Περιοδικό Ιππικό - Τεθωρακισμένα τεύχος 115 by Liverios Petridis

ΤΡΙΜΗNΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΣΥΝΔΕΣΜΟΥ ΑΠΟΣΤΡΑΤΩΝ ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΩΝ ΙΠΠΙΚΟΥ - ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΩΝ • ΤΕΥΧΟΣ 115 • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2022 • ΒΕΡΑΝΖΕΡΟΥ 30, Τ.Κ. 104 32

Ο φθηνός τρόπος να πάρει η Ελλάδα το πάνω χέρι στο Αιγαίο

ΣΕΛ. 4-5

ΓΙΑΤΊ ΤΟ ΚΑΣΤΕΛΛΟΡΙΖΟ ΕΙΝΑΙ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΣΕΛ. 10

Η ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΤΟΥ ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΟΥ Άρθρο του αειμνήστου π.Προέδρου της Δημοκρατίας Κωνσταντίνου Τσάτσου ΣΕΛ. 27

Ανακήρυξη της Πρέσβεως κας Ελένης Σουρανή ως Επίτιμου Μέλους του ΣΑΑΙΤΘ Απονομή πλακέτας με τους διατελέσαντες διοικητές της 16ης ΕΜΑ, στη πρέσβη κ. Ελένη Σουρανή«εις μνήμην του πρώτου διατελέσαντος διοικητή Αντισυνταγματάρχου (ΤΘ) Ανδρέα Σουρανή».

ΣΕΛ. 30

ΙΠΠΙΚΟ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ Γραφείο: Βερανζέρου 30 ΤΚ 104 32 Αθήνα

Περιεχόμενα τεύχους 115 Ο φθηνός τρόπος να πάρει η Ελλάδα το πάνω χέρι στο Αιγαίο

Σελ. 4-5

Ποιο "διεθνές δίκαο";

Σελ. 6

Ελλάδα, Ευρώπη, Τουρκία: Προϋποθέσεις

Τηλέφωνο και Fax: 210 5226351

για μια βιώσιμη ειρήνη

Σελ. 7-9

Δικτυακή τοποθεσία:

Γιατί το Καστελλόριζο είναι Ελληνικό

Σελ. 10

http://www.saith.gr

Ο Ερντογάν στο σταυροδρόμι της αρετής και της κακίας

Σελ. 11

e-mail: info@saith.gr

Στον απόηχο του πολέμου η Ουκρανία

Σελ.13

Tεύχος Νο 115

Πως μπορεί να τελειώσει ο πόλεμος στην Ουκρανία

Σελ. 14

Απρίλιος - Μάιος - Ιούνιος

Στοχασμοί - Αυγή!

Σελ.16

2022 Ιδιοκτήτης - Εκδότης

Το μάθημα της Φινλανδίας, το πάθημα της Ρωσίας Σελ. 18 Μοιραίοι και ανεύθυνοι στην Κιουτάχεια το 1921

Σελ. 19

Μοναδική στην ιστορία η ηρωϊκή

Σύνδεσμος Αποστράτων

έξοδος του Μεσολογγίου

Σελ. 21

Αξιωματικών

Η αποστολή του Αξιωματικού

Σελ.27

Τα Νέα του Συνδέσμου

Σελ.30

Ιππικού Τεθωρακισμένων Διευθυντής εκδόσεως Υποστράτηγος ε.α. Χρ. Παπαδογεωργόπουλος Συντακτική Επιτροπή: Πρόεδρος Αντιστράτηγος ε. α. Σεραφείμ Παπαποστόλου Μέλη: Υποστράτηγος ε.α. Μόσχος Κοσμάς

Ο τραπεζικός λογαριασμός του Συνδέσμου είναι: ΙΒΑΝ GR3101718320006832-130556-296 ΤΡΑΠΕΖΑ ΠΕΙΡΑΙΩΣ Με την ευκαιρία απευθύνομε έκκληση στα μέλη μας και τους αποδέκτες του περιοδικού μας να αποστέλλουν την ετήσια συνδρομή τους των 20 ΕΥΡΩ, διότι η συνέχιση εκδόσεως του περιοδικού μας κινδυνεύει. Ευχαριστούμε Το Διοικητικό Συμβούλιο

Έφεδρος Υπίλαρχος Θεοδοσίου Θεόδωρος Επιμέλεια Έκδοσης: Έφεδρος Ίλαρχος Λιβέριος Πετρίδης

Επισκεφθείτε την ιστοσελίδα μας στο διαδίκτυο για να είστε πάντα ενημερωμένοι για τα τεκταινόμενα στο Όπλο μας, στην διεύθυνση: http://www.saith.gr

Στους Αναγνώστες μας Ο Ερντογάν συμπληρώνει 20 χρόνια στην εξουσία ως Πρωθυπουργός και έπειτα ως Πρόεδρος με συνταγματικά κατοχυρωμένες αυξημένες αρμοδιότητες, έχει ταυτιστεί με την εκδήλωση του νεοοθωμανισμού υπό την έννοια της άρθρωσης αναθεωρητικών αξιώσεων βάσει αναφορών στο αυτοκρατορικό παρελθόν και στην ισλαμιστική – και όχι απλώς ισλαμική – παράδοση. Είναι βαθιά πεπεισμένος ότι η Τουρκία οφείλει να ολοκληρώσει το όραμα της «γαλάζιας πατρίδας» επιβάλλοντας την προκείμενη ατζέντα στην Ελλάδα και στην Κύπρο και με άξονα τις ηγεμονικές σκοπιμότητές του έχει εξοπλίσει στο έπακρο την Τουρκία και έχει «τραυματίσει» τις σχέσεις του με σημαντικούς πόλους του διεθνούς συστήματος. Θεωρεί κανείς, έχοντας επίγνωση των ως άνω δεδομένων και της μεγαλομανίας του ανδρός, ότι ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν θα δεχθεί απλώς τη μοίρα της αποχώρησης μέσω εκλογών δίχως να επιχειρήσει θεαματικές κινήσεις; Έχοντας το βλέμμα του στραμμένο είτε στην υστεροφημία του είτε στο εσωτερικό μέτωπο και την απόπειρα ανατροπής της εις βάρος του εικόνας, είναι σχεδόν βέβαιο ότι ο Ερντογάν και οι συν αυτώ θα επιχειρήσουν να εντείνουν, έως τις εκλογές, την επιθετική ρητορική και πρακτική τους κατά της Ελλάδας. Η σκοπιμότητα της εκλογικής συσπείρωσης του ισλαμιστικού-εθνικιστικού κοινού, αλλά και η απόπειρα επίτευξης όσων δεν έχει ήδη καταφέρει στο πεδίο, συνεπικουρούνται από τη διάσταση της εσωτερικής πίεσης από τον εταίρο του Ντεβλέτ Μπαχτσελί του Εθνικιστικού Κόμματος και τη διαφαινόμενη πεποίθηση ότι το χάσμα ισχύος Τουρκίας-Ελλάδας έχει φθάσει στο μέγιστο σημείο, μετά από 12 περίπου έτη εξοπλιστικής στασιμότητας της δεύτερης και αντίστοιχης ενδυνάμωσης της πρώτης. Προφανώς ο τουρκικός αναθεωρητισμός είναι εγγενής και ερμηνεύεται σε επίπεδο κατανομής ισχύος. Η Τουρκία, δηλαδή, εκτιμά ότι η ίδια έχει ισχυροποιηθεί σε τέτοιο βαθμό και οι βασικοί αντίπαλοι-στόχοι της έχουν αποδυναμωθεί αντίστοιχα τα τελευταία έτη (Ελλάδα, Συρία, Ιράκ, Αρμενία), ώστε να θεωρεί ότι αυτό της επιτρέπει την υλοποίηση επιθετικών κινήσεων, πέραν της δεδηλωμένης ρητορικής, η οποία χρονολογείται ήδη εδώ και αρκετές δεκαετίες. Η εν λόγω προσέγγιση πραγματοποιείται σε συστημικό και άρα, μακροπρόθεσμο επίπεδο και υποστηρίζει κατ’ επέκταση τη θέση ότι ουδεμία μεταβολή θα επέλθει στη

στρατηγική συμπεριφορά της Τουρκίας από μια αλλαγή των εσωτερικών συσχετισμών, καθώς αφ’ ενός η κατανομή ισχύος είναι δεδομένη και παράγει κρατικούς ορθολογικούς υπολογισμούς και αφ’ ετέρου ο νεοοθωμανισμός συστήνει μια πρόταση στρατηγικής αποδεκτή από ολόκληρο το πολιτικό φάσμα της Τουρκίας, όπως μαρτυρείται από τις από καιρού εις καιρόν δηλώσεις άπασας της πολιτικής ελίτ. Ωστόσο, τούτο δε σημαίνει ότι υπάρχουν διακριτές διαφορές στο επίπεδο της τακτικής μέσω της οποίας θα επιτευχθεί ο στρατηγικός στόχος της Τουρκίας συνυφαινόμενος με την εξουθένωση (και) της Ελλάδας. Επί του συγκεκριμένου έγκειται η αρχική ανάλυση, η οποία θέτει στο επίκεντρο το ορθολογικό κριτήριο του Ερντογάν και καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η κλιμάκωση τους επόμενους μήνες πρέπει να είναι αναμενόμενη. Τονίζεται ότι η εντατικοποίηση των προκλήσεων θεωρείται δεδομένη, όπως και η απόπειρα εύρεσης «παραθύρου ευκαιρίας» για την αποτύπωση των στρατηγικών στόχων της Τουρκίας στο πεδίο. Η πραγμάτωση των εν λόγω προθέσεων ή το τελικό αποτέλεσμα της τουρκικής προσπάθειας θα καθοριστεί από τη στάση της Ελλάδας, ήτοι από την επίδειξη βούλησης ενεργητικής υπεράσπισης της κυριαρχίας και των κυριαρχικών δικαιωμάτων όπως περιγράφονται μέχρι κεραίας από το διεθνές δίκαιο, την εξασφάλιση αυτοβοήθειας μέσω επί παραδείγματι της εύρεσης άμεσης λύσης για την αντιμετώπιση των «φθηνών παραβιάσεων» από τα τουρκικά UAVs, την επιτυχή κινητοποίηση των στρατηγικά ευθυγραμμισμένων με την Ελλάδα εταίρων (όχι γενικόλογα «συμμάχων»). Σε αυτά, θα μπορούσαν να προστεθούν το οριστικό κλείσιμο του «εσωτερικού μετώπου», η εδραίωση του οποίου στέλνει σαφώς λανθασμένα μηνύματα, καθώς και η εθνική και φυσικά διακομματική σύμπνοια τουλάχιστον ως προς τα στοιχειώδη, που αφορούν την αμυντική θωράκιση της χώρας. Η εξασφάλιση των ανωτέρω συνάδει συνολικότερα με το στόχο της επιτυχούς αποτρεπτικής στρατηγικής, ήτοι τη διασφάλιση των εθνικών συμφερόντων μέσω της καλλιέργειας της πεποίθησης, σε εκείνον ο οποίος τα επιβουλεύεται, ότι το στρατηγικό κόστος, που θα αναλάβει, θα είναι μετά βεβαιότητας δυσβάστακτο εν σχέσει με το οιοδήποτε ενδεχόμενο όφελος. Το Διοικητικό Συμβούλιο

ΕΘΝΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ

Ο φθηνός τρόπος να πάρει η Ελλάδα το πάνω χέρι στο Αιγαίο Γράφει ο Κώστας Γρίβας * Είχαμε σε παλαιότερα άρθρα αναφερθεί στις δραστικές αλλαγές που έρχονται στη γεωγραφία της ισχύος από τη μονομαχία των πλεγμάτων αντιπρόσβασης και άρνησης περιοχής (A2/AD), που αναπτύσσουν η Κίνα και η Ρωσία, με τις προσπάθειες των ΗΠΑ να διασπάσουν τα πλέγματα αυτά. Επίσης, είχαμε εξετάσει πως παρόμοια συστήματα μπορεί να θωρακίσουν αποφασιστικά τη χώρα μας με χαμηλό κόστος έναντι της τουρκικής στρατιωτικής απειλής, για την ακρίβεια η Ελλάδα να έχει το πάνω χέρι στο Αιγαίο. Τόσο τα πλέγματα αντιπρόσβασης και άρνησης περιοχής, όσο και τα συστήματα που αποσκοπούν να τα διαπεράσουν, βασίζονται σε σημαντικό βαθμό σε “μεταλλαγμένα” συστήματα πυροβολικού, με πρωτοφανείς ικανότητες όσον αφορά το βεληνεκές, την ακρίβεια πλήγματος και τη φονικότητα. Κάθε φορά, ωστόσο, που εξετάζουμε τη δυνατότητα δικτύων “ντοπαρισμένου πυροβολικού” (artillery on steroids) να λειτουργήσουν ως πολύ πιο οικονομικά και πιο αποτελεσματικά υποκατάστατα μέρους της αεροπορικής ισχύος, προκύπτει η τυποποιημένη αντίρρηση ότι για όλα αυτά χρειάζονται πληροφορίες. Για την ακρίβεια, απαιτείται απρόσκοπτη και διαρκής παροχή δεδομένων στοχοποίησης, τόσο εναντίον στατικών όσο και κινούμενων στόχων, σε πραγματικό χρόνο, έτσι ώστε να επιτραπεί στα νέα συστήματα πυροβολικού να αξιοποιήσουν το μεγάλο βεληνεκές και την υψηλή ακρίβεια πλήγματος. Οι απαντήσεις είναι πολλές και αλληλοσυμπληρούμενες. Μεταξύ των άλλων, μπορούμε να επενδύσουμε στην ανάπτυξη “ψευδοδορυφορικών” συστημάτων (pseudosatellites), τα οποία είναι μη επανδρωμένα αεροχήματα, ή αερόπλοια πολύ μεγάλου υψομέτρου, που μπορούν να παραμένουν στον αέρα για διάστημα μηνών, ή ακόμη και ετών, χρησιμοποιώντας ηλιακούς συλλέκτες, πιθανώς συνδυασμένους με κυψέλες καυσίμου υδρογόνου, για την παροχή ενέργειας. 4

Πλήθος αμερικανικών και ευρωπαϊκών εταιρειών έχουν σχετικά προγράμματα, ενώ η απόκτηση παρόμοιων “ψευδοδορυφόρων” θα μπορούσε να γίνει ακόμη και με ευρωπαϊκή χρηματοδότηση, με σκοπό την κάλυψη πολιτικών αναγκών, όπως περιβαλλοντικό έλεγχο, έλεγχο συνόρων, έγκαιρη προειδοποίηση για πυρκαγιές κλπ, με τις στρατιωτικές τους εφαρμογές να είναι δευτερεύουσα ικανότητα. Επίσης, με την αξιοποίηση τεχνολογιών διαχείρισης και επεξεργασίας μεγάλου όγκου δεδομένων (big data) και “νέφους” (cloud) μπορούν να προκύψουν “δεξαμενές” (pools) πληροφοριών που θα προκύπτουν από τη σύντηξη (fusion) πληροφοριών από αισθητήρες διαφόρων τύπων. Από ραντάρ και συστήματα συλλογής ηλεκτρονικών πληροφοριών του στρατεύματος μέχρι εικόνες από τις κάμερες κινητών τηλεφώνων. Μια πραγματική επανάσταση Αυτές οι “δεξαμενές” πληροφοριών θα είναι διαθέσιμες σε πραγματικό χρόνο στα μέσα προσβολής, τα οποία στο πλαίσιο ενός αποκεντρωτικού μοντέλου μάχης, που θα δίνει έμφαση στην ανάληψη πρωτοβουλιών από τους τοπικούς ηγήτορες, θα μπορούν να λαμβάνουν τα δεδομένα στοχοποίησης που χρειάζονται σε πραγματικό χρόνο και να τα αξιοποιούν άμεσα. Ωστόσο, μια πραγματική επανάσταση στα πολεμικά δρώμενα και συνακόλουθα και στην ικανότητα της Ελλάδας να αλλάξει άρδην τις ισορροπίες ισχύος στο ελληνοτουρκικό σύστημα, είναι η σύζευξη αυτών των νέων συστημάτων πυροβολι-

• IΠΠΙΚΟ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΑ • Απρίλιος - Μάΐος - Ιούνιος 2022

κού πολύ μεγάλου βεληνεκούς και υψηλής ακρίβειας πλήγματος με φθηνούς αισθητήρες και προηγμένους αλγορίθμους “αντιληπτικής τεχνητής νοημοσύνης” (perception AI). Ο συνδυασμός αυτός θα επιτρέπει στα βλήματα να διακρίνουν τους επιθυμητούς στόχους, π.χ. εχθρικά πολεμικά πλοία, από φίλια ή ουδέτερα, μέσα σε ένα περιβάλλον ελλιπών πληροφοριών. Όσον αφορά τα βεληνεκή των νέων συστημάτων πυροβολικού είναι απλά πολύ εντυπωσιακά. Αρκεί να σκεφτούμε ότι στην αγορά σήμερα διατίθενται ρουκέτες των 122 χιλιοστών, όπως αυτές που χρησιμοποιούν τα ελληνικά ρουκετοβόλα RM-70, που φθάνουν μέχρι και 50 χλμ βεληνεκές. Είναι αυτά που έχουν σταλεί(;) στην Ουκρανία. Για τον πολλαπλό εκτοξευτή ρουκετών MLRS, που επίσης υπάρχει στο ελληνικό οπλοστάσιο, οι Αμερικανοί πριν καιρό παρουσίασαν τη ρουκέτα GMLRS ER (Guided MLRS Extended Range) με βεληνεκές 150 χλμ. Στη διεθνή αγορά διατίθενται και πολλοί πολλαπλοί εκτοξευτές ρουκετών που επιτυγχάνουν βεληνεκή μεταξύ 280 και 400 χλμ. Παρόμοια συστήματα, τοποθετημένα σε επιλεγμένα σημεία στη μητροπολιτική Ελλάδα μπορούν να καλύψουν ολόκληρο το εύρος και μήκος του Αιγαίου. Επιπροσθέτως, υπάρχει μια τάση για τον εφοδιασμό των ρουκετών, τόσο των νέων όσο και των παλαιοτέρων, με αισθητήρες, που τους επιτρέπουν να εντοπίζουν τους στόχους τους από μόνες τους. Για παράδειγμα, μια ισραηλινή εταιρεία εφοδιάζει παλαιές ρουκέτες των 122 χιλιοστών με φθηνούς υπέρυθρους

ΕΘΝΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ

ερευνητές, οι οποίοι επιτρέπουν τον αυτόνομο εγκλωβισμό στόχων από το θερμικό τους ίχνος. Το πάνω χέρι στο Αιγαίο Όμως, το μεγάλο άλμα στην ανάπτυξη “υπερευφυών” (brilliant) βλημάτων, θα είναι ο εφοδιασμός τους με αλγόριθμους τεχνητής νοημοσύνης, έτσι ώστε να μπορούν να ξεχωρίζουν τους στόχους τους. Για παράδειγμα, μια ρουκέτα που θα διαθέτει ηλεκτροοπτικό αισθητήρα και θα είναι εφοδιασμένη με μια παρόμοια “αντιληπτική” ικανότητα, θα μπορεί να εξαπολυθεί προς μια ευρεία περιοχή του Αιγαίου, όπου θα πιθανολογείται ότι υπάρχει μια τουρκική φρεγάτα. Θα είναι δε σε θέση να ξεχωρίσει τη φρεγάταστόχο από τυχόν εμπορικά και επιβατικά πλοία που θα πλέουν στην περιοχή, ή ακόμη και από μια ελληνική φρεγάτα, έστω και αν είναι του ίδιου τύπου (π.χ. MEKO), με βάση τις μικροδιαφορές που θα έχουν στον εξοπλισμό τους. Μια παρόμοια ικανότητα μπορεί να φαίνεται προϊόν επιστημονικής φαντασίας, ή κάτι που μπορεί να υπάρξει στο μακρινό μέλλον, αλλά δεν είναι έτσι. Στην πραγματικότητα, οι ικανότητες αυτές στη βασική τους μορφή είναι ήδη εδώ. Οι “αντιληπτικές” ικανότητες αποτελούν μέρος της λεγόμενης “στενής” τεχνητής νοημοσύνης (narrow AI) και ήδη εφαρμόζονται για εμπορικούς σκοπούς σε εφαρμογές online-to-offline (O2O), ακόμη και στην καθημερινή ζωή, στην Κίνα.

Εκεί, με την αξιοποίηση παρόμοιων τεχνολογιών μπορείς να παραγγείλεις μια πίτσα. Όταν αυτή έλθει μπορείς να πληρώσεις με την εικόνα του προσώπου σου, την οποία αναγνωρίζει μια κάμερα στο εφοδιασμένο με σχετικό λογισμικό smartphone του κούριερ και αυτομάτως χρεώνει τον λογαριασμό σου στην τράπεζα. Μέσα δε στην επόμενη δεκαετία αναμένονται τεράστιες πρόοδοι στις ικανότητες αυτές και γενικότερα στον χώρο των τεχνολογιών της τεχνητής νοημοσύνης, προσφέροντας μια ιστορική ευκαιρία για την Ελλάδα που θα ήταν έγκλημα να χάσει. Ενίσχυση της οικονομίας Συγκεκριμένα, για πρώτη φορά εδώ και πολλά χρόνια προσφέρεται η δυνατότητα να αξιοποιηθούν οι δυνατότητες αυτές, ώστε να δημιουργηθούν “φονικές αλυσίδες” (kill chains) στον ελλαδικό χώρο που θα μπορούν να ασκούν αποφασιστική προβολή ισχύος με εξαιρετικά οικονομικό τρόπο. Κι αυτό, παντρεύοντας υπάρχοντα (legacy) οπλικά συστήματα με νέα βλήματα επαυξημένων ικανοτήτων και εντάσσοντάς τα σε δίκτυα στοχοποίησης βασισμένα σε τεχνητή νοημοσύνη. Η δημιουργία των σχετικών αρχιτεκτονικών, εκτός από το ότι θα επιτρέψει την ανάπτυξη κρίσιμων μαχητικών και αποτρεπτικών ικανοτήτων με χαμηλό κόστος, ενδέχεται να μπορέσει να λειτουργήσει και ως γεννήτρια παραγωγής κρίσιμων εμπορικών τεχνολογιών της επερχόμενης επανάστασης στην τεχνη-

τή νοημοσύνη. Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα όχι μόνο αυτές οι αμυντικές δαπάνες να μην επιβαρύνουν την ελληνική οικονομία, αλλά και να της προσφέρουν ένα κρίσιμης σημασίας περιουσιακό στοιχείο για το μέλλον. Κάτι παρόμοιο έγινε στο παρελθόν στο Ισραήλ, όπου οι αμυντικές δαπάνες αποτέλεσαν βάση έδρασης της βιομηχανίας υψηλής τεχνολογίας και σημαντικό παράγοντα για την οικονομική ανάπτυξη της χώρας. Τις αρχιτεκτονικές αυτές θα μπορούσαν να αναπτύξουν νεοπαγείς εταιρείες (start ups) εντάσεως γνώσης, που θα μπορούσαν να αξιοποιήσουν το υπάρχον επιστημονικό δυναμικό και να περιορίσουν, αν όχι να αντιστρέψουν, τη “φυγή εγκεφάλων” (brain drain) προς το εξωτερικό. Όλα αυτά δεν είναι σενάρια επιστημονικής φαντασίας. Είναι πράγματα που γίνονται. Κι αν δεν τα κάνουμε εμείς θα τα κάνει ο αντίπαλος. Και τότε θα βρεθούμε σε ένα στρατηγικό περιβάλλον όπου δεν θα μπορούν να μας σώσουν ούτε οι “ψηφιακές” φρεγάτες ούτε τα “αόρατα” αεροσκάφη, ακόμη και αν καταφέρουμε να εξασφαλίσουμε τα δεκάδες δισ. ευρώ που θα πληρώσουμε για την απόκτηση και τη συντήρησή τους. *Ο Κώστας Γρίβας είναι Στρατιωτικός Αναλυτής και Καθηγητής στη ΣΣΕ: Πηγή : SLpress.gr

• Απρίλιος - Μάΐος - Ιούνιος 2022 • IΠΠΙΚΟ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΑ

ΕΘΝΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ

Ποιο «διεθνές δίκαιο»; Γράφει ο Δρ. Μάρκος Τρούλης, Αρθρογράφος-Διεθνολόγος Πώς να ερμηνεύσει κανείς τη σιωπή της περίφημης «διεθνούς κοινότητας» στα περί "γαλάζιας πατρίδας" και στις εισβολές της Τουρκίας στο Β. Ιράκ και στη Β. Συρία; Παρατηρώντας την κατά το δοκούν ανάγνωση του διεθνούς δικαίου, αισθάνεται κανείς την ανάγκη να επαναλάβει τα βασικά. Τούτο δε συμβαίνει επειδή εκπλήσσεται από καθ’ εαυτό το γεγονός της επιλεκτικής ανάγνωσης, αλλά από την επίμονη επίκληση του διεθνούς δικαίου αποκλειστικά όταν η καταπάτησή του αφορά τα στρατηγικά συμφέροντα άλλων.

εθνή τάξη, ήτοι στη διαρρύθμισή του και εν πολλοίς στον αριθμό των πόλων ισχύος (Μεγάλες Δυνάμεις) και στα όρια των σφαιρών επιρροής τους. Συνεπώς, η διεθνής τάξη είναι απαύγασμα της ισορροπίας ισχύος, δηλαδή εκείνης της κατάστασης των πραγμάτων, που ουδεμία δύναμη είναι σε θέση υπεροχής, «ώστε να μπορεί να επιβάλλει το νόμο στις άλλες», όπως θα όριζε ο Hedley Bull.

Επί παραδείγματι, σήμερα το ανώτατο επίπεδο εξασφάλισης τήρησης του διεθνούς δικαίου είναι το Συμβούλιο Ασφαλείας του Ο.Η.Ε., το οποίο απαρτίζεται από πέντε μόνιμα μέλη (Η.Π.Α., Ηνωμένο Βασίλειο, Γαλλία, Ρωσία και Κίνα) που τυγχάνει να θεωρούνται οι βασικοί νικητές της τελευταίας παγκόσμιας πολεμικής αναμέτρησης, ενώ συνέστησαν και τις πρώτες «θεμιτές» (!) πυρηνικές δυνάμεις, με τις έχουσες τις ανάλογες δυνατότητες Γερμανία ή Ιαπωνία να μη δύνανται έως και σήμερα να αναπτύξουν τέτοιο 2019 Ο Ερντογάν στην κατεχόμενη Κύπρο οπλοστάσιο.

Έχουμε συνηθίσει, δηλαδή, διαβάζοντας ιστορία να βλέπουμε πολιτικούς ή αναλυτές να επικαλούνται το διεθνές δίκαιο προς υπεράσπιση των συμφερόντων της πατρίδας τους. Δεν έχουμε συνηθίσει να τους βλέπουμε να το αγνοούν στην περίπτωση της πατρίδας τους και να το θυμούνται σε άλλες περιστάσεις. Γιατί… πώς αλλιώς να ερμηνεύσει κανείς τη σιωπή της περίφημης «διεθνούς κοινότητας» στις επανειλημμένες εισβολές της Τουρκίας στο Βόρειο Ιράκ και στη Βόρεια Συρία; Πώς να γίνει κατανοητή η «επιείκεια» διαρκείας για την παράνομη τουρκική εισβολή και κατοχή στην Κύπρο, η οποία μάλιστα συνοδεύτηκε από εθνοκάθαρση;

Με ποιες «κυρώσεις» η δημοκρατική Δύση καταδεικνύει την αποφασιστικότητά της για την τήρηση του διεθνούς δικαίου, όταν σύσσωμη η τουρκική πολιτική ελίτ αναφέρεται σε «σύνορα της καρδιάς της που φθάνουν έως τη Θεσσαλονίκη» και σε «ανάγκη αναθεώρησης της Συνθήκης της Λοζάνης»; Όπως μαθαίνουν οι πρωτοετείς στα πανεπιστημιακά τμήματα Διεθνών Σπουδών, το διεθνές σύστημα είναι άναρχο και άρα, απουσιάζει η υπερκείμενη αρχή η οποία να τιμωρεί ή να επιβραβεύει τα κράτη αναλόγως με το βαθμό «νομιμοφροσύνης» τους. Η σταθερότητα του συστήματος εναπόκειται στην προκύπτουσα μετά την τελευταία μείζονα ανακατανομή ισχύος δι6

Εν ολίγοις, το διεθνές δίκαιο παράγεται εν τοις πράγμασι από τη διεθνή τάξη και την κατανομή ισχύος, η οποία σκιαγραφεί την εν λόγω τάξη. Αν κάποιες Μεγάλες Δυνάμεις υπερβούν τα εσκαμμένα και διαταράξουν τη διαμορφωθείσα ισορροπία, τότε οι επικλήσεις στο διεθνές δίκαιο είναι απλά μάταιες. Τουτέστιν, ο σεβασμός στις σφαίρες επιρροής και η αποφυγή έντασης των διλημμάτων ασφαλείας των μεγάλων δυνάμεων συνιστά το «κλειδί» διατήρησης της σταθερότητας. Αν οι ευαισθησίες μιας μεγάλης περιφερειακής δύναμης δε γίνονται σεβαστές, τότε η αντίδρασή της είναι αναμενόμενη καθ’ οιονδήποτε τρόπο. Με άλλα λόγια και σύμφωνα με την κλασική υπόμνηση του Θουκυδίδη ότι «ο ισχυρός προχωρά όσο του επιτρέπει η δύναμή του και ο αδύναμος υποχωρεί όσο του επιβάλλει η αδυναμία του», αν το μέρος, που μεγιστοποιεί την ισχύ του, δεν αντιληφθεί που οφείλει να σταματήσει, τότε σύντομα θα βρεθεί ενώπιον εξισορροπητικών μηχανισμών, οι οποίοι θα διαφαίνονται ως «αναθεωρητικοί» αλλά στην πραγματικότητα θα τείνουν στην επαναφορά της ισορροπίας. Οι πραγματικά αναθεωρητικές δυνάμεις είναι εκείνες, που δεν σεβάστηκαν την κατανομή ισχύος και τις στρατηγικές ευαισθησίες της άλλης πλευράς.

• IΠΠΙΚΟ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΑ • Απρίλιος - Μάΐος - Ιούνιος 2022

ΕΘΝΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ

Ελλάδα, Ευρώπη, Τουρκία: Προϋποθέσεις για μια βιώσιμη ειρήνη Γράφει ο Κώστας Α. Λάβδας Καθηγητής Ευρωπαϊκής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Βρισκόμαστε στα 1898, ένα χρόνο μετά τον καταστροφικό πόλεμο με την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Η επίσκεψη του διαδόχου Κωνσταντίνου στο Βερολίνο σπάει τον πάγο (που υπήρχε λόγω και της φιλοτουρκικής στάσης της Γερμανίας στον πόλεμο του 1897) και προετοιμάζει όχι μόνο την επίσκεψη του βασιλιά Γεωργίου Α΄ στο Βερολίνο ένα χρόνο αργότερα, αλλά κυρίως τη γενικότερη –αν και τελικώς παροδική– φιλογερμανική στροφή της Αθήνας. Στροφή στην οποία ο Κωνσταντίνος επένδυσε και με την οποία εν πολλοίς ταυτίστηκε. Από το 1900, με τον Μπύλοβ καγκελάριο, η Γερμανία ενέτεινε τις προσπάθειες συγκρότησης ενός αντιρωσικού, αντισλαβικού μετώπου στα Βαλκάνια μεταξύ της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, της ηττημένης Ελλάδας και της Ρουμανίας. Με αυτό το φιλογερμανικό μέτωπο σχεδίαζε το Βερολίνο να εδραιώσει τη γερμανική ηγεμονία στη Νοτιοανατολική Ευρώπη. Το 1901 πραγματοποιήθηκε με επιτυχία η συνάντηση του Γεωργίου Α΄ με τον βασιλιά Κάρολο της Ρουμανίας στην Αμπάτζια της Δαλματίας. Έγραφε ο Σπύρος Μελάς το 1957, σχολιάζοντας τη συνάντηση: «Από την περίφημη συνάντηση της Αμπάτζιας είναι πιθανόν πως είχε γίνει αντιληπτή αμεσώτερα η ανάγκη […] να συγκροτήσει η Ελλάς αξιόμαχη στρατιωτική δύναμη. Κανείς δεν ήξερε στην Ελλάδα –εκτός από τον Θεοτόκη– τι είχανε πει οι δυο βασιλιάδες σ’ αυτή τη συνάντηση που είχε γίνει με υπόδειξη της Γερμανίας, για να ισοσταθμίσει τη σερβοβουλγαρική προσέγγιση. Ό,τι όμως και να είχαν πει, θάμεναν λόγια και μόνον αν η Ελλάδα δεν φρόντιζε ν’ αποχτήσει στρατό υπολογίσιμο. Κι επειδή δεν είχε καταφέρει να οργανώσει στρατιωτική δύναμη αξιόλογη, ούτε τη ρωτούσαν για τίποτα, ούτε τη λογάριαζαν».

Βεβαίως τα πράγματα σπανίως εξελίσσονται όπως οι πρωταγωνιστές τα σχεδιάζουν. Συνήθως οι εκβάσεις καθρεφτίζουν συνδυασμούς μεταξύ προηγούμενων σχεδίων, νέων συνθηκών, παρεμβάσεων τρίτων, αλλά και διαφόρων εκδοχών των περίφημων «μηηθελημένων» συνεπειών των πράξεών μας. Ο στρατιωτικός εκσυγχρονισμός, που συστηματικά επεδίωξε ο Κωνσταντίνος, έμελλε αργότερα να συμβάλει σε εξελίξεις που καθόλου δεν θα ικανοποιούσαν το Βερολίνο εάν μπορούσε να τις έχει προβλέψει. Παρά την άνοδο στον θρόνο του Κωνσταντίνου μετά τη μυστηριώδη δολοφονία του Γεωργίου, ο οποίος ποτέ δεν υπήρξε υποστηρικτής της γερμανικής εξωτερικής πολιτικής, στράφηκε μάλιστα από το 1906 στη Γαλλία για να βρει στηρίγματα στην αντιμετώπιση του Μακεδονικού Ζητήματος. Αλλά και τη σταδιακή επικέντρωση του Βερολίνου σε άλλη βασική προτεραιότητα, τη συστηματική (αλλά τελικά αποτυχημένη) προσπάθεια απομόνωσης της Βρετανίας. Με την αυτονόητη επισήμανση των διαφορετικών συνθηκών, τόσο αντικειμενικών όσο και υποκειμενικών, αυτό που αξίζει να κρατήσουμε από τις περιπέτειες που οδήγησαν στην κρίση του 1909 και τις μετέπειτα προσπάθειες αναγέννησης και εκσυγχρονισμού είναι διττό. Αφορά, καταρχήν, την αδυναμία συγκρότησης σταθερού και βιώσιμου μετώπου της Ελλάδας με μια ηπειρω-

τική δύναμη όπως η Γερμανία. Αφορά, επίσης, τις διαδράσεις μεταξύ «εσωτερικής» και «εξωτερικής» πολιτικής: η δυσκολία σαφούς και ταχείας διόρθωσης της ελληνικής θέσης, δυσκολία που οφειλόταν στην εμμονή του θρόνου στη φιλογερμανική πολιτική ακόμη και επί Βενιζέλου, οδήγησε τελικά στην εμφύλια σύγκρουση. Παραφράζοντας τον Αυγουστίνο, το παρόν δεν είναι παρά μια στιγμή ανάμεσα σε ένα παρελθόν που υπάρχει ως ανάμνηση και ως κληρονομημένα δεδομένα και σε ένα μέλλον που παραμένει άγνωστο όσο και αν το σχεδιάζουμε. Στη διαχρονία της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής, η σημερινή αποκλιμάκωση με την Τουρκία δεν είναι παρά μια στιγμή. Το πραγματικό ζήτημα αφορά το μέλλον και αναφέρεται, ειδικότερα, στις συνθήκες για μια βιώσιμη ειρήνη που δεν θα υποκρύπτει φινλανδοποίηση. Οι σχέσεις Ευρώπης - Τουρκίας ενδέχεται να υποβοηθήσουν τις συνθήκες για μια βιώσιμη ειρήνη μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, υπό συγκεκριμένες, όμως, προϋποθέσεις. Ο μινιμαλισμός του βολικού εφησυχασμού Η αναθεωρητική δυναμική της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής έχει καταστεί τα τελευταία χρόνια περισσότερο πολυεπίπεδη και πολυδιάστατη. Επιχειρώντας να εκμεταλλευτεί το ριζοσπαΣυνέχεια στην επόμενη σελίδα

• Απρίλιος - Μάΐος - Ιούνιος 2022 • IΠΠΙΚΟ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΑ

ΕΘΝΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ Συνέχεια από την προηγούμενη σελίδα

στικοποιημένο πολιτικό Ισλάμ στη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική, γνωρίζοντας τις προφανείς αντιθέσεις εντός του αραβικού κόσμου, αλλά προωθώντας συστηματικά ό,τι είναι δυνατόν να συνδυάσει την κινητοποίηση του εσωτερικού εθνικιστικού μετώπου με την εξωτερική ανάδειξη της Τουρκίας ως περιφερειακής μουσουλμανικής δύναμης, το καθεστώς Ερντογάν κτίζει μέσω τετελεσμένων τα οποία στη συνέχεια επιχειρεί να παγιώνει μέσω τακτικών αναδίπλωσης στα επουσιώδη. Διερωτάται λοιπόν κανείς πώς είναι δυνατόν να εντοπίζουν ορισμένοι το πρόβλημα στο ότι η ελληνική κοινή γνώμη «δεν έχει προετοιμαστεί» για έναν πιθανό συμβιβασμό με την Τουρκία. Ελληνικός συμβιβασμός –απολύτως δικαιολογημένος, χρονικά επιβεβλημένος και εντός του πλαισίου της διεθνούς πρακτικής μεταξύ φίλων χωρών– υπήρξε με την Ιταλία και την Αίγυπτο. Δεν υπήρξαν αντιδράσεις ανορθολογικού εθνικισμού στην ελληνική κοινή γνώμη, ούτε εμποδίστηκε ο συμβιβασμός αυτός. Κάθε άλλο. Υπήρξαν και διαφωνίες (θεμιτές και αναμενόμενες σε ένα πλουραλιστικό πολιτικό σύστημα), αλλά οι συμφωνίες εγκρίθηκαν και μάλιστα με χαρακτηριστική άνεση. Στην πραγματικότητα, η ελληνική κοινή γνώμη είναι –στην πλειοψηφία της– αρκούντως ώριμη για να αντιληφθεί την κρίσιμη διάκριση μεταξύ συμβιβασμού επ’ αμοιβαίο όφελος μεταξύ γειτόνων και υποχώρησης σε επιθετικές διεκδικήσεις μιας αναθεωρητικής δύναμης. Σε τι ακριβώς θα πρέπει να συνίσταται ο «συμβιβασμός» με την Τουρκία; Μπορούν να εξηγήσουν ανοικτά και λεπτομερώς οι αφ’ υψηλού καταγγέλλοντες τη δήθεν ελληνική «ανωριμότητα» και τον θρυλούμενο ελληνικό «μαξιμαλισμό»; Εάν μας αρέσουν οι γενικευτικοί αφορισμοί, μάλλον ένας βολικός μινιμαλισμός χαρακτήρισε την προσέγγισή μας στα ελληνοτουρκικά, με δεδομένη μάλιστα την οικονομική κρίση και καχεξία της τελευταίας δεκαετίας. Πέρα από την πεπατημένη Από το 2018 εξηγώ συστηματικά ότι η στρατηγική σχέση με τη Γαλλία είναι μονόδρομος ενόψει (α) της επιταχυνόμενης αναθεωρητικής πολιτικής της Τουρκίας στη Μεσόγειο που αντιμετωπίζεται κυρίως με διορθώσεις στην ισορροπία ισχύος, (β) των λεπτών εσωτερικών ισορ8

ροπιών στην ΕΕ που δυσχεραίνουν τις συνεκτικές εξωτερικές δράσεις της, ιδιαίτερα σε αντικείμενα ως προς τα οποία διαφορετικά μεγάλα κράτη έχουν διακριτές προσεγγίσεις, (γ) της σταθερής σχέσης Γερμανίας - Τουρκίας (που καθιστά τη χρήση πραγματικών κυρώσεων που θα πλήξουν την τουρκική οικονομία αδύνατη), και (δ) των ιδιαιτεροτήτων της περιόδου Τραμπ – παρ’ ότι το State Department κάνει ό,τι καλύτερο μπορεί για να επιβεβαιώσει το ιστορικό βάθος και τη σταθερότητα των ελληνοαμερικανικών δεσμών. Παράλληλα, έχω κατ’ επανάληψη επισημάνει τη σημασία των σχέσεων μεταξύ αλληλεγγύης στο εσωτερικό της ΕΕ και διαιρετικών τομών μεταξύ κρατών και πολιτικών δυνάμεων που αντιμετωπίζουν τα σύνορα της ΕΕ με σαφή ατζέντα ή –αντίθετα– με ήπιο τρόπο, με ό,τι αυτό υποδηλώνει κατά περίπτωση. Η στήριξη της Αυστρίας –εστιασμένη αλλά σημαντική– αποτελεί σήμερα σαφή επιβεβαίωση αυτής της προσέγγισης. Η Ελλάδα ως τελευταίο σύνορο της Δύσης στα ανατολικά γοητεύει δυνάμεις που –για διάφορους λόγους– έχουν επενδύσει σε παραλλαγές του υποδείγματος της σχετικά περιχαρακωμένης Ευρώπης. Εμείς όμως, πέρα από τις διμερείς συνεννοήσεις, τι περιμένουμε από τις συνολικές σχέσεις Ευρωπαϊκής Ένωσης Τουρκίας; Σίγουρα δεν περιμένουμε, παρά τα φληναφήματα που εξακολουθούν να κυκλοφορούν, την άμεση ανάπτυξη ενός «ευρωστρατού» που θα μας εξασφαλίσει απέναντι στην επικίνδυνη γείτονα. Ενδιαφέρον όμως παρουσιάζει το εμπορικό και οικονομικό πεδίο, και εκεί είναι που θα πρέπει να διαμορφωθεί μια ελληνική στρατηγική ως προς τις σχέσεις ΕΕ - Τουρκίας. Διότι, ενώ ορισμένοι επαναλαμβάνουν το κλισέ περί «ευρωπαϊκής πορείας» της Τουρκίας, η ενταξιακή προοπτική της γείτονος έχει εκλείψει. Διαχειριζόμαστε πια την απομάκρυνση από το υποτιθέμενο σενάριο της ένταξης. Θα πρέπει με κάποιον τρόπο να διαμορφωθεί η εξέλιξη των σχέσεων. Ως γνωστόν, οι σχέσεις μεταξύ της ΕΕ και της Τουρκίας θεμελιώνονται νωρίς, στη συμφωνία σύνδεσης του 1963, η οποία ακολούθησε την αντίστοιχη ελληνική που είχε υπογραφεί το 1961 και υπήρξε πρώτη μεταξύ των συμφωνιών σύνδεσης. Ως στόχοι της συμφωνίας του 1963 με την Άγκυρα τέθηκαν η σταδιακή επίτευξη τελωνειακής ένωσης και η στα-

• IΠΠΙΚΟ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΑ • Απρίλιος - Μάΐος - Ιούνιος 2022

διακή ευθυγράμμιση της οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής της Τουρκίας και της τότε ΕΟΚ. Η συμφωνία ανέφερε ρητώς και τη δυνατότητα πιθανής μελλοντικής προσχώρησης της Τουρκίας στην Κοινότητα. Οι περιπέτειες των σχέσεων που ξεκίνησαν το 1963 πέρασαν από πολλά στάδια και αντιμετώπισαν πολλά εμπόδια. Από το πρόσθετο πρωτόκολλο του 1973, την αίτηση της Άγκυρας το 1987 για την πλήρη προσχώρηση, την αναγνώριση στην Τουρκία του καθεστώτος υποψήφιας προς ένταξη χώρας μετά τη σύνοδο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στο Ελσίνκι τον Δεκέμβριο του 1999, την έναρξη των διαπραγματεύσεων προσχώρησης το 2005, τις δύσκολες Συνόδους κορυφής ΕΕ - Τουρκίας και τις κρίσεις που προκλήθηκαν κατά καιρούς με αιτίες που κυμαίνονται από προβλήματα με τα επιμέρους κεφάλαια των διαπραγματεύσεων μέχρι τις εντάσεις μετά την προσχώρηση της Κύπρου το 2004 και την αλαζονική αντίδραση της Άγκυρας, τα ελλείματα της Τουρκίας στο πεδίο της πολιτικής αιρεσιμότητας (μειονότητες, δικαιώματα, κράτος δικαίου) και τις υπαρξιακές ανησυχίες της ΕΕ απέναντι σε ένα μεγάλο Μουσουλμανικό κράτος που –τυπικά– εξακολουθεί να επιζητεί την πλήρη ένταξη, ενώ επιχειρεί να προωθήσει μια πολιτική περιφερειακής ηγεμονίας στον Σουνιτικό κόσμο της Ανατολικής Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής, συνδέοντας το σχετικά μετριοπαθές Ισλάμ και τον τουρκικό εθνικισμό. Ο προβληματισμός για τις σχέσεις έχει περάσει και από τις –κατά καιρούς– ανοιχτά απορριπτικές θέσεις χωρών όπως η Γαλλία, η Γερμανία και η Αυστρία. Ενόψει των ανυπέρβλητων δυσκολιών, οι ιδέες για πιθανά εναλλακτικά σενάρια βρίσκονταν συχνά κοντά στο προσκήνιο. Το 2007 ο Γάλλος πρόεδρος Νικολά Σαρκοζί είχε προτείνει την ίδρυση μίας Οικονομικής, Πολιτικής και Πολιτιστικής Ένωσης των χωρών της Μεσογείου. Η Μεσογειακή Ένωση επρόκειτο να είναι κατά βάση οικονομική, αλλά θα είχε και πολιτικούς στόχους. Για τον φιλόδοξο Σαρκοζί, η επίλυση του Μεσανατολικού θα ήταν ένας από αυτούς. Το σχέδιο για τη Μεσογειακή Ένωση ναυάγησε νωρίς, αλλά η Τουρκία είχε προλάβει να εκφράσει την έντονη αντίθεσή της με την ιδέα. Υπολογίζοντας (σωστά) ότι η προτεινόμενη Ένωση αποτελούσε (και) διέξοδο για τη συνεχιζόμενη

ΕΘΝΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ διελκυστίνδα των σχέσεων Ευρώπης Τουρκίας, ο τότε σύμβουλος του Ερντογάν, Εζεμάν Μπατζίς, είχε σπεύσει να κατακεραυνώσει το γαλλικό σχέδιο: «Η πρόταση δεν μπορεί να εκληφθεί ως εναλλακτική λύση, με δεδομένο ότι όλες οι χώρες που άρχισαν ενταξιακές διαπραγματεύσεις τις ολοκλήρωσαν. Εάν η Τουρκία αποτελέσει την εξαίρεση, το μήνυμα προς το ενάμισι εκατομμύριο μουσουλμάνους της υφηλίου θα είναι πολύ αρνητικό». Είναι γεγονός ότι επίσημη θέση της Άγκυρας παραμένει η πλήρης ένταξη, ενώ υποστηρικτές της ευρωπαϊκής πορείας μπορούσαν παλαιότερα να βρεθούν ακόμη και εντός του AKP. Είναι όμως επίσης γεγονός ότι οι δημοσκοπήσεις αποκαλύπτουν μια αυξανόμενη αδιαφορία αλλά και μια εντεινόμενη αντίθεση της μεγάλης πλειοψηφίας των Τούρκων πολιτών απέναντι στην προοπτική της ΕΕ. Με δυο λόγια, το πλοίο έχει σαλπάρει και από τις δυο πλευρές: ούτε η ΕΕ ούτε η Τουρκία προσανατολίζονται πια σε μελλοντική ένταξη. Η Ελλάδα έχει εμπορικές σχέσεις με την Τουρκία, με την οποία διατηρούμε πλεονασματικό εμπορικό ισοζύγιο (με την εξαίρεση επιμέρους ετών) και σχετικά καλές προοπτικές περαιτέρω ανάπτυξης. Παρ’ ότι η κρίση της τουρκικής οικονομίας βρίσκεται σε εξέλιξη (κάμψη εξαγωγών, συνεχής υποχώρηση της λίρας, εξάντληση συναλλαγματικών διαθεσίμων), δεν μπορεί να αγνοηθεί η μακροπρόθεσμα δυναμική εικόνα μιας χώρας με εντυπωσιακή δημογραφική ανάπτυξη, αλλά και ΑΕΠ που ακόμη και τώρα βρίσκεται πάνω από τα 700 δισ. ευρώ. Η Τουρκία, η Ιταλία, η Γερμανία, η Βουλγαρία, η Κύπρος, αυτές είναι οι κύριες αγορές των ελληνικών εξαγώγιμων προϊόντων και υπηρεσιών. Τι είδους σχέση ΕΕ - Τουρκίας θέλουμε; Τόσο οι οικονομικές διαδράσεις όσο και το κρίσιμο πεδίο του ελέγχου της μετανάστευσης, μας οδηγούν στην ανάγκη συστηματικής και σχετικά σιωπηλής διερεύνησης σεναρίων για ένα νέο καθεστώς σύνδεσης που σταδιακά θα ρυθμίσει τις σχέσεις Ευρώπης - Τουρκίας. Είναι σχεδόν βέβαιο ότι μια νέα εταιρική σχέση μεταξύ των δύο μερών θα υπάρξει στα επόμενα χρόνια. Το ερώτημα είναι εάν η ελληνική πλευρά θα συμβάλει κατά το δυνατόν λεπτομερώς στη διαμόρφωσή της, ως μέλος της ΕΕ και μάλιστα ως μέλος με συγκριτικά αρκετά

ισχυρές διμερείς εμπορικές σχέσεις με τη γείτονα. Οι οιωνοί ήταν κακοί Κανείς σήμερα δεν μπορεί να παραστήσει τον έκπληκτο ενόψει της εξελισσόμενης τουρκικής επιθετικότητας. Αναλύοντας την πρόκληση που συνιστά η εξελισσόμενη Τουρκία για τη Μεσόγειο, τη Μέση Ανατολή και ευρύτερα τον μουσουλμανικό κόσμο μέχρι τον Καύκασο, ο σπουδαίος Γάλλος αναλυτής François Géré έγραφε ήδη από το 2003: «Για την Τουρκία, η διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης και η αρχή μιας περιόδου γρήγορης ανάπτυξης της τουρκικής οικονομίας, διαμόρφωσε στην Άγκυρα την αίσθηση μιας κάποιας επιστροφής στην Αυτοκρατορία». Μακροπρόθεσμα, τρεις θα είναι –σε τελική ανάλυση– οι βασικοί πυλώνες που θα μας επιτρέψουν να ανταποκριθούμε με επιτυχία στη δομική πρόκληση που συνιστά στο διηνεκές η Τουρκία για την Ελλάδα. Ο πρώτος είναι το περαιτέρω χτίσιμο της ελληνικής αποτρεπτικής ισχύος, χωρίς την οποία το μέλλον θα είναι γεμάτο αγκάθια. Δεύτερο πυλώνα συνιστούν το πλέγμα των διμερών και πολυμερών σχέσεων με χώρες όπως η Γαλλία, το Ισραήλ και οι ΗΠΑ αλλά και το εξελισσόμενο πλαίσιο του ΝΑΤΟ. Ο τρίτος πυλώνας, λιγότερο ορατός αλλά επίσης σημαντικός, θα αποκτήσει υπόσταση εάν διαμορφωθεί με τη συμβολή και της Αθήνας ένα προσεκτικά δουλεμένο μελλοντικό εταιρικό καθεστώς ΕΕ Τουρκίας που θα μας βγάλει από το επικίνδυνο αδιέξοδο της δήθεν «ενταξιακής πορείας» αλλά θα συνδέει την εξέλιξή του με τη συμπεριφορά της Άγκυρας. Με τα σημερινά δεδομένα, η ΕΕ πιθανότατα θα εξακολουθήσει να σύρεται πίσω από τις γεωπολιτικές εξελίξεις, ως οικονομικός γίγαντας αλλά εσωτερικά σπαρασσόμενος πολιτικός νάνος. Από την άλλη πλευρά, εάν η ΕΕ τελικά κατορθώσει να συγκλίνει στη συστηματική στόχευση μιας καλύτερης οικονομικής εμπορικής σχέσης με την Τουρκία, που όμως πραγματικά θα συνοδεύεται από σεβασμό της τελευταίας στην κυριαρχία, τις εξωτερικές σχέσεις και τις αξίες των μελών της ΕΕ, τότε η επίτευξη αυτού του θετικού σεναρίου (χωρίς μια άμεση, μαγική απόκτηση νέων διαδικασιών και εργαλείων πολιτικής από την ΕΕ) θα φανεί ότι διέρχεται μέσα από δύο εναλλακτικά μονοπάτια. Το πρώτο προϋποθέτει αλλαγή των

τουρκικών βλέψεων στην Ανατολική Μεσόγειο και περιορισμό των αναθεωρητικών προσεγγίσεων στις διεθνείς σχέσεις της περιοχής. Δυστυχώς, ο Ερντογάν έχει τόσο πολύ «φορτώσει» την τουρκική κοινή γνώμη με μηνύματα επιθετικού εθνικισμού, ενώ και το βαθύ κράτος έχει σε τόσο βαθμό αναδυθεί και μάλιστα με καθαρά επεκτατικό πρόσημο, που αυτό το μονοπάτι προς το θετικό σενάριο υφίσταται αλλά φαίνεται σήμερα λιγότερο πιθανό. Βελτίωση μέσω ρήξης; Το δεύτερο μονοπάτι περνάει μέσα από σοβαρή κρίση και παροδική ρήξη των σχέσεων ΕΕ - Τουρκίας. Δεν θα είναι το τέλος του κόσμου, παρ’ ότι συγκεκριμένα γερμανικά και ισπανικά συμφέροντα θα πληγωθούν παροδικά (το ίδιο και κάποια υπόγεια δίκτυα εξουσίας στη Βαλέτα). Όμως μια πραγματική επανεκκίνηση των σχέσεων ΕΕ - Τουρκίας στη βάση μιας ειδικής σχέσης που θα εδράζεται σε ένα επεξεργασμένο πλαίσιο και θα αποκλείει πολεμικές λύσεις των όποιων διαφορών θα είναι προς το συμφέρον όλων των μερών. Πιθανή επιδείνωση των συνθηκών στα πολλαπλά μέτωπα της Τουρκίας θα μπορούσε να φέρει αυτό το σενάριο κοντά στο έτος-όραμα 2023. Η ιστορία είναι γεμάτη ειρωνείες. Σε κάθε όμως περίπτωση, μέχρι τη βελτίωση των όρων συνύπαρξης με τη γείτονα χωρίς τον κίνδυνο φινλανδοποίησης, η Ελλάδα οφείλει να προετοιμάζεται συστηματικά για όλα τα ενδεχόμενα. Εν κατακλείδι, ο νεο-οθωμανικός αναθεωρητισμός της Τουρκίας δεν θα αποτραπεί από την ΕΕ. Μπορεί να αποτραπεί από διαφορετικούς πιθανούς συνδυασμούς κρατών που συντονίζονται κατά περίπτωση στη βάση επιμέρους προκλήσεων (ΗΠΑ, Γαλλία, Ισραήλ, Αίγυπτος, Εμιράτα, Ελλάδα, Κύπρος) ή διαμορφώνουν γενικότερες στρατηγικές συγκλίσεις (Γαλλία, Ελλάδα, Κύπρος). Η όλη διαδικασία θα διευκολυνθεί από την παράλληλη διαμόρφωση ενός έξυπνου και καλοδουλεμένου πλαισίου για τις μελλοντικές οικονομικές και εμπορικές σχέσεις ΕΕ - Τουρκίας, αφού εγκαταλειφθεί και επίσημα η δήθεν προοπτική της ενταξιακής πορείας. Με δυο λόγια, έχουμε μπροστά μας μια μακρά και σύνθετη πορεία. Ας εγκαταλείψουμε την παραπλανητική αναζήτηση για γρήγορες, εύκολες «λύσεις».

• Απρίλιος - Μάΐος - Ιούνιος 2022 • IΠΠΙΚΟ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΑ

ΑΡΘΡΟ

Γιατί το Καστελλόριζο είναι Ελληνικό Γράφει η Ειρήνη Πετρακάκη Η Δέσποινα Αχλαδιώτη, η θρυλική «Κυρά της Ρω», που έκλεισε τα μάτια σαν σήμερα πριν 40 χρόνια, ησυχάζει στο νησάκι της δίπλα στο Καστελλόριζο, κάτω ακριβώς από τον ιστό όπου καθημερινά ύψωνε με πείσμα τη Γαλανόλευκη. «Νιώθεις πιο πολύ την Ελλάδα χαμένος όπως είσαι στο πέλαγος λίγες εκατοντάδες μέτρα από τις τουρκικές ακτές. Την ελληνική σημαία θέλω να μου τη βάλουν μαζί μου στον τάφο». Με αφορμή τη μνήμη της αναφέρω την απορία που είχε εκφράσει κάποτε ένας πολυταξιδεμένος Ελβετός ενώ συζητούσαμε για τις τουρκικές διεκδικήσεις. «Γιατί θεωρείτε ελληνικό το Καστελλόριζο; Δεν είναι καν στο Αιγαίο, είναι μακριά από σας και κολλητό στην Τουρκία και όλα τους τα ψώνια τα κάνουν οι κάτοικοι από κει... Είναι εκτός ελληνικού χώρου...» Του είπα βεβαίως τα γνωστά και τα τετριμμένα περί των συνθηκών Λωζάνης και Παρισιού. Αλλά του είπα κι άλλα που δεν συμμερίστηκε. Προσπάθησα να εξηγήσω ότι το Καστελλόριζο δεν είναι «κολλητό στην Τουρκία», εκεί δεν είναι Τουρκία, είναι Λυκία, και ότι κανένα αιγαιοπελαγίτικο ή μεσογειακό νησί δεν είναι «κολλητό στις ακτές της Τουρκίας», ότι πιο πάνω είναι Δωρίδα, και πιο πάνω Ιωνία και Αιολία και ότι όλα αυτά τα νησιά είναι μέρος ενός αξεχώριστου γεωγραφικού και πολιτισμικού συμπλέγματος με το οποίο δεν είχαν ποτέ καμία εθνολογική σχέση οι Τούρκοι ει μη μόνον ως επήλυδες κατακτητές. Ότι απέναντι από το Καστελλόριζο απλώνονται τα απομεινάρια ελληνικής πόλης που ιδρύθηκε τον 6ο αιώνα π. Χ. στη θέση παλαιότερης λυκιακής με το όνομα Habesos (Ἁμπεσός). Ότι οι Λύκιοι ήταν Μινωίτες που είχαν αποικίσει το μεσογειακό κομμάτι των μικρασιατικών παραλίων. Ότι τα αιγαιοπελαγί-

τικα παράλια τα είχαν αποικίσει οι Αχαιοί και μετά οι Αιολείς, οι ίωνες κι οι Δωριείς. Ότι στα όμορφα αυτά μέρη ζούσαν κι άλλοι λαοί της αρχαιότητας, ιστορικοί λαοί που χάθηκαν ή αφομοιώθηκαν, και ότι η ελληνική εθνότητα κατόρθωσε να επιβιώσει όλους αυτούς τους αιώνες, να επιβληθεί με τη δύναμη του πολιτισμού της και να αφήσει σημάδια ανεξίτηλα. Ότι παντού αποκαλύπτονται θέατρα, ναοί, αγάλματα κι ελληνικές επιγραφές, αλλά κι εκείνοι οι ιδιότυποι λαξευτοί τάφοι με την ελληνική αρχιτεκτονική στην πρόσοψη... Ότι το νησί που είναι γνωστό ως Καστελλόριζο μετά τη Λατινοκρατία, οι Τούρκοι το λένε «Meis», παραφθείροντας την ελληνική ονομασία του: Μεγίστη. Ότι μπορεί το Kaş να έχει ονομασία και διοίκηση τουρκική αλλά στα χώματά του φέρει ναό του Ποσειδώνα και θέατρο αρχαίο ελληνικό, χτισμένο στο φυσικό κοίλο του λόφου της ακρόπολης, με θέα στο Καστελλόριζο. Ότι το τζαμί στα δυτικά της πόλης είναι η εκκλησία της Παναγιάς της Ευαγγελίστριας που έκτισαν οι Ρωμιοί του 19ου αιώνα. Ότι ο πληθυσμός ήταν στη συντριπτική του πλειονότητα ελληνικός μέχρι την αιματηρή εθνοκάθαρση των Νεοτούρκων και τον βίαιο ξεριζωμό του 1922-23. Δύσκολα όμως οι ξένοι δέχονται αυτήν την οπτική, τη θεωρούν γραφική και ανεδαφική, ενώ η τουρκική προπαγάνδα έχει πολύ μεγάλη παράδοση στην κυνική παραχάραξη της ιστορίας και στην οικειοποίηση των αρχαιολογικών τόπων του ελληνισμού. Κι αυτό για εμάς τους σύγχρονους Έλληνες είναι πόνος βαθύς. Ακόμα κι αν οι τρέχουσες ιστορικές συγκυρίες υπαγορεύουν άλλη, πιο ψύχραιμη οπτική και αναγνώριση της τουρκικής κυριαρχίας στα μικρασιατικά παράλια, όποιος αισθάνεται την ελληνική ιστορία ως ιστορία δική του δεν μπορεί να δει τα πράγματα διαφορετικά. Λυκία, άλλωστε, σημαίνει χώρα φωτεινή. Χώρα του Λυκίου Απόλλωνα.

• IΠΠΙΚΟ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΑ • Απρίλιος - Μάΐος - Ιούνιος 2022

ΑΡΘΡΟ

Ο Erdogan στο σταυροδρόμι της αρετής και της κακίας Γράφει ο Γιώργος Τσουκαλάς* «Τι πρέπει να κάνω;» Ένα βασανιστικό ερώτημα ταλανίζει αδιαμφισβήτητα τον Recep Tayip Erdogan τον τελευταίο καιρό. «Τι πρέπει να κάνω για να κρατήσω την εξουσία; Για να μην χάσω το Σεράι μου; Να τηρήσω τις υποσχέσεις μου στον λαό για μια νέα Τουρκία το 2023;» Σύμφωνα με τον Πρόδικο, όπως αφηγείται ο Ξενοφώντας (Ξενοφών, Απομνημονεύματα Β΄ 21-31), ο Ηρακλής κάποτε είχε βρεθεί στο Σταυροδρόμι της Αρετής και της Κακίας, ακολουθώντας τελικά την Οδό της Αρετής. Αν όλοι οι άνθρωποι, κατά την ελληνική μυθολογία, καταλήγουμε καθημερινά σ’ αυτό το σταυροδρόμι, τότε δεν χωρεί αμφιβολία πως ο Erdogan, ως Πρόεδρος της Τουρκίας, μιας χώρας που πατάει σε δυο βάρκες, σχοινοβατώντας μεταξύ Ανατολής και Δύσης, άγει ολοταχώς προς το δικό του, κρίσιμο, Σταυροδρόμι της Αρετής και της Κακίας. ΤΑ ΕΚΑΤΟ ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΔΡΥΣΗ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ (1923-2023), ΤΟ ΟΡΑΜΑ ΜΙΑΣ ΝΕΑΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ ΚΑΙ ΜΙΑΣ ΝΕΑΣ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΣΥΝΘΗΚΗΣ. Το 2023 συμπληρώνεται ένας αιώνας από τον καιρό που ο Mustafa Kemal Ataturk (1881-1938) θεμελίωσε την σύγχρονη Τουρκία (1923). Αναμφίβολα έκτοτε, ως σημαντικότερος Τούρκος ηγέτης, στάθηκε ο Erdogan, ένας αληθινά μεγάλος πολιτικός νους. Από το 2003, κυβερνώντας την Ανατολία με σιδερένιο χέρι, αρχικά δίνοντας στον κοσμάκη ψωμί μαζί με το Κοράνι, υπερίσχυσε όλων, ακόμη και των περιώνυμων Τούρκων Στρατηγών, που σαν άλλο Σώμα των Γενιτσάρων, διύλιζαν την τουρκική πολιτική ηγεσία, ενώ από το 2017, μετέβαλε το κεμαλικό σύνταγμα, και στέφθηκε αυταρχικός Πρόεδρος της Τουρκίας, ο «Σουλτάνος». Αξιοποιώντας την τελωνειακή ένωση της Τουρκίας με την Ευρωπαϊκή Ένωση, έφτιαξε για πρώτη φορά μια τουρκική μεσαία τάξη. Πρόμαχος

μιας ανεξάρτητης εξωτερικής πολιτικής, αν κι αρχικά παράκλητος των Η.Π.Α., ήδη από το 2003, πέδησε τις μεγάλες αμερικανικές προσδοκίες, αρνούμενος την διέλευση των αμερικανικών στρατευμάτων από την χώρα του, προκειμένου να εισβάλουν στο Ιράκ. Ακολούθως κοπανήθηκε με το ίδιο το βαθύ κεμαλικό τουρκικό κράτος, πράκτορα των δυτικών συμφερόντων εντός της χώρας του, και το καθυπέταξε. Αλλά και ως προς την Ρωσία, έπραξε τα όμοια, με αποκορύφωμα το 2015, όταν η Τουρκία κατέρριψε δι’ ασημάντου αφορμής, ένα ρωσικό μαχητικό. Εν ολίγοις, ιδεολογικά πιστός στο παράλογο όραμα της ανάστασης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, επιχείρησε αντιρεαλιστικά και μάταια να την ξαναζωντανέψει, από την Μέση Ανατολή έως την Λιβύη και την Μαύρη Αφρική, υποσχόμενος στον λαό του πως το 2023 θα αντικαθιστούσε την Συνθήκη της Λωζάνης (1923), με μία άλλη! Καθώς όμως, και παρά την θρησκευτική προσκόλλησή του στο γράμμα του Ισλάμ, άλλες οι βουλές των ανθρώπων, και άλλες του Θεού, το 2023 καταφθάνει τρέχοντας, και μεγάλες ανατροπές παγκοσμίως έχουν επισυμβεί που

έχουν προφανώς ανατρέψει τα μεγάλα σχέδια του. Ή μήπως όσα συμβαίνουν στην Ουκρανία και αλλού, μεταξύ των υπερδυνάμεων, φαντάζουν στα μάτια του, η από Θεού έσχατη ευκαιρία του, το 2023 να ιδρύσει μια νέα Τουρκία; Να λάβει, όπως ο Erdogan ήδη υποσχέθηκε στους Τούρκους, κατά το έτος 2023, σάρκα και οστά μία άλλη «Συνθήκη της Λωζάνης» ακριβώς στην εκατονταετία από την προηγούμενη (1923); Η ΜΕΓΑΛΗ ΦΟΒΙΑ ΤΟΥ ERDOGAN. Το μοναχικό όραμα του Erdogan δεν έχει καμία απήχηση στον αληθινό ηγεμόνα της Τουρκίας, που παραμένουν μέχρι σήμερα οι Η.Π.Α. Μάλιστα, το 2016 ένα μεγάλο πραξικόπημα ξέσπασε στην Τουρκία, που ο Erdogan θεώρησε πως ξεκίνησε απ’ την αμερικανοκρατούμενη στρατιωτική βάση του Incirlik. Το πραξικόπημα αυτό, πάντως κατατρόμαξε τον Erdogan με την παρ’ ολίγον δολοφονία του, που θα είχε σίγουρα συμβεί, αν την ύστατη στιγμή ως από μηχανής θεός ο Πρόεδρος της Ρωσίας, Vladimir Putin, αυταρχικό ίνδαλμα του Erdogan, Συνέχεια στην επόμενη σελίδα

• Απρίλιος - Μάΐος - Ιούνιος 2022 • IΠΠΙΚΟ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΑ

ΑΡΘΡΟ Συνέχεια από την προηγούμενη σελίδα

δεν τον ενημέρωνε για τους φερέλπιδες φονιάδες που κινούνταν εναντίον του – προτού αυτοί τελικά πετάξουν πάνω από τον Έβρο και αιτηθούν άσυλο στην Ελλάδα… Απ’ ασαφή παγκόσμια συμφέροντα κηρύχθηκε, κατά τον Erdogan και τους μύχιους φόβους του μυαλού του, ένας ακατάπαυστος χρηματιστικός πόλεμος κατά της Τουρκίας μαζί μ’ ένα, πάλι κατά τον ίδιο αμερικανικό οικονομικό σφυροκόπημα, που εξακολούθησε τα τελευταία έτη, γκρεμίζοντας την πάλαι ποτέ σαρωτική λαοφιλία του στην τουρκική κοινωνία. Όλα τούτα, κάνουν ίσως τον Erdogan να αναλογίζεται πως βιώνει ένα παρατεταμένο κι άλλο «2016» όταν η κατ’ αυτόν αμερικανοκίνητη συνωμοσία απ’ το Incirlik λίγο έλειψε να αποκεφαλίσει την εξουσία απ’ τους ώμους του. Το 2021, η επαναφορά των Δημοκρατικών στην κυβέρνηση, στις Η.Π.Α., ίσως ήλθε κατά την δική του λογική, να τον αποτελειώσει πολιτικά, καθώς πλέον ο τουρκικός λαός, κουρασμένος από την φτώχεια και απ’ την μακρόχρονη παραμονή του «Σουλτάνου» στην εξουσία, ετοιμάζεται να τον αντικαταστήσει στην Προεδρία – με το απλοϊκό σκεπτικό, ας κερδίσει οποιοσδήποτε άλλος «εκτός από αυτόν»! Τοιουτοτρόπως, ο Erdogan εμφορείται από μία Μεγάλη Φοβία, τον Αφανισμό, που τον φέρνει ξανά στο Σταυροδρόμι της Αρετής και της Κακίας. Η ΟΔΟΣ ΤΗΣ ΑΡΕΤΗΣ. Αν ο Erdogan ενδιαφέρεται το 2023 να ολοκληρώσει την πολιτική μεταρρύθμιση της Τουρκίας, που άρχισε το 2017 με την εισαγωγή ενός ενισχυμένου, κυριολεκτικά αυταρχικού, προεδρικού συστήματος, ως απάντηση στο αποτυχημένο πραξικόπημα του 2016, τότε δεν έχει παρά να οραματίζεται ένα ακόμη ανατολικότερο καθεστώς, μια σχεδόν ισλαμική δημοκρατία, με τον ίδιο επικεφαλής ες αεί. Φυσικά, η Δύση δεν θα χωρέσει αυτό το όραμά του, καθώς οι Η.Π.Α. έχουν στοιχηματίσει πλέον τα πάντα, σε μία μόνον εναπομένουσα εκδοχή, την αποχώρησή του από την εξουσία με εκλογές το 2023. Οι Η.Π.Α. προφανώς ευελπιστούν πως μία νέα, δυτικόφιλη κυβέρνηση στην Τουρκία, σχεδόν αλεβίδικη ή έστω κεμαλική, θα επαναφέρει το απολωλός πρόβατο στο δυτικό μαντρί, για τα καλά, και το γεωπολιτικό φράγμα (Rimland) του Spykman, κατά της Ρωσίας θα αποκατασταθεί στις παλιές του δόξες στον Εύξεινο Πόντο. Σε αυτήν την περίπτωση, 12

Εξάλλου, για την Ρωσία, ο μόνος εφικτός νομικά, τρόπος ματαίωσης της ένταξης νέων μελών στο ΝΑΤΟ, είναι η αρνησικυρία απ’ την Τουρκία, που έχει άλλωστε και λόγο και δικαίωμα, ως μέλος της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας. Κάπως έτσι, η Τουρκία, σαν αντεστραμμένη Τροία, θα αρχίσει να μεταμορφώνεται σε δούρειο ίππο της Ρωσίας στο ΝΑΤΟ. και αν αποδέχεται αυτήν την αμερικανική προαίρεση, ο Erdogan πρέπει απλώς να συμφωνήσει παρασκηνιακά για την συνταξιοδότησή του, για το που και πως θα αποσυρθεί ειρηνικά, χωρίς την απειλή ενός πολιτικού ρεβανσισμού και ενός δικαστηρίου που θα κρίνει τα αδιάφανα πεπραγμένα του ως άλλου Osman Kavala και προς εκδίκηση των χιλιάδων θυμάτων των διώξεων που εξαπέλυσε στους αντιπάλους του κατά την διάρκεια του βίου του. Ο ΔΡΟΜΟΣ ΤΗΣ ΚΑΚΙΑΣ. Αν όμως ο Erdogan δεν συμβιβάζεται με το αμερικανικό Πεπρωμένο του, και θελήσει να αντισταθεί, τότε δεν έχει παρά να ασκήσει το δικαίωμα της αρνησικυρίας (veto) στην ένταξη της Σουηδίας και της Φινλανδίας, στην Βορειοατλαντική Συμμαχία (ΝΑΤΟ) εξυπηρετώντας απροκάλυπτα τα ρωσικά συμφέροντα, προς χάριν του δεσποτικού προτύπου κάθε αυταρχικού ηγέτη, του Putin. Έτσι, θα επισυμβεί το τάχα παράδοξο, η Ρωσία να αδιαφορεί δήθεν για την διεύρυνση του ΝΑΤΟ, ασφαλής και ήσυχη πως ταυτόχρονα η Τουρκία θα δηλώνει αρνησικυρία. Εξάλλου, για την Ρωσία, ο μόνος εφικτός νομικά, τρόπος ματαίωσης της ένταξης νέων μελών στο ΝΑΤΟ, είναι η αρνησικυρία απ’ την Τουρκία, που έχει άλλωστε και λόγο και δικαίωμα, ως μέλος της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας. Κάπως έτσι, η Τουρκία, σαν αντεστραμμένη Τροία, θα αρχίσει να μεταμορφώνεται σε δούρειο ίππο της Ρωσίας στο ΝΑΤΟ. Ακολούθως, ίσως συλλογίζεται ο Erdogan, οι Η.Π.Α., ακόμα και διατηρώντας το ΝΑΤΟ ως σκιά του εαυτού του, μπορούν να προσκαλέσουν σε αντικατάσταση της πεπαλαιωμένης Συνθήκης του Βορείου Ατλαντικού (1949) με μία άλλη, που θα είναι προσαρμοσμένη στον 21ο αιώνα και στις αλλαγές στην παγκόσμια ισορροπία ισχύος, μ’ ένα νέο αμυντικό οργανισμό, όπου αυτός και η χώρα του

• IΠΠΙΚΟ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΑ • Απρίλιος - Μάΐος - Ιούνιος 2022

δεν θα συμμετάσχει. Άλλωστε, το λεγόμενο «φράγμα» (Rimland) του Spykman έχει σπάσει, είτε από τότε που η Ρωσία κέρδισε τον πόλεμο στην Συρία, είτε από το 2016 όταν ξεκίνησε η ρωσοτουρκική συνεργασία. Και προφανώς, όλες αυτές οι συνεχιζόμενες «ανταλλαγές» κρατών μεταξύ των υπερδυνάμεων, οι μετατοπίσεις των υποτελών έναντι των ηγεμόνων, και οι αναπροσαρμογές των ζωνών επιρροής του 21ου αιώνα, που βλέπουμε να τεκταίνονται εδώ και πολλά χρόνια, αλλά έχοντας φτάσει το 2022 σε μία κορύφωση με την Ουκρανία, δεν αποκλείεται να άγουν και σε μία μετατόπιση της Τουρκίας ως αντιστάθμισμα προς την Ρωσία. Άλλωστε ο Erdogan το προτιμά, καθώς θεωρεί πως συμφέρει την Τουρκία αφού μεταξύ άλλων ονειρεύεται πως θα αποκτήσει ακλόνητη εξουσία στην Ανατολία και ρωσικά πυρηνικά όπλα. Εν κατακλείδι, αν η Ρωσία είναι ήδη στην Συρία, γιατί να μην βρεθεί και στην Τουρκία, αφού το φράγμα (Rimland) του Spykman σε αυτό το σημείο έχει σπάσει, και στην πραγματικότητα, έχει μεταφερθεί λίγο νοτιότερα, οριζόμενο απ’ τον νοητό άξονα που σχηματίζεται από τους Εβραίους και τους Έλληνες μαζί με τους Αιγύπτιους; Τότε πλέον, ίσως συλλογίζεται ο Erdogan πως ο δρόμος είναι ανοιχτός για να εντάξει την Τουρκία στον άξονα Κίνας και Ρωσίας, και να εγκαταστήσει στην χώρα μια τζαμαχιρίγια (jamahiriya), με αυτόν ως τον σημαντικότερο Τούρκο ηγέτη του τελευταίου αιώνα, έναν Kemal Ataturk από την ανάποδη. Η ΑΝΑΤΟΛΙΑ ΩΣ ΤΕΛΟΣ. «Μηδένα πρὸ τοῦ τέλους μακάριζε», κανέναν μην μακαρίζεις πριν δεις τον θάνατό του, είχε πει ο Σόλωνας στον βασιλιά των Λυδών, Κροίσο, ρήση που θυμήθηκε ο Κροίσος όταν οι Πέρσες άναψαν την πυρά που θα τον έκαιγε ζωντανό. Άγνωστο αν οι κίνδυνοι του να εξουσιάζεις την Ανατολία είναι γνωστοί και στον Erdogan. Πάντως, η εξουσία στην Ανατολία είναι το τέλος, ο αυτοσκοπός της πολιτικής, διαχρονικά όλων των ιστορικών αυτοκρατοριών και των σύγχρονων υπερδυνάμεων, όχι μόνο του ιδίου. Που άγεται η Ανατολία; Στον δρόμο της Αρετής ή της Κακίας. Εν τέλει, τι μέλλει γενέσθαι, θα φανεί μόνον απ’ τις μεγάλες αποφάσεις του… Η Ανατολία ως το τέλος είναι ενώπιον του. *Ο κ. Γιώργος Τσουκαλάς είναι δικηγόρος Ηλείας

ΔΙΕΘΝΗ ΘΕΜΑΤΑ

Στον απόηχο του πολέμου στην Ουκρανία Γράφει ο Δρ. Ανδρεστίνος Ν. Παπαδόπουλος, Πρέσβης ε.τ. Το τέλος του ψυχρού πολέμου, μετά την διάλυση της Σοβιετικής ‘Ενωσης, άφησε μια κατάσταση που στηριζόταν μόνο σε υποσχέσεις και τίποτα γραπτό. Η κουμμουνιστική Ανατολική Γερμανία ενσωματώθηκε στην Δυτική και ο Γκορμπατσόφ είχε τις διαβεβαιώσεις της Δύσης ότι το ΝΑΤΟ δεν θα επεκτεινόταν προς Ανατολάς. Στην πραγματικότητα συνέβη ακριβώς το αντίθετο. Σήμερα το ΝΑΤΟ βρίσκεται στις παρυφές της Ρωσίας από την Βαλτική μέχρι την Μαύρη Θάλασσα και η πρόθεση της Ουκρανίας να ενταχθεί και αυτή στο ΝΑΤΟ οδήγησε την Ρωσία να προειδοποιήσει την Δύση ότι δεν πρόκειται να ανεχθεί, για λόγους εθνικής ασφάλειας μια τέτοια κατάσταση στο μαλακό της υπογάστριο. Στις 24 Φεβρουαρίου 2022 τα λόγια έγιναν πράξεις και ο πόλεμος στην Ουκρανία θα έχει μεγάλο απόηχο, αφού ποικιλοτρόπως επηρεάζει μεγάλους παίχτες. Ήδη, Ευρώπη και Αμερική, Τουρκία και Κίνα εμπλέκονται στην κρίση με απρόβλεπτες εξελίξεις στο μέλλον. Ευρώπη και Αμερική ομόφωνα επέβαλαν αυστηρές κυρώσεις στην Ρωσία. Υπάρχουν όμως διαφορές στις θέσεις τους. Η Γαλλία του Μακρόν διατηρεί ανοιχτό το διάλογο με τη Μόσχα, ενώ η εξάρτηση της Γερμανίας από το Ρωσικό φυσικό αέριο την εμποδίζει προς το παρόν να περιλάβει και την ενέργεια στις κυρώσεις κατά της Μόσχας. Αυτό ανέδειξε την σημασία του αγωγού East-Med και ανάγκασε τις ΗΠΑ να ανακρούσουν πρύμναν και να εγκαταλείψουν τις θέσεις του «άτυπου εγγράφου» τους και τις πρόσφατες δηλώσεις Νούλαντ κατά της East-Med διαβεβαιώνοντας ότι το θέμα αυτό είναι της δικαιοδοσίας των ενδιαφερομένων χωρών της περιοχής. Αυτή η εξέλιξη μας ικανοποιεί ιδιαίτερα, γιατί στις 14 Οκτωβρίου 2012 σε άρθρο μου στις εφημερίδες «ΠΟΛΙΤΗΣ» και «SUNDAY MAIL» εισηγήθηκα όπως «η ιδέα ενός ενεργειακού διαδρόμου Ανατολικής Μεσογείου (EMEC) τύχει σοβαρής μελέτης, καθώς θα έχει σημαντική στρατηγική και οικονομική σημασία όχι μόνο για την περιοχή μας, αλλά και για ολόκληρη την Ευρώπη». Εκείνη, όμως, που ανεδείχθη σημα-

ντικός παίκτης, μεταξύ των χωρών της Ευρωπαικής Ένωσης, είναι η Πολωνία. Από τις χώρες του ΝΑΤΟ είναι η Πολωνία που γεωγραφικά βρίσκεται πλησιέστερα στην Ρωσία, εξού και η στάθμευση μεγάλου αριθμού Νατοικών στρατευμάτων στο έδαφος της, συμπεριλαμβανομένων ενισχυμένων Αμερικανικών δυνάμεων. Σκοπός, βεβαίως, είναι να αποτρέψουν ή να αποθήσουν Ρωσική επιδρομή. Το ίδιο συνέβη και μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο, όταν, εκτός του σχεδίου Μάρσαλ, οι ΗΠΑ, για να περιορίσουν την Σοβιετική κατίσχυση στην Ευρώπη, στάθμευσαν μεγάλο αριθμό στρατευμάτων στην Γερμανία. Μέσα σ’αυτό το πλαίσιο θα πρέπει να δούμε και την εκφρασθείσα επιθυμία της Σουηδίας και της Φινλανδίας να ενταχθούν στο ΝΑΤΟ, αφού βεβάιως λάβουν υπόψη την απειλή της Μόσχας ότι θα εγκαταστήσει στην περιοχή βαλιστικούς πυραύλους, πράγμα που θα ακυρώσει την αποπυρηνικοποίηση της Βαλτικής. Η νέα αυτή κατάσταση πραγμάτων έφερε πιο κοντά Αμερική και Ευρώπη στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ, αφού η πρώτη παραθεώρησε την απροθυμία της δεύτερης να εκπληρώσει τις οικονομικές της υποχρεώσεις προς το ΝΑΤΟ. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση ο αντίκτυπος του πολέμου στην Ουκρανία είχε σαν αποτέλεσμα μια ευρύτερη συνοχή, στο πλαίσιο της οποίας απεφασίσθη η λήψη μέτρων για απεξάρτηση της Ευρώπης από το Ρωσικό φυσικό αέριο μέχρι το 2027. Διαφορές υπάρχουν, εντούτοις, στο κατά πόσο θα πρέπει να πληρώνουν με ρούβλια όπως απαιτεί η Μόσχα. Η Τουρκία, με στόχο την ελαχιστοποίηση του τιμήματος που θα πλήρωνε εξ’αιτίας του πολέμου στην Ουκρανία αποφάσισε να ακολουθήσει την πολιτική του επιτήδειου ουδέτερου, πατώντας σε δύο βάρκες. Από τη μια, δεν εφαρμόζει τις κυρώσεις του ΝΑΤΟ και της Ευρωπαικής Ένωσης κατά της Ρωσίας, από την άλλη, απαγόρευσε σε Ρωσικά αεροπλάνα

την μεταφορά, μέσω του εναέριου χώρου της, στρατιωτικού υλικού στη Συρία. Πρόσφατα δε, όπως ομολόγησε ο Πρόεδρος της Αμυντικής Βιομηχανίας της χώρας, Ισμαήλ Ντεμίρ η Τουρκία «πάγωσε» την παραλαβή της δεύτερης συστοιχίας των S-400, μεταθέτοντας την σε βάθος χρόνου. Κρατώντας αποστάσεις από τα συμβαίνοντα στην Ουκρανία ο Τούρκος Πρόεδρος έξυπνα ακολούθησε μια πολιτική ισορροπιών για να εκμεταλλευτεί την κρίση και να κτίσει την εικόνα του έντιμου διαμεσολαβητή. Ως γεγονός, αυτό το πέτυχε με συναντήσεις των αντιμαχομένων στην Τουρκία και με κάθε ευκαιρία προσκαλεί Πούτιν και Ζελένσκι να συναστηθούν στην Τουρκία για την εξεύρεση ειρηνευτικής λύσης. Φαίνεται ότι, προς το παρόν, αξιολογώντας την πορεία των εξελίξεων στην Ουκρανία αυτό το δίμηνο, ο Τούρκος Πρόεδρος ξέχασε τις δηλώσεις Μπαίντεν για την γενονκτονία των Αρμενίων και τον σκόπελο του Κογκρέσου για τα F-16 και ευθυγραμίζεται σιγά σιγά προς Δύση. Εκείνο που ενδιαφέρει είναι να δούμε για πόσο καιρό ο Πρόεδρος Πούτιν θα ανέχεται τους τακτικισμούς του Τούρκου ομολόγου του, δεδομένου ότι και οι δυο χώρες έχουν συγκρουόμενα συμφέροντα τόσο στη Μαύρη Θάλασσα, όσο και στον Νότιο Καύκασο και την Κεντρική Ασία. Τέλος, η Κίνα, όπως αναμενόταν έδωσε διπλωματική υποστήριξη στη Μόσχα, τόσο στο Συμβούλιο Ασφαλείας όσο και με δηλώσεις Κινέζων αξιωματούχων, μέσα στο πλαίσιο της αντι-Αμερικανικής πολιτικής της. Στρατιωτική υποστήριξη της Μόσχας από την Κίνα δεν πρέπει να αναμένεται, ενόψει του οικονομικού αντίκτυπου των κυρώσεων που ήδη επιβλήθηκαν στην Ρωσία και την πιθανότητα παρόμοιων κυρώσεων από τις ΗΠΑ κατά του Πεκίνου. Καταληκτικά, ο πόλεμος στην Ουκρανία θα έχει παγκόσμιο αντίκτυπο και οι διαστάσεις του θα καλύπτουν μεταναστευτικό, ενεργειακό, οικονομικό, κοινωνικό και άλλα θέματα της καθημερινότητας. Η κλιμάκωση των αντίποινων της Ρωσίας με την διακοπή της ροής του φυσικού αερίου προς την Πολωνία και την Βουλγαρία σε πρώτο στάδιο είναι ενδεικτική. Γινόμαστε, δυστυχώς, μάρτυρες του «ενός κακού δοθέντος, μύρια έπονται».

• Απρίλιος - Μάΐος - Ιούνιος 2022 • IΠΠΙΚΟ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΑ

ΔΙΕΘΝΗ ΘΕΜΑΤΑ

Πως μπορεί να τελειώσει ο πόλεμος στην Ουκρανία Γράφει ο George Friedman* Η Ρωσία διεξάγει πόλεμο στην Ουκρανία εδώ και λίγο περισσότερο από τρεις μήνες. Αυτό δεν είναι ιδιαίτερα μεγάλο χρονικό διάστημα. Ο πόλεμος της Κορέας κράτησε τρία χρόνια, ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος έξι. Οι αραβο-ισραηλινοί πόλεμοι, από την άλλη πλευρά, κράτησαν μόνο λίγες ημέρες. Διάφοροι παράγοντες συμβάλλουν στη διάρκεια ενός πολέμου. Το μέγεθος του πεδίου μάχης είναι μόνο ένας. Όσο μικρότερο είναι το πεδίο της μάχης, τόσο λιγότεροι στρατιώτες χωρούν σε αυτό και, γενικά, τόσο πιο σύντομος ο πόλεμος. Στην Ουκρανία, το πεδίο μάχης είναι σημαντικό. Μόνο με αυτό το κριτήριο, ο πόλεμος εκεί μπορεί να διαρκέσει χρόνια. Εξίσου σημαντικές είναι οι δυνάμεις που παρατάσσονται μεταξύ τους. Και οι τρεις άξονες της αρχικής επίθεσης της Ρωσίας – εναντίον της Οδησσού, του Λουχάνσκ και του Κιέβου – έσπασαν λόγω υλικοτεχνικών δυσκολιών. Οι γραμμές επίθεσης οικοδομήθηκαν σε μεγάλο βαθμό γύρω από το πεζικό με υποστηρικτικό πυροβολικό και αεροπορικές επιδρομές, αλλά η κύρια στρατηγική αρχή παρέμεινε η ίδια. Συνέχισαν να προσπαθούν να καταλάβουν πόλεις αντί να καταστρέψουν τον ουκρανικό στρατό. Έτσι, περίπου ένα μήνα αφότου η Μόσχα απέκλεισε το Κίεβο ως πρωταρχικό στόχο, δεν έχει ακόμη εξαλείψει την αντίσταση στα ανατολικά και νότια. Μέρος αυτού έχει να κάνει με το γεγονός ότι οι πόλεις είναι δύσκολα πεδία μάχης. Το πλεονέκτημα πηγαίνει στον αμυνόμενο, ο οποίος γνωρίζει καλά την πόλη και μπορεί να διαμορφώσει μια στρατηγική γύρω από αυτή τη γνώση. Ωστόσο, το συνεχιζόμενο πρόβλημα για τη Ρωσία είναι ότι αντί να συγκεντρώνει τις δυνάμεις της σε έναν κρίσιμο στόχο προκειμένου να δημιουργήσει τις βέλτιστες συνθήκες για μια νίκη πριν μεταβεί σε άλλο στόχο, εξακολουθεί να καθοδηγείται από την κύρια αποστολή και 14

το όραμά της, μεγάλο μέρος των οποίων βασίζεται στην υπόθεση ότι ο ουκρανικός στρατός είναι μια ασήμαντη δύναμη που μπορεί να ηττηθεί κατά την επιδίωξη της κύριας στρατηγικής του: την κατάληψη πόλεων. Πράγματι, η ιδέα της κατάληψης πόλεων ως επιχειρησιακής αποστολής προέρχεται από τον ρωσικό στόχο να κατακτήσει ολόκληρη την Ουκρανία. Για την επιδίωξη αυτού του στόχου, υπάρχει μια λογική να νικήσουμε τον ουκρανικό στρατό και να καταλάβουμε πόλεις. Αλλά η Μόσχα υπολόγισε λάθος το αρχικό πρόβλημα. Η Ουκρανία είναι μεγάλη και οι δυνάμεις της πολέμησαν από διασκορπισμένες και τακτικά κινητές θέσεις, ακριβώς το είδος άμυνας που η Ρωσία είναι ακατάλληλη να πολεμήσει. Οι Ουκρανοί θα μπορούσαν να μη δώσουν μάχη όπου επέλεγαν και να εμπλακούν τη στιγμή της επιλογής τους. Η Ρωσία είχε πολλά τεθωρακισμένα, αλλά τα τεθωρακισμένα δεν είναι τόσο χρήσιμα ενάντια στο διασκορπισμένο πεζικό ή στις πόλεις. Η Ρωσία προειδοποίησε επίσης την Ουκρανία για τις προθέσεις της και οργάνωσε δυνάμεις με τέτοιο τρόπο ώστε το Κίεβο να προετοιμάσει τις δυνάμεις του για την επίθεση. Οι Ουκρανοί φαίνεται να έχουν διασκορπιστεί για να μην δώσουν στη Ρωσία ένα κέντρο βάρους

• IΠΠΙΚΟ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΑ • Απρίλιος - Μάΐος - Ιούνιος 2022

για επίθεση. Οι Ουκρανοί εφήρμοσαν, επίσης, περιορισμένο στρατηγικό έλεγχο των δυνάμεών τους ενώ έδιναν τακτικό έλεγχο στις τοπικές δυνάμεις. Αυτό σήμαινε ότι οι Ρώσοι στερήθηκαν ένα πρωταρχικό πλεονέκτημα: την ικανότητα να καταστρέψουν οποιαδήποτε στρατιωτική συγκέντρωση ή να παρεμποδίσουν την επικοινωνία στο πεδίο. Οι Ουκρανοί δεν δημιούργησαν ευάλωτα κέντρα διοίκησης ή δίκτυο επικοινωνιών με δυνατότητα εμπλοκής. Ομάδες πεζικού διαφόρων μεγεθών ήταν ελεύθερες να αναπτυχθούν και να χτυπήσουν στη βάση τακτικών ευκαιριών. Με άλλα λόγια, δυνάμεις που γνώριζαν την κατάσταση δεν ήταν υπό τον συνεχή έλεγχο μιας κεντρικής διοίκησης, η οποία ήταν άγνωστη. Οι Ρώσοι δεν μπόρεσαν να καταλάβουν την Ουκρανία με ένα χτύπημα όπως περίμεναν. Η Μόσχα από τότε προσπάθησε να επιβάλει έναν πόλεμο φθοράς. Το πρόβλημα είναι ότι αυτός ο πόλεμος φθοράς κοστίζει στους Ρώσους όσο και στους Ουκρανούς, και κατά κάποιο τρόπο περισσότερο. Οι Ουκρανοί είχαν ένα δεύτερο πλεονέκτημα: τις Ηνωμένες Πολιτείες. Οι ΗΠΑ ήθελαν να αποτύχει η ρωσική εισβολή. Αν έπεφτε η Ουκρανία, τότε ο ρωσικός στρατός θα ερχόταν πρόσωπο με πρόσωπο με το ΝΑΤΟ, από την Πολωνία μέχρι τη Ρουμανία. Οι ρωσικές προθέσεις

ΔΙΕΘΝΗ ΘΕΜΑΤΑ ήταν πάντα ασαφείς, αλλά υποθέτοντας τη χειρότερη περίπτωση, η Ρωσία θα μπορούσε να συνεχίσει μια επιτυχημένη εισβολή με άλλη μια κίνηση προς τα δυτικά για να ανακτήσει τη θέση που είχε πριν από το 1991. Τότε η Ουάσιγκτον θα συρόταν αναπόφευκτα σε άμεση σύγκρουση με τη Ρωσία. Και οι ΗΠΑ πάνω απ’ όλα δεν ήθελαν να αναπτύξουν στρατεύματα στο πεδίο. Οι περιστάσεις υπαγόρευσαν να μην ηττηθεί η Ουκρανία και να μην αναμιχθούν τα στρατεύματα των ΗΠΑ. Τα πρώτα στάδια της εισβολής έδειξαν ότι ήταν δυνατό να αρνηθεί κανείς τη νίκη της Ρωσίας χωρίς τις δυνάμεις των ΗΠΑ. Αυτό που χρειαζόταν η Ουκρανία ήταν μια μαζική προμήθεια προηγμένων όπλων. Οι πόλεμοι αλλάζουν. Αυτό που ήταν μια αποτελεσματική επιχείρηση πεζικού έπρεπε να ενισχυθεί με αντιαρματικά, αντιαεροπορικά και προηγμένα συστήματα αναγνώρισης. Αντιμέτωπο με τον ρωσικό στρατό είναι τώρα το ίδιο πεζικό που τους είχε αδρανοποιήσει, σε συνδυασμό με προηγμένα όπλα και πυρομαχικά. Αυτά πρέπει να τα διαχειρίζεται μια κεντρική διοίκηση, η οποία αλλάζει τις ουκρανικές επιχειρήσεις, αλλά θέτει τη Ρωσία σε κίνδυνο σε οποιαδήποτε στρατηγική επίθεση. Εδώ μπαίνει το ζήτημα του χρόνου. Τα νέα όπλα χρειάζονται χρόνο για να ενσωματωθούν στις δυνάμεις που τα χρησιμοποιούν. Μέχρι τότε, εάν η Ρωσία θέλει να κερδίσει, θα πρέπει να ξεκινήσει μια επίθεση που έχει σχεδιαστεί για να αποτρέψει αυτά τα όπλα από το να γίνουν επιχειρησιακά. Το πρόβλημα είναι ότι οι Ρώσοι έχουν δείξει μι-

κρή ευελιξία για νέες πραγματικότητες. Οι Ουκρανοί γίνονται ισχυρότεροι, όχι πιο αδύναμοι, και οι Ηνωμένες Πολιτείες, ενώ εξακολουθούν να μην αναπτύσσουν δυνάμεις, παρέχουν ένα σημαντικό οπλοστάσιο. Οι Ουκρανοί δεν πιέζονται να αποδεχτούν την ήττα. Οι Ρώσοι δεν κερδίζουν, αλλά αν υποθέσουμε ότι έχουν αποθέματα που δεν έχουμε δει ακόμα, ίσως μπορέσουν να νικήσουν τους Ουκρανούς. Το πολιτικό κόστος της απόσυρσης ή της αποδοχής μιας εκεχειρίας είναι δύσκολο για τη ρωσική ηγεσία. Η αξιοπιστία της στη Ρωσία θα αποδυναμωνόταν. Οι ΗΠΑ δεν μπορούν να επιτρέψουν στη Ρωσία να κερδίσει επειδή δεν μπορούν να δεχθούν τη Ρωσία στα σύνορα του ΝΑΤΟ. Η Ουάσιγκτον πρέπει επομένως να εκσυγχρονίσει τον ουκρανικό στρατό. Δεν είναι σαφές τι θα κάνει η Ρωσία στη συνέχεια. Η Μόσχα μουρμούρισε κάτι για τα πυρηνικά όπλα, αλλά κανείς δεν πτοείται. Αυτό δεν είναι απλώς ένα ζήτημα της διάθεσης του Πούτιν, αλλά ένα ερώτημα για το πώς θα απαντούσε η ρωσική ηγεσία και η στρατιωτική αλυσίδα διοίκησης. Και αν οι ΗΠΑ ενέδιδαν στην απειλή, θα την αντιμετώπιζαν ξανά στην επόμενη εμπλοκή, με τους Ρώσους να γνωρίζουν ότι οι ΗΠΑ ξεδιπλώνουν τα χαρτιά τους όταν απειλούνται με πυρηνικά όπλα. Φαίνεται ότι οι Ρώσοι είναι ανίκανοι να αλλάξουν στρατηγική. Γνωρίζουν σχεδόν τρεις μήνες ότι ήταν σε λάθος δρόμο. Ανεπαρκείς πόροι και ανεπαρκώς εκπαιδευμένο σώμα αξιωματικών είναι η μόνη εξήγηση για αυτήν την μπερδε-

μένη πραγματικότητα. Οι Ουκρανοί δεν θα αλλάξουν τη στρατηγική τους, γιατί προς το παρόν δεν χρειάζεται. Και οι Αμερικανοί δεν θα μπορούσαν να είναι πιο ευτυχισμένοι. Οι Ρώσοι σπαταλούν την ισχύ και την αξιοπιστία τους εναντίον της Ουκρανίας και οι ΗΠΑ μπορούν να επέμβουν με την παροχή όπλων και την αποφυγή της ανάμιξής τους στην πράξη. Το πώς και πότε θα τελειώσει ο πόλεμος εξαρτάται από τη Μόσχα. Η πολιτική διαδικασία της Ρωσίας είναι ένα μυστήριο. Υπάρχει πάντα μια πολιτική δομή επειδή κάποιος πρέπει να εκτελεί τις εντολές ενός δικτάτορα, αλλά δεν έχω καμία αντίληψη για αυτό. Αυτό που ξέρω είναι ότι οι ΗΠΑ μπορούν να συνεχίσουν να κάνουν αυτό που κάνουν με ελάχιστο ρίσκο και οι Ουκρανοί δεν έχουν άλλη επιλογή από το να πολεμήσουν. Έτσι, η Ρωσία είτε θα κάνει το πρώτο βήμα είτε θα συνεχίσει να πολεμά, κάτι για το οποίο μέχρι στιγμής οι προοπτικές δεν φαίνονται καλές. Αμφιβάλλω ότι τα πυρηνικά όπλα είναι μια βιώσιμη επιλογή. Στην πραγματικότητα, αμφιβάλλω ότι η Ρωσία θα κάνει κάτι τόσο εκπληκτικό. Έτσι, όπως το βλέπω, η μόνη συμβουλή που υπάρχει για τη Ρωσία είναι η απάντηση του Γερμανού Στρατάρχη Γκερντ φον Ράντστεντ στο Βερολίνο μετά την D-Day, όταν ρωτήθηκε τι πρέπει να γίνει: «Κάντε ειρήνη, ανόητοι». Ο Τζορτζ Φρίντμαν είναι ένας διεθνώς αναγνωρισμένος γεωπολιτικός αναλυτής και ο ιδρυτής και πρόεδρος της Geopolitical Futures.

• Απρίλιος - Μάΐος - Ιούνιος 2022 • IΠΠΙΚΟ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΑ

ΣΤΟΧΑΣΜΟΙ ΔΥΟ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΣΤΡΑΤΗΓΟ ΠΑΠΑΔΟΓΕΩΡΓΟΠΟΥΛΟ Γράφει ο Αντιστράτηγος ε.α. Νικόλαος Φωτιάδης*

Τον Υποστράτηγο (ΤΘ) ε.α. κύρο Χρήστο

Παπαδογεωργόπουλο,

για πολλά χρόνια Πρόεδρο του Συνδέσμου Αποστράτων Αξιωματικών Ιππικού – Τεθωρακισμένων, τον γνωρίζω απο το 1969, όταν αυτός ήταν Ίλαρχος Διοικητής 'Ιλης στο ΚΕΤΘ κι εγώ Ανθυπίλαρχος ουλαμαγός του. Άνθρωπος χαμηλών τόνων, ευγενής, καλός συνάδελφος, μας δίδαξε εμάς τους νέους Ανθυπιλάρχους διοίκηση ουλαμού αρμάτων αλλά και ήθος. Ξαναυπηρετήσαμε μαζί το 1974 με την επιστράτευση στον Έβρο. Εγώ τότε Υπίλαρχος Διοικητής ‘Ίλης της 21 ΕΜΑ και ο Στρατηγός Αντισυνταγματάρχης Επιτελής της 3ης Διοικήσεως Μάχης. Δύσκολες μέρες, γεμάτες όμως περιπέτειες και αναμνήσεις. Μετά την αποστρατεία μας συναντηθήκαμε πολλές φορές σε επισκέψεις σε Τεθωρακισμένες Μονάδες αλλά και στα Γραφεία του Συνδέσμου μας στην Αθήνα. Προσέφερε πολλά ο Στρατηγός Παπαδογεωργόπουλος στους Τεθωρακισμένους. Αγορά Γραφείων, εκδηλώσεις συναδέλφων του όπλου μας, κατασκευή Ηρώου – Μνημείου για τη Μεραρχία Ιππικού στο Μέτσοβο, κυρίως όμως έδειξε την αγάπη του σε όλους μας και ιδιαίτερα στους νεαρούς εν ενεργεία Αξιωματικούς των Τεθωρακισμένων. Τώρα πλέον παρέδωσε τη σκυτάλη σε έναν εξίσου ικανό Απόστρατο Στρατηγό, τον Δημήτρη Κυριάκο και ευχόμαστε να συνεχισθεί το έργο του Συνδέσμου μας με την ίδια επιτυχία. Στρατηγέ Χρήστο Παπαδογεωργόπουλε να είσαι πάντα καλά κι εσύ και η οικογένειά σου και να ξέρεις ότι μόνον καλά λόγια θα ακούγονται για εσένα, ενώ για κάποιους άλλους όχι. . * Είναι Επίτιμος Υποδιοικητής Δ’ΣΣ 16

• IΠΠΙΚΟ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΑ • Απρίλιος - Μάΐος - Ιούνιος 2022

Από το τεύχος αυτό εγκαινιάζο δικό μας, με διάφορους ΣΤΟΧ λο Από Αυγή σε Αυγή, που θ γή, την Ημέρα, το Ηλιοβασίλ ταία την Ωδή στη Νύχτα. Α

Αυγ Τίποτε δεν έχει υψωθεί περισσότερο απ’ αυτή. Διότι και τίποτε δεν έχει την ομορφιά και την ψυχολογία της. Το δειλινό είναι γοητεία. Είναι ο υποβλητικός πίνακας που αιχμαλωτίζει σε ατμόσφαιρα κατανύξεως. Είναι η μεγάλη ποίηση, που αποτείνεται στην καρδιά, αλλά και που φτάνει στο νου, για να τον θέσει ενώπιον της ματαιότητας και να του δώσει την αίσθηση του εφήμερου. Και το τέλος, οσοδήποτε και αν είναι γνωστή η διαδοχή του, φέρνει πάντοτε μαζί του κάποια συνείδηση δέους. Το αλληγορικό του στοιχείο μένει ως απόσταγμα πραγματικότητας, που δεν αμφισβητείται. Έτσι η δύση οδηγεί σε πολυσύνθετες εσωτερικές αναμοχλεύσεις, ανοίγει το δρόμο σε πολυσήμαντες ψυχοπνευματικές επεξεργασίες, γίνεται στο τέλος, δραματική νύξη, για συλλογισμούς. Είναι λοιπόν, περισσότερο στοχασμός, περισσότερο φιλοσοφία. Η αυγή όμως είναι, εντελώς, διαφορετική. Εντελώς αλλιώτικη. Μέσα στην αχνορρόδινη ανάσα της, που ανεβαίνει με απαλότατο κυματισμό και όλο και δυναμώνει, δεν έχεις τίποτε να σκεφτείς. Απλώς χαίρεσαι το μήνυμά της, ένα μήνυμα αισιόδοξης προσμονής, μία ειδοποίηση βεβαιότητας, που έρχεται. Είναι το φως, που εγκαρδιώνει, η προσδοκία, που δεν θα χρειαστεί επαλήθευση, η ελπίδα, που θα πλουτίσει την πίστη στη ζωή, που θα αξιοποιήσει, πολύ ή λίγο, την ύπαρξη, που θα ευλογήσει την προσπάθεια και την αναζήτηση της χαράς. Και ακριβώς, αυτή η ψυχολογία, είναι, που δίνει διαφορετικό νόημα στην εξαίσια ώρα του όρθρου. Το δειλινό έρχεται νομίζεις, για προσευχή συγγνώμης. Η αυγή, για παράκληση ενδυναμώσεως. Το βράδυ παραδίνεσαι. Το πρωϊ ζητάς βοήθεια για να συνεχίσεις. Η μοίρα η ανθρώπινη… Δεν έρχεται χωρίς παραγγελία η αυγή. Έχει τον ταχυδρόμο της. Στο μυστηριακό εκείνο ορόσημο, που δεν είναι νύχτα πλέον, αλλ’ ούτε και ημέρα ακόμη, τότε που το όνειρο αρχίζει να αποτραβιέται σαν μάζα από πάχνη, τότε να ο αυγερινός. Το αστέρι της ημέρας. Επιστημονικώς Αφροδίτη. Αλλά από τις λίγες περιπτώσεις, που η επιστημονική ορολογία εισέρχεται με τόση συνέπεια στη φαντασία. Διότι χρησιμοποιεί τη μυθική ενσάρκωση του κάλλους για να προσδιοριστεί η λάμψη ενός άστρου, συνδεδεμένου με τις σπουδαιότερες επισημάνσεις της ζωής. Ακόμη, και με την επισήμανση του μόχθου, που την τρέφει. Γι’ αυτό και τα Καλαβρυτοχώρια λένε τον Αυγερινό Τραχα-

ΣΤΟΧΑΣΜΟΙ

ζουμε μία σελίδα στο περιοΧΑΣΜΟΥΣ με τον γενικό τίτθα περιλαμβάνουν την Αυλεμα, τη Νύχτα και τελευΑρχίζουμε με την Αυγή.

γή! νολόγο. Θέλουν να πουν , δηλαδή, ότι μ’ αυτό ξυπνά ο αγρότης και ετοιμάζει για πρωϊνό του, τον τραχανά, πριν ξεκινήσει για το κτήμα. Πεζή, ίσως, η μεταφορά πεζή η παρομοίωση, αλλά αληθινή. Ρεαλιστική. Εννοείται υπάρχει και η ρωμαντικότατη. Είναι εκείνη, που θέλει τον Αυγερινό, ως τον Γιάννο, τον τρυφερό σύζυγο της Μαριώς, που ξυπνά πρώτος, για να μην κουράσει την αγαπημένη του. Και έπειτα έρχεται η ροδοδάκτυλος ηώς! Η ροδοδάκτυλος! Τι θαύμα μυστικής παραστατικότητας! Το απαλό, το αχνό ρόδινο δάκτυλο, που στρώνει πέταλα τριαντάφυλλου, στο δρόμο, για να περάσει σε λίγο η ασύλληπτη μεγαλειότητα ενός Θεού : Του Ήλιου. Και βάφει γαλακτί το γαλανό του ουρανού. Και το περνά απ’ όλες τις κλιμακώσεις των φωτεινών ανταυγειών, σε κάποια εξελικτική διαδοχή τόνων, που θα φτάσουν στην αποθέωση. Και χρυσώνει τις βουνοκορφές με ατίμητο σειρήτι. Και τις κάνει μεγαλόπρεπο και συγχρόνως ανάλαφρο πλαίσιο, κορνίζα ενός εκπληκτικού θαύματος, κορνίζα μέσα στην οποία ανυπέρβλητος καλλιτέχνης η Φύση θα κινήσει, με ηγεμονεύουσα δύναμη εμπνεύσεως, τον χρωστήρα της, για να ζωντανέψει το μεγαλείο της ομορφιάς της. Και πλημμυρίζει από απέραντους χρυσούς γαλαξίες, θρύμματα παιγνιδίζοντα στη λάμψη τους, τη θάλασσα. Η μαγεία της ανατολής ! Είτε από το βουνό, είτε από το κύμα σηκώνεται ο ήλιος, η στιγμή είναι μεγάλη. Ήρεμα συγκλονιστική-αν συγχωρείται η φράση. Εγείρεται με τη δύναμη ενός θριάμβου, που θα δεσπόσει. Εγείρεται με τη δύναμη ενός Θεού, που όλο και προχωρεί. Η ημέρα είναι πλέον εγγύηση. Και έχω ζήσει αμέτρητες τέτοιες στιγμές σε ποικίλα μήκη και πλάτη. Έχω ζήσει αυγές Ελληνικές και ξένες. Έχω σταθεί προσκυνητής στον ήλιο σε ποικίλες χώρες. Πουθενά όμως δεν δοκίμασα τόση συγκίνηση, όση στη Μονή του Βατοπεδίου του Αγίου Όρους. Και πουθενά ο ήλιος δεν έχει όμοιο κάτοπτρο στο πρώτο κοίταγμά του, πριν ξεκινήσει το πρωϊ για τη μεγάλη του εξουσία. Θεία στιγμή. Αλησμόνητη! Ένας Βετεράνος Μαυροσκούφης

Η μέρα είναι σήμερα … Η στιγμή είναι τώρα … Η μέρα μόλις ξεκίνησε και … είναι έξι η ώρα το βράδυ. Μόλις έφτασε η Δευτέρα και είναι ήδη Παρασκευή…. και ο μήνας έχει ήδη τελειώσει…. και η χρονιά σχεδόν τελείωσε…. και έχουν περάσει ήδη 40, 50 ή 60 χρόνια της ζωής μας…. και συνειδητοποιούμε ότι χάσαμε τους γονείς μας, τους φίλους μας. και συνειδητοποιούμε ότι είναι πολύ αργά για να επιστρέψουμε … Έτσι … Παρά τα πάντα, Ας προσπαθήσουμε να αξιοποιήσουμε στο έπακρο τον χρόνο που έχει απομείνει … Ας μην σταματήσουμε να ψάχνουμε για δραστηριότητες που μας αρέσουν … Ας βάλουμε λίγο χρώμα στο γκρίζο μας …Χαμόγελο στα μικρά πράγματα της ζωής που βάζουν βάλσαμο στις καρδιές μας. Και παρά τα πάντα, πρέπει να συνεχίσουμε να εκμεταλλευόμαστε αυτή τη φορά που έχουμε με ηρεμία. Ας προσπαθήσουμε να εξαλείψουμε το «μετά» … Το κάνω μετά … Θα πω μετά … Θα το σκεφτώ μετά … Αφήνουμε τα πάντα για αργότερα σαν το «μετά» να είναι δικό μας. Επειδή αυτό που δεν καταλαβαίνουμε είναι ότι: μετά, ο καφές κρυώνει … τότε οι προτεραιότητες αλλάζουν … μετά, η γοητεία είναι σπασμένη … μετά, η υγεία περνά … μετά, τα παιδιά μεγαλώνουν … μετά οι γονείς γερνούν … μετά, οι υποσχέσεις ξεχνιούνται … μετά, η μέρα γίνεται η νύχτα … μετά, η ζωή τελειώνει … Και μετά είναι συχνά πολύ αργά … Λοιπόν … ας μην αφήσουμε τίποτα για αργότερα … Επειδή ενώ περιμένουμε αργότερα, μπορούμε να χάσουμε τις καλύτερες στιγμές, τις καλύτερες εμπειρίες, τους καλύτερους φίλους, την καλύτερη οικογένεια … Η μέρα είναι σήμερα … Η στιγμή είναι τώρα … Δεν είμαστε πλέον στην ηλικία όπου μπορούμε να αναβάλουμε για αύριο αυτό που πρέπει να γίνει αμέσως. Ας δούμε λοιπόν αν έχετε χρόνο να διαβάσετε αυτήν την ανάρτηση και στη συνέχεια να την κοινοποιήσετε. Ή ίσως θα το αφήσετε για … «αργότερα» … Και δεν θα το μοιραστείτε ποτέ …!!!

• Απρίλιος - Μάΐος - Ιούνιος 2022 • IΠΠΙΚΟ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΑ

ΔΙΕΘΝΗ ΘΕΜΑΤΑ

Το μάθημα της Φινλανδίας, το πάθημα της Ρωσίας Γράφει ο Γιάννης Στεφανίδης Η Ελλάδα και η Φινλανδία μοιράζονται μια κοινή εμπειρία από την περίοδο του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου: Και οι δύο δοκίμασαν την επιθετικότητα μεγάλων δυνάμεων, της Ιταλίας και της Σοβιετικής Ένωσης, αντίστοιχα, τα ολοκληρωτικά καθεστώτα των οποίων θεωρούσαν τον πόλεμο και την κατάκτηση θεμιτές πρακτικές στις σχέσεις τους με άλλα, μικρότερα κράτη. Η Ελλάδα και η Φινλανδία μοιράζονται επίσης κοινή θέση στο βάθρο των μικρών κρατών που αγωνίστηκαν ηρωικά στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο: Και οι δύο κατόρθωσαν να αντισταθούν και να απωθήσουν τον πολύ ισχυρότερο εισβολέα για σημαντικό χρονικό διάστημα – οι Έλληνες τον στρατό του Μουσολίνι, οι Φινλανδοί τον «Κόκκινο Στρατό» του Στάλιν. Η ειρωνεία της Ιστορίας είναι ότι η Ελλάδα της δικτατορίας του Μεταξά πολέμησε κατά του Άξονα, ενώ η δημοκρατική Φινλανδία συντάχθηκε μαζί του, τον Ιούνιο του 1941, προκειμένου να ανακτήσει χαμένο εθνικό έδαφος. Έκτοτε, οι πορείες των δύο χωρών, που βρίσκονται σε εκ διαμέτρου αντίθετη γεωγραφική ζώνη της Ευρώπης, απέκλιναν σημαντικά: Η Ελλάδα δοκίμασε εχθρική κατοχή, λιμό, εμφύλιο και μια καχεκτική δημοκρατία, την οποία διαδέχθηκε μια επτάχρονη στρατιωτική δικτατορία. Η Φινλανδία συνθηκολόγησε, ξαναμπήκε στον πόλεμο (στο πλευρό του Άξονα), συνθηκολόγησε εκ νέου, αλλά διατήρησε τους ελεύθερους θεσμούς της ουσιαστικά αλώβητους. Δυόμισι χρόνια μετά το τέλος του Εμφυλίου, η Ελλάδα εντάχθηκε στη Βορειοατλαντική Συμμαχία, από το στρατιωτικό σκέλος της οποίας αποχώρησε το 1974 για να επανέλθει έξι χρόνια αργότερα. Έκτοτε, παραμένει μέλος του ΝΑΤΟ, έστω και αν η ψυχή μερίδας των πολιτών της βρίσκεται εκτός της Συμμαχίας. Αντίθετα, η Φινλανδία από νωρίς υιοθέτησε πολιτική ευμενούς ουδετερότητας έναντι της Σοβιετικής Ένωσης, έστω και αν η ψυχή της συντριπτικής πλειονότητας των πολιτών της ήταν με τη Δύση. Η χώρα απείχε από δυτικές πρωτοβουλίες όπως το Σχέδιο Μάρσαλ ή το ΝΑΤΟ και απέφευγε την κριτική απέναντι στις πολιτικές της Μόσχας. Σε αντάλλαγμα, εξασφάλισε τη σοβιετική ανοχή προκειμένου να συνεχίσει να λειτουργεί ως ανοιχτή κοινωνία, ελεύθερη οικονομία και κοινοβουλευτική δημοκρατία – υπό έναν όρο: Πολιτικοί ύποπτοι για αντισοβιετικό φρόνημα αποκλείονταν εσαεί από τα υψηλότερα αξιώματα. Το πρότυπο αυτό συμπεριφοράς μιας μικρής χώρας απέναντι σε έναν ισχυρό και επικίνδυνο γείτονα ονομάστηκε «φινλανδοποίηση» – όρος, η πατρότητα του οποίου πρέπει να αναζητηθεί όχι στο Ελσίνκι αλλά στη Βόννη, την εποχή 18

της Οστπολιτίκ. Ακόμα και μετά τη λήξη του Ψυχρού Πολέμου, οι κυβερνήσεις στο Ελσίνκι εξακολούθησαν να συμπεριφέρονται «με το γάντι» απέναντι στη διάδοχο της ΕΣΣΔ, τη Ρωσική Ομοσπονδία. Αυτό σήμαινε, φερ’ ειπείν, ότι δεν έπρεπε να μνησικακούν για την απώλεια μιας σημαντικής περιοχής με επίκεντρο το Βιιπούρι (σημ. Βίμποργκ), στον νότο, και του λίκνου της φινλανδικής εθνικής ιδέας, της Καρελίας, κατά μήκος των συνόρων με τη Ρωσία – εδάφη που απέσπασε ο Στάλιν αρχικά το 1940 και οριστικά το 1947. Η κληρονομιά της «φινλανδοποίησης» σήμαινε ακόμα ότι οι κυβερνήσεις, αλλά και η κοινή γνώμη απέστεργαν τη στενότερη διασύνδεση της χώρας με τη Δύση, ιδίως στο πεδίο της ασφάλειας. Έτσι, εξακολούθησαν να απορρίπτουν την ένταξη στο ΝΑΤΟ, ακόμα και μετά την εκδήλωση των επεκτατικών διαθέσεων της Ρωσίας του Πούτιν, το 2014. Όλα αυτά άλλαξαν με τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, τον περασμένο Φεβρουάριο. Η ενέργεια αυτή έδειξε ότι, κατ’ αναλογία με τα ολοκληρωτικά καθεστώτα το 1939, η ρωσική ηγεσία θεωρεί τον πόλεμο και την κατάκτηση θεμιτή συμπεριφορά απέναντι σε ασθενέστερους γείτονες. Φυσικά, η Μόσχα υπολόγιζε σε μια σύντομη, νικηφόρα εκστρατεία· και έπεσε έξω· διότι, όπως είχε συμβεί με τους Φινλανδούς το 1939 και τους Έλληνες το 1940, οι Ουκρανοί αντιστάθηκαν με πείσμα. Η ουκρανική αντίσταση εγκλώβισε τον Πούτιν στον φαύλο μιας αυτοεκπληρούμενης προφητείας: Ως πρόσχημα για την εισβολή, η Μόσχα είχε επικαλεστεί θανάσιμη απειλή για την ασφάλειά της, ακόμα και επικείμενη επίθεση από τη Δύση με όχημα την Ουκρανία. Επιλέγοντας, όμως, τον πόλεμο, η ίδια η Μόσχα κατάφερε να τρομάξει όλους τους μικρούς γείτονές της σχετικά με τις προθέσεις της. Έτσι, συσπείρωσε πολλούς από αυτούς εναντίον της, στρέφοντάς τους αποφασιστικά προς τη Δύση. Η οριστική εγκατάλειψη της «φινλανδοποίησης» από το Ελσίνκι είναι αποκλειστικά κατόρθωμα της ηγεσίας Πούτιν. Συμπαρασύρει, μάλιστα, τη γειτονική Σουηδία, η οποία έχει ακόμα μακρότερη παράδοση ουδετερότητας. Και οι δύο χώρες διαθέτουν καλά εκπαιδευμένες και εξοπλισμένες ένοπλες δυνάμεις. Το αποτέλεσμα είναι να ενισχύεται αποφασιστικά η Δύση στη Βαλτική και τη Σκανδιναβία, εκεί ακριβώς όπου ο ανομολόγητος ήρωας του Πούτιν, ο Στάλιν, είχε κάψει άσχημα τα δάχτυλά του το όχι και τόσο μακρινό 1939-44. *Ο καθηγητής Γιάννης Στεφανίδης είναι συγγραφέας του βιβλίου Ψυχρός Πόλεμος (εκδόσεις ΕΑΠ, 2021)

• IΠΠΙΚΟ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΑ • Απρίλιος - Μάΐος - Ιούνιος 2022

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ

Μοιραίοι και ανεύθυνοι στην Κιουτάχεια το 1921 Γράφει ο Γιώργος Θ. Μαυρογορδάτος* Μόλις σχηματίστηκε η κυβέρνηση Δημητρίου Γούναρη τον Μάρτιο του 1921, αυτός και οι υπουργοί του επιδίωξαν να εκμεταλλευθούν στο έπακρο το γόητρο του βασιλέα Κωνσταντίνου Α΄ (ή «ΙΒ΄») ως νικηφόρου «Στρατηλάτη», μολονότι ήταν πλέον βαριά άρρωστος και σκιά του παλιού του εαυτού. Ηθελαν ειδικότερα να δημιουργήσουν την πλαστή εντύπωση ότι τάχα αναλάμβανε ξανά «αρχιστράτηγος» με το επιτελείο του των Βαλκανικών Πολέμων, για να διευθύνει ο ίδιος τις επιχειρήσεις στη Μικρά Ασία. Μιλώντας μαζί τους, ο Ιωάννης Μεταξάς διατύπωσε σφοδρές αντιρρήσεις. Επισήμανε όχι μόνο τη συνταγματική ανωμαλία και τη σύγχυση ευθυνών μεταξύ υπεύθυνης κυβέρνησης και ανεύθυνου βασιλέα, αλλά και την κακή κατάσταση της υγείας του Κωνσταντίνου, που δεν ήταν πλέον σε θέση να ασκήσει διοίκηση. Ο αδίστακτος Γούναρης απάντησε κυνικά ότι «εν ανάγκη πρέπει και να θυσιασθή ο Βασιλεύς υπέρ του Εθνους»! Διάλεξαν μάλιστα την αποφράδα 29η Μαΐου (επέτειο της Αλωσης) ως ημέρα αναχώρησης του Κωνσταντίνου για τη Σμύρνη, όπου εγκαταστάθηκε με το αναστημένο «Βασιλικό Επιτελείο» των Βαλκανικών Πολέμων – με αρχηγό τον Βίκτωρα Δούσμανη, υπαρχηγό τον Ξενοφώντα Στρατηγό, αλλά χωρίς τον Μεταξά. Καλλιεργήθηκε έτσι η απατηλή εντύπωση ότι ο Κωνσταντίνος με τον Δούσμανη θα είχαν εφεξής την υψηλή διεύθυνση των επιχειρήσεων, ενώ ο ρόλος τους υπήρξε το πολύ συμβουλευτικός, αν όχι καθαρά συμβολικός. Το βιβλίο του Δούσμανη «Η εσωτερική όψις της Μικρασιατικής εμπλοκής» είναι μία συνεχής διαμαρτυρία για την αχρήστευση και αγνόησή του. Εχει μάλιστα τον εύγλωττο υπότιτλο: «Διατί απέτυχον αι προσπάθειαί μου κατά το χρονικόν διάστημα 192022 προς αποτροπήν της Καταστροφής». Το ότι ο Κωνσταντίνος κατηγορείται μέχρι σήμερα, εντελώς αβάσιμα, ως δήθεν υπεύθυνος «αρχιστράτηγος», οφείλεται στην επιτυχημένη προσπάθεια του Γούναρη να τον παρουσιάσει σαν τέτοιο. Εχει ιδιαίτερη αξία εδώ η μαρτυρία του αυλικού γιατρού Κωνσταντίνου Λούρου. Η βασίλισσα Σοφία συνόδευσε τον άν-

Το πολεμικό συμβούλιο της 15ης Ιουλίου – Πώς απεφασίσθη η ολέθρια προέλαση προς την Άγκυρα Κιουτάχεια, Ιούλιος 1921. Διακρίνονται πέντε από τους επτά που συμμετείχαν στο μοιραίο πολεμικό συμβούλιο. Από αριστερά: (1) ΑναστάσιοςΠαπούλας, (2) Δημήτριος Γούναρης, (3) Βίκτωρ Δούσμανης, (4) Νικόλαος Θεοτόκης, (5) Ξενοφών Στρατηγός. δρα της μέχρι τη Σμύρνη, μαζί με τον Λούρο. Ενα βράδυ που είδε, μετά το δείπνο, τον Κωνσταντίνο «κατάχλωμο, δυσπνοούντα και ακουμπισμένο στον τοίχο», δεν άντεξε ο Λούρος και απευθύνθηκε στον παριστάμενο Γούναρη: «Δεν βλέπετε, κύριε Πρόεδρε, ότι ο Βασιλεύς πάσχει; Δεν τον βλέπετε ωχρό και δυσπνοούντα; Και δεν νομίζετε ότι πρέπει να επιστρέψει μαζί μας στην Αθήνα;» Ομως ο Γούναρης αρνήθηκε απότομα κάθε συζήτηση: «Ο Βασιλεύς, φίλτατε Λούρο, είναι έτοιμος ν’ αναχωρήσει για το μέτωπο, όπου θα τον παρακολουθεί ο γιατρός του κ. Αναστασόπουλος, και μην ανησυχείτε!». Σ’ αυτή την κατάσταση ήταν λοιπόν ο Κωνσταντίνος όταν τον περιέφεραν στη Μικρά Ασία, σαν ζωντανό σύμβολο – αν όχι σαν λείψανο. Συχνά μάλιστα στηριζόταν σε μπαστούνι, όπως δείχνουν κάποιες φωτογραφίες. Δεν χρησίμεψε μόνο σε τελετές για την τόνωση του ηθικού, όπως η θεαματική παρασημοφορία των σημαιών στο Εσκί-Σεχήρ. Χρησίμεψε επίσης για να καλύψει με το κύρος του τη μοιραία απόφαση για την ολέθρια εξόρμηση προς την Αγκυρα, που πήρε το πολεμικό συμβούλιο στην Κιουτάχεια στις

15 Ιουλίου 1921. O Παπούλας αρχιστράτηγος Δεν έχει υπογραμμιστεί αρκετά ότι οι Αντιβενιζελικοί και προσωπικά ο Γούναρης διάλεξαν και διατήρησαν σχεδόν μέχρι τέλους έναν αρχιστράτηγο –τον Αναστάσιο Παπούλα– μολονότι γνώριζαν εξαρχής ότι ήταν τελείως ακατάλληλος. Υπήρξε μάλιστα ο πιο αστοιχείωτος αντιστράτηγος του ελληνικού στρατού, αφού είχε ξεκινήσει απλός φαντάρος και δεν είχε, όπως φαίνεται, καμία απολύτως κατάρτιση – ούτε αξιωματικού ούτε καν υπαξιωματικού! Σ’ αυτόν εμπιστεύτηκαν τη μεγαλύτερη στρατιά που παράταξε μέχρι τότε η Ελλάδα, για το μεγαλύτερο πολεμικό εγχείρημα που επιχείρησε… Αν σκεφτεί κανείς πόση συζήτηση έχει γίνει για τις ιδιορρυθμίες του τελευταίου αρχιστρατήγου Γεωργίου Χατζηανέστη, προξενεί κατάπληξη ότι έχει περάσει σχεδόν απαρατήρητη η παχυλή αμάθεια και η έλλειψη κατάρτισης του προκατόχου του. Ισως επειδή ο Παπούλας προσφέρθηκε ως μάρτυρας κατηγορίας στη δίκη των Εξι, αντί να είναι αυτός κατηγορούμενος και να εκτελεστεί στη θέση του ΧατζηανέΣυνέχεια στην επόμενη σελίδα

• Απρίλιος - Μάΐος - Ιούνιος 2022 • IΠΠΙΚΟ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΑ

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ Συνέχεια από την προηγούμενη σελίδα

στη, ως περισσότερο υπεύθυνος για την ήττα. Δεν έχει επίσης προσεχθεί ότι ο Γούναρης, ως υπουργός Στρατιωτικών τότε, έσπευσε να διορίσει τον Παπούλα αρχιστράτηγο αμέσως μετά την εκλογική νίκη της 1ης Νοεμβρίου 1920 – όχι μόνο για λόγους «κομματικής υπερισχύσεως εν τω στρατεύματι», όπως γράφει ο Δούσμανης, αλλά και προκαταλαμβάνοντας τον ίδιο τον Κωνσταντίνο, που δεν είχε ακόμη επιστρέψει από την Ελβετία. Σύμφωνα με τον αδελφό του πρίγκιπα Ανδρέα, η μητέρα τους βασίλισσα Ολγα, ως μεταβατική τότε αντιβασίλισσα, ζήτησε τη γνώμη του Κωνσταντίνου πριν υπογράψει το διάταγμα διορισμού του Παπούλα. Ο Κωνσταντίνος προτιμούσε τον αντιστράτηγο Στέφανο Γεννάδη, αλλά η γνώμη του αγνοήθηκε. Με τα δεδομένα αυτά, διαμορφώθηκε μία κατάσταση που εξασφάλιζε απόλυτη ελευθερία κινήσεων στον Γούναρη. Κανείς από τους στρατιωτικούς δεν ήταν σε θέση να διαμορφώσει, να επιβάλει και να εφαρμόσει με συνέπεια και συνέχεια ένα δικό του στρατηγικό σχέδιο στη Μικρά Ασία. Μόνο κάποιος σαν τον Μεταξά θα μπορούσε να το είχε κάνει, από τη θέση του υπουργού Στρατιωτικών. Αυτό όμως δεν το ανεχόταν ο Γούναρης, που προτιμούσε στη θέση αυτή τον εντελώς ανίδεο Νικόλαο Θεοτόκη. Ο παραμερισμός του άρρωστου Κωνσταντίνου συμπαρέσυρε και αχρήστευσε τον Δούσμανη, που είχε νομίσει ότι θα μπορούσε να διευθύνει αυτός τον πόλεμο επικαλούμενος τον βασιλέα και τις διαταγές του. Από την άλλη πλευρά, η ανεπάρκεια του Παπούλα τον καθιστούσε εξαιρετικά ανασφαλή, αναποφάσιστο, αλλά και έρμαιο των εισηγήσεων του επιτελείου της Στρατιάς Μικράς Ασίας, που είχε αρχηγό τον συνταγματάρχη Κωνσταντίνο Πάλλη. Τον ανταγωνισμό μεταξύ στρατιωτικών ήρθε να επιτείνει σε ακραίο βαθμό ο Ξενοφών Στρατηγός, που, από μέλος της Εθνοσυνέλευσης, ανακλήθηκε στην ενέργεια και μεταμορφώθηκε για ένα διάστημα σε στρατιωτικό παράγοντα, πριν γίνει ξανά πολιτικός και μάλιστα υπουργός του Γούναρη. Στα πολύ μεταγενέστερα απομνημονεύματα του Δούσμανη, χλευάζεται ως «αμφίβιος»! Από τους στρατιωτικούς, «κακός δαίμονας» της Στρατιάς Μικράς Ασίας υπήρξε ο συνταγματάρχης Πτολεμαίος Σαρηγιάννης, υπαρχηγός του επιτελείου της, 20

κληρονομημένος από το βενιζελικό καθεστώς. Τότε είχε προϊστάμενό του τον Θεόδωρο Πάγκαλο, με τον οποίο δεν έπαψε να συνδέεται. Με τις ανεδαφικές διαβεβαιώσεις του, ο Σαρηγιάννης παρέσυρε τον ίδιο τον Γούναρη, πρώτα στο Λονδίνο τον Φεβρουάριο του 1921, όπου έκανε τον έξυπνο και στον φημισμένο Γάλλο στρατηγό Gouraud. Υστερα ο Σαρηγιάννης παρέσυρε ξανά τον Γούναρη στην Κιουτάχεια τον Ιούλιο. Ο Σαρηγιάννης υπήρξε όχι μόνο ο «κακός δαίμονας» αλλά και ο κατεξοχήν «λάθρα βιώσας» στρατιωτικός υπεύθυνος της Μικρασιατικής Εκστρατείας. Στο κρίσιμο πολεμικό συμβούλιο της Κιουτάχειας δεν πήρε μέρος, αλλά επηρέασε τον Γούναρη παρασκηνιακά. Στη δίκη των Εξι απέφυγε να εμφανιστεί, μολονότι αυτό ζητήθηκε από την υπεράσπιση. Προστατευόταν από τον Πάγκαλο, που τον έκανε μάλιστα αρχηγό του ΓΕΣ όταν ο ίδιος έγινε δικτάτορας το 1925-26. Ξαναβρίσκουμε αργότερα τον Σαρηγιάννη στον ΕΛΑΣ και στο ΕΑΜ! Εκ μέρους του ΕΑΜ υπήρξε μάλιστα για λίγες μέρες υφυπουργός Στρατιωτικών στην κυβέρνηση Παπανδρέου το 1944, ακριβώς πριν τα Δεκεμβριανά. «Απλή επιδρομή» όχι από την Ταξιαρχία Ιππικού αλλά από όλη τη Στρατιά! Στις 15 Ιουλίου 1921 έγινε πολεμικό συμβούλιο στην Κιουτάχεια και αποφασίστηκε προέλαση προς τον ποταμό Σαγγάριο, με στόχο την κατάληψη της Αγκυρας. Από όσους συμμετείχαν, επικράτησαν, όπως φαίνεται, οι γνώμες ή, καλύτερα, οι επιθυμίες του Γούναρη, του Θεοτόκη και του Στρατηγού, παρά τις επιφυλάξεις και τους ενδοιασμούς του Παπούλα, του Πάλλη, του Δούσμανη και του ίδιου του Κωνσταντίνου. Ο Παπούλας είχε πει στον πρίγκιπα Ανδρέα ότι θα υπέβαλλε παραίτηση αν η κυβέρνηση αποφάσιζε προέλαση, αλλά δεν το έκανε. Εμεινε κολλημένος στη θέση του. Από την πλευρά του, ο ανίδεος Θεοτόκης εξήγησε στον πρίγκιπα Ανδρέα ότι επρόκειτο απλώς για ένα «raid» (επιδρομή). Δεν θα το έκανε όμως μόνη η Ταξιαρχία Ιππικού –όπως σκέφτηκε αμέσως ο πρίγκιπας ως στρατιωτικός– αλλά ολόκληρη η Στρατιά! Σε κοσμικούς και συγγενικούς του κύκλους, ο Θεοτόκης δικαιολογούσε την εξόρμηση προς Αγκυρα λέγοντας ότι «θέλει, τελοσπάντων, να πάρει το τσάι του στην Αγκυρα»… Οχι, δεν έφτασε η Στρατιά Μικράς Ασί-

• IΠΠΙΚΟ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΑ • Απρίλιος - Μάΐος - Ιούνιος 2022

ας στην Άγκυρα, όπως ίσως διαβάσετε σε αγγλόφωνο βιβλίο που υπόσχεται να σας μάθει «όσα ο καθένας πρέπει να γνωρίζει» για τη νεότερη Ελλάδα. Μετά την αποτυχία της προέλασης τον Αύγουστο και την υποχώρηση του εξουθενωμένου στρατού στις αρχικές του θέσεις τον Σεπτέμβριο, συνεχίστηκε αδίστακτα η εκμετάλλευση του Κωνσταντίνου για την εξαπάτηση στρατού και λαού. Πριν επιστρέψει στην Αθήνα, απευθύνθηκε στη Στρατιά Μικράς Ασίας από την Προύσα, στις 11 Σεπτεμβρίου 1921, «επί τη αναχωρήσει του». Το «διάγγελμα», που δημοσιεύθηκε και στις εφημερίδες, περιλάμβανε ασύστολα ψέματα: «Ήκουσα να φωνάζητε “Στην Άγκυρα ! Στην Αγκυρα!” αλλά δεν ηθέλησα να σας αφήσω να πάτε εκεί […] διότι το έργον το οποίον έως τώρα εκάματε μας είναι αρκετόν δια τον σκοπόν μας». Και στο τέλος: «Άμα συμπληρώσητε και το ολίγον έργον όπου σας απομένει, θα επιστρέψητε εις τα σπίτια σας ευτυχείς και υπερήφανοι…». Ίσως δεν έλεγε συνειδητά ψέματα στους στρατιώτες του ο άλλοτε Στρατηλάτης. Είχε ο ίδιος τόσο μικρή επαφή με την πραγματικότητα, στην κατάσταση που βρισκόταν η υγεία του, ώστε έγραφε λίγο νωρίτερα στην Ιταλίδα (πρώην) ερωμένη του Πάολα, σχετικά με την εχθρική στάση των ευρωπαϊκών εφημερίδων: «Έγραψαν ότι ηττηθήκαμε, πράγμα που είναι ακριβώς το ανάποδο από την αλήθεια. […] Αλλά θα δουν σύντομα, όταν θα προσαρτήσουμε τις χώρες που έχουμε κατακτήσει, ότι δεν είμαστε τόσο ηττημένοι όσο θα ήθελαν τόσο πολύ να πιστέψουν». Στο ίδιο γράμμα την πληροφορούσε ότι είχε περάσει πρόσφατα σοβαρή κρίση (επιληψίας), είχε υποστεί αφαίμαξη και είχε μείνει στο κρεβάτι αρκετές μέρες. Αυτοί που έλεγαν συνειδητά ψέματα με την υπογραφή του Κωνσταντίνου ήσαν εκείνοι που τον έφεραν και τον περιέφεραν στη Μικρά Ασία σαν ζωντανό ακόμη σύμβολο. Στάθηκαν πολύ τυχεροί που δεν πέθανε εκεί στα χέρια τους, αντί στο Παλέρμο ενάμιση χρόνο αργότερα. Στάθηκαν όμως, για τον ίδιο ακριβώς λόγο, πολύ άτυχοι οι χιλιάδες αδικοχαμένοι που αυτοί πήραν στον λαιμό τους εκείνο το φοβερό καλοκαίρι του 1921. Ανάμεσά τους και ο θείος μου ταγματάρχης Θεόδωρος Β. Τσούμπελης. * Ο κ. Γιώργος Θ. Μαυρογορδάτος είναι τ. καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών.

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ

Μοναδική στην ιστορία η ηρωική έξοδος του Μεσολογγίου Γράφει η Ευμορφία Δημητρακοπούλου

«Ένδοξον είχες την τύχη, ως καμία πόλις άλλη, ποτέ νίκη δεν υπήρξε, ως η πτώση σου, μεγάλη!»[1] Το Μεσολόγγι σήκωσε την σημαία της επαναστάσεως στις 20 Μαΐου του 1821 και το 1822 άρχισε η πρώτη πολιορκία του από τον Κιουταχή. Ωστόσο, σύντομα αναγκάστηκε να αποχωρήσει. Τέλη Απριλίου του 1825, ο Μεχμέτ Ρεσίτ Πασάς (Κιουταχής) επανήλθε με μεγάλο στρατό, που ενισχύθηκε από τον Ιμπραήμ, ο οποίος κατέπλευσε από την Αίγυπτο με 145 πλοία και εξαπέλυσε τα στίφη του. Ο κλοιός γύρω από την πόλη έσφιγγε. Οι υπερασπιστές της αντιμετώπιζαν το αναπότρεπτο. «Τον πληγωμένον τον έπαιρναν αμέσως πέντε-δέκα, τον συνώδευαν χαρούμενοι. Η μεγαλυτέρα αισχύνη ήτον να δακρύση (κανείς), ή να κλαύση, ή να παραπονεθή ο πληγωμένος. Ύβριζαν (μάλιστα) περισσότερον οι πληγωμένοι, και παράγγελναν τους άλλους να πάρουν το δίκαιόν τους (να εκδικηθούν δηλαδή). Αν (πάλιν φονεύετο κανένας, άκουγες όλους: Γάμος χωρίς σφαχτά δεν γίνεται».[2] Οι Έλληνες, πολιορκημένοι επί 12 μήνες, έχοντας υποστεί βαριές απώλειες και χωρίς την δυνατότητα ανεφοδιασμού από την λιμνοθάλασσα έπραξαν το μόνο που μπορούσαν. Αποχαιρετίστηκαν, ασπάσθηκαν για τελευταία φορά ασθενείς, πληγωμένους, ηλικιωμένους και γυναικόπαιδα που δεν μπορούσαν να ακολουθήσουν και προχώρησαν. Οι εναπομείναντες μαζεύτηκαν στα σπίτια, τα Καψαλαίϊκα, όπου ήταν η αποθήκη της πυρίτιδος, περιμένοντας να δώσουν πύρ για να συναποθάνουν μετά πολλών Τούρκων. Στην πρόταση του Ιμπραήμ να παραδώσουν το Μεσολλόγγι και τα όπλα τους, οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι απάντησαν: «το Κάστρο μας θέλεις; Τα κλειδιά του είναι κρεμασμένα στα κανόνια μας! Έλα να τα πάρεις!».[3] Είναι αμφίβολο αν κάποιοι γνώριζαν τον Λεωνίδα, τον Ξέρξη, το Μολών λαβέ. Απλώς το επανέλαβαν. Ξημέρωνε Κυριακή των Βαΐων. Την ανιστόρητη νύχτα της Εξόδου ανακόπηκαν τα βήματα της ιστορίας. Δεν ήταν έκρηξη ανδρείας σε μια στιγμή πολεμικού παροξυσμού. Η θεληματική αυτοθυσία ζυμώθηκε επί μακρό στο μυαλό και στις συνειδήσεις των λιμοκτονούντων ενόπλων και αόπλων, ανδρών και γυναικόπαιδων, που εμπιστεύτηκαν τον θάνατο. Όταν οι Τούρκοι μπήκαν στην πόλη ο γέρων «Χρήστος Καψάλης έβγαζεν τας γυναίκας εις τα παράθυρα δια να τας ιδώσιν οι Τούρκοι και παρακινηθώσι να έμβουν. Και τότε έδωσεν πυρ και ούτως απέθαναν ενδόξως, συνεπιφέρων τον θάνατον και εις πλήθος Τούρκων». Ο ελβετός γιατρός Ιωάννης Ιάκωβος Μάγερ λίγο πριν πεθάνει μαζί με την Ελληνίδα σύζυγό του και τα δύο τους παιδιά την ημέρα της εξόδου στις 11 Απριλίου 1926, σε γράμμα που έστειλε στον Καραϊσκάκη και τον βρετανό φιλέλληνα συνταγματάρχη Στάνχοπ, περιέγραψε το πνεύμα των

πολιορκημένων: «Κατηντήσαμεν εις τοιαύτην ανάγκην, ώστε να τρεφώμεθα από τα πλέον ακάθαρτα ζώα και να πάσχωμεν όλα τα φρικτά αποτελέσματα της πείνης και της δίψης. Η νόσος αυξάνει έτι μάλλον τας δεινοπαθείας, υπό των οποίων θλιβόμεθα. Χίλιοι επτακόσιοι τεσσαράκοντα των αδελφών μας ετελεύτησαν και περίπου των εκατόν χιλιάδων σφαίραι κανονίων και βόμβαι, ριπτόμεναι από το εχθρικόν στρατόπεδον, κατηδάφισαν τους προμαχώνας μας και κατεκρήμνισαν τας οικίας μας… Σας αναγγέλλω την ενώπιον του Θεού ωρισμένην απόφασίν μας διά να υπερασπισθῶμεν και την υστέραν σπιθαμήν της γης του Μεσολογγίου και να συνενταφιασθῶμεν υπό τα ερείπια της πόλεως, χωρίς ν’ ακούσωμεν πρότασιν τινα συνθήκης. Η τελευταία μας ώρα ήγγικεν. Η ιστορία θέλει μας δικαιώσει και οι μεταγενέστεροι θέλουν ελεεινολογήσει την συμφοράν μας. Εγώ δε καυχώμαι, διότι εντός ολίγου το αίμα ενός Ελβετού, ενός απογόνου του Γουλιέλμου Τέλλου, μέλλει να συμμειχθεί με τα αίματα των ηρώων της Ελλάδος». Το Μεσολλόγγι έπεσε… Η Ελλάδα αναστήθηκε. Ο Νίκος Κορδώσης, ιδρυτής του κέντρου λόγου και τέχνης «Διέξοδος» αναφέρεται στην ιστορία της πόλης, το ταπεινό ψαροχώρι που ήταν τον 15ο και μέσα από την θάλασσα αναδύθηκε σε πνευματικό κέντρο τον 18ο αιώνα. Με αφορμή τα 200 χρόνια από την επανάσταση η εθελουσία ηρωική πορεία των Μεσολογγιτών προς τον θάνατο γίνεται κτήμα των σύγχρονων Ελλήνων, μέσα από ένα ντοκιμαντέρ που θα βρίσκεται αναρτημένο στο youtube, με τίτλο “Το Μεσολόγγι της ιστορίας και του πνεύματος”. Όταν, ενίοτε οι ισχυροί της γης συμβουλεύουν ανήθικους συμβιβασμούς, οι φαινομενικά αδύναμοι Έλληνες, απαντούν εμπράκτως, χαράζοντας νέα πορεία στην ανθρωπότητα. [1] Λουδοβίκος Α’, Βασιλιάς της Βαυαρίας -πατέρας του Όθωνος [2] Ιστορία του Αρματωλισμού Ν. Κασομούλη, εισαγωγή -σημειώσεις Γιάννη Βλαχογιάννη, Tομ. 2, (1941), σσ. 102103. [3] Απομνημονεύματα της δευτέρας πολιορκίας του Μεσολογγίου 1825-1826, Σπυρομίλιου, εκδίδονται υπό Ιω. Βλαχογιάννη, (1926), σσ. 125, 139-140.

• Απρίλιος - Μάΐος - Ιούνιος 2022 • IΠΠΙΚΟ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΑ

ΣΤΟΧΑΣΜΟΙ Η σελίδα του Έφεδρου Αξιωµατικού

Διδάγματα Διοικητικής Μέριμνας από τον πόλεμο στην Ουκρανία Γράφει ο Ιωάννης Κάλυμνος Έφεδρος Υπίλαρχος Εδώ και πολλά χρόνια ασχολούμαι στα πλαίσια της επιχείρησής μου με τα Logistics. Έχω βιώσει στην πράξη πόσο σημαντικό είναι να έχω από την μία τις πρώτες ύλες μου διαθέσιμες στον τόπο και τον χρόνο που απαιτείται και από την άλλη να μπορώ να παραδώσω τα προϊόντα μου με ασφάλεια στην πόρτα του πελάτη. Η σημασία της επιλογής ενός αξιόπιστου συνεργάτη στην εφοδιαστική αλυσίδα είναι κεφαλαιώδους σημασίας για την επιβίωση της επιχείρησής μου. Μπορεί να σε ανυψώσει ή να σε καταστρέψει. Από την αρχή της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία είναι κοινός τόπος ότι "κάτι δεν πάει καλά" με την οργάνωση της ρωσικής επιμελητείας. Οι υποψίες μας επιβεβαιώνονται με τον πιο αξιόπιστο τρόπο από το επισυναπτόμενο εξαιρετικό άρθρο του CNN από το οποίο σταχυολογώ τα ακόλουθα αποσπάσματα: "Ο Telenko δίνει το παράδειγμα της φόρτωσης βλημάτων πυροβολικού σε ένα φορτηγό. Ένα περονοφόρο ανυψωτικό μπορεί να σηκώσει μια παλέτα με δύο δωδεκάδες οβίδες με μία μόνο κίνηση, ενώ η χειροκίνητη ανύψωση μεμονωμένων οβίδων σε ένα φορτηγό θα καταναλώσει πολύ περισσότερο χρόνο και ανθρώπινο δυναμικό. Αυτό καθιστά τη ρωσική επιμελητεία περίπου 30% λιγότερο αποτελεσματική από τους κορυφαίους δυτικούς στρατούς,

Γράφει ο Γιώργος Τσουκαλάς* Λες ο καιρός φτιάχνει, κοντοζυγώνει καλοκαίρι, αν κι ο ορίζοντας συχνά-πυκνά σκιάζεται από τα ισχνά σύννεφα κάποιας μικρής μαγιάτικης μπόρας, σαν κι αυτήν που πέρασε σήμερα το πρωί απ’ τον γαλανό ουρανό της Ελλάδας… Βέβαια, μια ανάλογη ημέρα σαν σήμερα, 19η Μαΐου, αντί για την ανοιξιάτικη βροχούλα, ένας τεράστιος ιστορικός τυφώνας, με ανθρώπινη μορφή, αποβιβάστηκε στον μακρυνό Πόντο, στο λιμάνι της ελληνόφωνης Σαμψούντας! Ήταν ο Κεμάλ Ατατούρκ (1881-1938), στις 19 Μαΐου 1919… Έκτοτε, η κακοπαθημένη μοίρα των δύστηνων Ποντίων ήταν προδιαγεγραμμένη, φριχτός θάνατος έως την αργόσυρτη αρά της προσφυγιάς, ολάκερος ο Πόντος θα χάνονταν! Άλλωστε ο χορός των εγκλημάτων είχε αρχίσει ήδη από το τρομερό 1914. Οι Τούρκοι, σαν ασυγκράτητος εθνικιστικός κυκλώνας, ρούφηξαν τον ποντιακό ελληνισμό σε μία άνευ προηγουμένου γενοκτονία, ενώ σάρωσαν το οροπέδιο της Ανατολίας, και πέ22

λέει ο Jason Crump, Διευθύνων Σύμβουλος της Sibylline και βετεράνος 20 ετών στον βρετανικό στρατό." "Σκεφτείτε τον σύγχρονο πόλεμο και είναι πιθανό να σας έρθουν στο μυαλό εικόνες στρατιωτών, τανκς και πυραύλων. Αλλά αναμφισβήτητα πιο σημαντικό από όλα αυτά είναι κάτι στο οποίο βασίζονται όλοι: το ταπεινό φορτηγό. Οι στρατοί χρειάζονται φορτηγά για να μεταφέρουν τους στρατιώτες τους στην πρώτη γραμμή, να εφοδιάσουν αυτά τα άρματα μάχης με οβίδες και να παραδώσουν αυτούς τους πυραύλους. Εν ολίγοις, κάθε στρατός που παραμελεί τα φορτηγά του το κάνει με κίνδυνο. «Ό,τι χρειάζεται ένας στρατός για να κάνει τη δουλειά του προέρχεται από ένα φορτηγό», λέει ο Trent Telenko, πρώην ελεγκτής ποιοτικού ελέγχου για την Υπηρεσία Διαχείρισης Αμυντικών Συμβάσεων των Ηνωμένων Πολιτειών, ο οποίος είναι μεταξύ εκείνων που αναλύουν τις εικόνες για ενδείξεις για το πώς είναι ο πόλεμος. μετάβαση." Ασυναίσθητα διαβάζοντας τα παραπάνω οι σκέψεις μου πάνε στην ημέτερες δυνατότητες στον παραπάνω τομέα και στις κινήσεις που πρέπει να γίνουν έτσι ώστε ο τομέας της επιμελητείας να μπει στο μικροσκόπιο, να αξιολογηθεί στην πράξη και να ανέλθει στο επίπεδο που απαιτείται. Στο τέλος της ημέρας το άρμα που επανδρώνουμε είναι τόσο καλό όσο τα φορτηγά και το προσωπικό που το υποστηρίζουν.

19η Μαϊου : Η γενοκτονία των Ποντίων

ταξαν τον μικρασιατικό ελληνισμό στην θάλασσα του Αιγαίου, καίγοντας ακόμη και την «άπιστη» Σμύρνη… Ασφαλώς, ο χαλασμός του Πόντου ήταν το πρελούδιο του αφανισμού ολόκληρου του ελληνικού χριστιανισμού της Ανατολίας. Σήμερα είναι η μελαγχολική επέτειος της γενοκτονίας των Ποντίων. Η γενοκτονία, εκτυλίχθηκε σε διάφορες φάσεις με μαζικές σφαγές και πορείες θανάτου που εμπεριείχαν όλο το εύρος των εγκλημάτων του πάγκοινου ποινικού δικαίου, από βασανιστικούς φόνους λόγω εξάντλησης, ξεψυχίσματα από πείνα και δίψα, αλλά και θάψιμο ζωντανών ανθρώπων, άπειρες εν ψυχρώ δολοφονίες, ενώ οι διοργανωτές απολαμβάναν σεξουαλικά τα θύματά τους, και ατίμωναν ακόμη

• IΠΠΙΚΟ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΑ • Απρίλιος - Μάΐος - Ιούνιος 2022

και τις σορούς. Οι Πόντιοι απομονωμένοι γεωγραφικά από τους υπόλοιπους Έλληνες καθώς ήταν εγκατεστημένοι από την εποχή του αρχαιοελληνικού Αποικισμού (8ος αιώνας π.Χ.), μακριά από το Αιγαίο και την Προποντίδα, πλήρωσαν με το βαρύτερο τίμημα, την απόφαση του νεώτερου ελληνισμού να λυτρωθεί από την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Ασφαλώς δεν φωτίζει την ιστορία μας ως μεγαλύτερο μνημούρι, άλλο παρά το ολοκαύτωμα εκείνο που ανάλωσε τους Ποντίους, η μαρτυρική γενοκτονία των οποίων, στέκει ανθρώπινο μνημείο θυσίας, μεγαλύτερο από ο,τιδήποτε άλλο στην τρισχιλιετή διαδρομή του ελληνικού λαού στο διάβα του χρόνου… Ας είναι ελαφρύ το χώμα που τους αναπαύει. Και η αιώνια μνήμη τους, ας φωτίζει τους λαούς της Γης να μην επαναληφθούν παρόμοια ειδεχθή εγκλήματα, σε βάρος αθώων κι αμάχων ανθρώπων. *Δικηγόρος Ηλείας

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ

Το περιστατικό του άρματος με το όνομα "musicalbox" Γράφει ο Αντιστράτηγος ε.α Δημήτρης Μπονώρας.* Στις 8 Αυγ 1918 ξεκίνησε η μάχη της Αμιένης. Η πρώτη μέρα της μάχης αυτής είναι γνωστή ως η «μαύρη μέρα του Γερμανικού Στρατού».Κατά τη μάχη έλαβαν μέρος 324 άρματα μάχης τύπο MarkV και 96 άρματα μάχης τύπου MediumMarkA “Whippet”. Το MediumMarkA ζύγιζεπερίπου 14 τόνους και είχε το μισό βάρος του MarkV και αυτό το έκανε 2 φορές ταχύτερο. Είχε το ψευδώνυμο «Whippet», μιας ράτσας κυνηγόσκυλου. Η αυτονομία του ήταν 80 μίλια. Δεν είχε πυροβόλο αλλά 4 πολυβόλα ένα σε κάθε πλευρά. Ήταν σχεδιασμένο να εκμεταλλεύεται τα ρήγματα στις εχθρικές γραμμές. Η αποστολή των MarkVήταν να δημιουργούν ρήγμα στην εχθρική αμυντική διάταξη. Στη συνέχεια τα Whippet το σταθεροποιούσαν και το Ιππικό έκανε την εκμετάλλευση. Παρά το γεγονός ότι η συμβολή στη μάχη της Αμιένης των Whippets δεν μπορεί να χαρακτηρισθεί ως αποφασιστική, όμως ένα αιματηρό περιστατικό διείσδυσης και εκμετάλλευσης από ένα άρμα και το πλήρωμά του μπορεί να θεωρηθεί ως ένα εξαιρετικό παράδειγμα για τις δυνατότητες των αρμάτων. Ταυτόχρονα επιβεβαιώνει ότι ένα άρμα με ικανό και αποφασισμένο πλήρωμα μπορεί να κάνει τη διαφορά στο πεδίο της μάχης. Πρωταγωνιστής στο περιστατικό αυτό είναι ένα άρμα τύπου Whippetτης «Β» Ίλης της 6ης Επιλαρχίας που είχε το προσωνύμιο «MusicalBox». Αρχηγός πληρώματος ήταν ο Υπίλαρχος Αρνολντ, Πυροβολητής ο Ρίμπανς και οδηγός ο Κάρνεϋ. Σημειώνεται ότι το άθροισμα των ηλικιών τους ήταν κάτω του 60. Το άρμα αυτό ήταν στο 2ο κύμα της επίθεσης και είχε ως αποστολή να εκμεταλλευτεί το ρήγμα στην εχθρική γραμμή και να υποστηρίξει το Ιππικό. Το ρήγμα θα το δημιουργούσε το 1ο κύμα αρμάτων. Το MusicalBox ξεκίνησε στις 04:20΄. Πέρασε τη σιδηροδρομική γραμμή χρη-

Περιοχή δράσης του MusicalBox. σιμοποιώντας μια γέφυρα ανατολικά του Villers (Βιλλέρ)-Bretonneux(Μπρέτιναι). Στη συνέχεια αφού υπερέβη το μέτωπο των Αυστραλών βρέθηκε στο ύψος των αρμάτων MarkV. Το σημείο εκείνο εδέχετο τα πυρά μιας γερμανικής πυροβολαρχίας. Το πλήρωμα του MusicalBox είδε να καταστρέφονται 2 άρματα MarkV και τις λάμψεις των πυροβόλων της γερμανικής πυροβολαρχίας. Το πλήρωμα του MusicalBox αποφασίζει την προσέγγιση της πυροβολαρχίας με λοξή πορεία.Η κίνηση αυτή έφερε το βρετανικό άρμα στα νώτα της πυροβολαρχίας και με πυρά του συνόλου των όπλων του αναγκάζει τους υπηρέτες των γερμανικών πυροβόλων να τραπούν σε φυγή. Έχοντας εξουδετερώσει την πυροβολαρχία συνεχίζει την πορεία του προς ανατολικά, εξουδετερώνοντας τα γερμανικά φυλάκια. Μετά κινείται στην κοιλάδα μεταξύ Bayonvillers (Μπαιγιονβιλλιέ) και Harbonnieres (Άρπονιέρ), όπου στο χάρτη του άρματος φαίνεται να είναι οι θέσεις των γερμανικών εφεδρειών. Πράγματι, το άρμα συναντά τις γερμανικές εφεδρείες ενώ συγκεντρώνονταν και τις διασκορπίζει σκοτώνοντας 60 Γερμανούς στρατιώτες. Στη συνέχεια στρέφεται βόρεια και για μία ώρα περιφέρεται στην περιοχή και βάλλει εναντίον των γερμανικών τμημάτων που υποχωρούν εξ αιτίας της αγγλι-

κής επίθεσης. Στις 14:00, ενώ έχουν συμπληρωθεί 10 ώρες δράσης, στρέφεται ανατολικά και κινείται παράλληλα της σιδηροδρομικής γραμμής όπου διακρίνει ένα αεροδρόμιο και ένα δέσμιο αερόστατο σε ύψος 60 μ. από το έδαφοςκαθώς και μια φάλαγγα με έμφορταάλογα και φορτηγά.Άνοιξε πυρ με τα πολυβόλα του καταστρέφοντας το αερόστατο και διαλύοντας τη φάλαγγα. Στις 15:30 προσβάλλεται από δυο γερμανικές οβίδες. Το άρμα αναφλέγεται, ενώ το πλήρωμα κατορθώνει να εγκαταλείψει το άρμα. Ο Κάρνεϋ πυροβολήθηκε και πέθανε ενώ ο Αρνολντ και ο Ριμπάντ σώθηκαν καθώς είχαν πέσει στο έδαφος για να προστατευτούν από τη φωτιά. Οι Γερμανοί τους περικύκλωσαν και τους χτύπησαν μέχρι που έχασαν τις αισθήσεις τους. Στη συνέχεια αιχμαλωτίσθηκαν και στάλθηκαν σε στρατόπεδο αιχμαλώτων. Το άρμα βρέθηκε από ένα προωθημένο τμήμα των Αυστραλών ανατολικά της οδού Άρμπονιέρ- Ροζιέρ. Η δράση του MusicalBox διήρκησε πάνω από 10 ώρες. Αποδιοργάνωσε μια γερμανική πυροβολαρχία, εξουδετέρωσε μεγάλο αριθμόΓερμανών στρατιωτών και κατέστρεψε μεγάλο όγκο εφοΣυνέχεια στην επόμενη σελίδα

• Απρίλιος - Μάΐος - Ιούνιος 2022 • IΠΠΙΚΟ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΑ

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ

Πώς τα drones αλλάζουν το σύγχρονο Επιμέλεια : ΣΩΤΗΡΗΣ ΣΚΟΥΛΟΥΔΗΣ Η συμβολή τους, όπως αποφαίνονται και οι ειδικοί, είναι τόσο καταλυτική, που πλέον μεταβάλλεται ολοκληρωτικά το μοντέρνο επιχειρησιακό δόγμα των μαχών. Ήδη τα πολεμικά UAV έδειξαν τα «δόντια» τους σε όλους τους πρόσφατους πολέμους (Ουκρανία, Ναγκόρνο Καραμπάχ αλλά και νωρίτερα στο Ιράκ), ενώ όλοι οι σύγχρονοι στρατοί επιδιώκουν να αποκτήσουν υπεροπλία στον τομέα αυτόν, όσο και συστήματα αναχαίτισής τους. Οι εξελίξεις αυτές αφορούν φυσικά και τη χώρα μας. Την ώρα που τα τουρκικά Bayraktar παραβιάζουν το FIR Αθηνών σχεδόν καθημερινά, η Ελλάδα κινείται

συστηματικά για την αξιοποίηση των πιο σύγχρονων και αποτελεσματικών λύσεων, ενώ αξιόλογη είναι και η εγχώρια βιομηχανία. Ο Δημοσιογράφος Σωτήρης Σκουλούδης συναντήθηκε με τον καθηγητή Διονύση Μουζάκη, Δρ Μηχανικός (Μηχανική των Προηγμένων Αμυντικών Υλικών) Τομέας Μαθηματικών και Επιστημών Μηχανικού στη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων, με τον οποίον είχε μία ενδιαφέρουσα συζήτηση, όπως παρακάτω : Πώς έχει αλλάξει το δόγμα των στρατιωτικών επιχειρήσεων Κατά τον Διονύση Μουζάκη, μπορεί το δόγμα διεξαγωγής του πολέμου να μην έχει αλλάξει ολοκληρωτικά, αφού ακόμα απαιτείται η παρουσία οχημάτων στο έδα-

φος, καθοδηγούμενα από έμψυχο προσωπικό στις ηπειρωτικές εμπόλεμες ζώνες, αλλά σίγουρα έχει αλλάξει το δόγμα επιχειρήσεων. «Έχει συντελεστεί μια σημαντική αλλαγή στο πώς μπορείς να επιφέρεις σημαντικές καταστροφές σε βαρύ και ακριβό υλικό του εχθρού, χάρη στη δυνατότητα πληγμάτων ακριβείας από μεγάλες αποστάσεις», εξηγεί. Δεν πρόκειται για νέα θεωρία πολέμου, άλλωστε, ούτε για θεωρητικές ασκήσεις επί χάρτου. Οι δυνατότητες των ένοπλων μη επανδρωμένων εναέριων μέσων (UCAV) είναι γνωστές από τις αμερικανικές επιχειρήσεις στο Ιράκ. Εκεί έγινε εξόντωση δεκάδων κρίσιμων στόχων χωρίς καν να εμπλακούν οι Αμερικανοί σε μά-

Το περιστατικό του άρματος με το όνομα "musicalbox" Συνέχεια από την προηγούμενη σελίδα

δίων και υλικών. Όταν αναφερόμαστε στον Α΄ΠΠ στο μυαλό μας έρχονται τα «χαρακώματα» και η «ακινησία στο πεδίο μάχης». Όμως η ανάγκη να βγει ο στρατιώτης από το χαράκωμα και να επανέλθει ο ελιγμός στο πεδίο της μάχης δημιούργησε την ανάγκη για πρωτότυπες και καινοτόμες ιδέες τόσο στον τομέα της τακτικής όσο και στα όπλα και οπλικές πλατφόρμες1. Μια τέτοια ιδέα ήταν το άρμα μάχης, που έκανε την εμφάνισή του στην μάχη του Σομ το φθινόπωρο του 1916. Το άρμα ήρθε να αλλάξει την κατάσταση ακινησίας που είχε διαμορφωθεί κατά τον Α’ΠΠ2. Μπορεί να ήταν αργοκίνητα, τρωτά και αναξιόπιστα, όμως μπορούσαν να περνούν πάνω από τα συρματοπλέγματα και τις αμυντικές τάφρους και τέλος να δημιουργούν το αναγκαίο ρήγμα στην εχθρική αμυντική τοποθεσία για εκμετάλλευση από το Ιππικό. Αλλά η αποτελεσματικότητα των πυρών των πολυβόλων και πυροβόλων δεν επέτρεπαν στο Ιππικό να εκμεταλλευτεί τα ρήγματα. Το περιστατικό με πρωταγωνιστή το MusicalBoxέδειξε ότι ένα άρμα που ενεργεί τολμηρά και εκμεταλλεύεται τις δυνατότητες του μπορεί να δημιουργήσει εκπληκτικά αποτελέσματα. Αξίζει να έχουμε υπόψη μας ότι η στερεότυπη και κατεστημένη αντίληψη για το άρμα μάχης 24

στα πρώτα χρόνια του 20ου αιώνα φαίνεται στα λόγια του Υποστρατήγου σερ Λούις Τζάκσον που το 1919 είπε «…Το άρμα μάχης ήταν τέρας. Οι περιστάσεις που υπαγόρευσαν τη χρήση του ήταν ιδιαίτερες και δεν πρόκειται να ξανατύχουν»3. Οι πολλοί είδαν ότι το πλήρωμα του MusicalBox έκανε ένα λάθος που οφείλεται στο γεγονός ότι έχασε τον προσανατολισμό του και στη συνέχεια την επαφή με την Επιλαρχία του και βρέθηκε στα μετόπισθεν του εχθρού. Όμως τα καινοτόμα και εφευρετικά μυαλά δεν είδαν ένα λάθος αλλά μια δυνατότητα. Εάν ένα άρμα στα μετόπισθεν του εχθρού έφερε τέτοιου μεγέθους αναστάτωση, τι θα μπορούσε να κάνει μια Επιλαρχία αρμάτων ή ένας ΤΘ σχηματισμός; Στη βάση αυτήoΛίντελΧαρτ και ο στρατη-

• IΠΠΙΚΟ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΑ • Απρίλιος - Μάΐος - Ιούνιος 2022

γός Φούλερ είδαν τις βασικές αρχές του κεραυνοβόλου πολέμου που αργότερα υιοθετήθηκε από τους Γερμανούς. *Επίτιμος Υπαρχηγός ΓΕΣ, Πρώην Γενικός Επιθεωρητής Στρατού, ΜΑ στις «Ευρωπαϊκές και Διεθνείς Σπουδές» του ΕΚΠΑ. ΠΗΓΕΣ GRegan, Στρατιωτικές Γκάφες, Εκδόσεις Ι.Φλώρος, Αθήνα 2001 Ανχης (ΠΖ) Κωνσταντίνος Δαβάκης, Ο Στρατός του Μέλλοντος, Αθήνα 1943 Ιωάννης Παρίσης, Χαλύβδινοι Θώρακες, Εκδόσεις ΚωνΤουρίκη, Αθήνα Robin Cross & David Willey, Tanks, 100 Years of Armoured Warfare, Tank Museum Περιοδικό History, Απρίλιος 2021

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ

δόγμα μάχης -Τι συμβαίνει στο Αιγαίο Σε «υπερόπλο» εξελίσσονται τα στρατιωτικά drones. χη, χάρη στα χτυπήματα των Predator και των Northrop Grumman RQ-4 Global Hawk. «Η χρήση τους βέβαια δημιουργεί και σημαντικά ζητήματα ηθικής του πολέμου», όπως προσθέτει ο Δ. Μουζάκης, λόγω των παράπλευρων απωλειών που μπορεί να υπάρξουν. Σύστημα χειρισμού και ελέγχου drone από τον Ελληνικό Στρατό Τι συνέβη στην Ουκρανία και το Ναγκόρνο Καραμπάχ Η σημασία τους φυσικά αναδεικνύεται και στις ευρύτερες πρόσφατες περιφερειακές συρράξεις. Τα τουρκικά Bayraktar ήταν ο «κομβικός παράγων» στον πόλεμο του Ναγκόρνο Καραμπάχ, όπου οι Αζέροι χρησιμοποίησαν ακόμα και παλιά ψεκαστικά μη επανδρωμένα αεροσκάφη ως δολώματα, ως ιπτάμενους στόχους, ώστε να εντοπίσουν τα σημεία που τοποθέτησαν οι Αρμένιοι τα συστήματα αεράμυνας S-300 και στη συνέχεια να τα εξουδετερώσουν. Από εκεί και πέρα, ο πόλεμος έγινε εύκολος για τους συμμάχους των Τούρκων, αφού με πολλαπλά χτυπήματα από τα drones, σε ορισμένες περιπτώσεις κατάφεραν να εξουδετερώσουν τους Αρμένιους στρατιώτες ακόμα και κατά τη μεταφορά τους στο πεδίο των μαχών. Στην Ουκρανία, δε, ήδη η αποτελεσματικότητά τους φαίνεται ακόμα πιο έντονα, με τα ρωσικά τεθωρακισμένα που έχουν καταστραφεί, πάλι κυρίως χάρη σε μερικές δεκάδες Bayraktar, που έχουν προμηθευτεί οι Ενοπλες Δυνάμεις της Ουκρανίας από την Τουρκία, ενώ χαρακτηριστική είναι και η ιστορία της περίφημης ρωσικής φάλαγγας, μήκους 65 χιλιομέτρων, που χρησιμοποιήθηκε για τον αποκλεισμό του Κιέβου, η οποία σε μεγάλο βαθμό παρενοχλήθηκε και αναγκάστηκε να οπισθοχωρήσει χάρη και στη δράση των ουκρανικών μη επανδρωμένων συστημάτων. Αναφορές κάνουν λόγο για μια μικρή ομάδα 30 Ουκρανών που κατάφεραν να το επιτύχουν αυτό. Ο καθηγητής και διευθυντής του Εργαστηρίου Μηχανικής της Στρατιωτικής Σχολής Ευελπίδων δεν παραλείπει να σημειώσει ότι υπάρχουν αυτή τη στιγμή UAV που μπορούν να διεξάγουν ακόμη και ηλεκτρονικό πόλεμο έναντι στόχου, με σκοπό να παρεμβληθεί η άμυνα αυ-

τού, ενώ την ίδια ώρα να δέχεται επίθεση από άλλο καταστρεπτικό για αυτόν σύστημα. Το άλλο που αναμένεται στο άμεσο μέλλον είναι σμήνη από μικρά drones, με σημαντικές καταστροφικές δυνατότητες, ικανά να καταστείλουν την αεράμυνα των εχθρικών δυνάμεων, να την «ξεγελάσουν» και με τη χρήση καταστροφικών drones, όπως τα ισραηλινά HARPY, να επιφέρουν τρομακτικές ζημιές στα αντίπαλα ραντάρ. Ακόμη ένα προφανές πλεονέκτημα αυτών των συστημάτων δεν είναι άλλο από το γεγονός ότι στις απώλειες δεν προσμετρώνται ανθρώπινες ζωές. «Δεν χάνεις σημαντικούς πιλότους, όταν ο εχθρός σού καταρρίπτει ένα UAV. Ας μην ξεχνάμε το παράδειγμα της Ιαπωνίας, που στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, αν και είχαν μεγάλο στόλο από μαχητικά αεροσκάφη, στις αρχικές αερομαχίες στον Ειρηνικό έχασαν τόσους πολλούς έμπειρους πιλότους, που στη συνέχεια δεν είχαν ποιον να τα πετάξει και υπέστησαν το περίφημο ”Great Marianas Turkey Shoot” στην αεροναυμαχία της θάλασσας των Φιλιππίνων το 1944». Drone του ελληνικού στρατού Τρόποι αντιμετώπισης των UAV -Η δυσκολία της κατάρριψης Όπως επίσης έγινε σαφές και στην Ουκρανία κατά της πρώτες ώρες της ρωσικής εισβολής, ο πρώτος στόχος είναι η αεράμυνα. Στο μοντέρνο πεδίο μάχης απαιτείται η ανάγκη πολλαπλών στρώσεων αεράμυνας (layers). Στη Συρία, αυτό οι Ρώσοι το είχαν καταφέρει πολύ αποτελεσματικά και είχαν πολλές επιτυ-

χίες στη διασφάλιση της άμυνάς τους και του εναέριου χώρου τους. Όπως περιγράφει ο καθηγητής Μουζάκης, υπάρχει η πρώτη ακτίνα προστασίας, της τάξης των 0-5 χιλιομέτρων, το επόμενο στρώμα φτάνει τα 5-15 χιλιόμετρα και μετά η μεγάλη ακτίνα αεροκάλυψης, που μπορεί να φτάνει και τα 70-300 χιλιόμετρα. Τέτοια ακτίνα έχουν, για παράδειγμα, τα αμερικανικά αεροπλανοφόρα… Ό,τι περάσει από αυτή την εξωτερική «στρώση» καταρρίπτεται άμεσα. Πέραν αυτών των αποστάσεων, υπάρχουν συστήματα για αντιβαλλιστική προστασία, έως 2.000 χιλιόμετρα. Ωστόσο, η κατάρριψη ενός μη στρατιωτικού UAV μπορεί να μην είναι εύκολη υπόθεση. Όσο πιο μικρό είναι το ίχνος που αφήνουν στο ραντάρ τόσο πιο εύκολα το UAV μπορεί να τα ξεγελά, αφού μπορεί να εκτιμηθεί ως μη υπάρχουσα απειλή, π.χ. να εκληφθεί ως ένα σμήνος πουλιών. Εκτός του ότι ο εντοπισμός τους μπορεί να είναι δύσκολος, «φανταστείτε να δεσμεύονται υπερπολύτιμα μαχητικά αεροσκάφη για την αναχαίτηση Drones, ενώ την ίδια ώρα τα αντίπαλα μαχητικά θα αλωνίζουν. Τίθεται λοιπόν θέμα απασχόλησης χρήσιμων μονάδων για να αντιμετωπιστούν επαρκώς και για αυτό πρέπει να βρεθούν εναλλακτικές λύσεις», επισημαίνει ο Διονύσης Μουζάκης. Σύστημα ηλεκτρονικής παρεμβολής εχθρικών drones Οι Ισραηλινοί, π.χ., για στόχους «μέχρι τον ορίζοντα» έχουν αναπτύξει συστήματα λέιζερ, τα οποία μπορούν να καταρΣυνέχεια στην επόμενη σελίδα

• Απρίλιος - Μάΐος - Ιούνιος 2022 • IΠΠΙΚΟ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΑ

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ Συνέχεια από την προηγούμενη σελίδα

ρίψουν αποτελεσματικά τα εχθρικά UAV, αλλά για μεγαλύτερη απόσταση απαιτούνται εξελιγμένα πυραυλικά και άλλα συστήματα. Τίθεται δε και θέμα σοβαρού κόστους, αφού πολλές φορές ο πύραυλος αναχαίτισης μπορεί να κοστίζει αρκετά περισσότερα από ό,τι ο στόχος που καταστρέφει. Χαρακτηριστικά, ένας πύραυλος Patriot κοστίζει περίπου 8 εκατομμύρια ευρώ, ενώ το τουρκικό Bayraktar 2 εκατομμύρια ευρώ. Τέλος, ένας ακόμη πρόσφορος τρόπος αναχαίτισης των UAV δεν είναι άλλος από τα ηλεκτρονικά συστήματα παρεμβολών, τα οποία μπορούν να «μπλοκάρουν» τα συστήματα πλοήγησης των εχθρικών UAV, να τα αποπροσανατολίσουν από τους στόχους τους, ακόμα και να τα υποχρεώσουν σε πτώση. Ωστόσο, τονίζει ο καθηγητής, «υπάρχουν ήδη εξελιγμένα συστήματα στα σύγχρονα UAV, τα οποία αμύνονται ουσιαστικά σε αυτές τις παρεμβολές. Drone μάχης σε πρόσφατη άσκηση των Ειδικών Δυνάμεων »Επίσης, ορισμένα μοντέλα διαθέτουν ψηφιακά αποθηκευμένους χάρτες αναγλύφου, όπου πραγματοποιούν την πτήση τους και κατευθύνονται προς τον προκαθορισμένο στόχο τους παθητικά χωρίς δορυφορική πλοήγηση. Άρα, σε αυτά δεν υπάρχει τρόπος εύκολος παρεμβολής. »Όπως συμβαίνει και σε άλλους τομείς, και εδώ ισχύει το παιχνίδι του κλέφτη με τον αστυνόμο. Ο πρώτος θα βγάζει ένα σύστημα και μετά ο δεύτερος θα πρέπει να βρίσκει άλλο σύστημα για να το αντιμετωπίζει». Τι συμβαίνει στο Αιγαίο: Η απάντηση της Ελλάδας στην Τουρκία Κατά τον κύριο Μουζάκη, ο εναέριος χώρος του Αιγαίου ελέγχεται και φυλάσσεται με μεγάλη επάρκεια και επιτυχία από τις Ένοπλες Δυνάμεις της χώρας μας, παρά τις συνεχείς τουρκικές παραβιάσεις. «Η Πολεμική Αεροπορία επάξια κρατάει το Αιγαίο ασφαλές και τιμωρεί τους επιτιθέμενους, κι αυτό μας κρατά σε ασφάλεια και ήσυχους. Πέραν των εικονικών θεατρικών επιδείξεων της τουρκικής Πολεμικής Αεροπορίας, που συνήθως δεν καταλήγουν καλά γι’ αυτούς. Φυσικά, το Πολεμικό μας Ναυτικό απέδειξε πρόσφατα πόσο απειλητικό μπορεί να γίνει, ενώ ο Ελληνικός Στρατός έχει εξοπλίσει 26

και καταστήσει όσα νησιά μας χρειάζεται ”φρούρια” έναντι του εξ ανατολών άσπονδου ”συμμάχου”». «Οι Τούρκοι μάς δοκιμάζουν στο Αιγαίο» «Με τις συνεχείς παραβιάσεις, οι Τούρκοι ακολουθούν νέες τακτικές, ενώ δοκιμάζουν και τις δικές μας τακτικές έναντι των μη επανδρωμένων αεροσκαφών τους. Καταγράφουν δηλαδή πώς αντιδρούμε, ώστε να ξέρουν πώς να μας αντιμετωπίσουν εάν έρθει η ώρα. Επίσης, το κάνουν και για ψυχολογικούς λόγους, δηλαδή μας επιδεικνύουν ότι έχουν αυτά τα συστήματα, ενώ εμείς δεν είμαστε τόσο εξελιγμένοι σε αυτά, και μπορεί να θεωρούν ότι δείχνουν υπεροπλία», εκτιμά ο καθηγητής. Ωστόσο, «δεν είναι δύσκολη η κατάρριψη των τουρκικών drones στο Αιγαίο. Δεν είναι πολιτική της χώρας μας προφανώς, όμως, να δείξουμε κάτι τέτοιο και περιοριζόμαστε στην ασφάλεια του εναέριου χώρου», επισημαίνει. Από την άλλη μεριά, «εάν δεν μπορούμε να προστατέψουμε τους αιθέρες μας από την παρείσφρηση εχθρικών drone, τότε θα είμαστε αναγκασμένοι να υποστούμε πολύ σοβαρές απώλειες» προσθέτει, σε κάποιο μελλοντικό θερμό επεισόδιο. Akinci, ο απόγονος του Bayraktar έναντι του φιλόδοξου Neuron Όπως μας ενημερώνει ο κύριος Μουζάκης, η Τουρκία έχει σχεδόν έτοιμο το UCAV νέας γενιάς, τον «απόγονο» του Bayraktar. Πρόκειται για το High-Altitude Long-Endurance Akinzi, του οποίου οι δυνατότητες «είναι πολύ καλές»: Έχει υψηλή ταχύτητα 360 χιλιόμετρα την ώρα και μεγάλο φόρτο μάχης, εμβέλεια 7.500 χιλιομέτρων, διαθέτει πολύ καλό ραντάρ ηλεκτρονικής σάρωσης, καταγράφει τις εχθρικές ηλεκτρονικές εκπομπές, έχει σύστημα δορυφορικής ναυτιλίας, 25 ώρες δυνατότητα παραμονής στον αέρα, επιχειρησιακή οροφή μέχρι τα 40.000 πόδια. Πάντως, ένα τέτοιο αεροσκάφος «είναι εύκολα ορατό στα ελληνικά ραντάρ». «Η Ελλάδα, από τη μεριά της, πολύ ορθά, προ-οικονομώντας για το μέλλον, συμμετέχει με την ΕΑΒ σε ποσοστό 10% στο stealth μη επανδρωμένο αεροσκάφος της Dassault, το nEUROn, το οποίο είναι μη επανδρωμένο αεροσκάφος επόμενης γενιάς και θα βγει στην παραγωγή το επόμενο χρονικό διάστημα. Τότε, η χώρα μας θα δικαιούται να το προμηθευτεί σε μεγάλους αριθμούς», εξηγεί. Το συγκεκριμένο UCAV διακρίνεται για τη διείσδυσή του από πολύ χαμηλά ύψη

• IΠΠΙΚΟ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΑ • Απρίλιος - Μάΐος - Ιούνιος 2022

σε περιοχές υψηλής αξίας. Όλα του τα χαρακτηριστικά υπερβαίνουν κατά πολύ το Akinzi. Έχει υψηλή υποηχητική ταχύτητα, που φτάνει τα 980 χιλιόμετρα την ώρα, 45.000 πόδια επιχειρησιακή οροφή, μεταφέρει δύο έξυπνες βόμβες των 500 λιβρών, ενώ πιστοποιείται τώρα και για άλλα πυρομαχικά. «Αποτελεί πολύ μεγάλη ενίσχυση στην αποτρεπτική δύναμη της χώρας μας. Πετάει επίσης σε αγαστή συνεργασία με τα Rafale. Η χώρα μας έχει κάνει ένα πολύ σοφό πρώτο βήμα, καθώς θα έχει στο μέλλον ένα δίδυμο πολύ υψηλής τεχνολογίας, και θα ανέβει ακόμα ένα σκαλί στην αποτρεπτική μας ικανότητα», εκτιμά ο κύριος Μουζάκης. Eλληνικό οικοσύστημα κατασκευής UAV Ο καθηγητής καταλήγει λέγοντας ότι αυτή δεν είναι η μόνη λύση, καθώς η χώρα μας, εφόσον το κρίνει το ΥΠΕΘΑ, μπορεί να στηριχθεί και σε εγχώριες παραγωγές. «Υπάρχει ήδη ένα μικρό ελληνικό οικοσύστημα κατασκευής UAV, για την πολιτική προστασία, την επιτήρηση, τη γεωεπισκόπηση κ.λπ. Κατά απαίτηση του ΥΠΕΘΑ, ελληνικές εταιρείες αλλά και η ΕΑΒ, με το υπάρχον επιστημονικό δυναμικό τους, μπορούν να παράγουν και πολεμικά drones με μεγάλη επιτυχία, εκτιμάται. Δεν έχουμε σε τίποτε να ζηλέψουμε άλλα κράτη, εφόσον το επιλέξουμε να γίνει, είμαστε καθ’ όλα άξιοι. Δείτε και τις πρόσφατες επιτυχίες των Ευελπίδων μας σε διεθνείς combat διαγωνισμούς». Σημαντικές εξελίξεις στον τεχνολογικό τομέα των συστημάτων μη επανδρωμένων αεροχημάτων εξετάζει φυσικά και το υπουργείο Εθνικής Άμυνας, σε συνεργασία με τα Γενικά Επιτελεία, και, εφόσον προκύψει ανάγκη επιχειρησιακής απαίτησης, προβαίνει στις απαραίτητες διαδικασίες ενεργοποίησης αντίστοιχου προγράμματος. Όπως ανέφερε πρόσφατα ο υπουργός Νίκος Παναγιωτόπουλος, εξετάζονται οι προτάσεις κατασκευής νέων συστημάτων μη επανδρωμένων αεροχημάτων, καθώς επίσης και τυχόν αναβαθμίσεων των υφισταμένων, είτε με προμήθεια είτε με συνεργασία στη συμπαραγωγή, αξιολογούνται από τους αρμόδιους φορείς των Γενικών Επιτελείων, όπως και η δυνατότητα συσχέτισης οποιασδήποτε προμήθειας με την εγχώρια αμυντική βιομηχανία.

ΑΡΘΡΟ

Η αποστολή του Αξιωματικού Του αειμνήστου πρώην Προέδρου της Δημοκρατίας Κωνσταντίνου Τσάτσου Με το άρθρο μου αυτό, αισθάνομαι την ανάγκη μιας στενότερης επαφής με το τμήμα του Έθνους που, ακριβώς τώρα, σηκώνει ένα δυσβάστακτο βάρος και επαγρυπνεί σε όλα τα άκρα της ελληνικής γης και της ελληνικής θάλασσας για να μπορεί να επιδοθή όλος ο άλλος λαός στο δημιουργικό του έργο. Από τη θέση όπου συμβαίνει να είμαι τοποθετημένος, σκέπτομαι συχνά το επιτελούμενο στις Ενόπλους Δυνάμεις μας έργο και τους άντρες που το επιτελούν. Σήμερα από τις σκέψεις που έτσι συσσωρεύθηκαν μέσα μου, ήθελα μερικές να διατυπώσω, γιατί, όσο και αν είναι για τους επαΐοντας απλές, δεν βλάπτει να λέγωνται. Έκρινα μάλιστα πως, για να τις διατυπώσω πιο επαγωγά, θα έπρεπε να επιστρατεύσω μαζί με τη σκέψη και τη φαντασία μου και να φαντασθώ πως έχω μπροστά μου ένα νεόκοπο αξιωματικό και πώς του απευθύνω παραινέσεις για τη σταδιοδρομία του. Θα του έλεγα : Παιδί μου! Δεν θα σου μιλήσω ούτε για την πίστη προς την Ελλάδα, ούτε για την τιμημένη στολή που αξιώθηκες να φορέσης. Αυτά τα θεωρώ δεδομένα. Πιστεύεις στην Ελλάδα και στην απόλυτη αξία της ύπαρξής της. Αλλοιώς δεν θα διάλεγες ως επάγγελμα να γίνης ο φύλακας της ανεξαρτησίας και της ακεραιότητάς της. Θα σου μιλήσω για πράγματα που δεν είναι τόσο αυτονόητα και που όμως είναι απαραίτητο να σου γίνουν βίωμα. Η πρώτη αρετή των φυλάκων,κατά τον Πλάτωνα, είναι η ανδρεία. Άλλοτε ο ανδρείος, όταν ήταν καλός σκοπευτής και καλός ξιφομάχος, ήταν ένας καλός στρατιώτης. Έπρεπε επιπλέον αυτός ο καλός στρατιώτης να ενταχθή μέσα σ'ένα σύνολο κοινής δράσης και γι'αυτό έπρεπε να πειθαρχή στις διαταγές των ανωτέρων του. Λίγο πολύ με αυτά τα προσόντα, ανέβαινε κανείς τα σκαλιά της στρατιωτικής ιεραρχίας. Όσο όμως ανέβαινε ψηλότερα, τόσο, κοντά σε αυτά τα πάντα απαραίτητα προσόντα, αύξανε ο ρόλος της σκέψης, του σχεδόν μαθηματικού υπολογισμού σε τρόπον ώστε τα πειθαρχημένα σύνολα των ανδρείων πολεμιστών να κινούνται με απόλυτη ακρίβεια. Τότε η συνδυασμένη και πειθαρχημένη ανδρεία των πολλών, γίνεται πιο αποτελεσματική και υπηρετεί γενικούς στόχους. Αυτά όλα είναι παλιοί κοινοί τόποι. Σου τα λέω όμως για να προσθέσω κάτι πιο καινούργιο. Το στοιχείο της σκέψης, του υπολογισμού, δεν είναι χάρισμα μόνο του ηγέτη.Είναι απαραίτητο και σε κατώτερα κλιμάκια. Τώρα, περισσότερο παρά άλλοτε, ένα στράτευμα αποτελείται από μια ιεραρχία ηγητόρων. Τώρα οι πρωτοβουλίες αρχίζουν από πολύ χαμηλά, χωρίς βέβαια να διασπάται η ιεραρχική κλίμακα. Οι πρωτοβουλίες αυτές και άλλοτε βέβαια υπήρχανε. Μα αρκούσε γι' αυτές η φυσική ευφυΐα, η ταχύτητα στην αντίληψη των γύρω δεδομένων. Τώρα οι πρωτοβουλίες αυτές από απλή τέχνη και εμπειρία, μεταβληθήκανε σε επιστήμη. Τα μέσα του πολέμου είναι πολύπλοκοι μηχανισμοί και για τον κατάλληλο χειρισμό τους χρειάζεται όχι απλή πείρα, αλλά επιστημονική γνώση. Σήμερα ο καλός αξιωματικός πρέπει να είναι και ένας δόκιμος επιστήμων, ένας επιστήμων υψηλής στάθμης, άξιος μάλιστα να παρακολουθή και να χρησιμοποιή όλες τις νέες εφευρέσεις που

σχετίζονται με τα οιαδήποτε μέσα του πολέμου. Με άλλα λόγια ο αξιωματικός της εποχής μας, κοντά σε όλες τις άλλες από αιώνες καθιερωμένες ηθικές αρετές, πρέπει να είναι ειδικευμένος σε αρκετούς τεχνικούς κλάδους. Για να μην πω ότι στα ανώτερα κλιμάκια ο αξιωματικός πρέπει να είναι ικανός να χειρίζεται και θέματα που ανήκουν στους κλάδους των οικονομικών και κοινωνικών επιστημών. Όπως στη βιομηχανία η τεχνική πρόοδος ωδήγησε στη μείωση των εργατικών χειρών και στην αύξηση των εγκεφάλων, έτσι και στο χώρο της στρατιωτικής ζωής η δύναμη δεν μετριέται τόσο από το πλήθος των μαχητών, όσο από την επιστημονική του στάθμη, από την ικανότητά τους να χειρίζονται τα πολύπλοκα και ευαίσθητα τεχνικά μέσα του σύγχρονου πολέμου. Αυτό το αναμφισβήτητο φαινόμενο επιτρέπει στους ολιγάριθμους λαούς, εφ' όσον αποκτήσουν νέα τεχνικά όπλα και συγχρόνως την ικανότητα να τα χρησιμοποιούν επιτυχώς, να μην ανησυχούν διότι υστερούν σε αριθμό. Η ποσότητα αντικαθίσταται και στο χώρο του πολέμου από την ποιότητα, η ωμή ύλη από τη δουλεμένη επιστημονικά ύλη. Αλλά καθώς σου τα εκθέτω αυτά, δεν θα ήθελα να πάθης ό,τι δυστυχώς παθαίνουν οι περισσότεροι άνθρωποι του αιώνος μας. Δεν θα ήθελα να θαμβωθής από τη μηχανή. Απάνω από τη μηχανή υπάρχει πάντα το πρώτο κορυφαίο και ακατάλυτο στοιχείο, ο νους και η ευψυχία του ανθρώπου,ο νους και η ευψυχία του ηγέτου. Αυτός που κινεί, που σταματά, που τοποθετεί τη μηχανή. Και όχι τη μια ή την άλλη μηχανή, αλλά το συνδυασμό όλων των τεχνικών μέσων προς τον εκάστοτε ορθώτερο στόχο. Αυτός είναι η πρώτη κινούσα δύναμη που έχει την ευθύνη για κάθεέργο ως σύνολο, και λέει το τελικό ναι ή το τελικό όχι, και που έτσι θέτει σε κίνηση όλον τον πολεμικό μηχανισμό, σταθμίζοντας μιαν απειρία παραγόντων. Σε αυτή την κορυφή προ παντός,αλλά και στα ανώτερα γενικώς κλιμάκια, ο αξιωματικός πρέπει να κατέχη το δώρο της εποπτείας όλου του ορίζοντος, προς όλες τις κατευθύνσεις όπου η πράξη του μπορεί να έχη επιπτώσεις. Εκεί πια δεν αρκεί η ανδρεία, δεν αρκεί ούτε η επιστήμη, χρειάζεται η σοφία, ο συνδυασμός της σωφροσύνης με την τόλμη και ικανότητα της άμεσης επαφής με την πραγματικότητα. Δεν αρκεί ούτε η σκέψη. Χρειάζεται και η φαντασία. Χρειάζεται ο σφαιρικά αναπτυγμένος άνθρωπος. Οταν διάλεξες το επάγγελμα του αξιωματικού, διάλεξες ένα αυστηρότατο επιστημονικό κλάδο. Πρέπει να θεωρής τον εαυτόν σου επιστήμονα όσο ο γιατρός, ο αρχιτέκτων, ο πολιτικός μηχανικός. Και όσο προχωρούν οι επιστημονικές ανακαλύψεις, τόσο θα σε περισφίγγει η επιστήμη. Και αυτή απαιτεί συνεχή μελέτη, ανανέωση σπουδών,μετεκπαιδεύσεις αυστηρότατης μορφής. Όσο πιο πολύ προοδεύει η επιστήμη και όσο πιο ψηλά ανεβαίνεις στην κλίμακα της στρατιωτικής ιεραρχίας, τόσο πιο πολύ θα πρέπει να μελετάς. Και όταν πλησίασης στην κορυφή, τότε θα χρειασθή να εποπτεύεις πέρα από τους ειδικούς επιστημονικούς

Συνέχεια στην επόμενη σελίδα

• Απρίλιος - Μάΐος - Ιούνιος 2022 • IΠΠΙΚΟ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΑ

ΑΡΘΡΟ κλάδους, ένα ευρύτερο πνευματικό χώρο. Ο ηγέτης δεν ηγείται μηχανών, ηγείται ανθρώπων. Και γι' αυτό πρέπει να γνωρίσης τον άνθρωπο, τα είδη των ανθρώπων, του καθενός το κοινωνικό και οικογενειακό υπόβαθρο, την ψυχική του σύσταση,τις επιθυμίες και τις ανάγκες του. Η ανθρωπιά είναι μια αρετή, αλλά και μια σοφίαΩ και μόνο με αυτήν μπορεί να πλησίασης τον άλλον άνθρωπο, να ανταποκριθής στις υλικές του απαιτήσεις με δικαιοσύνη και στις ψυχικές του τάσεις. Το ανθρώπινο υλικό που εσύ θα εκπαιδεύσης έχει κιόλας γνωρίσει ποικίλες επιδράσεις πριν καταταγή στο στρατό, πολύ συχνά όχι ευεργετικές. Μέσα στο ευρύ πλαίσιο της στρατιωτικής εκπαίδευσης, περιλαμβάνεται και η αποστολή της ηθικής αγωγής. Η εντιμότητα στις συναλλαγές, η φιλαλληλία, η ανθρωπιά που αντιτίθεται στη βία, στο μίσος, στο φθόνο. Αυτά όλα πρέπει μέσα στο στρατό από την γύρω του πράξη να τα γνωρίση και να τα ζήση ο νέος στρατιώτης. Όσο απλός και αν είναι, πρέπει να καταλάβη τη σημασία που έχει να είναι καθαρές οι σχέσεις του κάθε ανθρώπου προς το συνάνθρωπό του. Και όχι μόνο προς το συγχωριανό του, αλλά προς όλους όσους ζουν στην ίδια ευρύτερη κοινωνία. Πρέπει να αισθανθή την Ελλάδα ολόκληρη σαν μιαν ευρύτατη κοινωνία για το καλό της οποίας έχει χρέος να εργασθή και να αγωνισθή. Οι αδικίες που υπάρχουν δεν πρέπει να τον κάνουν εχθρό της κοινωνίας, αλλά αγωνιστή τίμιο και γενναίο για το δίκαιο. Και προ παντός πρέπει να καταλάβη πως αυτός ο αγώνας δεν γίνεται με τη βία, όπως - όπως, αλλά σύμφωνα με τους νόμους που η ίδια η κοινωνία θεσπίζει, ακριβώς για να μπορεί να γίνεται όλο και πιο δίκαιη και ανθρωπινή. Ο δρόμος προς το δίκαιο είναι ελεύθερος σε μια κοινωνία σαν τη δική μας και σε ένα λαό σαν τον ελληνικό. Έτσι με το παράδειγμα και με το διάλογο θα διδάξης κοινωνικό και πολιτικό ήθος, γιατί τότε μόνο ο στρατιώτης γίνεται ένας ευσυνείδητος και από την ίδια του τη θέληση γενναίος αγωνιστής. Η δουλειά του αξιωματικού δεν είναι η χυδαία προπαγάνδα που συχνά γίνεται έξω από το στρατό για να παγίδευση τις ψυχές των νέων. Είναι η τίμια αγωγή προς ελευθερία, αυτή που κάνει τον απλό άνθρωπο του βουνού και του νησιού,έναν ελεύθερο πολίτη μιας αληθινής δημοκρατίας. Αυτοί που προσβλέπουν με καχυποψία σε αυτή την υψηλή ηθοπλαστική αποστολή σου, δεν υπάρχει λόγος να σ' ενοχλούν. Ανάγκασέ τους να δουν και να σου πουν τι γίνεται στις κοινωνίες εκείνες που ιδιαίτερα αυτοί θαυμάζουν και ας σε αφήσουν και εσένα ήσυχο να κάνης το χρέος σου. Με τη μεγάλη μάλιστα υπέρ της δικής σου αποστολής διαφορά, ότι εσύ θα βοηθήσης στο πλάσιμο ελευθέρων ανθρώπων, ανθρώπων που ελεύθερα σκέπτονται και εκφράζονται και δρουν μέσα στα ευρύτατα πλαίσια ενός δίκαιου νόμου, ενώ αλλού η αγωγή τείνει να κατασκευάση ρομπότ και ανδράποδα.

Η πειθαρχία είναι ένα γνώρισμα της στρατιωτικής ζωής. Να μην πλανηθής νομίζοντας πως η πειθαρχία συνθλίβει την ελευθερία, το μέγιστο αυτό αγαθό του πολιτισμένου ανθρώπου. Αντίθετα, η πειθαρχία είναι όρος απαραίτητος της ελευθερίας, είτε πρόκειται για την ελευθερία μιας ψυχής είτε μιας ολόκληρης κοινωνίας. Χωρίς την τάξη που η πειθαρχία επιβάλλει, η ατομική ψυχή πελαγοδρομεί και η κοινωνία διαλύεται. Χωρίς τάξη η πράξη του ενός, που πρέπει να είναι ελεύθερη, συνθλίβει ή ματαιώνει την πράξη του άλλου, που επίσης πρέπει να είναι ελεύθερη. Διδάσκοντας την πειθαρχία, ο αξιωματικός διδάσκει το ήθος που εξασφαλίζει την πραγματική ελευθερία. Έτσι ο στρατός διδάσκει τον πολίτη όχι μόνο στο απλό τεχνικό πεδίο, στη χρήση πάσης φύσεως μηχανών - που και αυτό είναι αξιόλογη μόρφωση. Τον διδάσκει και στο ηθικό πεδίο, ώστε να μπορεί να συλλάβη τα κοινωνικά του καθήκοντα, τον ορθό τρόπο ζωής που εξασφαλίζει την ελευθερία και την ανθρωπιά στις ανθρώπινες σχέσεις. Από αυτή την αγωγή μόνη της, ανάγλυφη, πρέπει να ανακύπτη η έννοια της πατρίδας, της ευρύτατης κοινωνίας. Και έτσι με διδαχή ουσιαστική και τίμια, χωρίς τους πολυμεταχειρισμένους κούφιους ρητορισμούς, φωτίζεται στην ψυχή του κάθε Ελληνόπουλου με φως πιο δυνατό, πιο καθαρό, το όραμα της Ελλάδος. Θεμελιώνεται η ανάγκη της ύπαρξής της και το χρέος της προάσπισής της με κάθε ατομική θυσία. Από τούτα τα λόγια που έγραψα για σένα, παιδί μου, μπορείς να εκτίμησης πόσο ευρύ είναι το φάσμα της αποστολής σου, πόσο υψηλό, αλλά και πόσο δύσκολο. Μπορείς επίσης να εκτιμήσης τη θέση που οι Ένοπλες Δυνάμεις δικαιωματικά καταλαμβάνουν μέσα στο σύνολο της ελληνικής οικογενείας. Τη θέση αυτή οφείλεις να την προφύλαξης από κάθε μείωση. Και αποτελεί μείωση όταν πας να την επεκτείνης σε χώρους που είναι έξω από την αποστολή σου. Γιατί τότε φθείρεσαι και εσύ και το σύνολο. Μη λησμονής ότι όλα τα λειτουργήματα μέσα στην πολιτεία αντλούν την εξουσία τους από το εθνικό σύνολο, από το λαό. Ο καθένας οφείλει να πράττη εφ' ω ετάχθη, γιατί τότε μόνο και το σύνολο του έθνους μπορεί να πράττη τα εφ' οις είναι τεταγμένο. Ο μέγας λόγος του αρχαίου φιλοσόφου «Τα εαυτού πράττειν και μη πολυπραγμονείν», είναι το θεμέλιο κάθε πολιτείας. Πρώτος εσύ πρέπει να δείξης με κάθε σου πράξη και με κάθε σου λέξη ότι τον σέβεσαι. Με αυτή σου την συμπεριφορά ωφελείς το σύνολο, παραδειγματίζεις τους πολίτες και σφυρηλατείς το βαθύ δεσμό που πρέπει να συνδέη ένοπλο και άοπλο λαό, τον κάθε καλό Έλληνα με τους υπερασπιστές του, τον κάθε ελεύθερο άνθρωπο με εκείνους που πρέπει να είναι, απάνω από όλα, οι υπερασπιστές της ελευθερίας της ελληνικής πατρίδας και κάθε Έλληνος πολίτη. Σημείωση : Το άρθρο αυτό, γραμμένο από ένα σοφό, ευπατρίδη Πολιτικό πριν από πολλά χρόνια, είναι πάντα επίκαιρο, και για το λόγο αυτό το αναδημοσιεύουμε!

• IΠΠΙΚΟ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΑ • Απρίλιος - Μάΐος - Ιούνιος 2022

ΥΓΕΙΑ

Η καρδιά και τα μυστικά της 130 ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΜΕ ΕΚΛΑΪΚΕΥΜΕΝΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Του Αντιστρατήγου ε.α. καρδιολόγου κ. Αριστογείτονος Χαραλαμπάκη Σε συνέχεια από το προηγούμενο τεύχος δημοσιεύουμε το θέμα «Τι είναι η πίεση της άσπρης μπλούζας»

Τι είναι η «πίεση της άσπρης μπλούζας»; Σε εμπεριστατωμένες μελέτες έχει διαπιστωθεί ότι το 15-20% των ατόμων στα οποία βρέθηκε αυξημένη η πίεσή τους στο ιατρείο, είχαν στο Χόλτερ καταμετρημένη πίεση φυσιολογική. Το γεγονός αυτό αποδίδεται στη συναισθηματική φόρτιση των εξεταζομένων μέσα στο ιατρείο και στον φόβο του πιθανού παθολογικού αποτελέσματος. Συνήθως σε εύρεση υψηλής πίεσης κατά τη μέτρηση στο ιατρείο, ξαναμετράται η πίεση σε 5-10 λεπτά και στις περισσότερες περιπτώσεις βρίσκεται αρκετά χαμηλότερη. Όταν διαπιστωθεί αστάθεια στην πίεση με διακυμάνσεις μεταξύ φυσιολογικής και ελαφρώς αυξημένης και σε συνδυασμό με πίεση της άσπρης μπλούζας θα πρέπει να καταγραφούν από τον ασθενή οι πιέσεις σε διάφορες ώρες του 24ώρου, ώστε να έχουμε πλήρη εικόνα για το τι συμβαίνει. Η καταγραφή των μετρήσεων στο σπίτι

σε συνθήκες ηρεμίας και ξεκούρασης δίνει αρκετά αντιπροσωπευτικά αποτελέσματα, στα οποία μπορεί να βασιστεί ο γιατρός προκειμένου να ξεκινήσει τη φαρμακευτική θεραπεία. Το φαινόμενο πάντως της αυξημένης πίεσης κατά τη μέτρηση στο ιατρείο δεν αποτελεί παράγοντα που σηματοδοτεί εσφαλμένες αποφάσεις. Οι μετρήσεις στο σπίτι, η καταγραφή τους υπό μορφή ημερολογίου και η πείρα του ιατρού θα καθορίσουν το ιδανικό θεραπευτικό σχήμα. Ιδανική λύση πάντως, σε περίπτωση μεγάλων αποκλίσεων στις καταμετρημένες τιμέρες της πίεσης, θεωρείται η καταγραφή της με Χόλτερ καθ’ όλο το 24ωρο. Οι μετρήσεις του Χόλτερ δίνουν ανεπηρέαστα αποτελέσματα και επιπλέον μας πληροφορούν για τη διακύμανση της πίεσης κατά τη διάρκεια του ύπνου.

Πίεση της άσπρης μπλούζας συμβαίνει σε ένα ποσοστό 10 έως 15% των ατόμων, συνεπεία του άγχους κατά την εξέταση και του φόβου μήπως και το αποτέλεσμα βγει παθολογικό. Σε λίγα λεπτά συνή-θως επανέρχεται και πάλι στην αντιπροσωπευτική της τιμή.

Είναι νόσος η υπόταση; Η υπόταση δεν θεωρείται νόσος. Εάν δεν προκαλεί συμπτώματα (καταβολή ή ζάλη) είναι καλός δείκτης μακροζωίας και δεν χρειάζεται καμιά θεραπευτική παρέμβαση. Ίσως λίγο παραπάνω αλάτι τους θερινούς μήνες. Υπόταση εννοούμε πιέσεις κάτω του εννέα. Η υπόταση δεν είναι νόσος, αλλά τουναντίον αποτελεί ένδειξη μακροζωίας. Οι γιατροί συνήθως λέμε σε όσους βρίσκουμε χαμηλή πίεση: «Συγχαρητήρια, θα ζήσετε πολλά χρόνια!» Οι επιδημιολογικές μελέτες όντως δείχνουν ότι πράγματι η χαμηλή πίεση ακόμα και σε υποτασικά επίπεδα συντελεί στη μακροζωία, γιατί ξεκουράζει την καρδιά και γενικά το κυκλοφορικό σύστημα. Μόνο στην περίπτωση που η υπόταση προκαλεί συμπτώματα όπως ατονία, ζάλη ή τάση για λιποθυμία πρέπει να αντιμετωπισθεί με απλά μέσα: Λίγο αλάτι παραπάνω στο

φαγητό και περισσότερο νερό. Σπανίως θα χρειαστεί να χορηγηθεί φάρμακο αγγειοσυσταλτικό, όταν τα συμπτώματα καταβολής και ζάλης επιμένουν και είναι σοβαρού βαθμού. Εννοείται ότι όταν η υπόταση οφείλεται σε αντιυπερτασικά φάρμακα, τροποιείται ανάλογα η θεραπεία ή κόβονται εντελώς τα φάρμακα. Στην υπόταση, εξαίρεση αποτελούν οι υπερήλικες στους οποίους η υπόταση δεν είναι φίλος αλλά εχθρός τους. Οι ηλικιωμένοι υπερτασικοί ρίχνουν πολλές φορές με ισχυρούς συνδυασμούς φαρμάκων την πίεση σε υποτασικά επίπεδα, ιδιαίτερα στην ορθία θέση ή στο απότομο σήκωμα. Οι χαμηλές πιέσεις κάτω από 100 mmHg δεν είναι ανεκτές στους ηλικιωμένους, γιατί προκαλούν υποαιμάτωση των ζωτικών οργάνων και κυρίως του εγκεφάλου με συνέπεια ατονία, καταβολή, σύγχυση, μέχρι και λιποθυμία. Πολλές πτώσεις ηλικιωμένων μέσα στο σπίτι ή έξω από αυτό οφείλονται σε υπερθεραπεία της πίεσής τους.

• Απρίλιος - Μάΐος - Ιούνιος 2022 • IΠΠΙΚΟ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΑ

ΤΑ ΝΕΑ ΤΟΥ ΣΥΝΔΕΣΜΟΥ

Ανακήρυξη της Πρέσβεως κ. Ελένης Σουρανή ως Επιτίμου Μέλους του ΣΑΑΙΤΘ Γράφει ο Αντιστράτηγος ε.α. Δημήτριος Κυριάκος Πρόεδρος ΣΑΙΤΘ

Την Τετάρτη, 6 Απριλίου 2022, το Διοικητικό Συμβούλιο (ΔΣ) του Συνδέσμου τίμησε σε σεμνή τελετή και ανακήρυξε σε Επίτιμο μέλος του, την πρέσβη κ. Ελένη Σουρανή. Η τελετή έλαβε χώρα κατά τη διάρκεια γεύματος στη ΛΑΕΔ, στην οποία παραβρέθηκε όλο το ΔΣ καθώς και η αδελφή της τιμηθείσας, κα Λίλα Σουρανή. Οι δύο αδελφές είναι τέκνα του αείμνηστου συναδέλφου του Όπλου μας, του Στρατηγού Ανδρέα Σουρανή. Η πρέσβης κ. Ελένη Σουρανή διετέλεσε επί δύο και πλέον έτη, επικεφαλής του Διπλωματικού Γραφείου του Πρωθυπουργού και συνεπώς συμμετείχε ενεργά στη διαμόρφωση της εξωτερικής πολιτικής της Χώρας. Ο Σύνδεσμος, δια του Προέδρου του, Αντιστρατήγου ε.α. Δημητρίου Κυριάκου, επισήμανε την εθνικά αξιοπρεπή και δυναμική στάση που τήρησε η Χώρα μας, τόσο κατά τη κρίση του Μαρτίου του 2020 (τουρκική μεθόδευση απόπειρας μαζικής και ανεξέλεγκτης εισβολής – υποτιθέμενων - μεταναστών και προσφύγων στην Ελλάδα, από τα χερσαία σύνορα του Βορείου Έβρου) όσο και κατά περίοδο Ιουλίου – Σεπτεμβρίου 2020 (διεξαγωγή ερευνών του ερευνητικού σκάφους «ORUCREIS». με ταυτόχρονη επιθετική ανάπτυξη του τουρκικού στόλου στην Ανατολική Μεσόγειο). Η Ελένη Σουρανή διετέλεσε επίσης Πρέσβης της Ελλάδας στην Αλβανία (2016 -2019) και προώθησε σημαντικότατα το θέμα της ανεύρεσης και εκταφής της πεσόντων Ελλήνων στρατιωτικών κατά τη περίοδο 1940 – 41, εντός Αλβανικού εδάφους, καθώς και της εκ νέου ταφής τους, με τις πρέπουσες τιμές, σε οργανωμένα ελληνικά στρατιωτικά νεκροταφεία στη Κλεισούρα και στους Βουλιαράτες. Κατά τη συγκεκριμένη τριετία ξεκίνησαν (Ιανουάριος 2018) οι συστηματικές αναζητήσεις - εκταφές και ακολούθησαν οι οργανωμένες και επίσημες τελετές ταφής, 100 πεσόντων στους Βουλιαράτες (13 Ιουλίου 2018), 573 πε30

Απονομή πλακέτας με τους διατελέσαντες διοικητές της 16ης ΕΜΑ, στη πρέσβη κ. Ελένη Σουρανή«εις μνήμην του πρώτου διατελέσαντος διοικητή Αντισυνταγματάρχου (ΤΘ) Ανδρέα Σουρανή».

σόντων στη Κλεισούρα (12 Οκτωβρίου 2018) και 85 πεσόντων στη Κλεισούρα (01 Αυγούστου 2019). Όλοι οι εν ενεργεία αλλά και εν αποστρατεία συνάδελφοι είμαστε εξαιρετικά ευαισθητοποιημένοι στο θέμα της ανεύρεσης των οστών,

• IΠΠΙΚΟ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΑ • Απρίλιος - Μάΐος - Ιούνιος 2022

της απονομής τιμών και πρέπουσας ταφής στους ηρωικούς νεκρούς του Έπους του 40, που παρέμενε σε εκκρεμότητα επί πολλές δεκαετίες.

ΤΑ ΝΕΑ ΤΟΥ ΣΥΝΔΕΣΜΟΥ

Επίσκεψη του ΔΣ του Συνδέσμου στην Έκθεση της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών με θέμα τον ΙΠΠΟ Στις Ο8 Μαρ 22 το ΔΣ και η ΕΕ του ΣΑΑΙΤΘ επισκέφτηκε την έκθεση ΙΠΠΟΣ, ΤΟ ΑΛΟΓΟ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΑΘΗΝΑ που διοργανώθηκε από την Αμερικανική Σχολή Κλασσικών Σπουδών και εκτίθεται στις εμβληματικές κτιριακές εγκαταστάσεις της στο Κολωνάκι. Η άκρως ενδιαφέρουσα έκθεση, στηρίζεται κατά μεγάλο ποσοστό, στα ευρήματα της Σχολής από πρόσφατες αρχαιολογικές ανασκαφές στην Αττική, που αναδεικνύουν τη βαρύτητα που κατείχε το άλογο σε όλες τις εκφάνσεις της κοινωνικής ζωής (ειρήνης και πολέμου) στην αρχαία Αθήνα. Η κατ’ εξαίρεση – άκρως τιμητική – ξενάγηση των Μελών του Συνδέσμου, πραγματοποιήθηκε από την Διευθύντρια της Σχολής Κυρία Jennifer Nails, με την μεταφραστική αρωγή της Γραμματέως της, Κυρίας Δαμανάκη.

Η κατ’ εξαίρεση – άκρως τιμητική – ξενάγηση των Μελών του Συνδέσμου, πραγματοποιήθηκε από την Διευθύντρια της Σχολής Κυρία Jennifer Nails, με την μεταφραστική αρωγή της Γραμματέως της, Κυρίας Δαμανάκη.

Περίοπτη θέση στην έκθεση κατείχε σπάνια ορειχάλκινη κεφαλή αλόγου, ως δάνειο μουσείου της Φλωρεντίας Ιταλίας, που παρουσιάστηκε τιμητικά στο ΔΣ από τον διευθυντή του Μουσείου Κύριο Mario Iozzo σε άπταιστα ελληνικά. Αναλυτικό άρθρο για την επίσκεψη, στιςπροσεχείς εκδόσεις του περιοδικού μας. Πληροφορίες για την έκθεση στον ιστότοπο της Σχολής https://www.ascsa.edu.gr/

ΔΩΡΕΕΣ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΣΥΝΔΕΣΜΟ 1. Το μέλος του Συνδέσμου ο Έφεδρος Ίλαρχος κ. ΖΙΓΚΙΡΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ προσέφερε στο Σύνδεσμο δύο πυροσβεστήρες για τις ανάγκες τυχόν πυρόσβεσης στο Γραφείο μας. 2. Το μέλος του Συνδέσμου ο Έφεδρος Υπίλαρχος κ. ΜΥΡΑΤ ΚΩΝΣΤΑΝΤΊΝΟΣ προσέφερε στο Σύνδεσμο το γενναίο ποσό των 1000 ΕΥΡΩ, για οικονομική ενίσχυσή του. Το Διοικητικό Συμβούλιο του Συνδέσμου ευχαριστεί θερμά τους παραπάνω συναδέλφους για την εξαιρετική τους χειρονομία, που αποδεικνύει την ξεχωριστή αγάπη που τρέφουν για το Όπλο μας «Ιππικό Τεθωρακισμένα» και την αναγνώριση του έργου που ο Σύνδεσμος επιτελεί. ΝΕΑ ΜΕΛΗ Τακτικά ΕΠΥ Λοχίας (ΤΘ) Νάτσιος Θεόδωρος ΠΕΝΘΗ Απεβίωσαν: Αντιστράτηγος ε.α. Φατούρος Μιχαήλ Τάξεως 1959,. Υποστράτηγος ε.α. Λαζος Ευάγγελος Τάξεως 1952, Ταξίαρχος ε.α. Γερούκης Δημήτριος Τάξεως 1949 Α’

• Απρίλιος - Μάΐος - Ιούνιος 2022 • IΠΠΙΚΟ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΑ

Οι επιζώντες της Αλώσεως της Πόλης

Απόψε δεν σκέφτομαι τους νεκρούς αλλά τους επιζώντες. Τα νιόπαντρα ζευγάρια και τα κοριτσόπουλα, που δεν πρόλαβαν καλά καλά να ονειρευτούν. Τους γέροντες, που είδαν να γκρεμίζεται όλη τους η ζωή. Τους λιμοκτονούντες, τους άγουρους, τα ναυτόπουλα, τους λαγουμιτζήδες, τις αρχόντισσες, τους καλογέρους και τον κλήρο, τους τραυματίες, τον έντρομο κοσμάκη που έμεινε και πολέμησε με ξύλα και με πέτρες για να κρατήσει την Πόλη, την αποκλεισμένη από στεριά και θάλασσα. Τρεις μέρες κράτησε η λεηλασία. Οι επιζώντες αιχμαλωτίστηκαν και σύρθηκαν στην Αδριανούπολη. Πώς διαχειρίζεσαι τη νέα σου ζωή; Ύστερα είναι κι όλο το αρχοντολόι. Ποιους μηχανισμούς επιβίωσης θα επιλέξεις; Και πόσες δυνατότητες επιλογών υπάρχουν; Σκέφτομαι αυτούς που τούρκεψαν, αυτούς που συνεργάστηκαν, αυτούς που αρνήθηκαν να συμβιβαστούν με την πραγματικότητα, αυτούς που έπρεπε να χωριστούν από συγγενείς και φίλους, επειδή τράβηξαν διαφορετικούς δρόμους, αυτούς που σύρθηκαν στο μαρτύριο. Μα σκέφτομαι κι όλους τους ξεριζωμένους, εκείνους που είχαν προλάβει να φύγουν κι εκείνους που κατάφεραν να γλυτώσουν την ύστατη ώρα. Την απελπισία των λογίων στις αυλές και τα κολλέγια της Εσπερίας σκέφτομαι. Τους πρόσφυγες που βάφτιζαν τα παιδιά τους με ονόματα αυτοκρατόρων, για να μείνουν στη συλλογική μνήμη οι Δουκάδες και οι Λασκαρίνες. Την πίκρα του αυτοεξόριστου Βησσαρίωνα σκέφτομαι. Άφησε στη Βενετία την πολύτιμη βιβλιοθήκη του (τη Μαρκιανή) με τον όρο να είναι ανοιχτή σε όλους, ώστε να έχουν πρόσβαση και οι Έλληνες. Σκέφτομαι την αλλοφροσύνη του Γεώργιου του Τραπεζούντιου, που έστειλε τον Ιούλιο του 1453 στον Πορθητή μια πραγματεία σχετικά με τη χριστιανική πίστη, όπου προτείνει να ενωθούν ο Χριστιανισμός και το Ισλάμ. Τη μεγαλοδούκισα Άννα Παλαιολογίνα Νοταρά σκέφτομαι, που παραχώρησε το βενετσιάνικο αρχοντικό της στους στρατιώτες, όσους είχαν μπει στην υπηρεσία της Γαληνοτάτης, και ήθελαν να προσεύχονται κάπου, αλλά η άδεια για ίδρυση ορθόδοξης εκκλησίας έκανε δεκαετίες να δοθεί στους «αιρετικούς». Κι ώσπου να δοθεί η άδεια για το κτίσιμο του Αγίου Γεωργίου των Ελλήνων (San Giorgio dei Greci), όπου θα μπορούσαν και να ενταφιάζουν τους νεκρούς τους, μέχρι το 1511 τους έριχναν στα νερά της λιμνοθάλασσας. [Στις φωτ: Λιτανεία με κέντρο τον Άγιο Γεώργιο, στην οποία προσέρχονται όλοι οι άγιοι. Εικόνα του Γεωργίου Κλότζα, 16ος αι. στο Ελληνικό Ινστιτούτο της Βενετίας, με τον ιστότοπο του οποίου σας συνδέουμε http://194.177.217.107/ellines_tis_ venetias/, και ο Άγ. Γεώργιος στο κανάλι των Ελλήνων, επειδή εκεί στη λαγγούνα της Αδριατικής βρήκαν οι Πολίτες «την (αχάριστη) κόρη της Κωνσταντινούπολης».] Όσοι θυμούνται την 29η Μαΐου τιμούν τους νεκρούς. Κι εγώ μαζί τους. Αλλά ποιος θα κλάψει με τους επιζώντες; Για τα διλήμματα, την φρίκη, τις απορίες, τις ενοχές, τις απώλειες, το βαρύ φορτίο της αιχμαλωσίας ή της προσφυγιάς. Το ανείπωτο βάρος της Άλωσης, το αφόρητο κενό, προστέθηκε στην ψυχική καταπόνηση που είχε προκαλέσει ο αδελφοκτόνος παραλογισμός, ο διχασμός ανάμεσα σε ενωτικούς και ανθενωτικούς. Διεμερίσαντο τα ιμάτιά μου εαυτοίς… Μαριάννα Κορομηλά