socialuri distancirebis politika ar amarTlebs da ukuSedegs iwvevs. amis magaliTad moyvanilia britaneTi. TiTqos britaneTma socialuri distancirebis politikaze uari Tqva, rac simarTles ar Seesabameba.

89

magaliTi 3 - ruseTi koronavirusTan brZolaSi uZlevelia. koronavirusis sawinaaRmdego preparatebi jer kidev sabWoTa kavSirSi gamoigones, xolo rusma mecniereba koronavirusis genomi gaSifres. ruseTis sainformacio saagentoebi saqarTveloSi feisbuqis platformis wesebis masobrivi darRveviT cdiloben, sazogadoebis mRelvarebiT isargeblon da Ziri gamouTxaron saqarTvelos sagareo politikur veqtors, daTeson eWvebi da SeTqmulebis Teoriebi koronavirusTan sabrZolvelad saxelmwifos mier arCeul strategiasTan dakavSirebiT. am miznis miRwevas ki isini, mosaxleobis politikuri interesebidan gamomdinare, mani pulaciis gziT cdiloben, rac sabolood politikuri polarizaciis gaRrmavebas, sazogadoebis urTierTdapirispirebasa da dasavleTis saxelmwifoebisadmi undoblobis Camoyalibebas iwvevs.

თავი III. ევროკავშირის ბრძოლა დეზინფორმაციის წინააღმდეგ dezinformaciasTan brZolis TvalsazrisiT Zalian mniSvnelovania evrokavSiris roli, romelic sxvadasxva qmediT RonisZiebebs axorcielebs. is gansakuTrebiT aqtiuria bolo wlebis ganmavlobaSi. aRsaniSnavia, rom 2018 wels evrokavSirma dezinformaciasTan brZolis mizniT yovlismomcveli amocanebi SeimuSava da maTi ganxorcielebac daiwyo. magaliTad, 2019 wlis maisSi evroparlamentis arCevnebis dacvis mizniT, evrokavSirma warmatebiT SeimuSava da miiRo dezinformaciis winaaRmdeg qmedebaTa nebayoflobiTi kodeqsi, romelsac iseTi teqnologiuri gigantebi aweren xels, rogorebic arian - Facebook, Google da Twitter. 2018 wlis mniSvnelovani Sedegi iyo agreTve evrokavSiris „samoqmedo gegma dezinformaciis winaaRmdeg“. is moicavs oTx mTavar Tavs, romlebic exeba: evrokavSiris instituciebis da wevri saxelmwifoebis kompetenciebis gaumjobesebas; koordinaciisa da „erToblivi reagirebis“ gaZlierebas; kerZo aqtorebis, anu teqnologiuri kompaniebis mobilizebas; „cnobierebis amaRlebas da sazogadoebrivi medegobis gaZlierebas“. aRsaniSnavia isic, rom 2020 wlidan Facebook koronavirusTan dakavSirebiT gavrcelebul dezinformaciul da adamianebisTvis saziano cnobebis Semcvel kontents zRudavs. garda amisa, kompania Tavis momxmareblebs cnobierebis amaRlebis mizniT virusis Sesa­ xeb sando informacias sxvadasxva formiT awvdis.

Facebook-is informaciiT, waiSleba koronavirusTan dakavSirebuli is yalbi gancxadebebi da konspiraciuli Teoriebis Semcveli

90

informaciebi, romelTa dajerebam, jandacvis wamyvani saerTaSoriso da adgilobrivi organizaciebis SefasebiT, SesaZloa fizikuri ziani gamoiwvios; magaliTad, informacia imis Sesaxeb, rom TiTqos maTeTreblis miReba koronavirusisgan gankurnebis saSualebaa, an iseTi gancxadebebi, romlebic gaugebrobas qmnis jandacvis xelmisawvdom resursebTan dakavSirebiT. aseve Instagram-ze iblokeba dezinformaciis gasavrceleblad gamoyenebuli heSTegebi. garda amisa, Facebook momxmareblebs „nius fidSi“ koronavirusze ganaxlebuli informaciis miRebaSic exmareba. rodesac isini Facebook-ze virusTan dakavSirebiT informacias moZebnian an Instagram-ze Sesabamis heSTegze gadavlen, ekranze Cndeba virusis Sesaxeb sando wyaroze dayrdnobiT gavrcelebuli saganmanaTleblo Sinaarsis informacia. aseve, Facebook sakiTxis irgvliv cnobierebis amaRlebis mizniT, virusiT dazaralebul regionebSi organizaciebs ufaso reklamebis ganTavsebis saSualebas aZlevs. aseve, mniSvnelovania dezinformaciis prevenciis mizniT ganxorcielebuli sxva qmediTi RonisZiebebic. magaliTad, Youtube krZalavs yvela saxis samedicino Sinaarsis kontentis gavrcelebas, rac koronavirusis Temas exeba da jandacvis msoflio organizaciis rCevebs ewinaaRmdegeba. am gziT Youtube cdilobs koronavirusze dezinformaciis gavrcelebis SezRudvas. xolo WhatsApp-ze SeizRuda erTi da imave Setyobinebis 4-jer metad gagzavna da erTsa da imave CatSi gadagzavna (daforvardeba). sagulisxmoa is faqti, rom 2019 wels aRniSnuli platformebis Zalisxmevas, kodeqsis Sesrulebis TvalsazrisiT, evrokomisia miesalmeboda, magram is aseve mouwodebda, rom kidev ufro gaeaqtiurebinaT saqmianoba am mimarTulebiT. zemoaRniSnuli magaliTebi ki cxadyofs, rom am platformebma evrokomisiis rekomendacia gaiTvaliswines da nabij-nabij axorcieleben TavianT samoqmedo gegmas. Tumca, es nabijebi sul mciredia im hibriduli omis fonze, romelsac ruseTi saqarTvelos winaaRmdeg awarmoebs.

დასკვნა daskvnis saxiT SegviZlia vTqvaT, rom ruseTis mier warmoebuli sainformacio omi SeiaraRebul konfliqtze aranakleb saSiSia da am sakmaod xisti problemis winaSe mTeli msoflio dgas. teqnologiebis ganviTarebasTan erTad, sul ufro da ufro Zneli xdeba informaciis gadamowmeba, Tumca, cxadia, rom ruseTis mier gavrcelebuli dezinformaciis talRa sakmaod saSiSia msofli-

91

osTvis da maT Soris, saqarTvelosTvis. ruseTi imazec ar ixevs ukan, rom sakuTari interesebisTvis gamoiyenos koronavirusi da cdilobs, sxvadasxva mcdari informaciis gavrcelebiT qarTvelebs evropasTan mimarTebiT ruseTis upiratesoba daanaxvos. vfiqrobT, am problemis mogvareba, pirvel rigSi, sazogadoebis cnobierebis donis amaRlebiT SeiZleba. Cveni azriT, am sakiTxSi saxelmwifoze mniSvnelovani roli arasamTavrobo organizaciebs ekisrebaT, romlebmac unda imuSaon mosaxleobaSi mediawignierebis popularizaciasa da ganviTarebaze. Cveni rekomendaciaa, rom socialur qselebsa Tu tradiciul mediaSi gavrcelebul dezinformacias amave arxebiT davupirispiroT realuri, gadamowmebuli informacia da, amasTan, aucileblad vaswavloT moqalaqeebs informaciis gadamowmebis meqanizmebi.

92

გამოყენებული ლიტერატურის ნუსხა: საქართველოს პარლამენტის საგარეო ურთიერთობათა კომიტეტის დეზინფორმაციისა და პროპაგანდის საკითხებზე თემატური მოკვლევის ჯგუფის საბოლოო ანგარიში, 2019 იმედი - სტატია “რუსულმა ვოლგამ ამერიკული ტესლა ბუქსირით წაიყვანა” ანტიდასავლური პროპაგანდა, მედიის განვითარების ფონდის ანგარიში, 2018 ეკონომიკური პოლიტიკის კვლევის ცენტრი, დეზინფორმაციის კვლევა და გაუვნებელყოფა საქართველოში: სოციალური მედიის კვლევის საბოლოო მოხსენება, 2019 ქოქოშვილი, დ., რუსული არხების პოპულარობა და მისია საქართველოში, 2016 საერთაშორისო გამჭვირვალობა - საქართველოს პუბლიკაცია დეზინფორმაციასთან ბრძოლა საქართველოში, 2019 კურტანიძე, ი., მედია მედიისთვის, სტატია “Facebook-ი კორონავირუსის შესახებ ყალბი ინფორმაციის შემცველ მასალებს წაშლის”, 2021 აბუსელიძე, თ., მედია მედიისთვის, სტატია “YouTube კრძალავს Covid19-თან დაკავშირებული, დაუსაბუთებელი სამედიცინო ინფორმაციის გავრცელებას”, 2020 სამართლიანი არჩევნებისა და დემოკრატიის საერთაშორისო საზოგადოება; სტატია “კრემლის 10 დეზინფორმაცია COVID-19-ის შესახებ საქართველოში”, 2020 The European Commission and the High Representative (2018) “Action Plan against Disinformation”

93

თამარ ნიკოლეიშვილი ქუთაისის აკაკი წერეთლის სახელმწიფო უნივერსიტეტი

სოციალური ქსელები, როგორც ახალი ამბების წყარო და ყალბ ინფორმაციასთან ბრძოლის სამართლებრივ-ეთიკური ასპექტები აბსტრაქტი socialuri qselebi 21-e saukuneSi iqca axali ambebis sabadod, sadac wamSi aTasobiT siaxle qveyndeba da Tanamedrove adamianic lamis Caikargos informaciis zRvaSi. am qaosSi swored Jurnalistebi unda wauZRvnen sazogadoebas WeSmaritebis gzisken, radgan Jurnalistika, rogorc yvelaze Zlieri, yvelaze gavleniani socialuri instituti, flobs usazRvro Zalauflebas sazogadoebrivi azris formirebis procesSi. Jurnalistebs akisriaT misia, aarCion yvelaze relevanturi masala, daamuSaon da miitanon auditoriamde, Tanac ise, rom ar uRalaton profesiul eTikas, ar moeqcnen sxvadasxva jgufebis gavlenis arealSi da maTdauneburad ar gaxdnen yalbi ambis gamavrceleblebi. dResdReobiT socialuri qselebi informaciis mniSvnelovan da mdidar wyarod iqca, romelsac Jurnalistebi aqtiurad mimarTaven. xSir SemTxvevaSi samTavrobo Tu politikuri organizaciebi, sxvadasxva dawesebulebebi pirvelad informacias swored socialuri qselebis meSveobiT avrceleben.

Tanamedrove realobaSi socialuri mediisa da cifruli platformebis SesaZleblobebi usazRvroa. yalbi axali ambebis gasavrceleblad sakmarisia erTi dawkapuneba, ramdenime aseuli „share“ da ambavi ukve mTelma msofliom icis. botebisa da trolebis saSualebiT ki nebismier Temaze SeiZleba mxardaWeris mopoveba, informaciis gavrceleba, sazogadoebrivi azris formireba. mTavaria am informaciul qaosSi Jurnalistebma, rogorc mediatorebma, SeZlon da sworad moaxerxon lavireba, saWiro masalis povna, yalbi ambebis eliminireba, Rirebuli masalis Segroveba. msoflios sxva qveynebis msgavsad, qarTul realobaSic asobiT sainformacio vebgverdi funqcionirebs. saqarTvelos komunikaciebis erovnuli komisiis monacemebis mixedviT, dRes saqarTveloSi 700 aTasamde internetmomxmarebelia registrirebuli, interneti yoveldRiurad meti adamianisTvis xdeba xelmisawvdomi da Sesabamisad, qselSi arsebuli aTasobiT terabaiti informacia wamebSi axerxebs ramdenime milioniani auditoriis dapyrobas. socialuri mediasaSualebebis Seqmna da marTva, tradiciu-

94

li mediis arxebisgan gansxvavebiT, bevrad martivia. onlainmedia Tavisufalia salicenzio moTxovnebisgan, naklebia operirebis xarjebi, multimediuri gamomsaxvelobiTi saSualebebi ki met SesaZleblobas aZlevs Jurnalistebs saTqmeli operatiulad, xarisxianad da mravalferovnad gadmoscen. socialuri qselebi waleka naklebad Rirebulma, myvirala saTaurebiT gamorCeulma masalebma. dRes, ise rogorc arasdros, yvelaze martivia onlaingamocemis daarseba. sul ramdenime martivi operaciiT Seqmnil gverds (page) SeuZlia erTi skandalursaTauriani informaciis ganTavsebiT ramdenime wuTSi aTiaTasobiT naxva daagrovos da popularoba moi povos. rogor unda moiqces Jurnalisti, romelic Casafrebulia axal ambavs? ra wyaro airCios da vis endos? radganac kanoni ver uzrunvelyofs yalbi da namdvili ambis gavrcelebis regulirebas, Jurnalists unda hqondes saWiro unar-Cvevebi wyaros sizustis dasadgenad. mniSvnelovania Jurnalistma sworad airCios ambavi, romelic unda iyos „informacia, romelic axalia da axla xdeba“ da informaciis siaxle, sazogadoebaze misi gavlenis mniSvneloba aris swored is Rirebulebebi, romelsac axali ambavi unda Seicavdes.

Jurnalistebi socialur qselebs sul ufro xSirad iyeneben axali ambebis mosapoveblad, wyaroebis mosaZieblad, informaciis gadasamowmeblad. am Temaze muSaobis procesSi CavatareT kvleva, romelSic regionuli mediis Tu centraluri mediaorganizaciebis regionul filialebSi dasaqmebulma 20-ma Jurnalistma miiRo monawileoba. kiTxvaze, Tu romel socialur qselebs iyeneben isini yvelaze xSirad, 95 %-ma facebook daasaxela (ixileT grafikuli danarTi N1). aseve, aRmoCnda, rom Cveni respondentebis absoluturi umravlesoba mimarTavs socialur qselebs axal ambavze muSaobis procesSi, rac gvafiqrebinebs, rom dResdReobiT socialuri qselebi namdvilad iqca axali ambis mopovebis yvelaze sasurvel, xelmisawvdom, martiv da mniSvnelovan platformad.

danarTi 1

95

aseve, kvlevis farglebSi Jurnalistebs davusviT kiTxva, Tu ra aris socialuri qselebis gamoyenebis mTavari motivi da miveciT saSualeba, amoerCiaT ramdenime pasuxi. ocive respondentma mTavar motivad saintereso informaciis mopoveba, nawilma socmediidan siaxleebis gageba, nawilma ki megobrebTan kontaqti daasaxela (danarTi N2). socialur mediaSi informaciuli velis gasajansaReblad Tavad Jurnalistebs mniSvnelovani roli akisriaT. JurnalistTa profesionalizmi da profesiuli eTika, SeiZleba iTqvas, rom erTgvari Rirsebis kodeqsia, romlis dacva umniSvnelovanesia faqtebis gadamowmebisa da gaSuqebis procesSi. „Jurnalistis profesiuli eTika iuridiulad daufiqsirebeli, magram JurnalistTa wreebSi miRebuli da aRiarebuli movaleobaa da mas sazogadoebrivi azri uWers mxars. Jurnalistis profesiuli eTikis safuZvelia Jurnalistis yofaqcevaSi zneobis idealis damkvidreba misi profesiuli movaleobis Sesabamisad, rac gulisxmobs saqmianobis procesSi borotisa da keTilis Sesaxeb swori warmodgenis gamomuSavebas“.

danarTi 2

ambis gavrcelebis tempis matebam, faqtobrivad, eWvqveS daayena informaciis sandoobis sakiTxi. Jurnalistebi xSirad dgebian profesiuli dilemis winaSe – bevri Tu xarisxiani statia? zogjer iZulebulni arian gadaumowmeblad gauSvan masala, rac mcdari informaciis gavrcelebis risks ufro metad zrdis. saWiroa droisaTvis fexis awyoba da yvela im teqnologiis codna, rac profesionals daexmareba ambis yvela SesaZlo gzebiT gadamowmebaSi. wyaros gadamowmebis sxvadasxva xerxi da meTodi arsebobs, romelTa flobac profesionalisaTvis Zalze mniSvnelovania. yalbi angariSebi, rogorc wesi, ar iZleva srulyofil informacias mflobelis Sesaxeb. yuradReba unda mieqces profilSi grafas - „Cem Sesaxeb“, sadac, wesiT, miTiTebuli unda iyos dabadebis adgili, TariRi, samsaxuri, saswavlebleb-

96

is CamonaTvali, mSobliuri qalaqi da sxva. aseve, yalbi pirovnebis profilss ar axlavs fotoebi, ar hyavT moniSnuli megobrebi, TiTqmis SeuZlebelia saxelisa da gvaris identificireba, hyavs Zalian cota an, piriqiT, Zalian bevri megobari. aseve, yalbi angariSebis mflobelebi, rogorc wesi, sakuTar „kedelze“ ar aziareben iseTi Sinaarsis masalebs, rac saSualebas miscemda dainteresebul pirs mis pirovnebaze meti gaego.

Cveni kvlevis farglebSi Jurnalistebs davusviT kiTxva, Tu ramdenad endobian isini socialur mediaSi gavrcelebul informacias. maTgan 80% ambobs, rom endoba, magram amowmebs informacias (danarTi N3). swored es aris Jurnalistur saqmianobaSi mTavari, nebismieri informacia, romelsac profesionali iRebs, aucileblad gadaamowmos, gafiltros da mxolod amis Semdeg miawodos sazogadoebas. imave kvlevis farglebSi Catarebuli siRrmiseuli intervius msvlelobisas, kiTxvaze - Tu ra gzebiT amowmeben wyaros sandoobas, Jurnalistebis pasuxebi iyo: viyeneb pirad kontaqtebs, vamowmeb profilis monacemebs, vcdilob pirovnebaze informacia movi povo saerTo megobrebis meSveobiT, vukavSirdebi adresats, visac exeba wyaros gavrcelebuli informacia, sxvada­sxva saZiebo sistemaSi veZeb msgavsi ti pis informacias da sxva.

danarTi 3

xSirad ambis gavrcelebisas xdeba masalebis mizanmimarTulad damaxinjeba, konteqstidan amogleja, interpretacia, saTaurisa da masalis sruli acdena, yalbi eqspertebis moSvelieba, araswori Targmani da sxva. zogjer mediasaSualebebi imdenad scodaven, rom Segnebulad avrceleben yalb ambebs mnaxvelTa ricxvis gazrdis mizniT. skandaluri, emociuri saTaurebis miRma ki mkiTxveli xSirad arc ecnoba teqstur masalas da daskvnebs saTaurSi gamotanili teqstiT/frazebiT akeTebs. pirovnebis diskreditaciis mizniT gamocemebi informacias, TavianTi politikuri gemovnebis mixedviT, xSirad araadekvatur fotoebs urTaven xolme. erT-erT magaliTad SegviZlia moviyvanoT onlaingamocema „tabula“, romelmac 2021 wlis 23 Tebervlis movlenebis gaSuqebisas saqarTvelos

97

parlamentis wevr mamuka mdinaraZis SerCeviTi fotoebi daurTo sxvada­ sxva informacias. masalas „mdinaraZe lomjariaze: mouwevs pasuxebis gacema, riT iyo misi gancxadeba ganpirobebuli“ „qaverad“ mihyveba tribunasTan mdgomi, doinjSemoyrili, gabrazebuli politikosis foto, romelic erT-erTi siuJetidanaa amoWrili da mimarTulia sazogadoebis mxridan sazogado pirisadmi uaryofiTi damokidebulebis gaRvivebisken. polarizebul saxelmwifoSi, sadac socialuri samyaro dayofilia or dapirispirebul mxared - samTavrobo interesebis gamtarebel media-trol-botebad da opoziciurad ganwyobil mediasaSualebebad, TavisTavad xSiria informaciis mizanmimarTuli deformacia, damaxinjeba, sazogadoebis SecdomaSi Seyvanis mizniT. yalb ambavs, romelic mizanmimarTulad vrceldeba, SeuZlia seriozuli ziani moutanos konkretul pirs Tu organizacias. „igi aris masobrivi sainformacio saSualebiT gavrcelebuli dezinformacia/tyuili, rome­ lic informaciis wyaros popularizacias an/da konkretuli jgufis mier gansazRvruli politikis gatarebas emsaxureba“. rogorc viciT, media TviTregulirebadi sferoa da miTumetes onlainmedia Tavisufalia sakanonmdeblo regulaciebisgan. ar arsebobs meqanizmi, romliTac yalb ambavTan sistemuri brZola iqneboda SesaZlebeli da Jurnalistic sazogadoebis winaSe pasuxismgebelia sakuTari profesiuli, eTikuri Tu moraluri valdebulebebiT. „socialuri mediis gamoyenebisas Jurnalisti iseve valdebulia daicvas eTikuri da profesiuli standartebi, rogorc es realur sivrceSi xdeba“.

Tu gaviTvaliswinebT imasac, rom onlainmediaze ar vrceldeba mflobelobis gamWvirvalobis moTxovnebi, sazogadoebisaTvis, metwilad, ucnobia maTi mflobelebis vinaoba da interesebi, maT Sexedulebebze mxolod am gverdebze gavrcelebuli masalebis politikuri konteqstiT SeiZleba msjeloba. onlainsaSualebebi, rogorc ukve aRvniSneT, jgufdebian politikuri gemovnebis mixedviT da SeTanxmebulad avrceleben urTierTmsgavsi Sinaarsis masalebs, rac auditoriisaTvis informaciis gadamowmebas kidev ufro arTulebs. magaliTad, mimdinare wlis 21 Tebervals saqarTvelos parlamentma irakli RaribaSvils da mis mTavrobas ndoba gamoucxada. aRniSnuli sxdomidan telekompania „pirvelis“ gadaRebuli kadrebi gavrcelda, sadac Cans, rom saqarTvelos okupirebuli teritoriebidan devnilTa, Sromis, janmrTelobisa da socialuri dacvis ministrobis kandidats, ekaterine tikaraZes sxdomis mimdinareobisas CasTvlima. aRniSnuli kadri, miuxedavad misi naklebad informaciuli Rirebulebisa, sxvadasxva sainformacio saitze gavrcelda identuri saTauriT - „ekaterine tikaraZes parlamentSi CaeZina, saxaliso kadrebi“ (newreport.ge, resonancedaily.com; newpost.ge). azris gamoxatva, informaciis Tavisufleba Cvens qveyanaSi konstituciiT miniWebuli uflebaa. saqarTvelos konstituciis me-17 muxlis Tanaxmad: 1. „azrisa da misi gamoxatvis Tavisufleba daculia. dauSvebelia adamianis devna azrisa da gamoxatvis gamo.

98

2. yovel adamians aqvs ufleba Tavisuflad miiRos da gaavrcelos informacia.

3. masobrivi informaciis saSualebebi Tavisufalia. cenzura dauSvebelia. saxelmwifos an calkeul pirebs ara aqvT masobrivi informaciis an misi gavrcelebis saSualebaTa monopolizaciis ufleba.

4. yvelas aqvs internetze wvdomisa da internetiT Tavisuflad sargeblobis ufleba“. amasTanave, aRsaniSnavia, rom qveyanaSi arsebobs kanoni „sityvisa da gamoxatvis Tavisuflebis Sesaxeb“, sadac aRniSnulia, rom „saxelmwifo cnobs da icavs sityvisa da gamoxatvis Tavisuflebas, rogorc waruval da uzenaes adamianur faseulobebs. xelisuflebis ganxorcielebisas xalxi da saxelmwifo SezRudulni arian am uflebebiTa da TavisuflebebiT, rogorc uSualod moqmedi samarTliT“. qarTuli kanonmdebloba Tavisuflebas aniWebs masmediis saSualebebs, me­ tic, swored kanoni „sityvisa da gamoxatvis Tavisuflebis Sesaxeb“ gansazRvravs cenzuris dauSveblobas da mediis saredaqcio damoukideblobas. aqedan gamomdinare ki, informaciuli nakadi Tanamedrove qarTul socialur sivrceSi absoluturad ukontroloa. Tanamedrove msoflioSi rac metad izrdeba socialuri qselebis Zala da gavlena, miT metad izrdeba yalbi ambebis raodenobac da masTan brZola dRiTidRe rTuldeba. Jurnalistebsac ufro da ufro uZneldebaT sando da relevanturi informaciis mopoveba da masalis sandoobis gadamowmeba. mniSvnelovania is faqtori, rom Jurnalistikam SeinarCunos damoukidebloba da is TviTregulirebis sferodan ar gadavides sakanonmdeblo regulirebis sferoSi, rac TavisTavad warmoqmnis cenzuris, Jurnalisturi azrisa da sityvis Tavisuflebis SezRudvis saSiSroebas, radgan „Jurnalistika ama qveynis ZlierTa xelSi iqceva mani pulaciis saSualebad, roca kargavs Tavisuflebas“.

გამოყენებული ლიტერატურის ნუსხა: მ. მენჩერი, ახალი ამბების გაშუქება და წერა, 2013 წ. შ. გაგოშიძე, ჟურნალისტიკის საფუძვლები, 1996 წ. საქართველოს კონსტიტუცია, 24/08/1995 საქართველოს კანონი “სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების შესახებ”, 24/06/2004 https://analytics.comcom.ge/ka/statistics-share/?c=btransit&total=total&sid=866933&f=subscribers&exp=companies https://www.facebook.com/photo?fbid=256168939299867&set=a.246154943634600 https://tabula.ge/ge/news/662741-mdinaradze-lomjariaze-moucevs-pasukhis-gatsema https://www.qartia.ge/ka/sakhelmdzghvanelo-tsesebi1/article/29249-socialuri-mediis-gamoyeneba http://resonancedaily.com/index.php?opt=post&id_post=8452 http://newpost.ge/?newsid=253962 https://factcheck.ge/ka/story/28452-ra-aris-qhalbi-akhali-ambavi-fake-news

99

მარიამ კაჭკაჭაშვილი ნათია მიხელიძე ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის სოციალურ და პოლიტიკურ მეცნიერებათა ფაკულტეტის ჟურნალისტიკისა და მასობრივი კომუნიკაციის საბაკალავრო პროგრამა ხელმძღვანელი: პროფესორი მანანა შამილიშვილი

დეზინფორმაციული ინტერნეტსივრცე კოვიდ-19-ის პრობლემათა გაშუქებისას teqnologiebis ganviTarebam qarTul enaSi bevri axali sityva Semoitana. magaliTad, semantikuri erTeulebi: „boti“ da „troli“. vinaidan bolo periodSi es sityvebi Zalian xSirad gvesmis, xolo maTi zusti ganmarteba Znelad mosaZiebelia, SevecdebiT, sicxade SevitanoT am sakiTxSi. sityva „trolis“ gagonebaze albaT yvelani bavSvobaSi vbrundebiT da zRapris gmiri trolebi gvaxsendeba. Tumca, gavizardeT da gaviazreT, rom saqme imaze seriozuladaa, vidre zRaprebSi da onlaintrolebsac araferi aqvT saerTo zRaprul/miTologiur personaJebTan. trolebma saxe icvales. isini Cven Soris arian da metic, SesaZloa nebismieri Cvenganis saxeli, gvari, pirovnuloba miiTvison da moirgon. Cvens saxels amofarebulebma cru informacia gaavrcelon da ziani miayenon adamianebs, institutebsa Tu sxva mniSvnelovan jgufebs. winaswar Sedgenili kiTxvaris mixedviT CavatareT Tvisebrivi kvleva, romelmac saSualeba mogvca, sakiTxi siRrmiseulad da kompleqsurad gagveanalizebina. kiTxvari moicavda 10 Ria kiTxvas. esenia: 1. risTvis iyeneben trolebsa da botebs da ra aris maTi mizani?

2. ra safrTxeebi axlavs maT gamoyenebas?

3. ra gansxvavebaa trolebsa da botebs Soris?

4. ra saerTo maxasiaTeblebi aqvT maT da rogor unda amovicnoT isini?

5. rodis gaCnda saqarTveloSi e.w. trolebi da botebi?

6. ram gamoiwvia es da hqonda Tu ara raime winapiroba?

7. yvelaze masStaburi romeli SemTxveva gaxsendebaT? 8. rogor gamoiyenes kovidpandemiis faqtori dezinformaciisaTvis?

9. rogor unda vebrZoloT trolebsa da botebs?

10. Tu daasaxelebT magaliTs?

romelime qveyanaSi maTTan brZolis yvelaze efeqtian

100

kiTxvari gavugzavneT eqspertebsa da mkvlevrebs: mediis ganviTarebis mkvlevars, sandro asaTians; ganaTlebis saxlis damfuZnebels, zaza cotniaSvils; kiberusafrTxoebis eqsperts, lado svanaZes; „mediisa da komunikaciis saganmanaTleblo da kvleviTi centris“ damfuZnebels, mariam gersamias; regionul mauwyebelTa asociaciis aRmasrulebel direqtors, naTia kupraSvilsa da Tavdacvis instituciuri aRmSeneblobis skolis warmomadgenels, daviT ZiZiSvils. maTi pasuxebis gaanalizebiT SevZeliT, pasuxebi gagveca TiToeul kiTxvaze.

1. ra gansxvavebaa trolebsa da botebs Soris? botebi 1921 wels Cexma mweralma, karel Capekma (Karel Čapek) SemoiRo axali termini - „roboti“, romelic nawarmoebia sityvisgan - „robota“ (slavurad - muSaoba). roboti meqanikuri mowyobilobaa, romelic adamianis mieraa Seqmnili da adamianisagan damoukideblad SeuZlia garkveuli amocan(eb)is Sesruleba. rodesac kompiuteruli teqnika ganviTarda, „robotisgan“ axali termini warmoiSva - „boti“. („boti“ „robotis“ Semoklebuli variantia.) is igive robotia, ubralod, materialuri garsis gareSe. bots uwodeben iseT kompiuterul programas, romelsac garkveuli amocanis damoukideblad Sesruleba SeuZlia. adamiani bots (kompiuterul programas) aZlevs davalebas da igi mis gareSe agrZelebs muSaobas. magaliTad, programa „vordi“ aris ubralod kompiuteruli programa, radgan is adamianis gareSe ver muSaobs. adamiani Rilakebze daWeriT miuTiTebs am programas, ra da rodis gaakeTos. is kompiuteruli programebi, romlebic internetSi ganTavsebul vebgverdebs aanalizeben da saZiebo sistemebs, maT Soris Google-s, ZiebaSi exmarebian, botebi arian. isini adamianisagan damoukideblad asruleben maTze „dakisrebul“ samuSaos. amis analogiT, dRes botebs uwodeben iseT adamianebs, romlebic sxvis davalebas asruleben, winaswar gawerili scenariT robotebiviT moqmedeben.

trolebi sityvas „internettroli“ skandinaviuri miTologiis cnobil personaJebTan, adamianisadmi mtrulad ganwyobil arsebebTan akavSireben. Tumca, sadReisod Zalian xSirad gamoyenebul sityvas sul sxva warmomavloba aqvs. „troli“ inglisuri sityvidan, Trolling-idan warmoiSva. arsebobs sxvadasxva zomisa da formis satyuara, romelzec sxvadasxvanair Tevzs miityueben. trialaTi, rogorc mas qarTveli meTevzeebi eZaxian, mtacebel Tevzebs iWeren. Tevzaobis am saxeobas inglisurad trolingi hqvia. axali teqnologiebis epoqaSi trolingma sxva mniSvneloba SeiZina. Sesabamisad, internettroli aris adamiani, romelic araswori an sulac provokaciuli informaciiT cdilobs „daiWiros“ internetmomxmareblis yuradReba da uazro diskusiaSi CarTos an gaziarebisken ubiZgos mas.

101

gasagebad rom vTqvaT, troli SeiZleba iyos xelovnuri inteleqtis produqti, magram SesaZlebelia adamianmac Seasrulos trolis funqcia. rac Seexeba bots, aq ukve ZiriTadad mxolod xelovnur inteleqtTan gvaqvs saqme. mTavari ganmasxvavebeli swored es faqtoria.

2. risTvis iyeneben trolebsa da botebs, ra aris maTi mTavari mizani? „trolebi da botebi SegviZlia warmovidginoT virusebad. vis SeiZleba Sexvdes virusi? mas, visac Zlieri imuniteti ar aqvs. axalgazrdebSi dezinformaciis virusis gavrceleba naklebad gvxvdeba. magram, im Taobas, romelmac aRniSnul virusTan erTad icxovra sabWoTa kavSiris periodSi da am iaraRs icnobs, SesaZloa, mis mimarT winaaRmdegobis unari naklebad hqondes. amitom es virusebi upirvelesad muSaobs auditoriaze, romelic mowyvladia“, - ambobs „mediisa da komunikaciis saganmanaTleblo da kvlevi­Ti centris“ damfuZnebeli mariam gersamia. trolebs Setevis obieqti sWirdebaT. iqneba es raime produqti Tu konkretuli adamiani an adamianTa jgufi. aseve esaWiroebaT auditoriac. maTi ZiriTadi samizne zrdasruli adamianebi arian. isini, romlebic kargad ver erkvevian socialur qselebSi da uWirT gaerkvnen, Seesabameba Tu ara esa Tu is informacia simarTles. swored amitom, maT garkveuli auditoriis TavianTi gavlenis qveS moqceva surT. amisTvis saxalxo forumebsa da blogebs iyeneben.

3. rogor unda amovicnoT da vebrZoloT trolebsa da botebs? trolebsa da botebs ar unda mivceT „sakvebi“, anu ar unda avyveT maT provokaciul, dezinformaciis Semcvel postebs. sazogadoebisTvis safrTxis Semcveli trolebisa da botebis aqtiurobas mediawigniereba Tu SeewinaaRmdegeba, amitom maqsimalurad unda gavavrceloT informacia imis Sesaxeb, rogor SeiZleba yalbi ambebis amocnoba, anu sazogadoebas Sesabamisi codna gavuziaroT. am sakiTxze muSaoben ZiriTadad arasamTavrobo organizaciebi. mkvlevarTa azriT, ukve droa, rom skolebSic iswavlebodes da universitetebSic iyos Sesabamisi specialuri kursebi, sadac trolebTan da botebTan dakavSirebuli sxvadasxva mimarTulebis sakiTxebi iqneba Setanili. es informacia adamians nebismier sferoSi sWirdeba, raTa Secdomisgan iyos dazRveuli. erTi konkretuli maxasiaTebliT maTi amocnoba rTulia. ra Tqma unda, arsebobs Sansi, rom realuri adamiani araeTikurad gamoTqvamdes azrs sxva­ dasxva sakiTxze. atlantikuri sabWos - Digital Forensic Research Lab (DFRL)-is

102

Tanaxmad, arsebobs maxasiaTeblebi, romlebic dagvexmareba

trolebis

amocnobaSi. esenia: 1. postebis sixSire eWvis safuZvelia.

maTi azriT, dReSi 50 posti an meti ukve

2. anonimuroba - rogorc wesi, trolebis profilebSi ver aRmoaCen personalur informacias.

3. sxvisi gzavnilebis gavrceleba - botebi ZiriTadad dakveTas asruleben da aziareben sxvis postebs, surT.

risi gavrcelebac

sazogadoebaSi

imisaTvis, rom tviterze botebi amovicnoT, indianas universitetis qseluri mecnierebis instituti (IUNI) da kompleqsuri qselebisa da sistemebis kvlevis centri (CNetS) gvTavazobs programa Botometer-s, romelic momxmareblis profils aanalizebs da mas qulas aniWebs. rac ufro maRalia qula, miT metia Sansi, momxmarebeli yalbi iyos. aseve arsebobs qarTuli platforma „vin vin aris“. es aris samoqalaqo internetmonitoringis jgufis proeqti. Seiqmna qromis brauzeris damateba: (https://cutt.ly/2yoibPE), romelic maxasiaTeblebis mixedviT aaSkaravebs yalb momxmareblebs.

5. ra droidan gaCndnen saqarTveloSi e.w. trolebi da botebi?

SeiZleba iTqvas, rom trolebi da botebi sul arsebobdnen. ra Tqma unda, drosTan erTad isini saxes icvlian da formirdebian. Tu IDFI-is kvlevis SedegebiT vimsjelebT, maqsimalurad aqtiurdebian 2010-2012 wlebidan.

Tanamedrove etapze teqnologiebi praqtikulad Tanabrad viTardeba da vrceldeba samyaroSi. mas sazRvrebi ar aqvs da saqarTveloSic Zalian maleve gamoCndnen trolebi da botebi. bunebrivia, isini ZiriTadad aqtiurdebian rusuli sainformacio Semotevebis dros.

6. rogor gamoiyenes kovidpandemiis faqtori dezinformaciisTvis? pointeris institutis iniciativiT, 2015 wlidan 45-mde qveyanaSi moqmedi 50-mde organizacia gavrcelebuli cnobebis gadamowmebaze, e.w. faqt-Ceqingze muSaobs. es organizacia Zalian aqtiuria saqarTveloSic. wels, ianvris bolodan, es organizaciebi axali proeqtis - „#faqtebikoronavirusisSesaxeb“ farglebSi gaerTiandnen da erToblivi ZalisxmeviT cdiloben gadaamowmon is yalbi, mcdari Tu damabneveli informacia, romelic viruss da masTan dakavSirebul sakiTxebs Seexeba. „faqtebis gadamowmebis saerTaSoriso qselis“ asocirebuli direqtori, qristina taraguila ambobs:

103

„pirveli, rac unda gvesmodes, aris is, rom yalbi, mcdari informacia auracxelia. ianvarSi SevniSneT, rom dezinformaciis umTavresi nawili virusis gavrcelebis wyaros exeboda. Cven amis Sesaxeb jer araferi vicodiT. is CineTSi vrceldeboda. qveyanaSi, romelic arc ise gaxsnilia da monacemebis mopovebac araa advili. vxedavdiT uamrav cnobas imis Sesaxeb, rom virusi Ramurebisgan gavrcelda an misi gavrcelebis wyaro bananebi iyo, an sulac bil geitsi“. mas Semdeg, rac bevri aseTi cnobis simcdare gamoaSkaravda, saqarTvelo­ Sic da sxva qveynebSic daiwyo iseTi videoebis gavrceleba, sadac xalxi gonebas kargavda quCebSi, metroebSi, supermarketebSi - es imis saCveneblad, rom koronavirusi ase klavda adamianebs yovelwuTierad. es videoebi ar iyo namdvili, am xalxidan zogi nasvami Canda, zogs gulis Seteva hqonda. „faqt-Ceqerebma“ gamoaaSkaraves, rom es videoebi an damontaJebuli [gayalbebuli] iyo, an - araswor konteqstSi naCvenebi. amis Semdeg dezinformaciis axali, udidesi talRa wamovida. es aris mcdari cnobebi Tavdacvis, prevenciis an dainficirebis SemTxvevaSi samkurnalo medikamentebisa da gankurnebis xalxuri saSualebebis Sesaxeb. magaliTad, rCevebi: WameT niori, miiReT C vitamini, dalieT maTeTrebeli, Zroxis Sardi sxeulSi SeiSxapuneT da sxva. roca vcdilobT gavarkvioT, vis unda sazogadoebisaTvis mcdari informaciis miwodeba, rogorc wesi, kidev ufro met dezinformacias vawydebiT. arseboben adamianebi, romlebic amboben, rom mcdar informacias CineTi avrcelebs, radgan mas hong-kongis protestis CaxSoba surs. adamianTa sxva nawils miaCnia, rom dezinformaciis avtorebs piriqiT, CineTis cudad warmoCena surT - iseT qveynad, sadac virusma ifeTqa da is viruss sakuTar sazRvrebSi ver gaumklavda. aris urTierTbraldebis sxva jgufebic, amerika ruseTs adanaSaulebs, ruseTi - amerikas. qarTul mediaSi koronavirusis sawinaaRmdego preparatis Sesaxeb yalbi informaciebi kvlav vrceldeba. 4 marts sainformacio saagento alia.ge-m, xolo 9 marts tvalsazrisi.ge-m gamoaqveynes interviuebi qarTvel eqimebTan, sadac isini irwmunebian, rom COVID-19-is sawinaaRmdego wamali daamzades. informacia qarTveli eqimebis mier koronavirusis preparatis gamogonebis Sesaxeb sicruea. ,,jandacvis msoflio organizaciis“ mier gavrcelebuli informaciis mixedviT, koronavirusis sawinaaRmdego medikamenti da vaqcina jerjerobiT ar arsebobs, Tumca mimdinareobs maTi Seswavlisa da klinikuri cdebis procesi. msgavsi statiebis gavrceleba emsaxureba: 1. sazogadoebis SecdomaSi Seyvanas. 2. qarTveli ,,eqimebis“ mier finansuri sargeblis miRebas. Alia.ge-s statiaSi aris gia nadareiSvilis mier damzadebuli wamlebisa da misi homeopaTiuri centris faruli reklama. Tvalsazrisi.ge-s statiis bolos ki zurab qumsiaSvilis centris feisbuqgverdis bmuli da misi sakontaqto informaciaa mocemuli. Tumca, aRsaniSnavia isic, rom xSirad Tavad eqimebmac ar ician, maT saxels ise miaweren vaqcinisa Tu preparatis gamogonebas. gavrcelebuli cnobebi wamlebis Seqmnis Sesaxeb sicruea, radgan SemoTavazebuli preparatebi ar aris gamocdili da ar arsebobs mecnieruli

104

kvleva, romelic koronavirusTan gamklavebaSi medikamentebis efeqtianobas daasabuTebs.

gamoikveTa ori mniSvnelovani aspeqti: koronavirusis Sesaxeb dezinformacia gamoyenebulia zogierTi yvelaze arajansaRi ideis wasaxaliseblad. Cven vnaxeT, magaliTad, erT-erTi yvelaze saSineli talRa dezinformaciisa, romelic irwmuneboda, rom zogierTi rasis Tu religiis warmomadgenlebs SeuZliaT koronaviruss ukeT gaumklavdnen, vidre - sxvebs. aseve afrikaSi bevri gamonagonia imis dasamtkiceblad, rom Savkaniani mosaxleoba ufro Zlieria koronavirusis winaaRmdeg brZolaSi, vidre - TeTrkanianebi, indoelebi an sxvebi; indoneziasa da malaiziaSi, magaliTad, gvxvdeba mowodebebi, rom xalxma unda miiRos islami, radgan muslimebi metad arian koronavirusisgan daculebi. mesame jgufs warmoadgens antivaqcinaciis ideis mxardamWerTa gaerTianeba. Zalian bevri kritikuli masala Segvxvda imis Taobaze, rom samedicino industriam virusi specialurad Seqmna im mizniT, rom axali vaqcina damzaddes da Zalian Zvirad gaiyidos. saqarTveloSi, da ara marto aq, gaCnda azri, TiTqos alkoholi koronavirusis prevenciisTvis kargi saSualebaa. amis Sedegad, iranis 24 mcxovrebi gardaicvala - maT ramdenime boTli sufTa alkoholi dalies im rwmeniT, rom es virusisgan daicavda. qarTul internet sivrceSic imata alkoholis boTlebiT gadaRebulma fotosuraTebma da warwerebma-mevebrZvikoronas. es aris dezinformaciis Sedegi.

Covid -19-isa da 5G-s kavSiri mas Semdeg, rac virusis, rogorc biologiur iaraRis Sesaxeb vnebaTaRelva SedarebiT Cacxra, socialuri qseli axalma konspiraciulma Teo­ riam moicva. am Teoriis mimdevrebi weren, rom koronavirusis gavrcelebas maRalsiCqariani usadeno interneti 5G iwvevs. ,,koronavirusi adamianis mier Seqmnili virusia, romelic raRac mizezis gamo, zustad maSin gavrcelda, roca 5G-s testaven. SesaZloa virusis mizani dedamiwis populaciis kontroli iyos da maT uamravi Cvenganis Tavidan moSoreba surdeT“, - wers sportuli gamocema Crystalsport.ge erT-erT mokriveze dayrdnobiT.

Siaxleni.com da Pressa.ge ki lali moroSkinas statuss aqveynebs 5G antenebis SesaZlo kavSirze axal koronavirusTan. amave Teoriaze saubrobs Alia.ge-c. saqarTveloSi socialuri qselebis momxmareblebs Sorisac gamoCndnen am konspiraciuli Teoriis mxardamWerebi, romlebic weren, magaliTisTvis: ,,ukve dadasturda, rom 5G pirdapir kavSirSia koronavirusTan, romelmac zemaRali gamosxivebis gamo mutacia ganicada. SeiZleba teqnologiebis

105

mesveurni TviTonac ar moelodnen aseT Sedegebs da axla veRar akontroleben am saSiSroebas, anda piriqiT, swored es iyo maTi Canafiqri. sxvadasxva qveynebSi virusi swored im adgilebSi gaaqtiurda, sadac 5G anZebi idga. amitom iranSi, alJirsa da evropis zog qveynebSic xalxma maTi ganadgureba daiwyo. TavisTavad, mavneblobis TvalsazrisiT 3G-ic mavnebeli iyo da 4G-c. amitom imata onkologiurma daavadebebma. 5G, rogorc eqspertebi weren, sagrZnoblad angrevs imunur sistemas. rogorc Cans, CvenTanac daiwyes am anZebis damontaJeba. Cexaven maRal xeebs, radgan maTi totebi xels uSlis sixSiris gavrcelebas“.

5G qseli ukve muSaobs ramdenime qveyanaSi. 2018 wlidan kompania Verizon-ma 5G aSS-Si CauSva. amis Semdeg 5G-s komerciuli gamoyeneba daiwyes jer samxreT koreaSi, Semdeg ki SveicariaSi. 2019 wels ki CineTSi CauSves 5G-is umsxvilesi qseli msoflioSi. evropaSi 5G licenziebi ukve gacemulia iseT qveynebSi, rogoricaa fineTi, avstria, safrangeTi, germania, italia, espaneTi, SvedeTi, didi britaneTi, norvegia. saqarTveloSi 5G qselis danergvisa da ganviTarebis TvalsazrisiT mkafio vadebi gansazRvruli ar aris. konspiraciuli Teoria, romelic koronavirusis pandemias 5G-sTan akavSirebs, vrceldeba imis miuxedavad, rom ar arsebobs amis mtkicebuleba. dezinformacia gansakuTrebiT warmatebulad vrceldeba axali formiT - PDF formatis failebiT, vinaidan mecnierebi ase muSaoben, TavianT kvleviT masalebs, samecniero naSromebs swored amgvari formatiT beWdaven Tu avrceleben. ase rom, bolo dros uamravi yalbi PDF faili vrceldeba. maTi avtorebi arian gamogonili „eqimTa asociaciebi“, viTomda „sazogadoebebi“, „kvleviTi centrebi“. am yalbi ambebis gavrcelebis arxebi moicavs tradiciul da socialur medias, anonimur mediasaSualebebs, trolebs, di plomatebsa da saxelmwifo pirebs. mcdari ambebi aRwevs milionobiT adamianamde msoflioSi, rac arTulebs maTze dakvirvebasa da reagirebas. dezinformacia, propaganda da tyuilebi ufro swrafad vrceldeba, vidre - simarTle. maTi mizania, dabneulobis, gancalkevebis, undoblobis, SiSisa da qaosis daTesva. yalbi informaciis gamavrceleblebi yovelTvis ecdebian gagasulelon. isini cdiloben miswvdnen Tqvens survilebs, SiSsa da rwmenas. iseT informacias mogawodeben, romlis samiznec Tqveni grZnobebia da ara - goneba. amgvar sainformacio omTan brZola moiTxovs gaerTianebul midgomas da Cveni dacvis saSualebebic kompleqsuri da mravalmxrivi unda iyos. gavixsenoT „trolebsa“ da „botebTan“ magaliTebi:

dakavSirebuli gaxmaurebuli

1. fineli Jurnalistis, jesika aros kiberbulingi fineli gamomZiebeli-Jurnalisti jesika aro prorusi propagandistebis mier mis winaaRmdeg agorebuli farTomasStabiani diskreditaciis msxver­ pli mas Semdeg gaxda, rac man kremlis trolebis Sesaxeb statiebis wera daiwyo 2014 wlis seqtemberSi. masobrivi internetkampania trolebis, yal-

106

bi profilebisa da prorusuli propagandistebis monawileobiT jesika aros gamoxatvis Tavisuflebis xelyofaSi sdebda brals. Jurnalisti eleqtronuli fostiT asobiT rusulenovan werils, satelefono muqarasa da Setyobinebas iRebda. misi diskreditaciis Semcveli werilebi egzavneboda qveynis xelisuflebis warmomadgenlebs, politikosebs, finur mediasa da kolegebs samsaxurSi. magaliTad, erT-erTi satelefono muqara, romelic ukrainuli nomridan gaisma, mxolod telefonis yurmilSi cecxlsasroli iaraRidan gasrolis xmiT Semoifargleboda. Jurnalists 20 wlis win gardacvlilma mamamac „miswera“ Setyobineba, TiTqos „Tvalyurs adevnebda,“ Svils. ,,iuTubze“ popularuli gaxda jesika aroze dawerili simRera da videorgoli, romelic mas e.w. ruseTis trolebis armiis hibriduli omis departamentma miuZRvna. videoSi specialur kostiumsa da parikSi gamowyobili msaxiobi ganasaxierebs jesika aros, romelic „natos ndobiT aRWurvili piri“, „amerikis troli,“ da „bondis gogonaa,“ rusuli trolebisa da vladimir putinis winaaRmdeg.

2018 wlis oqtomberSi fineTis sasamarTlom jesika aroze onlainTavdasxmisTvis prokremluri trolebi gaasamarTla. maT Soris iyvnen: fineli mamakaci, romelic wlebis manZilze aros cils swamebda da Seuracxyofda onlainsivrceSi; ilia ianitskini - ultramemarjvene, kremlis vebsaitis, MV-Lehti-s damfuZnebeli, romelsac 22 TviT Tavisuflebis aRkveTa miesaja; joan bakmani, romelsac 1 wliT Tavisuflebis aRkveTa miesaja. sasamarTlos ganmartebiT, bakmani sxva pirebs aroze Tavdasasxmelad axalisebda.

2. Facebook-ma onlainsivrcidan waSala „qarTul ocnebasTan“ dakavSirebuli 790 yalbi angariSi, romlebsac, maTi informaciiT, koka yandiaSvili marTavda. waSlilia yandiaSvilis piradi angariSic. „rogorc DFRLab-is mkvlevrebma aRmoaCines, saxelmwifo kancelariis sazogadoebasTan urTierTobis yofili ufrosi, koka yandiaSvili da misi meuRle, Tbilisis sakrebulos sazogadoebasTan urTierTobis departamentis ufrosi, gaSifruli sqemis xelmZRvanelebi iyvnen. maTi angariSebi waSlilia, radganac dakavSirebuli iyo im jgufebTan da gverdebTan, romlebic prosaxelisuflebo da xSirad antidasavlur propagandas eweodnen yalbi axali ambebis gavrcelebiT“, - amis Sesaxeb Facebook-is administraciis mier gavrcelebul gancxadebaSi vkiTxulobT. Facebook-is informaciiT, waSlilia koka yandiaSvilis xelmZRvanelobiT momuSave axali ambebis saagento „eqspersona“ da masTan dakavSirebuli aTobiT gverdi da jgufi, romlebsac ramdenime aTasi gamomweri hyavda. sul waiSala 790 angariSi - 511 gverdi, 122 jgufi, 101 feisbuqis da 56 instagramis angariSi - yvela maTgani, atlantikuri sabWos informaciiT, marTuli iyo „eqspersonas“ mier. umravlesoba ki erTsa da imave dRes iyo Seqmnili. aseve aRsaniSnavia, rom daixura „erTiani nacionaluri moZraobis“ mier marTvadi gverdebic, amis gamo mmarTveli partia xels opoziciisken iSvers, xolo opozicia xelisuflebisken. am sakiTxze dava ar dasrulebula, Tumca, faqtia, rom saqarTveloSi „trolebi“ da „botebi“ mravlad arian. aRsaniSnavia is faqtic, rom Facebook-is informaciiT, am jgufebSi xSirad ziardeboda “niusebi“ iseTi saagentoebidanac, romlebsac rusuli

107

domeni hqondaT, magaliTad, Geoposts1.ru da Informaciebia.ru. roca momxmarebeli am saagentoebis saitze gadadioda, is avtomaturad xvdeboda iseTi rusuli saagentoebis vebgverdebze, rogorebicaa Debatnews.ru da todaynewss. ru. es vebgverdebi aqveynebdnen siaxleebs sensaciuri saTaurebiT da ganTavsebuli hqondaT reklamebi clickbait-Sinaarsis saSualebiT finansuri waxalisebis Sesaxeb.

SegaxsenebT, rom es Facebook-is mier qarTuli yalbi angariSebis waSlis ukve meore SemTxvevaa - pirvelad socialurma qselma yalbi angariSebi dekemberSi waSala, roca maT sareklamo kompania „panda“ xelmZRvanelobda. arc kompania „pandas“ xelmZRvanelebi da arc koka yandiaSvili ar adastureben „trolebsa“ da „botebTan“ kavSirs da amas politikur angariSsworebasa Tu jgufebs Soris dapirispirebas miaweren. sabolood, gadavwyviteT gagvego, ramdenad maRalia qarTuli sazogadoebis codnis done am sakiTxze da CavatareT onlaingamokiTxva, romelsac 150-ma adamianma upasuxa. maTgan mxolod 22%-ma icis, ras niSnavs trolingis fenomeni. 80%-ma icis, ra aris maTTvis mTavari sakvebi (komentarebi). 80%-ma icis, rom ruseTSi muSaobs „trolebisa“ da „botebis“ yvelaze didi fabrika. „trolebis yvelaze didi fabrikac ruseTSia. ramdenime adamiani, romelic iq muSaobda da Semdeg ucxoeTSi wavida, ambobs, rom isini midiodnen samsaxurSi, xvdebodaT Temebi, romlebzec unda daeweraT komentarebi. werdnen, uRebdnen ,,sqrins“ da utvirTavdnen ufrosebs; imis mixedviT, ramden komentars dawerdnen, ericxebodaT xelfasi“, - gviyveba mediis ganviTarebis mkvlevari sandro asaTiani. 28%-ma icis, rom sul 30 qarxana arsebobs da 40% icis, rom arsebobs qarTuli platforma „vin vin aris“, romelic gvexmareba „trolebisa“ da „botebis“ gamoaSkaravebaSi. sxvadasxva qveyanaSi trolebi sxvadasxvanairad moqmedeben. garda amisa, mudmivad cvlian TavianT taqtikas, amitom universaluri brZolis meqanizmi ar arsebobs. maTTan brZolis erTaderTi efeqtiani meTodia is, rom socialurma qselebma TviTon SezRudon, wauSalon maT Sesabamisi asparezis veli, am SemTxvevaSi - gverdebi. rac Seexeba dasjas, aris ramdenime faqti, rodesac ukve kanonmdeblobaSi Sedis cvlilebebi. Sedegad, xdeba yalbi informaciis gavrcelebasTan dakavSirebuli pirebis amocnoba, romelTac Sesabamisi muxliT asamarTleben. es aris siaxle da igi jerjerobiT sakanonmdeblo doneze daxvewis procesSia. SegviZlia gavixsenoT amerikis sakanonmdeblo organoSi mark cukerbergis cnobili dakiTxva, rodesac senatorebs Zalian gauWirdaT zustad mimxvdariyvnen, ra problemasTan hqonda qveyanas saqme. es bunebrivicaa, radgan am sakiTxze msjelobisa da misi identificirebis Tema axalia. magram, droTa ganmavlobaSi, rogorc nebismier siaxles, am gamowvevasac dasZlevs kacobrioba da ufro efeqtian meTodebs moigonebs mis winaaRmdeg sabrZolvelad. sadReisod aucilebelia, rac SeiZleba met adamians vesaubroT trolebis Sesaxeb da mivawodoT maT Sesaxeb saWiro informacia. mTavaria gvaxsovdes, rom ukve didi xania, trolebma zRapris furclebidan realur samyaroSi gadmoinacvles. isini Cven Soris arian.

108

გამოყენებული ლიტერატურის ნუსხა: https://bit.ly/3ggqmKD მითები Covid-19-ის წარმოშობაზე https://bit.ly/2LTtHRP ინტერვიუ ქრისტინა ტარაგუილასთან https://bit.ly/36nxQGT IDFI-ის კვლევა https://bit.ly/36nWSWs ატლანტიკური საბჭოს - Digital Forensic Research Lab (DFRL)-ის კვლევა https://bit.ly/2WSBdCL სისტემების კვლევის ცენტრის კვლევა https://bit.ly/36lp7oG ციფრული სამყაროს ანტიგმირები https://bit.ly/2WUGo5h გამოიგონეს თუ არა ქართველმა ექიმებმა კორონავირუსის წამალი? https://bit.ly/2ZsCouh თეორია 5G-ის კორონავირუსთან კავშირზე https://bit.ly/3gcqQBj ჟურნალისტ ჯესიკა აროს შემთხვევას https://bit.ly/36pg1HF ქართული პლატფორმა „ვინ ვინ არის“

109

დათო დოლაბერიძე ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის სოციალურ და პოლიტიკურ მეცნიერებათა ფაკულტეტი, პოლიტიკის მეცნიერება

მითები და საზოგადოებრივი აზრი პანდემიის დროს აბსტრაქტი

kvlevis mizania dezinformaciis gavrcelebis tendenciebis gansazRvra pandemiis periodSi saqarTvelos masStabiT. kerZod, sazogadoebis azris mimoxilva gavrcelebuli miTebis Sesaxeb da korelaciis dadgena rusuli televiziebis mayurebelTa da dezinformaciis msxverpl mosaxleobas Soris. amasTanave, miTebis gaanalizeba, romlebmac ase farTod moicva socialuri qseli da bevri maT marTebulobaSic ki daarwmuna. pandemiis pirobebSi saqarTveloSi socialur mediasa da masmediis gavrcelebul axal ambebze xelmisawvdomobis zrdam sazogadoeba daayena dilemis winaSe, ramdenad marTebuli iyo esa Tu is informacia. msof­lios samecniero wreebic ki ar flobdnen informacias axali virusis Sesaxeb, rac ganapirobebda rekomendaciebis xSir cvlilebas, ramac, garkveulwilad, safuZveli Cauyara sazogadoebaSi miTebis gavrcelebas, magaliTad, BCG (be-ce-Je) vaqcina efeqtiania koronavirusis sawinaaRmdegod; koronavirusi laboratoriaSi Seiqmna; 5G internetis infrastruqtura koronavirusis gavrcelebis mizezia; koronavirusis sawinaaRmdego acra moiazrebs daCi pvas da sxva. swored am sakiTxebis Sesaxeb gavamaxvileb yuradRebas kvlevaSi, gagacnobT mosaxleobis Sexedulebas, ramdenad sworad msjeloben isini, vinc msgavsi ti pis informaciebs saeWvod ar miiCnevs, ra xdeba sinamdvileSi, rogoria realoba, ramdenad didi korelaciaa rusuli televiziebis mayurebelTa da dezinformaciis msxverpl mosaxleobas Soris, gansazRvravs Tu ara asaki da sacxovrebeli adgili dezinformaciis mimarT mowyvladobas, ras fiqrobs mosaxleoba vaqcinaciaze. kvleva swored am kiTxvebs gascems pasuxs. aRniSnuli sakiTxi efuZneba socialur mecnierebaTa kvlevis raodenobriv meTods, kerZod, erovnuli demokratiuli institutis (NDI) mier Catarebuli sazogadoebis ganwyobis kvlevas saqarTveloSi 2020-2021 wlebSi da niderlandebis samefos mier dafinansebul monacemTa bazas - COVID_19-is

110

codnis, damokidebulebisa da praqtikis monitori 2020“, kerZod ki talRa 1 da talRa 2, romelzec imuSava kavkasiis kvleviTi resursebis centrma (CRRC). es kvleva safuZvels Seqmnis, ukeT gavigoT, Tu vin arian ufro mowyvladi msgavsi ti pis informaciis gavrcelebisas, ra wyaroebiT iReben isini mas, rogoria maTi damokidebuleba gavrcelebul miTebTan dakavSirebiT, ra ganapirobebs maT amgvar Sexedulebas, rogori pozicia aqvT vaqcinaciasTan dakavSirebiT da sxva sakiTxebi, romlebsac ufro farTod ganvixilav.

შესავალი pandemiis dros dezinformacia ufro aqtualuri da rTuli gasaneitralebeli gaxda. dezinformaciuli cikli ara mxolod romelime konkretuli geografiuli sivrcis an regionuli aliansis, aramed, zogadad, demokratiuli reJimebis winaaRmdeg mimarTuli gamowvevaa. mimdinare procesebma aCvena, rom mTavroba ar iyo mzad sainformacio omisTvis, ramac miTebis gavrcelebas Seuwyo xeli, saqarTvelo ar iyenebda dezinformaciasTan brZolis im meTodebs, romlebic aprobirebulia saerTaSoriso praqtikaSi. amasTanave, problemuri aRmoCnda ara mxolod sazogadoebis garkveuli nawilisTvis informaciaze wvdomis SezRudva, aramed informaciis mqone pirebSi mediawignierebis dabali done. pandemiis periodSi aqtiurad msjelobdnen imis Sesaxeb, rom ruseTis mTavrobis mTavari interesi iyo dezinformaciis gavrceleba mTel msoflioSi, gansakuTrebiT ki saqarTveloSi, radgan Cveni qveyana ruseTisaTvis Tavisi gavlenis gasavrceleblad erT-erT mniSvnelovan regions warmoadgens. ruseTi sabWoTa kavSiris daSlidan dRemde cdilobs sxva­dasxva saSualebiT qarTuli sazogadoebis mani pulirebas. romelTa Soris yvelaze efeqtiani aRmoCnda hibriduli omi, rasac gansakuTrebiT Seuwyo xeli pandemiis periodma da sayovelTao mRelvarebam. gavrcelebuli miTebis siuxve da maTi korelacia rusul sainformacio wyaroebTan, romlebic afilirdebian yalbi ambebis gamavrcelebel organizaciebTan, kidev erTxel gvaCvenebs da xazs usvams im faqts, rom rusuli propaganda warmatebiT muSaobs. garda amisa, miTebis gavrcelebis wisqvilze wyali imanac daasxa, rom axali koronavirusi ar iyo Seswavlili da igi samecniero wreebisTvis axal dabrkolebas warmoadgenda. pandemiis pirvel etapze ki mxolod imis Tqma SeeZloT dazustebiT, rom mas mikroskopSi gvirgvinis forma hqonda. swored informaciis simwirem gauxsna damatebiTi gzebi miTebs farTod gasavrceleblad. amas Tan erToda cvalebadi rekomendaciebi, isev da isev virusze srulyofili informaciis uqonlobis gamo. siaxlis aRmoCenis paralelurad, xSirad icvleboda zogierTi wesic, Tu rogor unda moqceuliyo adamiani Tavis dasacavad. swored am faqtorebma ganapiroba miTebis fexis mosakideblad Sesaferisi niadagis Seqmna rogorc Cvens qveyanaSi, ise msoflioSi. yvelaze kargad ki es situacia Cvenma Crdiloelma mezobelma gamoiyena. swored masTan midis dezinformaciis yvela kvali.

Tu davukvirdebiT im sainformacio saagentoebs, romlebic yalb infor-

111

maciebs avrceleben, CavuRrmavdebiT maT miznebs, survilebs, swored es gagviyvans Crdilour kvalze. amas Tan erTvis sazogadoebrivi azric, mosaxleobis pozicia, rac kidev ufro naTels hfens sakiTxs da gvaCvenebs urTierTkavSirs miTebsa da rusul dezinformacias Soris.

ძირითადი ნაწილი 2020 wlis 15 aprils onlaingamocema „saqarTvelo da msoflio“ aqveynebs statias, saTauriT „ra kavSiria koronavirusiT gamowveul sikvdilianobasa da ,,be-ce-Je-s“ Soris“, romelSic ganxilulia erT-erTi hi poTeza axali koronavirusis winaaRmdeg BCG vaqcinis (postsabWoTa sivrceSi cnobi­ lia rogorc „be-ce-Je“) SesaZlo efeqtianobaze. am hi poTezis dadasturebis SemTxvevaSi, im upiratesobasac ganixilavdnen, romelic postsabWoTa qveynebs koronavirusTan brZolisas eqnebodaT, radgan sabWoTa periodSi vaqcinacia savaldebulo iyo. statiaSi aseve naTqvamia, rom rusul vaqcinaze uaris Tqmis gamo, ukrainaSi epidemiuri viTareba kritikulia. სურათი 1 (წყარო: https://cutt.ly/Kl6lgCO)

mocemul grafikze dayrdnobiT SeiZleba iTqvas, rom sazogadoebis sakmaod didi nawili be-ce-Je_sTan dakavSirebiT arasworad an saerTod ar aris informirebuli. aRniSnuli informaciuli vakuumi da dezinformaciis gavrceleba ruseTis interesebs emsaxureba, radgan, rogorc ukve iTqva, aRniSnuli vaqcina gamoiyeneboda sabWoTa kavSiris dros. es narativi ki xels uwyobs sabWoeTis idealizacias.

112

დიაგრამა 1 (წყარო: Covid-19 მონიტორი 2020, ტალღა 3 https:// caucasusbarometer.org/ge/cv2020w3/CVKNBCG/)

mniSvnelovania aRiniSnos, rom gamokiTxul respondenTa umravlesobis asaki, romelsac aRniSnul sakiTxTan dakavSirebiT informacia ar hqonda, 55 wels aRemateboda.

დიაგრამა 2 (წყარო: Covid-19 მონიტორი 2020, ტალღა 3 https:// caucasusbarometer.org/ge/cv2020w3/CVKNBCG-by-AGEGROUP/)

113

CrdiloeTis mxridan araerTi Setevis obieqti gamxdara lugaris laboratoria. ukve ramdenime welia mravalgvari ti pis araswori informacia vrceldeba aRniSnuli laboratoriis da im organizaciis, daavadebaTa kontrolis centrisadmi, romelic uSualod mas kurirebs. rusul da prorusul mediaSic etapobrivad Cndeboda axali ti pis braldebebi lugaris laboratoriis winaaRmdeg. mas adanaSaulebdnen Roris gri pis gavrcelebaSi, siriaSi gamoyenebuli biologiuri iaraRis damzadebaSi, aSSis mier biologiuri iaraRis warmoebaSi da a.S. koronavirusis pandemiis dros laboratoria kidev erTxel iqca rusuli dezinformaciis samizned da mas COVID-19-is xelovnurad gavrceleba dasdes bralad, rac qarTulma prorusulma mediamac aitaca da News Front-ze gaCnda statia, saTauriT „koronavirusi CineTSi ar warmoiSva! gamarjoba, lugaris laboratoriav!“.

სურათი 2 (წყარო: https://ge.news-front.info/2020/03/18/koronavirusi-chinethshi-ar-tsarmoishva-gamarjoba-lugaris-laboratoriav/)

daaxloebiT amave periodSi, roca amgvari ti pis informaciebi vrceldeboda, Catarda Covid-19 monitoris pirveli talRis kvleva. mosaxleobis 42% ambobda, rom koronavirusi laboratoriaSi Seiqmna, gamokiTxulTa 46%-ma ar icoda an uari Tqva pasuxze, xolo 11%-ma uaryo igi.

114

dro gavida da paralelurad, Seicvala sazogadoebrivi azric, mosaxleobisTvis ufro xelmisawvdomi da naTeli gaxda informacia, amoivso vakuumi da SedarebiT pozitiuri suraTic gamoCnda, SerCeuli populaciis 60% ar eTanxmeboda SekiTxvas - „lugaris laboratoriaSi ruseTis winaaRmdeg biologiuri iaraRi iqmneba“.

დიაგრამა 4 (წყარო: NDI: საზოგადოების განწყობა საქართველოში, 2020 წლის ივნისი https://caucasusbarometer.org/ ge/nj2020ge/LUBWARU/)

mxolod mediasaSualebebi ar dasjerdnen laboratoriis kritikas da am Temas ruseTis sagareo saqmeTa saministros oficialuri warmomadgeneli maria zaxarovac Seexo 17 aprils gamarTul brifingze. ruseTis sagareo saqmeTa saministro, marTalia, Tavidan zogadad saubrobda „ruseTis sazRvrebis siaxloves“ arsebul laboratoriebze, magram Semdeg ukve mxolod lugaris laboratorias asaxelebda. aseve orive SemTxvevaSi aqcenti keTdeboda imaze, rom aSS lugaris laboratorias samxedro daniSnulebisTvis iyenebda. pandemiis periodSi kidev erTi yvelaze gavrcelebuli dezinformacia Seexeboda 5G internets (me-5 Taobis internets). socialur qselSi iqmneboda sxvadasxva ti pis jgufebi, saxelwodebiT STOP 5, romlebSic aTasobiT adamiani wevriandeboda, sadac qveyndeboda aTasgvari yalbi informacia, rac dakavSirebuli iyo 5G internetisa da sxvadasxva daavadebis erTmaneTTan korelaciaze, vrceldeboda Semdegi ti pis informaciac - kovidis farTod gavrcelebas xels uwyobs mexuTe Taobis interenti da sxva msgavsi Sinaarsis ambebi.

115

სურათი 3 (წყარო: https://cutt.ly/1l6U8OZ)

დიაგრამა 5 (წყარო: Covid-19 მონიტორი 2020, ტალღა 3 https:// caucasusbarometer.org/ge/cv2020w3/CVKNFVG/)

116

mocemul SemTxvevaSi vrceldeboda miTebi, rom 5G interneti koronavirusis gavrcelebas uwyobs xels. marTalia, sazogadoebis mxolod mcire nawilma daijera aRniSnuli dezinformacia, Tumca kvlevam cxadyo, rom gamokiTxulTa 48%-ma saerTod ar icoda ras warmoadgens 5G interneti. mniSvnelovania aRiniSnos, rom im 48%-dan umetesoba soflad cxovrobs. aqedan SegviZlia davaskvnaT, rom regionebsa da soflebSi sazogadoebis informirebulobis done bevrad dabalia da dezinformaciis gavrcelebis dros yvelaze mowyvlad jgufs isini warmoadgenen.

დიაგრამა 6 (წყარო: Covid-19 მონიტორი 2020, ტალღა 3 https://caucasusbarometer.org/ge/cv2020w3/CVKNFVG/)

miuxedavad imisa, rom pandemiis periodSi uamravi adamiani gardaicvala kovid-19-iT, sazogadoebis garkveul nawils mainc ar sjeroda virusis arsebobis, xolo meore nawili, Tumca aanalizebda virusis realurobasa da safrTxis mniSvnelobas, mainc uars ambobda vaqcinaze. es SeiZleba mravali mizeziT iyos gamowveuli, maT Soris mTavrobis mimarT undoblobiTa da gavrcelebuli miTiT, rom TiTqos acris dros xdeba adamianebis daCi pva, rac samomavlod maTi kontrolis SesaZleblobas qmnis. qarTul mediasivrceSi koronavirusis da mikroCipebis konspiraciis Sesaxeb 25 marts saitma fact2.ge-m gamoaqveyna statia, sadac saubari iyo, rom mikroCipebis Casayeneblad koronavirusi „saukeTeso gapraveba“ iqneba. mikroCipebis konspiraciis Sesaxeb informacia 3 aprils aseve Tvalsazrisi. ge-m gamoaqveyna, saTauriT „nano-vaqcinacia iZleva saSualebas, mikroCipi Seiyvanos organizmSi!!!!“, rac bevrma vebgverdma aitaca. aRniSnuli informacia farTod vrceldeboda socialur qselebSi, sxvadasxva sainformacio saitebze.

117

სურათი 4 (წყარო: https://cutt.ly/Dl6IDNy)

დიაგრამა 7 (წყარო: NDI: საზოგადოების განწყობა საქართველოში, 2020 წლის ივნისი https://caucasusbarometer.org/ ge/nj2020ge/WVACCOR/)

118

safiqralia, rom sazogadoebis mier dafiqsirebuli azri 2020 wlis ivnisis kvlevaSi swored am miTiT SeiZleba iyos gamowveuli, radgan swored im periodSi vrceldeboda msgavsi ti pis informaciebi, rac sazogadoebas mis namdvilobaSi arwmunebda, Sedegad ki miviReT is, rom mosaxleobis 46% uars acxadebda vaqcinaciaze. unda iTqvas, rom 46% sagangaSod didi maCvenebelia. amitom sasicocxlod mniSvnelovania sazogadoebis aRniSnul nawils hqondes swori da adekvaturi informacia, raTa dezinformaciis gavrcelebas ar mohyves koronavirusiT inficirebuli moqalaqeebis ricxvisa da kovid-19-iT gamowveuli sikvdilianobis zrda. rac sabolood saqarTvelos ekonomikisTvis fatalur Sedegis momtani iqneba. magram, garkveuli drois Semdgom, rac miTebi gaqarwylda, mosaxleobam ufro meti informacia miiRo am sakiTxis Sesaxeb, samecniero wreebic metad Camoyalibdnen da, Tu davesesxebiT NDI-is 2020 wlis dekemberSi sazogadoebis ganwyobis kvlevas saqarTveloSi, vaqcinaciis momxreTa da mowinaaRmdegeTa ricxvi gaTanabrda. momxreebma imata, xolo mowinaaRmdegeebis maCvenebeli Semcirda.

დიაგრამა 8 (წყარო: NDI: საზოგადოების განწყობა საქართველოში, 2020 წლის დეკემბერი https://caucasusbarometer.org/ge/nd2020ge/WVACCOR/)

119

zemoT moyvanilma magaliTebma da ricxvebma gviCvena, rom sazogadoebis mediawignierebis done sakmaod dabalia, rac kidev ufro uwyobs xels msgavsi ti pis miTebis gavrcelebas. yovelive amis gaazrebis Semdgom Cndeba kiTxvebi - ra iwvevs sazogadoebis amgvar damokidebulebas konkretuli sakiTxis mimarT, ra axdens zegavlenas an ra iwvevs konkretulad amgvari ti pis Sexedulebis Camoyalibebas. amitomac, NDI-is 2020 wlis ivnisSi Catarebuli sazogadoebis ganwyobis kvlevis monacemebis safuZvelze garkveuli daskvnebis gakeTeba SegviZlia. SekiTxva amgvarad iyo dasmuli: „romeli ucxo qveyana avrcelebs cru informacia koronavirusze? ruseTi (%)“ - razec mosaxleobis 33%-ma upasuxa, rom araswor informaciebs rusuli televiziebi, vebgverdebi Tu sxva ti pis gamocemebi avrceleben.

დიაგრამა 9 (წყარო: NDI: საზოგადოების განწყობა საქართველოში, 2020 წლის ივნისი https://caucasusbarometer.org/ ge/nj2020ge/SPDCRUS/)

SekiTxvaze pasuxis gacemaSi dagvexmareba agreTve Semdegi monacemic: COVID-19-is monitoris mesame talRis Taobaze gamokiTxvisas, erT-erTi SekiTxvidan gamomdinare, amgvari tendencia dafiqsirda - mosaxleobis 3% Tvlis, rom rusuli telearxebi da sainformacio vebgverdebi Zalian sando informacias avrceleben. TiTqmis imaves iziarebs populaciis 39% da ambobs, rom isini sakmaod sandoa. gamodis, rom mosaxleobis did nawils, 42%-s, Crdiloeli mezoblis masmediis saSualebebiT gavrcelebuli ambebi sandod miaCnia, rac didad saxarbielo monacemi araa. ki, marTalia, 43%-is pozicia amgvaria - arc ise sando - magram es ar gvaZlevs raime xelCasaWid safuZvels.

120

დიაგრამა 10 (წყარო: Covid-19 მონიტორი 2020, ტალღა 3 https:// caucasusbarometer.org/ge/cv2020w3/CVTRUNW/)

am orma saintereso monacemma migviyvana sakmaod mniSvnelovan SekiTxvamde: arsebobs Tu ara korelacia rusuli telearxebis mayureblebi da sainformacio vebgverdebis momxmarebel mosaxleobas Soris, romlebic mas sandod miiCneven da im adamianebs Soris, romelTaTvisac rusuli telearxebi da sainformacio vebgverdebi koronavirusis Sesaxeb informaciis miRebis wyaroa.

დიაგრამა 11 (წყარო: Covid-19 მონიტორი 2020, ტალღა 3 https:// caucasusbarometer.org/ge/cv2020w3/CVTRUNW-by-CVIRUNW/)

121

krostabulaciis agebis Sedegad - rigis cvladis SekiTxvaze, ramdenad endobiT informacias COVID-19-is Sesaxeb, rusuli telearxebi da sainformacio vebgverdebi, xolo d svetis cvladze Semdeg SekiTxvaze - koronavirusis Sesaxeb informaciis wyaro: rusuli telearxebi da sainformacio vebgverdebi, warmodgenilia sakmaod saintereso tendencia, rac ramdenime daskvnis gamotanis saSualebas mogvcems. monacemma aCvena, rom gamokiTxulTa im nawilidan, romelTaTvisac rusuli telearxebi da sainformacio vebgverdebi informaciis miRebis ZiriTadi wyaroa, 57% Tvlis, rom sakmaod sandoa, xolo 10% - Zalian sandoa. gamodis, rom mosaxleobis 67% am arxebiT gavrcelebul informacias sandod miiCnevs, rac didad sasurveli (SeiZleba sagangaSoc) monacemi ar aris. Tu mas daveyrdnobiT, TvalsaCino iqneba, Tu ratom ikidebs auareba miTebi sazogadoebaSi fexs, ra iwvevs msgavsi informaciis virusulad gavrcelebas, mis sandoobas.

დასკვნა Tu soflebsa da regionebSi mcxovrebTa 58%-s ar aqvs informacia 5G internetis Sesaxeb da maT 9%-s miaCnia, rom igi kovidis gavrcelebas uwyobs xels, gamodis, rom, rogorc savaraudo iyo, sazogadoebis informirebulobis done mniSvnelovnad dabalia soflebsa da regionebSi. Tu 55+ mosaxleobis 71%-s ar aqvs informacia BCG vaqcinis Sesaxeb, xolo maTi 20 procenti ambobs, rom is efeqtiania, es monacemi migvaniSnebs, rom asaki gansazRvravs dezinformaciis mimarT mowyvladobas.

Tu mosaxleobis 62% rusuli telearxebis da sainformacio vebgverdebis mier gavrcelebul informacias COVID-19-is Sesaxeb sandod miiCnevs da im nawilisTvis, romlisTvisac rusuli telearxebi Tu sainformacio vebgverdebi informaciis miReba/moZiebis ZiriTadi wyaroa da maTi 67% procenti ambobs, rom igi sandoa, ese igi, TvalsaCinoa, Tu ra gansazRvravs miTebisadmi sazogadoebis amgvar damokidebulebas.

122

გამოყენებული ლიტერატურის ნუსხა: ინფორმაციის თავისუფლების განვითარების ინსტიტუტი - IDFI (16/10/2020); “რუსული საინფორმაციო ომი ლუგარის ლაბორატორიის წინააღმდეგ”; მოძიებულია: 09/03/2021 https://idfi.ge/ge/russian_information_war_against_lugar_laboratory გიორგი ბილანიშვილი (2020); COVID-19 და რუსეთის საინფორმაციო იერიში მის მეზობელ ქვეყნებზე; საქართველოს სტრატეგიისა და საერთაშორისო ურთიერთობათა კვლევების (რონდელის) ფონდი, მოძიებულია: 09/03/2021, https:// www.gfsis.org/ge/publications/view/2812?fbclid=IwAR3TJItF2EdVyOdioDE6f UIW1dlBjPjrtLz5F9yNyLUKRrfrPTCX3i2HTaE მითების დეტექტორი (13/04/2020); „აპირებს თუ არა ბილ გეიტსი COVID-19-თან მიკროჩიპებით ბრძოლას?, მოძიებულია: 09/03/2021, https://cutt.ly/Dl6IDNy მითების დეტექტორი (14/05/2020); „არის თუ არა 5G საფრთხე და უკავშირდება თუ არა ეს ტექნოლოგია COVID-19-ს?“, მოძიებულია: 09/03/2021, https://cutt. ly/1l6U8OZ მითების დეტექტორი (22/02/2020); “„ბე-ცე-ჟე“ თუ დანიური შტამი? - რუსული “ჩრდილები” უკრაინის ჯანდაცვის სისტემაში”, მოძიებულია: 09/03/2021, https:// www.mythdetector.ge/ka/myth/be-tse-zhe-tu-daniuri-shtami-rusuli-chrdilebi ukrainis-jandatsvis-sistemashi ნიკა კორინთელი (18.03.2020); საქართველო და მსოფლიო; „კორონავირუსი ჩინეთში არ წარმოიშვა! გამარჯობა, ლუგარის ლაბორატორიავ!“, მოძიებულია: 09/03/2021, https://ge.news-front.info/2020/03/18/koronavirusi-chinethshi-ar tsarmoishva-gamarjoba-lugaris-laboratoriav/ NDI: საზოგადოების განწყობა საქართველოში, 2020 წლის ივნისი; მოძიებულია: 09/03/2021, https://caucasusbarometer.org/ge/nj2020ge/FRQINTR/ News Front (18/03/2020); კორონავირუსი ჩინეთში არ წარმოიშვა! გამარჯობა, ლუგარის ლაბორატორიავ! მოძიებულია: 09/03/2021, https://ge.news front. info/2020/03/18/koronavirusi-chinethshi-ar-tsarmoishva-gamarjoba-lugaris laboratoriav/ Covid-19 მონიტორი 2020, ტალღა 1, მოძიებულია: 09/03/2021, https://caucasusbarometer.org/ge/cv2020w1/codebook/ Covid-19 მონიტორი 2020, ტალღა 3, მოძიებულია: 09/03/2021, https://caucasusbarometer.org/ge/cv2020w3/codebook/ მოძიებულია 23/02/2021

123

მარიამ ფრანგიშვილი სოფიკო ტაბატაძე ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის სოციალურ და პოლიტიკურ მეცნიერებათა ფაკულტეტის ჟურნალისტიკისა და მასობრივი კომუნიკაციის საბაკალავრო პროგრამა

ყალბი ახალი ამბები და დეზინფორმაცია, როგორც რუსეთის ჰიბრიდული ომის მთავარი იარაღი აბსტრაქტი ruseTis federacia saqarTvelos winaaRmdeg wlebia hibridul oms awarmoebs. es gamoixateba ekonomikur, politikur, di plomatiur Tu sainformacio aspeqtebSi. swored sainformacio omia is efeqtiani saSualeba, romelsac martivad SeuZlia sazogadoebis cnobierebaze zegavlenis moxdena da manipulireba. ruseTisTvis koronavirusis pandemia iqca im sababad, romelmac xeli Seuwyo mas axali ZalebiT aemoqmedebina sainformacio propaganda. dezinformaciis talRis Tavdasxmis obieqti gaxda saqarTvelo, kerZod, lugaris laboratoria. aseve ruseTidan dafinansebuli vebgverdebi avrcelebdnen yalb cnobebs 5G internetze, xolo ilon maskis mier gaSvebul Tanamgzavrebs meored mosvlis niSans ukavSirebdnen. vinaidan samauwyeblo mediaSi naklebad gvxdeba msgavsi Sinaarsis antidasavluri gzavnilebi, kvlevisas aqcenti onlainmediaze gakeTda. SevarCieT sami ti pis sainformacio portali Tu onlaingamocema. mkveTrad dasavluri orientaciis On.ge, Netgazeti.ge, prorusuli orientaciis geoworld.ge, reportiori.ge, zomieri (Imedinews. ge, primetime.ge) da sakuTriv rusuli platforma Sputnik-georgia.com. kvlevis periodi moicavs sam Tves (2021 wlis marti-aprili-maisi) da am drois ganmavlobaSi davakvirdebiT zemoxsenebul onlainplatformebze gamoqveynebul sxvadasxva Janris masalas.

124

kvlevis amocanaa davadginoT, saqarTvelos winaaRmdeg warmoebul hibridul omSi ruseTi ra saxis yalb axali ambebs iyenebs, avrce­ lebs Tu ara dezinformacias da ra sakiTxebze akeTebs aqcents. yovelive amis dasadgenad gamoviyenebT kvlevis Tvisebriv meTods. kontent-analizis saSualebiT SevecdebiT gavSifroT da gavaanalizoT antidasavluri narativi, davyoT igi garkveuli kate­ goriebis mixedviT da gamovkveToT misi Taviseburebebi. kvlevisas Teoriul CarCod movixmobT freimingis Teorias. igi gulisxmobs freimis, anu konkretuli CarCos Seqmnasa da seleqcias, romliTac ganisazRvreba, ra formiTa Tu SinaarsiT unda miewodos auditorias informacia (entmani, 1993). kvlevis Sedegad mosalodnelia, rom prorusuli onlainmedia aqtiurad gaavrcelebs dezinformaciasa da yalb axal ambebs, romlebsac ZiriTadad antidasavluri Sinaarsi eqneba. prodasavluri media ki Seecdeba gaabaTilos ruseTis propagandistuli gzavnilebi da dezinformacias simarTle daupirispiros.

საკვანძო სიტყვები: ჰიბრიდული ომი, ყალბი ახალი ამბები, დეზინფორმაცია, კორონავირუსი

შესავალი ruseTis federacia aqtiurad iyenebs „hibriduli oms“ misTvis strategiulad mniSvnelovan qveynebze gavlenis mosapoveblad. maT Sorisaa saqarTveloc. hibriduli omi moiazreba, rogorc sainformacio omi, romelic moicavs ekonomikur, politikur, samxedro Tu di plomatiur sakiTxebs. sazogadoebrivi azris, ganwyobebisa da damokidebulebebis sasurveli mimarTulebiT warsamarTad vrceldeba dezinformacia, iqmneba yalbi axali ambebi da sazogadoebas informacia miewodeba winaswar gansazRvruli struqturiT - faqti da mosazreba erTmaneTisgan ar aris gamijnuli. yalbi axali ambebi yvelaze martivad maSin vrceldeba, roca sainformacio velSi arsebobs garkveuli xvrelebi, anu arasakmarisi, dauzustebeli informacia konkretul sakiTxze. rodesac mosaxleoba araa garkveuli movlenaTa raobaSi, dezinformacias martivad ijerebs da misi gavlenis qveS eqceva. msofliosTvis axal gamowvevad qceuli da yvelasaTvis ucnobi koronavirusi swored msgavsi dezinformaciebisa Tu yalbi axali ambebis gamogoneba/

125

gavrcelebis saTaved iqca. pandemiam axali ZaliT aamuSava „propagandistuli qarxnebi“, maT Soris ruseTis federaciaSi da is hibriduli omis erT-erT mTavar segmentad moiazreba. koronavirusis pandemiis periodSi gaizarda hibriduli omis efeqtianoba. sayovelTao karantinis gamocxadebis Semdeg mosaxleoba saxlSi gamoiketa, masobrivad daiwyo internetis moxmareba, Sedegad, onlainsivrceSi arsebuli portalebidan Tu platformebidan iRebda informacias. amasTan, gaizarda fsiqologiuri wnexi. gansacdelis winaSe mdgari sazogadoeba SiSiT Sehyurebda virusis Sesaxeb gavrcelebul ambebs, cdilobda meti gaego, meti informacia moepovebina masze. aseT mdgomareobaSi myofi adamiani martivad ijerebda yvela saxis „niuss“ da Sesabamisad, xSirad yalbi axali ambebis msxverpli xdeboda. saqarTveloSi ti puri yalbi ambebis gavrcelebas erToda mizanmimarTuli dezinformaciis gavrceleba, romelsac propagandistuli xasiaTi hqonda da ruseTis hibriduli omis nawils warmoadgenda. gansakuTrebuli aqcenti keTdeboda saqarTvelos prodasavlur kursze da iyo am arCevanis mcdar nabijad warmoCenis mcdelobac. aseve, dezinformacia vrceldeboda lugaris laboratoriaze, romelic SeerTebul StatebTan partniorobiT aSenda. ruseTi cdilobda yalbi axali ambebi yvela mimarTulebiT gaevrcelebina da pandemiuri situaciis fonze sazogadoebriv azrze saTaviso gavlena moexdina. kvlevis mizania davadginoT ruseTis hibriduli omis specifika da misi gamovlineba qarTul onlainmediaSi. kerZod, ra saxiT gvxde­ ba rusuli propaganda qarTul onlainsivrceSi, ra saSualebebi gamoiyeneba antidasavluri narativis gasavrceleblad, ra mimarTulebebze keTdeba aqcentebi da ra meTodebs iyenebs ruseTi sainformacio omis warmoebisas. kvlevis amocanebis gansaxorcieleblad SevimuSaveT sakvlevi kiTxvebi: ra sakiTxebze maxvildeboda yuradReba; ra saTaurebiT vrceldeboda axali ambebi onlainsivrceSi; rogor fasdeboda konkretuli movlenebi; ra sakvanZo sityvebs iyenebdnen onlaininformaciis Sedgenisas da ra sixSiriT vrceldeboda antidasavluri narativi. kvlevisTvis SeirCa sami ti pis sainformacio portali/onlaingamocema. mkveTrad dasavluri orientaciis On.ge, Netgazeti.ge, prorusuli orientaciis geoworld.ge, reportiori.ge, zomieri (Imedinews.ge, primetime.ge) da sakuTriv rusuli platforma Sputnik-georgia.com. sakvlev periodad ki ganisazRvra 2020 wlis gazafxuli, kerZod - marti,

126

aprili da maisi. aRniSnuli intervali imitom avirCieT, rom koronavirusi msoflioSi axali gamoCenili iyo da aRniSnul Temaze arsebuli dezinformacia Tu yalbi ambebi swored am periodSi ikrebda Zalas. amdenad, saintereso aRmoCnda, pandemiis sawyis periodSi rogor transformirdeboda hibridul omSi msoflioSi arsebuli situacia da rogor iyenebda amas ruseTis federacia saqarTvelos winaaRmdeg.

ლიტერატურის მიმოხილვა harvardis universitetis profesorma jozef naim daamkvidra termini „rbili Zala“. am ti pis Zalis gamoyenebisas nai gamoricxavda yovelgvar xist qmedebebs, iqneboda es samxedro Zala Tu sxva saxis Zaladoba. misTvis „rbili Zala“ iyo informaciuli, kulturuli Tu ekonomikuri zemoqmedeba. jozef naisTvis „rbili Zalis“ gamoyeneba esaa miznis miRweva propagandisa da darwmunebis gziT (Joseph Nye, 2004). swored „rbili Zalaa“ ruseTis federaciisTvis mTavari iaraRi da igi sainformacio omis warmoebis saSualebad vlindeba. kvlevisas aseve gamoviyeneT e.w. freimingis Teoria, romelic robert entmanis avtorobiT Seiqmna. „freimingi gulisxmobs freimis, anu konkretuli CarCos Seqmnasa da seleqcias, romliTac ganisazRvreba, ra formiTa Tu SinaarsiT unda miewodos auditorias informacia; ra sityvebsa da simboloebze unda gamaxvildes yuradReba, raTa zemoqmedeba maqsimaluri iyos. entmanis TqmiT, freimis gamoyeneba gulisxmobs realobis aRqmis zogierTi aspeqtis SerCevas da maT gamokveTas teqstSi, raTa gansazRvros konkretuli problema, mizezSedegobrivi kavSiri da moraluri Sefaseba (Entman, 1993). sainformacio omis mizani mosaxleobasa da sazogadoebriv azrze gavlenaa, amdenad hibriduli omis mwarmoebeli mimarTavs mani pulaciis sxvadasxva xerxsa da meTods, raTa dezinformaciis Tu yalbi axali ambebis efeqti gacilebiT maRali iyos. daren lilekeri manipulacias axasiaTebs, rogorc fsiqologiur zemoqmedebas, romelic adamianis qvecnobiers ukavSirdeba da uneblie impulsebs iwvevs. lilekeri mani pulaciis xerxebs Soris gamoyofs adamianebSi sasurveli ganwyobebis damkvidrebas - Temebisa da problemebis sagangebo SerCevas da informaciis iseT dros miwodebas, rodesac ukureaqcia yvelaze mZafrad gamovlindeba (Lilleker 2006). swored sasurveli ganwyobebis damkvidreba da sazogadoebrivi azris saTavisod warmarTvaa ruseTis mier warmoebuli hibriduli omis mizani. amitom igi xSirad mimarTavs verbalur, foto- Tu videomanipulirebas dezinformaciis gavrcelebisas.

127

მეთოდოლოგია kvlevisas gamoviyeneT rogorc raodenobrivi, ise Tvisebrivi kvle­ vis meTodi. kerZod, Tvisebrivi kontent-analizis saSualebiT gavaanalizeT antidasavluri narativi, davyaviT igi garkveul kategoriebad da gamovkveTeT misi Taviseburebebi. aseve yuradReba gavamaxvileT sakvanZo sityvebsa Tu frazebze, romlebic SesaZloa garkveuli Setyobinebis Semcveli yofiliyo. SemTxvevis analizis Sedegad ki davadgineT saerTo tendenciebi Tu maxasiaTeblebi. rac Seexeba kvlevis raodenobriv meTods, daviTvaleT da statistikuri monacemebis saxiT warmovadgineT prorusuli onlaingamocemebis SemTxvevaSi ra Tanafardoba iyo antidasavlur/prorusulsa da mTlianad gamoqveynebul publikaciebs Soris. es dagvexmara kvlevas reprezentaciuli saxe mieRo da statistikuri monacemebis saSualebiT ufro TvalnaTliv warmoCeniliyo kvlevis procesi Tu mignebebi. savele samuSaoebis dasrulebis Semdeg daiwyo mopovebuli informaciis damuSavebis etapi. miRebuli monacemebi ki daiyo Semdegi princi pis mixedviT: 1. Tvisebrivi kvlevis Sedegi; es kategoria moicavs Semdeg qveTavebs: 1.1 prodasavluri onlainmedia, 1.2 e.w. neitraluri onlainmedia, 1.3 prorusuli onlainmedia, 1.4 rusuli platforma „sputniki“.

თვისებრივი კვლევის შედეგები 1.1 prodasavluri onlainmedia (on.ge; netgazeti.ge) kvlevis ganmavlobaSi prodasavlur gamocemebze - on.ge-sa da netgazeti.ge-ze dakvirveba/gaanalizebiT gamoikveTa Semdegi tendenciebi: orive maTgani pandemiis periodSi saqarTvelosTvis saerTaSoriso partniorebis mier gaweul humanitarul da materialur daxmarebaze amaxvilebda yuradRebas. isini dadebiTad afasebdnen amerikis SeerTebuli Statebisa da evropis qveynebis warmomadgenelTa CarTulobas „8 martis SeTanxmebis“ miRwevaSi. aRsaniSnavia, rom prodasavluri gamocemebi aqtiurad saubrobdnen rusul dezinformaciul narativze. kerZod, rogor cdilobs ruseTi propagandis gamoyenebiT evropis qveynebi da amerikis SeerTebuli Statebi koronavirusis Semqmnelebad da gamavrceleblebad warmoaCinos. aseve rusuli narativis mixedviT, pandemiis periodSi evrokavSiris qveynebma da amerikis SeerTebulma

128

Statebma msoflios ganviTarebadi (Raribi) qveynebi bedis anabara miatoves. prodasavlur gamocemebs ki am mosazrebis gasabaTileblad mohyavT statistikuri monacemebi, romlebic cxadyofs, Tu ramdenad didi Tanxebi gaiRes am qveynebma pandemiis periodSi Raribi qveynebis dasaxmareblad. rogorc netgazeti.ge, ise on.ge dezinformaciis gavrcelebis mniSvnelobas, safrTxeebsa da miznebs ganixilavdnen. isini asaxelebdnen im mediasaSualebebs, romlebic ruseTis propagandis iaraRs warmoadgenen da prorusuli narati­ vis yalb axal ambebs avrceleben. orive onlaingamocema rusuli propagandis samizne obieqtebze saTanado informacias sistematurad beWdavda. magaliTad, lugaris laboratoriaze, romelzec pandemiis periodSi prorusuli mediasaSualebebi yalb axal ambebs aqtiurad avrcelebdnen, TiTqosda iq iqmneboda mosaxleobisTvis da mezobeli qveynebisTvis saziano/saSiSi virusebi da a.S. prodasavlur gamocemebSi qveyndeboda masalebi laboratoriis Seqmnis realur miznebsa da mizezebze. aseve isini saubrobdnen 5G internetze, romelic prorusuli gamocemis mixedviT, koronavirusis gamavrcelebelia da msoflios safrTxes uqmnis. prodasavluri gamocemebi ki auditorias ganumartavdnen, rom msofliosTvis es aris axali SesaZlebloba. magaliTad mohyavdaT is, rom 5G interneti samxreT koream kovidis winaaRmdeg brZolaSi gamoiyena da amiT virusis gavrceleba Seamcira. prodasavluri gamocemebi uaryofdnen miTs „masonebis marTul msoflioze“. on.ge da netgazeti. ge okupirebul teritoriebze arsebul epidemio­logiur mdgomareobaze aqtiurad werdnen. isini aRniSnavdnen, rom am teritoriebze TiTqmis ar arsebobs jandacvis sistema da politikuri miznebis gamo de-faqto xelisuflebebi saqarTvelos mier SeTavazebuli daxmarebis miRebaze uars ambobdnen. mniSvnelovania isic, rom prodasavluri gamocemebi okupirebul teritoriebs saTanado terminebiT moixseniebdnen, riTac am teritoriebze arsebuli xelisuflebebis aralegitimuroba iyo xazgasmuli. magali­ Tad, isini iyenebdnen terminebs - e.w. xelisufleba, de-faqto xelisufleba da a.S. prodasavluri gamocemebi - on.ge da netgazeti.ge cdilob­ dnen gaebaTilebinaT rusuli propagandistuli manqanis mier yalbi axali ambebis gamoyenebiT Seqmnili miTebi. amitomac, isini prorusuli gamocemebis samizne obieqtebze saTanado informacias aqtiurad avrcelebdnen da sazogadoebas ganumartavdnen propagandis realur miznebs.

1.2 neitraluri gamocemebi (primetime.ge, imedinwes.ge) neitraluri gamocemebi - primetime.ge da imedinwes.ge antidasavlur informacias mxolod faqtebiTa da monacemebiT ebrZodnen.

129

isini ganixilavdnen ruseTis propagandistul miznebs. sainteresoa, rom primetime.ge ruseTis humanitarul daxmarebebsa da misi miznebis qveteqstze saubrisas warmoaCenda, rom ruseTis federaciis mizani ara sxva qveynebis daxmareba, aramed gavlenis sferoebis gafarToeba iyo. imas, rom „Crdiloeli mezoblis“ sxva qveynebisTvis gaweuli daxmareba gamousadegari da araefeqturi Canda, amas faqtebiT/monacemebiT amtkicebda. magaliTad, Sedarebuli hqonda ra saxis daxmareba gauwies postsabWoTa sivrcis qveynebs evrokavSirma da ruseTma. neitraluri gamocemebi - primetime.ge da imedinwes.ge prorusuli gamocemebis mier gavrcelebul yalb axal ambebs mxolod faqtebiTa da statistikuri monacemebiT ebrZodnen.

1.3 prorusuli gamocemebi „saqarTvelo

da msoflio“

„saqarTvelo da msoflio“ mkveTrad gamoxatuli prorusuli politikiT xasiaTdeba. amas cxadyofs raodenobrivi kvlevac. martsa da maisSi saitis ZiriTad nawilSi (axali ambebi/mosazreba) gamoqveynda 125 statia, romelTagan 75, anu publikaciebis 60% antidasavluri/prorusuli narativis Semcveli iyo (ix. cxrili №1). „saqarTvelo da msoflio“ akritikebs amerikeli kongresmenebis

gancxadebebs da miiCnevs, rom es saqarTvelos suverenitetis xelyofaa. 11 martis statiaSi saTaurad gamotanilia elene xoSta­ rias sityvebis utrirebuli gageba: „amerikeli kongresmeni saqarTveloze maRla dgas“, sakuTriv politikosi ki moxseniebulia, rogorc „evropuli saqarTvelos ruseTSi daxatuli saxe“. aseve, molaparakebis procesebSi dasavleli partniorebis CarTva Sefasebulia, rogorc „politikuri farsi“ da gamoTqmulia varaudi, rom saqarTvelo „dasavleTis sanagved“ iqceva, nato-evrokavSirisken swrafva uSedegoa, ruseTTan ki grZeldeba dapirispireba teritoriuli mTlianobis unayofo ritorikiT. uaryofiTadaa Sefasebuli partniorebisgan miRebuli finansuri daxmarebebi. statiaSi „politpatimrebis gaTavisufleba - mwvane dolarebze gayiduli qveyana“ naTqvamia, rom „qarTulma ocnebam“ oqruaSvili da ugulava dasavleTisgan fuladi daxmarebis sanacvlod gaaTavisufla. aseve, gamoTqmulia mosazreba, rom miRebuli fuladi daxmarebis gamo saqarTvelom valdebulebebis axal uRelSi gayo Tavi. sainteresoa, eklesiisa da koronavirusis mimarTebac. saaRdgomo periodSi eklesiebis daxurvasTan dakavSirebiT vrceldeboda informacia, rom daketili da carieli taZrebi dasavleTidan marTuli liberaluri elitis ocneba iyo. rac Seexeba eklesiisTvis tyis gadacemis protests, Sefasebulia, rogorc „gaqofakebuli neoliberaleb-

130

is“ reaqcia. daskvnis saxiT ki naTqvamia, rom Tu es gadawyvetileba mmarTveli partiisadmi simpaTias zrdis, maSin mosaxleoba tyeebis gadacemis momxrea. sainformacio portalze aqtiurad qveyndeba kovidpandemiisas evropaSi mimdinare movlenebi. iqmneba „evrokavSirisgan mitovebuli qveynebis xati“. publikaciebSi xazgasmulia, rom evrogaerTianebam bedis anabara miatova evropuli qveynebi da maT axla ruseTi exmareba. gamoqveynebulia serbeTis prezidentis gancxadeba: „evropuli solidaroba aRar arsebobs, rac qaRaldze weria, zRaparia“. „saqarTvelo da msoflio“ aqtiurad aSuqebda koronavirusis warmoSobis Sesaxeb arsebul konspiraciul Teoriebs da yvela maTganSi mTavar damnaSaved amerikas asaxelebda. statiaSi naTqvamia, rom koronavirusi aSS-Si, fort detrijis laboratoriaSi Seiqmna.

Semdeg amerikelebma virusi CineTSi Seitanes da ganaxorcieles biologiuri Tavdasxma. calke statiebi eZRvneba „maikrosoftis“ damaarsebel bil geitss. portali mas msoflio pandemiis troas cxenad moixseniebs. geitss surs gamoxSiros msoflio mosaxleoba. amave Temas mieZRvna ruseTis pirvel arxze 16-wuTiani siuJeti. sainteresoa, rom „saqarTvelo da msoflio“ iribi xerxebiTac cdilobs prorusuli ganwyobebis damkvidrebas. mag., gansakuTrebulad gaSuqda da aRiniSna 9 maisi. gamoqveynda ruseTis prezidentis mimarTva: „ar davuSvaT Cveni saerTo istoriis gadaxedva, ganviTardes qarTul-rusuli urTierTobebi. aseve, naTqvamia, rom ruseTis federaciam qarTvel veteranebs fuladi daxmareba gamougzavna 200-200 laris raodenobiT. propagandistuli kuTxiT, sainteresoa statia „rogor zrdida sabWoTa ideologia bavSvebs da rogor zrdis liberalizmi. Sedarebulia multiplikaciur film „mauglis“ sabWouri da amerikuli versia. statiis mixedviT, sabWouri maugli qarizmatulia, aqvs mkveTrad gamoxatuli xasiaTi, wina planzea wamoweuli koleqtiuri erToba. amerikul versiaSi yvela personaJi msgavsia, egoistia da sargeblis miRebazea orientirebuli.

131

ცხრილი #1

„reportiori“

„reportiori“ axal ambebs obieqturad da miukerZoeblad aSuqebs. mijnavs faqtsa da mosazrebas erTmaneTisgan, Tumca analitikur rubrikaSi ikveTeba antidasavluri narativi. mosazrebis velSi gamoqveynebuli 96 publikaciidan antidasavluri narativis Semcveli mxolod 4%-ia. (ix. cxrili №2) es dabali maCvenebelia „saqarTvelosa da msofliosTan“ SedarebiT, Tumca sagulisxmoa gamokveTili tendencia, rac ZiriTadad saqarTvelos Sidapolitikur samzareulos ukavSirdeba. aqac aqcenti keTdeba dasavleTidan miRebul daxmarebaze da igi politpatimrebis gaTavisuflebas ukavSirdeba. „evrokavSirisgan daxmarebas saqarTvelo ori „trupis“ gaTavisuflebis sanacvlod miiRebs, es ki saxelmwifos Rirsebis Selaxvas niSnavs. sainteresoa statia „biologiuri omi Tu gadatvirTva“, romelSic ganixileba koronavirusis Sesaxeb sami Teoria: 1. CineTma Seqmna; 2. aSS-m gaavrcela CineTSi; 3. aSS-m da CineTma erToblivad Seqmnes da msoflioSi gaavrceles. publikaciis avtori ganixilavs TiToeul maTgans da aSS-s braleulobas espaneli eqspertis SefasebebiT amyarebs: kovidi aSS-m, kanadam da CineTma Seqmnes, Tumca maT Soris uTanxmoeba moxda da CineTma biologiuri iaraRi gacilebiT adre gamoiyena.

132

ცხრილი #2

1.4 rusuli platforma „„ sputniki““ qarTul onlainmediaSi ruseTis mier warmoebuli hibriduli omis Taviseburebebis gamovlenis kuTxiT sainteresoa sakuTriv rusuli platforma „sputniki“. erTi SexedviT „sputniki“ SeniRbulia, rogorc neitraluri onlaingamocema, magram cdilobs farulad da qveteqstebiT gaavrcelos antidasavluri narativi, daalagos movlenebi ise, rom mkiTxveli erTaderT logikur daskvnamde mivides. raodenobrivma kvlevam aCvena, rom sakvlev periodSi „sputnikze“ gamoqveynebuli statiebis 26% prorusuli Sinaarsis iyo. (ix. cxri­ li №3). garda prorusul mediaSi gavrcelebuli tradiciuli narativisa, „sputniki“ garkveuli TaviseburebebiT xasiaTdeboda. gamocema aqtiurad avrcelebda cnobebs, rom TiTqos ruseTma ukve Seqmna koronavirusis sawinaaRmdego vaqcina, romelic adamianebs kovidisgan 2 wliT daicavs, an lomonosovis universiteti mzad iyo vaqcina sami Tvis vadaSi Seeqmna. aqcenti keTdeba ruseTis mier ganxorcielebul humanitarul daxmarebebze. aRniSnulia, rom dasavluri qveynebisgan gansxvavebiT, ruseTisTvis samarcxvino ar aris sxva qveynebisgan miRebuli daxmarebebi. ekonomikuri kuTxiT yuradReba gamaxvilebulia msoflioSi arsebul navTobis krizisze. ganxilulia rusi eqspertebis Sefasebebi, isini amerikas da saudis arabeTs sdeben brals, fiqluri navTobis warmoebas ki aRsasruls uwinaswarmetyveleben. irina aleqsini publikaciaSi „aSS darwmunebulia, rom yirims baltiispireTis bedi elis“, saubrobs frensis fukuia-

133

mas „istoriis dasasrulze“ da xazs usvams amerikelebis gadametebul warmodgenebs msoflio hegemoniis Sesaxeb. amis paralelurad, „sputniki“ aqtiurad wers rusul samxedro seqtorze da mas amerikulTan SedarebiT upiratesad warmoaCens. javSantransportior „bumerangs“ saeqsportod didi potenciali aqvs, is unikaluri teqnologiebiTa da sabrZolo SesaZleblobebiT xasiaTdeba. siriis teritoriaze sabrZolo garemoSi tank Т-14 „armatas“ gamocda miuTiTebs moskovis swrafvaze, daamtkicos rusuli sabrZolo teqnikis upiratesoba saerTaSoriso bazarze.

ძირითადი მიგნებები kvlevis Sedegad prorusul gamocemebze dakvirvebiT gamoikveTa Semdegi mignebebi: kerZod, onlaingamocema „saqarTvelo da msoflio“ antidasavluri narativis mqone yalb axal ambebs avrcelebda nebismier sakiTxTan dakavSirebiT, iqneba es politikuri, ekonomikuri Tu socialuri sakiTxebi. aRsaniSnavia, rom „saqarTvelo da msoflio“ informaciis gavrcelebisas mTlianad rusul wyaro­ebs eyrdnoba. aseve, igi sazogadoebaze zemoqmedebisTvis saTaurebiT mani pulirebis meTodebs iyenebs. rac Seexeba onlaingamocema „reportiors“, igi antidasavluri Sinaarsis mqone yalb axal ambebs ZiriTadad saqarTvelos Sida politikur procesebTan dakavSirebiT avrcelebda. amiT amtkicebda, rom saqarTvelosTvis evroatlantikuri miswrafebebi qveynisTvis aramomgebiania. onlaingamocema - „sputniki“ zemoT ganxiluli prorusuli gamocemebisgan gansxvavebiT, antidasavluri narativis mqone yalbi axali ambebis gaSuqebaze metad prorusuli gzavnilebis gavrcelebaze iyo orientirebuli. dasavlur da e.w. neitralur onlainmediagamocemebze dakvirvebis Sedegad gamoikveTa saerTo tendenciebi: kerZod, isini cdiloben prorusuli propagandistuli nakadis ganeitralebas samizne obieqtebze saTanado informaciis gavrcelebiT. es gamocemebi mediasivrceSi gavrcelebuli yalbi axali ambebis gabaTilebas mudmivad cdilobdnen. e.w. neitraluri gamocemebisgan gansxvavebiT on.ge da netgazeti.ge (prodasavluri gamocemebi) prodasavluri narativis faqtebTan/monacemebTan erTad mosazrebebsac avrcelebdnen.

დასკვნა kvlevis Sedegad SegviZlia davaskvnaT, rom prorusuli onlainmedia gamocemebi aqtiurad avrceleben antidasavluri da prorusuli narativis yalb axal ambebs. es gamocemebi iyeneben sazogadoebaze zemoqmedebisTvis specifikur saTaurebsa da sakvanZo

134

sityvebs. aseve, prorusuli gamocemebi okupirebul teritoriebs ise ganixilaven, rogorc damoukidebel erTeulebs. es gamocemebi yalbi axali ambebis gavrcelebiT qmnian ganwyobas, rom saqarTvelos dasavluri orientacia uperspeqtivoa, ewinaaRmdegeba erov­ nul ideebsa da Rirebulebebs. maTi TqmiT, qveynis erTaderTi realuri partniori ruseTis federaciaa. prodasavluri media ki cdilobs gaabaTilos ruseTis propagandistuli gzavnilebis mqone antidasavluri yalbi axali ambebi. isini yovelTvis wina planze wamosweven saqarTvelosTvis dasavluri urTierTobebis sargeblianobas.

გამოყენებული ლიტერატურის ნუსხა: ჰეივუდი ე. (2004) პოლიტიკა - მასმედია და პოლიტიკური ბერკეტები”. თბილისი. „საქართველოს მაცნე Entman, R. (1993) Framing: Toward Clarification of a Fractured Paradigm.

Journal of Communication, Volume 43, Issue 4, Oxford: Oxford University Press Lasswell, H, D. (1927). The Theory of Political Propaganda; Source: The American Political Science Review Lilleker, D (2006) Key concepts in political communication. SAGE Publications Ltd. Bournemouth: Bournemouth University Nye, J (2004). Soft Power: The Means to Success in World Politics; New York: Public Affairs

135

ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი სოციალურ და პოლიტიკურ მეცნიერებათა ფაკულტეტი მულტიმედია ცენტრი

პროექტი განხორციელდა საქართველოში აშშ-ს საელჩოს დემოკრატიის კომისიის მცირე გრანტის პროგრამის ფარგლებში „მედიაწიგნიერების გაუმჯობესება, როგორც დემოკრატიის განვითარების ფასილიტატორი საქართველოში“

პროექტის ხელმძღვანელი: მარინა სალუქვაძე

მულტიმედია ცენტრის დირექტორი

136

Ivane Javakhishvili Tbilisi State University Faculty of Social and Political Sciences Multimedia Center THE PROJECT WAS CARRIED OUT WITHIN A DEMOCRACY COMMISSION SMALL GRANT PROGRAM OF THE US EMBASSY IN GEORGIA “Improving media education as a facilitator for the democracy development in Georgia” The Meneger of the Project Marina Salukvadze DIRECTOR OF MULTIMEDIA CENTER

137

138

139

TBILISI/თბილისი 2021 140