R zesz贸w galicyjski
Za o enia ogólne i koordynacja projektu dr JERZY MAJKA Opracowaniw gra czne KRZYSZTOF MOTYKA Redakcja i korekta ADRIANA PYSZKOWSKA-W OCH Wybór fotogra i MA GORZATA JAROSI SKA BO ENA G SIOROWSKA Skanowanie fotogra i RAFA E. KOCO Opracowanie fotogra i i przygotowanie do druku FOX PUBLISHING BARTOSZ KUSIBAB T umaczenie na j zyk angielski PIOTR CYMBALISTA Fotogra e archiwalne ze zbiorów Muzeum Okr gowego w Rzeszowie Zdj cia aparatów fotogra cznych ze zbiorów Muzeum Regionalnego w Mielcu Copyright by Wydawnictwo LIBRA Wydanie I, Rzeszów 2010
Wydawcy Wydawnictwo LIBRA ul. Unii Lubelskiej 6a, 35-016 Rzeszów tel./faks 17 862 13 16 www.libra.pl, e-mail: libra@libra.pl ISBN 978-83-89183-61-3 Muzeum Okr gowe w Rzeszowie ul. 3 Maja 16, 35-030 Rzeszów tel. 17 853 52 78 www.muzeum.rzeszow.pl ISBN 978-83-88085-29-1 Druk i oprawa Rzeszowskie Zak ady Gra czne S.A. 2
Ma gorzata Jarosi ska
R
zesz贸w galicyjski w obiektywie
Edwarda Janusza
Libra Muzeum Okr gowe w Rzeszowie Rzesz贸w 2010 3
4
Wst p Fotogra a od pocz tku swego istnienia by a i jest ród em wiedzy historycznej, dlatego zbiory i kolekcje fotogra czne znajduj si we wszystkich chyba muzeach. Muzeum Okr gowe w Rzeszowie równie posiada bogaty zbiór, gromadzony od lat 30. XX w., z o ony z kilkudziesi ciu tysi cy fotogra i, w tym du ej cz ci fotogra i archiwalnych, pochodz cych z pierwszych zak adów fotogra cznych w Polsce i w Rzeszowie, dzia aj cych od po owy XIX w. Specjaln grup stanowi zdj cia wykonane w zak adzie Edwarda Janusza – najbardziej presti owym w Rzeszowie, istniej cym od roku 1886 do 1990 (do roku 1950 – jako zak ad prywatny). W 1997 roku rozesz a si po Rzeszowie sensacyjna wiadomo , e odnaleziono archiwum negatywów szklanych z zak adu Janusza. W roku 2006, zbiór ten licz cy tysi ce negatywów i ponad tysi c odbitek zosta zakupiony od spadkobierców przez Muzeum Okr gowe. Zainteresowanie kolekcj by o ogromne, dlatego Muzeum organizowa o przez trzy lata pokazy multimedialne kolejnych zakonserwowanych negatywów, które by y pokazywane w czasie Nocy Muzeów w latach 2007–2009. W roku 2010 Muzeum Okr gowe w Rzeszowie obchodzi jubileusz 75-lecia dzia alno ci i z tej okazji przygotowali my wydawnictwo prezentuj ce fragment kolekcji fotogra i i odbitek z negatywów szklanych Edwarda Janusza. Album „Rzeszów galicyjski w obiektywie Edwarda Janusza�, w którym prezentujemy fotogra e z lat 1886–1918 trzymacie Pa stwo w r kach. Cz druga publikacji „Rzeszów mi dzywojenny� uka e si w nieodleg ej przysz o ci. „Rzeszów galicyjski ...� prezentuje oczywi cie niewielk cz zachowanych fotogra i z tego okresu – nie sposób pokaza wszystkich, bo s ich tysi ce. Wyboru dokonano tak, aby pokaza fotogra e architektury – zarówno obiektów starszych jak i powsta ych w czasach galicyjskich, a tak e fotogra e ludzi – znanych i nieznanych, wydarze i uroczysto ci miejskich oraz fotogra e zbiorowe okre lonych grup mieszka ców. Mamy nadziej , e ogl danie „januszów� w tym albumie, dostarczy czytelnikowi chwil wzruszenia i zadumy nad przemijaj cym obrazem Rzeszowa i rzeszowian, a przypominaj c dzieje miasta – album godnie uczci 75-lecie Muzeum Okr gowego, które od pocz tku swego istnienia stara si ocali od zapomnienia histori naszej wspólnej ma ej ojczyzny.
26 VI 1898 r. na rzeszowskim Rynku uroczyście odsłonięto pomnik Tadeusza Kościuszki The ceremony of unveiling the statue of General Tadeusz Kościuszko (Thaddeus Kosciusko) in 1898
44
45
46
A oto Rynek z rozbudowanym ratuszem i pomnikiem Tadeusza Kościuszki The main market square with the reconstructed Town Hall
47
48
Rodzina mieszczańska i rodziny wiejskie. A burgher family and peasant
49
Ulica Farna, od 1894 r. ul. Kościuszki. Kamienica po lewej stronie to hotel „Pod Różą” – do 1886 r. słynna „Luftmaszyna”. Do czasu zbudowania gmachu PTG „Sokół”, mieściła się tu jedyna w Rzeszowie sala gdzie odbywać się mogły spotkania i bale gromadzące większą ilość uczestników Farna street, renamed to Tadeusza Kościuszki street in 1894 Ratusz po nadbudowie drugiego piętra i ozdobnej attyki. The Town Hall, with the second floor and the attic added Pomnik Tadeusza Kościuszki, dłuta Michała Korpala, odsłonięty bardzo uroczyście w 1898 r. Był to pierwszy pomnik Naczelnika Powstania na ziemiach polskich. (zniszczony przez okupanta hitlerowskiego w październiku 1940 r.) The monument to General Tadeusz Kościuszko, sculpted by Michał Korpal, unveiled in 1898
50
Ulica 3 Maja – przed rozbiorami zwana: Pijarską, Popijarską, od 1828 r. – Pańską, a od 1891 r. – 3 Maja – najbardziej elegancka i reprezentacyjna ulica Rzeszowa Pańska street – later renamed to 3 Maja – the finest street in the town Widok ulicy 3 Maja od strony ul. Zamkowej. 3 Maja street – a view from Zamkowa street (następna strona) Wszelkie pochody, przemarsze, defilady odbywały się ulicą Pańską A parade in 3 Maja street. (in the following page)
51
Dzieci – chyba najwdzięczniejszy obiekt dla fotografa Children have always been a rewarding subject for photographers
60
61
Jan Bartunek – profesor łaciny i greki w I gimnazjum. Jan Bartunek, a college professor... i jego córka Anna. ...and his daughter, Anna Bolesław Grotowski – filolog klasyczny, profesor I i II gimnazjum. Bolesław Grotowski, a college professor... i jego syn Marian – ojciec Jerzego, reżysera, pedagoga i reformatora teatru ...and his son Marian, the father of Jerzy Grotowski, one of the most eminent reformers of the 20th century theatre
62
63