PROJECT RENOVATIE
EN TOM DE VRIES!! TEK$TPRODUCTIE TOM DE VRIES II FOTOGRAPIE ATIINPIUi{LNK HEUSINKVELO TEKENWERK
Renovatie 106 woningen II Locatie: Wyckerpoort, Maastricht II Opdrachtgever: Bouwvereniging Woningzorg II Bouw modelwoningen: april/mei 2016 september 2016 —
Inbouwpakket ïn eeuw oude huïzen In Maastricht worden 106 honderd jaar oude woningen de komende jaren stapsgewijs gerenoveerd. Implementatïe van hedendaags comfort en innovatieve energietransïtie gaan samen met ambachtelijk conserveren van de monumentalïteït. Van de twee thans gerenoveerde modelwoningen in de Maastrichtse wijk Wyckerpoort, pal achter het station, is aan de buitenzijde op het eerste oog niets gewijzigd. Hooguit is aan de dubbele spiegeling in de vensters af te lezen dat er achter de glasroeden isolerend glas geplaatst is. Het gedetailleerde metselwerk, de loden afdekking op de toog boven de voordeur, de oranje dakpannen en de robuuste tuinmuren met charmante, witgeschilderde houten hekjes zien er allemaal nog bijzonder fraai en onaangetast uit. Toch is er binnen een complete en grondige transformatie doorgevoerd die volgens projectarchitect Harold Janssen van het Bornse bureau SATIJNpIus Architecten de woningen een nieuwe toekomst van minstens vijftig jaar moet geven. Hygrisch homogeen De buitenmuren van de woning (met EPS-granulaat na-geïsoleer de spouwmuren) zijn aan de binnenzijde voorzien van nieuw geplaatste voorzetwanden op basis van metalstud en gipsvezel platen. Aanvankelijk had de ervaren restauratiearchitect Janssen een voorkeur gehad voor een opbouw waarbij de voorzetwand bestaat uit 3 cm celluloseleem (leem vermengd met papiersnip pers) en een daarin opgenomen lagetemperatuurverwarming. Deze combinatie maakt het gebruik van dampremmende folies
40 /1 BOUWWERELD
BOUWWERELD /1 41
PROJECT RENOVATIE
De gerenoveerde woningen zijn aan de buitenzijde onaangetast gebleven.
overbodig. Een dergelijke zogenoemde ‘hygrisch homogene’ wand, waarin de vochthuishouding in balans is met de heersende temperaturen en relatieve vochtigheid, refereert aan de oude bouwmethode zoals die in Limburgse vakwerkhuizen voorkomt. Janssen: “Zon gevelopbouw, die eeuwenlang kan standhouden, bestaat uit een raamwerk van eikenhouten balken met een invul ling van leem. Het dauwpunt ligt in de leemlaag. Dankzij de hy groscopische kwaliteiten van het materiaal, zal een nat gewor den wand voldoende snel drogen, in ieder geval binnen hon derd dagen, en wordt aantasting van het hout voorkomen. Het vochtdicht afsluiten van de muren bij restauraties bleek desa streus, want het condensatievocht kan dan niet weg en houtrot is het gevolg.” In het door Janssen geprefereerde wandopbouw systeem met celluloseleem zijn echter lange bouwdroogtijden vereist, hetgeen wel mogelijk is in particuliere bouw maar wat
1
niet geschikt is voor seriematige bouw.
I—.___
‘t’
( F
;
;)‘\
ç_.:’
!L ii t
‘
j:r !
,
,
Bestaande architraven, plafond- en schilderjljsten, paneeldeuren en ‘en suite’-schuifdeuren met kasten zijn b de renovatie behouden.
Infrarood In het nu toegepaste metalstud-systeem is overigens wel geko zen voor het gebruik van cellulosevlokken en van lagetempera tuurverwarming. Dit verwarmingssysteem is een verdere doorontwikkeling van het eerder in het Boostencomplex toegepaste Comfort+-pakket (een door SATlJNplus ontworpen renovatieproject, eveneens in Maastricht zie ook Bouwwereld 09-2009). Het inbouwpakket is een geïntegreerd lagetemperatuur-verwar mingssysteem van Uponor en bestaat uit watervoerende leidin gen, gemonteerd op aluminium warmtegeleidingslamellen die per wandelement met een aansluitslang zijn gekoppeld aan een verdeler. De verdeler wordt gevoed met water dat door de aanwezige HR-ketel tot 30 °C (energiebesparend) is opgewarmd. De wand wordt tot 17 °C opgewarmd, waardoor het opdrogen van eventueel optredend condensatievocht in de gevels versnelt. De gelijkmatig verwarmde wanden geven infraroodstraling af die zelfs bij slechts 17 °C voor een behaaglijk binnenklimaat zorgt. Janssen: “Op termijn, als de nu tien jaar oude ketels vervangen moeten worden, zal het systeem worden aangesloten op een bodemwarmtepomp, die wellicht de dan geheel gereno veerde buurt van energie kan voorzien. Op dat moment zullen de woningen geheel gasvrj gemaakt kunnen worden en voor hun elektrische energie gebruikmaken van warmtepompen en elders te plaatsen PV-panelen.”
1/2 II In de gerenoveerde woningen wordt de ambachteïzjke monumentaijteit behouden en zijn evengoed hedendaags comfort en inno vatieve energietransitje geïmplementeerd.
-
3/4 1/ De zolders die vddr de renovatie uitslui tend geschikt waren voor opslag, zijn na de renovatje opgewaardeerd tot goed funcbone rende gebrsnksruimten. 5 1/ De successieveljk vnjkomende woningen tonen soms sporen die wel vijftigjaar oud zijn. Veel daarvan wordt behouden otin de gerenoveerde toestand teruggebracht.
Monumentale kwaliteiten De oorspronkelijk voor NS-personeel en later voor gemeenteljke ambtenaren bedoelde huurwoningen, hebben door de jaren heen hun monumentale kwaliteiten behouden. Ondanks enkele tussentijdse, kleine renovatiebeurten, waaronder de aanleg van centrale verwarming en in 1962 de plaatsing van de beroemde, door Piet Zwart ontworpen Bruynzeelkeukens. De gedetailleerdheid van het exterieur is ook in het interieur van de woningen terug te vinden. In de bestaande, maar 66k in de gerenoveerde woningen. De kwartronde plafondljsten, houten schilderjljsten, paneeldeuren, architraven en de ‘en suite’-deu ren met kasten. Ze zijn allemaal geconserveerd of met veel vakmanschap weer nieuw aangebracht en maken onderdeel uit van de monumentale kwaliteit van de woningen in de wijk. Een deel van de wijk heeft in 1996 de status van rjksmonument gekregen en een deel die van gemeentelijk monument (beschermd stadsgezicht). Mede dankzij die status was het plaatsen van PV-pane len op het dak niet toegestaan en was het vervangen van de
BOUWWERELD /1 43
2 ii BOUWWERELD
J
PROJECT RENOVATIE houten beganegrondvloeren aan de onderzijde voorzien van een dampopen, kierdichte dragende folie en is de ruimte tussen de balken vervolgens met cellu losevlokken volgeblazen, hetgeen de R-waarde op 418 bracht. Het energielabel van de woningen is al met al opgekrikt van G naar minimaal B.
De watervoerende ledngen zijn gekoppeïd aan een verdeÏer, die wordt gevoed met water dat door de aanwezige HR-keteÏ tot 30 °C (energiebesparend) ts opgewarmd.
kozijnen met roedeverdelingen niet mogelijk. Waar mogelijk is het enkele glas vervan gen door het dubbele DaVinci-monumentenglas, maar het merendeel van de houten kozijnen is voorzien van een aluminium achterzetraam met HR-glas.
Krimp De woningscheidende, steens muren voldoen uiteraard niet aan de huidige normen ten aanzien van geluid- en warmte-isolatie. Bovendien, zo zegt Janssen, zorgen de houten vloeren, met in de loop derjaren flink gekrompen balken en vloerhout voor een direct contact tussen de woningen. “Er wordt zelfs beweerd datje de sigarenrook van de buurman door de kieren heen kunt ruiken!” Voor de thermische isolatie is aan één zijde een metalstud-wand geplaatst met 40 mm minerale wol en indien nodig lagetem peratuur-verwarmingselementen. Door de voorzetwand los van de steens muur te plaatsen is er sprake van een buigslappe wand die het luchtgeluid isoleert. Voor het opheffen van het contactgeluid (en het dichten van de open kieren in het vloerpakket) is tussen de houten balken een drukschot van steenwol geplaatst. Overigens zijn de —
—
Door de voorzetwand los van de steens muur te plaatsen is er sprake van een buigsiappe wand die het luchtgeluid isoleert 14 II BOUWWERELD
Beleid op lange termijn Janssen is een gepassioneerde, maatschappeljk verantwoord ondernemend architect die met zijn gedrevenheid opdrachtgever Bouwvereniging Woningzorg van de duurzaamheid van zijn renovatieplan wist te overtuigen. In een met de adviserende partners EPM, Ubaghs Instal latietechniek en Nathan integraal ontwor pen renovatieplan is gekeken naar bouwtechniek, bouwfysica, bouwkosten en uitvoering, en dat alles in relatie tot de eisen die aan een rjksmonument worden gesteld. Als ervaren herbestemmings- en restauratiearchitect wist hij met historisch besef en kennis van oude bouwtechnie ken een integraal ontwerp te realiseren, waarin energietransitie een leidend thema is. Deze op de lange termijn gerichte focus gaat ervan uit dat fossiele brandstoffen als energiebron vervangen moeten worden door hernieuwbare brandstoffen als zon, wind en bodemwarmte. Een goede thermische schil en de innova tieve installatieconcepten dragen bij aan de beperking van de energievraag. De opvattingen van Janssen zijn verwerkt in het integrale en toekomstgerichte renovatieplan dat hij voor de woningen van Woningzorg maakte. Een plan dat vraagt om beleid dat op lange termijn gericht is en dat durfvraagt. Stapsgewijze investeringen en een marktconforme huurprijs maken daarom onderdeel uit van het plan.
Maatwerk Er is gekozen voor een geleidelijk uit te voeren renovatieplan om zo de relatief hoge bouwkosten (circa 120.000,- euro per woning) te kunnen beheersen. Een aanpak die overigens ook een risico inhoudt. In september 2016 zijn twee modelwoningen gerealiseerd en in de komendejaren zullen leegkomende wo ningen aangepakt worden. Soms komen door verhuizing of door overlijden van bewoners woningen vrij. Maar er zijn ook bewoners die blijven wonen en dan op onderdelen inspraak krijgen in het renovatieplan.
>
Projectgegevens /1 Locatie: Wyckerpoort, Maastricht II Opdrachtgever: Bouwvereniging Woningzorg, Maastricht, bvwoningzorg.nl II Ontwerp: SATIJNpTus Architecten, Bom, satijnplus.nl II Ontwerpteam: architect/directielid Harold Janssen en projectleider Rob Hubert II Adviseur E-installaties elektra: EPM, Maastricht, epm.nl II Adviseur S-installaties: Sjef Ubaghs Installatietechniek, Berg en Terbljt, ubaahs.nl II Hvktir W-installaties: Nathan Svstems, Duiven, nathansystems.n Adviseu r constructies: Castermans Engineers, Gronsveïd, castermans nl II Bouw modelwon ingen: april/mei 2016 — september 2016 II Bouwkosten: circa 120.000, - euro per woning
—
Lage Temperatuur Verwarmingssysteem.
Slaapkamer
aapker
Badkamer
Slaapkamer
t EERSTE VERDIEPING
Best. houten verdiepingsvioer 1
«_
/.7B .;
Metalstud wand
JT
/
h
,,/,, : —,.
j fl1-
Na-isolatie 6Omm EPS granuleat Best. raamarchitraaf/neggeafwerking —
Mastiek tbv pleisterwerk Comprimeerbare1/ steenwolstroken
/
/_
II
/
/_
/
/ II 1 [ / / 1L [V\/\\\\ -
/
Best. houten koztn
LLLJ
f:__I
7 II ,/
Best. pleisterwerk
,,,,
Metalstud wand Gipsvezelplaat 15mw Lage Temp. Verwarmingssyst. -- Cellulose vlokken 6Omm Nw. afdekplank Alu voorzetraam 1
.
Schilderjlijst hout als best.
-Alu voorzetraam
Woningscheidende wand best. Best. pleisterwerk Metalstud wand Isolatie minerale wol 4Omm Gipsvezelplaat l5mm Lage Temperatuur Verwarmingssysteem (indien van toepassing(
Na-isolatie BOmm EPS granulaat
Best. raamarchitraaf/neggeafwerking Best. hardstenen vensterbank
•
...-.-..-...-..--....,...................-
I/ Plint hout als t Cellulose (R,=4,1B
/
Bestaand pleisterwerk Houten kozijn bestaand
,1 /
Dampopen, kierdichte dragende folie Begane grondvloer bestaand
VERT. DETAIL VOORGEVEL
VERT. DETAIL WONINGSCHEIDENDE WAND MET HOUTEN VLOEREN
HOR. GEVELDETAILS
1:20
BOUWWERELD II 45