CrĂŠditos Imaxe: Tinta de Lura
1. CANTIGAS DUN SERÁN AVESÍO O Teu soñar nun soño ensomiñado; o teu rular de rula estrelecida; o teu cantar nun canto amargurado; o teu chamar nun chamo esnaquizado; o teu falar
de fala esmorecida. Es ti, na rosa, arume de roseira, es ti, na fraga, a verde sinfonía;
es ti, na fonte, a i-auga cantareira; es ti, na noite, a tola na moreira; es ti, sempre en Galicia
Rosalía
XOSEMARÍA PÉREZ PARALLÉ
2. O forno está sin pan O forno está sin pan, o lar sin leña, non canta o grilo alí, e se non é coa pena que o consome, o probe soio está co seu sofrir. Sin que comer e sin abrigo tremba, por que os ventos sutils, húmedos inda, silban antre as pedras i as portas fan xemir. Que ha de facer, Señor, se o desamparo tén ó redor de si!... Deixar a terra en que nacen i a casa en que espera ter fin? Non, non!, que o inverno xa pasou i hermosa primadera vai vir. Xa os árbores abrochan na horta súa! Xa chega o mes de abril! I anque a torrentes chove en horas tristes, en outras o sol ri; xa a terra pode traballarse, a fame dos probes vai fuxir. Ai!, o que en ti nace, Galicia hermosa, quere morrer en ti.
—Vente, rapasa,
3. Vente, rapasa
vente miniña, vente a lavar no pilón da fontiña. Vente, Minguiño, Minguiño vente, douche sinón polo demo do dente. Que auga tan limpa! Que rica frescura! Vente a lavar que é un primor, criatura Válganos Dios! Que si auguiña n' houbera, lama este corpo mortal se volvera. Vinde a lavarvos, andade lixeiros, a cara pirmeiro dimpois os peíños. Ai que miniña! Que nena presiosa!, dempois de lavada parés unha rosa.
I este miniño que teño no colo, dempois de lavado parece un repolo. Ai, que tan cuco! Ai, que santiño! Ven ós meus brazos dareiche un biquiño. Olliños de gloria! Cariña de meiga! Apértame ben coraçon de manteiga! Corre, corre a que Antona te peite, corre, darache unha cunca de leite. Corre, corre a teu pai, Mariquiña, que come cebola con pan e sardiña.
4. Tecín soia Tecín soia á miña tea, sembrei soia o meu nabal, soia vou por leña ó monte, soia a vexo arder no lar. Nin na fonte nin no prado, así morra coa carráx, el non ha de virme a erguer, el xa non me pousará. Que tristeza!, o vento soa, canta o grilo ó seu compás... ferve o pote... mais, meu caldo, soíña te hei de cear. Cala rula, os teus arrulos ganas de morrer me dan, cala, grilo, que si cantas sinto negras soidás. O meu homiño perdeuse, ninguén sabe en onde vai... Anduriña que pasaches con el as ondas do mar, anduriña, voa, voa, ven e dime en onde está.
5. Paseniño
Paseniño, paseniño, vou pola tarde calada, de Bastabales camiño. Camiño do meu contento; i en tanto o sol non se esconde, nunha pedriña me sento. E sentada estou mirando, como a lúa vai saíndo,
como o sol se vai deitando. Cál se deita, cál se esconde mentras tanto corre a lúa sin saberse para donde. Para donde vai tan soia,
sin que aos tristes que a miramos nin nos fale, nin nos oia. Que si oíra e nos falara, moitas cousas lle dixera, moitas cousas lle contara.
6. Lévame a aquela fonte cristaíña Lévame a aquela fonte cristaiña onde xuntos bebemos as purísimas augas que apagaban sede de amor e llama de desexos.
Lévame pola man cal noutros días... Mais non, que teño medo de ver no cristal liquido a sombra daquel negro desengano sin cura nin consolo, que antre os dous puxo o tempo.
7. No ceo, azul crarísimo No ceo, azul crarísimo; no chan, verdor intenso; no fondo da alma miña, todo sombriso e negro. Que alegre romaría! Qué risas e contentos!... I os meus ollos en tanto de bágoas están cheos. Cubertos de verdura, brilan os campos frescos, mentras que a fel amarga rebosa no meu peito.
8. Miña Santa Margarida
Miña santa Margarida,
Solo a virxe é mais hermosa
con quen te hei de comparare?
que eres ti, bendita santa,
Coma ti non vin ningunha,
i o teu rostro pelegrino,
nin na terra, nin no mare.
o temido demo espanta.
Coma ti, Santa bendita,
De ti, vivo namorada,
tan garrida, e tan presiosa,
en ti penso con fervore,
nin brilou ningunha estrela,
que eu ben sei que che contenta
nin se abreu ningunha rosa. Nin luceiro nin diamante, nin luniña transparente, luz verteu máis cariñosa que o teu rostro relucente. Nin as froles do xilmendro, nin a rosa purpurina,
este puro e santo amore. Quen poidera!... quen poidera!.. Xunta ti vivir segura, manantial que mel derrama pura fonte de ternura! Onda ti, lonxe do mundo,
nin as neves da montaña,
tan feliz me acobexara
nin fulgor da mañanciña.
que en xamais ó pracer vano
Nin alegre sol dourado,
este meu mirar tornara.
nin corrente da auga pura,
Que no monte onda ti moras
miña santa Margarida, che asemella en hermosura. Con quen te hei de comparare, miña santa Margarida, si ti foche anxel de amore polos anxos escollida?
tan bon aire se respira, que o que máis do mundo foxe, solo alí por Dios suspira.
Miña santa Margarida, miña Margarida santa, tendes a casa no monte, donde o paxariño canta
9. Negra sombra Cando penso que te fuches, negra sombra que me asombras, ó pé dos meus cabezales tornas facéndome mofa. Cando maxino que es ida no mesmo sol te me amostras, i eres a estrela que brila, i eres o vento que zoa. Si cantan, es ti que cantas, si choran, es ti que choras, i es o marmurio do río i es a noite i es a aurora. En todo estás e ti es todo, pra min i en min mesma moras, nin me abandonarás nunca, sombra que sempre me asombras.
10. A xusticia pola man Aqués que ten fama de honrados na vila roubáronme tanta brancura que eu tiña, botáronme estrume nas galas dun dia, a roupa de cote puñéronma en tiras. Nin pedra deixaron, en donde eu vivira; sin lar, sin abrigo, morei nas curtiñas, ó raso cas lebres dormín nas campías; Meus fillos... ¡meus anxos!... que tanto eu quería Morreron, morreron, ca fame que tiñan! Quedei deshonrada, mucháronme a vida, fixéronme un leito de toxos e silvas, i en tanto os raposos de sangre maldita, tranquilos nun leito de rosas dormían. —Salvademe ¡ou, xueces! berrei... ¡tolería! De min se mofaron, vendeume a xusticia. —Bon Dios, axudaime, berrei, berrei inda... Tan alto que estaba, bon Dios non me oira. Estonces cal loba doente ou ferida, dun salto con rabia pillei a fouciña, rondei paseniño... Ne-as erbas sentían! I a lúa escondíase, i a fera dormía cos seus compañeiros en cama mullida. Mireinos con calma, i as mans estendidas dun golpe, dun soyo!, deixeinos sin vida. I ó lado contenta, senteime das vítimas, tranquila, esperando pola alba do día. I estonces... estonces, cumpreuse a xusticia, eu, neles; i as leises, na man que os ferira.
11. Vamos bebendo Teño tres pitas brancas e un galo negro que han de poñer bos ovos andando o tempo. i hei de vendelos caros polo xaneiro i hei de xunta-los cartos para un mantelo i heino de levar posto no casamento, i hei… Pois mira, Marica, vai por un neto, e antramentras non quitas ese cerellos, i as pitas van medrando co galo negro, para poñe-los ovos, e todo aquello do xaneiro, dos cantos, i o casamento, miña prenda del alma vamos bebendo!
12. Mais ó que ben quixo un día
Mais ó que ben quixo un dia, si a querer ten afición, sempre lle queda unha magoa dentro do seu coraçón. l.
Aló nas tardes serenas, aló nas tardes caladas, fanse máis duras as penas, que nas brandas alboradas. Aló nas tardes sombrisas, aló nas tardes escuras, fanse máis cortas as risas, máis negras as desventuras. Que non hai será tranquila para quen remorsos garda, e máis presto se aniquila canto máis a noite agarda.
II.
Eu ben sei destes secretos que se esconden nas entrañas, que rebolen sempre inquietos Baixo mil formas estrañas. Eu ben sei destes tormentos Que consomen e devoran Dos que fan xemer os ventos Dos que morden cando choran. I anque hora sorrindo canto anque hora canto con brío, tanto chorei, chorei tanto, como as auguiñas dun río. Tiven en pasados días, fondas penas e pesares, e chorei bágoas tan frías Como as auguiñas dos mares. Tiven tan fondos amores, e tan fondas amarguras, que era fonte de dolores nacida entre penas duras.
13. Nasín cando as prantas nasen Nasín cando as prantas nasen, no mes das froles nasin, nunha alborada mainiña, Nunha alborada de abril. Por eso me chaman Rosa, mais á dó triste sorrir, con espiñas para todos, sin ningunha para ti. Dés que te quixen, ingrato, todo acabou para min, que eras ti para min todo, miña groria e meu vivir. De que pois te queixas, Mauro? De que pois te queixas, di, cando sabes que morrera por te contemplar felis? Duro cravo me encravaches con ese teu maldesir, con ese teu pedir tolo que non sei que quer de min, pois dinche canto dar puden Avariciosa de ti,
O meu corason che mando cunha chave para o abrir, nin eu teño mais que darche, nin ti mais que me pedir.
14. Quíxente tanto, meniña «Quíxente tanto, meniña, tívenche tan grande amor, que para min eras lúa, branca aurora e craro sol; auga limpa en fresca fonte, rosa do xardín de Dios, alentiño do meu peito, vida do meu corazón.» Así che falín un dia camiñiño de San Lois, todo oprimido de angustia, todo ardente de pasión; mentras que ti me escoitabas, depinicando unha frol, por que eu non vise os teus ollos que refrexaban traiciós. Dempois que si me dixeches, en proba de teu amor, décheme un carabeliño, que gardín no corazón. Negro carabel maldito que me fireu de dolor! Máis ó pasar polo río o caravel afondou!... «Tan bó camiño ti leves Com' ó carabel levou.»
15.Pasa río, pasa río Pasa río, pasa río,
ir pola verde ribeira,
co teu maino rebulir,
da ribeira do Carril!
pasa, pasa antre as froliñas
Pasa, pasa caladiño,
color de ouro e de marfil,
co teu manso rebulir,
a quen cos teus doces labios
camiño do mar salado,
tan doces cousas lle dis.
camiño do mar sin fin,
Pasa, pasa, máis non vexan
e leva estas lagrimiñas
que te vas á ó mar sin fin,
si as de chegar por alí
por que estonces, ai!, probiñas!
pretiño dos meus amores
Canto chorarán por ti!
pretiño dó meu vivir.
Si souperas que estrañeça,
Ai! quen lagrimiña fora!
si souperas que sofrir,
Pra ir meu ben unda ti...
desque del vivo apartado
Quen fixera un camiñiño
o meu coraçón sentiu!
Para pasar, ai de min!
Tal me acoden as soidades
Si o mar tivera varandas
tal me queren afrixir,
Fórate ver ao Brasil;
que inda máis feras me afogan,
Mais o mar non ten varandas,
si as quero botar de min,
mor meu, por donde hei de ir?
i ai!, que fora das froliñas véndote lonxe de si
16. Unha vez tiven un cravo
Unha vez tiven un cravo cravado no corazón, i eu non me acordo xa se era aquel cravo de ouro, de ferro ou de amor. Soio sei que me fixo un mal tan fondo, que tanto me atormentou, que eu día e noite sin cesar choraba cal chorou Madalena na Pasión. “Señor, que todo o podedes -pedinlle unha vez a Dios-, daime valor para arrincar dun golpe cravo de tal condición”. E doumo Dios, arrinqueino. Mais… quen pensara…? Despois xa non sentín máis tormentos nin soupen qué era delor; soupen só que non sei qué me faltaba en donde o cravo faltou, e seica..., seica tiven soidades daquela pena… Bon Dios! Este barro mortal que envolve o esprito quen o entenderá, Señor!…
17.Apresa Álvaro de Anido Apresa Álvaro de Anido, vive moito en pouco tempo, espolea o teu cabalo,
e espoleándoo revéntao. Que importa un nobre cabalo? Que importan dous nin trecentos? O que importa Álvaro Anido é chegar cedo. Vai dun polo a outro polo, Rexistra os antros terreos, Monta na locomotora, Sube nos grobos aéreos, e coa centela recorre
do vacío o espazo inmenso: És home, e cansarás Álvaro correndo e correndo.
18. Xan
Xan vai coller leña ó monte, Xan vai a compoñer cestos, Xan vai a poda-las viñas, Xan vai a apaña-lo esterco, e leva o fol ó muíño, e trai o estrume ó cortello, e vai á fonte por auga, e vai a misa cos nenos, e fai o leito i o caldo... Xan, en fin, é un Xan compreto, desos que a cada muller lle conviña un polo menos. Pero cando un busca un Xan, casi sempre atopa un Pedro.
ca comadre, que agachado traillo en baixo do mantelo. E cando Xan pola noite chega cansado e famento, ela xa o espera antre as mantas, e ó velo entrar dille quedo:
—Por Dios non barulles moito... que me estou mesmo morrendo. —¿Pois que tes, ña mulleriña? —¿Que hei de ter? Deita eses nenos, que esta madre roe en min cal roe un can nun codelo, i ó cabo ha de dar comigo Pepa, a fertunada Pepa, nos terrós do simiterio... muller do Xan que sabemos, —Pois, ña Pepa, toma un trago mentras seu home traballa, de resolio que aquí teño, ela lava os pés no rego, e durme, ña mulleriña, cátalle as pulgas ó gato, mentras os meniños deito. peitea os longos cabelos, De bágoas se enchen os ollos, bótalles millo ás galiñas, marmura co irmán do crego, de Xan ó ver tales feitos; mas non temás, que antre mil, mira si hai ovos no niño, bota un ollo ós mazanceiros, n' hai máis que un anxo antre os demos; e lambe a nata do leite, n' hai máis que un atormentae si pode bota un neto do antre mil que dan tormentos.
19. Pra A Habana Vendéronlle os bois,
V
vendéronlle as vacas,
Este vaise i aquel vaise,
o pote do caldo
e todos, todos se van,
i a manta da cama.
Galicia, sin homes quedas
Véndéronlle o carro
que te poidan traballar.
i as leiras que tiña,
Tés, en cambio, orfos e orfas
deixárono soio,
e campos de soledad,
coa roupa vestida.
e nais que non teñen fillos
«María, eu son mozo,
e fillos que non tén pais.
pedir non me é dado,
E tés corazóns que sufren
eu vou polo mundo
longas ausencias mortás,
pra ver de ganalo.
viudas de vivos e mortos
Galicia está probe,
que ninguén consolará.
i á Habana me vou... ¡Adios, adios, prendas do meu corazón!»
20. Tan soio Os dous da terra lonxe andamos e sufrimos, ai de min! Mais ti tan soio te recordas dela, i eu, dela e mais de ti. Ambos errantes polo mundo andamos i as nosas forzas acabando van, mais, ay! ti nela atoparรกs descanso i eu tan soio na morte o hei de atopar.
21. Eu cantar, cantar, cantei.
Eu cantar, cantar, cantei, A grasia non era moita,
As niebras de cor sombriso
fun eu meniña grasiosa.
as campaniñas que dobran,
dándolle reviravoltas,
i os paxariños que voan,
que nunca, (delo me pesa) Cantei como mal sabía
cal fan aqués que non saben
que aló nas montañas voan, os berros do triste moucho a primadera que rie
canta que te canta, mentras
direitamente unha cousa.
Os coraçóns tristes choran.
i un pouco mais alto agora
Desir con lengua grasiosa;
Pero dempois paseniño,
Esto e inda máis, eu quixera
fun botando as miñas cántigas Mais donde a grasia me falta como quen non quer á cousa.
o sentimento me sobra,
Eu ben quixera, é verdade,
anque este tampouco abasta
eu ben quixera que nelas
que ás veces por fora un canta
que máis boniteiras foran, bailase o sol cas palomas
para espricar certas cousas, Mentras que por dentro un
As brandas augas ca luz
chora.
Que nelas craras se visen
pois son de espricansa pouca;
i os aires mainos cas rosas. a espuma das verdes ondas, do ceu as brancas estrelas
Non me espriquei cal quixera si grasia en cantar non teño o amor da patria me afoga.
Da terra as prantas hermosas. Eu cantar, cantar, cantei,
A grasia non era moita,
mais que faser desdichada si non nacín máis grasiosa!
22. A ROSALÍA
Do mar pola orela mireina pasar, na frente unha estrela, no bico un cantar. A musa dos pobos que vin pasar eu, comesta dos lobos, comesta se veu E vina tan sola
na noite sin fin, que aínda recei pola probe da tola eu, que non teño que rece por min!. Os ósos son dela, que vades gardar. Ai dos que levan na fronte unha estrela! Ai dos que levan no bico un cantar!
MANUEL CURROS ENRÍQUEZ
Cantarte hei, Galicia, teus dulces cantares, que asĂ mo pediron na veira do mare. Cantarte hei, Galicia, na lengua gallega, consolo dos males, alivio das penas. (“Cantares Gallegos 1863)