afgiftekantoor: hasselt 1 - 3de afdeling - p3a9010
BelgiÍ–Belgique
driemaandelijks tijdschrift |juli-augustus-september 2009
p.b. hasselt 1 12/675
25 | zomer
+
in dit nummer o.a.
+
Klimop: parasiet of niet? Hout in de bouw Breng leven in je bos!
voorwoord
soort in de kijker
Hout biedt, naast het populaire gebruik als brandhout, heel wat mogelijkheden. Het is weer volop ‘in de mode’! Met de Bosgroepen willen we een lans breken om het betere hout uit onze bossen een hoogwaardigere toepassing te geven. Niet enkel als (hout)producent maar ook als consument kan u hieraan uw steentje bijdragen. In deze editie stellen wij u graag voor hoe u, als bewuste consument, er zeker van kunt zijn dat u houtproducten koopt die ‘gegarandeerd’ uit een duurzaam beheerd bos afkomstig zijn. Meer nog, u steunt het bos en een doordacht bosbeheer als u hiervoor kiest! U herkent deze producten aan het FSC- of PEFC-certificaat. Wist u dat u als boseigenaar recent ook vrij gemakkelijk een FSC-certificaat voor uw bos kan bekomen? Momenteel is onze provincie zelfs koploper wat het aantal hectare FSCgecertificeerd privébos betreft. Een bos is meer dan alleen maar bomen! In dit nummer leert u de klimop kennen. Het is een plant die u als beheerder vaak verontrust, zeker als hij in uw geliefde bomen groeit. Wij overtuigen u graag van het tegendeel. Vanuit de vaststelling dat klassieke wildakkers niet meer aan de huidige eisen en regels voldoen, geven wij u enkele zeer haalbare tips om uw bos nog interessanter te maken voor zowel de meest boeiende insecten, als de vogels en de kleinste en de grootste bosbewoners. Daarnaast zijn er natuurlijk ook nog het nieuws per bosgroepregio en de resultaten van de gezamenlijke houtverkoop van 15 mei. Hieruit blijkt dat ook de houtmarkt onder de economische crisis geleden heeft. Voor de Canadapopulier stellen we dan weer een beperkt prijsherstel vast. Veel leesplezier en mooie zomerdagen toegewenst! Frank Smeets gedeputeerde van Leefmilieu en Natuur
2 | ‘t Limburgs Bosbelang | 25 | zomer
Klimop Parasiet of onschadelijke gast? Foto’s: Nicolas Vandenplas
Onze inheemse klimop, oftewel Hedera Helix, vind je vooral op vochtige, voedsel- en humusrijke leem- en zandbodems. In België is hij algemeen verspreid, maar in de Kempen en de Ardennen komt hij minder voor. Klimop heeft een grote ecologische en esthetische waarde. Helaas staat hij ten onrechte bekend als een parasiet die het leven uit zijn gastplant zuigt. De plant wordt vaak te snel en onnodig uit onze bomen en bossen verwijderd.
Klimop behoort, samen met bosrank, bitterRond de klimop bestaan vele oude gebruizoet en wilde kamperfoelie, tot de inheemse ken die betrekking hebben op zijn verklimplanten. Hij 'kruipt' over de grond of meende toverkracht. Een takje klimop klimt drie tot dertig meter omhoog tegen een boven de deur zou boze geesten buiten boom of een muur. Zijn drie- tot vierlobbige, houden … donkergroene bladeren hebben een glanzende bovenkant en lichtere nerven aan de onderkant. Ze voelen leerachtig aan en zijn Een warm toevluchtsoord winterhard. De uiteinden dragen bolvormige De klimop draagt bij tot de verscheidenheid in het bos. De klimplant en haar gastplant schermen van geelgroene bloemen. groeien dicht op elkaar. Dat zorgt voor taken bladkluwens, een ingewikkeldere opvulBiotoop De klimopfamilie (Araliaceae) omvat 700 à ling van de ruimte en de toename van de 800 soorten, merendeels houtige gewassen. structuur in het bos. Hoe groter de structuur, Ze komt het meest voor in de tropische hoe groter de verscheidenheid aan bosleven. regenwouden van Zuidoost-Azië en Amerika. Vogels als de winterkoning, de grauwe vlieIn West-, Midden- en Zuid-Europa is alleen genvanger, de boomkruiper, de merel, het het geslacht Hedera inheems. Na de laatste roodborstje, de duif en de bosuil kunnen in ijstijd, omstreeks 7000 vóór Christus, ver- de klimop terecht voor een nest-, schuil- en scheen de klimop in onze streken. Je vindt de slaapplaats. Spinnen en vlinders brengen in struik overvloedig in de bossen in het krijtge- zijn gebladerte graag de winter door. bied en in de essen-iepenbossen. Zijn specifieke levenscyclus maakt de klimop
Als de boom minder vitaal is of, afhankelijk van de soort, niet zo snel groeit, kan de klimop deze inhalen. Als gevolg daarvan krijgen de bladeren van de boom onvoldoende licht.
erg belangrijk als voedselbron. Hij bloeit van september tot eind oktober en levert veel nectar en stuifmeel op een moment dat die bij andere planten snel in aanbod afnemen. Wespen, bijen, zweefvliegen, kevers en vlinders brengen regelmatig een bezoekje aan de bloemen van de plant. In het vroege voorjaar rijpen de (voor ons zeer giftige) blauwzwarte bessen. Lijsters, spreeuwen en merels, maar ook marters, dassen en vossen lusten die maar al te graag. De bessen rijpen op het einde van de winter, wanneer elders in de natuur weinig voedsel te vinden is.
Beperk de bestrijding van de klimop tot specifieke en/of tijdelijke situaties zoals de vrijstelling van jonge bomen of het sporadisch terugsnoeien in erg traag groeiende boomsoorten. Bij de meeste, gezonde bomen moet je niets doen. Uitzonderingen zijn de monumentale bomen, waarin af en toe een boomverzorger aan het werk is. De klimop kan hem hinderen bij het gebruik van zijn klimgordel en kan zelfs gevaarlijk zijn.
‘t Limburgs Bosbelang | 25 | zomer | 3
Parasiet of niet? Velen denken dat de klimop zijn gastplant langzaam maar zeker ‘vermoordt’. Dat beeld is overdreven. De klimop kan ouder worden dan vele inheemse boomsoorten en durft zijn gastplant al eens overleven! Hij heeft groene blaadjes, waarmee hij zelf aan fotosynthese of bladgroenwerking doet. Zijn wortels halen water en voedingsstoffen uit de grond. Zijn talloze kleine luchtworteltjes hebben enkel een hechtingsfunctie. Ze dringen het weefsel van de dragende boom niet binnen! Op het vlak van de lichtconcurrentie vormt de klimop bij de meeste gezonde bomen geen probleem. Hij verkiest de halfschaduw, en blijft bij gezonde bomen onder de levende blaadjes. Bovendien levert hij goed verteerbaar bladstrooisel. De diameter van de bomen die klimop ‘dragen’, neemt daarom sneller toe dan die van de bomen zonder de groene gast. Bij kwijnende of zieke bomen overgroeit de klimop geleidelijk de kruin. Daar neemt hij steeds meer licht weg. Zijn gastplant kan minder en minder aan fotosynthese doen en zal sneller verzwakken. Als de klimop op de buitenkant van de kruin groeit, verschuift het zwaartepunt en neemt de kans op uitscheurende takken toe. De klimop kan ook meer kans op windval geven: in de winter houdt hij zijn blaadjes en vangt hij meer wind. Belangrijk: de klimop is gewoonlijk niet de oorzaak van de windval, maar kan het proces wel versnellen. We kunnen hem al met al toch een onschadelijke gast noemen … Als de boom minder vitaal is of, afhankelijk van de soort, niet zo snel groeit, kan de klimop deze inhalen. Als gevolg daarvan krijgen de bladeren van de boom onvoldoende licht. Dit artikel is een bewerking van een tekst van Nicolas Vandenplas (Bosgroep Groene Corridor) en Karolien Van Diest.
Het klimop slingerde een festoen Van levend groen Om raamkozijn en geveltrans En greep zich vast in spleet en scheur. Jan Pieter Heije (1809 - 1876)
Foto: Annemie Hannosset
boscertificatie
Boscertificering: wordt duurzaam bosbeheer een sterk merk? Als consument kom je steeds meer houtproducten met een FSC- of PEFC-logo tegen. Zo’n logo betekent dat het hout gecertificeerd is en uit een duurzaam beheerd bos komt. Via boscertificering wordt duurzaam bosbeheer economisch interessant. De vraag naar gecertificeerd hout sterk stijgt. Sinds enkele jaren vind je in de winkelrekken ook een uitgebreid gamma aan FSC-producten, van kleurpotloden tot tuinmeubilair. Met maar liefst 4 142 ha FSC-bos blijft Limburg niet achter. Interessant is dat via de groepscertificering van het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) ook de privéboseigenaar gemakkelijk een certificaat kan behalen. De term ‘duurzaam’ die je vandaag overal hoort of leest, komt oorspronkelijk uit de bosbouw. ‘Duurzaam’ bosbeheer beantwoordt aan drie eisen. Het houdt rekening met het milieu, het eerbiedigt de sociale rechten van de plaatselijke bevolking en de bosarbeiders, en het is economisch leefbaar.
enkel op duurzaam geoogst hout voorkomt. De controles van onafhankelijke en onpartijdige certificatie-instellingen moeten dat garanderen. Met controleketencertificatie gaat men nog een stap verder. Een product komt pas als gecertificeerd product in de winkel, als alle verwerkende instanties aan bepaalde voorwaarden voldoen.
Garantie van bos tot consument Duurzaam bosbeheer wordt interessanter als het een financiële meerwaarde geeft. Het is belangrijk dat de consument weet waar duurzaam bosbeheer voor staat en hoe hij het kan steunen. Een aantal initiatieven moeten dit besef helpen realiseren. Zo moet het eindproduct dat in de winkel ligt, zijn oorsprong uit een duurzaam beheerd bos tonen. Dat gebeurt via een certificatielabel. De consument moet de garantie krijgen dat dit label
FSC en PEFC De bekendste certificatie-instellingen voor duurzaam bosbeheer zijn FSC en PEFC. FSC staat voor Forest Stewardship Council, vrij te vertalen als de Raad voor Duurzaam Bosbeheer. PEFC is de afkorting van Programme for the Endorsement of Forest Certification schemes, vrij te vertalen als het Programma voor de Toelating van Boscertificeringssystemen. FSC werd in 1993 opgericht door internationale milieu- en mensenrechtenorganisaties,
Tropisch houttransport (bron www.birdlife.org)
inheemse bevolkingsgroepen en bedrijven uit de bos- en houtsector. De organisatie stelde een lijst op van tien algemene principes voor een verantwoord bosbeheer. Een nationale of regionale FSC-werkgroep (in België is dat www.fair-timber.be) past de principes steeds aan de plaatselijke situatie aan. PEFC werd in 1999 opgericht op initiatief van boseigenaars uit verschillende Europese landen. Ieder land of gewest dat een PEFC-certificering wil, moet zelf zijn beheerstandaard uitwerken. PEFC evalueert of die voldoet aan de Europese criteria die zijn vastgelegd op de Interministeriële conferenties van Helsinki (1993), Lissabon (1998) en Wenen (2003) over de bescherming van de Europese bossen. De belangrijkste verschillen tussen de FSCen PEFC-certificering: • PEFC baseert haar normen op de criteria voor de bescherming van de bossen die in
‘t Limburgs Bosbelang | 25 | zomer | 5
de Europese Interministeriële conferenties zijn vastgelegd. FSC heeft eigen criteria. • FSC focust op de rechten van de inheemse volkeren in de tropen. PEFC ontstond op initiatief van de Europese bosbouwsector. PEFC adviseert om op nationaal niveau alle betrokken partijen de toegang tot het beslissingsproces te geven. FSC verplicht dat. • FSC accrediteert of erkent zelf de organisaties die de audits mogen uitvoeren in het bos en het FSC-certificaat mogen toekennen. Bij PEFC gebeurt de accreditatie van de externe controleurs door de officiële nationale accreditatie instantie (bij ons BELAC, de Belgische accreditatieinstelling), conform de uitgewerkte ISOrichtlijnen. • Op dit ogenblik is het FSC-label het enige label dat de steun krijgt van alle milieugroeperingen. Het geeft volgens hen meer garanties voor de bescherming van de ‘oerbossen’ tegen de ontbossing, de degradatie en de omzetting van de natuurlijke bossen naar plantages. Een privéboseigenaar in Vlaanderen kan voorlopig enkel kiezen voor een FSC-label, omdat de Vlaamse boswetgeving verschilt van de Waalse. Het is mogelijk dat binnen een paar jaar een Vlaamse PEFC-beheerstandaard bestaat. Die moet uitgewerkt worden in consensus tussen boseigenaars,
natuurverenigingen, wetenschappers, de houtverwerkende industrie, consumenten en de overheid. De eerste verkennende gesprekken worden gevoerd. Momenteel worden in opdracht van minister Crevits de FSC- en PEFC-standaarden vergeleken en onderzoekt men of ze voor Vlaanderen op elkaar kunnen afgestemd worden. Economische waarde De vraag naar Belgisch hout met een label stijgt. In 2007 bracht men naar schatting 25 000 m³ industriehout uit de FSC-gecertificeerde Vlaamse domeinbossen op de markt. Minstens 10 000 m³ daarvan was brandhout. Platenproducent Norbord (Genk) maakt van Limburgs FSC-hout OSB-platen met een FSC-label. Vlaanderen telt heel wat houthandels en papierproducenten met een label. Vooral de grotere verwerkende bedrijven uit onder andere België, Nederland en Duitsland, tonen interesse in gecertificeerd hout. FCS-gecertificeerd bos in België Sinds 1997 werd in Vlaanderen 10 000 ha bos FSC gecertificeerd. De Vlaamse certificering startte in de grotere bossen van de Vlaamse overheid, zoals het Meerdaalwoud en het Vlaamse deel van Zoniën. In Wallonië is 261 664 ha bos PEFC gecertificeerd. Van alle Vlaamse provincies is Limburg met haar 4 142 ha FSC-bos medekoploper naast
Vlaams-Brabant wat betreft de oppervlakte gecertificeerd bos. Voor Vlaanderen werden de eerste privéboscertificaten in Limburg toegekend. Ook voor de privéboseigenaars Als individuele boseigenaar een FSC-certificaat aanvragen, is op zich niet evident. Met het concept van de groepcertificering kunnen privéboseigenaars het label gemakkelijker behalen. De ondersteuning van het ANB als groepsmanager vermindert de organisatorische en de administratieve lasten. Bij de groepscertificering verenigen een aantal boseigenaars zich tot een groep en delen ze de kosten. Het groepscertificaat telt 10 636 ha FSC gecertificeerd bos in Vlaanderen. Het staat sinds 2008 open voor alle Vlaamse boseigenaars, zowel de openbare besturen als de privé-eigenaars. De grootte van hun eigendom is onbelangrijk. De eerste en veruit belangrijkste vereiste waaraan een bosbeheerder moet voldoen, is het hebben en volgen van een uitgebreid bosbeheerplan conform de Criteria Duurzaam Bosbeheer. Geïnteresseerde bosbeheerders kunnen contact opnemen met hun Bosgroep voor meer informatie.
Dit artikel is gebaseerd op een tekst uit de Bosbode (jaargang 2009, jaargang 5, nr.1, p.4 ).
Foto: Pascal Vanhees
6 | ‘t Limburgs Bosbelang | 25 | zomer
Waarom certificeren? Jaarlijks gaat 13 miljoen ha bos verloren, een groot deel door de illegale kap (mijnbouw, palmolie, veeteelt, houtnijverheid, papierindustrie, …). Houtsoorten boycotten omdat de oogst ervan niet op een verantwoorde wijze gebeurt, is nutteloos. Als een woud geen economische waarde meer heeft als ‘houtproducent’, vervangen de boosdoeners het door een alternatief dat wel geld opbrengt, zoals de landbouw of de veeteelt. Als meer mensen voor hout met een label kiezen, wordt een verantwoord beheer voor de boseigenaars interessanter. Meer info: www.fsc.be en www.pefc.be/nl/
Foto: Benjamine Bufkens
‘t Limburgs Bosbelang | 25 | zomer | 7
hout in de kijker
Hout in de bouw Bouwen of verbouwen met hout is in! Het gebruik van hout als brandhout zit al langer in de lift. Maar wie stookt met hout, en het zelf zaagt en klieft, weet dat veel hout ‘te schoon’ is om op te branden. In heel wat bossen werken de beheerders de beheerachterstand weg. Daardoor komt meer hout van een betere kwaliteit op de markt. Dat hout past als bouwmateriaal perfect in de tendens van duurzaam en gezond bouwen en wonen. Deze tendens boeit ook onze bosgroepleden. Daarom trokken de Limburgse Bosgroepen op 31 maart met 40 privéboseigenaars naar houtzagerij Helsen en Kamp C in de Antwerpse Kempen.
Misopvattingen over hout: reacties van enkele houtspecialisten! Hout is ‘van de oude stempel’. Fout! Hét hernieuwbare en duurzame bouwmateriaal bij uitstek is hout. Het heeft een lange levensduur en kan na zijn dienstjaren gerecycleerd worden. Het is de meest ecologische keuze. In vergelijking met andere materialen vraagt de verwerking van hout opmerkelijk minder energie: een houten balk kost vijf maal minder energie in de productie dan een betonnen versie. Als bewuste consument kan je kiezen voor gecertificeerd hout. Daarmee steun je het bosbehoud en het duurzaam beheer van bossen (zie artikel blz. 5). Een houten huis betekent meer brandgevaar. Fout! Hout is brandveiliger dan staal! Bij een
8 | ‘t Limburgs Bosbelang | 25 | zomer
brand in een stalen loods valt de hele constructie in elkaar. Een houten loods is na een brand zwartgeblakerd, maar blijft overeind. Hout brandt heel traag en geeft de warmte langzaam af. Een stalen balk verhit veel sneller en bezwijkt bij ongeveer 500 à 800 °C. Ik kies liever voor bakstenen en beton. Waarom? Hout is een goede thermische isolator die 5 keer beter scoort dan baksteen, 12 keer beter dan beton, 400 keer beter dan staal en 1 500 keer beter dan aluminium. Als een houten en een betonnen ruimte exact dezelfde temperatuur hebben, voelt de houten ruimte warmer aan. In een houten huis verbruik je meer energie. Fout! Hout is poreus: het weegt weinig en isoleert goed. In vergelijking met andere materialen heeft het een erg lage thermische geleidbaarheid. Dat betekent dat gebouwen met of van hout een goede energiehuishou-
Foto’s “Hout in de bouw”: Benjamine Bufkens en Pascal Vanhees
ding hebben: er is haast geen temperatuurverschil tussen het houtoppervlak en de omgeving. Bij hout zijn er geen koudebruggen. Dus: geen koudestraling of condenswater. Hout voelt altijd warm aan, koelt traag af en warmt traag op. Veel stoken of koelen in een kamer met hout is niet nodig. Dat bespaart energie. Een tip: [vet] hout en vloerverwarming gaan perfect samen. Vraag vooraf het advies van een erkende specialist. Die vertelt je waar je rekening mee moet houden: de vochtigheidsgraad van het hout, de geleidelijke opwarming van het vloersysteem, …. Houten binnenafwerking is niet hygiënisch. Fout! Het is zelfs gezond! Hout ademt en regelt het binnenklimaat. Volgens wetenschappelijk onderzoek vormen houten vloeren, wanden en plafonds een natuurlijke buffer tegen temperatuur- en vochtverschillen. De onbehandelde houtsoorten regelen automatisch de luchtvochtigheid in een
kamer. De mens voelt zich het best bij een relatieve luchtvochtigheid tussen 45 en 65 %. Bij die vochtigheid maken schimmels, huisstofmijten en bacteriën minder kans op overleving. Zo blijven allergieën, astma en infecties achterwege. Een tip: wie van deze eigenschap wil genieten, mag zijn hout niet afdichten (bijvoorbeeld met een klassieke vernis). Er bestaat een uitgebreid gamma aan ademende producten: beits, olie, was, ... Ze zijn veel gezonder voor de bewoners. Als je voor hout kiest, houdt dan rekening met de plaats en de manier waarop je dat hout gaat gebruiken. In je interieur kan je vaak probleemloos onbehandeld hout gebruiken.
Bezoek aan Kamp C en aan bedrijf Helsen Duurzaam Bouwen in de praktijk Op 31 maart bracht een 40-tal privéboseigenaars een bezoek aan Kamp C. Ze kregen er een antwoord op al hun vragen over het duurzaam gebruik van hout en milieuvriendelijk bouwen en wonen. De Limburgse evenknie van Kamp C is het Centrum Duurzaam Bouwen (kortweg CeDuBo), gehuisvest op de mijnsite in Heusden-Zolder. CeDuBo wil duurzaam bouwen op grote schaal promoten en in de praktijk brengen. Het organiseert, samen met het Steunpunt Dubolimburg (zelfde locatie), diverse activiteiten voor een zo ruim mogelijk publiek. Meer info over hun werking en activiteiten kan u nalezen op www.cedubo.be en op www.dubolimburg.be
Hout gaat niet lang mee. Fout! Hout is een natuurproduct en natuurproducten zijn vatbaar voor de aantasting door schimmels en insecten. Maar de juiste houtkeuze in combinatie met de juiste bescherming garanderen een lange levensduur. Houten huizen zijn veel te warm in de zomer. Deels correct! Het klopt dat houten woningen gevoeliger zijn voor oververhitting. Als je aandacht schenkt aan dakoversteken, balkons, luifels, zonneweringen en zonneschermen, lost dat probleem zichzelf op.
ook een particulier, kan bij Helsen stammen laten verzagen. Het bedrijf voert alle bomen in. Over een potentiële markt voor Vlaams kwaliteitshout gesproken! Twee boomzagen en één fineerzaag verwerken zo’n 15 000 m³ per jaar. De selectie van de stammen gebeurt op basis van ervaring. Sommige stammen worden verzaagd, andere dienen voor fineer. Afhankelijk van de bestemming, verzaagt men het hout in balken of planken van verschillende diktes. Hout in de bouw kent veel toepassingen. Denk maar aan de balken voor de houtskeletbouw, de planken voor trappen, parket en meubels, en het fineer voor de afwerking van keukens. Verzaagd hout droogt meestal een jaar in de buitenlucht (onder dak). Daarna gaat het voor twee à drie maanden in de droogkamer die wordt verwarmd met verhakseld afvalhout. Er gaat geen hout verloren! Daarna legt men het opnieuw buiten.
De Limburgse Bosgroepen ondersteunen duurzaam bosbeheer. Concreet gaat dat meestal over de wegwerking van achterstallige dunningen. Het achterstallige dunningshout van de meeste naaldbossen is enkel geschikt voor bulktoepassingen, zoals OSB- of spaanplaten. Maar bij elke volgende kapping halen bosbeheerders echter hout van een steeds hogere kwaliteit uit hun bos. Mooi naaldhout biedt bijvoorbeeld al heel wat mogelijkheden!
De stammen die voor fineer dienen, kookt men drie à vier dagen in water. Eens ze uit het water komen, moet men ze zo snel mogelijk verwerken. Om zandkorrels of steentjes in de machines te vermijden, verwijdert men de schors van de boom vóór de stam tot fineervellen wordt verzaagd. De vellen zijn minder dan 0,5 mm dik! Ze gaan één voor één door een persmachine om te drogen. Bij de vellen van de eik moet dit vaak twee keer gebeuren. De vochtigheid mag niet méér dan 10 tot 15 % bedragen. De beuk heeft de neiging te gaan ‘golven’ en moet daarom een keer extra door de pers. Voor laminaat worden de stammen tot dikkere vellen verzaagd.
Dit artikel is gebaseerd op informatie verkregen via www.hout.be en www.cedubo.be. Met dank aan Benjamine Bufkens voor het excursieverslag.
Helsen: hoe het begon ... In de vooroorlogse crisisjaren (1933) begon grootvader Emiel Helsen met een kleine ambachtelijke zagerij in de Kempen. In 1955 was de installatie van de eerste fineermachine een feit. In 1975 zette zoon Willy Helsen de expansie verder met een nieuwe zagerij in OostFrankrijk. Dat bedrijf groeide uit tot de volwassen zagerij-drogerij-schaverij die het vandaag is. In 2002 nam Helsen een kleine fineervoegerij over in Deinze. Op dit moment hebben de vier kinderen van Willy - de derde generatie Helsen - de leiding over het bedrijf en stellen ongeveer 40 mensen tewerk. Bedrijfsactiviteiten Helsen verwerkt voornamelijk eik, beuk en es. Ook grote stammen tropisch hardhout worden er in loonzagen verwerkt. De klanten, waaronder Zweden, Duitsers, Nederlanders, … brengen de stammen naar het bedrijf waar ze volgens de vraag verzaagd worden. Dan gaan ze terug naar de klant. Iedereen,
‘t Limburgs Bosbelang | 25 | zomer | 9
Selectie van het hout – op basis van ervaring.
Een gekookte essenstam die tot fineer verwerkt zal worden.
Verzagen van een stam tot fineervellen.
10 | ‘t Limburgs Bosbelang | 25 | zomer
Verzagen van tropisch hardhout ‘padoek’ tot planken. Het hout is zo hard dat men de zaag om de twee uur moet scherpen! Voor eik gebeurt dit om de vijf uur. Stammen tot 1,8 m diameter kunnen verwerkt worden.
Verzaagd hout dat ligt te drogen.
Buitenafwerking met lork.
bosbeheer
Breng leven in je bos!
Foto: Karolien Van Diest
Elk bos heeft zijn vaste bewoners. Er zijn echter ook veel diersoorten die er maar deeltijds in vertoeven of er een belangrijk deel van hun voedsel vinden. Van de bijna 100 000 ha privébos in Vlaanderen is heel wat in eigendom of in het beheer van jagers. Ze zijn vooral bekommerd om de populaties ree, haas, konijn en fazant en verhogen met kleine ingrepen het voedselaanbod en de dekkingsmogelijkheden in hun bos. Vaak genieten ook andere soorten hiervan. Er zijn ook veel niet-jagende privéboseigenaars of beheerders die de natuurwaarde van hun bos willen vergroten. Ze planten soms met de beste bedoelingen de ‘verkeerde’ soorten aan. Een bos is geen tuin! Bamboe en coniferen horen er echt niet thuis! Gelukkig zijn er talrijke alternatieven die natuurlijker en goedkoper zijn en die bovendien tegemoetkomen aan de huidige inzichten en regelgevingen voor een goed natuur- en bosbeheer.
Van wildakkerbeheer naar (on)kruidakkerbeheer Wildakkers zijn alle percelen die de mens heeft ingericht om het wild in een gebied van meer voedsel te voorzien. In de praktijk gaat het meestal om kleine veldjes met vooral maïs, middenin natuur- en bosgebieden. Ga voor diversiteit Monotone wildakkers met maïs kan je perfect vervangen door gevarieerde (on)kruidakkers. Het beheer ervan is minder intensief en je kan er mooie resultaten mee bereiken. Ze bieden dekking (bv. bladrammenas en bladkool), voedsel (zie lager), stofbaden en zonneplekken voor de verschillende wildsoorten, zowel in het bos als aan de bosrand. (On)kruidakkers lokken bovendien insecten
en kevers waardoor de natuurlijke voedselpiramide versterkt wordt. De fazant, de patrijs, de ree en de haas profiteren er van mee en bijvoederen wordt overbodig! Rekening houdend met de Vlaamse wetgeving is dit mooi meegenomen. Een pluspunt voor erkende wildbeheereenheden is de mogelijkheid tot subsidiëring door het Agentschap voor Natuur en Bos. Verbeter de biotoop Een gevarieerde biotoop is voor heel wat diersoorten een thuis in verschillende levensfasen en seizoenen. Ook hier zien we een tendens: de overgang van intensieve ingrepen naar een meer natuurlijk (en goedkoper!) beheer. Goed ingerichte biotopen met inheemse soorten kunnen hogere en gezondere dierpopulaties ondersteunen dan klas-
sieke, strak afgelijnde biotopen met weinig interessante exoten. Coniferen, bamboe, sparretjes, … bieden mogelijk enkele jaren dekking, maar hebben geen andere functie. Betere inheemse alternatieven zijn hakhoutbosjes van els, wilg, hazelaar, tamme kastanje en berk.Struwelen van meidoorn of sleedoorn bieden bovendien ook voedsel! Kies voor klein en verspreid Kies voor verschillende, kleine akkertjes en niet voor één of twee grote wildakkers. Maak je akkers niet groter dan 20 are en voorzie een goede spreiding. Een regelmatige, oppervlakkige grondbewerking is nodig om ze in stand te houden. Tussendoor kunnen de akkers (tijdelijk) braak liggen.
‘t Limburgs Bosbelang | 25 | zomer | 11
Voedsel voorzien: wat kiezen? Wil je meer insecten zoals sprinkhanen, halm-, hout- en bladwespen, spinnen, bladhaantjes, snuitkevers, rupsen van dag- en nachtvlinders, bladluizen en langpootmuggen in je bos? Granen en zaden bieden wintervoedsel. En vlinderbloemigen, zoals wikke en klavers, zijn goede bodemverbeteraars. Een goed basismengsel om in te zaaien bestaat bijvoorbeeld uit zomerspelt, luzerne, tarwe, gerst, rogge, haver, zonnepitten, quinoa, serradella, bladrammenas, zilverboekweit, zoete lupinen, anijszaad, bladkool, phacelia, mergkool, knollen, veldbonen en erwten. Geïnteresseerde bosbeheerders kunnen bijvoorbeeld bij het Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren terecht voor een kant-en-klaar mengsel dat vroeg in het voorjaar gezaaid moet worden. Misschien net te laat voor dit jaar, maar een goede tip voor volgend jaar! Bestellen kan via www.rlh.be (onder projecten). De kostprijs bedraagt gemiddeld ¤ 1,57/kg (afhankelijk van de bestelde hoeveelheid).
De patrijs Om te broeden zoekt de patrijs een goed beschut plekje uit. Liefst eentje waar roofdieren als vossen en stootvogels hem niet snel vinden. Hij kiest vaak een plaatsje te midden van kruidenrijk gras, braamstruwelen in het veld, of nestelt zich in een bosrand. Zijn voorkeur gaat uit naar ‘kruidrijke broedplaatsen’ waar veel insecten zitten, het ideale voedsel voor de jonge patrijzen. Wil je de patrijs in alle rust laten broeden? Stel dan je jonge aanplant niet te vroeg en niet te proper vrij van ruigte. Geef de boompjes net genoeg licht om te groeien, maar maai ze niet korter.
12 | ‘t Limburgs Bosbelang | 25 | zomer
Ingezaaide bloemenrand inheemse soorten. Foto: INBO
Dekking creëren
allerlei coniferensoorten, rododendron, … De aanwezigheid van deze exoten stemt niet Wild heeft voedsel en rust- of nestplaatsen overeen met duurzaam bos- en natuurbenodig. Deze situeren zich vooral in bosran- heer, noch met de Criteria Duurzaam Bosbeden en struwelen. heer en de toekomstige instandhoudingsdoelstellingen. Er bestaan meestal veel inteVersterk je bosranden! ressantere alternatieven onder de inheemse Bosranden zijn erg druk bezochte en soorten. bewoonde boszones. Zoals de schets van een ideale bosrand illustreert (zie onderaan), is Voorzie een natuurlijke onderetage deze best zo golvend mogelijk. Vooral bos- Inheemse soorten dragen bij tot een hogere randen die op het zuiden georiënteerd liggen, natuurwaarde van het bos. Daar profiteert zijn voor veel soorten interessant. Golvende het wild dan weer van. Een dichte opslag van bosranden creëren zeer veel kleine habitats inheemse bomen en struiken met veel ruigte en verhogen de diversiteit aanzienlijk. biedt een ideale wildbiotoop. Voor een herbeJe kan ze verrijken met inheemse zaaddra- bossing met inheemse soorten krijg je als gende struiken. Daar komen heel wat insec- boseigenaar trouwens subsidie. De aanleg ten op af, die op hun beurt weer vogels aan- van een onderetage wordt extra beloond trekken. Bramen zijn (ten onrechte) weinig (¤ 500/ha). Een natuurlijke onderetage van geliefd bij mensen. Ze bieden nochtans zowel bijvoorbeeld linde, haagbeuk of hazelaar is dekking als voedsel. Hun blaadjes vormen interessant voor het wild. Als je bijvoorbeeld doorgaans het hoofdbestanddeel van de win- de Amerikaanse vogelkers in je bos bestretervoeding van de ree. Braamstruwelen zijn den hebt, vul je de open plekken best op met erg interessant als bosrand. Ze schermen je soorten waarvan niet genoeg zaadbomen in bos af van ongewenste betreding en versto- de buurt zijn. Op die manier kan je ze toch in ring! In jachtkringen adviseert men vaak je bos krijgen. Dankzij de schaduw van de niet-standplaatsgeschikte exoten voor dek- ‘nieuwe’ bomen komt de Amerikaanse vogelking, zoals fijnspar, cotoneaster, sneeuwbes, kers bovendien minder snel terug.
Breng licht in je bos Op tijd en stond een gezonde dunning doorvoeren in je bos is geen overbodige luxe, zonder dat je het volledig moet platgooien. Vlaanderen telt vrij veel bossen van middelbare leeftijd die door een dunningsachterstand tamelijk donker zijn. Ze hebben een schaarse natuurlijke ondergroei met weinig kruiden en struiken. Dat betekent bijgevolg ook weinig dekking en voedsel voor dieren. Vaak ontwikkelt zich na het dunnen spontaan een interessante struiken- en kruidenlaag. Leg een poel aan Een poel in je bos is geen slecht idee. Hij trekt kikkers en andere waterliefhebbers aan. Zie je dat wel zitten? Er zijn wel een paar dingen waar je rekening mee moet houden. Een poel leg je best aan op een natte plek in je bos waar geen waardevolle bosvegetaties voorkomen. De planten en de dieren die in en rond het water leven, hebben voldoende licht nodig. Als de struiken en bomen rond de poel te hoog worden, nemen ze het licht in en rond het water weg. Regelmatig snoeien of een hakhoutbeheer is de boodschap! Je zult zien dat het de moeite loont. Let wel: je bent verplicht een vergunning aan te vragen. Bij je gemeente kan je terecht voor informatie. Veel gemeenten geven bovendien subsidies voor de aanleg en het onderhoud van poelen.
Rand met quinoa, pluimgierst, huttentut, vlas, granen en zonnebloem. Foto: INBO
Dit artikel is gebaseerd op een tekst van Dirk Criel van studiebureau Econnection en een interview met Etienne Wauters, jager-bestuurder Bosgroep DijleGeteland, verschenen in ‘de BOSgROEP’, tijdschrift van de Vlaams-Brabantse Bosgroepen (jaargang 2, nr.6, p.4 ). Het werd aangevuld met informatie van het Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren (www.rlh.be)
Foto: Karolien Van Diest
Foto: Benjamine Bufkens
‘t Limburgs Bosbelang | 25 | zomer | 13
nieuws van de bosgroepen Werkgroep arbeidersploeg – alternatieven voor de bestrijding van Amerikaanse vogelkers en Amerikaanse eik met glyfosaat Tijdens de halfjaarlijkse bijeenkomsten van het Limburgs Overlegplatform (LOP) worden onderwerpen besproken die elke Limburgse Bosgroep aanbelangen. Elke Bosgroep is er trouwens ook in vertegenwoordigd. Omdat
Bosgroep West-Limburg UBHP Beringen Naast het stadsbestuur en andere overheden nemen 58 privéboseigenaars deel aan het uitgebreid bosbeheerplan van Beringen! De privéboseigenaars beheren samen 114 ha bos, de stad en andere overheden ongeveer 400 ha. De deelnemende bossen liggen vooral in Beverlo rond het Binnenveld, in Koersel en in Paal. Het studiebureau Econnection werkt
sommige thema’s, zoals de arbeidersploegen, nu eenmaal méér overleg vragen, werd binnen het LOP de werkgroep [vet] arbeidersploeg [vet] opgericht. Op de agenda van de werkgroepvergadering van maart 2009 stond de bestrijding van de Amerikaanse vogelkers en Amerikaanse eik. De centrale vraag was: wat zijn de alternatieven voor glysofaat bij de bestrijding van deze soorten? Glyfosaat is niet milieuvriendelijk en de kostprijs stijgt. De werkgroep besliste om op verschillende locaties alternatieve bestrijdingen uit te testen. Deze alternatieven moeten effectief, efficiënt en uitvoerbaar zijn. Enkele mogelijkheden op een rijtje: • De jonge scheuten knakken waardoor de
plant op termijn ‘uitgeput’ geraakt. • De stammen op heuphoogte afzagen. Deze zullen opnieuw uitschieten en in een volgende fase net iets lager opnieuw afgezaagd worden. Ook deze aanpak zal de plant uitputten, waardoor ze op termijn afsterft. • De afgezaagde stronken bedekken (met bijvoorbeeld bosgrond). De arbeidersploegen zullen op voldoende grote percelen werken om de huidige en de experimentele bestrijdingsmethoden te testen en te vergelijken. Heb jij als boseigenaar zelf al experimenten ondernomen voor de bestrijding? Laat het ons zeker weten! (tel. 011 23 83 29)
momenteel aan de eerste fase in de realisatie van het beheerplan: de inventarisatie van alle bossen. Gedurende ongeveer zes maanden verzamelt het alle gegevens van de boseigenaars. Na een overleg met de stuurgroep en FSC-gecertificeerd bos een tussentijds rapport, consulteert het de in Hamont-Achel! deelnemende eigenaars. Daarna staan de Recent breidde het gecerbeheervisie en de beheerdoelstellingen op het tificeerd bos in Limburg programma. Deze tweede fase duurt ongeveer sterk uit. Een primeur: twee maanden. In een derde fase werkt het voor het eerst haalden studiebureau de beheerplanning uit. Econenkele privébossen het nection zal regelmatig overleggen met de FSC-certificaat! De stad stuurgroep. De betrokken boseigenaars worden op de hoogte gehouden tijdens de info- Hamont-Achel lag, samen met de Bosgroep Noordoost-Limburg en het Agentschap voor wandelingen en –momenten.
Bosgroep Noordoost-Limburg
Foto: Pascal Vanhees
14 | ‘t Limburgs Bosbelang | 25 | zomer
Natuur en Bos (ANB) Regio Noordoost-Limburg aan de basis van deze realisatie. Op 10 januari 2009 werd het certificaat officieel toegekend. In de Bosgroep Noordoost-Limburg werden al verschillende uitgebreide bosbeheerplannen goedgekeurd. Na de goedkeuring van een plan, is een FSC-certificering een logische volgende stap. Met het systeem van de FSC-groepscertificering van het ANB kan elke boseigenaar - ongeacht de grootte van zijn of haar eigendom – het certificaat vrij gemakkelijk behalen. Meer info over de certificering vind je in het artikel ‘Boscertificering’ pagina 5. Bosbeheerplan Grote-Brogel in Peer Het boscomplex Grote-Brogel is het volgende dat opgenomen is in de planning van de Bosgroep Noordoost-Limburg. Op 4 april 2009 vond de eerste infowandeling plaats voor de beheerders van de bossen in die regio. De bossen onderscheiden zich door hun sterke versnippering, de kwalitatief goede naaldhoutbossen en de massale aanwezigheid van de Amerikaanse vogelkers. De Bosgroep en de stad Peer nodigen de boseigenaars/beheerders uit deel te nemen aan het uitgebreid bosbeheerplan. Ze zullen hiervoor in de komende maanden persoonlijk gecontacteerd worden. Heb jij nu al vragen? Je kan steeds bij jouw bosgroepcoördinator, terecht.
Bosgroep Zuid-Limburg
het nieuwe project ‘SOorten en LAndschappen, dragers voor BIOdiversiteit (SOLABIO). Uitgebreid bosbeheerplan Sint-Truiden, Nieuwerkerken en Gingelom In 2008 startte het studiebureau Econnection met het opmaakproces van een gezamenlijk beheerplan met de drie gemeenten, 7 andere openbare eigenaars en 61 privé-eigenaars. In totaal gaat het om ongeveer 240 ha bos. Dit voorjaar konden alle deelnemers hun opmerkingen op een eerste beheervoorstel voor hun percelen doorgeven. Zoals afgesproken tijdens de stuurgroepvergadering van 14 mei ontvangen alle eigenaars in juli een herwerkt en uitgebreid voorstel met een duidelijke bestandenkaart. Dit voorstel zal een timing voor de beheerwerken voor de volgende 20 jaar bevatten. Het moet verduidelijking bieden over de verplichtinggraad van de verschillende voorstellen. De deelnemers kunnen gedurende enkele weken na de ontvangst hun opmerkingen, vragen en suggesties aan het studiebureau of de Bosgroep doorgeven. De volgende stap is de goedkeuring van het ontwerpbeheerplan door de stuurgroep. Tijdens de consultatie (één maand eind 2009) kunnen alle geïnteresseerden het document doornemen en eventuele opmerkingen melden. Op basis van relevante reacties kunnen nog kleine aanpassingen doorgevoerd worden. Daarna gaat het plan ter goedkeuring naar het ANB. Limburgs Landschap vzw lanceerde een aankoopactie in de vallei Binderveld (Nieuwerkerken). Dit schepte wat verwarring bij enkele deelnemende boseigenaars uit die regio. Elk lid van de Bosgroep is uiteraard vrij hierop in te gaan. Een aantal belangrijke feiten zetten we even ter verduidelijking voor jou op een rijtje: • Limburgs Landschap vzw is een terrein-
beherende organisatie (de Bosgroepen kopen geen bossen aan, maar ondersteunen particuliere eigenaars bij het beheer) • Erkende natuurverenigingen genieten via de Vlaamse Landmaatschappij in bepaalde gebieden van het zogenaamde voorkooprecht. Dat maakt de verwerving van een eigendom een stuk makkelijker. Ook voor de particuliere eigenaars die hun eigendom via de aankoop kunnen vergroten, zijn er mogelijkheden. Zij kunnen aankopen realiseren, mits het volgen van de juiste procedures in dergelijke regio’s. Eigenaars in die situatie kunnen terecht bij de vereniging Landelijk Vlaanderen vzw of bij de Vereniging voor Bos in Vlaanderen vzw (zie onder websites blz. 20). • Erkende natuurverenigingen ontvangen Vlaamse subsidies voor de realisatie van hun beheer. Met een goedgekeurd uitgebreid bosbeheerplan kan je als particuliere eigenaar subsidies ontvangen voor ecologische beheerwerken. Achteraan elke eigenaarfiche van het beheerplan staat een overzicht van alle mogelijkheden tot subsidiëring (gemeentelijk, provinciaal en Vlaams) • De boseigenaars die deelnemen aan het gezamenlijk uitgebreid bosbeheerplan kunnen hun eigendom steeds verkopen. In dat geval moeten ze het beheerplan aan de nieuwe eigenaar overdragen. Gelieve de Bosgroep Zuid-Limburg hierover te informeren! • De Bosgroep Zuid-Limburg streeft naar een constructieve dialoog met alle lokale beheerders als gelijkwaardige gesprekspartners en gaat ervan uit dat particuliere boseigenaars evenzeer een goed beheer kunnen voeren. Indien je aan het beheerplan deelneemt en vragen hebt, neem dan gerust contact op met de coördinator!
Uitgebreid bosbeheerplan Grote Beemd in Wellen goedgekeurd! Op 3 maart keurde het Agenschap voor Natuur en Bos (ANB) het gezamenlijk bosbeheerplan Grote Beemd, een initiatief van de gemeente Wellen, goed! Dit is het “Dankzij de dunning van 2008 waren er dit voorjaar weer veel meiklokjes in ons bos!” tweede gezamenlijke plan dat in het wer- Foto: Marie-Jeanne Stroobants. kingsgebied van de Bosgroep Zuid-Limburg werd opgesteld. Het situeert zich in een gebied dat mede dankzij een gevarieerd privébeheer hoge natuurwaarden kent. Sinds kort past de erkende natuurvereniging Limburgs Landschap in verschillende percelen een maaibeheer toe. Zo ontstaat een interessante mozaïek van open en beboste percelen die voor vele soorten erg aantrekkelijk is. Denk maar aan de kamsalamander die de gemeente Wellen adopteerde in het kader van het project “Gemeenten adopteren Limburgse soorten”. De lokale conservator participeerde namens de gemeente en de natuurvereniging in de stuurgroep die het opmaakproces begeleidde. Ook het ANB maakte daar deel van uit. De Bosgroep nodigde de deelnemende eigenaars uit om beheerwerken ten voordele van de kamsalamander uit te voeren in het kader van
‘t Limburgs Bosbelang | 25 | zomer | 15
Bosgroep Hoge Kempen Uitgebreid bosbeheerplan Lanaken Op zaterdag 24 januari 2009 vond op de kinderboerderij Pietersheim (Lanaken) een infovergadering plaats over het uitgebreid bosbeheerplan Lanaken. Voorlopig nemen twaalf eigenaars deel, goed voor ongeveer 100 ha bos. Heb jij de infovergadering gemist en wil je vrijblijvend toch een terreinbezoek afleggen met de coördinator? Neem dan zo snel mogelijk contact op met de Bosgroep voor een afspraak of meer informatie! Beperkt bosbeheerplan KattevennenNoord in Genk Het beperkt bosbeheerplan KattevennenNoord werd goedgekeurd. Het gebied, met een totale oppervlakte van ongeveer 28 ha, wordt in het noorden en het westen begrensd door de Europalaan, in het oosten door de Noordlaan en de gemeentegrens met Zutendaal en in het zuiden door de gemeentebossen van de Kattevennen (Looienheide). Het grootste deel van de bossen bestaat uit grove den, maar je vindt er ook mooie stukjes met inheems loofhout. De 36 deelnemende boseigenaars hebben 20 jaar tijd om de voorziene beheerwerken uit te voeren. De Bosgroep investeerde de laatste maanden heel wat tijd en energie in de gezamenlijke bosbeheerplannen. Uiteraard blijft er ook aandacht voor de vragen van individuele eigenaars/beheerders. Heb jij vragen of wil je een vrijblijvend terreinbezoek of advies vragen? De Bosgroep helpt je graag verder met het beheer van je bos!
Bosgroep Limburgse Duinen De Raad van Bestuur van de Bosgroep Limburgse Duinen werkte het afgelopen half jaar aan een nieuw beleidsplan. Dat plan is nodig voor de aanvraag van de definitieve erkenning van de Bosgroep. De Raad formuleerde een visie, doelstellingen en acties voor de volgende jaren. Op 16 mei laatstleden kreeg het beleidsplan de goedkeuring van de algemene vergadering. De Raad van Bestuur gaf haar volmacht om met de vooropgestelde doelstellingen een jaarlijks actieplan uit te werken.
16 | ‘t Limburgs Bosbelang | 25 | zomer
Visie van de Bosgroep Limburgse Duinen De Bosgroep Limburgse Duinen biedt een kwaliteitsvolle dienstverlening aan de leden. Die dienstverlening gebeurt vanuit respect voor de wensen van de bosbeheerder en is gebaseerd op een goede interne organisatie en een uitgebreid netwerk van overlegstructuren en samenwerkingsverbanden. Als neutrale schakel tussen overheid en privébosbeheerder streeft de Bosgroep naar een multifunctioneel, duurzaam bosbeheer met extra aandacht voor standplaatsgeschiktheid, bebossingen, toegankelijkheid en exploitatiewegen.
De prioritaire acties van de Bosgroep zijn duidelijk. Ten eerste wil ze zo veel mogelijk beheerd bos ondersteunen. Ten tweede wil ze het opstarten, opvullen en opvolgen van de boscomplexen onderhouden. Ten derde zal ze de boseigenaars blijven aanmoedigen bij het beheer van hun bossen. Tijdens de algemene vergadering van 16 mei 2009 koos de Bosgroep een nieuwe Raad van Bestuur. Luc Vanduffel en Maurice Ballard verlaten de Raad. Arsène Houben en Eddy Maesen nemen hun plaats in. De Bosgroep wil Luc en Maurice hartelijk bedanken voor hun constructieve medewerking de afgelopen jaren!
Coöperatieve van de Limburgse Bosgroepen cvba Resultaten van de houtverkoop van 2009 De Limburgse Bosgroepen verkopen al zeven jaar één maal per jaar gezamenlijk hout op stam voor hun leden. Sinds vorig jaar wordt het hout aangeboden via de Limburgse Bosgroepen cvba. Dit jaar bevatte de houtcatalogus 37 loten van 80 eigenaars. Het totaalvolume van meer dan 11 600 m³ was vergelijkbaar met de hoeveelheid van 2008. De belangrijkste boomsoorten waren grove den, Corsicaanse den en Canadapopulier. Een primeur voor Limburg was de verkoop van 591 m³ FSC-gelabeld hout uit privébos!. De tabel van de houtverkoop geeft per lot de boomsoort, het aantal bomen, het
aantal m³, het aantal verkopende boseigenaars, de verkoopprijs en de firma die het hout kocht. Nieuwe spelregels! Op basis van een grondig onderzoek van de verkoopvoorwaarden en methode in 2008 – het Lottoproject ‘Professionalisering van de houtverkoop’ – werden een aantal aanpassingen ingevoerd. Zo wordt voor het eerst werkelijk rekening gehouden met een aantal grieven van de houtkopers. Een goede samenwerking tussen bosgroepen en houtkopers en exploitanten is essentieel, omdat zij in de praktijk heel sterk het bosbeeld bepalen. Vanaf dit jaar kiest de cvba resoluut voor de positie van ‘lasthebber’. De boseigenaar is hierbij de lastgever en blijft steeds ‘de baas’ in zijn bos, met alle verantwoordelijkheden die daarbij horen. De verkopende eigenaars staan vanaf nu zelf in voor de toegang van het bos voor de exploitant. Dit is eigenlijk logisch gezien de eigenaar zijn bosburen of eventuele pachters (Canadapopulier met begrazing of op een perceel waarover de toegang ligt) kent. Hij is het best geplaatst om goede afspraken te maken over de toegang of doorgang. Limburgs hout op de wereldmarkt… Tijdens de houtverloop op 15 mei laatstleden, was de wereldwijde economische crisis ook voelbaar voor de Limburgse Bosgroepen en de verkopende eigenaars. Ten opzichte van vorig jaar was een verdere daling van de naaldhoutprijzen merkbaar. Voor Corsicaanse den werd een gemiddelde van ¤ 15/m³ genoteerd en voor grove den slechts ¤ 13/m³. Voor heel wat loten werd een maximumbod onder de minimumprijs genoteerd, waardoor heel wat loten niet (onmiddellijk) konden worden toegekend. Voor de aangeboden Canadapopulier was het een heel ander verhaal. Omwille van de bodemprijzen en de boycotacties was vorig jaar een voorlopig absoluut dieptepunt voor deze soort. Dit jaar daarentegen werd een redelijk prijsherstel genoteerd, met een gemiddelde van ¤ 22/m³ voor alle populierenloten en een gemiddelde van ¤ 26/m³ voor de mooiere bomen. Momenteel is de export van kwalitatief beter hout weer wat op gang gekomen, terwijl de (vooral inlandse) verwerkende industrie van kwalitatief slecht hout het nog moeilijker heeft dan vorig jaar.
Overzicht van de verschillende loten met vermelding van de lotnaam of gemeente, de boomsoort, het totale aantal en de prijzen Lot Lot Nummer Naam
Boomsoort (zie legende)
# eig.
Aantal bomen
Aantal m3
Bod euro
Toegewezen aan
WL 121 Rodenberg WL 122 Engsbergen populier WL 123 Engsbergen Tessenderlo WL 124 Beverlo - Heppen WL 125 Paal Lummen WL 126 Eversel WL 127 Klitsberg Totaal Bosgroep West Limburg NOL 221 Bocholt NOL 222 Bree 1 NOL 223 Bree 2 NOL 224 Bree 3 NOL 225 Peer 1 NOL 226 Peer 2 NOL 227 Maaseik NOL 228 Neerpelt NOL 229 Hamont-Achel 1 NOL 230 Hamont-Achel 2 NOL 231 Bocholt 2 Totaal Bosgroep Noordoost Limburg ZL 321 Halen ZL 322 Bilzen ZL 323 Gingelom ZL 324 Heers ZL 325 Wellen ZL 326 Hasselt ZL 327 Munsterbilzen Totaal Bosgroep Zuid Limburg HK 421 Schansbroek HK 422 Genk HK 423 Zutendaal HK 424 Tombos HK 425 Vliegenheuvel HK 426 Terboekt Totaal Bosgroep Hoge Kempen LD 521 Den Dool LD 522 Sonnis LD 523 Lillo LD 524 Eksel LD 525 Mussennest LD 526 Overpelterbaan Totaal Bosgroep Limburgse Duinen ALGEMEEN TOTAAL
Pc Po Pc, Ps, L, zE AE, aVk, Ps, Pp Ps, L Ps, AE Pc, Ep, Ps, zE, vAc
1 1 2 2 3 5 4
Muffels Leon Rondho Muffels Leon Niet toegewezen Niet toegewezen Geen bod Niet toegewezen
1 2 1 1 1 1 1 1 1 1 1
4 176,00 5 587,00 2 201,00 3 566,00 0,00 691,00 3 476,00 550,00 7 486,00 1 096,00 3 156,00
Niet toegewezen Niet toegewezen Niet toegewezen Niet toegewezen Geen bod Muffels Leon Niet toegewezen Niet toegewezen Niet toegewezen Daems Niet toegewezen
Po Po Po, Wi Po Po Po Ps
1 1 3 1 1 1 1
442,7492 88,5349 126,7877 92,8662 62,2715 47,0889 120,5285 980,8269 242,0252 356,9452 151,0224 203,8150 44,2371 50,5878 254,1564 76,8630 452,3516 138,7259 311,5888 2 282,3184 182,1989 115,9206 569,9759 466,0445 202,4270 1 010,5317 570,6652 3 117,7638 133,8404 1 736,8316 537,6717 364,0821 111,0747 44,6618 2 928,1623 479,8144 314,3706 583,1018 460,7737 312,1870 203,4851 2 353,7326 11 662,8040
9 111,00 1 432,00 1 773,00 851,00 606,00 0,00 1 036,00
Ps Ps Ep, Po Po, Wi Pc Pc Pc Ps Ps, Pc, L Ps Po, AE, L
532 104 343 275 331 764 792 3 141 763 774 192 69 557 139 1 404 213 979 1 645 551 7 286 125 22 328 251 111 300 784 1 921 59 4 480 1 425 791 309 262 7 326 398 645 1 293 928 846 208 4 318 23 992
4 766,00 2 530,00 14 542,00 12 222,00 6 150,00 25 223,00 9 335,00
Bollen Patrick Cohout Bollen Patrick Bollen Patrick Cohout Cohout Norbord
1 633,00 25 501,00 7 811,00 6 137,00 1 122,00 440,00
Muffels Leon Muffels Leon Niet toegewezen Norbord Niet toegewezen Niet toegewezen
4 790,00 3 878,00 8 686,00 6 670,00 2 666,00 4 145,00
Niet toegewezen Niet toegewezen Muffels Leon Ras Niet toegewezen Muffels Leon
Po Ps, AE, Pc, zE, Be, aVk Ps, aVk, L Ps, Pc Po, B, Ed, vAc, aVk aVk, AE, zE AE, Do, aVk, Ep Ps Ps, Be, zE, AE Ps Po, Ep, Be, zEl AE, Ps
1 25 4 1 1 1 1 5 2 2 1 1
Legende AE = Amerikaanse eik aVk = Amerikaanse vogelkers B = beuk Do = Douglasspar
Ed = esdoorn Ep = fijnspar Pp = zeeden Pc = Corsicaanse den
Po = cultuurpopulier vAc = robinia Wi = wilg zE = zomereik Foto: Karolien Van Diest
‘t Limburgs Bosbelang | 25 | zomer | 17
activiteitenkalender Ook dit jaar organiseren de Limburgse Bosgroepen samen met Inverde cursussen en excursies voor boseigenaars en -liefhebbers. Ideaal als je jouw theoretische of praktische kennis wil bijschaven! Meer info over de werking van Inverde en het complete cursusaanbod vind je op www.inverde.be.
Cursussen Hieronder vind je de cursussen die je dit jaar nog in Limburg kunt volgen, gerangschikt volgens datum. Zeker zijn van een plaatsje? Schrijf snel in via de Coöperatieve van de Limburgse Bosgroepen cvba (tel. 011 23 83 63) of via ons secretariaat (tel. 011 23 83 15).
in op gevaarlijkheid. Leer de juiste materiaalkeuzes maken. Het gebruik van de handlier komt aan bod. Kettingzaag – module 3 Bomen die omgewaaid zijn bij een storm, hebben vaak veel spanning in de stam. Hoe ga je tewerk? Veiligheidsgedrag en preventieve maatregelen zijn essentieel. Leer het niveau van gevaar inschatten en doe zaagoefeningen aan de spanningsbank. Bomen snoeien Hoe pak je een begeleidingssnoei aan? Inzicht in de boombiologie en de takaanzet zijn belangrijk. We bespreken de gevolgen van een verkeerde of (te) zware snoei.
Kettingzaag – module 1 (beginners) Leer je kettingzaag veilig en ergonomisch hanteren. We gaan dieper in op onderdelen, werking, onderhoud en gebruik. Eenvoudige zaagoefeningen geven je voeling met de machine. (Vellingen: module 2)
Introductie brandhout Hoe veilig, efficiënt en aangenaam brandhout kappen? Waarop let je als je blokken of meterhout maakt? Met welk handgereedschap manipuleer je het hout? Praktische info; goed voor je portemonnee én je rug. Dit is géén kettingzaagcursus.
Kettingzaag – module 2 Leer de juiste veltechnieken toepassen in praktijksituaties. Veiligheid: schat situaties
Dunnen en toekomstbomen Dunning is een gerichte ingreep, waarmee we meestal het vooropgestelde toekomst-
beeld willen bereiken. We bekijken de verschillende methoden: laagdunning, hoogdunning (bv. toekomstboommethode). Tijdens een terreinexcursie duiden deelnemers zelf dunningen aan. Bosexploitatie We bespreken de meest gebruikte exploitatiemethoden (uitsleeptractoren, aanhangwagens, paarden en harvesters), hun vooren nadelen en impact op het bos. Na uitleg over de voorbereiding van exploitaties (schalmen, ruimingspistes, exploitatieplan, communicatie), doen we een oefening op het terrein. Houten constructies Kan je goed en veilig overweg met een kettingzaag en wil je zelf iets in elkaar steken? Theorie: welke houtsoorten komen in aanmerking? Constructietechnieken, werktuigen en onderhoud van verschillende hulpmiddelen en werktuigen komen aan bod. Praktijk: stamstukken tot planken verzagen, verbindingen maken en een echt werkstuk (bv. tafel) maken. Je krijgt heel wat tips, maar wordt geen schrijnwerker.
Datum
Cursus
Organisatie/Regio
donderdag 3 en vrijdag 4 september 2009 vrijdag 25 september 2009 donderdag 1 en vrijdag 2 oktober 2009 zaterdag 24 oktober 2009 zaterdag 7 november 2009 dinsdag 17 november 2009 donderdag 19 en vrijdag 20 november 2009 donderdag 26 en vrijdag 27 november 2009 zaterdag 12 en zaterdag 19 december 2009
Kettingzaag – module 1 (beginners) Snoeien van bomen Kettingzaag - module 2 Introductie brandhout Dunnen en toekomstbomen Bosexploitatie Houten constructies Kettingzaag – module 3 Kettingzaag - module 1 (beginners)
Bosgroep West-Limburg Bosgroep Zuid-Limburg Bosgroep Noordoost-Limburg Bosgroep Hoge Kempen Bosgroep Hoge Kempen Bosgroep Limburgse Duinen Bosgroep Zuid-Limburg Bosgroep Limburgse Duinen Bosgroep Limburgse Duinen
Prijs ¤ 60,00 ¤ 30,00 ¤ 60,00 ¤ 20,00 ¤ 20,00 ¤ 20,00 ¤ 60,00 ¤ 60,00 ¤ 60,00
Datum
Excursie
Programma
Prijs
Woensdag 29 juli 2009
Dagexcursie naar de bosbouwbeurs van Libramont
De modernste bosbouwmachines en tal van demonstraties. Halve dag met begeleiding, halve dag vrij.
¤ 30,00
Deadline inschrijvingen: 13 juli !
Foto’s: Annemie Hannosset en Patricia Rouffa
18 | ‘t Limburgs Bosbelang | 25 | zomer
Colofon
Excursies met Inverde
’t Limburgs Bosbelang 25|zomer
Dit jaar staat nog één excursie op het programma. Het aantal plaatsen is beperkt, dus schrijf je snel in via de Coöperatieve van de Limburgse Bosgroepen cvba (tel. 011 23 83 63) of via ons secretariaat (tel. 011 23 83 15). Het volledige programma van de excursie en de praktische informatie ontvang je na inschrijving en betaling.
uitgave De deputatie van de provincieraad van Limburg, Steve Stevaert, gouverneurvoorzitter, Marc Vandeput, Sylvain Sleypen, Gilbert Van Baelen, Frank Smeets, Hilde Claes, Erika Thijs, gedeputeerden en Renata Camps, provinciegriffier.
hoofdredactie Johan Van den Broek
Op zoek naar de Grote Weerschijnvlinder De gemeente Kinrooi adopteerde de grote weerschijnvlinder in het kader van het project ‘Gemeenten adopteren Limburgse soorten’. Deze prachtige vlinder komt in Limburg vooral voor in de vochtige bossen van Kempen~Broek. Samen met Frans Verstraeten (Limburgs Landschap vzw) verkennen we het Stramprooierbroek in Kinrooi, de toplocatie van deze vlinder! Datum: zondag 19 juli om 10 u. Locatie: afspraak op de parking van het Woutershof (Grootbroekstraat Kinrooi). Inschrijven: bosgroepnoordoost@limburg.be of tel. 011 23 83 30 Deelname is gratis.
coördinatie Karolien Van Diest – kvandiest@limburg.be Annemie Hannosset – ahannosset@limburg.be
eindredactie Rita Bogaerts – rbogaerts@limburg.be
redactiesecretariaat Annemie Hannosset – ahannosset@limburg.be
redactieraad Benny Mathijs, Rita Bogaerts, Annemie Hannosset, Johan Van den Broek, Karolien Van Diest
redactie Rita Bogaerts, Benjamine Bufkens, Annemie Hannosset, Lise Hendrick, Jan Mampaey, An Pierson, Vera Reymen, Karolien Van Diest en Pascal Vanhees
foto cover Pascal Vanhees
cartoons Dirk Vercampt Foto: Joep Fourneau
tekstbewerking Ellen Mengels
Contactdag Op 16 mei ll. zakte een 250-tal leden en bestuursleden van de vijf Limburgse Bosgroepen af naar Neerpelt voor de tweede contactdag. Ook deze 'lightversie' in Het Dommelhof werd bijzonder gesmaakt. Op het menu stonden uiteraard de Algemene Vergaderingen, maar ook een boeiend verhaal van Jim Casaer over de everzwijnen in Limburg, een natuurdocumentaire en geleide wandelingen waarin zowel muziek, natuur als bosbeheer aan bod kwamen. Er was op tijd en stond een drankje en een hapje, kortom ... het was een geslaagde dag (en de afwezigen hadden duidelijk ongelijk!)
vormgeving & lay-out Dion Boodts, Chantal Janssens – Grafische Producties, Informatie & Onthaal, Provincie Limburg druk Drukkerij Vaes – Overpelt
postbus Limburgse Bosgroepen p/a provincie Limburg, 3de Directie Afdeling Milieu en Natuur Universiteitslaan 1, B–3500 Hasselt Tel. 011 23 83 20 bosgroepen@limburg.be www.bosgroepen.be
oplage 2 500 exemplaren
wettelijk depotnummer D/2008/5857/82
verantwoordelijke uitgever Johan Van den Broek Universiteitslaan 1, B–3500 Hasselt Deze publicatie werd gedrukt op hout- en chloorvrij kringlooppapier, zonder optische witmakers.
‘t Limburgs Bosbelang | 25 | zomer | 19
25 | zomer | in dit nummer
nuttige adressen Bosgroepen P.a. provincie Limburg Universiteitslaan 1 3500 Hasselt www.bosgroepen.be fax 011 23 83 10 Bosgroep Hoge Kempen vzw ondernemingsnummer 874 667 014 Coördinator: ir. Lise Hendrick tel. 011 23 83 23 gsm 0475 46 04 42 bosgroephogekempen@ limburg.be Secretariaat Evi Ghijsens tel. 011 23 73 82 Bosgroep Limburgse Duinen ondernemingsnummer 882 247 464 Coördinator: ir. Jan Mampaey tel. 011 23 83 19 gsm 0478 78 07 21
driemaandelijks tijdschrift | juli-aug.-sept. 2009
bosgroeplimburgse duinen@limburg.be Secretariaat Ine Houbrechts tel. 011 23 83 15 Bosgroep Noordoost-Limburg vzw ondernemingsnummer 459 481 087 Coördinator: ir. An Pierson tel. 011 23 83 24 gsm 0473 88 53 95 bosgroepnoordoost@ limburg.be Secretariaat Patricia Rouffa tel. 011 23 83 30 Bosgroep West-Limburg vzw ondernemingsnummer 479 742 895 Coördinator: ir. Benjamine Bufkens tel. 011 23 83 29 gsm 0479 40 08 48 bosgroepwest@limburg.be Secretariaat An Olaerts tel. 011 23 73 28 Bosgroep Zuid-Limburg vzw ondernemingsnummer 874 670 378 Coördinator: ir. Karolien Van Diest tel. 011 23 83 25 gsm 0473 88 53 94 bosgroepzuid@limburg.be
voorwoord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2
Secretariaat Annemie Hannosset tel. 011 23 83 20
soort in de kijker Klimop . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 boscertificatie Boscerfiticering: wordt duurzaam bosbeheer een sterk merk? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
Agentschap Natuur en Bos, afdeling Limburg Woudmeester: ir. G. Mees Ambtenaar privébos: An Aarts Vlaams Huis Koningin Astridlaan 50/5 3500 Hasselt tel. 011 74 25 00 fax 011 74 25 39
hout in de kijker Hout in de bouw. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 bosbeheer Breng meer leven in je bos!. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 nieuws van de bosgroepen Werkgroep arbeidersploeg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 Bosgroep West-Limburg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 Bosgroep Noordoost-Limburg. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 Bosgroep Zuid-Limburg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 Bosgroep Hoge Kempen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 Bosgroep Limburgse Duinen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 Coöperatieve van de Limburgse Bosgroepen cbva . . 16
Noodnummer voor de provinciale afdeling Limburg: 7 dagen op 7 bereikbaar tel. 011 74 24 50
activiteitenkalender . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 nuttige adressen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
De provincie is opgedeeld in 5 beheerregio’s: Lage Kempen: Dries Gorissen Noordoost-Limburg: Gui Winters Hoge Limburg: Bert Vanholen Zuid-Limburg: Ghislain Mees West- en Midden-Limburg Tom Hoebrechts
Websites Boseigenaars en bosliefhebbers vinden nuttige informatie op de websites van de volgende instanties: Agentschap Natuur en Bos: www.natuurenbos.be Vereniging voor Bos in Vlaanderen vzw: www.vbv.be Landelijk Vlaanderen vzw: www.landelijkvlaanderen.be Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek: www.inbo.be Inverde vzw: www.inverde.be Unie Vlaamse Bosbouw vzw: www.uvb.be www.bosmarkt.be
HamontAchel
Lommel
Waarvoor kan je terecht bij de Bosgroep? Een bos bezitten en beheren, daar komt heel wat bij kijken. Voor vragen of informatie kan je evenwel altijd te rade bij de Bosgroep. We sommen hier even op waarmee de bosgroepmedewerkers je van dienst kunnen zijn: • gratis en onafhankelijk advies over het bos en het beheer ervan (bosbouwtechnische, wettelijke, financiële en administratieve aspecten) • informatie over hoe een duurzaam bosbeheer eruit ziet, wat je wettelijke rechten en plichten zijn als boseigenaar
•
• • •
en wat de mogelijke subsidies zijn waarop je aanspraak kan maken hulp bij het invullen van kapaanvragen of het opstellen van beheerplannen kaartmateriaal adressen van houtexploitanten en boomkwekerijen coördinatie van de samenwerking tussen verschillende boseigenaars.
provincie Limburg Universiteitslaan 1 B–3500 HASSELT limburg.be
N e d e r l a nd
Neerpelt Overpelt Bocholt
A n t we r p e n
K i n ro o i
B re e
HechtelEksel
Peer
Leopoldsburg Ham
Maaseik MeeuwenG r u i t ro d e
Beringen Te s s e n d e r l o HouthalenH e l c h t e re n
Opglabbeek DilsenStokkem
HeusdenZolder
As Zonhoven
Lummen
Genk Herk-De-Stad Halen
Maasmechelen
Hasselt Diepenbeek
Zutendaal Lanaken
Nieuwerkerken A l k e n
Bilzen Ko r t e s s e m
We l l e n
Brabant
Hoeselt S i n t -T r u i d e n Borgloon
Riemst
To n g e re n
Heers
Vo e re n
Gingelom Herstappe
Luik