7
Przywoziłam do domu f emi n isty.czne. b u letyny, skrzętnie je czytał. Wziął mnie kiedyś Oióióc'Uaiaio 'na bok i mówi: "Basia, wiesz co, ty masz rację, Ale proszę cię, ty nic nie mów mamle i
Z Barbara Limanowską rozmawia Mbnika Tutak-Goll Zdięcia Bartosz Bobkowski/AG
Przyiechała panldo PolskiW gorącym czasle, Chodzi pani o 8ender? Tak, o dvskusję wokółtego. '- 'ŃrturiiZ Ńi" rnoZna tego nazwać dyskusią, To są gusła, zabobonv_ a nie poziom debaty publicznej. tlka ksiąZka lianny ożogowskiej, lektura mojego dzieciń_ i chłopaĘ czyli heca na 14 faierek1 Pamiętam opis stwa, "Dzieu,c4ma nu'"ri - a"iówcząt i chłopcórł, WalczyĘ ze sobą Dżewa"J.n *rup
''Ń
fl ń.*""". *vgry*aiy, riedy chłopcy przegrywali, siadali jesteście in-
"ł"v nu'płici" i'rt
gfupie!", ] lry "Nas w Pol "naorłali: pr4pomina mis}tuacię Ta scena ńe było. nych argumenLów wierzchlL na Ndsze co. iest gad"alcie sobie,oboiętnie sce: jest więcei, a
Iańwrażenle, że w Polsco ktoś puścilplotkę
., ..
o gender, KażdY cOś
oopo"i"a., nlkt nle pamięta, co było na początku, 0bleplono lo blotem. -'-io
|."*Ą
u poovtarzana bzdura legiq,T nizuje samą siebie,
Ale ja
.hemie wviaśnie.co ozndcza to strdszne słowo, Od ponad t rzeó lat lnstilute for Gender E,qualiry (l-lGE), To dgencid * genĆuropejsńei , siedzibą w Wilnie, Sprawdzamy, |ak dziala
J" i*oo"[ń a"r--łnrt
.zyli poityka ńwnościoua, we wszystkich ka-
""*ine, Europejskiej. EYm iest d|a panl gender?
iaó Unii
wlricnhnasv.ol.
28 GRUDNlA 2013, Wy§ok]e 0bcasY
humańsGendel iest teorią - nie ideologią - z obszaru wiedzy społecznych stosunków patrzeć nrzmianę *."nul. łiór" ro"*ła Na to, iakie funkooorzei reakcię między mężcąznami ikobietdmi, a kobiery, iakie mężc4źni, cenii"'oarut i pŃą * aanym okesie kto jalie obokorzysci, kto wladzę, ma kto d"irud"i" pl,t-ii. O to. wiazki i przr,Tvileie. Zadawanie qch pltań i znaidowanie obiekryw-
ia"ologią rue;eŚt. Oizyvnścieodpowiedzi mogą.byc i_roiielłveodne. l turai dochodzimy do sedna sprawy: poznawanie prowadzi do wniosków, które mogą być nuir,
ojJori"ari
'.,*ii'"i".,orunłO**ladzv trudle do przyjęcia. Dla kogo?
z przyOńosób, które tę wtadzę mają Bardzo trudno żegnać sĘ społecznych stosunków zmiana viirłu-ii"Z"ri .i" ,irzumie sig że rł Polsce może pmmieśćkorzyści. Nie iesl prz}padkiem, że dyskusia n" t"-at'szkodliwoŚci teorii genderowej pojawila się w momencie uwagę, oskarżenia lrleru o pedofilię. To temat zastępczy, odrłraca P},1ania feministycznego, myśIenia Teońa łenderowa wl,vodzi się z przemorywobec o pŃit oUi., aop.wadzifu do zaięcia się kwestią
jest sprawą pryWatną tylkóbiet, Powiedziano jasnq że przemoc nie p9iio |o"rtęprt*"., ńóre musi Ęć kararre, a ofiary rnaią uzinĘ Skutek przemocy, prąpadki ,nó ńujłpr"*o i powinny ujawniać t"t i, Ze ofialy pźemocy, także seksualnej, kobiety,
iińni".il"rt
TWARZE
dzieci, osobybezbronne, zaczęĘ głośnomówić o ĘT n procederze, często ukr}rtyn w zaciszu domu czy strukurze instltucji, gdzie pracujemy. ZareagowaĘ środowiskąktóre chcą tej dyskus|i uniknąć. Gender wydaje się im żagrożeniem. Gender - podkeśIam - jest jednak teorią A czym iest gender mainstreamlng? Praktyką? Można tak powiedzieó z punktu uridzenia Unn Europeiskiej gendel mainsteaming ma dosl wąsĘ defirricję: to wdTażanią integro-
wanie problemaryki ró\łTlościowej we wszelkie działania insqłucji unijnych i par§tw czlonkowskich. Jak to wygląda?
Podeimuiąc decyzje polityczne, gospodarcze, społeczne, należy
zadawać pltanie, jakie skutki będą one Na każdl,rrr polu.
miĄ
dla kobiet i
mężc4zn.
Jeż€limamy na przykład Ministerstwo Sporlu, to pytamy; Wiakisposób z|ego dzialań korzystać będą i koblety, imężczyźni?czy te dzialanla polepszą lch sytuaclę Wiednakowy sposób?
Wybudowano ponad 2 tys. Pamięta pani pomysł z "orlikami"? boisk No świetnypornysl, żeĘ ludzie zaczęli uprawiać sport. Wstępne założenie jest jednak takie, żeby to chlopcy zaczęli uprawiać sport. Piłka nożna w praktyce jest sportem clrłopięco-męskim. Chy-
Barbara Limanowska - konsultantka 0NZ iOBWE W dziedz nie przeciWdzialania handloWi ludźmi, praw kobiet i polityki genderowej. W 1993 r, byla Wspólzałoźycielką La Strady, fundacji zajmującej się Walką z handlem kobietarni. W latach ]997-2001 oyre\torka ośrodka lnfor.nacji
Środowisk Kobiecvch oŚKa. Prowadzila projekty plzeciwdzialania handloWi ludźmi dla UNlcEF-u, 0HcHR itJNDP na Baikanach i Kaukazie. Autorka raponóW ipJb'ińacjlnt, \andlU ludzm, ipraw kobiet jako praw czlowieka. W latach 2007{8 doradczyni UNDP ds. polityki genderowej w Europie Wschodniej, 0becnie pracuje jako ekspertka European Instltute
for Gender Equality (EIGE)
że pomysłodawcom zależało na q.T n, by i dziewczy,nki uprawiĄ piłkę nożną. Jeśli tak, w porządku. Tylko róunocześnie z ,orlikami' powinien powstać plogram, który będzie zachęcał dziewcą,nki do korzystania z boisk Jaki jest pźekaz? Źe chłopiec ma być piłkarzem, a dziewczynła co najrłyżej dziewcąmą piłkarza. Gdyby w Ministerstwie Sportu była osoba odpowiedzialrra za gender mainstrearning zadałaĘ najpierw pltania: jakie korzyści będą
bi
Czekał, ź s,eidzie do bud}:nku. Rezultat: kobiety zaczęły korzrptać z nocne8o tral§pofu miejskiego. Czyli są korzlŃci z gender. Powiem łlęcei \1r śląco korzyściach z podejścia genderowegą widzę zyski na trzech pożomaó. Pierwszy to rytuacje, które dotyczą jakie Jeśli Zycia i śmiercl DrĘi - pieniędzy. Trzeci - zmian kulturowl,ch. Dam dziewczynki? mieli ze zbudowania stadionu chłopcy, a przyldad na pierrtszr: ifie są lvedług parri objały zarvafu serca? l adresopo stadionów? budować co dziewcąmki niewielkie, to ryle BólW klatce pier§oĘ, Ucisk, mrowienie ręki, duszność? wać działania (i środki) tylko do częścispołeczności? Gender mainWięlszość lurLi tak odporriadł I ieślispojrn-pali na informacje Streaming Wiele thmaczy. jest na4rranr qpowyni objawami. Podobno potrafi pani nawet Wytłumaczyć, iak opady śnlegumaią się dotyczące ataku s€Tt"- tali opis ale dla mętązn ob|arrr. że to §porre się, Okazuje do dyskryminacjl koblet. Ę co pani chce prżez tD po*i{szieć? To nie ią to Szwedzi. Na plos§m pruyldadżie pokazali, |akw spoKobiety odczurraĘ shbosć órszrxńq ńekoŃecznie ból w klatce łeczeństwie tworzą się nierórłności. W rniejscowości IGrlskoga piesi pie$iowei i rDro§imi€ {rL Źe ne cują ale opisanego jako qpowy zimą ulegali licznlłn wypadkom spowodowanl.łn opadami śniegu. źe ctśśędzieje z sercem, może u nich pfugi kóry by informorrzł objawq koleiności, na|pierw w ostatniej Chodniki odśńeżanobowiem wcale nie byó W aniazl. rr z qm nie zdaią sobie często sprawy, że mawyieżdżałyna drogi. ją zawał. Śmienelność rrśród kobiet w ryrriku zawa}u jest wyższa Okazało się, że najczęściejrłlpadkom ulegają kobiety, OdprowadzĄ dzieci do szkoĘ chodziĘ po zakupy, rzadzlej ńż mężczyźni niż u mężcryzn. }loha po§iedzieq że to kobieca choroba, ale jej wsiadaĘ do samochodów, częściej szĘ do komunikacji miejskiej, opis został skonstruoirżn_T na podstawie jej przebiegu u mężczyzn. Nie§?ow}mi nazlrła Ę óiarrl, u kobiet, óociaż to ńIód nich jest do przystanków. Postanowiono zmienić harmonogram działń: naj, pierw odśnieżaćchodniki, dopiero potem ulice. W rezultacie było więcej offar zawfi serca- ,\ĘśĘco t Tn, co t pową a co nietypowe, mniej wlpadków. Oczywiście przepisu na odśnieżanienie możemy należałoby powiedzieg ze jest na odwrót, To prąpadeĘ w któryT n po prosnr pruejąć, tlzeba każdy problem badaq uwzględniając wa- występuje brak perspeĘrłry genderowej, co ma konłretne skutki ruŃi lokalne. Ten przyldad pokaĄe, jak rozumiarra jest polityka dla stanu nasząo zdrotia Gdzie jeszcze to slę obi8wia? równościowa w Szwecji. Zupelnie inaczej niż u nas, Podobnie iest - trz}maiąc się medyc}ny - Ze sposobem testowaczyli? nia lekalstw. Testoi!"ne Ę naipiem na zwierzętach płci męskiej, a poMa bardzo dużo wspólnego z oczekiwaniami elektoratu Zwłasznaiczęścieina mężczyznach. Tak jest po prostu taniei, W tem polityce która ma odpowiadać samorządowej, cza kiedy mówimy o na oczekiwania ludzi. A ludzie mają płeć. I w związku u t},n maią tycznych opracowaniadl dotyczących testowania leków można zna-
Ę-
również różne role społeczne. Szwedzi próbują zadawać sobie pytania, w iaki sposób różne działania wpfur,ają na s1tuację kobiet, a w iaki na mężcz}zrr. czy są różnice, a ieślitaĘ to co oznaczają. Samo sprawdzenie, co rnożna zrobiĄ by było mniej wlpadków spowodowanych opadami śniegu, zacąrna prowadzić do analizy sltuacji, którą naą,ł,ramy analizą genderową. Bardzo lńię ten przyldad. Ifulejny -,też Ze szwecii, bo Szwedzi robią duzo na poziornie lokalnlłn. W Kalmarze niewiele kobiet korzystało z nocnych autobusów. Zbadalo dlaczego. BĄ się drogi od przystanku do własnych dornów. Zmieniono Więc s}§tem jazdy autobusów. Nocą kierowca miał obowiązek zatru}mać się na żądanie przed domem pasżerki. Wlpuszczał ją przednimi drzwiami. Upewniał się, że nikt za nią nie idzie.
leźćuwagę, że pierws4łn kólikiern doświadczalnym płci żeńskiei iest kobietą która kupuie lekw aptece. Rzadko robi się testy specialnie dla kobiet. Są o wiele trudniejsze i droższe, bo kobiety mają mie-
sięczny cykl hormonalny i w różnych momentach różnie leaguią. Byłam w glm roku na ciekawej konferencii dotyczącej naŃi i IóWności płci. Przyjechała tam Londa Schiebinge1 profesor z Uniwers},tetu Stanfolda W USA, która jako pierwsza zajęła się historią medycyny pod kątem genderowym. Mówiła o przypadkach śmierci
wlniku prryjmowania nowych leków - w ostatnich latach Zmarło dziesięć osóĘ w qrn osiem kobiet. Czyli pźyięcie tego, co męskiel
w
za normę i ignorowanie różnic biologicznych ma konłretny qT niar. To teraz o pieniądzach. Jakie są korzyściz gender? wysokieobcasy.pl.
28 GRUDNlA 20]3. Wysokie obcasy
Czy pani wie, jakie firmy lepiej przeszĘ przez k4ąn finansorły w 2OÓ8 r.? Takie, w hórych w radach nadzorczych było więcej kobiet, niż takie, \fl kórydl kobiet nie było. Dlaczego? Najprcstsze w}tlunaczenie to chęć i gotowośćdo podejmorłania n7zyki Okazuje się, że mężczyźni są bardziej skłonni, by ryzykować cudze pieniądze, ostrzejsze, niepełme tralsakcje. Kobiety są ostlożnielszó i bardzie; zachowawcze. Tak je uychowano. Akurat tu przy-
ifi
sposób inst}tucje pństwoPoza gender index badaliśmy, w wytiąĄą się z prowadzenia polityki równości płci. W q,łn raporcie Polska wygląda dosyc mamie.
we
Dlaczego? Polska jest poniżej średniej europejskie|. DopieTo teraz powstał po uzgodnieniach międzrTesorto\flych Kmio\ay Pro8lam Działań na rzecz Róvnego Traktowania. Doprowadziła do tego pełnomocniczka rządu do ipraw róWne8o traktowada minister Kozłowska-Rapzeciwdziałanie dyskry-łn!nacii na qm, niosło to dobry skutek Myśląbardziej z perspektywy ostlożności iewicz. Zapisano W nim m.in. przemocą wobec kobiec. w rodzinie, rł,obec osób prary, z walkę ku przy zarądzanit jedynym z niewielu krajów UE, który tego LGBT. Polska była i ,u.or,rra być coraz szeźei dyskutowane, by była rówW t"j nie miał. na reprózentacja kobiet na stanowiskach deqzyjnyó. I tu zahaczaZ naszych badań ulnika też, że bTakuie danych na temat budmy o ten trzeci poziom kor4l.ści z gender żetq który rząd przyznaje na politykę rólłnościpłci. Rząd ma dane
'
ó*
Czyll?
Tego, co dotyczy glębsrych zmian.
DługodlstansorłyĄ społecz-
nvch, cywilizaryjn}ch. Nie doraźnydr. lecz trwalszych. Podam przykł'ad: pioszę spojrzec jaksię zmieniło podejście do rodzicielstwa Te, raz kobieta i mężcązna mówią razem: Jesteśmy W ciąż,!/. ojcowie zajmuią się dziećmi, rłychodzą na place zabaw, prowadzą wózki, Zupełnie inaczej było w poprzednim pokoleniu. Płeć kulturowa wlznacza nam właściwedla danego czasu mieis, ce w społeczeństwie. Perspektywa genderowa pozwala to zmieniac Stawia też pltania dotyczące dostępu kobiet do stanowisŁ tego, ko ma wp\rr na podejmowanie decyzji. Kornisja Europejska badała udział i funkcjono\flanie kobiet § instytucjach badawczych i naukowych. W całej Euopie stat!§q*i niezwl,kle ciekarve Średnio więcej studentek niż studentów zaczu,]a nau}ę na rryższej uczelni. Jakieś60 proc. to kobiety. Na studiach
Ę
dokoranckich ta sytuacia już się zmienia. Częśćkobiet odpadł pojawia się rodzina. Przy następn}.rn stopniu naŃoslm 1tuaQa
ą ńżTice Eię qtŃami profeso
drastycznie się odwraca i w zależnościod kair.L bo
dzy zachodnią a wschodnią Europą, stanowiska z rów zajrnuje 14-20 proc kobiet. Malo. D|aczego? Momentem, który ma duże znaczenie, jest urodzenie dziecka. Ffektywnośćkobiet naŃowczyń wówczas spada Zaczynają mniej publikowaó W qłn samym czasie mężcąZą kóry ma rlziecko, jest bardzo aktylvny zawodowo. Jego efektywnŃć łzrasta. Oicostwo skłania mężczyznę do pracy. Może dlatego, że w rodzinie po pojazwiąńeńu się dziecka, niezależnie od tego, jak lównościowy się zeĘ bardzo łatwo odtwarza się tradyryjne role. Ibbieta zaimuje 'est niemowlęciem, a mężcą,zna z kolei ma poczucie, że musi utrą.łnać rcdzinę, Łatwiej mu też powiedzieq że musi Zostać w placy, żeĘ trochę łq,rnigać się od obowiąków domowydl Porozmawlalmy o tYn, co lest na naszym podwórku. ElGE zaprezentował We Wźeśnlu2013 r. badania nad równośclą 8enderową W uE. Jak wypadla Polska?
Splawdzaliśmy to narzędziem zwanlirn gender index. Dzięki Biemu zbielamy te same dane dotyczące różnic s}tuacji kobiet i mężczyzn w różnych kajach. Badamy pod kątem genderowym takie obszary jalc praca, pieniądze, wiedza, czas, władza i zdrowie. l0o punktów oznacza całkowitą róuność. Nikt tylu nie dostał. Ze śrefuiej wyszło, że Europa jest w połowie &ogi do równości. Polska zebrała w sumie 44 punkty. Nie jest źlą dużo kobiet u nas pracuie (64 punkty), ale naigoźei z czasem Wolnyrr, dostaliśmy tylko 20 punktóW. Szwecja i Finlandia otrzymały po 63 punkty, Dania ź ó4. Tu badano m,in zajmowanie się domem" dziŃm| udział w kulrurze, spolcie. Okazało się, że kobiety zajmują się główrrie domem i dziecnri. MężczyźniWięcei W czasie woln}T n koTzystają Ze sportu iz
kultwy.
Kiepsko jest też z dostępem kobiet do władzy. Polska otrą,mała punkty. Najlepiej iest w Szwecii, któIa dostała 74 punkty, i Finlandii - ó8 punktów. Badalo liczbę kobiet w parlamencie, samorzalaĄ na ministeńa]nych stanowiskach. 3-+
vysoldeobcasy.pl .
28 0RUDNlA 20]3.Wysokle Obcasy
na temat budżetu przeznaczonego ogólnie na
politykę róunościową
czyli na wsrystkie formy dysĘ,T ninacji, niekoniecznie ze względu na płeó
Mam czasem wrażenie, że tTaktuie się gendel mainstleaming jak kwiatek u kożucha. Nasz raport jest alarmem. Mam nadzieję, ie nikt nie chce być najgorsąrm uczniem w klasie. Są pewne zobowipania i naleĄ się z nich wyłiązaó Jakle zobowiązanla? Choćby postanowienia trakatu amsterdamskie8o Z 1997 r., czyli wprowadzenie gender mainstleamingu ]'ako strategii politycznej obowiąujące| panstwa członkowskie. Ale stritegia sgnder malnstreamingu podobno stol W Wlelu kra.|ach jak nieodpalonysamochód. I to stoi w szczel,lTn polu. Co się okazało? Z puktu widzenia realizołania zobowiązń, stwoźenia urzędl1 który zajmuje się równoś-
cią wlposżenia te8o ulzędu W kompetencje i śIodki- iest_dobźe, Gorzei kiedy zaczynamy pytag w iaki sposób ten urząd działa" Można powiedziec, że mechanizm istnieje: samochód miał byc, więc iest, W większości prąpadków osoba, która ma go prowaale nie
iedzie.
dziE nie posiada pnwa iazdy, upnłnień, ńe umie uruchornić polityki równościowej. Spoirzeliśmy na budżet brakuje benryny. To jak iechać? Popatrzyliśmy, iak powiązarry jest ten rnechalizm z innlT ni obszarami działń rządu Dróg któqłni to nasze auto ma się poruszać. Samochód stoi w szczerym polu. Te po\triąZania nie istnieią W takim stopniu W iakim powinny istnieó są oczyr,viściekraje championy, któIe - pozostańmy pfzy metaforyce motoryzacyjnej - zbudowały i autosfuady, i drogi dojazdowe, mają benąmę i kierowców.
a ostatńo także Hiszpania i Flancia. Polska jest daleko w ryle Najlepsza sltuacia ńńd krajówrłschodniei Europy jest na Litwie, Między inni.łni iest tam międzyministerialna komisja odpowiedziaha za wdrażanie polityki rówlościowej, choć to ieszcze nie iest pełny ploces mainstreamingu. co to znaczy? W każdi.,n ministerstwie powinna być komórka odpowiedzialna za gender mainstreaming. Jeślimówimy np. o lolnictwie - w miństeńtwie musi być choć jedna osoba, łtóra zajmie się problematyĘ srtuacji kobiet i mężczyzn na wsi, czyli na przykład L:westią własności ziemi" tego, do kogo należą gospodarstwą kwestią ilości pracy, dochodów, dostępu do sfużby zdrowia, opieki nad dziećmi. paTo powlnna być praca u podstaw. Ludzie nle Wiedzą o tym, o czym
To
kaje skandlnawskią
przedszkole" ni móWi. Proszę spojrzeć na program "RóWnościowe flnansowany z uni|nych pl€niędzy. Ma uczyć dziecl tolerancll iróWn€go łaktowanla, a co się dzlele? Słyszałam,straszy się nim rodziców. Dlatego uĄ,ażam, że wie-
niezbędna. OsoĘ odpowiedzialne za prowadzenie poliryki muszą mieć wiedzę, żeby móc prowadzić skuteczne równościowej 'est działania. Bez zrozumienia i odpowiednich kwalifikacii tego się zlo, bić nie da. EIGE tym się zajmuje - doradzaniem i przekazyrłaliem wiedzy kajom członkowskim. dza
A u panl skąd slę ten gender wziąl, ten feminlzm?
l0
TWARZE
Mam starsze8o o pięć lat brata. To W}§tarczyło. Nie potlafiłam zrozumieó dlaczego w domu nasze obowiązki miĄ być inne. Jedy, nyrn stałrm obowiązkiem mojego brata było w}aloszenie śmieci.Ja miałam przygoto ,,,,\^,ać prostsze składniki obiadu. Obierałam ziem, niaki, zanim mama wróciła, Potem zmlr,vałam po całej rodzinie. Buntowala slę panl? To była jedna ciągła awantula. Dlaczego znowu ia? Brat nigdy nie zaproponował, że mnie zastą)i. No właśnie,mamy odpowiedź na pytanie, dlaczego tak trudno zmieniać porządek społeczny. Sfera społeczna i polityczna miesza się z obszarem indy,rridualrry,m. Przecież gdyĘ.łn ja byla w S}tuacii, W którei nic nie musiałablłn robić, to czy chciałabym zmian, gdyby kośmi powiedział, że ta druga osoba jest do te8q by te Wszystkie rzeczy robić za mnie? Ale pani była nlepokorna.
Mialam w sobie ducha przekory i potrzebę zadawania pytań.
Moi rodzice przyc4.nili się do te8o, że taka jestem. ZaWsZe kieĄ rozmawialiśmy, mówili; ,Wiesz co, najpierw pomń| zastanów sią przecież wiesz. A jak nie wiesz, skoncentruj się, może coś łl.tnyślisz'. Z domu wlmiosłam koniecznośćciągłego myślenia" Kiedy pod koniec lat 90. pracowałam iuż w Ośrodkulnformacji Środowisk Kobierych, przyłvoziłam do domu feministyczne bilrletyny. Mama nią ale ojciec bardzo skrzętnie je cątał. Wziął mnie kiedyśna bok i mówi: wiesz co, ty masz rac|ę. Ale proszę cię,
"Basia, ty nic ńe móW mamie'. co chclal dać do zrozumlenia? Nie dyskutuj z nią na ten temat, nie próbui je; pEekonwac, ńe siej fermentu. Rodzina zwykle robi wszystko, by utrzrmywać się w ramach takiego obszaru, jaki jest wygodny dla wszystkich. To dotyczy poglądów politycznych, obyczajowycĘ pracy. U nas było tak samo. Miałam tradyryjny dom. Rodzice pracowali rv oświacie,a podział obowiązków domołych był taki, że głórłnie mama zajmowa_ la się domem. Nie rozmawiała ze mną za dużo o rólł.rrości,ale akceptowała moją dlo8ę zawodową Pltała często: Ńo tam w placy?". Do tej pory Tozmawiamy, szczególnie kiedy mama widzi w telervĘi Jnoje koleżanki', jak nazlv,a osoĘ o feministycznl,ó poglądacĘ i chcą żeĘrm powiedziała jej swoimi słowami, o co im chodzl Bardzo dużo ieźdzlłapanl po śWigcle, Wszędzle pracowala na rzecz kobiet. Moie po&óżo\flanie zaczęło się po szkole średniei. Mieszkaliśmy w olszqmie. Chciałam studio\^r'ać historię sztuki, kóreitam nie było. Rodzice zgodzili się, Ęm wyjechala do inrrego miasą do dziadków, żeĘ mieli na rnnie oko. Musiałam wybrać Poznń.
Ins§,tut Histońi sztuki w tym czasie był miejscem fermentu intelektualnego. Miałam koleżankę, która chodziła na wykłady do prot Siemieńskiej w Warszawią jakoś przed stanem wojennytn. Ewa
prąłłiozłaz \{arszawy pierwszą ksiązkę feministyczną -
"Ihe Sceptical Feminisf Janet Raddiffe-fuchards. Ta lrsiąiła uświadomiła mi, że w ferninizmie nie chodzi o to, że się nienawidzi mężczyzn. Chodzi o podstawowe zasady rórł,rrości i sprawiedliwości. chciała panl nawracać lnnych? Zwłaszcza kiedy pracowałam w Instytucie Histońi Sztuki, gdzie dostałam po studiach stanolrisko techniczne, w lataó 80. Wydawało rni się, że jeĄny sposób myślenia o świecie to feministyczny. Neofici tak mają. Myślałam, że tą czego się dowiedziałam, jest oczFĄ,iste, polega po prostu na nie\^riedzy. Wystarczy ludziom powiedzieć. Oni się dowiedzą i zlozumieją. Ludzie rzecąłłliścienie mieli dobrego dostępu do książeĘ więc można bylo mieć nadzĘę, że chodzi o poszerzanie horyzontów. Dużo mówiłam swoim kolegom wykładowcorn, że kobiet powinno być więcej w polityce, u władzy. Zwracałam uwagę, jak sztuka przedstawiała kobiety w różnych okresach. Rzuciła pani instytut, Pojechałarn do Holandii na wakac|e, w 1984 r. Małtrn fiatem, na dwa tygodnie. Zostałam na dziesięć lat. I(oleźanła zaprosiła mrrie do domu, w któryłn mieszkali squattersi. Starała się rytłumaczyi
Przecież gdybym ja była w sytuacji, w której nic nie musiałabym robić, i bylaby druga osoba od tego, by wszystko robić za mnie, to czy chcialabym zmian?
na cz}m to Wszystko polega: tutaj tacy ludzie Zajęli pustostan, od-
remontowali, temz mieszkaią w komunie. Nie miałam pojęcia, o czlm ona mó\^/i, Nigdy wcześniej nie sĘszałam o nicą,,rn podobn}m. Miałam Wtedy 25 lat. Zaczęłarn rozmawiać z tlrmi ludźmi i oka_ zało sią że istnieie cały ruch społeczny będąry protestem przeciwko
polityce Amsteldamu. Miasto podnosiło ceny nieruchomości, a jednocześnie byli ludzie, kórzy nie mieli gdzie mieszkać I w ich obrońe powstał ruch społeczny. Squattersi lemontołdi pustostany i oddawali je qłn bez dachu nad głową. Mlłślałam;niemożliwą tu po\flinna przyjśćmfida i zrobić porądek! To był pierwszy moment, kiedy zrczumiałam, że istnieje w realrrl,rn świecie coś takiego jak przestrzeń społeczna. I że polityka to nie tylko zmiana systemr! ale rórĄ,nież wspólne działania na rzecz innych w skali miko, Paniz unlwersytetu poszla mleszkać ze squattersaml? Byłam zafasqmowana ich kulturą, pociągała mnie czystośćin, tencji. W PRL-u wszystko było zakłarnane. Decyzję, żeby zostać w Holandii na dłużej, podejmowałam powoli. Chciałam rozgryźć, o co chodzi squattersom. Jak rozgryzę - pakuię się i wTacam. Okazało się, że bycie częścią Amsterdamu z lat 80, by}o bardzo włinl.łn przeżyciem. l\,{iałam swój pokói na squacie, ł,r' miejskim pałacu z x\lII \\ieku. czteiopiętrosrrn \a lażdl,m pięfize po trzy mieszkania" \ż dole brlo społeczne przedszkole W ten a]tematywny ruch blł, zaangżorrarre różne grupy osób: lekarze, którzy za darmo praimolr"li nieub€zpiegon},d! prawnicy, przedszkolanki, pracownicy społecznt Ęam pod wrźeniem. Naprawdę dobrze mi się żyło w Holandii, nie óciałam wracac A późniei poznałam mojego męża, co mi pomogło w niepodejmowaniu decyzji o powlocie.
Migszkallście na squacle?
Nie. EdĄ miał swoje mieszkanie. On był povąclq.m oĘruatelerą pracował jako bioĘ i informatyk A ja pracowałam dorywczo, robiąc najróżliejsze rzeczy,które
robią imigranci - w hotelu, \^, recepcii. Dodatkowo studiowałam rełserią intelesowałam się filmem. Rodzina myślała,że się ustatkowałam. No, ale nie. Mój rozwód po wielu latach, był dla nich trudĄ,,T[ plzełciem. W Holandii zaczęla pani zaimować slę problemem handlu kobletaml,
W latach 90. największa grupa kobiet pracującyó wtedy w prost tucji W Holandii to byĘ Tajki i Polki. La Strada holenderska, ol8anizacia Zajmuiąca się przeciwdziałaniem handloń kobietami, załoĄła oddział w Polsce. Zaangźorłałamsię, ZałatwiĄśmydziewc4mom możliwośćpowrotu do kaju na bezpiecznych warunkach.
Nie było wtedy żadnych uregulowań prawrrych dotyczących haldlu ludźmi. Kobiety ofiary handlu ludźmi były uznawane za nielegalne imigrantki. Wysfano je do ich kajów, nie otrz}.m}ĄMały pomocy, Często tnfiały do facetów, którzy wlłrlozili je ponownie. Zaczęłam Wtedy patrzeć na kontel§t międz}nalodo\4y praw kobiet, Do jakiego stopnia ule8ulowania prawne i działanie inst!,tucii międzlnarodowych są \^r'ażne. Blałam udział w dzia}aniach na rzecz stworzenia konwencii ONZ dotyczącej handlu ludźmi. Przeciwdziałaniem handlowi kobietami zaimowałam się potem takze na BałkanacĘ w kajach dawnej Jugosławii, w Rumunii, BĘawysokleobc8sy. pl . 28 GR!I]NlA 20]3. Wysokle obcasy
ll
rii, Mołdawii, Byłarn dezależną ekspertką, pracowałam dla Biura Wysokie8o Komisaźa Praw Człowieką oB\ĄĘ i UNICEF-u. W 2ooo r. oNZ prżyiąłkonwencję dotyczącą pźestępczości zorganizowarrej. Miała protokól dodatkorły dotyczący handlu ludźmi. Uznano go \ reszcie Za przestępstwo i zaczęto wpisl,v,ać do kodelisów kamych. Przy okazll La strady wyjechala pani na dwa lata do Tallandii, źnowu przeclwdzialać handlowl koblgtami. l Wróclła stamtąd, bo bała slę o swolą omeryturę,
Nadat się Ęę! Miałam wtedy 40 lat, To iest iednak jakaś granica. Do człowieka zacz\na docierć że okes nastoletni rniĘ. Ponyślałain czas wróciĄ za|ąć się normalqlm życiem, płacić składki, wróciłam w roku 97 i zaczęlam pracę w ośrodku Informacji Środowisk lfubierycĘ kóry kiedyśpomagałam założychzyiechalam do Polski także zó względu na rodziców. Zdałam sobie sprawę, że oiciec jest \^r' pode-
szłl,rnwieku chciałam być bliżej, I tak dosyc spokojnie przyjmorłrali, ż€
ci€le
śmigarn po świecie, rzadko zahaczając o Polskę.
lok panlteraz patrzy na Polskę, to co panl sobie myśll? Żb iest o8lornia różnica w porównaniu z qłn, co było 25 lat temrl Cokolwiek by mówiĄ zaszĘ pozltyrrne zmiany. Na początku lat 90. nie było schronisk dla ofiar przemocy domowei, Centrum Praw
RaĄ, Ibbiet Eulopy o przeciwdziałaniu i zwalczarriu przemocy wobec kobiet
które maią daleko, żeby was dogoniC. Odpowiadają jlo absolutnie nie tłumaczy tegq że w Sałiecji za mało się robi". Lubl pani swolą pracę?
Bardzo. Nie zamieniłablrrn iej na żadną inną. A niewiele brako-
wało, b}łn feministłą ńe została. Jak lo? Bylam w latach 70. na zimowisku W Nowei Hucie. Zawieźli nas na spektakl do teatru. Jfieśso$ealistyczne przedstawienie, przedziwne. Po przedstawieniu ruyszedł na scenę akor, baIdzo przysto'-
Miał pogadankę dla młodzieży na temat Polski, patriotyzmu. Mówił pięknie i byl piękny. Miał oficerki, porwał salę porwał mnie. ny.
c4łn mówił, specjalnie nie rozumiałam. Po jakimśczasie dowiedziałam się, że związany był z na§onalisĘczn}Ąn stowaźysz€ńem Grunwald. Potem o nich pocz},,tałam, przeraziłam się. Ale proszę spoirzeć, jak łatwo manipulować ludźmi, zwłaszcza młod},,tTti. Jak łatwo l^,ciskać półprawdy, ldarnstwa. Tak samo dzieie się z t],T n \Mszystkim O
wokół gender. Trzeba cĄ czas rqłśleć. Dobize, że w Nowej Hucie byłam tylko na chwilę i że przestaĘ mi imponować oficerki. Nie wiadomą czy nie byłablT n teraz gdzie inrlziej.
r
dopiero powstawało. Teraz Polska podpisała konwencię
wl§ótce uamierza ją ratyfikować. Mam wrażenie, że z punktu łidzenia rtie]u ludzi zmiaq- zasń, zĘt szybko. Może dlatego dżnĘ sią że Dagle poialił się rt debacie
i
gendel? Dla nnie ta miaDa iest ieszrze za rsolna,!e każh ma il.oą
perspeĘłę KiaĄ, roruałriam z kolprąnkami Saredtaml móuią mi J.Jic sĘ u nas Eie dzieie, Eauy strami€
indq dośtah 74 lx.Eldy, bBnbo dużA one óciits wynik ideahy - l0O. Dziwię się i mół,ię §ą kraĘ
Szwecia w gender
Ęby osiągnąć
zĘ srtuacię lł, Salecii'.
Wffi-
Bańara Limanowska będzie gośclem EWy Podolskiej w płogramie.TOK, TOK na Wysoklch obcasach" w soboĘ o epdz 16