helvetia Swiss Poster Design
Herbert Leupin
Gottschalk + Ash
Josef M端ller-Brockmann
Niklaus Troxler
mei 2011
Helvetia
Zwitsers poster ontwerp
Inleid 1. Bata Rock ‘n Roll Herbert Leupin 2. Binaca - Herbert Leupin 3. Galileo Gottschalk+Ash 4. Beethoven - Josef Müller-Brockmann
1. Olma - Josef MüllerBrockmann 2. McCoy Tyner - Niklaus Troxler 3. Willisau Jazz festival Niklaus Troxler 4. Jazz Willisau - Niklaus Troxler
4
ding Beste lezer, In deze lente-editie van DeVisual nodigen we jullie graag uit om kennis te maken met enkele bekende Zwitsere ontwerpers. Deze hebben elk hun eigen specialiteiten binnen het vak. Toch kunnen we ze uiteindelijk beschouwen als grote ontwerpers in het kader van posterontwerp. Zwitserland is niet voor niets het land van de design, waar het heel bekende lettertype “Helvetica” is uitgevonden. Dit is afgeleid van “Helvetia” wat Zwitserland betekend in het Latijn. Hiernaar hebben we vervolgens deze special genoemd.
Maak kennis met de grafische ontwerpers Herbert Leupin, Gottschalk + Ash, Josef-Müller Brockmann en Niklaus Troxler. Al deze posters die jullie te zien krijgen komen uit een zeer uitgebreide Zwitserse poster collectie van de Cargegie Mellon Universiteit. Door middel van rasters, hulplijnen en ga zo maar verder hebben deze ontwerpers zich sterk geïnspireerd. Dit ga je veel terugvinden bij Josef Müller-Brockmann. Hopelijk wordt dit voor jullie allen een leerrijke ervaring op het vlak van Grafisch Ontwerp. Alvast veel leesplezier! Lizze
5
Inh Voorblad 1
Inleiding 2-3
Inhoud 4-5
6
houd Niklaus Troxler 36-44
Josef M端ller-Brockmann 26-35
Gottschalk+Ash 23-25
Zwitserse postercollectie 6-9
Herbert Leupin 10-22
1. Musica viva - Josef M端ller-Brockmann, 1974 2. NR.3, 1974 3. Akari, 1974
8
Zwitserse poster collectie
Zwitserse poster collectie De thuis van Zwitserse posters
Poster databank
Cargegie Mellon University is de thuis van een heel grote Zwitserse poster collectie. Er zijn meer dan 300 werken komend uit 1970 tot op vandaag. Deze collectie is georganiseerd door de Zwitserse grafisch ontwerper Ruedi Ruegg en professor Daniel Boyarski. De collectie bevat werk van Max Bill, Paul Bruhwiler, Ruedi Kulling, Herbert Leupin, Josef Muller-Brockmann, Roger Pfund, Ruedi Ruegg, Niklaus Troxler, Wolfgang Weingart, Kurt Wirth, R. Schraivogel, Cornel Windlin en vele anderen.
De Zwitserse regering heeft pas een prachtige poster databank opgericht. Je vindt daar alles wat ooit gepubliceerd en gearchiveerd geweest is in Zwitserland, ook al zijn er sommige afbeeldingen die nog steeds ontbreken. De selectie werken houdt een grote verscheidenheid in van posters die gemaakt zijn door kunstenaars van Zwitserland en elders. Het materiaal dat je zult bezichtigen, toont je tientallen jaren werk vanaf het einde van de 19de eeuw tot op vandaag. Ze houden veel thema’s in: toerisme, tentoonstellingen, publicatie, culturele activiteiten, sport, politieke campagnes en nog veel anderen. De posters hiernaast komen van collecties van de Zwitserse nationale bib, de bibliotheek van Génève, de publieke en universitaire bibliotheek van Neuchâtel, de mediatheek Valais, het museum van transport, de abdij van Saint-Maurice en de universitaire en kantonnale biblioteek Fribourg.
Meer weten? www.posters.nb.admin.ch/cgi-bin/gw/ chameleon?Ing=en&skin=posters
10
1. Lebensl채ufe zwischen Scheitern und Erfolg, 1974 2. Modedesign Schweiz - Ruedi Baur, 1997
3. Bill - Niklaus Troxler, 1999 4. Konzerte Z체rich - Niklaus Troxler, 1974
5. Kunsthalle Basel, 1970 6. Svizzera, 1974
Herbert Le
12
eupin Herbert Leupin (1916 – 1999) is een van de meest succesvolle poster ontwerpers van alle tijd. Hij won meer dan 90 awards en maakte zo’n 500 posters! Tijdens het verloop van zijn 60-jarige carrière, maakte Leupin duizenden iconische en spirituele posters. Hij is in Basel (Zwitserland) geboren. In Parijs waar hij studeerde, werd hij sterk beïnvloed door zijn leerkracht Paul Collin. Collin is een bekende poster ontwerper, grafisch artiest en stage ontwerper. Zijn rivaal is Adolphe Jean-Marie Mouron, beter gekend als Cassandre.
“Charme tot de Zwitserse fijnheid op een lichtgevoelige manier”
Voor de Tweede Wereldoorlog keerde Leupin terug naar Basel om een onafhankelijke grafisch ontwerper te worden. Hij leidde er de zogenaamde Basel school. Samen met Stoecklin, Brun en Birkhauser domineerden ze de Zwitserse advertenties voor meer dan twintig jaar. De meeste van zijn posters maken reclame over simpele producten zoals mineraalwater, zeep, sigaretten en schoenen. Maar hij ontwierp daarbij ook voor Coca-Cola en de Circus Knie. Hij brengt werkelijk charme tot de Zwitserse fijnheid en hij houdt het daarbij telkens lichtgevoelig.
Meer weten? www.internationalposter.com/artist-detail.aspx?id=417 www.graphichug.com/2011/01/herbert-leupin www.one1more2time3.wordpress.com/2009/12/12/ herbert-leupin
1. Clown with Soccer Ball, 1990 ca 2. Renault, Dauphine (King/ Queen), 1956 3. Knie 175 Jahre Dynastie Knie, 1978 4. Schweizer Mustermesse Basel, 1950
13
16
Posters Leupin “Waarom schrijven als je kan bellen?” Telephonieren, 1941
Floris, 1949
“Waarom schrijven als je kan telefoneren?” Dat is de boodschap van deze elegante poster door Leupin. De telefoon kruist letterlijk met de veerpen om de boodschap duidelijk en memorabel te maken. De poster voor de Zwitserse telefoonmaatschappij was een winnaar van de ‘Swiss Poster of the Year’ en is in de permanente collectie van het MoMa.
Ook deze poster verwierf het ‘Swiss Poster of the Year award’. Het is een slim ontwerp dat speelsheid en eigenaardigheid toevoegd aan deze wasknijpers. Met de witte letters en de ritmische compositie van de letters, kan je zelfs bijna de activiteit op zich zien van iemand die de was ophangt!
“Rijke lentekleuren”
“Speels en bedreigend tegelijk”
Eptinger Eau Minerale (stoel), 1968
Jean Tinguely, Hannibal, 1968
Deze lichte en simpele poster voor mineraalwater kreeg een prijs voor ‘Swiss Poster of the Year’, ontworpen in 1968, en zeker een van de beste Zwitserse posters van dat decenium. Rijke lentekleuren zorgen ervoor dat men zit en ontspant in de frisse lucht en geniet van een glas sprankelend water.
Deze tentoonstellingsposter past bij de kinetische kwaliteit van gigantische en prachtige machine ontwerpen van de Zwitserse ontwerpers. Het is speels, chaotisch en bedreigend, en het lijkt dat het in alle richtingen beweegt.
17
Foire Suise bale Leupin gebruikte een monumentale ketting om de Zwitsere eenheid te symboliseren voor de nationale handel gedurende de Tweede Wereldoorlog. Hij schreef: “De ketting leek voor mij het meest krachtige en tegelijkertijd het meest suggestieve thema voor een poster. Ik wou de afhankelijkheid illustreren van elke verschillende takken van de economie, van de kantons en, als laatste, van de vier delen van het land.
Daarvoor markeerde ik orgineel de vier haakjes van de ketting met symbolen van de handel, de industrie, ambacht en wetenschap. In de loop van mijn werk realiseerde ik dat de grootste eenvoud het grootste effect kan verschaffen. Daardoor verwijderde ik alle details.” Deze poster is in de permanente collectie van het MoMa.
“ De grootste eenvoud creëert juist het grootste effect.”
1. Foire Suise Bale, 1943
18
2. Turmac Bleu, 1943
“ Klassieker van objectenontwerp”
Leupin’s poster, beïnvloed door de stijl van het Midden-Oosten met een sigaret erbij, is een klassieker van poster ontwerp bij objecten. De boodschap is onmiddelijk, de impact is heel krachtig en de lithografie is adembenemend. Wat is er nog meer nodig voor een poster? Turmac Blue won meermaals de eer bij ‘Swiss poster of the year’ in 1943.
Turmac Bleu 19
Pause Coca-Cola Leupin’s poster uit 1953 voor Coca-Cola was onmiddelijk een favoriet in Zwitserland en wordt nu beschouwd als een poster klassieker. Een van de vijf posters die hij voor Cola maakte in het midden van de jaren ‘50, zorgde voor een heel realistische stijl met een ontspannen aanpak. Nu zijn enkel het cola flesje en het verkeersteken realistisch en gefotografeerd.
“Inspiratie uit vroege tekeningen van kinderen”
Aanpak Leupin’s stylistische aanpak was nodig voor het uitsnijden bij de stenen lithografie en het printen van photo-offset. Dit was goedkoper, maar veel minder vibrerend in textuur en nuance. Daarbij heeft Herbert Leupin heel veel mogelijkheden van de realiteit geëxploreerd, waaruit hij de stijl perfectionisme trok. Alle afgewerkte producten zijn jaren van professionele arbeid voor Leupin. Hij vond inspiratie uit vroege tekeningen van kinderen en de eenvoud van product posters die zijn gebaseerd op karikaturen zoals die van Leonetto Cappiello.
`
Deze poster zit in de permanente collectie van het MoMa.
1. Pause - Drink Coca-Cola, 1953
20
Bata Bata - Rock and Roll, 1961 Dit is een laat voorbeeld van het grappige reclameproduct van Basel wat Zwitsers ontwerp domineerde in het midden van de jaren ‘50. Leupin studeerde in Basel en erna in Parijs met Paul Colin, de welbekende Art Deco master die Josephine Baker ontdekte. Als de alledaagse leider van de ‘Swiss poster of the Year’ awards, heeft Leupin meer dan 70 keer een eervolle vermelding gekregen over een dertigtal jaar. Deze poster was er een waarbij hij in 1961 een prestigieuze award won. Rock and Roll, zoals het meeste van Leupin’s werk, wordt gecombineerd met vriendelijke humor en een vloeiende grafische vaardigheid.
“Rock and Roll gecombineerd met humor” Dit toont nog maar eens meer zijn geheimzinnige handigheid om te focussen op een onweerstaanbaar beeld die wordt geabsorbeerd in een seconde en nooit meer vergeten. Leupin wordt beschouwd als de uitvoerder van Leonetto Cappiello, de vader van de moderne reclame die was gespecialiseerd in product posters. Deze poster werd door velen eveneens beschouwd als de meest uitdagende poster opgave.
23
der Bahn
1. Mit der Bahn an die Sonne,1960 2. Sonntags Billette SBB, 1970 3. SBB das Halbtaxabonnement, 1975
24
Gottschalk + Ash
1. Three Sisters, 1970
2. Galileo, 1970
Gottschalk + Ash Gottschalk + Ash is opgericht in Montreal in 1966 door de uit Zwitserland afkomstige Fritz Gottschalk en de Canadees Stuart Ash. De twee hebben talrijke design awards en eren verworven over de laatste 40 jaar, met hoogtepunten die werk rond identiteit voor Ciba inhouden en het terug ontwerpen van het Zwitserse paspoort.
Meer weten? www. blog.wanken.com/7323/gottschalk-ash
3. Polypropylene, 1970 4. Anual report 1970, 1970
27
Josef M端 Brockma 1. De Film, 1960 2. Plakat Affiche Poster, 1971 3. Pioneer of Swiss Graphic Design, 1974 4. Olma, 1959
28
ü l l e rann Geboren in Rapperswil, Zwitserland in 1914, wou Müller-Brockmann later doorgaan om de pionier van Zwitsers poster ontwerp te worden. Zoals al uitgelegd in Eye Magazine: In 1950 werd hij beschouwd als de leidende beoefenaar en theoreticus van de Zwitserse stijl. Hij zocht een universele grafische expressie d.m.v. een op een grid gebaseerd ontwerp dat gezuiverd is van een willekeurige illustratie en subjectief gevoel.
“Universele grafische expressie op basis van een grid” Josef Müller-Brockmann deed een interview met Eye Magazine voor de wintereditie in 1995, juist een jaar voor zijn dood. In het interview werd hem gevraagd wat orde voor hem betekend: “Orde was altijd een wensvolle gedachte voor mij. Voor 60 jaar heb ik wanorde geproduceerd in bestanden, papieren en boeken. Toch heb ik in mijn werk altijd een duidelijke ordening vereist van typografische en geïllustreerde elementen om duidelijk de belangrijkste elementen aan te geven.
De nadrukkelijke organisatie van het oppervlakte d.m.v. het grid, de kennis van de regels die leesbaarheid beheren (waaronder de lengte van de lijn, de woord en letter tussenruimte enz.) en het betekenisvolle gebruik van kleur zijn vooral de instrumenten die een ontwerper moet beheren om zijn of haar taak te vervolledigen op een rationele en economische manier. Het grid systeem is een hulpmiddel, maar geen garantie. Het beschikt over een aantal mogelijke middelen en elke ontwerper kan zo voor de juiste oplossing zoeken die aangepast is aan zijn persoonlijke stijl. Maar eerst moet men wel leren hoe men het grid moet gebruiken, want het is een kunst dat veel oefening vergt.”
“Een duidelijke ordening vereist” Zo kunnen we wel besluiten dat het grid, de prioriteit en regeling van typografische en illustratieve elementen en het gebruik van kleur altijd heel belangrijk zijn geweest voor Josef-Müller-Brockmann.
Meer weten? http://wordsandeggs.wordpress.com/2010/02/02/josefmuller-brockmann-pioneer-of-swiss-graphic-design/
29
1. André-François Marescotti
2. Musica viva, 1972
3. Radfahrer-Achtung, 1958
4. Pioneer of Swiss Graphic Design, Lars Muller
Beethoven Beethoven, 1955
“Strikte en constructieve aanpak”
Het gebruik van abstractie in muziek posters lijkt nog een sterkere impact te hebben dan het geluid. Hij was succesvol in het toepassen van meetkunde als een van de methodes om de inhoud te vereenvoudigen en ze er interessant en musicaal uit te laten zien. De vormen die hij verwerkt in zijn posters zijn heel beheerst en structureel. Ze dragen heel goed het idee van muziek, omdat er ruimte wordt gecreeërd door de vormen.
De vrije zwevende, twee dimensionele elementen werden vermeden en vervangen door de strikte constructieve aanpak voor zijn ‘Beethoven poster’ uit 1955. Ondanks alles werd de muzikaliteit van het ontwerp vastgehouden. De combinatie van de tot stand gebrachte figuur en de naam van de componeerder roept niet alleen onmiddelijk associaties met muziek in het algemeen op, maar ook met Beethoven zelf in het bijzonder.
“Beheerste en structurele vormen” Meer weten? http://siliconia.info/post/267659527/beethoven-posterjosef-muller-brockmann-1955
32
Strawinsky Srawinsky, 1955 Hier is opnieuw een diagonaal grid systeem in gebruik. De richting van de tekst is in een lijn samen met het beeld en ze hebben beiden dezelfde kleur. Het lettertype is in het beeld gebracht d.m.v. het tussen de lijntjes van het beeld te plaatsen. Door het feit dat het lettertype en het beeld samenkomen in een beeld, bewegen je ogen direct van beneden tot boven diagonaal. Dit zorgt er ook voor dat een grote afbeelding het midden aanduidt van de poster.
35
Olma Olma, 1959 Een diagonaal grid systeem is in dit beeld gedetecteerd. Het omringt de koe dat apart is van een deel op de koe. Het zou er totaal anders uitzien als het lettertype gebogen was rondom de koe of horizontaal geplaatst. De tekst staat er duidelijker op dan de afbeelding tegenover de groene achtergrond, omdat de tekst in het vet en groot is gedrukt. Vooral het woord ‘Olma’ is heel groot en vet erop geplaatst. De tekst staat er beter op, omdat de afbeelding zwart en groen tegelijk is, waardoor het vermengt met de achtergrond. De tekst moet het belangrijkste deel van de poster zijn. Dit kunnen we duidelijk waarnemen.
36
1. David Murray-Octofunk, 1995 2. Welcome 2005 for Silkscreen Bรถsch, 2005 3. Mark Helias & Open Loose, 2008
38
Niklaus Troxler
1. Jazz Festival Willisau, 1984 2. Gianluigi Trovesi-Gianni Coscia, 2006
3. Vaterland - Newspaper Poster Series 4, 1988 4. Schweizer-Ziegele-Makaya, 2005
5. Tim Berne-Mark Helias, 1995 6. Logo Festival Beijing, 1998
Niklaus Troxler Niklaus Troxler (geboren in Willisau, Zwitserland in 1947) is een internationaal bekende Zwitserse grafisch ontwerper die gespecialiseerd is in poster ontwerp, corporate design, illustratie en architecturale muurschilderingen.
Jazz en ontwerp Sinds 1975, organiseerde Troxler het Willisau Jazz festival, een internationaal evenement dat over de beste hedendaagse jazz beschikt. Hij produceert ook festival posters die allemaal van dezelfde grootte zijn, veroorzaakt door de Zwitserse beperkingen op poster afmetingen. Het Willisau Jazz festival biedt Troxler de perfecte mogelijkheid om zijn twee pasies van grafisch ontwerp en jazz muziek te combineren in een uniek concept. “Alles wat mij fascineert is jazz muziek, wat mij ook interesseert in ontwerp: ritme, geluid, contrast, interactie, experiment, improvisatie, compositie, individualiteit. Ik heb al zo lang jazz concerten georganiseerd voor zo lang ik aan het ontwerpen ben. Beide activiteiten hebben mij geïnspireerd sinds de jaren ‘60 en die ben ik nog lang niet kwijt.”
“Het geheim is concentratie en je laten leiden door improvisatie”
Zijn stijlen Troxlers posters zijn gevuld met visuele woordspelingen en muzikale metaforen, verwerkt in handmatige illustratie en typografie. Hij probeert om het gebruik van fotografie te vermijden wat hij beschouwd als te cliché. Zeefdruk en lithografische prints zijn de hoofdtechnieken dat Troxler gebruikt om figuratief en abstracte ideeën over te brengen die zijn gecreeërd van uitknippingen uit papier, collage, sjablonen en penseel- en lijntekeningen. De stijlen die Troxler gebruikt in zijn poster ontwerpen vallen binnen drie categorieën: abstract, typografisch en figuratief.
Zijn aanpak “Het geheim is concentratie en rekenen op mijn nieuwsgierigheid om mezelf te laten gaan door improvisatie. Daarbij ook nog vertrouwen dat mijn smaak, of gevoeligheden, geen banaliteiten zullen toestaan. De boodschap heeft prioriteit over de vorm, creativiteit over de schoonheidsleer en expressie over het perfecte ontwerp.” Troxler creeërt een diverse rangschikking van ontwerpen in uitgebreide stijlen en technieken, maar ze zijn allemaal onuitwisbaar gekarakteriseerd met zijn visuele identiteit en zijn onmiddelijk herkenbaar in zijn werk.
Meer weten? www.troxlerart.ch www.artyfxactory.com/art_appreciation/graphic_designers/troxler/niklaus_troxler.htm
41
McCoy Tyner, 1980 TYPOGRAFISCH: Troxlers typografische ontwerpen demonstreren experimentele en grondbrekende ontwerpen. Zijn leerlingschap als een letterzetter zorgde voor een interesse in typografie dat een nablijvend effect heeft op zijn ontwerpen: “Zelfs vandaag, is het altijd een ‘must’ voor mij om een of twee ‘pure’ typografische posters te ontwerpen!”
Underkarl, 2004 ABSTRACT: Troxlers abstracte ontwerpen tonen de invloed van geometrische abstractie en Op Art stijlen uit 1960. Dit is ook zo het geval bij Josef MüllerBrockmann, wiens nadrukkelijke ontwerpen zijn gebaseerd op grid structuren.
Tribute to Monk, 1986 Niklaus Troxlers jazz poster, ‘A tribute to the Music of Thelonious Monk’ combineert elegant typografie en kleur om een portret te creëren van de geweldige jazz pianist en zijn muziek. De typografie lijnt het herkenbare silhouet uit van het hoofd van een monnik in rode, gele en blauwe tekst. Het ritme is gecreëerd door de kleur te veranderen van de woorden. Dit slaat het profiel uit dat de tempo aanhaalt van zijn optreden, terwijl de diepblauwe achtergrond de roots van zijn muziek suggereren.
Jazz festival Willisau, 1978 FIGURATIEF: Troxler’s ecletische figuratieve ontwerpen tonen verscheidene invloeden uit het designbureau in New York, de pop van Pushpin Graphics uit de jaren ‘60 en eveneens van de fauvistische schilder Henri Matisse en de surrealist René Magritte. Ze verheugen zich ook in zijn liefde voor tekenen die hij uitdrukt door een reeks stijlen en technieken.
Colofon Uitgever & ontwerper Datum van uitgave Drukkerij Lettertypes Adres ontwerpbureau
Lisemarie Van Loon 18/05/2011 Drukkerij Goossens Helvetica, Helvetica Neue Kalmthoutsesteenweg 42, 2920 Kalmthout