afgiftekantoor: hasselt 1 - 3de afdeling - p3a9010 driemaandelijks tijdschrift | juli-augustus-september 2012
37 | zomer
in dit nummer o.a.
Bijen in het bos Zomerwerk Snoeitips Bosmachines
BelgiĂŤ-Belgique p.b. hasselt 1 12/675
voorwoord Beste bosbeheerder De zomer betekent voor heel wat boseigenaren het hervatten van de beheerwerken, na de rust tijdens de schoontijd. Augustus en september zijn bijvoorbeeld voor veel boomsoorten dé maanden bij uitstek om te snoeien. In deze editie van ’t Limburgs Bosbelang vindt u alvast praktische tips om dit zo efficiënt mogelijk aan te pakken. Niet onbelangrijk, want niet snoeien is veel beter dan fout snoeien!
contactdag
Beeldverslag Contactdag Op zaterdag 24 maart 2012 vond de vijfde contactdag van de Limburgse Bosgroepen plaats in Alden Biesen, Bilzen. We verwelkomden meer dan 460 leden, partners en sympathisanten. In de voormiddag vonden de Algemene Vergaderingen van de vijf Bosgroepen plaats en in de namiddag konden de deelnemers kiezen uit voordrachten of wandelingen. De dag werd afgesloten met een gezellige receptie. Op naar de feesteditie in 2013, wanneer we ‘15 jaar Limburgse Bosgroepen’ vieren!
Ook de professionele kappingen komen op gang. Omdat vandaag de dag het hout meestal machinaal uit het bos wordt verwijderd, stellen we u graag de meest gangbare machines voor. De gezamenlijke houtverkoop van de vijf Limburgse Bosgroepen viel dit jaar iets later dan de voorbije jaren. Vandaar dat we u het verslag nog even schuldig moeten blijven. Alle resultaten kunt u nalezen in het herfstnummer. Bosbeheerders houden van hun bos en de natuur. Zoveel is zeker! Onze leden doen hun uiterste best om in hun bos zoveel mogelijk dieren een plek te geven. Sommigen onder hen zijn zelfs ervaren imkers. We laten u graag iets nader kennismaken met de bij. De afgelopen jaren kreeg dit nuttige beestje het erg moeilijk. Gelukkig dragen steeds meer leden hun steentje bij aan hun behoud. Ze planten bosranden of de favoriete bosbomen voor de bij. Ik ben ervan overtuigd dat al deze maatregelen het zomerse zoemen van de bijen zal doen toenemen! Frank Smeets gedeputeerde van Leefmilieu en Natuur
foto: An Olaerts
foto: Annemie Hannosset
2 | ‘t Limburgs Bosbelang | 37 | zomer
Enquête Limburgse Bosgroepen Wat denken de leden over de werking van de Bosgroepen? Dat willen de Bosgroepen graag weten, want tegen eind 2013 moeten ze hun nieuwe beleidsplan opstellen. Tijdens de contactdag namen de Limburgse Bosgroepen een enquête af bij de 460 aanwezigen. Zo bepalen de leden mee hoe de toekomst van de Bosgroepen eruit zal zien.
In totaal werden 166 enquêtes ingevuld, waarvoor dank! Voor ’t Limburgs Bosbelang was het resultaat uiterst positief: maar liefst 96 % vindt het tijdschrift een nuttig instrument om de leden te informeren. Ook het PDPO-project ‘Loket voor energiehout’ (meer info op bladzijde 4) werd gunstig beoordeeld: 68 % wil hier in de toekomst aan meewerken. Verder vindt 85 % dat het ‘baas in eigen bos’gevoel voldoende ondersteund wordt door de Limburgse Bosgroepen. Dat is een verbetering ten opzichte van de enquête in 2010; toen was slechts 66 % het daarmee eens. Toekomst van de Bosgroepen
foto: Annemie Hannosset
Over hoe de Bosgroepen in de toekomst moeten werken, zijn velen het eens: foto: Ine Houbrechts • De Bosgroepen moeten meer inzetten op houtverkoop: 65 % akkoord. • De Bosgroepen moeten meer digitaal werken: 75 % akkoord. • De arbeidersploeg moet vooral ingezet worden ten voordele van de biodiversiteit in bossen: 85 % akkoord. • De Bosgroepen moeten vormingsactiviteiten blijven organiseren voor hun leden: 72 % akkoord. • De Bosgroepen moeten meer inzetten op naambekendheid: 60 % akkoord. Toegankelijke bossen
Over lidgeld en de toegankelijkheid van privébossen zijn de meningen verdeeld. 40 % van de ondervraagden vindt dat lidgeld gevraagd mag worden; 44 % meent van niet. Daarnaast vindt 44 % dat privébossen meer toegankelijk moeten worden, terwijl 33 % het daar niet mee eens is.
Markante opmerkingen De Bosgroepen helpen mij bij het beheer van mijn bos.
“Zonder de Bosgroepen zou het werk niet gebeuren.” - “Het vergemakkelijkt de administratie.” - “Mijn bossen zijn in professionele handen.” Moeten de Limburgse Bosgroepen meer digitaal werken?
“Hoe minder papier, hoe meer groen.” - “Het is snelle en goedkope communicatie.”
Aandachtspunten voor de toekomst zijn het verhogen van de naambekendheid, het herstellen van de wegen en het opruimen van de bossen na een exploitatie en het bevorderen van de houtproductie. Verder was er veel lof voor de organisatie van de contactdag en de huidige werking van de Bosgroepen.
Momenteel betaalt de eigenaar ongeveer 10 à 20 % van de prijs van de arbeidersploeg. Ben jij bereid om de werkelijke prijs te betalen?
“Het subsidiëren van die activiteiten zou moeten blijven bestaan. Duurzaam bosbeleid is van nationaal belang. Limburg moet de groene long van Vlaanderen blijven.” Moeten de Limburgse Bosgroepen lidgeld vragen, als antwoord op de verminderde subsidiëring?
“Boseigenaren dragen al bij tot het milieu. Dat zou moeten volstaan.” - “Door lidgeld te vragen, krijg je meer gemotiveerde leden.” - “De subsidies worden ook al betaald met onze belastingen.” ‘t Limburgs Bosbelang | 37 | zomer | 3
bos en milieu
Loket voor energiehout Het project ‘Loket voor energiehout uit de Limburgse privébossen’ werd goedgekeurd. Hiermee nemen de Bosgroepen een nieuwe uitdaging aan: de vermarkting van houtige biomassa voor energiedoeleinden. Naast een nieuwe houtmarkt zal dat ook de regionale samenwerking met andere sectoren stimuleren.
Eerst worden de beschikbare gegevens gebundeld en de knelpunten in kaart gebracht. Op basis van die gegevens werken de Bosgroepen enkele scenario’s uit voor de vermarkting van houtige biomassa. Daarbij zal de rol van de Limburgse Bosgroepen, de vrijwilligers of de samenwerking met partners duidelijk worden. In enkele experimenten willen de Bosgroepen praktijkervaring opdoen. De nieuwe taak zal heel wat extra terreinwerk tot gevolg hebben. Daarom worden straks vrijwillige ‘bosconsulenten’ opgeleid. De laatste stap is de installatie van het Loket voor energiehout bij de Limburgse Bosgroepen, waarbij de Bosgroepen als tussenpersoon optreden. Win-win voor bos en eigenaar
foto: Annemie Hannosset
De Limburgse bossen zijn een bron van waardevolle biomassa. Het is belangrijk dat die duurzaam worden beheerd. Zo zijn kroonhout, hout uit bosranden, eerste dunningshout en hout afkomstig van de bestrijding van exoten geschikt voor de productie van hernieuwbare energie. Hout dat in aanmerking komt voor hoogwaardige toepassingen in de industrie of als brandhout voor particulieren kan dienen, komt hiervoor niet in aanmerking.
Alles bij elkaar zal het PDPO-project de Limburgse bossen vele nieuwe impulsen geven. Het project zal een positief effect hebben op de natuur in de Limburgse bossen. Het regelmatig kappen van de bosranden of historische houtkanten is immers goed voor de biodiversiteit. Bovendien draagt de productie van hernieuwbare energie - als alternatief voor fossiele brandstoffen - bij tot een lagere uitstoot van broeikasgassen. Ook als boseigenaar win je erbij: via het loket kun je op een ecologisch verantwoorde manier een extra opbrengst uit jouw bos halen. Bij het project worden ook vrijwilligers betrokken, wat het sociale draagvlak nog eens verstevigt.
projectaanvraag in. Dankzij het PDPO-project (Programmeringsdocument voor Plattelandsontwikkeling) treden de Bosgroepen voortaan op als tussenpersoon bij het rendabel in productie brengen van houtige biomassa voor energiedoeleinden. De ervaring die de Bosgroepen de afgelopen tien jaar opdeden als tussenpersoon bij het verkopen van industrie- en brandhout uit privébossen, zal daarbij zeker van pas komen. Bij het nieuwe loket blijven de Bosgroepen immers enkel de schakel tussen de privéboseigenaar en de verwerOm de Limburgse houtstromen in goede kende industrie of energieproducent. Meer informatie: banen te leiden, dienden de Limburgse BosLore Bellings, tel. 011 23 83 14 groepen - in het kader van het Limburgse Van inventaris tot loket: vijf stappen Plattelandsbeleid 2007-2013 - een nieuwe Het project verloopt in vijf stappen. bosgroepen@limburg.be
bosbeleid
Limburgs OverlegPlatform Op 20 april 2012 kwamen de vertegenwoordigers van de vijf Limburgse Bosgroepen weer samen in het Limburgs OverlegPlatform (LOP). Via het LOP maken de Bosgroepen afspraken over gemeenschappelijke acties en initiatieven. In 2012 wil het zich onder meer toeleggen op het opmaken van één gemeenschappelijk beleidsplan voor de vijf Limburgse Bosgroepen.
Dit beleidsplan vormt de basis van de erkenning van de Bosgroepen door de Vlaamse overheid en het moet tegen 2013 opnieuw worden ingediend. Het beschrijft de prioriteiten, accenten en activiteiten die de Limburgse Bosgroepen de komende zes jaar (2014-2019) zullen uitvoeren in hun projectgebieden. Uiteraard kan elke Bosgroep verschillende accenten leggen, maar alle Limburgse Bosgroepen werken 4 | ‘t Limburgs Bosbelang | 37 | zomer
met hetzelfde basisdocument. Het beleidsplan moet helpen om het bosbeheer in Limburg nog beter te coördineren. Via de enquête tijdens de contactdag konden de Bosgroepleden hun visie of ideeën over het beleidsplan melden. De resultaten kun je lezen op bladzijde 3.
bosbeheer
Welk tuig kruipt door mijn bos? foto: Benjamine Bufkens
De voorbije decennia werd de houtoogst erg gespecialiseerd. Nog niet zo lang geleden had de bosexploitant genoeg aan een kettingzaag en tractor. Nu zie je ook in kleine bossen gesofisticeerde machines, waarvan de prijs die van een mooie villa benadert. Gemiddeld wegen die machines al snel 15 ton; een ‘forwarder’ laadt nog eens een gelijkaardige massa hout in zijn karretje. Ondertussen moet niet alleen de productiviteit van de exploitatie hoger liggen; de bosbeheerders eisen ook een minimale bodemschade. Hun hoge gewicht ten spijt, zijn ze zo ontworpen dat ze bij een verstandig gebruik de bosbodem veel minder belasten dan een standaardtractor. Harvester
Een harvester (processor of houtoogstmachine) velt bomen, ontdoet ze van de kroon en zaagt de stam in stukken op de gewenste maat. De machine wordt vooral gebruikt bij naaldhout, omdat de stammen recht zijn en de zijtakken dun. Elke minuut kan een boom geveld en verwerkt worden; gemiddeld verwerkt de machine zo’n 100 tot 150 kubieke meter hout per dag. De machine is heel wendbaar en veroorzaakt meestal slechts beperkte bodemschade.
wordt meestal gebruikt in combinatie met een harvester, die de bomen velt en verzaagt (‘korthoutmethode’). Een forwarder is heel wendbaar. De stammen worden niet op volle lengte (‘lang hout’) door het bos gesleept, zodat meer onderbegroeiing gespaard blijft. Door het hoge gewicht van machine en lading (tot 30 ton) en het herhaaldelijk op- en afrijden kan er bodemschade ontstaan.
feur levert meestal mooi werk met een minimale bodemschade. Skidder
De skidder is een sterk werkpaard, waarmee je overal en altijd uit de voeten kunt om bomen naar de weg te voeren. Het heeft een grote klem om zware stammen te verslepen, een stevige lier en een uitbouw om vallende bomen de goede kant op te duwen. OngeRupskraan controleerd gebruik zorgt echter voor veel Met de rupskraan worden bomen afgezaagd schade. De machine rijdt immers tot vlak bij (via een processorkop) en/of stammen afge- elke boom en de bomen worden op volledige Forwarder voerd van het bos naar de weg. Dat laatste kan lengte door het bos getrokken. Een forwarder haalt de stamstukken op in het via slepen of door het herhaaldelijk optillen bos en brengt die naar de weg. De machine en verleggen (uitdraaien). Een ervaren chauf-
Harvester (foto: Patrick Meesters)
Rupskraan (foto: Frederik Bollen)
Forwarder (foto: Pascal Vanhees)
Skidder (foto: Frederik Bollen)
Wie graag de technische gegevens en modellen bestudeert, vindt hier meer informatie: http://www.deere.com/en_US/cfd/forestry/deere_forestry/index.html Deze bijdrage is gebaseerd op een artikel door Jan Goris, coördinator Bosgroep Houtland vzw, dat eerder verscheen in ’t Boomblad (jan-febmrt 2012). ‘t Limburgs Bosbelang | 37 | zomer | 5
bosbeheer
In harmonie met de maan foto: Benjamine Bufkens
De invloed van de maan speelde in de land- en bosbouw altijd al een rol. Zo maakt de biodynamische landbouw dankbaar gebruik van de eeuwenoude wijsheden over de invloed van de maanstand op bijvoorbeeld de oogst. Ook de Bosgroepen krijgen hierover vaak vragen. Tijd dus om de maankalender en de invloed daarvan op het bosbeheer onder de loep te nemen. Op het ritme van de natuur
Charles Darwin schreef het al in zijn klassieker Over de afstamming van de mens: “De mens is net als alle andere leven op aarde onderhevig aan die mysterieuze wetmatigheid, die ook processen als plantengroei en zwangerschap bepaalt, afhankelijk van de perioden van de maan.” Gedurende duizenden jaren leefde de mens zoveel mogelijk in harmonie met de talrijke ritmes van de natuur. Hij observeerde nauwkeurig de toestand van de dingen én de wisselwerking met het tijdstip van de waarneming: het moment van de dag, de maand en het jaar, de stand van de zon, de maan en de sterren. Zo ontdekte hij dat bepaalde momenten een duidelijke invloed hadden op de natuur. Vooral het ritme van de maan was hierbij erg belangrijk, door de grote invloed die het op het hele leven zou hebben. Men geloofde immers dat de maanstand in hoge mate de kans op mislukking of succes van de jacht, de oogst, de voedselopslag en de geneeskracht van medicijnen bepaalde. Twaalf krachten in het universum
De aarde draait in 365 dagen rond de zon. Hierbij staat de zon telkens een maand lang in hetzelfde sterrenbeeld. Ook de maan, die in ongeveer 28 dagen om de aarde reist, kruist die sterrenbeelden in een korte periode van tweeëneenhalve dag. Onze voorouders onderscheidden twaalf krachten in het universum, elk met een eigen karakter. Ze gaven die krachten een naam, naar het bijhorende sterrenbeeld. Zo ontstonden de twaalf tekens van de dierenriem.
foto: Annemie Hannosset
Eén maan, vele gestalten Tijdens haar reis om de aarde neemt de maan verschillende schijngestalten aan. Dat is het deel van de maan dat door de zon wordt verlicht en zichtbaar is van op de aarde. Nieuwe maan Als de maan precies tussen de zon en de aarde staat, is de schaduwkant van de maan naar de aarde gekeerd. Van op de aarde is nieuwe maan niet zichtbaar. Wassende maan Na nieuwe maan komt de maan weer als een sikkel tevoorschijn. Ongeveer de eerste zes dagen vóór de halve maan vormen het eerste kwartier van de maan. De volgende dertien dagen van de overgang naar volle maan vormen het tweede kwartier. Volle maan Halverwege haar reis om de aarde zie je de kant van de maan naar de zon gericht, als een volle heldere schijf. Afnemende maan Terwijl de maan gestaag verder reist, deukt haar schaduwkant als het ware de schijf van rechts naar links in. Die fase duurt ongeveer dertien dagen en omvat het derde en het vierde kwartier.
Laatste kwartier
Onze voorouders ondervonden ook dat de kracht van een teken uit de dierenriem sterker is bij volle maan. De stand van de maan in de dierenriem zou dus een grotere impact op het leven hebben dan de stand van de zon. Van maan tot maakbaar
Tot op het einde van de negentiende eeuw keek de mens naar de stand van de maan om op het geschikte moment te planten, oogsten of onkruid wieden. Door de komst van de machines en meststoffen en de hoge opbrengsten die daaruit volgden, geloofde hij stilaan in de maakbaarheid van de natuur. De maan, daar keek hij niet meer naar om … 6 | ‘t Limburgs Bosbelang | 37 | zomer
aarde
Nieuwe maan
Volle maan
Eerste kwartier
Beter bosbeheer
Bomen worden net als alle levende organismen beïnvloed door de maanstand. Dé vraag: hoe kun je je bos beter beheren volgens de stand van de maan? We grasduinen even in aloude wijsheden …
van cruciaal belang. Dat zou het best gebeuren bij afnemende of dalende maan, in de periode van Tweelingen tot en met Boogschutter. In die periode stromen de sappen van de boom naar beneden, zodat de bomen niet kunnen bloeden.
• Planten • Zieke bomen Bomen zou je het best planten bij wassende of dalende maan, de De behandeling van zieke of wegkwijnende bomen zou het meest periode van Tweelingen tot en met Boogschutter. Zo krijgen de succesvol zijn tijdens de afnemende maan in het vierde kwartier en geplante bomen snel nieuwe wortels en groeien ze beter. het liefst tijdens de nieuwe maan zelf. Dat is het geknipte moment om de toptakken, vlak boven een zijtak, te verwijderen. Zo kan die • Verplanten zijtak tot een nieuwe top uitgroeien. Bomen verplanten kan zowel in de winter als in het voorjaar. Je verplant ze tijdens een periode van dalende maan, om hetzelfde effect te krijgen als bij het aanplanten. De Maagddagen, de laatste dagen van de dalende maan, zouden de absolute voorkeur genieten. • Weg met onkruid Onkruid speelt een nuttige rol in de natuur. Toch is het soms nodig om het te verwijderen, bijvoorbeeld om jonge bomen vrij te stellen. Als je de strijd met het onkruid wilt winnen, dan wied je het best bij afnemende maan, en dan liefst tijdens de Steenbok. Een gouden tip volgens de believers? Wied het onkruid op 18 juni tot 12 uur ’s middags. Alles wat je dan verwijdert, zal nooit meer uitschieten. Zelfs de wortels moeten eraan geloven. De zomertijd geeft je zelfs een uurtje extra om die klus te klaren. • Snoeien Op bladzijde 8 vind je enkele vuistregels om je snoeiwerk tot een goed einde te brengen. Maar ook als je volgens de regels van de kunst de wonden van de boom afdicht, kunnen nieuwe scheuten rond de afgezaagde tak uitschieten. Bij het snoeien is het tijdstip
Beïnvloeden ‘stijgende’ en ‘dalende’ maan de natuur? Een stijgende maan staat dag na dag iets hoger en langer boven de horizon. Die beweging tussen de winterzonnewende (21 december) en de zomerzonnewende (21 juni) zou ‘stijgende’ krachten hebben: de kracht van de winter en het nakende voorjaar. De stijgende maan omvat de sterrenbeelden Boogschutter, Steenbok, Waterman, Vissen, Ram, Stier en Tweelingen. In de zomer en herfst maakt de maan een dalende beweging en lokt ze ‘dalende’ krachten uit. De sterrenbeelden Tweelingen, Kreeft, Leeuw, Maagd, Weegschaal, Schorpioen en Boogschutter vallen in die periode van rijping, oogst, neergang en rust. De stijgende en dalende krachten zijn ook voelbaar tijdens de omwenteling van de maan om de aarde. Tijdens één maand volgen de kracht van lente, zomer, herfst en winter elkaar op. En dat heeft ook een invloed op de natuur.
Heilzame Maagddagen In de natuur speelt het dierenriemteken Maagd een bijzondere rol. Maagd zou het beste teken zijn als het om zaaien en planten gaat. Sommige bosbouwers in de bergen spelen nog op dat geloof in. Zij planten vooral op Maagddagen. Als de boompjes niet goed opkomen, worden de topjes tijdens de nieuwe maan afgebroken. Daardoor schieten ze snel en krachtig uit. Dat zou zelfs een (dure) wildbescherming overbodig maken. Wil je meer weten over de invloed van de maan?
Dan is het boek In harmonie met de maan van Johanna Paungger en Thomas Poppe een echte aanrader. In dit boek is een gedetailleerde maankalender voor de volgende jaren opgenomen. Het onthult alle geheimen van de maan en welke effecten ze heeft op de natuur, land- en bosbouw, menselijke gezondheid en huishoudelijke activiteiten. ISBN 978-90-69635-78-1 In een volgend artikel bespreken we hoe de maan de kwaliteit van het hout beïnvloedt bij het kappen van bomen.
‘t Limburgs Bosbelang | 37 | zomer | 7
bosbeheer
Snoeitips voor bomen Bomen zijn levende wezens. Hoe ze gesnoeid worden, heeft een grote invloed op hun groeikracht en levensduur. Met onze snoeitips geef je jouw (toekomstig) monumentale boom de behandeling die hij verdient.
Bomen behoren tot de langstlevende en grootste schepsels op aarde. De oudste bomen zijn naar schatting vijf- à zesduizend jaar oud en de hoogste bomen worden wel 125 meter. In vergelijking met andere grote constructies zijn bomen erg licht en sterk. Bovendien hebben ze een eigen verdedigingssysteem om aantastingen en schade te overwinnen. Toch is het niet evident om monumentale bomen te laten opgroeien. Een goede start en begeleiding zijn meestal cruciaal. Tip 1: voorkom schade!
Snoei, vandalisme of aanrijdingen kunnen de bast en het hout van de boom beschadigen. Door die verwondingen krijgen bacteriën, insecten, schimmels en virussen vrij spel. Vooral schimmels brengen de stabiliteit van bomen in het gedrang. Ze tasten belangrijke bouwstenen van het hout (lignine of cellulose) aan. Door je bomen dicht bij elkaar te planten of zo lang mogelijk met een hoge dichtheid van natuurlijke zaailingen te werken, vermijd je (dure en) delicate maaibeurten. De bomen drijven elkaar de hoogte in, omdat ze zoveel mogelijk licht willen krijgen. De onderste takken die in de schaduw komen, sterven af. Dat is ‘natuurlijke stamreiniging’. De kruinen raken elkaar sneller en geven op die manier schaduw, waardoor er minder ruigtekruiden kunnen groeien. Snoeien is overbodig en je vermijdt snoeiwonden, wat de kans op infecties sterk vermindert.
Late snoei geeft te grote snoeivlakken, zo ook in deze dreef van lindes. (foto: Patrick Meesters)
8 | ‘t Limburgs Bosbelang | 37 | zomer
Belangrijk: voorkom zoveel mogelijk schade aan je bomen door grasmaaiers, ingroeiende draden, takbreuk, ondeskundige snoei (laattijdig kandelaren, toppen, gebruik van klimsporen) enzovoort.
Tip 2: snoei correct!
takken: het hele jaar door ideale verhouding voor een gezonde boom: Om je bomen de beste kansen te geven op een één derde stam en twee derde kroon. Snoei de • Kap van knotbomen, hakhout en gekandegezonde groei, is het belangrijk dat je een cor- eindscheut niet in en houd die vrij van concurlaarde bomen: in de winter recte snoeiwijze toepast (zie Figuur): rerende takken. Verwijder eerst de probleem- • Snoei van bloedende soorten (vb. berk, esdoorn, noot, paardenkastanje, populier): takken (dikke takken, plakoksels, beschadig• Levende takken: behoud de takkraag (niet de takken, ...), snoei dan pas de onderstam. Je in juli en augustus. gewoon glad langs de stam afsnijden) en kunt beter regelmatig beperkt snoeien dan in snoei met scherp handgereedschap voor één keer een groot volume. Bij jonge bomen gladde snijvlakken en nauwkeurig werk. snoei je drie tot vijf takken om de twee à drie levende tak dode tak Snoei tijdig, zodat de snoeiwonden maxi- jaar; het is nog beter jaarlijks één à twee tak2 A 2 maal een doorsnede van 10 cm hebben. ken te snoeien. A 3 1 • Dode takken: zaag enkel door het dode hout. De onderhoudssnoei start zodra de takvrije 1 3 • Een product voor wondverzorging pas je stamlengte is bereikt. Het is beperkt tot het B enkel en onmiddellijk toe op levend en verwijderen van dode, zieke, beschadigde, gezond hout; gebruik het nooit op dood hinderende en foutstaande takken en waterB hout of kernhout. Een wondverzorgings- loten. Knotten en kandelaren (drastisch middel heeft vaak vooral een psychologisch inkorten van de zijscheuten) en inkorten van effect op de gebruiker, die dan het gevoel takken en toppen bij volwassen bomen is takkraag krijgt dat hij iets goeds gedaan heeft. geen ‘normale’ snoeitechniek en veroorzaakt meestal ernstige inrotting en wortelsterfte. Figuur: Snoei langs de AB-lijn, net voor de takEr zijn twee belangrijke snoeitypen: begekraag. Om te voorkomen dat een zware tak leidingssnoei van jonge bomen en onder- Tip 3: snoei op het juiste moment! scheurt tot op de stam, maak je eerst een snede houdssnoei van volwassen bomen. Bij de Ook het tijdstip van snoeien bepaalt het resultaat. Volgende vuistregels kunnen je helpen: aan de onderzijde (nr. 1). Zaag daarna de tak iets begeleidingssnoei bepaal je hoe hoog de takverder af (nr. 2) en zaag ten slotte de resterende vrije stam uiteindelijk moet worden. Houd er • Normale snoei: liefst in de zomer, nooit tijdens bladontluiking en bladval stomp af (nr. 3). rekening mee dat volwassen takken wel twee meter kunnen doorhangen. Werk volgens de • Snoei van dood hout, afgebroken en zieke
foto: Patrick Meesters
‘t Limburgs Bosbelang | 37 | zomer | 9
dit seizoen in het bos JANUARI
FEBRUARI
MAART
APRIL
MEI
JUNI
JULI
AUGUSTUS
SEPTEMBER
OKTOBER
NOVEMBER
DECEMBER
Zomerwerk in het bos Elk seizoen is anders en dat heeft zo zijn gevolgen voor de bosbeheerder. Voor de meeste bosbeheerwerken is er een ideaal seizoen. In vier afleveringen loodsen we je door een praktische boskalender. In deze editie: beheerwerken tijdens de zomer. foto: Benjamine Bufkens
Wat gebeurt in het bos?
’s Zomers groeit alles volop; het bos is op zijn groenst. Met hun volledige bladerdak zetten de bomen de onderste lagen van het bos in de schaduw. De kleurrijke voorjaarsbloemen verdwijnen. Meer bescheiden zomerkruiden duiken op. De laatste vogeljongen vliegen uit. Duizenden liters water worden door de wortels vanuit de bodem naar de kroon van de bomen gepompt. Zelfs de natste bodems worden droog … tot een onweer alles opfrist.
gemiddeld het droogst. Op dat moment kunnen zeer natte bossen het gemakkelijkst en met de minste bodemschade geëxploiteerd worden. Ook voor liefhebbers van brandhout is het bos dan goed toegankelijk om het kroonhout op te ruimen.
Snoeien Om het gewenste effect te hebben, moet snoeien op het juiste moment gebeuren. Snoeien is een werk voor de (late) zomer. De bomen hebben dan nog voldoende sapstroom om de snoeiwonde voor de winter te Welke werken voer je het best nu uit? doen toegroeien. De druk op de sapstroom is echter al sterk verminderd, zodat de bomen Vrijstelling jonge aanplantingen niet te veel ‘bloeden’. Voor meer snoeitips: In sommige bossen dreigt concurrerende zie bladzijden 8 en 9 vegetatie de aangeplante boompjes voorbij te steken. Om te vermijden dat die jonge Bestrijding Amerikaanse vogelkers bomen verstikken, moet je de overige vege- Voor de bestrijding van Amerikaanse vogeltatie maaien. Begin juli is daarvoor de ide- kers wordt een chemisch product gebruikt. ale periode. Voor de boompjes blijft een Die bestrijdingswerken voer je het best in de voldoende lang groeiseizoen over en de con- zomer uit, als de sapstroom het sterkst is. currerende vegetatie kan ze voor de herfst Helaas is het moeilijk bedrijven te vinden die niet opnieuw inhalen. dat voor hun rekening willen nemen. Wie na de verwijdering van zaaddragende moederExploitaties op natte standplaatsen bomen zelf zaailingen wilt uittrekken, merkt In augustus en september zijn de bosbodems al snel dat dat het handigst is in de zomer. 10 | ‘t Limburgs Bosbelang | 37 | zomer
Dan is de Amerikaanse vogelkers immers goed herkenbaar aan zijn bladeren. En verder?
In de zomer kun je de werkzaamheden al voorbereiden die je later op het jaar wil (laten) uitvoeren. Wat kun je nu al doen? Advies inwinnen Heb je vragen over het beheer van je bos? Contacteer dan je Bosgroep voor een gratis terreinbezoek. Je krijgt vrijblijvend advies op maat. Herbebossingsplan opstellen Het planten van boompjes is winterwerk. Maar het kiezen van de boomsoorten, het opmaken van een aanplantingsplan en het indienen van een subsidieaanvraag voor herbebossing doe je best al op het einde van de zomer. Zo kun je in de herfst tijdig plantgoed bestellen en eventueel een planter zoeken. Contacteer je Bosgroep voor meer informatie. Wij helpen je met plezier verder.
Deze bijdrage is gebaseerd op een artikelreeks van de Oost-Vlaamse Bosgroepen, die in 2011 verscheen in de BOSbode.
zoekertjes
Bos te koop In dit tijdschrift vind je voortaan een nieuwe rubriek: ‘Bos te koop’. Hiermee krijgen de leden van de Bosgroepen een platform om hun bos te koop aan te bieden. Wij hopen natuurlijk dat het bos gekocht wordt door andere leden, zodat het verder duurzaam beheerd kan worden.
Hoe plaats je een zoekertje? • Voordat het zoekertje gepubliceerd wordt, moet de eigenaar een toelating ondertekenen. • Elk zoekertje verschijnt slechts eenmalig in ’t Limburgs Bosbelang. • De publicatie van het zoekertje garandeert niet de verkoop van het bos.
Wat staat in een zoekertje? • de gemeente waarin het bos gelegen is • de oppervlakte van het bos • de aanwezige boomsoorten of enkel het type hout (naald-, loof- of gemengd hout) • de contactgegevens van de eigenaar (telefoonnummer en/of e-mailadres) • het eventuele recht van voorkoop op het bosperceel.
Te koop Hechtel-Eksel: 32,77 are; naaldhout; tel. 0472 52 01 67 of lima.bvba@skynet.be Peer: 6,72 hectare; naaldhout; tel. 011 63 35 88 of gsm 0495 53 35 88 Zonhoven: 72,10 are; naaldhout; tel. 03 482 17 80 of kempen@zusters-berlaar.be Meeuwen-Gruitrode: 70,10 are; naaldhout; tel. 0486 89 65 45 of kellens.michel@telenet.be Houthalen-Helchteren: 1,21 hectare; loofhout; tel. 089 41 69 07 of julien@apotheekherbots.be Genk: 29,20 are; naaldhout met onderetage loofhout; tel. 0476 26 17 79
Uitzonderlijk aanbod: brandhout in de regio Kortessem-Hasselt-Alken-Diepenbeek Een van de leden van Bosgroep Zuid-Limburg verkoopt brandhout dat al vijf tot zes jaar gedroogd heeft (in het bos, onder zeil). Het gaat om een mengeling van hard- en lichter hout, gekloven en rondhout, gezaagd op ongeveer 30 cm. In totaal staat er 60 stère brandhout te koop, tegen € 60/stère, aan huis geleverd. Interesse? Neem dan rechtstreeks contact op via 011 31 66 97.
Wil je hierover meer weten of wil je zelf jouw bos verkopen? Contacteer dan je Bosgroep! foto: Karolien Van Diest
‘t Limburgs Bosbelang | 37 | zomer | 11
bomensymboliek
Een t(h)riller van een boom De populier komt in Vlaanderen heel vaak voor. Langs wegen en kanalen trekt hij lange en statige rijen in het landschap. In valleien zie je hem in bosjes met een strak dambordpatroon. De populier levert snel en gemakkelijk bewerkbaar hout. Maar deze boom heeft veel meer in zijn mars. Hij geneest koorts en vele andere kwaaltjes. Bovendien fluistert hij spannende verhalen over hoe heldenmoed beloond wordt, maar hoogmoed afgestraft … Het leven, een zwart-wit verhaal?
In mythen en legenden spelen vooral de zwarte populier en witte abeel de hoofdrollen. In de Griekse oudheid is de zwarte populier gewijd aan Hades, de god van de onderwereld en de dood. De witte abeel komt toe aan zijn echtgenote, Prosperina, de godin van de verrijzenis. Of hoe dood en nieuw leven in de echt verbonden zijn.
foto: Karolien Van Diest
Laten we maar eens kijken hoe het Hercules, de grote Griekse held, vergaan is … Als straf voor het doden van zijn kinderen moest Hercules twaalf onmenselijk zware opdrachten uitvoeren. Tijdens zijn laatste opdracht belandde hij bij een bosje met zwarte populieren in de gruwelijke onderwereld. Hercules, gesterkt door een krans met bladeren van de abeel om zijn hoofd, gaf de moed niet op. Tijdens zijn lange en heldhaftige tocht kleurde zijn zweet de onderkant van de bladeren van de abeel wit. En kijk … dat bracht licht in de duisternis, wat hem uiteindelijk naar de uitgang van de onderwereld loodste.
(On)populaire populier De populier was ook vaak om bizarre redenen populair. Zo plantten boeren uit bepaalde streken van Duitsland en Bosnië op hun hofstede Italiaanse populieren als bliksemafleider. Elders moest de witte abeel de vele slangen ver weg houden. Dichter bij huis, in Haspengouw, zag een jonge vrouw niet graag een populier als meiboom voor haar deur geplant. Tot in de eerste helft van de twintigste eeuw konden meisjes van lichte zeden op 1 mei of Pinksteren een populierentak aan hun raam verwachten. Een gemene pesterij, die wellicht afstamt van het oude geloof dat het sap van de witte abeel vrouwen vruchtbaar maakt.
12 | ‘t Limburgs Bosbelang | 37 | zomer
foto: Karolien Van Diest
In die mythe staat de witte abeel symbool voor heldenmoed om moeilijke periodes te overwinnen en een nieuw leven te beginnen. Die moed wordt beloond met een lauwerkrans met bladeren van de witte abeel. Maar tegelijkertijd herinneren de bladeren, met hun helderwitte onderkant en donkergroene bovenkant, de mens aan de constante dualiteit van het leven … Eeuwig trillen
kruidendokters de bast van jonge takken van populier, eik en schietwilg tot een poeder om de koorts te bezweren. De werking van dat medicijn is te verklaren door het salicylzuur, het actieve bestanddeel van aspirine, dat in de wilg en populier voorkomt. Ook de populierenpommade was een populair recept. Vrouwen die niet langer tevreden waren met hun haartooi, pletten de saprijke knoppen van de populier in een portie boter en lieten het mengsel een week trekken. Daarna kookten ze het tot een smeerbare brij. Die populierenpommade deed hun haar langer groeien en gaf het weer een mooie glans. Nu komen bestanddelen van de zwarte populier nog voor in handelspreparaten, aanbevolen bij aambeien, huidontstekingen, etterende snijwonden en reuma. Stoffen uit de ratelpopulier worden verwerkt in middeltjes tegen chronische blaas- en prostaatstoornissen.
Zelfs bij een licht briesje hoor je de bladeren van de ratelpopulier ritselen - ook trilpopulier of esp genoemd. Vroeger werd zijn hout gebruikt om kruisen te maken. Je zou voor minder beginnen te beven van angst … Andere legenden beweren dat alle bomen bij de dood van Christus uit diep verdriet hun kruin bogen, behalve de hooghartige en verwaande esp. Die hoogmoed bleef niet ongestraft. Sindsdien vindt de schuldbewuste boom geen rust meer en trillen zijn bladeren nog altijd, Snelgroeiend en veelzijdig hout als een eeuwig geweeklaag over het vlakke Door zijn snelle groei levert de populier op relatief korte tijd een winstgevende houtopland. brengst op. Op het platteland bij Bologna Koorts en andere kwaaltjes wisten ze dat vroeger maar al te goed. Bij de Bij hoge koorts tril je als een espenblad. Een geboorte van een dochter plantte de familie treffende gelijkenis, die ook de mensen in de een populierenbos, vaak wel duizend bomen. oudheid niet ontgaan was. Toen al maalden Als het meisje later trouwde, rooiden ze de
bomen en verkochten het hout. De opbrengst was meteen haar bruidsschat. Het hout van de populier is zacht tot matig sterk. Klompen werden vroeger steevast uit populierenhout vervaardigd. Ook de luciferfabrieken draaien bij de gratie van de populier. Die gemakkelijk bewerkbare houtsoort wordt ook ingezet bij het fabriceren van meubel- en triplexplaten, licht en zwaar verpakkingsmateriaal, daktimmerwerk en houtwaren zoals speelgoed en tekenborden. In de papierindustrie neemt de populier de fijne papiersoorten voor zijn rekening. De populier heeft nóg verborgen kanten. Wie meer wilt weten over bomensymboliek, vindt er alles over in het rijk geïllustreerde Compendium van rituele planten in Europa van De Cleene en Lejeune. ISBN 978-90-72931-80-1
‘t Limburgs Bosbelang | 37 | zomer | 13
biodiversiteit Boomhommel (foto: Maarten Jacobs)
Bijen in het bos De bijenwereld is ronduit fascinerend! De vlijtige diertjes voelen zich vaak thuis in bosrijke gebieden en zorgen voor een bonte en gevarieerde verzameling planten. Maar hoe transformeer je je bos in een echt bijenparadijs? Vegetariërs met een missie
die nectar in een geconcentreerde vorm als kunnen niet ver vliegen. Daarom moeten de honing. Een lekkernij voor bijen én mensen. voedselbronnen en de nestplaatsen dicht bij elkaar liggen. Kleinschaligheid en variatie Honingbijen zijn bloemvast; dat betekent dat zijn dan ook voorwaarden voor een bijenze op een bepaalde bloemsoort blijven vlie- vriendelijk bos. gen tot die uitgebloeid is. Een kleinere groep wilde bijen is gespecialiseerd in het verzame- Tip 1: zorg voor nestgelegenheid len van stuifmeel van planten uit één bepaalde Bijen zijn echte zonnekloppers en verkiezen plantenfamilie of zelfs maar van één bepaalde nest- en foerageerplaatsen in de zon. Voor plantensoort. De klimopzijdebij is zo’n sterk hun nesten zijn veel bijensoorten afhankelijk gespecialiseerde soort. Ze is vooral in de van microstructuren in het landschap. Heel nazomer actief en verzamelt uitsluitend stuif- wat wilde bijen en wespen nestelen in dood meel van klimop. Foerageerplaatsen moeten hout. Hierbij maken zij vaak gebruik van oude uiteraard rijk zijn aan bloemplanten. Niet kevergangen en andere holtes. Zorg dus voor alleen de soortenrijkdom, maar vooral ook de staand dood hout in de zon, zoals zuidgeBijen zijn uitgesproken vegetariërs en ver- hoeveelheid bloemen is belangrijk voor heel richte mantelzoomvegetaties of zuidgerichte randen van open plekken en dreven. zamelen stuifmeel als voedselbron voor hun wat bijen. broed. Nectar zoeken ze alleen voor eigen gebruik. Die suikerrijke substantie zorgt Naast nectar en stuifmeel hebben bijen ook Een andere groep bijen maakt zijn nest in het ervoor dat bijen voldoende energie heb- nood aan een geschikte nestplaats en eventu- merg van braam en vlier. Met bramenkoepels ben om te overleven. Honingbijen bewaren eel specifiek nestmateriaal. De meeste bijen en oude vlierstruiken - in zonnige situaties De bekendste bij ter wereld is waarschijnlijk de honingbij, een gedomesticeerde soort die oorspronkelijk afkomstig is uit Afrika. Vroeger leefde de honingbij vooral in lichtrijke bossen. Al snel werd die soort door mensen gehouden voor haar honing en veroverde ze de hele wereld. De roots van de honingbij liggen dus in het bos, maar ook heel wat andere bloembezoekende insecten voelen zich hier thuis. Naast de honingbij kent ons land nog zo’n 375 soorten bijen en hommels. Die staan meestal bekend als ‘wilde bijen’, maar zijn dus geenszins verwilderde honingbijen.
Hoe beheer je een bosrand? De ruige zoomvegetatie moet eens in de twee à vier jaar gemaaid worden. Het maaisel laat je een dag of twee ter plaatse liggen voor het afgevoerd wordt. De zaden kunnen nog verder afrijpen en kleine dieren kunnen tijdig wegkruipen. Ook de mantel, de geleidelijke overgang van de ruige zoomvegetatie naar het opgaande bos, moet je regelmatig kappen - met een cyclus van vijf tot vijftien jaar. Ga ook hier gefaseerd te werk. Pak dus geen grote oppervlakte of lengte ineens aan.
14 | ‘t Limburgs Bosbelang | 37 | zomer
- trek je die bijensoorten aan. Die planten kruidenvegetatie naar hoog bos bieden veel bieden ook het nodige voedsel voor heel wat meer variatie in biotopen. Daardoor vinden zowel typische bossoorten als soorten van bloembezoekende insecten. ruigten en struwelen er een geschikte leefomOngeveer de helft van alle bijensoorten in geving. Ook bijen hebben baat bij die geleideVlaanderen maakt zijn nest in de grond. Open lijke bosranden. plekken in het bos zijn prima tijdelijke nestplaatsen voor die soorten. Grote open plek- Hoe creëer je goed ontwikkelde randen in ken (minimaal tweemaal de boomlengte) je bos? Een goed ontwikkelde mantelzoom vangen voldoende zon op. Zij kunnen belang- loopt vanaf het bos via een mantel en een rijke pioniersplanten herbergen, zoals vinger- zoom langzaam af naar een open landschap. hoedskruid en wilgenroosje, en bieden ook De mantel bestaat uit struiken, jonge bomen ruimte aan bosranden in het bos. Belangrijk of hakhout en de zoom uit meerjarige kruiis dat je dood hout ook binnen die open plek- den. Bosranden met een mantel en een zoom moeten beheerd worden om in stand te blijken laat liggen. ven; zonder beheer verbossen ze. Een alternaTip 2: creëer variatie in je bos tief zijn ‘zwervende bosranden’. Die methode De huidige bosranden vormen - anders dan gaat uit van een dynamisch geheel, waarbij vroeger het geval was - scherpe grenzen. Bos- bosranden tijdelijk ontstaan nadat randen randen met een geleidelijke overgang van een gekapt worden. Belangrijk is wel dat er vol-
doende open ruimtes in de omgeving bestaan. Kenmerkende plantensoorten van arme, goed ontwikkelde bosranden zijn bijvoorbeeld stijf havikskruid, hengel, grote muur en echte guldenroede. Zij vormen een welkome voedselbron voor heel wat bijensoorten. Geleidelijke bosranden zijn niet alleen interessant voor de natuur. De bloeiende en besdragende plantensoorten zijn ook voor wandelaars een plezier. Goed ontwikkelde bosranden zorgen bovendien voor een gunstig bosklimaat. Het bos wordt immers vochtiger en de wind kan minder diep in het bos dringen. Dichtbegroeide bosranden dragen uiteindelijk ook bij tot een stabieler, minder stormgevoelig bos. De ontwikkeling van een geleidelijke bosrand hoeft niet rechtlijnig te gebeuren. Door glooi-
Vlijtige bosbijtjes Naast de honingbij zijn ook enkele wilde bijensoorten min of meer afhankelijk van bossen. Zorg je voor een bijenvriendelijk bos, dan verwelkom je straks misschien ook deze soorten. - De boomhommel nestelt vooral in holtes van bomen, maar kan ook in vogelnestkastjes, onder daken of in schuren en stallen teruggevonden worden. - De andoornbij is gespecialiseerd in lipbloemen en ruwbladigen. Die bij verkiest vooral bos- en parkgebieden met zonnige bosranden en voldoende waardplanten. - De zwart-rosse zandbij nestelt vooral in bossen, op plekken met weinig begroeiing. De vrouwtjes vliegen uitsluitend op bloeiende wilg binnen een afstand van 300 meter van de nestplaats.
Bosrand met bramen (foto: Ilf Jacobs)
‘t Limburgs Bosbelang | 37 | zomer | 15
biodiversiteit Andoornbij (foto: Maarten Jacobs)
ende inhammen te creëren ontstaan windluwe en warme plaatsen. roos, gele kornoelje, hulst, meidoorn, rode kornoelje, sleedoorn, Die bieden beschutting aan heel wat insecten en andere dieren. sporkehout, veldesdoorn, vlier, wegedoorn en wilde liguster. Sporkehout bloeit bijvoorbeeld de hele zomer met kleine groenachtig-witte Tip 3: bijenbomen bloemetjes. Die leveren veel stuifmeel en nectar in de bloemenarme, Heel wat bomen en struiken zijn een bron van nectar en stuifmeel. zure zandbossen. Heel wat insecten zoals vele soorten bijen, wespen Het is niet altijd nodig om uitheemse boomsoorten aan te planten om en vlinders profiteren van die lange bloei. voldoende bloemen te krijgen in het bos. Kies dus, waar mogelijk, voor spontane ontwikkeling. Voor een snel resultaat is aanplanten Ook op klimplanten zoals wilde kamperfoelie, klimop en bosrank een goed alternatief. vind je vaak bijen. Duizenden (honing)bijen, wespen en zweefvliegen genieten van het ware stuifmeel- en nectarfestijn dat de klimop biedt In de struiklaag groeien doorgaans heel wat uitstekende inheemse bij- in september en oktober. enplanten: blauwe bosbes, boswilg, bosroos, bramen, brem, gelderse Heel wat boomsoorten zijn eveneens leveranciers van nectar en stuifmeel. Enkele soorten bieden geen nectar of stuifmeel aan, maar bevatten wel veel bladluiskolonies. Die geven op zich weer zoetstoffen af, die ook door bijen verzameld worden. Uit de knoppen van populieren maken bijen propolis. Dat is een lijmachtige substantie die bijen gebruiken om ongewenste kieren en openingen in het nest te dichten. Naaldbomen zijn gastheer voor talrijke bladluizen die honingdauw afscheiden. De honingbij oogst de zoetstoffen en zet die om in honing.
Meer info: http://www.bijenhelpdesk.nl/ http://www.drachtplanten.nl/ www.plantvanhier.be Meer weten over bijvriendelijk bosbeheer? Contacteer Jens D’Haeseleer (jens.dhaeseleer@natuurpunt.be) Natuurpunt Studie
Met dank aan Jens D’Haeseleer voor zijn bijdrage voor onze leden. 16 | ‘t Limburgs Bosbelang | 37 | zomer
interview met boseigenaar en imker Theo Verwielen
“Bijen houden is een mooie en dankbare hobby” Theo Verwielen is sinds april 2006 lid van de Bosgroep Noordoost-Limburg. Hij bezit ongeveer 2,5 hectare bos, verspreid over verschillende percelen in Bree, Bocholt en Kinrooi. Zijn bos op het grondgebied van Bree (1,2 hectare) is opgenomen in het uitgebreide bosbeheerplan. Theo noemt dat bos ‘de biebemp’ (de bijenbeemd), want hij heeft er een aantal bijenkasten. Bijen houden is geen alledaagse hobby. Hoe ben jij ermee begonnen?
aan de proeftuin in Tongeren en leidde twee gemotiveerde medewerkers op, zodat ze hun Theo: “Ik ben afkomstig van Molenbeersel eigen bestuivingen konden blijven doen.” (Kinrooi) en heb in mijn jeugd vele uren doorgebracht in de natuur. Toen ik twaalf jaar was, Welke boom- en struiksoorten zijn vond ik een zwerm honingbijen in Stramp- belangrijk voor bijen? royerbroek. Ik ben toen een korf gaan halen Theo: “Voldoende variatie is belangrijk, net en heb de bijen mee naar huis genomen. Dat als de aanwezigheid van bosranden en een was het begin van mijn hobby als imker. Tij- onderetage met bloemdragende struiken. dens mijn studie had ik daar minder tijd voor, Inheemse soorten zoals de zomereik met z’n maar daarna heb ik de draad weer opgepakt. onopvallende bloemen, spork en wilg zijn van Ik kocht twee kasten en plaatste die onder de vitaal belang voor de bijen. Over uitheemse perenboom. Later zette ik nog meer kasten.” soorten is er wat discussie. Op vele plaatsen worden ze verwijderd en/of bestreden, maar enkele zijn zeer interessant voor bijen. Robinia (acacia) bloeit zeer mooi, maar slechts één op de vijf jaar echt uitbundig. De bijen bezoeken die bloemen enkel als het windstil is; zodat ze kunnen zitten op de grote bloemtrossen. Acaciahoning vind ik persoonlijk de lekkerste honing: die is lang houdbaar en kristalliseert niet. Ook reuzenbalsemien is een interessante bijenplant die lekkere honing oplevert.” Hoeveel honing kun je gemiddeld jaarlijks oogsten?
Theo: “Dat is afhankelijk van het beschikbare stuifmeel. Gemiddeld leveren de acht kasten die ik aan huis heb staan, jaarlijks 200 kg honing op in drie oogstbeurten (lente, zomer foto: Pascal Vanhees en eventueel na de bloei van de heide). Ik slinger de raten één keer per jaar. Dit jaar hebben “Via via kwam ik in contact met een verte- we een late winter, dus de bijen zijn laat uitgenwoordiger van het proefcentrum voor gevlogen. Dat zal gevolgen hebben voor de kleinfruit in Tongeren. Ze wilden daar een honingproductie.” experiment opzetten met ongeveer twintig kasten en daar ben ik op ingegaan. Ik was een Zijn er bedreigingen voor de bijen in het tijd actief in het bevoorraden van telers van bos? En wat kun je daaraan doen? kleinfruit (bramen, frambozen, aardbeien en Theo: “De belangrijkste bedreiging is het rode bessen) in Haspengouw voor de bestui- virus dat wordt overgebracht door de mijving van hun struiken. Ik wil niet opschep- ten. Elke imker heeft er last van. Ik gebruik pen, maar ik stond in die tijd bekend als een de toegelaten producten voor het doden van imker met goede vliegers, sterke bijenvolken de mijten, maar die zijn niet altijd even effecmet zachtaardige bijen. Dat hadden de telers tief. Daarvoor heb ik het volgende ‘trucje’: de mijten ontwikkelen zich het best in de cellen graag.” waarin de darren zich ontwikkelen. De dar“Via mond-tot-mondreclame werd mijn ren hebben - anders dan de werksters - meer hobby steeds intensiever. Op een bepaald tijd nodig om uit te komen, dus in die cellen ogenblik had ik honderd kasten, een abso- kunnen mijten zich volledig ontwikkelen. luut maximum. Maar de verplaatsingen van Daarom behandel ik de raten met de darren en naar Tongeren werden me te veel. Nu heb het meest intensief om zoveel mogelijk mijten ik nog een veertigtal kasten. Ik gaf vijf kasten te doden.”
foto: Pascal Vanhees
“Het gebrek aan stuifmeel op het einde van het seizoen (net voor de herfstvorst) is ook een probleem. Als de landbouwers na de oogst groenbemesting (zoals koolzaad of klaver) zouden inzaaien, dan zou dat minder erg zijn. Maar de velden zijn kaal en dus vinden de bijen niet veel voedsel. Ook het ondoordachte en overmatige gebruik van sproeimiddelen schaadt de bijenpopulatie. Een tijdje geleden hebben vandalen dertig bijenkasten vernield door ze vol te gieten met mazout. Een onbegrijpelijke, gruwelijke daad waarbij duizenden onschuldige bijen het leven lieten. Het heeft me een jaar gekost om alles te herstellen. De daders zijn nooit gevat. Er zijn ook steeds minder actieve imkers, dus dat vormt ook een bedreiging voor de honingbij.” Heb je nog tips voor toekomstige imkers?
Theo: “Ga eerst eens een kijkje nemen bij een actieve imker. Je zult snel inzien dat het geen gemakkelijke hobby is. Je mag het niet onderschatten. Het vraagt veel tijd en inspanning als je het goed wilt aanpakken. Maar het is een heel mooie en dankbare hobby. Vertrek steeds vanuit het respect voor het bijenvolk. Vele imkers zijn gierige mensen; ze oogsten de honing tot de laatste druppel en geven de bijen er weinig of niets voor in de plaats. Je moet goed beseffen dat, als je de voedselvoorraad van die diertjes oogst, het resultaat van hun harde werk wordt weggenomen. Belangrijk is dat je ze voldoende suikersiroop in de plaats geeft om de winter door te komen. Plaats je bijenkasten op een lichte plaats en niet in de schaduw. Anders duurt het te lang voor de bijen opgewarmd zijn om uit te vliegen. Plaats ze bij voorkeur in de bosrand en niet midden in het bos.” ‘t Limburgs Bosbelang | 37 | zomer | 17
activiteitenkalender
Cursussen en excursies De Limburgse Bosgroepen organiseren ook in 2012 vormingsactiviteiten voor hun leden. Omdat er geen duidelijkheid is over de Vlaamse subsidies en we kwaliteitsvolle activiteiten willen blijven aanbieden, is het aanbod beperkt. Hieronder vind je de cursussen die je als lid van de Limburgse Bosgroepen kunt volgen. Wil je zeker zijn van een plaats, schrijf dan snel in via de Coöperatieve van de Limburgse Bosgroepen cvba (tel. 011 23 83 63) of via het Bosgroepensecretariaat (tel. 011 23 83 15). We verwachten jouw inschrijving minstens drie weken vóór de cursusdatum. Je inschrijving is pas definitief na de overschrijving van de deelnameprijs op rekening 779-5907390-27 (IBAN BE48 7795 9073 9027).
Cursussen georganiseerd door de Limburgse Bosgroepen Datum
Onderwerp
Organisatie/ Regio
Prijs
zaterdag 15 december (voormiddag)
werking en onderhoud van de kettingzaag en bosmaaier
CNL Genk
€ 15
Werking en onderhoud van de kettingzaag en bosmaaier
Dit is een korte, technische cursus van drie uur bij het Centrum voor Natuur- en Landschapsbeheer (CNL) in Genk. We nemen vooral de kettingzaag onder de loep, maar ook de werking van de bosmaaier. Tijdens de cursus krijg je antwoord op deze vragen: is het gereedschap in orde voor gebruik? Hoe moet je het gereedschap correct starten en gebruiken? Hoe moet je het gereedschap onderhouden na dagelijks gebruik? Voor deze cursus is geen voorkennis vereist. Hieronder vind je nog andere interessante cursussen. Daarvoor kun je rechtstreeks inschrijven bij de organisator.
Aanbod Inverde Voor meer informatie: www.inverde.be Datum
Onderwerp
Organisatie/ Regio
Prijs
donderdag 13 september
werken met de zeis
Opglabbeek
€ 80
zaterdag 15 september
bosecologie*
Bosmuseum Gerhagen Tessenderlo
€ 20
woensdag 26 september
wat met zieke bomen?
Herk-de-Stad
€ 30
donderdag 18 oktober
onderhoud handgereedschap
CNL Genk
€ 80
oktober-december
bosbeheer**
Bosmuseum Gerhagen Tessenderlo
€ 162
* Meerdaagse opleiding, de modules kunnen ook apart gevolgd worden tegen € 15 per halve lesdag ** Voorkennis boomsoorten en ecologie vereist
DIVERS AANBOD Datum
Onderwerp
Organisatie/ Plaats
Prijs
vijfdaagse opleiding
kettingzaaggebruik
PCVO Maasland*
€ 140
vijfdaagse opleiding
bosmaaiergebruik
PCVO Maasland*
€ 140
* Meer info vind je op de website www.pcvomaasland.be of via de leerkracht Michaël Jacobs 0475 90 46 65
‘t Limburgs Bosbelang digitaal! Hier kan iedereen steeds de recente edities online raadplegen: www.issuu.com/limburgs_bosbelang Het ledenblad van de Limburgse Bosgroepen valt elk seizoen in je brievenbus. Wil jij graag bomen sparen? Wens je ‘t Limburgs Bosbelang enkel nog digitaal te raadplegen? Geef dan een seintje aan jouw Bosgroepsecretariaat!
18 | ‘t Limburgs Bosbelang | 37 | zomer
Colofon ’t Limburgs Bosbelang 37 | zomer uitgave De deputatie van de provincieraad van Limburg, Herman Reynders, gouverneurvoorzitter, Marc Vandeput, Walter Cremers, Gilbert Van Baelen, Frank Smeets, Jean-Paul Peuskens, Mieke Ramaekers, gedeputeerden en Renata Camps, provinciegriffier.
hoofdredactie Johan Van den Broek
coördinatie Karolien Van Diest kvandiest@limburg.be Annemie Hannosset ahannosset@limburg.be
eindredactie Rita Bogaerts rbogaerts@limburg.be
redactiesecretariaat Annemie Hannosset ahannosset@limburg.be
redactieraad Rita Bogaerts, Jasper Goffin, Annemie Hannosset, Johan Van den Broek, Karolien Van Diest
redactie Rita Bogaerts, Lore Bellings, Jens D’Haeseleer, Annemie Hannosset, Patrick Meesters, An Pierson, Vera Reymen, Karolien Van Diest en Pascal Vanhees.
foto cover Pascal Vanhees
cartoons Dirk Vercampt
tekstbewerking Pantarein Publishing foto: Pascal Vanhees
vormgeving & lay-out Dion Boodts, Grafische Producties, Informatie & Communicatie provincie Limburg Designpartner.be - Opglabbeek
druk Drukkerij Paesen - Opglabbeek
postbus Limburgse Bosgroepen p/a provincie Limburg, Directie Ruimte Afdeling Milieu en Natuur Universiteitslaan 1, B-3500 Hasselt Tel. 011 23 83 20 bosgroepen@limburg.be www.bosgroepen.be
oplage 3 200 exemplaren
wettelijk depotnummer D/2008/5857/82
verantwoordelijke uitgever Johan Van den Broek Universiteitslaan 1, B-3500 Hasselt foto: Pascal Vanhees
Deze publicatie werd gedrukt op houten chloorvrij kringlooppapier, zonder optische witmakers.
‘t Limburgs Bosbelang | 37 | zomer | 19
37 | zomer | in dit nummer
nuttige adressen Bosgroepen
Administratief coördinator: ir. Lore Bellings tel. 011 23 83 14 P.a. provincie Limburg Universiteitslaan 1 3500 Hasselt www.limburg.be/bosgroepen www.bosgroepen.be fax 011 23 83 10 Bosgroep Hoge Kempen vzw ondernemingsnummer 874 667 014 Coördinator: ir. Patrick Meesters tel. 011 23 83 23 gsm 0475 46 04 42 bosgroephogekempen@ limburg.be Secretariaat
Evi Ghijsens tel. 011 23 73 82
driemaandelijks tijdschrift | juli-augustus-september 2012
Bosgroep Noordoost-Limburg vzw
ondernemingsnummer 459 481 087 Coördinator: ir. An Pierson tel. 011 23 83 24 gsm 0473 88 53 95 bosgroepnoordoost@ limburg.be Secretariaat
Patricia Rouffa tel. 011 23 83 30 Bosgroep West-Limburg vzw
ondernemingsnummer 479 742 895 Coördinator: ir. Benjamine Bufkens tel. 011 23 83 29 gsm 0479 40 08 48 bosgroepwest@limburg.be Secretariaat
An Olaerts tel. 011 23 73 28
Bosgroep Limburgse Duinen
Bosgroep
ondernemingsnummer 882 247 464 Coördinator: ir. Jan Mampaey tel. 011 23 83 19 gsm 0478 78 07 21 bosgroeplimburgse duinen@limburg.be
Zuid-Limburg vzw
Secretariaat
Secretariaat
Ine Houbrechts tel. 011 23 83 15
Annemie Hannosset tel. 011 23 83 20
ondernemingsnummer 874 670 378 Coördinator: ir. Karolien Van Diest tel. 011 23 83 25 gsm 0473 88 53 94 bosgroepzuid@limburg.be
voorwoord .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 contactdag Beeldverslag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 Enquête Limburgse Bosgroepen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 bos en milieu Loket voor energiehout. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 bosbeleid Limburgs OverlegPlatform.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 bosbeheer Welk tuig kruipt door mijn bos? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 In harmonie met de maan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 Snoeitips voor bomen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 dit seizoen in het bos Zomerwerk in het bos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 zoekertjes Bos te koop . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 bomensymboliek Een t(h)riller van een boom .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 biodiversiteit Bijen in het bos .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 interview Boseigenaar en imker Theo Verwielen . . . . . . . . . . . . . 17 activiteitenkalender Cursussen en excursies. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 nuttige adressen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
Coöperatieve van de Limburgse Bosgroepen cvba
Universiteitslaan 1 3500 Hasselt Projectmedewerkers: Vera Reymen Pascal Vanhees ir. Frederik Bollen tel. 011 23 83 63 fax 011 23 83 10 Agentschap voor Natuur en Bos, Afdeling Limburg
De visie van het ANB is ‘Meer en betere natuur, bos en groen, samen met andere partners.’ De uitdaging voor de toekomst is dan ook het uitbouwen van een partnerschap met boseigenaars en Bosgroepen in elke provincie. Dat moet de schakel zijn tussen de Bosgroep en het ANB.
Nuttige websites Aanspreekpunt Bosgroepen
Jasper Goffin Koningin Astridlaan 50 bus 5 3500 Hasselt gsm 0479 54 90 09
Agentschap Natuur en Bos: www.natuurenbos.be Vereniging voor Bos in Vlaanderen vzw: www.vbv.be Landelijk Vlaanderen vzw: www.landelijkvlaanderen.be Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek: www.inbo.be Inverde vzw: www.inverde.be Unie Vlaamse Bosbouw vzw: www.uvb.be www.bosmarkt.be
H a m o n tAchel
Lommel
Waarvoor kun je terecht bij de Bosgroep? Een bos bezitten en beheren, daar komt heel wat bij kijken. Voor vragen of informatie kun je evenwel altijd te rade bij de Bosgroep. We sommen hier even op waarmee de bosgroepmedewerkers je van dienst kunnen zijn: • gratis en onafhankelijk advies over het bos en het beheer ervan (bosbouwtechnische, wettelijke, financiële en administratieve aspecten) • informatie over hoe een duurzaam bosbeheer eruit ziet, wat je wettelijke rechten en plichten zijn als
provincie Limburg Universiteitslaan 1 B-3500 HASSELT limburg.be
boseigenaar en wat de mogelijke subsidies zijn waarop je aanspraak kunt maken • hulp bij het invullen van kapaanvragen of het opstellen van beheerplannen • kaartmateriaal • adressen van houtexploitanten en boomkwekerijen • coördinatie van de samenwerking tussen verschillende boseigenaars.
Ne d e r land
N e e r p e lt O v e r p e lt
B o c h o lt
A nt w e rp e n
Kinrooi
Bree
HechtelEksel
Peer
Leopoldsburg Ham
Maaseik MeeuwenGruitrode
Beringen Tessenderlo HouthalenHelchteren
Opglabbeek DilsenStokkem
HeusdenZolder
As Zonhoven
Lummen
Genk H e r k- D e - S t a d Halen
Maasmechelen
H a s s e lt Diepenbeek
Zutendaal Lanaken
Nieuwerkerken Alken
Bilzen Kortessem
Wellen
B rab ant
H o e s e lt S i n t- T r u i d e n Borgloon
Heers
Riemst
Tongeren Voeren
Gingelom Herstappe
Luik