"Яруу сэтгэгч" сонин No 8

ßðóó ñýòãýã÷

åðòºíö ÿðóóñàõóé...

îþóí óõààíû õîîë

2007 îí 02 ñàð ¹02

îþóíëèã çóóíû õ¿ì¿¿í òàíä çîðèóëàâ

Ìîíãîëûí Ëåêòîð òºâ

Ñàð òóòàìä Óëèðëûí çàõèàëãà 900¥ Íýìýëò çàõèàëãà 600¥

боловсрол х¿нийг боловсруулдаг уу? “Èðýýä¿éí ìàíëàéëàã÷” òºâ “Ñýòãýëèéí òîëü” ñýòãýë ç¿éí òºâ Îþóíû ÷àäâàðûí IQ òºâ

Ãàäààäàä ñóðàëöàõûã õ¿ñâýë

Õóäàëäàõ ¿íý 320¥ (Сонин борлуулах бїх цэгїїдээр худалдаалагдана. “Монгол шуудан”-гийн бїх салбараар, оюутан сурагчид сургуулийнхаа номын сангаар захиалах боломжтой) Óíøààã¿é íü óíø õýðýã áîëîã Óíøñàí íü äàõèí óíø áèëýã áîëîã Óíøñàí, ñàéí ìýääýã íü àìüäðàëäàà õýðýãæ¿¿ë Óíøñàí, àìüäðàëäàà õýðýãæ¿¿ë÷èõñýí íü Õàæóó äàõü õ¿íäýý, ¿¿íèéã õýðýãæ¿¿ëõèéã çºâëºæ ßàæ õýðýãæ¿¿ëñíýý çààæ ºã, áàÿðëàëàà

Та амьдралыг яаж харна амьдрал тийм л байдаг

“Àìüäàð÷ áóé òà ÿðóó ñýòãýâýë Àìüäðàë ººðºº ÿðóó ñàéõàí”

Бие бялдар- Îþóí óõààí

Ñàÿàð

“ÂÈÏ êëóá” ÒÁÁ

Õîäîîä õººðõèé ¿íýëýãäýõ Èõ Õºëãºíèé Óëàìæëàëûã Õàäãàëàõ Òºâ

20-ð ÇÓÓÍÛ ÌÀÍËÀÉ

Уур хилэнг номхотгох нь

Òºðñºí ºäðèéí ºí㺠òàíûã òîäîðõîéëíî

Øðè ×èíìîéí òºâ

Öýöýí ñàéä Áèéðáàë

дагинатай амьдармаар байна уу

Ñàíõ¿¿ãèéí ýðõ ÷ºëººíä õ¿ðýõ ¿¿? АЗ ЖАРГАЛ,.. АМЬДРАЛЫН ЗАРЧИМУУД

Дотоод сэтгэлийн хувьсгал хийе ßðóó ñýòãýã÷ ñîíèíã äýìæèã÷ Гэрэлтэй цонх студи хїїхдийн их дэлгїїр www. .mn - èéí õàìò îëîíä ìàø èõ áàÿðëàëàà

МYОНТ

ÀÇ

Эх орныхоо эзнийг ¿г¿йлэх¿й

ßðóó’Ñ

îþóí öýíãýýõ òîãëîîì

Õîòûí òºâ íîìûí ñàí äýýð õ¿ðýëöýí èðæ îþóíû òîãëîîìîîð òîãëîõ, çààëãàõ ¿éë÷èëãýýã àâ÷ õ¿ññýí òîãëîîìîî õóäàëäàí àâíà óó ¿íý: 400- 1600 òºã 13 òºðëèéí òîãëîîìòîé îþóíû òîãëîîìûí áàãö- 10000 òºã

ÌÓÈÑ-ÔÝÑ-ÃåîÔèçèê-3 Ä.Öýðýíáàò “Åòðºíö îðøèí áàéõ íü”

2 ßðóó ñýòãýã÷ Ç¿éðëýøã¿é òàíñàã õèâñýí äýýð ºäºí õºíæèëòýé óíòñàíààñ Ç¿ëãýí äýýð ñóóæ óðñãàë øèðòýõèéí æàðãàëûã õýëýõ þóí? Õàðü ãàçðûí äàðñ øèìæ, áóéäàí äýýð òóõàëñíààñ Õàð öàé îî÷èëæ, õàäàí äýýð ñóóõûí àìòûã õýëýõ þóí?

* * * Áèò¿¿õýí ìàíàíä òººð÷èõñºí ìýò Áèä ÷èíü îäîî õààøàà ÿâæ áàéíà äàà Áàðààí ºäð¿¿äèéã ýëýýñýýð Áàðàãòàéõàí àìüäðàëààð äóóñàõ íü ¿¿ äýý ¯ã¿é ýý, àíä ìèíü ãóíäóóõàí áèòãèé àëõ Ãàð äýýð ÷èíü ãàéõàìøèãò áîëîìæèéã òàâüæ áàéíà Øèäýò õèâñ ìýò àãóó ýíý áîëîìæèéã ø¿¿ðýí àâààä Æèã¿¿ðòíèé äàëàâ÷ óðãàñàí ìýò ä¿¿ëýí íèñýýðýé Ãàë öîãòîé àìüäàðúÿ!

* * * Äýëõèéä çààâàë æàðãàõ ãýýä ÷ ÿàõàâ Äýðãýä ìèíü ýýæ ìèíü ë áàéâàë çîâñîí ÷ ÿàõàâ /îõèíû òýìäýãëýëýýñ/

àç æàðãàëûí ýðýë Àç æàðãàë õààíà áàéíà?

Àç æàðãàëûã ãàäíààñ õàéãààä íýìýðã¿é. ×è ÿìàð ÷ èõ ç¿éëèéã îëæ àâëàà ãýýä àç æàðãàëòàé áîëîõã¿é ë áîëîâ óó. Ãàð óòàñ, ìàøèí, áàéøèí ãýýä ë… Õàðèí àç æàðãàë ÷èíèé äîòîîä ñýòãýëèéí ã¿íä áèé. Çàðèì áàÿí òàðãàí õ¿ì¿¿ñýýñ èë¿¿ àç æàðãàëòàé áàéæ ÷àääàã ÿäóó õîîñîí õ¿í ÷ áàéäàã. Àç æàðãàëûã äîòîîäîîñîî õàéõ õýðýãòýé. Õ¿í ººðèéíõºº äîòîîääîî àìàð àìãàëàí, õ¿ñýë øóíàëã¿é áàéâàë àç æàðãàëòàé ñýòãýë ººäðºã áàéõ áîëíî. Ãàäààä åðòºíöèéí ýëäýâ õóâèðàë ººð÷ëºëò, õºíäëºíãèéí ç¿éëýýñ áîëæ ººðèé㺺 çîâîîí óóðëàæ áóõèìäàõ õýðýãã¿é. ªºðèéíõºº ñýòãýë ç¿ðõèéã áàðüæ ÷àääàã áàéõ õýðýãòýé. Ãàäààä íºõöºë áàéäàë áîë õ¿íèé äîòîîä ñýòãýëèéí ã¿íä ÿìàð ÷ õàìààðàëã¿é ç¿éë. Àç æàðãàë ãýäýã áîë ýä õºðºíãº, ãóòàë õóâöàñ, çóãàà öýíãýë áèø. Õ¿í ýä á¿ãäèéã îëæ ÷àäñàí ÷, àç æàðãàëûã ë îëæ ÷àäñàíã¿é. Çàðèì íü ò¿ð çóóðûí çóãàà öýíãýëèéã àç æàðãàë ãýæ áîääîã ÷, ýíý íü ¿íýí õýðýãòýý õîæìûí çîâëîíãèéí ¿¿äýë áîëîõ íü ÷ áèé. Àç æàðãàë òàíû äîòîð ë áàéãàà…

Мэдлэгийн ноёрхол

…

ýäãýýð õ¿ì¿¿ñèéí ààð ñààð ç¿éëä áóõèìäàõ, ¿ãëýõ, ÷àíàðã¿é õºäºëìºðëºõ íü óëñ îðíû äýýð ñºðºã á¿ðõ¿¿ë ¿¿ñýõýä ÷àìã¿é íºëººëäºã. Èéì õ¿ì¿¿ñèéã äàõèí õ¿ì¿¿æ¿¿ëýõ. ¯¿íèé òóëä îëîí íèéòèéí ìýäýýëëèéí õýðýãñëèéã àøèãëàæ, õ¿¿õäèéí çóðñàí çóðãààð ÷èìñýí îðöíû õàíà ìýò íèéòèéí ýçýìøèë ãàçðûã áàéãóóëñàí ¿ëãýð æèøýýã ºðãºí ñóðòàë÷ëàõ õýðýãòýé. Åðºíõèéëºã÷ áîëîí çàñàã çàõèðãààíû áàéãóóëëàãà îðö, æîðëîí, ãóäàìæ, òàëáàé, çàì, ã¿¿ð, õîò òîñãîí, öýöýðëýãò õ¿ðýýëýí çýðýãò àðèóí öýâðèéã ñàõèõã¿é, ñàíàà÷ëàãàã¿é áàéäëûã õàëæ, ýíý ÷èãëýëä ñàéí àæèëëàæ áóé õ¿ì¿¿ñèéã äýìæèí óðàìøóóëàõ õóóëü òîãòîîìæ ãàðãàõ íü ç¿éòýé. Õ¿ì¿¿ñèéã “îëîí íèéòèéí ãàçàð äàõü öýâýð öýìöãýð, äýã æóðàìòàé áàéäëûã ººðèéí ãàðààðàà á¿òýýíý” ãýñýí çàð÷ìûí äàãóó àæèëëóóëæ ñóðãàõ íü ààæèìäàà ñàéõàí ñýòãýë äàâàìãàéëæ, ñî¸ëûí ò¿âøèí, õºäºëìºðèéí ÷àíàð ñàéæðàõàä õ¿ðãýõ

Бид

л

çýðýãò õàíãàëòã¿é àíõààðàõ íü óëñ îðíû äýýð ñºðºã á¿ðõ¿¿ë ¿¿ñýõýä íºëººëäºãèéã îéëãîõ íü ÷óõàë. Õàãàñ òýíýã õ¿ì¿¿ñò çîðèóëñàí, îé ãóòàì çàæèëæ áóé áîõèíû ðåêëàì, ýñâýë ýíý åðòºíöèéí öîðûí ãàíö àç æàðãàë áîë ýìýãòýé õ¿íèé àðèóí öýâðèéí õýðýãëýë ìýò çàðëàõ ðåêëàìóóäûã áàãàñãàí ðåêëàì ñóðò÷èëãààíû ÷àíàðûã ñàéæðóóëàõ õýðýãòýé. Øèíæëýõ óõààí ãýäýã áîë çºâõºí í¿¿ð

тохиолддог

10

Àçûí òýíãýð çîðèãòîé õvìvvñèéã èíýýìñýãëýí óãòàæ àâ÷èõààä äàðàà íü ... äàðàà íü øîîëæ ýëãýý õºøòºë èíýýäýã. Áèäíèé õóâüä äàâæ ãàðàõûí àðãàãvé õvíäðýë áýðõøýýë ãýæ vãvé. Ǻâõºí äàâæ ãàðàõ ãýõýýð çàëõóó õvðýýä áàéäàã áýðõøýýë ë ãýæ áèé

öàðàé, íýð òºð áèø þì. Øèíæëýõ óõààí íü ìýäëýãèéí íî¸ðõëûã òîãòîîñíîîð ñýòãýëèéí ýíåðãèéí õóóëèàð ñºðºã ñýòãýëèéí ¿çýãäë¿¿äèéã ýñýðã¿¿öäýã áàéíà. Æ íü: Òåëåâèç þì óó, ñîíèíä “Ýðäýìòýíòýé õèéñýí ÿðèëöëàãà” áóëàí îðóóëàõ þì áîë, ýíãèéí õ¿ì¿¿ñ ìàðãààø íü áîõèð îðöûã õàðààæ ç¿õýõ áóñ, õàðèí òóñ ñýäâèéí òàëààð öîãëîãîîð õººðºëäºõ áîëíî. Ìýäëýãèéí íî¸ðõîë íü ñàéí ñàíàà, õàéð ýíýðýë çýðýã ¿çýãäë¿¿äòýé çýðýãöýí îðøäîã áºãººä ýäãýýð íü íºãºº åðòºíöèéí òîðñûí îðíû (äîëãèîí õýëáýðèéí àìüäðàëûí) ¿íäýñ íü áîëäîã. Õàðèí áèä áîë ãàçàð äýýðõ àìüäðàëûí áîäèò õýëáýð òºäèéã¿é ìºí íºãºº åðòºíöèéí õ¿¿õä¿¿ä þì. ...Ýõ îðîí÷ ¿çëèéí ¿¿ðýã íü àðìèä áîë öýðãèéíõíèé ñýòãýëèéí äýì, óëñ îðíû òóñûí òóëä õºäºëìºðëºõ õ¿ñýë, ýõ îðíîî õàéðëàõ ¿çýë ãýõ ìýò ãàðààð áàðèãäàõã¿é ÷ óëñ îðíû àìüäðàëä àñàð èõ íºëºº, à÷ õîëáîãäîëòîé áóñàä îëîí ç¿éëñ þì. Ýõ îðîí ÷ ¿çýë ãýäýã íü àéìøèãò ñºðºã á¿õíèéã ýñýðã¿¿öýã÷ ýåðýã ñýòãýëèéí ýíåðãèéí íýã õýëáýð þì. Óðàí á¿òýýëäýý ýõ îðîí÷ ¿çëèéã áàéíãà øèíãýýæ ºã÷ áàéõ íü ç¿éòýé. Ýõ îðîí÷ ¿çýë áà ýõ îðíîî ãýñýí ñýòãýë òºëºâøñºí óëñ îðíûã á¿ãä ìàø èõ õ¿íäýëäýã.

þì. Îëîí íèéòèéí ìýäýýëëèéí õýðýãñë¿¿äèéã ¿íýõýýð “äºðºâäºã÷ çàñàãëàë” áîëîõ, àðä ò¿ìíèé ºìíº òîäîðõîé ¿¿ðýã õàðèóöëàãà õ¿ëýýäýã áîëîõûã íü îéëãóóëàõ õýðýãòýé. Îëîí íèéòèéí ìýäýýëëèéí áàéãóóëëàãóóäûí óäèðäëàãà íü ¿ðãýëæèéí ýðõ ìýäëèéí òºëººõ ýöýñ òºãñãºëã¿é çîäîîíûã ñóðòàë÷ëàõ, àìüäðàëûí ýåðýã òàë, øèíæëýõ óõààíû îëîëò àìæèëò, õ¿íèé èäýâõ ñàíàà÷ëàãà

Амьдралд

Амьдралд тохиолддог 10 таагїй явдал жаргалтай амьдрахад саад болдог давж гаршгїй нєхцєл байдлууд байдаг. Тїїнээс болоод бидний сэтгэл санаа тавгїйтэж, орчны хїмїїстээ муухай аашилдаг. Харин эдгээр шалтгаанаа тодруулснаар бид чухамдаа сэтгэлээр унаад байх юм нэг их алга гэдгийг ойлгоно.

1. Орон сууцны нєхцєл байдал Зарим їед ганцаар баймаар санагддаг, гэтэл гэрийнхэн маань ийм боломж олгодоггїй. Харин зарим оронд жишээлбэл японд ганцаар байхыг хїсэгчдэд зориулсан тусгай зочид буудлууд байдаг, эдгээр зочид буудлын єрєє нь хэвтээ байхаар тоноглогдсон, яг стандартын авс шиг хэмжээтэй, мєн матрац, чийдэн, аудиосистемтэй гэнэ. Ийм буудалд 1 цаг байхад 40 доллар гэнэ. Харин та ийм авсанд орохыг хїсээгїй биз дээ?

2.Толинд хараад сэтгэлээр унадаг Бид єєрийгєє голж шїїмжилдэг, гэтэл энэ бол зєвхєн бидний хувийн бодол. Эргэн тойрны хїмїїс маань єєрийн бодол санаанд гїн автаж байдаг тул бид ямархуу харагдаж байдаг нь тэдэнд онц чухал биш. Алдар нэрд гарсан тарган хїмїїсийг сана даа, тэд топ-загвар ємсєгчид шиг биетэй биш ч энэ нь тэднийг алдар хїндийн оргилд хїрэхэд саад болоогїй шїї дээ.

3.Мєнгєгїй, ядуу Орчин їед ингэж ярьж байгаа хїн бусдад онцгїй сэтгэгдэл тєрїїлнэ. Нас биенд хїрсэн хїмїїс хїсвэл амьдрах мєнгєє олох боломж байна, ингэж ч чадна. Тэнгэрээс эд баялаг унаад ирнэ гэж найдах хэрэггїй. Одоо хїсвэл

Àçûí òýíãýð õvìvvñèéã vðãýëæ äàãàæ áàéäàã ãýäýã ÷ îäîî áîëòîë íàäòàé ìºð çýðýãöýæ ÷àäàõãvéã áàéãààãààñ íü vçâýë áè ÷ àçûí òýíãýðýýñ õàâüãvé õóðäàí ãvéäýã áîëîëòîé.

тааг¿ й

хэн ч баяжиж чадна. Хийж чадалгїй єнгєрєєгєєд дараа нь насан туршдаа харамсаж явахаар хийгээд алдсан нь дээр.

4.Дахиад л муу авчээ Хичээл сурлагаар бусдаас хоцорч яваа сурагчдыг оюуны чадвараар дорой гэж їзэж болохгїй. Хэрэв сурагч багшийн асуултанд хариулж чадахгїй байгаа бол багш єєрєє асуултаа буруу тавьсан гэсэн їг. Хїїхэдтэй хэл амаа ололцож чадаагїй гэж бухимдаж уурлаж байгаа багш бол мэргэжлийн хувьд таарахгїй хїн. Боловсролын систем тєгс биш гэдгийг бид мэддэг, чухам ийм учраас л агуу Эйнштейн дандаа “гурав” авдаг байжээ. Тэгэхээр та хїїхдээ муу дїн авлаа гэж сэтгэлээр унах хэрэггїй.

5.Ханийн тэвчишгїй ааш араншин Агуу суут хїмїїсийн эхнэрїїд тэдний элдэв хачин авирыг тэвчиж байсныг бїї мартаарай. Ийм шалтгааны улмаас Сталины эхнэр амиа хорложээ. Харин та тїїнээс арай ухаантай алхам хийгээрэй, ханийнхаа гаргасан бїх ааш авирыг бичиж тэмдэглэж ав, хэрэв танай нєхєр нэрд гарвал та дурсамжаа бичиж баяжина даа.

6.Нийтийн тээврийн хэрэгсэл Оргил цагийн їед ажилдаа ирж очих тэгээд дамжиж явах тун хэцїї. Гэхдээ та бусадтай єєрийгєє харьцуул. Бразилийн Рио-деЖанейро хотын ажилчид галт тэрэгний дээвэр дээр сууж, ажилдаа очдог. Москва хотын оршин суугчид Москва руу ажилдаа ирэх очихдоо єдєрт 4 цаг зарцуулдаг. Манай орны хєдєєгийн зарим сурагчид

явдал

гэж

боддог

хичээлдээ олон км замыг явган туулж очдог гээд. Тэгвэл та 20-30 минут тээврийн хэрэгслээр яваад очдогоо соёл иргэншлийн давуу гэж їзэж бахарх, таашаал ав.

7.Сонирхолгїй ажил Та ажилдаа сонирхолгїй бол єєр талаас нь хар даа, ажилгїй хїнийг эсвэл гэрийн эзэгтэйг та тєсєєл дєє. Гэр орныхоо хїмїїст єдєрт 3 удаа хоол унд бэлдэн, угааж арчиж байгаа ч ямар ч нэр хїндгїй. Ийм учраас та єєрийгєє ажилтай байгаад, хамт олны дунд байдаг, нийгмийн бїрэн эрхт гишїїн гэдгээрээ бахарх.

8.Надад хэн ч хайргїй Сэтгэл зїйчдийн баталж байгаагаар аливаа эрїїл хїнд заавал хэн нэгэн /тїїнээс ч олон хїн/ хайртай байдаг. Хамгийн гол бэрхшээл нь хїн болгон сэтгэлээ, энэ хайраа илчлэх зїрхгїй, хїлээж, єєрийг нь ойлгоно гэж найдаж байдаг. Эсвэл та дотроо “гэнэт энэ хайр биш байж магадгїй” гэж тээнэгэлздэг. Гэтэл ингэж бодож тунгаагчид ганцаардаж хоцордог. Энэ асуудлыг шийдэхийн тулд юуны ємнє єєрийгєє хайрлах хэрэгтэй, хїссэнээ хийх зоригтой бай, бусад хїмїїс юу гэх бол гэж эмээхээ боль.

9.Цаг агаар таагїй Хїйтэн, бороо, салхи шороо. Олон оронд энэнээс ч муу явдал тохиолддог. Япон л гэхэд байнга асар хїчтэй цунами, далайн шуурганд єртєж, тогтмол газар хєдєлдєг. Мєн энд тэнд атомын цахилгаан станц дэлбэрдэг талаар дуугаараад ч яахав. Тэгэхээр бороо, салхи бол сэтгэлээр унах шалтаг биш.

байх

10.Амьдрал бїтсэнгїй Хэрэв та їїнийг ойлгосон бол амжилт олох замдаа оржээ гэсэн їг. Хїн хэдэн ч насандаа єнгєрснєє орхиж, амьдралаа цоо шинээр эхэлж болдог. Олон агуу хїмїїс ингэж байсан. Поль Гоген 40 настайдаа гэнэт уран бїтээлийн онгод нь орж, агуу зураач болсон. Олон хїн 40 гараад улс тєрєєр оролдсон. Хамгийн гол нь єєрийн мєрєєдлєє тодорхойлж, тїїнийг биелїїлэхийг хичээ, худлаа даруу байдлаа таягдан хая.

“Áàÿð õººðòýé ç¿ðõ áîë ñàéí ýì”

3 ßðóó ñýòãýã÷ Ñàíàà

ñîíèí ñàéõàí (öóâðàë)

¹1

“Çóóíû ìýäýý” ñîíèí, “Ìîíãîëûí ìýäýý” àãåíòëàã, Ìîíãîëûí ðàäèî õàìòðàí ÿâóóëñàí

Ñàÿàð ¿íýëýãäýõ ñàíààã ¿íý òºëáºðã¿é ºãüå! Ýíýõ¿¿ ñàíààã õýðýãæ¿¿ëæ ÷àäâàë òà ¿íýõýýð òýðáóìòàí áîëæ ÷àäíà. Þóí ñàíàà þì áîë ãýæ òà ãàéõàæ áàéãàà áàéõ ë äàà. Èéì ¿íýòýé ñàíààãàà ÿàãààä ¿íýã¿é ºã÷ áàéãàà þì áîë ãýæ õàð áóóæ ÷ áàéæ áîëîõ. Ãýõäýý ýíý áîë õ¿í òºðºëõòíèé ñàéí ñàéõíû òºëºº ó÷ðààñ õàðàìã¿é öàöàæ áàéãàà áèëýý. Ñàíàà ìààíü þó âý ãýâýë: “ÒÀÌÕÈ YÉËÄÂÝÐËÝÕ”... ÿã îäîî òà “Òàìõè ¿éëäâýðëýõ ãýíý ýý... òýãýýä õ¿í òºðºëõòíèé ñàéí ñàéõíû òºëºº òàìõè ¿éëäâýðëýõ õýðýã ¿¿?! ¨ñòîé ñîëèîòîé ñàíàà áàéíà äàà” ãýæ áîäîæ áàéãàà. Òèéì ýý, “Òàìõè ¿éëäâýðëýõ”. Ãýõäýý òà áèäíèé ìýääýã òàìõè áèø, ÷èõýð øèã ýñâýë øîêàëàä øèã ýñâýë ... íýã òèéìýðõ¿¿ òàìõè (òà ººðºº áîäîæ îë). Ãýõäýý áèäíèéã õ¿¿õýä áàéõàä õÿòàäààñ îðæ èðäýã áàéñàí òàìõè øèã öààñàíä îðîîñîí ÷èõýð øèã áèø ø¿¿, èéìýðõ¿¿ òàìõè øèã õýëáýðòýé òîãëîîì, ÷èõýð¿¿ä íü õ¿¿õäèéã á¿ð èõ òàìõè ñîíèðõîõîä õ¿ðãýäýã. Ìèíèé ñàíààíä òºñººëºãäºæ áàéãàà òàìõè áîë 1. Ãàäíààñ íü õàðàõàä ÿã òàìõè øèã áàéõ ¸ñòîé. Ãî¸ ãàíãàí õàéðöàãòàé, 20 øèðõýãýýð ñàâëàãäñàí ãýýä ë..

2. Õ¿í ÿã òàìõè òàòàæ áàéãàà þì øèã ãàðûíõàà ñàëààíä ÷àìèðõàí õàâ÷óóëæ, óðóóëûíõàà çàâñðààð çóóäàã áàéõ ¸ñòîé 3. Òàìõèíû óòààã ãî¸ìñîãîîð ¿ëýýí óãàëçëóóëàí, öàãèðàãëóóëàí ãàðãàäàã øèã óòàà ãàðäàã áàéõ ¸ñòîé.

4. Òàìõè ààæèì ààæìààð õîðîãäñîîð äóóñäàã øèã ë áàãà áàãààð õîðîãääîã áàéõ ¸ñòîé. Àðààñ íü èääýã, óóñãàäàã ýñâýë óðäààñàà øàòäàã.. íýã òèéìýðõ¿¿ (òà áàñ áîäëîî íýìýðëý) Òîâ÷õîíäîî áîë ãàäíààñàà õàðàõàä òàìõèíààñ ÿìàð ÷ ÿëãàãäàõ ç¿éëã¿é, ìºí ÷àíàð íü ÿìàð ÷ õîðäóóëàõ ¿éë÷èëãýýã¿é òèéì ë òàìõè áàéõ ¸ñòîé þì. Õ¿¿õä¿¿ä ÿàãààä òàìõèíä îðäîãèéã îëîí æèëèéí òóðø ñóäëààä: - Êèíî, òåëåâèçèéí áààòðóóäûí òàìõè çóóñíûã õàðààä ýõëýýä ç¿ãýýð ë øîõîîðõäîã, ñîíèó÷ çàíäàà õºòëºãääºã. (Y¿íèé äîòîð òàìõèíû ñóðòàë÷èëãààã ÷óõàì ºñâºð íàñíûõàí ë íýí ñîðãîã õ¿ëýýæ àâäàã) - Òýä ººðèé㺺 òîì õ¿í áîëëîî õýìýýí áîääîã - ªºðòºº õýðýãòýé áîëîîä õýðýãã¿é çóðøëûã òýð áîëãîí ÿëãàí ñàëãàõ ÷àäâàð á¿ðýëäýýã¿é áàéäàã òóë ìóó çóðøèëòàé íýãýíäýý óðóó òàòàãäàõ íü õÿëáàð. ßìàð íýãýí õ¿ì¿¿ñòýé íèéëýõ õ¿ñýë.

- Ñýòãýë ñàíàà àìàð÷ ñàéõàí ç¿éë ìýäðýõ, àçàà òóðøèõ áîëîí õýðýýñýý õýòýðñýí òîì ñàíàà àãóóëàõ.

- Òàìõè òàòäàã òîì÷óóäûí äóíä ºññºí õ¿¿õýä òàìõè òàòàæ ñóðàõ íü õ¿í á¿ð õîîë

èäýõòýé àäèë æèðèéí ç¿éë ìýòýýð îéëãîñîí áàéäàã. Õ¿¿õä¿¿ä 6-8-ð àíãèä áàéõäàà òàìõèíä îðîõ íü èõýñäýã áàéíà. Ýíý íü òýäíèé øèëæèëòèéí íàñòàé äàâõöàæ áàéãàà íü àíõààðóóøòàé ç¿éë ìºí. Ýöýã ýõ íü òàìõè òàòäàã àéëûí õ¿¿õä¿¿ä òàìõèíä îðîõ ìàãàäëàë æèðèéí àéëûí õ¿¿õä¿¿äýýñ 1.5 äàõèí èõ, àõ ýã÷ íü òàìõè òàòäàã áîë ýíý õàðüöàà 2.5 äàõèí èõ áîëæ ºñäºã áàéíà. Çàðèì õ¿ì¿¿ñ àëæààëàà òàéëàõ, áîäëîî öýãöëýõ, ñòðåññýý òàéëàõ ¿¿äíýýñ òàìõèéã òàòàõ áîëîâ÷ õàìãèéí ãîë íü ãî¸ ãàíãàí ÷àìèí, áàñ íàñ áèåä õ¿ðñýí, áèåý äààñàí, èõýìñýã ãýäãýý õàðóóëàõûí òóëä òàìõè òàòäàã áàéíà. Ýõýíäýý ýíýõ¿¿ áàéäëààðàà áóñäàä òóéëûí ñàéõàí õàðàãäàæ áàéíà ãýæ áîääîã õýäèé ÷ õýñýã õóãàöààíû äàðàà ýíý íü ýíä¿¿ðýë áîëîõûã îéëãîäîã.

Ýíý á¿õíýýñ ¿çâýë òèéì òàìõè áàéâàë õ¿í á¿õýí õýðýãëýõ áàéõ. Äýýðõ ñàíààã õýðýãæ¿¿ëõèéí òóëä ýðäýìòýí ìýðãýä, áèçíåñìåí, îþóíòíóóä, åð íü õ¿í á¿ð ººðèéí àâúÿàñ ÷àäâàð, áîäîë óõààíàà õóðöëàõ áóé çà. Öàã íü áîëæ ¿íýõýýð èéì òàìõè ¿éëäâýðëýñýí õ¿í áîë õ¿í òºðºëõòíèé ò¿¿õýí äýõ áóÿíò õ¿íýýð òîäðîõîîñ ãàäíà òýðáóìòàí áîëíî ãýäýã íü äàìæèãã¿é. Òýð öàãò, ñàíààã çîõèîã÷ íü áèçíåñèéí àøãààñ òîäîðõîé õóâèéã õ¿ðòäýãèéã áè ìýäýõ áîëîâ÷ òýð áóÿíòíààñ ÿìàð ÷ ìºí㺠íýõýõã¿é ãýäãýý îäîî áàòëàí õýëüå.. Õ¿í òºðºëõòºí òàìõèéã çîõèîí á¿òýýæ ÷àäñàí þì ÷èíü Õîðã¿é òàìõèéã ÷ áàñ çîõèîí á¿òýýæ ÷àäíà * * * Òýð íàäàä þó ÷ çîðèóëñàíã¿é Õàðèí íàäààñ þì á¿õíèéã ìèíü àâëàà Èéì íºõºðëºë ãýæ áàéõ óó?!! Òàì-õè òàòàâ óó? Òàì èõ äóòàâ óó?!! ̺í㺠÷èíü õààíà áàéíà? Òàìõèíä ºã÷èõñºí Ýð¿¿ë áèå ÷èíü õààíà áàéíà? Òàìõè àâ÷èõñàí Àç æàðãàë ÷èíü õààíà áàéíà? Òàìõèàð ñîëü÷èõñîí Íàéçóóä ÷èíü õàà÷ààâ? Òàìõèíä óóñ÷èõñàí Ñýòãýë ÷èíü õàà÷ààâ? Òàìõè õóëãàéë÷èõàæ!!! Ñàíàà áîë õýçýý íýãýí öàãò áàéñàí ¿éë õýðýã Yéë õýðýã áîë õýçýý íýãýí öàãò áàéñàí ñàíàà /¿ðãýëæèëíý/ Õ¿íäýòãýñýí Ëóêà

àìüäðàëûí àêñèîì

Áàò, Áàÿð ãýäýã õî¸ð íàéç áàéæýý. Õî¸ð íàéç óóëçàëã¿é îëîí æèë áîëñîí áºãººä íýãýí ñàéõà, æèæèã ñóóäëûí ìàøí ºäºð Áàò íü Áàÿðûíäàà çî÷ëîí èðæýý. Áàÿð íü íýã äàâõàð õóâèéí áàéøèíòàé áîë÷èõñîí áàéíà ãýíý. Áàò: - Èíãýõýä ÷è ÿàæ èéì èõ õºðºíãºòºé áîëæ ÷àäàâ àà? ãýæ àñóóõàä Áàÿð: - ×è òýýð óðä õàðàãäàæ áàéãàà çàñìàë çàìûã õàðæ áàéíà óó? Áàò: - Õàðæ áàéíà Áàÿð: - Óã íü òýð çàì õî¸ð äàõèí ºðãºí áàéõ áàéñàí þì. Òýãýýä ë ýíý... Áàò: - Çà çà òèéì áàéäàã áàéæ. Õàðèí àðâàí æèëèéí äàðàà Áàÿð íü Áàòûíäàà çî÷ëîí èðæýý. Áàò íü õî¸ð äàâõàð áàéøèíòàé, õî¸ð ìàøèíòàé áîë÷èõñîí áàéíà ãýíý. Áàÿð: - Èíãýõýä ÷è ÿàæ èéì õºðºíãèéã áîñãîæ ÷àäàâ àà? õýìýýí ãàéõàí àñóóæýý. Áàò: - ×è òýýð óðä õàðàãäàæ áàéãàà çàñìàë çàìûã õàðæ áàéíà óó?

Áàÿð: - Õàðæ áàéíà Áàò: - Óã íü òýð çàì õî¸ð äàõèí íàðèéí áàéõ áàéñàí þì. Òýãýýä ë ýíý... Áàÿð: - Òèéì áàéäàã áàéæ...

* * * “Õîðâîî äýýð õî¸ð òºðëèéí àçã¿é÷¿¿ä àìüäðàí ñóóäàã ãýíý. Íýã äýõ íü áîäñîíîî õèéäýãã¿é õ¿ì¿¿ñ, õî¸ð äàõ íü õèéæ áàéãàà ç¿éëýý áîääîãã¿é õ¿ì¿¿ñ” “Àÿí çàìä õàìãèéí òýýðòýé õ¿íä à÷àà áîë õîîñîí ö¿íõ” “Ýñâýë áèä öºìººðºº íýãäüå, ýñâýë áèä íýã íýãýýðýý áîîæ ¿õöãýýå” Áåíæàìèí Ôðàíêëèí

ñàíàë àñóóëãààð 20-ð çóóíû

“ÇÓÓÍÛ ÌÀÍËÀÉ”

-ã òîäðóóëñàí íü

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

21.

22.

23.

24.

25.

26.

27.

28.

29.

30.

31.

32.

33.

34.

35.

36.

37.

38.

39.

40.

20-ð çóóíû øèëäýã ÿðóó íàéðàã: Ä.Íàöàãäîðæ “Ìèíèé íóòàã” ßðóó íàéðàã÷: Òºðèéí øàãíàëò Áýãçèéí ßâóóõóëàí Øèëäýã ðîìàí: Òºðèéí øàãíàëò çîõèîë÷ ×.Ëîäîéäàìáûí “Òóíãàëàã òàìèð” Ñî¸í ãýãýýð¿¿ëýã÷: Àðäûí óðàí çîõèîë÷ Öýíäèéí Äàìäèíñ¿ðýí Øèëäýã ýðäýìòýí: Áèëã¿¿í íîì÷ Áÿìáûí Ðèí÷åí Øèëäýã ñýòã¿¿ë÷: Òºðèéí øàãíàëò, õºäºëìºðèéí áààòàð Ëîäîíãèéí Ò¿äýâ Íèéòëýë÷: Áàò-Ýðäýíèéí Áàòáàÿð áóþó Áààáàð Øàøíû ç¿òãýëòýí: 8-ð áîãä Æàâçàíäàìáà õóòàãò áóþó Ãîí÷èãöýðýíãèéí Æàâçàíàãâàà íëóâñàí÷îéæèíÿìäàíçàíâàí÷èãáàëñàìáóó Øèëäýã íýýëò: 1981 îíû ãóðàâäóãààð ñàðûí 22-24 õ¿ðòýë Ìîíãîë-Ǻâëºëòèéí ñàíñàðûí õàìòàðñàí íèñëýãèéí ¿åýð õèéñýí “Ñàíñðûí öîãöîëáîð ñóäàëãàà”. Ýíä õèéãäñýí 37 òºðëèéí òóðøèëò ñóäàëãààã á¿ð 1974 îíîîñ õèéìýë äàãóóë äýýð òóðøèæ áàéñàí áºãººä çàðèì òóðøèëò ñóäàëãàà 1998 îí õ¿ðòýë ¿ðãýëæëýí ñàíñàðò õèéãäñýí áàéíà. Ñóäàëãààã Á.×àäðàà, Ë.Ëõàãâà óäèðäñàí. Ýêîëîãèéí îëîëò: Áèîëîãèéí óõààíû äîêòîð, ïðîôåññîð àêàäåìè÷ Àþóðûí Äóëìàà “Íóóðóóäûã çàãàñæóóëñàí”. 1958 îí ÇÕÓ-ûã Áàéãàë íóóðûí çàãàñ ¿ðæ¿¿ëãèéí ¿éëäâýðýýñ 14 ñàÿ îð÷èì îìóëü çàãàñíû àâãàëäàé àâ÷èð÷ Õºâñãºë íóóðò íóòàãøóóëñíààñ ýõëýýä çàãñã¿é áàéñàí 21 íóóðûã çàãàñæóóëàõ àæëûã áèå÷ëýí õèéñýí. Á¿òýýí áàéãóóëàëò: Ìîíãîë, Ǻâëºëòèéí õàìòàðñàí “Ýðäýíýò” ¿éëäâýð Öýðãèéí ãàðàìãàé æàíæèí: Ìîíãîë Óëñûí áààòàð, õóðàíäàà ãåíåðàë Æàìúÿàíãèéí Ëõàãâàñ¿ðýí. Ñ¿õáààòàðûí îäîíãîîð 4 óäàà, Áàéëäààíû ãàâúÿàíû óëààí òóãûí îäîíãîîð 4 óäàà, Õºäºëìºðèéí ãàþúÿàíû óëààí òóãûí îäîíãîîð 1 óäàà, Áàéëäààíû ãàâúÿàíû îäîíãîîð 3 óäàà, Àëòàí ãàäàñ îäîíãîîð 1 óäàà, ÇÕÓ-ààñ Ñóâîðîâûí 2-ð çýðãèéí îäîí, Îêòÿáðèéí õóâüñãàëûí îäîí, Óëààí òàâàí õîøóó îäîíãîîð òóñ á¿ð 1 óäàà, Þãîñëàâèéí öýðãèéí 1-ð çýðãèéí îäîíãîîð 1 óäàà, Ìîíãîë, ÇÕÓ, Óíãàð, Ïîëüø óëñóóäààñ 25 óäàà îäîí, ìåäàëèàð øàãíàãäàæ áàéñàí. Øèëäýã ìîíãîë áºõ: Ìîíãîë Óëñûí Õºäºëìºðèéí áààòàð, ãàâúÿàò òàìèð÷èí, äàðõàí àâàðãà Õîðëîîãèéí Áàÿíìºíõ Òàìèð÷èí: Ìýðãýæëèéí áîêñûí äýëõèéí àâàðãà Ãàâüÿàò òàìèð÷èí Äóãàðáààòàðûí Ëõàãâà À÷òàí: Òºðèéí øàãíàëò, ãàâüÿàò ýì÷, Àêàäåìè÷ Ò¿íäýâèéí Øàãäàðñ¿ðýí. 177 õ¿íä ç¿ðõíèé ìýñ çàñàë àìæèëòòàé õèéñýí. Øèëäýã äóó: Òºðèéí øàãíàëò Ö.Íàìñðàéæàâûí õºãæèì, ÑÃÇ Æ.Áàäðààãèéí ¿ã “Õàëóóí ýëãýí íóòàã” Øèëäýã ýðýãòýé óðòûí äóó÷èí : Ìîíãîë Óëñûí ãàâúÿàò äóó÷èí Æàãçàâûí Äîðæäàãâà Øèëäýã ýìýãòýé óðòûí äóó÷èí: Àðäûí æ¿æèã÷èí Íàìæèëûí Íîðîâáàíçàä Äóóðèéí øèëäýã ýðýãòýé äóó÷èí: Ìîíãîë Óëñûí õºäºëìºðèéí áààòàð, Àðäûí æ¿æèã÷èí Öýâýãæàâûí Ï¿ðýâäîðæ Äóóðèéí øèëäýã ýìýãòýé äóó÷èí: Òºðèéí øàãíàëò, Àðäûí æ¿æèã÷èí Õîðëîîãèéí Óðòíàñàí Ýñòðàäûí øèëäýã ýìýãòýé äóó÷èí: Áàòìºíõèéí Ñàðàíòóÿà Ýñòðàäûí øèëäýã ýðýãòýé äóó÷èí: Õóðëàòûí Òºìºð Ýñòðàäûí õàìòëàã: Ñî¸ë ýðäýíý Øèëäýã õºãæìèéí çîõèîë÷: Òºðèéí õîøîé øàãíàëò, Àðäûí æ¿æèã÷èí Ëóâñàíæàìáûí ̺ðäîðæ Øèëäýã ìîíãîë êèíî: “Öîãò òàéæ” Íàéðóóëàã÷: Àðäûí æ¿æèã÷èí Äýæèäèéí Æèãæèä Øèëäýã ýìýãòýé æ¿æèã÷èí: ÓÃÆ Ò¿äýâèéí Öýâýýíæàâ Øèëäýã ýðýãòýé æ¿æèã÷èí: Àðäûí æ¿æèã÷èí Öàãààíû Öýãìèä Á¿æèã÷èí: Àðäûí æ¿æèã÷èí Þíäýíäîðæèéí Îþóí Á¿æèã äýãëýã÷: Òºðèéí øàãíàëò, Àðäûí æ¿æèã÷èí Öýðýíäóëàìûí Ñýâæèä Öèðêèéí æ¿æèã÷èí: Òºðèéí øàãíàëò, Àðäûí æ¿æèã÷èí Á¿äáàçàðûí Íîðîâñàìáóó Øèëäýã óðàí áàðèìàë÷: Òºðèéí øàãíàëò, óðëàãèéí ãàâüÿàò ç¿òãýëòýí Ñîíîìûí ×îéìáîë Çóðàà÷: Òºðèéí õîøîé øàãíàëò, Àðäûí çóðàà÷ Î÷èðûí Öýâýãæàâ Ñàéõàí ýìýãòýé: Òºðèéí øàãíàëò, Àðäûí æ¿æèã÷èí Ëóâñàíæàìöûí Öîãçîëìàà Ñàéí ìàë÷èí: Äîðææàíöàíãèéí Ìàæèã /Õýíòèé àéìàã/. Àðä÷èëñàí õóâüñãàëûí äàðààõ àíõíû ìÿíãàò ìàë÷èí Ò¿¿õýí ¿éë ÿâäàë: 1921 îíû Àðäûí õóâüñãàë Ýõ îðîí÷: Áîãä õààíò çàñãèéí ãàçðûí Çîðèãòáààòàð Äàìäèíû Ñ¿õáààòàð áýéñ Ò¿¿õò õ¿í: Ìàðøàë Õîðëîîãèéí ×îéáàëñàí Òºðèéí ç¿òãýëòýí: Ìàðøàë Þìæààãèéí Öýäýíáàë Øèëäýã óëñòºð÷: Ñàíæààñ¿ðýíãèéí Çîðèã

“ßðóó ñýòãýã÷” сонинг захиалсан

тохиолдолд танай байгууллагын сурталчилгаа байрлах боломжтой сурталчилгааны тєлбєр авахгїй

“Ìîíãîë öîîæ”-ð áîîöîîòîé òýìöýýí çîõèîíî. Ò¿ð¿¿ëñýí íü á¿õ áîîöîîãîî àâíà. Ñîíèðõñîí õ¿ì¿¿ñ á¿ðòã¿¿ëýýä îðîëöîæ áîëíî

Áóðõàí ìýò ñóóõ ìèíü... Øóâóó ìýò íèñýõ ìèíü...

4 ßðóó ñýòãýã÷

óõààíûã ýçýìøèã÷

Бие бялдар- Îþóí óõààí Áèåèéí òàìèðûí äàñãàë íü áóë÷èíã õºãæ¿¿ëýõèéí àäèëààð òàðõèéã ÷ áàñ õºãæ¿¿ëäýã Ñóðàëöàõ, õè÷ýýë õèéõ äóðã¿é õ¿ì¿¿ñèéí õóâüä ìºðººäºë íü áàðàã áèåëýë áîëæ áàéíà ãýñýí ¿ã. Äîëîî õîíîãò ãóðâàí óäàà ÿàðàëã¿é íýã öàã ãó÷èí ìèíóò îð÷èì õóãàöààãààð àëõàæ áàéâàë àëèâààã ñóðàëöàõ, àíõààðàë òºâëºðºõ áîëîí õèéñâýð øàëòãààíûã îëîõ ÷àäâàð 15 îð÷èì õóâèàð íýìýãäýíý.

Y¿íèé ¿ð ä¿í íü ÿëàíãóÿà íàñ àõèæ ÿâàà õ¿ì¿¿ñò èë¿¿ ìýäýãääýã. Òîãòìîë ÿâãàí ÿâæ äàñãàë õèéäýã àõìàä õ¿ì¿¿ñ îé òîãòîîëòûí øàëãàëòàíä áóñàä õ¿ì¿¿ñýýñ èë¿¿ ÷àäâàðëàã áàéäàã. Ò¿¿íýýñ ãàäíà, õýäýí æèëèéí äàðàà òàíèí ìýäýõ¿éí ÿíç á¿ðèéí òåñòýíä àâàõ òýäíèé îíîî íü ÿâãàí ÿâäàãã¿é õ¿ì¿¿ñòýé õàðüöóóëàõàä áóóðàõ íü õàâüã¿é áàãà áàéäàã. Ãýõäýý çºâõºí õºãø÷¿¿ëä ÷ òóñòàé þì áèø. Àíãëèéí Ýêñåòåðèéí èõ ñóðãóóëèéí Àíæåëà Áàëäèíã “äîëîî õîíîãò ãóðâààñ äºðâºí óäàà áèåèéí òàìèðûí äàñãàë õèéäýã ñóðãóóëèéí ñóðàã÷äûí øàëãàëò ºãºõ äóíäàæ îíîî íü òîäîðõîé õýìæýýãýýð èõýñäýã” õýìýýí ä¿ãíýæ áàéíà. ßëàíãóÿà õºâã¿¿äýä èë¿¿ ¿ð ä¿í ãàðäàã áºãººä ýíý õîëáîî íü òîõèîëäëûí áèø áàéæ ìàãàäã¿é ãýäãèéã Áàëäèíã õ¿ëýýí çºâøººð÷

áàéãàà áºãººä àýðîáèê äàñãàëóóä íü òàðõèíä íýìýëò õ¿÷èëòºðºã÷ õ¿ðãýäýã ó÷ðààñ îþóíû ÷àäâàðûã íýìýãä¿¿ëäýã ãýæ ¿çýæ áàéãàà þì. Òàíû óóðàã òàðõè ÿàãààä áèåèéí òàìèðûí äàñãàëä äóðòàé áàéäãèéí ººð íýãýí øàëòãààí íü òàðõèíû øèíý ýñ¿¿äèéã íýìýãä¿¿ëäýã ÿâäàë þì. Ñàÿõàí áîëòîë, õ¿ì¿¿ñ áèä íåéðîíóóäûí á¿ðýí áàãöòàé òºðæ, àìüäðàëûí òóðøäàà øèíýýð íåéðîí ¿¿ñãýäýãã¿é õýìýýí ¿çäýã áàéâ. Õàðèí Êàëèôîðíèéí Ëà Æîëëàãèéí Ñàëê õ¿ðýýëýíãèéí Ôðåéä Ãåéæ íàñàíä õ¿ðñýí õ¿ì¿¿ñ ÷ òàðõèíû øèíý ýñ¿¿äýý óðãóóëàí íýìýãä¿¿ëýõ áîëîìæòîéã õàðóóëñàí þì. Y¿íä õ¿ðãýõ ñàéí àðãà çàìóóäûí íýã íü áèåèéí òàìèðûí äàñãàë ãýäãèéã òýð áàñ òîãòîîæýý. Òóõàéëáàë, íààø öààø õóðäàí ã¿éæ, äàñãàë õèéñýí õóëãàíóóäûí òàðõèíû ýñ¿¿ä áàñ íýìýãääýã áàéíà. ̺í ñòðåññ õÿìðàëûí äààâðûí êîðòèçîëûí ò¿âøèí íýìýãäñýíýýñ áîëæ, ãýìòñýí òàðõèíû õýñã¿¿äýä ýíý íü áàñ íºëººëäºã. Èéìýýñ õýðýâ òà ÿäàð÷ ñóëüäàæ, ñýòãýë õÿìàð÷ áàéâàë òàðõèíäàà òóñëàõûí òóëä ã¿éõ õýðýãòýé. Òýð

÷ áàéòóãàé, ã¿éëòýýñ õàâüã¿é 纺ëºí äàñãàë ãýãääýã éîãèéí äàñãàë õ¿ðòýë òàíû òàðõèíä ãàéõìààð íºëººòýé. ªíãºðñºí æèë, Ëîñ Àíæåëåñèéí Êàëèôîðíèéí èõ ñóðãóóëèéí ñóäëàà÷èä éîãèéí äàñãàëûí ÿíç á¿ðèéí áàéðëàë íü õ¿íèé ñýòãýë ñàíààíû áàéäëûã ººð÷ëºí ñàéæðóóëàõ ÷àäâàðòàéã îíãîöíû íèñýã÷ íàð äýýð ñóäëàí õàðóóëñàí þì. Àðàãø ãýäèéõ, óðàãø òîíãîéõ, çîãñîõ çýðýã áàéðëàëóóäûã õàðüöóóëñíû äàðàà îþóíû ÷àäâàðûã äýýøë¿¿ëýõýä õàìãèéí ñàéí áàéðëàë áîë àðàãø ñàéòàð ãýäèéõ þì õýìýýí òýä ä¿ãíýæýý. Ýíý ¿ð íºëºº õî¸ð àðãà çàìààð èëýð÷ áàéíà. Áèåèéí òàìèðûí äàñãàë íü òàðõèíä ñàéíààð íºëººëæ ÷àääàã áîë îþóíû äàñãàë íü ýðãýýä áèå áÿëäàðò ñàéíààð íºëººëäºã. Îõèî äàõü Êëèâëåíäèéí êëèíèê ýìíýëãèéí ñàíãèéí ñóäëàà÷ íàð 2001 îíä ñàéí äóðûí õ¿ì¿¿ñò õàíäàæ, áóë÷èíãàà äàñãàëæóóëàõ äàñãàë ºäºðò 15 ìèíóò õèéæ áàéõûã õ¿ñ÷ýý. Èíãýõýä 12 äîëîî õîíîãèéí äàðàà òýäãýýðèéí ãàðûí áÿð 13 õóâèàð íýìýãäñýí áàéâ. Îþóíû ÷àäâàðûí IQ òºâ

Дотоод сэтгэлийн хувьсгал хийе “Тархины тураал” /їргэлжлэл, тїрїїч нь 6-р дугаарт/ Õýðýã áîëáîë çàëõòàë ãóéæ õîðãîîíî, õýðãýý á¿òñýí õîéíî òàã ÷èã áîëíî. Åð íü ÿïîí÷óóä õ¿íýýñ þì ãóéõààñ è÷äýã, õ¿íèé þì àâàõààñ ñàíàà çîâäîã. Õýðýã á¿òñýíèé äàðàà ë áàÿð òàëàðõàë èëýðõèéëýõèéã ÷óõàëä ¿çýæ æèí äàðóóëäàã. Äýëõèé íèéòýýñ ÿëãàðàõ ìîíãîë÷óóäûí íýã îíöëîã áîë äýýð äóðäñàí, õýðãýý á¿òìýãö òàã ÷èã áîëäîã çàí. Ìàíàé ÿïîí ¸ñ èéì òèéì ãýâýë çàðèì ìîíãîë õ¿í «Çà ÿðøèã, ç¿ãýýð. ßïîíû ¸ñ ÿìàð õàìààòàé!» ãýõ íü áèé. Ìàíàé ÿïîí÷óóä ç¿ãýýð ë íýã àæèë õºäºëìºðò ç¿òãýýä ºíººãèéí õºãæèëä õ¿ðñýí áèø, õàæóóä íü ¸ñ òºð ãýæ ÷óõàë þì áàéíãà õàìò ÿâäàã. Ýíý áîë Õÿòàäàä ÷, Àìåðèêò, Åâðîïò ÷ áèé. Îéð äîòíî áîëîõ òóñìàà ¸ñ òºðèéã ÷àíä áàðèìòëàõ íü ÷óõàë. ¨ñ òºðèéã ñàéí ñàõèõ õýðýãòýé. Çàëóóñ áîë åð íü ¸ñ òºð ãýæ þó áîëîõûã îëèãòîé ìýäýõã¿é ó÷ðààñ òàë õóâü íü á¿òýæ áàéñàí àæèë õýðãýý á¿ð íóðààæ îðõèõ íü ÷ áèé» ãýæ áèä çààëãàäàã. Ìîíãîë÷óóä ¸ñ ìýäýõã¿é ãýäãèéã òýäýíòýé íýëýýä õàðèëöñàí ÿïîí÷óóä ìýäíý. Òýð ÷ á¿¿ õýë çàðèì íü «Óãààñàà áàéõã¿é þì ÷èíü, ¸ñ æóðìûã ìîíãîë÷óóäààñ ýðýýä ÿàäàã þì áý!» ãýäýã ãýýä áîä ë äîî. «Õ¿í ãýäýã õîîë, óíä, õóâöàñ õóíàðò çîâîõã¿é áîëæ áàéæ ñàÿ õ¿íèé ¸ñûã áîäíî. Ìîíãîë÷óóä ìºð á¿òýí, ãýäýñ öàòãàëàí áîëæ áàéæ ¸ñûã ñóðàõ áàéëã¿é äýý» ãýõ õ¿í ÷ òààðàëääàã. Ãýâ÷ þó ë áîë äîî. Ìîíãîë÷óóä õîîë óíä, õóâöàñ õóíàðò ñàíàà çîâîõîîðã¿é áîë÷èõâîë õàðèí ÷ í¿ãëèéã ìàðòàõ áàéëã¿é. Ìîíãîë÷óóäòàé õàðèëöàõëààð ë ñýòãýë ñýâòýíý. Ñýòãýëèéí òóñûã îéëãîõã¿é õàðäàæ ñýðäýíý. Òýãýýä «ßìàð ÷ òîîöîî, çîðèëãîã¿éãýýð õ¿íä òóñàëíà ãýäýã îéëãîìæã¿é þì. Òîîöîîòîé, çîðèëãîòîé áàéæ ë õ¿íä òóñàëíà ãýäýã íýã òàëààð çºâ» ãýõ íü óðàì õóãàëíà. Ìîíãîëä õ¿íä õàðèóã¿é òóñ õ¿ðãýíý ãýæ áàéõã¿é. Ýíý áîë ÿäóó áàéãààãèéí øèíæ. Òóëãà òîéðñîí òîîöîîíû áîãèíî óõààí ìîíãîë÷óóäûã òóéëäóóëæ áàéíà. Ìèíèé õóâüä, á¿ð áàãààñàà «Õ¿íä òóñëàõ áîë õàðèó ñàíàæ òîîöîîëîëã¿é ñýòãýëýýðýý òóñàëæ áàé» ãýæ ñóðñàí áèëýý. Õàðèí ìîíãîë õ¿í «Ààâ ýýæ íàìàéã «õ¿íä òóñëàõäàà òîîöîîòîé õàíäàæ áàé» ãýæ ñóðãàñàí ãýõèéã ñîíñîîä, Ìîíãîëûí íèéãýì äýõ õ¿íèé ñýòãýë ßïîíûõîîñ ýðñ ººð áîëîõûã ìýäýðëýý. Òàíàé õ¿ì¿¿æëèéí ýíý çàð÷èì äºðâºí óóëûí äóíäààñ á¿¿ ãàðààñàé ãýëòýé ÷ òèéì õ¿ì¿¿æèëòýé õ¿ì¿¿ñ õýäèéíýý õèë äàâæ, áóñäûí çýâ¿¿ õ¿ðãýæ ÿâàà íü ¿íýõýýð õàðàìñàëòàé. ªãººø òîì òóñìàà äýìèé ãýæ ¿ã áàéäàã. «Ìîíãîë÷óóä þó ÷ ¿ã¿é þì ÷è íü ÿäàæ

áàðäàì çàí áàéõ ¸ñòîé» ãýäýã ìîíãîë õ¿í òààðàëäàíà. Ãýõäýý îäîîãèéí ìîíãîë÷óóä áàðäàì çàí ãýæ þóã õýëýõýý ñàéí ìýäýõã¿é áàéãàà ó÷ðààñ òýäíèé áàðäàì çàí ãýýä áàéãààã ººð õýëýíä îð÷óóëáàë á¿ä¿¿ëýã çàí ãýæ ë áóóëãàõààñ àðãàã¿é. «Ñóë äîðîé õ¿í ò¿¿íèéãýý íóóõ ãýæ çºð¿¿äëýýä, íàéð òàâèõûã çîõèñã¿éä òîîöîí îìîãääîã» ãýñýí ¿ã áèé. Ìîíãîë çàëóó÷óóä «Ãàäààäûíõàí áàãà þì ºã÷ áàéíà. Á¿ð èõèéã ºãºõ ¸ñòîé. Þì ºã÷ áàéãàà íü öààíàà ó÷èðòàé» ãýõ ìýò õàðäëàãà ñýðäëýãèéí õà÷èí ñýòãýë èõ ãàðãàíà. Áàÿí ÿäóó ãýäýã åð íü þó þì áý. Ìèíèé áîäëîîð áàÿí õ¿í ººðèé㺺 ãýõ àìèí÷ ¿çëèéã äèéëýí çîõèöóóëæ ÷àääàã áàéõûã õýëíý. Ñýòãýëèéíõ íü á¿õ îðîí çàé çºâõºí «áè» ãýõ ãàíö áîäëîîð ä¿¿ðñýí õ¿íèéã àìèí÷ ¿çýëòýí ãýíý. Ìèíèé ýíý óòãààð áàÿí ÿäóóã îéëãîäîã õ¿í Ìîíãîëä õýä áîë? Ìîíãîëä ¿íýõýýð áàÿí õ¿í áàéõã¿é ãýæ áîääîã. Áóçàð ìºíãº, àðèóí ìºí㺠ãýæ ÿëãàæ ÷àäàõã¿é, ìºí㺠áîë ýðõ õýìæýý ãýæ îéëãîæ áàéãàà öàãò Ìîíãîëä æèíõýíý áàÿí áàéãàà ãýæ òºñººëºõèéí àðãàã¿é. ªºðºº ¿ë òàíñàãëàí, ºðººëèéã òàíñàãëóóëàã÷ ë æèíõýíý áàÿí õ¿í. Õÿòàäûí «Ìýíç áè÷èã» íîìä «Îðäíû äîòîð öýâýð òàíñàã áîëîâ÷ ãàäàà õîã íîâøòîé, òàðèàíû àãóóëàõ ñàâ õîâ õîîñîí áàéõûã õóëãàé÷èéí òàíñàãëàë ãýíý» õýìýýæýý. Ìóó ëóéâðààð çàëèëæ àâñàí ìºí㺺ð õ¿¿õäýý ãàäààäàä ñóðãàõààð ÿâóóëäãèéã îéëãîõã¿é áàéíà. Þóã íü îéëãîõã¿é áàéíà âý? Ààâ íü ëóéâðààð îëñîí ìºí㺠ãýäãèéã ìýäñýýð áàéæ, òèéì ìºí㺺ð ñóðàëöàõààð ÿâæ ÷àäàæ áàéãàà õ¿¿õäèéíõ íü ñýòãýëãýýã ¿íýõýýð îéëãîõã¿é áàéãàà þì. Áè ÿìàð ìóíäàã õ¿í áèø, ìîíãîë÷óóäàä ñóðãààë àéëäàõ ÷àäàëòàé ÷ áèø äýý. Åð íü Ìîíãîëä ýõëýýä õ¿íèé äîòîîä ñýòãýëèéí õóâüñãàë ë õèéõ õýðýãòýé. Òýãæ æèíõýíý õ¿í áèé áîëãîõ ¸ñòîé áàéëã¿é äýý. Æèíõýíý õ¿í ãýäýã ÿìàð õ¿íèéã õýëýõ âý ãýâýë õóäëàà õýëäýãã¿é õ¿íèéã ë õýëíý. «Ìîíãîë õ¿íèé ¿ãýíä áèòãèé èòãý!» ãýäýã ¿ãèéã õààíàõûí õýíýýñ ÷ ñîíñîæ áîëíî. Òàíèëöàõ òóñìàà èòãýõ áîëîìæã¿éã óõààðíà. Ìîíãîëûã ñàéí ìýääýã õ¿í áîë þó ãýæ õºðºí㺠îðóóëàëò õèéõ âý äýý. Ìýäýõã¿é õ¿íèé òîëãîéã ýðã¿¿ëæ áàéãààä, õýäýí öààñ ñàëãàæ àâààä í¿¿ð áóðóóëàõûãàà ë ìºí㺠îðóóëàëò ãýæ áîäîîä îéëãóóëààä áàéõ øèã.

Òýãñýí õýðíýý õºðºí㺠îðóóëàã÷ Ìîíãîëä áóñ, ººðò àøèãòàéã áîäîæ ¿¿íèéã õèéæ áàéãàà ìýòýýð ñîíèí õýâëýëýýð øóóãèóëàõ íü äýíä¿¿. Õÿòàäûí çîõèîë÷ Ðî æèí, «Óñàíä óíàñàí íîõîéã íýðìýæ çîä!» ãýæ áè÷ñýí áàéäàã. ¨ñ æóðàì ýñ ìýäýõ íîõîéã àâàðòàë õýí íýãíèéã çóóæ ìýäýõ þì ø¿¿ ãýñýí óòãàòàé ýíý ¿ãèéã îëæ óíøààä õ¿÷òýé öîõèëò àâñàí. Áè áàãààñàà «Õ¿í áîëãîíä òóñàëæ áàé» ãýæ õ¿ì¿¿æñýí. Ãýõäýý ìîíãîë÷óóäòàé õàðèëöàæ ÿâàõàä Ðî æèíãèéí ýíý ¿ã îðîé ðóó îðæ áèëýý. Åð íü Ìîíãîëä çîâëîí áàãàäààä áàéõ øèã. Çîâæ ë áàéæ þìàíä õ¿ðäýã õîðâîî äîî. Àðä÷èëàë èéìýðõ¿¿ çàìààð ÿâæ áàéãààãèéí õàðèóöëàãà àðä ò¿ìýíä áàñ áèé. Ìîíãîëûí àðä ò¿ìýí ººðºº õèéõ ¸ñòîé ãýæ áîäîõã¿é, õýí íýãýí õ¿í õèéæ ºãººñýé ãýæ õ¿ëýýãýýä ñóóæ áàéíà. Õýí Ìîíãîëûí íèéãìèéã ãàéã¿é áîëãîõ ¸ñòîé þì áý? Äàíäàà õ¿íèé ãàð õàðíà. ººðò õàìààòàé þìûã ººðºº ë õèéõ ¸ñòîé ãýäýã çàð÷èì àëãà. Ãàäààäàä ñóð÷ áàéãàà õ¿ì¿¿ñ, ãàäààäàä ãàðñàí õ¿ì¿¿ñ ìîíãîë îðíîî õàÿàã¿é áàéõ àà. Ãýõäýý òýä «Ìîíãîëûã ãàéã¿é áîëîõîîð íü î÷íî» ãýæ ÿðüäàã. Áàñ ë õ¿íèé ãàð õàðñàí ñýòãýëãýý. Ìîíãîë÷óóä ãàäààä õýë èõ ñóð÷ áàéíà. Òýãæ ñóðààä þóíä õýðýãëýõ, ÿìàð çîðèëãîòîé âý? Áèçíåñ, ìºíãº, íýð àëäàð áîäîõîîñ áóñ, ýõ îðîíäîî õýðýãòýé õ¿í áîëìîîð áàéíà, ýõ îðíû òºëºº ñóðàõ ¸ñòîé ãýæ áîäîõ õ¿í áàéõã¿é.

Ìîíãîë àðäûí áîäëîãî / IQ/

Зїсгїй морь Урьд эрт цагт гэнэ билээ. Хоёр хаад хоорондоо дайтдаг байжээ. Гэтэл нэг хаан, нєгєєгєє олзлон аваад, “зїсгїй морь олж над єгвєл чамайг тавина, хэрэв чи зїсгїй морь олж над єхгїй бол толгойг чинь авна” гэжээ. Цаадах хаан зїсгїй морь олж єгєхєєр нутагтаа буцаад, тугалчин хїїгийн хэлж єгснєєр гэдрэг хэлїїлсэн нь: “Би зїсгїй морь олсон, харин тэр морио ..... тийм нэг єдєр ирж аваарай” гэж хэлїїлсэн байна. Гэтэл зїсгїй морь авах ..... тийм нэг єдєр одоо хїртэл олдсонгїй гэнэ. Ямар єдєр ирж аваарай гэж хэлїїлсэн бэ? Тэмээ Монгол ардын хошин бодлого Урьд 3 хїїтэй, нэг євгєн байжээ. Тэр євгєн 3 хїїдээ хэлсэн нь: “Миний 20 тэмээнээс ахмад хїї чи хэсэг тэмээг аваарай, дунд хїї чи ахаасаа 2 дахин олон тэмээ аваарай, харин миний отгон хїї чи дунд ахаасаа 2 дахин олон тэмээ аваарай” гээд нас баржээ. Эд нар аавынхаа хэлснээр 20 тэмээгээ хувааж авах гээд чадахгїй байжээ. Тэгтэл тэмээтэй нэг аянчин ирээд, тэр 3 хїїд тэмээгий нь аавын нь хэлснээр яг тааруулан хувааж єгєєд явсан гэдэг билээ. Тэр хїн чухам яаж хуваасан бэ? Аль нь том бэ? Монголын эртний їлгэрийн шог бодлого Урьд нэгэн цагт, далан жалгыг бїрхэж хэвтдэг, хєх бух байгаад хєгширч їхжээ. Нэг їнэг ирээд тэр бухыг идэж зєвхєн нэг далны яс їлдээгээд явчихжээ. Тэр далны ясан дээр далан цэрэг ачаатай хєсєгтэйгєє багтаж буудаллаад явсны дараа, нэг бїргэд тэр далны ясыг зууж нисэж яваад сїмбэр уул шиг нэгэн нїсэр том уулын оргилын нэг хадан хясаан дээр суутал, тэр нь харин уул биш ухнын эвэр байсан тул тэр бїргэд сандраад, далныхаа ясыг алджээ. Тэр їед далан хар ямаагаа хариулж яваад борооноос хоргодож ухнын сахал дор суусан євгєний нїдэнд далны яс нь орчихжээ. Энэ долоогийн томыг эхэнд нь, тїїнээс бага багыг хойш хойш нь дэс дараалан цувуулж бодит їнэн байдлаар нь хэлнэ її.

Ìîíãîë÷óóäòàé õàðèëöàõ á¿ðò, ñ¿¿ëèéí ¿åä «Àðñëàíã äèéëýõ ãýæ îðîëäîîä îðîëäîîä ÿàæ ÷ ÷àäààã¿é º÷¿¿õýí õóëãàíà õàâõàíä õàâ÷óóëæ øàðõàëñàí ºâäãèéã íü õàçàæ îðèëóóëñàí ãýíý ýý» õýìýýõ íýãýí ¿ëãýð ñàíààíä îðæ èðýýä, òýð àðñëàíãèéí ºâäºã íü áè þì øèã ñàíàãäààä áîëæ ºãäºãã¿é. Ìîíãîëä áàéõ òóñìàà ìîíãîë÷óóäòàé õàðèëöàõ òàëààð èõ þì ñóðëàà. Àìèí õóâèà õè÷ýýã÷äèéí äóíä áàéõ òóñàì àëàã õîðâîîãèéí õîîñîí ÷àíàð èë¿¿ òîä õàðàãäàõ àæ. Õîðâîî åðòºíö äàíäàà íýã ÿíçààðàà áàéõã¿é. Öýöýãëýñíèé ýöýñò õàãäðàõ çàéëøã¿é. Àëäàð íýð, àëáàí òóøààë ãýã÷ íýã ë áîäèò ÷àíàðòàé áèø ñàíàãäààä áàéõ þì. Êèìóðà Àÿàêî

Þóíû ºìíº ººðèéí àìüäðàë áàéäëûã ñàéæðóóëààä, äàðàà íü ýõ îðíîî ãýæ áîääîã, áàñ òýãæ õýëäýã õ¿í îëîí. ººðèéí àìüäðàë áàéäëûã ñàéæðóóëàõ ãýñýí õ¿íèé õ¿ñýëä õýð õýìæýý ãýæ áàéõã¿é.

“ßðèõ õ¿íòýéãýý äóóã¿é ºíãºðºõ íü íºõðèéã àëäíàì. ßðèõã¿é õ¿íòýé õýëýëöýõ íü ¿ãýý àëäíàì. Óõààíòàé õ¿í íºõ𺺠÷ ¿ë àëäíàì, ¿ãýý ÷ ¿ë ãýýíýì”

5 ßðóó ñýòãýã÷

ñýòãýëèéã ýçýìäýã÷ ?????????????????????????????????????????????????????????????????????????

Ñàíõ¿¿ãèéí ýðõ ÷ºëººíä õ¿ðýõ ¿¿?

Ñýòãýë …?

òàíü òîäîðõîéëíî. Õàðèí ºíººäºð ãàðãàõ øèéäâýð ÷èíü òàíû èðýýä¿éã òîäîðõîéëíî, - Þó õ¿ñýõýý áèä øèéäýõ ó÷ðààñ õîæèì þóòàé áàéõàà ÷ ìºí áèä øèéäíý.

- Áèäýíä õÿíàëòûí õ¿ðýýãýý òýëýõ 4 áîëîìæ áàéíà.

1. Òóõëàã á¿ñýýñ ãàð÷ áàé, 2. Áýðõøýýëèéã áîëîìæ ãýæ õàð, íºãººòýéã¿¿ð: “Ýíý áýðõøýýëä äàõèí îðîõã¿é áàéõûí òóëä áè ÿìàð íºõöëèéã á¿ðä¿¿ëýõ ¸ñòîé âý?” ãýæ ººðººñºº àñóó.

3. ªºðòºº çºâ àñóóëò òàâüæ ñóð.

4. Õóâèéí åðòºíöºº áàéíãà òîõèðóóë, òàíû õÿíàëòûí õ¿ðýý ÷ ìºí àäèë òýëíý.

- Íàñ àõèõ òóñàì õ¿í õèéæ ÷àäàõã¿é á¿õíèéõýý õîéíîîñ õàðàìñàõ áîëäîã.

- Õàðèóöëàãàã¿é àìüäðàõ íü ººðèé㺺 õ¿÷èí ìºõºñäñºí çîëã¿é çîëèîñ áîëãîí õàðóóëäàã: Èíãýñíýýð òà ¿ðãýëæ áóñäûí òîãëîîìûã áºìáºã áîëæ, áóñäûí áè÷ñýí íîì, ä¿ðìèéí äàãóó àìüäðàõ áîëíî.

- Õàðèóöëàãûã çîðèãòîé õ¿ëýýæ àâ. Õàðèóöëàãûã õ¿ëýýæ áàéãàà öàãò áèäíèé áóðóó ñýòãýëèéí õºäëºë, ìóó ÷àíàðóóä õ¿÷ýý àëääàã.

- Èðýõ äîëîîí æèëä õè÷íýýí ìºí㺠õóðèìòëóóëàõ íü ººð õýíèé ÷ áóñ, ãàãöõ¿¿ òàíû õàðèóöëàãààñ ë øàëòãààëíà.

3. Ñàÿ ãàéõàìøèã ãýæ ¿¿? Èõýíõ õ¿ì¿¿ñ íýã æèëä õèéæ ÷àäàõ ç¿éëýý õýò ¿íýëäýã àòëàà 10 æèëä õèéæ ÷àäàõ ç¿éëýý ÿìàãò äóòóó ¿íýëäýã

Ãîî ¿çýñãýëýíò äàãèíà ýõíýðòýé áàéõûã õ¿ñýæ ìºðººäºãã¿é ýð õ¿í ãýæ õàà áàéõ áèëýý. Òýäíèé çàðèì õýñãèéíõ íü ýíý õ¿ñýë íü ìºðººäºë ÷èãýýðýý äóóñäàã áîë çàðèì íü àæèë õýðýã áîëãîñíîîð õ¿ñýë ìºðººä뺺 áèåë¿¿ëäýã áàéíà. Ýíý åðòºíö äýýð íýãýí æèðèéí ãýð á¿ë àìüäàðäàã áàéâ. Ýõíýðèéã íü Áîëîðîî, íºõðèéã íü Ä¿ãýðýý ãýíý. Ýõíýð íü õîîëîî áýëäýõ çóóðàà íºõðèé㺺 ãýð îðíû àæèëä òóñàëäàãã¿é, ìºí㺠áàãà îëäîã ãýýä ë ¿ãëýõ àæýý. Èíãýæ ¿ãëýõ íü íºõðèéíõ íü óóðûã õ¿ðãýõ áîëîâ÷ õàðèóä íü äóóãàðñàíã¿é äîòðîî ò¿¿íèéã áóðóóòãàæ -ººðºº íýã îëèãòîé þì øèã áàñ õ¿íä çààõ ñàíààòàé. Àíõ ãýðëýõýä ÿìàð áàéëàà. Õººõºí, òýãýýä áàñ ýåëäýã õ¿¿õýí áàéñàí ñàí äàà. Îäîî õàð, ÿìà𠺺ð õ¿í áîëñíûã õýìýaýí áîäíî. Íýãýí óäàà ò¿¿íèéã ¿ãëýý ýõíýð íü õîã àñãà ãýñíýýð Ä¿ãýðýý òåëåâèçîðîîñîî äóðòàé äóðã¿é õîëäîæ õîãîî àñãàõààð ãàäàãøàà ãàðëàà. Áóöàæ îðîõûíõîî ºìíº õààëãàí äýýð çîãòóñàí Áóðõàíä ººðèéí ýðõã¿é õàíäàæ: “Áóðõàí ìèíü! Ìèíèé àìüäðàëä ÿìàð ÷ óòãà àëãà. Áè á¿õýë á¿òýí àìüäðàëàà èéì ¿ãëýý, öàðàé ìóóòàé ýõíýðòýé ºíãºð¿¿ëýõ ãýæ ¿¿ äýý? Ýíý áîë ¸ñòîé àìüäðàë áèø òàì áàéíà äàà” ãýâ. Ãýòýë ãýíýò áóðõàí ò¿¿íä íàìóóõàíààð õàðèó õýëýõèéã ñîíñîâ: - Õ¿¿ ìèíü ýý. Áè ÷àìä ãîî ¿çýñãýëýíò äàãèíûã ýõíýð áîëãîí ºã÷ òóñàëæ ÷àäàõñàí. Äààí ÷ õºðø¿¿ä ÷èíü ãýíýòèéí ººð÷ëºëòèéã õàðààä ãàéõàæ áàëìàãäàíà áèçýý. Èéìä áè ÷èíèé ýõíýðò äàãèíû ãîî ¿çýñãýëýí, ñýòãýë ñàíààã áàãà áàãààð ñóóëãàæ ºãüå. Õàðèí ÷è íýã þìûã ñàéí ñàíàæ ÿâààðàé. ×è äàãèíàòàé àìüäðàõûã õ¿ñ÷ áàéãàà áîë

ò¿¿íä òààð÷ òîõèðîõ õýìæýýíä õàðüöàõ ¸ñòîé ø¿¿.

- Èõ áàÿðëàëàà. Áóðõàí ìèíü. Äàãèíû òºëºº áîë ÿìàð ÷ ýð õ¿í ººðèé㺺 ººð÷èëíº ø¿¿ äýý. Õàðèí òà ìàíàé ýõíýðèéã õýçýý ººð÷èëæ ýõëýõ âý?

- ß ã î ä î î á è á à ã à ç ý ð ý ã º º ð ÷ ë º å . Öààøäàà ìèíóò á¿ðä ë ñàéæðóóëàõ áîëíî. Èíãýýä òýð ãýðòýý îðæ èðýýä ñîíèíãîî ø¿¿ðýýä òåëåâèçîðûí ºìíº ñóóâ. Ãýñýí ÷ ñîíèí óíøèõ, òåëåâèçîð ¿çýõ ñîíèðõîë àëãà. ßäàæ æààõàí ÷ ãýñýí ººð÷ëºãäñºí áîëîâ ¿¿ ãýæ ýõíýðýý õàðàõ õ¿ñýë òºðºâ. Òýñýëã¿é áîñ÷ ãàë òîãîîíû ºðºº ¿ð¿¿ øàãàéæ ýõíýðýý àíõààðàëòàé øèðòëýý. Ýõíýð áóðóó õàðààä àÿãà ñàâàà óãààõ àæýý. Òýðýýð ãýíýò àðààñ íü õ¿í øèðòýõèéã ìýäðýýä ýðãýæ õàðëàà. Ä¿ãýðýý ýõíýðýý øèðòýõ çóóðàà “åðººñºº ººð÷ëºãäñºí þì àëãà” ãýæ áîäëîî. Õàðèí ýõíýð íü íºõðèéíõºº àíõààðëûã ÿàãààä òàòàõ áîëñíîî îéëãîîã¿é ÷ ¿ñýý ÿàðàí çàñàæ, í¿¿ðýíäýý ïóäð ò¿ðõýýä àñóóëàà: - ×è ÿàãààä ãýíýò õ¿íèéã øèðòýýä óíàâ? Ä¿ãýðýý ñàíäàðñàíäàà õýëýõ ¿ãýý îëæ ÿàäàõäàà: - Àÿãà òàâãà óãààõàä ÷èíü òóñëàõ óó? ãýâ.

- Òóñëàõ óó ãýíýý ãýæ ãàéõñàí ýõíýð íü àÿàðõàí àñóóñíàà õàëòàð õîðìîã÷îî ÿàðàí òàéëàõ çóóðàà áè áàðàã óãààãààä äóóñ÷èõëàà ãýëýý.

-Õàðàà÷, øóóä í¿äíèé ºìíº ººð÷ëºãäºæ ñàéæèðäàã áàéíà ø¿¿ ãýæ íºõºð íü äîòðîî áîäîîä øóóä ë óãààõ ñàâûã ø¿¿ð÷ àâààä ç¿ëãýæ ãàðàâ. Äàðààãèéí ºäºð íü àæëàà äóóñãààä ãýð ¿ð¿¿ãýý ÿàðëàà. ªã뺺 ýõíýðýý õýðõýí äàãèíà áîëæ õóâèð÷ áàéõûã õàðàõûã òýñãýëã¿é õ¿ñíý. Ãýíýò òýðýýð –Õýðýâ ýõíýð ìààíü èõýý𠺺ð÷ëºãäñºí áàéâàë

??????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????

1. Òàíû òóéëûí õ¿ñëýí þó âý? ×è èõ óäààí ýðëýý Îäîî ýðëýý îðõèîä îëæ ñóð Õàéíç Ê º ð í å ð , ¨ î õ à à í å ñ - ̺í㺠ãýæ áèäíèé ò¿¿íä ºã÷ áóé ¿íýëýìæèéí õýìæýýãýýð ¿íý öýíýòýé áàéõ áºãººä, ñàíõ¿¿ãèéí àñóóäàëä îðñîí òýð ë ¿åä äýíä¿¿ èõ óòãà ó÷èðòàé áîëäîã, - Áèäíèé ¿çýë áîäîë, çîðèëãî õî¸ð íü õîîðîíäîî òîõèðîõã¿é áîë áèä áàéðíààñàà õºäºëæ ÷àäàõã¿é, - ªºäðºã ¿çýë þìñûí äàâóó, ñàéí òàëûã õàðóóëäàã áîë ººðòºº èòãýõ èòãýë íü þìñûí ñ¿¿äýðòýé òàëûã ÷ äàâàí òóóëàõ ¿íýìøëèéã ºãäºã.

- ªºðèéí ¿íý öýíèéã ìýäýõ áóþó ººðòºº èòãýõ ãýäýã íü ºíãºð¿¿ëñýí àìüäðàëûíõàà òóðøëàãààñ ººðèéí õ¿÷ ÷àäëûã ìýäýð÷, ò¿¿íäýý òóëãóóðëàæ ÷àääàã áîëîõûã õýëíý, ªºðòºº èòãýëòýé õ¿í þóíä ÷ áàðèãäàæ ñààòàëã¿é, ÿìàð ÷ ýñýðã¿¿öëèéã äèéëæ ãàðàõàà ìýääýã, ìºí ò¿¿íèéãýý ÷ ººðòºº îëîí óäàà íîòëîí õàðóóëñàí áàéäàã.

- Òàíû ñýòãýí áîäîõ õýâ ìàÿã ÷èíü òàíûã ºíººäºð èéì ë õýìæýýíä áàéëãàæ áàéíà, Èéì íýãýí õýâèéí ñýòãýëãýý íü òàíûã äóðòàé áàéõûã õ¿ñäýã òýð ãàçàðò ÷èíü õýçýý ÷ õ¿ðãýõã¿é, - Àìæèëò áîë ººðèéí àâüÿàñ, áîëîìæèéíõîî õÿçãààðò õ¿ð÷ õàìãèéí øèëäýã íü áàéõûã õýëíý. Õàðèí àç áîë õýí áîëñîí ÷èíü òàíüä òààëàãäàõûã õýëíý, - Ñàíõ¿¿ãèéí ñàëáàð äàõü áýðõøýýë íü àìüäðàëûí áóñàä á¿õ ñàëáàðóóäàä ñ¿¿äðýý òóñãàäàã, - Òà ººðèé㺺 á¿õ ë àìüäðàëûíõàà òóðø ìºíãºíèé ìàøèí áîëãîõ óó, ýñâýë ººðèéí ìºíãºíèé ìàøèíòàé áîëîõ óó ãýäãýý øèéä, - ªºðèéí õàìãèéí äóðòàé õîááèã ñîíãîí àâ÷ ò¿¿ãýýðýý ìºí㺠õèé, - Õýí á¿õýë ºäºðæèí㺺 àæèëëàíà, ò¿¿íä ìºí㺠õèéõ öàã îëäîõã¿é, - Àëü ¿çýë áîäîëäîî õºòëºãäºõ ýñýõ òàëààð óõàìñàðòàé øèéäâýð ãàðãàñàí òýð ¿åä ë ººðèéíõºº àìüäðàëûã õÿíàëòàíäàà àâ÷ ÷àäíà.

- Òà àìüäðàëäàà þó ÷ õèéëýý ãýñýí ¿ð ä¿í íü þóíû ò¿ð¿¿íä òàíû ìºðººäºë, çîðèëãî, ¿çýë áîäîë, ñòðàòåãè äºð⺺ñ ë õàìààðàõ áà ýíý äºðâèéí çîõèöëûã á¿ðä¿¿ëýýã¿é áàéõàä ÿìàð ÷ õàòóó çàð÷ìóóäûã áàðèìòëààä òóñ áîëîõã¿é, 2. Õàðèóöëàãà ãýæ þó âý? Õýíä òà áóðóóã òîõíî Ò¿¿íä ýðõ ìýäëýý àëäàíà, Äîêòîð Âýéí Äåð - Òàíüä òîõèîëäñîí ¿éë ÿâäàë á¿ðò òà õàðèóöëàãà õ¿ëýýõ áóñ, çºâõºí òýð òîõèîëäëûã õýðõýí õ¿ëýýí àâ÷, ÿìàð õàðèó ¿éëäýë õèéñíèéõýý òºëºº ë õàðèóöëàãà õ¿ëýýíý, - Õýíä áóðóóãàà áóñäàä òîõíî, òýð ò¿¿íä ýðõ ìýäëýý àëääàã, - Òàíû º÷èãäºð ãàðãàñàí øèéäâýð ºíººäðèéã

èíãýæ àìüäàð дагинатай амьдарсан нь

…Áèäýíä ¿ë õàðàãäàõ àòëàà ººð÷èëæ áîëäîã, ººð÷ëºãääºã, õóâüñàìòãàé, ººðòºº áîäîõ, ñàíàõ, ìàðòàõ ìºí ñýòãýëèéí õºäºë㺺í, àëèâàà ¿çýãäýë þìñûí òàíèí ìýäýõ ÷àäâàð, ïðîöåññûã àãóóëñàí áàãòààìæûí öîãöûã ñýòãýë ãýæ íýðëýâýë äºõºì ñàíàãäàõ þì. Ãýõäýý ýíý áîë òºãñ òºãºëäºð òîäîðõîéëîëò áèø. Òèéì òîäîðõîéëîëò ÷ îëäîõã¿é áàéõ. Áèäíèé “ñýòãýë” õ¿í òºðëºõòºíèé òàéëáàðëàæ ÷àäàõ ç¿éëýýñ àâààä òàéëáàð ºã÷ ÷àääàãã¿é òèéì ç¿éë¿¿äèéã ÷ ïðîåêòèâ /òóñãàë/ áàéäëààð òóñãàäàã. ßã ë òîëèíû òóñãàë øèã. Ñýòãýë íü áèåã¿é ìºðò뺺 áèåæèæ áàéäàã. Ó÷èð íü ñýòãýëèéí ¿éëäâýðëýæ ãàðãàæ áóé

õ¿ñíý çºâõºí ò¿¿íèéãýý ë õàðàõòàé àäèë. Íîìûí äýëã¿¿ðò ø¿ëãèéí íîì õàéæ îðñîí áîë òàíä íýí ò¿ð¿¿íä ø¿ëãèéí íîì òàâüñàí òàâèóð õàðàãäàõ âèé. ¯¿íòýé íýãýí àäèë áèä àìüäðàëààñ þóã íü ýõýëæ õàðíà òýð ìàÿãààð àìüäðàëäàà õàíääàã. ¯¿íèéã áèä ñýòãýë ñóäëàëä òóñãàé íýð òîìü¸îãîîð õýëäýã áîëîâ÷ ýíý òèéì ÷ ÷óõàë áèø. Õàðèí ¿¿íèéãýý ýíãèéí àìüäðàëûí æèøýýãýýð òàéëáàðëàâàë: Òà õýí íýãýíä óõààíã¿é òàòàãäàæ ò¿¿íèéã õàðàõã¿éãýýð àìüäàð÷, àìüñãàëæ ÷àäàõã¿é ìýò ñàíàãäàíà. Ò¿¿íýýñ èë¿¿ õýí ÷ ¿ã¿é, ò¿¿íòýé æèøèõ õýí ÷ áàéõã¿é ìýò áîäîãäîíî. Ýíý ¿åä ñýòãýë òýð õ¿íèé çºâõºí ñàéí, ñàéõàí åð íü á¿õèé ë ýåðýã òàëóóäûã îëæ õàðäàã. Ãýâ÷ òàíû õàéðëàæ áàéñàí õ¿í õýñýã

СЭТГЭЛ БОЛ СУБЪЕКТИВ АГУУЛАМЖ á¿òýýãäýõ¿¿í áîë õ¿íèé ¿éë àæèëëàãàà, õýë ÿðèà, ¿éë õºäëºë áîëäîã. ¯¿íýýñ áèä ýíý ñàéí õ¿í, ìóó çàëóó, ìóíäàã õ¿¿õýä, ã¿íä¿¿ã¿é ýð ãýõ ìýòýýð ä¿ãíýæ ººðèé㺺 ÷ ìºí àäèë òîäîðõîéëæ ÷àääàã. Õàðèí äýýðõ áàéäëóóä íü ¿íýõýýð ñýòãýëèéíõ íü òóñãàë íü áîëæ ÷àääàã óó? Ýíý àñóóëòàíä õ¿í áîëãîí ººð ººðèéí ¿çýë áîäëîîð õàðèóëàõ áàéõ. Ó÷èð íü äýýð äóðüäñàí÷ëàí ñýòãýë áîë ººð÷èëæ áîëäîã, ººð÷ëºãääºã, õóâüñàìòãàé ç¿éë. Ñàéõàí ñýòãýëòýé õýí íýãèéã áèä ñàéí õ¿í, ñàéõàí õ¿í ãýæ õýëäýã. Ñýòãýëèéí áàéäàë ººð÷ëºãäºõ ¿åä òýð ò¿¿íèé òàëààð òºðñºí îéëãîëò, òºñººëºë ýðãýëçýý òºð¿¿ëæ ýõýëäýã. Èíãýýä õàìãèéí ñàéí áàéñàí õ¿í ìóóãààð, ñàéõàí áàéñàí íü ìóóõàé áîëæ, õàìãèéí ¿çýí ÿääàã áàéñàí õ¿í õàéðëàãääàã áîëîõûã ¿ã¿éñãýõ àðãàã¿é. Èéì æèøýý ÷ õýäýí àðâààðàà áèé. ßã ýíý õýñãýýñ áè õàìãèéí ÷óõàë ç¿éëýý òýìäýãëýí õýëýõ ãýæ áàéíà. Þó ãýâýýñ… áèäíèé ñýòãýë ñóáúåêòèâ àãóóëàìæ þì. Àëèâàà ç¿éëèéí ìºí ÷àíàð ÿìàð áàéãààãààñ õàìààðàõã¿éãýýð òóõàéí ç¿éëèéã õàðàõ, õ¿ðòýõ, ìýäðýõ, ñîíñîõ íü õàðèëöàí àäèëã¿é õ¿ðòýãäýæ ÿâàãäàõ áîëíî. Ýíý íü íýã ¸ñîíäîî òàíû ñýòãýëýýñ øóóä õàìààðíà ãýñýí ¿ã. ßìàð ç¿éë õàðàõûã

õóãàöààíû äàðàà òàíû òºñººëºº ÷ ¿ã¿é çàí ààø, ¿éëäýë ãàðãàõàä òà ò¿¿íèéã õàéðëàõ áóñ ãàéõàæ áàñ ¿çýí ÿäàæ áàéãààãàà ìýäíý. ªºðººð õýëáýë: ýíý áàéäàë òóõàéí õ¿íýýñ òàíü áóñ òàíû ñýòãýëýýñ õàìààð÷ áàéãààã áèä ìýääýãã¿é. Áèä ººðñäèéíõºº ñýòãýë ãýäýã ç¿éëèéí ìºí ÷àíàðûã îéëãîîã¿é õýðíýý áóñäûí, áóñàä õ¿ì¿¿ñèéí ñýòãýëèéã îéëãîõûã õè÷ýýäýã íü äýíä¿¿ ãàéõàëòàé. Ìèíèé ñýòãýëä /çºð÷èë, ¿çýí ÿäàëò, õàéð, ýíýðýë, öºõðºë, ãàíöààðäàë/ þó áîëæ áàéíà, áè þó ìºðººäºæ, áàñ òýì¿¿ëæ, õ¿ðýõèéã õè÷ýýæ áàéíà ãýäãýý ìýäðýõã¿éãýýð àìüäàðíà ãýäýã ýìãýíýëòýé. Ýöýñò íü ñýòãýë ãýäýã òàíû õ¿ññýíýý𠺺ð÷ëºãäºæ çºâõºí òàíààñ ººðººñ òàíü õàìààðäàã ãýäãèéã õýëüå. Àìüäðàë ÿã ë ¿¿íòýé àäèë. Òà àìüäðàëûã ÿàæ õàðíà, àìüäðàë òèéì ë áàéäàã “Ñýòãýëèéí òîëü” ñýòãýëç¿éí òºâèéí ñýòãýëç¿é÷ Á.Óóãàíöýöýã Óòàñ: 331175 Ý-øóóäàí: setgeliin_toli@mongolnet.mn Õàÿã: ÌÓÈÑ-èéí 4-ð áàéð ÝÇÑ-èéí óðä, òóñëàõ çàìûíõàà ç¿¿í òàëä

????????????????????????????????????????????????????????????????????????? ÿàíàà? Áè ººðºº õýâ õýâýýðýý áàéäàã. ßäàæ íýã öýöýã ÷ ãýñýí õóäàëäàæ àâúÿ äàà ãýæ áîäëîî. Õààëãà íýýãäýõýä òýð ñàíäàð÷ äîãäîëæ áàéëàà. Ò¿¿íèé ºìíº æèëèéí ºìíº ºðººíèéíõ íü àâ÷ ºãñèéã ïàëàæèéã ºìñºæ, ¿ñýý íÿìáàé ÿíçàëñàí ýõíýð íü çîãñîæ áàéâ. Öýöãýý ýâ õàâã¿éõýí ñàðâàéõäàà ýõíýðýýñýý í¿äýý ñàëãàæ ¿ë ÷àäíà. Áîëîðîî öýöãýý àâàõäàà áàÿðëàñàíäàà ñîðìóóñàà áóóëãàí áàãà çýðýã äóó àëäààä ò¿¿íäýý è÷èíã¿éðñíýýð í¿¿ð íü áàãà çýðýã óëàéâ. “ßìàð ñàéõàí äàãèíû ñîðìóóñ âý? ßìàð åð áóñûí äîòîîä ãàäààä ãîî ñàéõàí áý” ãýæ Ä¿ãýðýý áàõàðõàí õàðæ áàéëàà. Òýðýýð á¿ðýí çàññàí øèðýý, ãî¸ìñîã àÿãà òàâàã, àñààëòòàé ëàà, àìòàò õîîë óíä øèðýýí äýýð áàéõûã õàðààä ººðèéí ýðõã¿é äóó àëäàâ. Ò¿¿íèéã øèðýýíä ñóóõ ¿åä íü Áîëîðîî ÷ ñóóñíàà ãýíýò ñàíäðàí áîñ÷: - ªº õàðëàà. Áè òåëåâèçîð ÷àìä àñààæ ºãºõºº ìàðòñàí áàéíà. Õàðèí øèíýõýí ñîíèí ýíý áàéíà ãýëýý.

- Íàäàä òåëåâèçîð ¿çýæ, ñîíèí óíøèõ õ¿ñýë àëãà áàéíàà. Äàíäàà ë àäèëõàí þì ãàð÷ áàéäàã þì. Õàðèí òýðíèéõýý îðîíä ÷è ìèíü íàäàà ìàðãààøèéí àìðàëòûí ºäðèéã ÿàæ ºíãºðººìººð áàéãààãàà õýë äýý ãýæ ¿íýí ñýòãýëýýñýý àñóóâ.

- Õàðèí ÷è? ãýæ Áîëîðîî õàðèó äóóãàðàâ.

- Áè òåàòðò ìàðãààøèéí ¿çâýðèéí 2 áèëåò þìûã ÿàæ ìýäýõ âý ãýýä àâ÷èõñàí. Õýðýâ ÷è õ¿ñâýë ¿äýýñ ºìíº òåàòð ÿâàõ àÿòàéõàí õóâöàñ ÷àìä õóäàëäàæ àâúÿ. ×àìä ãýæ õýëýõäýý Ä¿ãýðýý àðàé ë äàãèíà ÷àìäàà ãýæ àì àëäàõ øàõëàà. Ýäãýýð ¿ãèéã õýëýõ çóóð ò¿¿íèé ºìíº ñàéõàí èíýýìñýãëýñýí, õàöàð íü àç æàðãàëòàé òóÿàð÷, í¿ä íü ãýðýëòñýí ¿íýõýýð äàãèíà ñóóæ áàéãààã ìýäýðëýý. “Áóðõàí ìèíü! ßìàð ñàéõàí äàãèíà âý? Õýðýâ ºäºð á¿ð èíãýýä ãî¸ áîëîîä áàéâàë ò¿¿í øèã ãî¸ äàãèíàä áè òîõèð÷ ÷àäàõ áîëîâ

óó?” ãýæ Ä¿ãýðýý áîäîõ çóóð ò¿¿íä íýãýí ñàíàà òºð뺺. “Õàðèí àìæèõ ë õýðýãòýé. Äàãèíûã õàæóóä áàéãàà äýýð íü àìæèõ ë õýðýãòýé. Ò¿¿íýýñ ìèíèé õ¿¿õäèéã ãàðãààä ºãºº÷ ãýæ ãóéÿ. Õ¿¿õýä íü ìààíü èéì ãî¸ äàãèíà áèä õî¸ðûí äóíäààñ òºðºõ áîëíî” - Þóíû òóõàé áîäîë áîëîâ? Äîãäîëæ áàéãààã ÷èíü í¿¿ðíýýñ ÷èíü õàðæ áàéíà ø¿¿ ãýæ Áîëîðîî àñóóâ. Ãýòýë Ä¿ãýðýý ÿàæ õýëýõýý ìýäýõã¿é áàéëàà. Äàãèíààñ õ¿¿õýä ãàðãààä ºãºº÷ ãýæ øóóä õýëæ áîëîõ óó? Òýãæ áîëîõ ýñýõèéã Áóðõàíààñ ãóéãààã¿é ø¿¿ äýý. Òýãýýä ò¿ãä÷èí: - Þó ãýæ õýëýõýý ìýäýõã¿é áàéíà. Ãîî ¿çýñãýëýíò äàãèíà ÷àìààñàà õ¿¿õýä ãàðãàæ ºãºº÷ ãýæ ãóéõ ãýñýí þì. Áîëîðîî íºõºð ¿ð¿¿ãýý äºõºæ èðëýý. Õàéðààð ãýðýëòñýí í¿äíýýñ íü àç æàðãàëûí íóëèìñ õàöðûã íü äàãàí óðñàíà. Ä¿ãýðýýãèéí ìºðºí äýýð ãàðàà òàâèàä õàëóóí àìüñãàëààð òººíºëºº. … ßìàð ñàéõàí øºíº áàéëàà? ªíººäºð ñàéõàí ºã뺺 âý? Äàãèíàòàé àìüäðàíà ãýäýã ÿìàð ñàéõàí õóâü òàâèëàí áý ãýæ Ä¿ãýðýý õî¸ð äàõü à÷àà ãàäàãøàà ñàëõèëóóëàõààð õóâöàñëàíãàà áîäíî. Ãîî ¿çýñãýëýíò äàãèíàòàéãàà õàìò èíãýæ àìüäðààðàé Ä.Áàÿðñàéõàí îð÷óóëàâ /Ñàêðàìåíòî/

“Ýíýðýíã¿é áàéõ þì áîë ººð þó ÷ õýðýãã¿é. Õýðýâ òèéìã¿é áîë þó ÷ áàéãààä íýìýðã¿é” Æ.Áàððè

6 ßðóó ñýòãýã÷

òýì¿¿ëýë Боловсрол х¿нийг боловсруулдаг уу?

ªºðèé㺺 õºãæ¿¿ëýõ ºíººäðèéí øóóäàí Ìîíãîëûí Ëåêòîð Òºâèéí òýðã¿¿í Ö.Áààòàðõ¿¿ Ýðõýì òàíüòàé ó÷ðàí çîëãîæ áóé ýíý ºäðèéí àìàð àìãàëàíã ýðýí ìýíä÷èëüå. Çàëóó õ¿í áîë Ìîíãîëûí áàÿëàã. Õàðèí çàëóó õ¿íèé áàÿëàã áîë ýðäýì ìýäëýã, ýõ îðîí÷ ¿çýë, ýâ íýãäýë, ýðõýì ñóðòàõóóí, ººðèé㺺 õºãæ¿¿ëýõ çºâ àðãà áàðèë , ºðººë áóñäàä òóñëàõ òóñ÷ ñýòãýë áàéäàã. Çàëóó õ¿íèé ýðõýì çîðèëãî ñóðàëöàõ ÿâäàë. Õàðèí äàðàà íü ñóðñàí ç¿éëýý àìüäðàëä õýðýãëýõ íü ¿¿íýýñ äóòàõààðã¿é çîðèëãî áîëîõ ó÷èðòàé. Èéìýýñ áóëàíãàà ºäºð á¿ð ººðèé㺺 õºãæ¿¿ëæ, øèíèéã ñóðæ ìýäýõèéí òºëºº øàìäàí ÿâàà çàëóóñòàà çîðèóëàí õºòëºõººð øèéäëýý. “ªºðèé㺺 õºãæ¿¿ëýõ ºíººäðèéí øóóäàí” áóëàíäàà õóâü õ¿íèé ºñºëò õºãæèë, ò¿¿í äîòðîîñ ººðèé㺺 íýýõ, ñóðàëöàõ àðãà áàðèë, ìýäëýã îëæ àâàõ ìåíåæìåíò çýðýã îëîí àñóóäëûã õºíäºæ õàðèëöàí ñàíàë áîäëîî ñîëèëöîõîîð øèéäñýí. Ýíýõ¿¿ áóëàí áîëîâñðîëûã ýðõýìëýã÷ á¿õ õ¿ì¿¿ñèéí õàðèëöàí ñàíàë áîäëîî ñîëèëöäîã òàëáàð áàéæ, çîðèëãûíõîî òºëºº çîðüäîã õ¿í á¿ðèéí øóóäàí çàõèà, àìüä ñàíàë ø¿¿ìæëýë, çºâºë㺺㺺ð áÿëõàñàí îþóíëàã îð÷èí áîëíî. Õ¿ì¿¿ñ á¿ãä àç æàðãàëòàé, ýð¿¿ë ýíõ, ñàéí ñàéõàí àìüäðàõ ãýñýí íýã åðºíõèé çîðèëãîòîé ÷ õóâü õ¿í ººðèéí ãýñýí åðòºíöèéã òýýæ ÿâäàãûíõàà õóâüä ººðèéí çîðèëãîäîî õ¿ðýõ äºò çàìûã õàéñààð áàéäàã. Òàíû î÷èõûã õ¿ñ÷ áóé ãàçàð çàìûã íü, î÷èõ çàìàà, àðãàà ìýäýýã¿é õ¿ì¿¿ñò àðãûã íü çààæ òóñëàõ íü áèäíèé çîðèëãî áèëýý. Òà á¿õýí ººðñäèéí ñàíàë áîäîë, ñóäàëãàà øèíæèëãýý, òîî áàðèìò, ò¿¿õ æèøýýã õóâààëöàæ õàìòðà÷ àæèëëàõûã çîðèëãî íýãò òà á¿õíýýñ õ¿ñ÷ áàéíà. Боловсрол х¿нийг боловсруулдаг уу? Õ¿íä áàéæ áîëîõ áàÿëàãóóäààñ õàìãèéí òîì áàÿëàã áîë áîëîâñðîë. Àæèë õýðýã÷ õ¿í àæèëäàà àìæèëò ãàðãàõûí òóëò øèíèéã ýðýëõèéëæ, õóâèéí ºñºëò õºãæèë人 àíõààðàõ õýðýãòýé áîëäîã. Õóâèéí ºñºëòèéã òàíüä çºâõºí áîëîâñðîë øèíý ìýäëýã ìýäýýëýë ºã÷ ÷àääàã. Äýëõèé äàÿàð áîëîâñðîëûã õ¿í òºðºëõòíèé õºãæëèéí øóóä áºãººä õàìãèéí íàéäâàðòàé ¿íäýñ ãýæ ¿çäýã áîëæýý. Íèéãìýý õºãæ¿¿ëýõ íü ýöñèéí ä¿íäýý ýäèéí çàñãèéí õºãæëèéã, ýäèéí çàñãèéí õºãæèë íü äîòðîî ¿éëäâýðëýëèéí õºãæëèéã àãóóëäàã. Øèíæëýõ óõààí, òåõíîëîãèéí äýâøèë áîë çºâõºí áîëîâñðîëîîð äàìæèí áèé áîëíî. Èéíõ¿¿ áîëîâñðîë, øèíæëýõ óõààí áîëîí ¿éëäâýðëýëèéí õîëáîî áîë ýäèéí çàñãèéí õºãæëèéí áàòàëãàà þì. Õàðâàðäûí Èõ Ñóðãóóëèéí äîêòîð Äåðåê, Áîí “Èõ ñóðãóóëèóä áà ÀÍÓ-ûí èðýýä¿é íîìîíäîî”: ¯íäýñíèé õºãæèë äýâøèë íü äàðààõ ãóðâàí ¿ç¿¿ëýëòýýð òîäîðõîéëîãäîíî. Òýð íü: 1. Øèíæëýõ óõààíû øèíý íýýëò 2. Õ¿ì¿¿ñèéí ìýðãýæëèéí óð ÷àäâàð 3. Ìýðãýæëèéí ºíäºð ìýäëýã Èéìýýñ ºíººäºð ìýðãýæëèéí óð ÷àäâàð ñàéòàé, ºíäºð ìýäëýã ÷àäâàðòàé áàéõûã øààðäëàãàòàé áîëæ áàéíà. Áîëîâñðîë ãýäýã áîë èë¿¿ àëáàí ¸ñíû øèíæòýé ÷ ºíººäºð ÷àäâàðààð õýìæèãäýæ áàéíà. Áîëîâñðîë áîë ººðºº àìüäðàõ ÷àäâàð þì. Àìüäðàë

äýýð þó íü áîëîõã¿é áàéíà þó íü áîëæ áàéíà ãýäãèéã øèéäýõ ÷àäâàðààð õýìæèãäýæ áàéíà. Áîëîâñðîë ãýäýã áîë ìýäëýã ÷àäâàð òóðøèëãûí íèéëáýð áàéäàã. Àëáàí ¸ñíû òîäîðõîéëîëòîîðîî áîë àâúÿàñ ñîíèðõîëîîðîî ñóðñàí ñèñòåì÷ëýãäýýã¿é ç¿éëèéã ìýäëýã ãýäýã áîë õóóëü ¸ñíû çýðýãëýë, áàòàëãàà, öýãöýðñýí õ¿ëýýí çºâøººðºãäñºí ìýäëýãèéã áîëîâñðîë ãýäýã. Áîëîâñðîë áîë çºâõºí

äèïëîìîí äýýð áàéãàà ä¿íãýýð áóñ ìýäëýãèéã õýðýãëýõ ÷àäâàðààð õýìæèãäýæ ýõýëæýý. Àëü ÷ øàòíû ñóðãóóëèóä ìýäëýãèéã îëãîäîã áàéñàí áîë ºíººäºð ìýäëýãèéã îëãîæ, ò¿ãýýæ, ìýäëýãèéã á¿òýýæ, ìýäëýãèéã õýðýãëýõ ãýñýí äºðâºí çàð÷èìûã õýðýãæ¿¿ëäýã áîëæýý. Áîëîâñðîë áîë ¿íäýñíèé áàÿëàã Áîëîâñðîë áîë ñèñòåì Áîëîâñðîë áîë ïðîöåññ Áîëîâñðîë áîë ¿ð ä¿í ãýæ îéëãîæ áàéíà. Áîëîâñðîë áàÿëàã áîëîõûíõîî õóâüä òºð çàñãèéã áàÿëàã, õ¿í òºðëºõòíèé, õóâü õ¿íèé áàÿëàã þì. Õ¿íä áàéæ áîëîõ áàÿëàãóóä äóíäààñ õàìãèéí òîì áàÿëàã íü áîëîâñðîë áîëæýý. Áîëîâñðîëòîé áàéõ íü îëîí äàâóó òàëûã òà ººðòºº áèé áîëãîäîã. Áîëîâñðîëòîé õ¿í àëèâàà àñóóäàëä îëîí òàëààñ íü õàðæ ä¿í øèíæèëãýý õèéæ ÷àääàã. Áîëîâñðîëòîé õ¿í óñûã íü óóâàë ¸ñûã íü äàãàäàã ãýñýí ýíãèéí çàð÷ìûã áàðèìòàëæ ÿìàð÷ îð÷èíä õóðäàí äàñàí öîõèöäîã. Õ¿í ãýäýã áîë äýýä çýðãèéí äàñàí çîõèöîõ ÷àäâàðòàé àìüòàí. Õýí õóðäàí îð÷èíäîî äàñàí çîõèöîíî òýð ë ÿëàã÷ áîëäîã. Áîëîâñðîëòîé õ¿íèé àìüäðàë óòãà ó÷èðòàé, çîðèëãîòîé, ñîíèðõîëòîé áàéäàã. Òà áîëîâñðîëûã îëæ àâñíààð àìüäðàë òýð ÷èãýýðýý çîðèëãî òýì¿¿ëýëòýé áîëäîã. Áîëîâñðîëòîé õ¿í ñî¸ëòîé áîëäîã. Ñî¸ëòîé õ¿í õàìò îëîíòîé áàéäàã. Áîëîâñðîëòîé õ¿í õ¿íèéã õ¿íäýòãýæ õàðèëöäàã ñàéí õàðèëöàã÷ áîëäîã. Áîëîâñðîëòîé áàéõ àëèâàà ç¿éëèéã ñóäëàõäàà áîëîìæèò õóâèëáàð, ç¿é òîãòëûã íü áóñäààñ ò¿ð¿¿ëýýä õàð÷èõäàã. Þó íü ñàéí, ìóó âý? ãýñýí ¸ñ ç¿éí õýìæ¿¿ðòýé áîëäîã. Àìüäðàë äýýð þó íü áîëîõã¿é áàéíà? Þó íü áîëæ áàéãààã õàðäàã ÷àäâàðûã îëæ àâäàã. Õ¿í òºðëºõòíèé áèé áîëãîæ ÷àäñàí ýëäýâ ÿíçûí ¿çýë íîìëîëûã îéëãîæ õ¿íäýëæ òýâ÷äýã áîëäîã. Áèäýíä îëãîãäñîí íýã òîì áàÿëàã áîë öàã õóãàöàà þì. Ýíý öàã õóãàöààã çºâººð àøèãëàäàã ìýäðýìæòýé áîëäîã. Ýíý ìýò÷èëýí îëîí äàâóó òàëûã îëæ àâäàã. Õ¿í òºðëºõòíèé ò¿¿õèéí õóóäñûã õàðàõàä áîëîâñðîëûã îëæ àâàõ ãýæ çîâäîã, ç¿òãýäýã áàéñàí áîë ºíººäºð õàðüöàíãóé õÿëáàð áîëæýý. Áèäýíä áîëîìæ áàéíà. ¯¿íèéã àøèãëàõ òà áèäíýýñ øàëòãààëàõ ë ¿ëäëýý. Áèäíèé ýõ îðîíä áîëîâñðîëòîé îëîí ñàéõàí õ¿ì¿¿ñ áàéäàã. Ñóäàëãààíû ä¿íã õàðæ ñóóõàä áè÷èã ¿ñýã òàéëàãäñàí õ¿íèé òîîãîîðîî äýëõ¿¿ä ¿ç¿¿ð ò¿ð¿¿íä

îðäîã, äýýä áîëîâñðîëòîé õ¿íèéã íèéò õ¿í àìòàé íü õàðüöóóëàõàä äóíäàæ òºâøèíä îðäîã, îþóíû õºãæëèéí ñóóðü ÷àäâàðàà àãóó ãýãäýõ ÀÍÓ-òàé çýðýãöäýã àòëàà Ìîíãîëûí íýã õ¿íä íîîãäîõ ÄÍÁýýð áîë íýëýýä äîîãóóð îðäîã. Óã íü áîë áîëîâñðîë áîë àìüäðàõ ÷àäâàð áàéäàã. Ãýòýë áèä áîëîâñðîëòîé àòëàà ÿàãààä õºãæèë áàéõã¿é áàéíà. ßàãààä? Æèíõýíý áîëîâñðîë ãýäýã áîë ìýäëýãèéã õýðýãòýé ¿åä íü àøèãëàõ ÷àäâàðààð õýìæèãääàã. Áèä áîäîõäîî ìàíàé áîëîâñðîëûí ñèñòåìä íü áàéíà óó? äàà ãýæ áîääîã. Îëîí ñóðàõ áè÷èã äýýð äóíäàä çóóíû ò¿¿õèéã õóóäàñ õóóäñààð äóðüääàã ìºðò뺺 ÿàæ àìüäðàõ óó? ÿàæ ìºí㺠îëîõ óó? ãýæ íýã÷ äóðüäààã¿é ë áàéäàã. Äýýä áîëîâñðîëûí äèïëîì àìüäðàë õî¸ð ººð ãýæ òºðèéí ºíäºð àëáàí òóøààëòíóóä íü õ¿ðòýë ÿðèõ þì. ªºð þì áîë, ººð áàéõ ¸ñòîé þì áîë áîëîâñðîë ýçýìøèõ ýçýìø¿¿ëýõ øààðäëàãà áàéãàà ãýæ ¿¿? Óã íü àìæèëò á¿òýýëýýð ä¿¿ðýí, àç æàðãàëòàé àìüäðàõ ë ãýæ áèä äýýä ñóðãóóëü ðóó òýì¿¿ëñýí þìñàí. Ìýäëýã îëæ àâàõàä çºâ ìåíåæìåíò õýðýãòýé. Ñóðàëöàõ ãýäýã ¿ã ººðºº èõ ºðãºí àãóóëãàòàé. Áèä óðüä ºìíº ñóðààä ë áàéâàë áîëîî ãýæ áîääîã áàéñàí öàã ºíãºð÷ýý. Õýçýý õààíà ÿàæ àøèãëàõàà ÷ ñàéí ìýäýëã¿é ñóðàõ áîë ìèíèé àðèóí íàíäèí ¿¿ðýã õýìýýí áîäîæ ñóóñàí ¿å ÷ áèé. Ñóðàëöàíà ãýäýã áîë çºâõºí îþóòàí, ñóðàã÷èäàä ë õàìààòàé ç¿éë áàñ áèøýý. Õ¿í íàñàí òóðøäàà ñóðàëöàæ áàéäàã. Èéìýýñ ñóðàëöàõ íü õ¿í áîëãîíä òýð äóíäàà àæèë õýðýã÷ ýðõýì òàíüä èë¿¿ õàìààòàé. Ìýðãýí óõààíûã îëæ àâ÷ ò¿¿íèéãýý áóñäàä ò¿ãýýõ íü àæèë õýðýã÷ õ¿íèé ýðõýì øèíæ. ººðèéíõºº í¿äýíä ìýðãýí õàðàãäàõ íü òýíýã õ¿íèé òàíèõ òýìäýã. Ìýðãýí õ¿íèé ñîäîí òýìäýã áîë òýä ººðñäèé㺺 ìýðãýí ãýæ áîääîãã¿é ó÷ðààñ ñóðàëöàæ, ìýäëýã îéëãîëòîî ºñãºõèéí òºëºº ñóðäàã. Ýíý áîë ìýðãýí óõààí. Ó÷èð íü, ìýðãýí óõààí, “áèäíèé ìýäëýã òóí º÷¿¿õýí àãààä öààøèä èë¿¿ ñóðàëöàõ ¸ñòîé” ãýäãèéã áèäýíä îéëãóóëäàã. Ñóðàëöàõ õ¿÷èí ÷àäëààñ õóâèéí ºñºëò èðäýã. Ñóðàëöàõ íü õàíäëàãààñ òºðäºã. Àãóó óäèðäàã÷èéí õàíäëàãà áîë “áè ñóðàëöàõûã õ¿ñýæ áàéíà”. Áèä õýçýý ÷ ñóð÷ äóóñíà ãýæ áàéõã¿é. “Ôîðä ìîòîð” êîìïàíûã ¿¿ñãýí áàéãóóëàã÷ Õåíðè Ôîðä õýëýõäýý “Ñóðàëöàõàà çîãñîîñîí õ¿í áîë õºãøèðñºí õ¿í. Õîðüòîé áàéíà óó? íàÿòàé áàéíà óó? õàìààã¿é. Õàðèí ñóðàëöàæ áàéãàà õ¿í ¿ðãýëæ çàëóóãààðàà ¿ëääýã” Óäèðäàã÷ õ¿í óíøèã÷ áàéõ ¸ñòîéí øàëòãààí ýíý. Òà ÿìàð íýã ç¿éëèéã óíøèæ ìýäýõäýý õýçýý ÷ çîãñäîãã¿é óäèðäàã÷ áàéõ ¸ñòîé. ßëàíãóàÿ õ¿ì¿¿ñèéí ò¿¿õ íàìòàðûã. Òà õè÷ýýëäýý ýñâýë ÿìàð íýãýí ç¿éëèéã óíøèæ, ñîíñîæ ñóóõäàà äàðàà íü ¿¿íèéã àìüäðàë äýýð èíãýæ àøèãëàâàë áîëîõ þì áàéíà ãýæ áîäîæ áàéñàí ¿å áèé þó? Õýðâýý òýãæ áîäîæ áàéñàí áîë òà ñóðàëöàõûí à÷ õîëáîãäîëûã ñàéí îéëãîäîã õ¿íèé øèíæ. Áèäíèé ñóðàëöàõûí çîðèëãî áîë òàíèí ìýäýõ ìºí ÷ ãýñýí ¿¿íèé àðä õýðýãëýõ, àøèãëàõ ãýäýã ¿ã áàéíãà áàéõ ¸ñòîé áîëîâ óó? Ñóðàëöàõ ãýäýã äàðààõ çîðèëãûã àãóóëäàã áàéõ ¸ñòîé.

- Òàíèí ìýäýõèéí òóëä ñóðàëöàõ - Õèéõèéí òóëä ñóðàëöàõ - Õýðýãëýõèéí òóëä ñóðàëöàõ - Îðøèí áàéõûí òóëä ñóðàëöàõ - Õàìòäàà íèéãýìøèí àìüäðàõûí òóëä ñóðàëöàõ “Ñóð ñóð áàñ äàõèí ñóð” ãýäýã óðèà õîîñîí ëîîçîí ìýò áîëîâ÷ ºíººãèéí Ìîíãîë çàëóó õ¿íä òîõèðîõ óðèà ãýæ áîääîã. Ñóðàëöàõ áîë á¿òýýë÷ ç¿éë áàéõ ¸ñòîé. Ñóðàõ èõ õ¿ñýë, ñóðàëöàõ çºâ àðãà áàðèë,

гадаадад сурахыг хїсвэл

Canada-Aurora College-ä ìàòåðèàë ÿâóóëàõ Ñóðãóóëüä ñóðàõ ºðãºäºë ãàðãàõäàà: Ñóðãóóëèéí ºðãºäëèéí ìàÿãòûã áºãëºíº Á¿ðýí äóíä ñóãóóëèéí ãýð÷èëãýý ä¿íãèéí õóóëáàð õýðýãòýé Òîäîðõîéëîõ çàõèà / Letters of reference / ßìàð ÷èãëýëýýð ÿàãààä ñóðàõ áîëñîíûã èëýðõèéëñýí õóâèéí çàõèà Ñîíãîñîí ìýðãýæèëýýñ õàìààðààä áóñàä íýìýëò ìàòåðèàëóóä Ñàíõ¿¿ãèéí òóñëàìæ Õýðýâ òà ñàíõ¿¿ãèéí òóñàëöàà õ¿ñýæ áóé áîë ºðãºä뺺 7- ð ñàðûí 15 íû äîòîð íàìðûí ñåìåñòðèéí õ¿í, 11 ñàðûí 15 íû äîòîð õàâðûí ñåìåñòðèéí õ¿í áîë õàíäàíà. Ñóðãóóëüä òýíöëýý ãýõýä ñàíõ¿¿ãèéí òýòýãýëýã çààâàë àâíà ãýñýí ¿ã áèø. Ìàãàäã¿é òà äàðààõ áàéãóóëëàãóóäààñ òýòãýëýã õ¿ñýæ áîëîõ þì.

Human Resources Development Canada; Student Financial Assistance Program of the Government of the Northwest Territories’ Department of Education, Culture and Employment or; the Training Services section of the Government of the Northwest Territories’ Department of Education, Culture and Employment. ªðãºäëèéí õóðààìæ

$15.00 CDN, èéã Aurora College ä ìàòåðèàë ÿâóóëàõäàà òóøààõ ¸ñòîé Áàéðíû õóâüä Êàìïóñ á¿ðýýñ õàìààðààä ÿíç á¿ð áàéíà Æèøýý íü õàðüöàíãóé ºíäºð òºëáºðòýé Yellowknife Campus èéí õóâüä ãýð á¿ëèéí áîëîí êàìïóñ äîòîðõ áàéðààð õàíãàäàã. Õîòûí òºâä áîëîí íóóðûí ýðýã äýýð ãýõ÷èëýí 5 óíòëàãûí ºðººòýé çýðýã 64 áàéðòàé áºãººä èðñýí õîéíîî òà òýäíýýñ ñîíãîõ áîëîì áèé. ¯íèéí õóâüä Áàêëàâð $345.00/ñàð 1 óíòëàãûí ºðººòýé $390.00/ñàð 2 óíòëàãûí ºðººòýé $425.00/ñàð 3-4 äýýø óíòëàãûí ºðººòýé $505.00/ñàð Á¿õ áàéð íü îð äèâàí øèðýý ñàíäàë çýðãýýð õàíãàãäñàí. Òóñäàà áàíí áîëîí óãààëãà àðèóí öýâðèéí ºðººòýé áàéð á¿ð õàðóóë õàìãààëëòûí ñèñòåìòýé. Îþóòíóóä í¿¿ð ãàðûí àë÷óóð àðèóí öýâðèéí õýðýãëýë àÿãà òàâãàà ººðºº õàíãàíà. Ýõýëæ õàíäñàí õ¿íä ò¿ð¿¿ëæ îëãîíî ãýñýí çàð÷ìààð

ÿâíà. Íýìýëò ìýäýýëýë àâàõûã õ¿ñâýë Residence Life Officer at (867) 920-3170 or e-mail svodnoski@ auroracollege.nt.ca.

Ñóðãàëòûí òºëáºð 2005-2006 îíû õè÷ýýëèéí æèëèéí ñóðãàëòûí òºëáºð äàðààõ áàéäàëòàé áºãººä ñîíãîñîí ìýðãýæèë á¿ðýýñ õàìààðààä íýìýëò çàðäàë ãàð÷ áîëíî. ¯íäñýí îþóòàí $1,040.00 /ñåìåñòåðò íýã êóðñ $210.00 Àõìàä íàñòàí (êóðñ íü ¿íýã¿é) Êàìïóñ á¿ð ººð ººðèéí îíöëîãòîé áºãººä äýëãýíã¿é ìýäýýëëèéã òóõàéí êàìïóñûí ñàéòààñ àâíà óó.

àøèãëàõ õýðýãëýõ ÷àäâàð áàéõ þì áîë õ¿íèéã õ¿í áîëãîäîã, àìæèëòàíä õ¿ðãýõ õàìãèéí ¿ð ä¿íòýé àðãà íü ñóðàëöàõ ë áàéõ áîëíî. Ìýäëýã îëîõîä õ¿ðòýë çºâ ìåíåæìåíò õýðýãòýé. Ñóðàõ íü, ìýäëýã îëæ àâàõ íü ºíººäºð ìåíåæìåíò áîëæýý. Áèä àæèëòòàé ñóðàëöàõûí òóëä: Íýãä¿ãýýðò: ñóðàëöàõ çîðèëãîî òîãòîî Õî¸ðäóãààðò: ¿¿íèé à÷ õîëáîãäîëûã îéëãîõûã õè÷ýýõ Ãóðàâäóãààðò: ñóðàëöàõ èõ õ¿ñýë ñîíèðõîëîî òºð¿¿ë ĺðºâä¿ãýýðò: ìýäëýã îëæ àâàõ õàìãèéí ¿ð ä¿íòýé àðãà áàðèëûã ýçýìøèæ àâàõ õýðýãòýé. Ãýõäýý àëèâàà á¿õ ç¿éëèéã ïðàêòèê òàëààñ íü õàð ãýñýí ñàíàà áàñ áèø. Àëèâàà ç¿éëèéã ã¿í ã¿íçãèé òàíèí ìýäýõýä îíîëûí ìýäëýã, õèéñâýð ñýòãýëãýý õýðýãòýé. ÅÁÑ-ä èõýâ÷ëýí õèéñâýðëýõ ñýòãýëãýýã õºãæ¿¿ëýõ çîðèëãîòîé áàéäàã ó÷ðààñ èë¿¿ îíîëûí ìýäëýã îðäîã. Áèä çàðèìäàà ýíý èõ îëîí òîìú¸î çýðãèéã öýýæèëæ ÿàõ âý? ãýæ ÿðüäàã. Ñóðàëöàõûí áàñ íýã çîðèëãî áîë õýçýý íýãýí öàãò ÿìàð íýãýí ç¿éë õýðýã áîëëîî ãýõýä õààíààñ îëæ àâàõûã ìýääýã áàéõ õýðýãòýé. ¯¿íèéã ìåòà ÷àäâàð ãýäýã. ̺í õ¿í áîëãîíû ìýääýæ áàéõ ¸ñòîé ç¿éë ãýæ áàéäàã. ªíººäºð Ìîíãîë õ¿í áîëæ òºðñíèéõºº õóâüä ýíý ñàéõàí îðíû ò¿¿õ ñî¸ë, ãàçàð íóòãèéí õýìæýý, õ¿í àìûí òîî ãýõ ìýò ýíãèéí ñòàòèñòèêèéã ìýäýæ àâàõ õýðýãòýé. /¿ðãýëæèëíý/

Эйнштейн

/¿ðãýëæëýë, ò¿ð¿¿÷ íü 7-ð äóãààðò/сургуульд сурч байсан тухайгаа хожмоо харамсан дурсаж байжээ. Тэр їед сургаж хїмїїжїїлэх гол арга болгож байсан бїдїїлэг механикаар цээжлїїлэхэд тэр илїї дургїй байжээ. Альберт арван настайдаа бага сургуулиас Луитпольдын гимназид шилжих їед дургїйцэл нь бїр хїчтэй болжээ. 1955 онд Эйнштейн нэгэн захидалд хариулан: “Би сїйдтэй сайн ч биш, тэгэхдээ муу ч биш сурагч байв. Миний хамгийн сул тал бол ой муутай ялангуяа їг сэдвийг тогтоодоггїй байсан юм” гэж дурссан байна. Yнэхээр ч грек хэлний багш тїїнд: “Чи хэзээ ч єєдтэй хїн болохгїй” гэж хэлжээ. Ийм їгнээс їзвэл Эйнштейнийг тэргїїний сурагч байсан гэх нь юу л бол. Гэвч Эйнштейн цааш нь: “Бие дааж хичээллэсний їрээр би зєвхєн физик, математик хоёроор сургуулийн программаас хол тасархай тїрїїлж, тїїнчлэн бас философиор ч гэсэн программд заасан хэмжээнд суралцаж байлаа” гэжээ. Тийнхїї Альберт хїїгийн хєгжилтийн ихээхэн тодорхой зураг тодрон гарч байна. Хєгжилтийн тїлхїїр нь Альбертын ер бусын сурч мэдэх эрмэлзэл, авъяас чадвартай шууд холбоотой, “Бие дааж хичээллэх” явдал байжээ. Тїїний хийл хєгжим тоглож сурсан байдал ч энэ дїгнэлтийг улам тод болгож єгнє. Эйнштейн энэ тухайгаа “Би 6 наснаас /¿ðãýëæëýë 11-ð í¿¿ðò/

“Èðýýä¿éí ìàíëàéëàã÷” òºâ Утас: 99271493 Имэйл: galtsog2006@yahoo.com Хаяг: Хїїхдийн урлан бїтээх тєвийн хойд талд

“×è îðãèëä õ¿ðñýí ãýäýã ÷èíü òýíäýý áàéíãà áàéíà ãýñýí ¿ã áèø”

7 ßðóó ñýòãýã÷

åðòºíöèéí áàõàðõàë Эх оронд маань эзэн шиг эзэд хэрэгтэй болж дээ

Óëààíáààòàðò, ãýðòýý áóóñíû ìàðãààø ºã뺺, íîéðíû çºðºº, çàìûí àëæààë ãàðààã¿é äóã íîéðîíäîî äóãæèð÷ áàéòàë “Ò¿éìýð, ò¿éìýð, õººå, õ¿¿å, ÿàíàà, èéíýý” ãýõ ýìõ çàìáàðààã¿é øóóãèàí ñýðýýëýý. Öàãºã뺺íèé 10.00. Ñàíäðàí öîíõîîð õàðâàë ìàíàé ÿã óðä ãóäàìæèíä õî¸ð äàâõàð ä¿íçýí áàéøèí Ẻí Ẻí ãàëààð òàë òàë òèéø òóðãèëàí, î÷ õàÿëóóëàí îìîãòîé, ñ¿ðòýé øàòàæ áàéíà àà. Ñàëõèí òàëààð íü òýð õàâèéí õàøàà, áàéøèí ñàõèæ õîöîðäîã õýäýí õºãø÷¿¿ë õºëõºëäºæ, îéðìîãõîí áàéõ äóíä ñóðãóóëèéí õýäýí äýãã¿é áàíüä íàð ñîíèí õà÷èí þì ¿çýæ áóé àÿòàé øîõîîðîí òîéðñîí õàðàãäàâ. Õýäýí æèëèéí ºìíº õýäýí íÿëõ íîéòîí õ¿¿õäýä äàðàãäñàí ìèíèé ¿åèéí õî¸ð çàëóó èðæ, òýíä ãàçàð àâàí, á¿òýí çóíæèíãàà, ºâºëæèí㺺 õóðóó õóìñàà ìóëòàðòàë íîöîëäîæ áàéæ áîñãîñîí áàéøèí íü òèéíõ¿¿ øàòàæ áàéãàà àæ. Ààâ, ýýæèéãýý àæèëä ÿâñàí õîéãóóð õýäýí ó÷èð ìýäýõã¿é õ¿¿õä¿¿ä ë ãàë òàâèà áèç, äîòîð íü õ¿¿õýä øóóõàä ãýñýí ø¿¿ þì áîäîãäîæ, ñàíä ìýíä õàãàñ äóòóó õóâöàñëààä î÷âîë áàéøèí îéðòîõûí àðãàã¿é ãàë, óòàà õî¸ðîîð õàõæýý. Õ¿í àìüòíààñ àñóóâàë äîòîð íü õ¿í áàéõã¿é, ýçýí íü ñàÿõàí èðñýí, Ãàë êîìàíä äóóäààä 10 ìèíóò áîëæ áàéíà ãýâ. Ãýðèéí ýçýí çàëóó ÿàõ ó÷ðàà îëîõã¿é áàéãàà áîëîëòîé, äýìèé ë ãàðòàà íýã õ¿ðç áàðü÷èõñàí áàéøèíãàà òîéðîîä ãîðîîëîí ã¿éæ ÿâàõ þì. Øîðîî öàöàÿ ãýõýä ãàçàð òàñ õºëä¿¿, óñ öàöàÿ ãýòýë îéðîëöîîõ ãàð õóäãààñ 5 ë-ûí õîâîîãîîð õè÷íýýõýí ÷ 纺õºâ. Òýãýýä ÷ òýãýæ ñàíàà òàâüæ áóé õ¿í àëãà øèíæòýé á¿ãä ë Ãàë êîìàíäûã õ¿ëýýæ áàéíà ãýöãýýâ. Áàéøèí øàòñààð, õ¿ì¿¿ñ øàâñààð, öàã ÿâñààð.. Íàìàéã î÷ñîíîîñ õîéø äàõèàä 10 ìèíóò áîëñîíû äàðàà Ãàëûí ìàøèíû äîõèî ñîíñîãäîâ. Ýíãèéí öàãò ÷èõýíä ÷èéðòýé ñîíñîãääîã ýíý ÷èìýý òèéì öàã ¿åä áîë èõ óÿíãàëàã ñàéõàí ñîíñîãääîã þ ì á è ë ý ý . Õî¸ð ÷ ãàëûí ìàøèí èðæ ñàëõèí òàëààñ íü ãàëò áàéøèíä îéðòîæ çîãñîâ. Äîòðîîñ íü åñëîëûí øèíåëü õóâöàñòàé õýäýí öýðýã ãàð÷ èðýýä áýëòãýë àæèëäàà îðëîî, õ¿ì¿¿ñ ÷ çà îäîî ë òýð îìîãòîé èõ ãàëûã õýäõýí õîðìûí äîòîð õýðõýí óíòðààõûã õàðàõ ãýæ òýñ÷ ÿäàí õ¿ëýýíý. Ãýâ÷ õî¸ð ãàëûí ìàøèíû íýãíèéõ íü óñ öàöàã÷ àæèëëàäàãã¿é ýý. Õî¸ð ãàë ñºíººã÷ æààë íóõàæ, íóõàæ, õàðààë áààõàí óðñãàæ áàéãààä ìàøèíàà àñààãààä áóöààä äàâõè÷èõëàà. ͺ㺺 íü óñíûõàà øàëàíêèéã áóóëãàí àð òàëààñ íü óñ ø¿ðøèæ ãàðàâ. Ãýâ÷ áàéäàã ãàíö øàëàíêèéíõ íü òýõèé äóíäóóð õýä õýäýí ãàçàð òîìîîõîí öîîðõîéòîé àãààä ò¿¿ãýýð íºãºº öàöàæ áóé óñíûõ íü áàðàã òàâèí õóâü íü ãàëûí ãàäóóð, õàøààíû ¸çîîðîîð ñóë äýìèé àñãàðàí òîì òîãòîîë, ìàðãààøèéí ìºñºí ãóëãóóð ¿¿ñãýõ àæ. Ãàë óñ õî¸ðûí õàðøèëäààí äóíä áàéøèíãèéí õàð öààñààð äýýâýðëýñýí äýýâýð èõ ãàë, ÷èìýý ãàðãàí äîòîãø öºìðºí óíàâ. Áàéøèíãèéí îéðìîãõîí áàéõ õàøààíä ãàë ¿ñ÷èí î÷èæ íîöëîî. ¨ñëîëûí ïàðàä ãýìýýð øèíåëýíäýý áàðèãäàæ ò¿¿ðòýí, õºäºëæ ÿäñàí

Áè ÷àìàéã íàñàí òóðøäàà õàéðëàæ õàìãààëíà Ìîíãîë ìèíó! Èõ Ìîíãîë óëñûí òvvõ äàâòàãäàæ áàéíà.

900-í æèëèéí òýðòýý áàéãóóëàãäàæ áàéñàí Èõ Ìîíãîë óëñ ºíººäºð ÿìàãò õv÷òýé ãvðýí ãýäãýý áàòàëëàà. 2106 îíû 5-í ñàðûí 3-íä Îðîñ óëñààñ Áàéãàëü äàëàéã ýðãvvëýí òàòàí àâëàà. Ìîíãîë óëñûí òàëààðõè ñóäàëãàà: 25í ñàÿ ãàðóé õví àìòàé, óëñûí íèéñëýë Õàðõîðóì, 1989-í îíä àðä÷èëàë vvñýæ õºãæèñºí, ýäèéí çàñãûí õóâüä 100% áèå äààñàí, 2020 îíä öºìèéí çýâñýãòýé áîëñîí, 2030 îíä ªâºðÌoíãoëûí ººðòºº çàñàõ îðíûã Õÿòàä óëñààñ òóñãààðëàí òàòàí àâñàí, ãàçàð íóòãûí õýìæýýãýýð äýëõèéä 1-ðò, àëò, çýñ, íåôòü áîëîí áóñàä víýò ìåòàëûí îëîí æèëèéí íººöòýé, îíãîí çýðëýã áàéãàëüòàé, äýëõèéí ýíõ òàéâíûã áýëãýäýã÷ óëñ þì. Õîéä õºðø áîëîõ Îðîñ óëñ Ìîíãîë óëñòàé ÿìàð íýãýí çºð÷èë vvñãýõ õvñýëãvé áàéãàà áºãººä Áàéãàëü äàëàéã õàðúÿëàãäàõ ãàçðûí õàìò Ìîíãîë óëñûí ãàçàð íóòàã õýìýýí õvëýýí çºâøººð÷ õvëýýëãýí ºã뺺. Îëîí æèë øèéäýãäýýãvé Òàéâàíü àðëûí áà õÿòàä óëñûí àñóóäëûã Ìîíãîë óëñ øèéäýæ ºã÷, Òàéâàíü àðëûã òóñãààð óëñ õýìýýí çàðëàæ áàéñíûã

ãóðâàí ãàë ñºíººã÷ òýðõ¿¿ õàøààíä íîöñîí ãàëûã àðàéõèéæ óíòðààòàë óñ íü ãàðàõàà áîëü÷èõîâ. ßàâ èéâ ãýòýë óñ íü äóóñ÷èõàæ ãýíý ýý. Òàâõàí ìèíóò öàöäàã óñòàé áàéæ ÿìàð ãàë

óíòðààõ ãýæ ÿâäàã þì áîë äîî. Çà òýãýýä íºãºº ãàëûí ìàøèí ìààíü “äóóãàà äóóëñààð” óñ íýìæ àâ÷ðàõààð áóöààä äàâõè÷èõëàà. Òýð óñ íü õààíàà ÷ áàéäàã þì, áààç íü õýäýí ÷ ìèíóò ÿâäàã ãàçàðò áàéäàã þì á¿¿ ìýä. Áàéøèí øàòñààð, õ¿ì¿¿ñ õ¿ëýýñýýð, ýöýñò íü öýë çàëóóõàí ýöýã ýõ õî¸ðûí õýäýí íÿëõ õ¿¿õäèéíõýý õîíîãèéí õîîëûã õîðîîí áàéæ, ñºõºð÷ óíàòëàà ç¿òãýæ áîñãîñîí áàéøèí õàð óòàà îëãîéäóóëñààð, õàð í¿¿ðñ áîëîí ºìõºðºí óíàâ àà. ͺ㺺 ãàëûí ìàøèíóóäûí ÷èìýý äàõèæ ñîíñîãäñîíã¿é. Ýõ îðîíäîî óãòñàí àíõíû ºã뺺íèé ä¿ð çóðàã ìààíü íýã è é ì ý ð õ ¿ ¿ .

10 õîíîãèéí äàðàà ºã뺺 ¿¿ðýýð íààø áóöàõààð õàøààíûõàà ãàäíààñ õºäëºõºä íºãººõ øàòñàí áàéøèíãèéí îðìîí äýýð õýäýí õàíà, óíü äóãóéëààä òàâü÷èõñàí, ºâëèéí ºã뺺 ýðòèéí õàõèð æàâàðò áýýð÷èõñýí çàëóó ýð ýì õî¸ð, õºëä¿¿ ãàçðûã õ¿ðçýýð äàíãèíóóëàí õóññàí çîãñîî íü õàðàãäñàí. Õààíààñ ÷ þì íýã õàíõàé ãýð îëæ äýý. Õºëä¿¿ ãàçàðò áàðüñàí äàâõöàãã¿é äàí ãýðò Ìîíãîëûí õàõèð ºâëèéã ÿàæ äàâíà äàà ãýæ áîäîõîîñ ë õàìàã áèå æèõ¿¿öýæ, ºíººõ õ¿ðç íü ç¿ðõ õóñàõ øèã. Òîì÷óóë íü ÷ ÿàÿ ãýõýâ, òýð õýäýí áàãà áàë÷èðóóä... ¯¿íä õîðîî õîðèí, Íèéñëýë, ä¿¿ðãèéí çàñàã çàõèðãàà, Óëñûí Íèéãìèéí õàëàìæèéí ãàçðààñ ÿìàð íýãýí òóñ äýì õýðõýí èðæ áóé íü ìýäýãäñýíã¿é, õàðàãäñàíã¿é, ñîíñîãäñîíã¿é. Ìýäýýæèéí õýðýã ìàíàéõàí ë áîëñîí õîéíî õºðºíãèéí äààòãàë õèéãäýýã¿é áàéãàà íü îéëãîìæòîé. Áàéøèíä äààòãàë áàéòóãàé ãàçàðò íü ÷ çºâøººðºëã¿é áàéãàà. Èéì òîõèîëäîëä äàðãà äààìëûí, áîîñ, çàõèðëûí ë õàìààòàí ñàäàí áèø áîë íèéãìèéí ç¿ãýýñ ÿìàð íýãýí òýòãýëýã òóñëàëöàà àâàõ áîëîìæ íýí õîìñ, áîð ç¿ðõýýðýý ç¿òãýæ ÿâàà íýãýíä áîë ÿìàð ÷ íàéäâàðã¿é. Èéíõ¿¿ òýñ õºëä¿¿ ãàçàð äýýð äàõèí ãàë áîëîìò àñààõààð ç¿òãýæ áàéãàà õýäýí õÿëõ íîéòîí õ¿¿õýäòýé çàëóó ýöýã, ýõ õî¸ðò Ìîíãîëûí íèéãýì ìºí ë òýñ õºëä¿¿ ö à ð à é ë æ á à é õ þ ì ä à à . Áè ¿¿íèéã ç¿ãýýð íýã ñîíèðõóóëæ, ãàë ñºíººã÷ íü ãàë ñºíººã÷ øèã áàéæ ÷àäñàíã¿é äýý ãýýä ë îðõè÷èõìîîðã¿é áàéíà. ¯¿íèé öààíà åðººñºº õèéæ áóé àæèëäàà ýçýí øèã ýçýí íü áîëæ

÷àääàãã¿é íýã èéìýðõ¿¿ ¿çýãäýë Ìîíãîëûã ìààíü ò¿éðýí/èõ ò¿éìýð/ ìýò íèëýíõ¿éä íü íºìºð÷èõñºí áàéãàà þì áèø ¿¿. Äàðãà íü äàðãà øèã áàéæ ÷àäàõã¿é þì. Óõààíã¿é íî¸íä óðàãøã¿é àëáàò ãýã÷ýýð Åðºíõèé㺺ñºº àâõóóëààä àäãèéí Ñóì, õîðîîí äàðãà íü õ¿ðòýë ººð øèãýý õýäýí þìíóóäûã îëîîä òîéðóóë÷èõíà. Òýä íü óëûã íü äîëîîæ, äàðãûãàà äàðãà ãýäãèéã íü ÿìàãò ìýäð¿¿ëæ, áàÿñóóëæ àìüäàðíà. Àëü àëèíäàà ºëçèéòýé, õàðèí àðä ò¿ìýíäýý áîë..., ÿã ë öººâºð ÷îíî øèã. Óëñ òºðèéã èòãýë, ¿íýìøèë, ¿çýë áîäîë, àðãà áàðèë ãýæ áóñ øóóä ë õóéâàëäààí ãýýä îéëãî÷èõñîí, îäîî ò¿¿íèéõ íü ¿ð ä¿íä òà áèä äýýðýý òºðã¿é þì øèã ë ã¿éëäýöãýýãýýä áàéíàì áèø ¿¿. Èõ õóðàë, óëñ òºðèéí íàìóóä ìààíü ÿàæ ìóíãèíàëäàæ áàéíàâ. Äàðãà ãýäýã áîë àìüäðàëûí áàòàëãàà, ýä õºðºí㺠ãýæ îéëãîõîîñ áèø õàðèóöëàãà, ¿¿ðýã, ç¿òãýë ãýæ îéëãîõã¿é. Ýñðýãýýð áîääîã ãàíö íýãíýý õýíõýã, õîöðîãäñîí, ñîëèîòîé êîììóíèñò ãýõ, ãàäóóðõñààð ãîðòèãíîîñ ãàðãààä çîãñîõã¿é á¿¿ð àìüäðàëã¿é áîëãîæ îðõèíî. /Ýíý òàëààð äàðààãèéí á¿ëýãò æè÷èä íü ÿðèíà/ Öàãäàà íü öàãäàà øèã áàéæ ÷àäàõã¿é þì. Çàìûí öàãäàà ë ãýõýä äóðòàéãàà ø¿ãýëäýí çîãñîî÷èõîîä, ººðºº çàìûí ãîëä ïýýäèéãýýä çîãñ÷èõíî. ßàðóó ò¿ðãýí ìàøèíààñàà ãàð÷, ºìíº íü ã¿éí î÷èæ, áºõºëçºõã¿é áîë õºãøèí íîõîé øèã çóó÷èõíàà. ßàâ, ÿàãààä íàìàéã çîãñîîâ, ýíýý òýðýý ãýâýë îãòõîí ÷ òàéëáàð ºãºõã¿é, ÿàð÷, ñàíäàð÷ áàéíà ãýâýë óëàì ãýäèéãýýä çîãñîîä áàéíà. Õýäýí ìóó ìèêðî àâòîáóñ, òàêñèíû æîëîî÷ íàðò áîë ýð áàð, ðåêåò ìàÿãûí þì õèéæ àâñàíã¿éäýý ãýõýä õàéðöàã òàìõè, øèðõýã áîõèíû ¿íý àâ÷ áàéæ ñàëàõ þì. Ìèêðî àâòîáóñíû æîëîî÷ íàð á¿¿ð òýíäýõèéí öàãäàà õàéðöàã òàìõèíû, ýíäýõèéíõ íü øèë àðõèíû õàíøòàé ãýýä òîãòîî÷èõñîí áàéãàà þì äàà. Íýã ë æèøýý... Õóóëü÷ íü õóóëü÷ øèã áàéæ ÷àäàõã¿é þì. 80 äîëëàðûí ãàð óòàñ õóëãàéëñàí ÿäàðñàí äîðîé íýãýíä òºðèéí òºìºð í¿¿ðèéã ºðøººëã¿é õàðóóëæ, õýäýí æèëýýð õîðèõ ÿë ñîíñãîí, íýã ìºñºí ãýìò õýðýãòíèé åðòºíö ð¿¿ ºðºâäºõ þìã¿é ºøèãëº÷èõäºã ìºðò뺺 õýäýí àðàâ, çóóí ñàÿàð íü ëóéâàðä÷èõñàí ÒÎÌ×ÓÓËÛà òàâõàí ìÿíãàí òºãðºãººð òîðãîñõèéãýýä ºíãºðºº÷èõíº. ßðüâàë ìàø èõ íàìòàðòàé. Áàðèìò äóðäâàë õýäýí çóóí ðîìàí ç î õ è î ÷ è õ ì î î ð . . . ßðóó íàéðàã÷ íü ÿðóó íàéðàã÷ øèã áàéæ ÷àäàõã¿é þì. Õ¿í òºðºëõòºíä ó÷èðñàí çîâëîí, æàðãàë á¿õýí óã íü ÿðóó íàéðàã÷èéí ç¿ðõýí äóíäóóð íýâò ãàðäàãñàí. Îäîî õàðèí ººðò ó÷èðñàí çîâëîíãîî ºðººëä òîõîæ, ºðººëèéí æàðãàëûã ºðñºæ áóëààäàã íü ë ÿðóó íàéðàã÷èä áîëæ äýý. Íýð òºð, õºðºí㺠ìºíãºíèé òºëºº ë ø¿ëýã áè÷äýã ãýýä îéëãî÷èõñîí óòãà çîõèîëûí íýí õººðõèéëºëòýé íýãýí ¿åèéíõýí ºíäèéæ áàéõ þì. Õ¿íòºðºëõòíèé ºìíº, óëñ

Íàñàí òóðøäàà òà ávõýí àíäàõãvé áàéõ. Õÿòàä óëñûí çàñãûí ãàçðààñ ñàÿõàí íýãýí ìýäýãäýë ãàðëàà.

Yvíä Ìîíãîë óëñûã Õÿòàä óëñûí äîòîîä àñóóäàëä õýò èõ îðîëöîæ áàéãààã áóðóóøààæ, Òºâä, Øèíæèàí, Òàéâàíü àðàë çýðãèéã õÿòàäààñ òóñãààðëàõàä ãàð áèå îðîëöñîíûã ýñýðãvvöýæ áàéíà ãýæ ýý. Yvíä Ìîíãîëûí çàñãûí ãàçàð ÿìàð íýãýí öî÷ðîë áàéõãvé áàéãàà íü Õÿòàä óëñûã þìàí ÷èíýý vçýõãvé áàéãààãûí òîä æèøýý þì. Õÿòàä óëñ ªâºðìoíãoëûã Ìîíãîë óëñûí õv÷èíä à âò à í ø è ëæ v v ë ñ ý í í ü õ à ì ã è é í ò î ì àëäàà íü áîëîâ. Ñóäëàà÷èä 2106 îíû áàéäëààð Ìîíãîë óëñûí õºãæèë çîãñîíãè áàéäàëä õvðñýí ãýæ òàéëáàðëàâ. Ó÷èð íü õºãæèëèéí äýýä öýãò õvðýýä áàéãàà þì áàéíà. Ýíý íü ýåðýã áîëîí ñºðºã òàëòàé àæ. Ѻðºã òàë íü ìýäýýæ ºðñºëäºã÷ ãvðívväòýé çºð÷èë人í vvñýõ, ýäèéí çàñãèéí áîäëîãîîð õààí áîîãäóóëàõ çýðýã áàéãàà þì. Ýåðýã òàë íü òåððoðèçìûí véë àæèëëàãààã íàì äàðæ áàéãàà íü àâóóøòàé çvéë áîëæ áàéíà. Ìîíãîë óëñ 1180ààä îíîîñ ýõëýí òåððoðèçì áîëîí õîðëîí ñvéòãýõ véë àæèëëàãààòàé òýìöñýýð èðñýí áà 2000 îíä Èðàê óëñàä

¿íäýñòíèéõýý ºìíº, çà òýð òîìîî áàéã, ¿ã¿é ÿäàõäàà óíøèã÷äûíõàà ºìíº, ¿ãèéí ºìíº õ¿ëýýäýã ÿìàð íýãýí õàðèóöëàãûí òóõàé ÿìàð ÷ îéëãîëò áàéõã¿é. Çàðèì íü á¿ð òèéì õàðèóöëàãà áàéõ ¸ñã¿é ãýæ ºðíèéí òîì òîì ñýòãýã÷äýýñ ãàíö íýãõýí èøëýëèéã íü ñóãàëæ àâààä öýöýðõýíý. Óãòàà òýä íü îãò ººðèéã õ ý ë ñ ý í á à é õ à ä ø ¿ ¿ . Ýíý ìýò÷èëýí ýðäýìòýí íü ýðäýìòýí øèã, ýì÷ íü ýì÷ øèã, áàãø íü áàãø øèã, öýðýã íü öýðýã øèã áàéæ ÷àäàõã¿é þì. Ýöýñò íü èðãýí íü èðãýí øèãýý áàéæ ÷àäàõã¿é áàéíà. Õàðèóöëàãàã¿é, á¿òýýë÷ áóñ ÿâäàë äààìæèðñààð á¿¿ð èéì èõ ýçýíã¿éäýë áîëæ õóâèðñàí þì äàã óó äàà. Õààÿà íýã õàðèóöñàíäàà ýçýí øèã ýçýí áîëîõûã õè÷ýýí, ç¿òãýæ áàéãàà íýãýí áàéõ... Ãýâ÷ òýä íèéãìèéã íýëýíõ¿éä íü íºìºðñºí èéì îð÷èíä ýçã¿é öºëä áàéõ ºí÷èí ãàíö áàÿí á¿ðä øèã òîðîéñîîð, ¸ñ ñóðòàõóóí, èòãýë ¿íýìøëèéí õóâüä ºäºð ºäðººð òàìèðäñààð, ýöýñò íü íèéòèéí ýãíýýíä øèëæ÷èõíý. Òýãýýä ë àæèë õèéñýí áîëæ îðîîìäîîä ë, àðãàëààä ë, ÿã íºãºº ÃÀË ÑªÍªªÃ×ÈÄ øèã áîëöãîî÷èõíî. Ñàéí õèéñýí ÷, ìóó õèéñýí ÷ ÿëãààã¿é, àâäàã àðàâ òàâõàí òºãðºãºº ë àâ÷ áàéâàë áîëîî. Íèéãìèéí àëü ÷ ñàëáàðò çºâõºí íýãýíò ãàðñàí “ãàë”-ûã ë õàãàñ õóãàñ ñºíººõººñ áèø òýð ãàë ãàðàõààñ ñýðãèéëýõ, õàìãààëàõ, øóóðõàé áàéõ, ¿ð äàãàâðûã íü àðèëãàõ, óðèä÷èëàí òºëºâëºõ, õàðàõ, çîðèëãî òàâèõ ãýõ çýðýãò áîë òàã õàðàëãàí. Íèéãìýýðýý õàðàëãàí áîë÷èõîæ. ßàãààä òýðèéã õàðèí ìýäýõã¿é þì äàà. Èéì ë ýçýíã¿é ýõ îðîíä Õ¯Í àìü àìüäðàëààðàà, çàëóó íàñààðàà, èòãýë ¿íýìøëýýðýý, ñýòãýë ç¿ðõýýðýý ë õîõèðîîä ¿ëäýõ þì äàà. ͺ㺺õ æàâàðòàé ºã뺺 õºëä¿¿ ãàçðûã õ¿ðçýýð õóñààä çîãñîæ áàéãààòàé ÿã àäèëõàí... Õàìãèéí àéìøèãòàé íü ñýòãýë ç¿ðõ, èòãýë ¿íýìøèë õîõèð÷ äóóñàæ áàéíà. Õ¿ì¿¿ñ øóäàðãà ¸ñ áàéäàãò ýðãýëçýæ, íèéãýìä øóäàðãà ¿íýëãýý àëäàãäàæ, õ¿íèé ñýòãýëãýý á¿õýëäýý äàìïóóðëûí áàéäàëä îð÷èõæýý. Ñýòãýëãýý äàìïóóðàõààð íèéãýì äàìïóóðàëã¿é ÷ ÿàõàâ äýý. Èéì áàéäëûã ÝÇÝÍïÉÄËÈÉÍ ÈÕ Ò¯ÉÌÝÐ ãýæ íýðëýìýýð ñàíàãäñàí. Õàðèéí ãàçðààð áèäíèéãýý öàãàà÷èëæ, öàðàé÷èëæ ÿâàõ àð õóäðàãààð ýõ îðíûã ìààíü ýçýíã¿éäëèéí èõ ò¿éìýð õóéõëàõ ãýýä áàéãàà þì áèø ¿¿.

̺ðººäºë áèåëäýã áîëîâ óó? (íýãýí çàëóóãèéí òýìäýãëýëýýñ)

300-í öýðýã èëãýýñíýýð óëàì ýð÷èìòýé áîëñîí þì. (1180-ààä îíîîñ ýõëýí îëîí óëñûí õóäàëäàà íàéìààíû çàìûã àþóëãvé áîëãîõ äýýðýì, äîâòîëãîîíîîñ õàìãààëàõ òàë äýýð òîì íýýëò õèéñýí þì) ßäóó áóóðàé îðíûã äýìæèõ òºñëèéã ýð÷èìòýé õýðýãævvëæ ýõýëëýý. ßäóó áóóðàé íèéò 20-í îðîí òóñ ávðò Ìîíãîë óëñààñ 5-í æèëèéí òºñâèéã íü áóöàëòãvé òóñëàìæ áîëãîí áàòàëæ ºã뺺. ̺í áàéãàëûí íºõºí ñýðãýýëò, öºëæèëòèéí ýñðýã 40 ñàÿ õvíèé îðîëöîîòîéãîîð òýìöýõèéã Àçèéí õîëáîîíä vvðýã áîëãîëîî. Ìîíãîë óëñûí àíàãààõ óõààíû õîëáîî ÄÎÕ-ûã 100% ýì÷èëýõ ýìèéí áýëäìýëèéã ãàðãàæ àâñàíàà çàðëàëàà. Óã ýìèéã 2107 îíû 1 ñàðûí 1-ñ ýõëýí õóäàëäààíä ãàðãàõ àæýý.

Ìîíãîë÷óóä ¿íýã¿é þìàíä äóðòàé ÷, ¿íýòýé ºäð¿¿äèéã ¿íýã¿é ºíãðººäºã íü äààí ÷ õàðàìñàëòàé

8 ßðóó ñýòãýã÷

äîòîãøîî àëñðàõóé

Уур хилэн Ãýð á¿ëèéí õýð¿¿ë ìàðãààíû äàðàà íºõºð íü óóðàíäàà áóëüäîçåð ìàøèí õºëñëººä ººðèéíõºº ñóóäàã áàéøèíã ãàçðûí õºðñòýé òýãøèëñýí òóõàé íýã óäàà óíøèæ áèëýý. Òýð ¿åä ñýòãýëä íü þó áîëæ áàéñàí ãýæ òà áîäîæ áàéíà? Óóð íü ãàð÷, òàéâøèðñíûõàà äàðàà òýíýã ç¿éë õèéñíýý õàðààä ÿìàð ñàíàãäñàí áîë? Óóð áîë ýíý äýëõèé äýýðõ õàìãèéí èõ õºíººëò õàð õ¿÷ þì. Óóð íü äîòîîä àìàð àìãàëàíã ýâäýæ, ãýð á¿ë, íàéç íºõºäòýéãýý áèå, õýëýýðýý çîõèñã¿é õàðüöàõ, ººðèéíõºº ºì÷ õºðºíãèéã óñòãàõ, àðõè, òàìõè õýòð¿¿ëýí õýðýãëýæ, áèåý õîðäóóëàõ, áàëìàä ¿éë õèéõ, àìèà õîðëîõîä õ¿ðãýäýã. Õàìãèéí ñàéõàí í¿¿ð öàðàéã ìóóõàé áîëãîæ, áèå ìàõáîäèéí ýð¿¿ë ìýíäèéã äîðäóóëæ, óóðòàé õ¿íýýñ õýí õ¿í òºâºãøººäºã ó÷ðààñ òóñãààðëàãäìàë, ãàíöààðäìàë ò¿ãæðýëä îðóóëäàã. Óóðûí õàìãèéí ìóó íºëºº íü øóóä ìýäýãäýõã¿é õýìýýí Áóðõàí áàãø àéëäæýý: óóðëàõ íü õóðààñàí õàìàã áóÿíûã óñòãàñíààð èðýýä¿éí æàðãàëàíã õààõ áºãººä óóðààð ¿éëäñýí ¿éëèéí ¿ðýýð òºðºë òºðºë人 çîâëîíä óíàäàã. Óóðûí òîäîðõîéëîëò áîë áóñàä òºðºëõòºí, ººðò þìóó àìüã¿é ç¿éëèéã õîðëîõ ñàíàà á¿õèé ñýòãýëèéí ò¿ãø¿¿ðòýé áàéäàë þì. Óóðààñ ¿çýí ÿäàëò, ò¿ðýìãèéëýë, äóðã¿éöýë, äàéñàãíàë òýð áàéòóãàé àéäàñ ¿¿ñýí ãàð÷, òóñ á¿ðäýý õîðò õàâäàð ìýòýýð áèäíèé àç æàðãàëûã õýìëýí ¿ã¿éð¿¿ëäýã. Óóðûã äàâàí ãàðàõ ýõíèé àëõàì íü ò¿¿íèé ãýìèéí òàëààð áîäîæ, äàðàà íü ýíý ÷ºòãºðººñ ñàëàõààð õàòóó øèéäýõ õýðýãòýé. Óóð ìàø õîðòîé áºãººä áóñäàä õîðëîõûã ñàíààðõàõ íü çºâòãºæ áîëøã¿é, àìüã¿é ýä áîëîí ººðòºº óóðëàõ íü óòãàã¿é ãýäãèéã îéëãîõ ¸ñòîé. Õàìãèéí àþóëò ãàäààä äàéñàí áèäíèé àìèíä õ¿ðíý, õàðèí äîòîîä äàéñàí

óóð ãàðàà àðäàà áîîëòòîéãîîð áèäíèé àìèéã õºíººæ äºíãºõººñ ãàäíà ãàäààä äàéñíû ¿ë ÷àäàõ òàìûí çîâëîíä ò¿ëõýí óíàãààæ ÷àäíà. Óóð íýãýíò äýëáýðâýë õÿíàõàä õýö¿¿. Ò¿¿íèéã õÿíàõààð îðîëäîõûí òóëä óóðëóóëààä áàéãàà ç¿éëýýñ õîëäîõ, æèøýý íü, ãàäàãø ãàð÷ àëõàõ. Õýðâýý áîëîëöîîòîé áîë óóðòàé áîäëóóäûã çîðèóäààð ñàðíèóëàõ áóþó ººð ç¿éëèéí òóõàé áîäîæ ñýòãýëýý òàéòãàðóóëàõ õýðýãòýé, ýýæ õ¿í õ¿¿õä¿¿äýý çîäîëäîõûã íü áîëèóëàõûí òóëä ÷èõýð ºãäºã øèã. Ìýäýýæ èéì áàéäëààð òàéòãàðàõàä óóð ò¿ð çóóð íàìäàíà, íýãíèéõ íü áÿëóó íºãººõººñ áàãà çýðýã èë¿¿ áàéõàä õàéðòàé õ¿¿õä¿¿ä íü äàõèàä óóðëàäàã. Äýýðõ àðãààð óóðàà áàãàõàí ÷ áîëîâ íàìæààñíû äàðàà ýíý ÷ºòãºðººñ àíãèæðàõûí òóëä äàðààãèéí åðºíäºã¿¿äèéã õýðýãëýíý. Àðüñíû ºí㺺ð ÿëãàâàðëàí ãàäóóðõàõ ¿çýë ãýõ ìýò ¿çýí ÿäàëòûí çàðèì õýëáýð¿¿ä ýíý íàñàíä ¿¿ñäýã îëäìîë øèíæòýé áàéäàã áºãººä õýí ÷ óóðòàé áàéõûã çààæ ºãäºãã¿é. Íÿëõ õ¿¿õä¿¿ä ºñºëòèéí ýðò ¿åä óóðòàé íü èëýðäýã áºãººä ýíý óóðûí ¿ð ñýòãýëä íü îðøèæ áàéãààòàé õîëáîîòîé. Óóðûí õàìãèéí ã¿í ¿íäýñ íü óðüä òºðë¿¿äýýñ ºâëºí àâñàí “áè” õýìýýõ ìóíõàãëàë áºãººä óóðûã òºãñ ¿ã¿é áîëãîõ àðãà çàì íü áè-ãèéí õîîñîí ÷àíàðûã îíîõ áèëèã óõààí þì. ¯¿íä õ¿ðýõýä óðò õóãàöàà õýðýãòýé; òýð õîîðîíä óóð õ¿ðýõýä ò¿ëø áîëäîã çîâèóðòàé áàéäàëä îðîõã¿éí òóëä òýâ÷ýýðò ñóðàëöàõ õýðýãòýé. Óóðûí íýã äýõ åðºíäºã áîë òýâ÷ýýð áºãººä ýíý íü ºäººí õàòãàëãàä òàéâàí

Öýöýí ñàéä Áè

Õîðâîîãèéí àòààðõàë Àêáàð õààí Áèéðáàëààñ: -Àëãàíä ìèíü øèðõýã ÷ ¿ñã¿é áàéäàã íü õà÷èðõàëòàé þì. Áèåèéí ìèíü õààíà ÷ øàð ¿ñíèé ñ¿â áàéäàã áàéõàä ãàðûí ìèíü àëãà ÿàãààä îãò ¿ñã¿é áàéäàã þì áý? ãýæ àñóóñàíä Áèéðáàë òýð äàðóé èíãýæ õàðèóëàâ: -Õààíòàí ìèíü, òà ¿ðãýëæ àðâèí èõ çîîñ àòãàæ áóÿí õèøèã áîëãîí õ¿ðòýýäýã. Òýãýýä ë òýð èõ çîîñîíä òàíû àëãà ¿ðýãäýæ ýëýãäýýä, ¿ñ íü õàëöàð÷ óíàæýý.

-Òýãâýë ÷èíèé àëãàíä ÷ áàñ îãò ¿ñã¿é áàéíà ø¿¿ äýý.

-Õààíòàí ìèíü, õàéð õèøãèéã òàíü öàã ¿ðãýëæ àëãà òîñîí õ¿ðòñýýð áàéãààä àëãà ìèíü ýëýãäýæ ¿ñã¿é áîëñîí íü ýíý áèëýý. Õààí òà öàã ¿ðãýëæ õèøèã áóÿíàà õàéðëàæ, ò¿¿íèéã òàíü áè õ¿ðòäýã ø¿¿ äýý.

-Òýãâýë ÷è áèä õî¸ð øèã öàã ¿ðãýëæ ºãºëöºæ, àâàëöààä áàéäàãã¿é õ¿ì¿¿ñèéã õàð ë äàà. Òýäíèé àëãàíä ÷ áàñ øèðõýã ÷ øàð ¿ñã¿é áàéãààã ÷è þó ãýõ âý?

-Àé õààíòàí ìèíü, àòààðõóó óëñ ãýâýë òýäíèéã ë õýëýõ áàéõ äàà. Òàíû ºãëºã áîëãîí õ¿ðòýýæ, ìèíèé õèøèã áîëãîí õ¿ðòäýã òýð èõ ìºí㺠çîîñíû òóõàé òýä öàã ¿ðãýëæ òàðõèà ãàøèëòàë áîäîæ, àòàà øóíàëäàà øàòàæ ÿâäàã þì. Àëãàí äýýð ìèíü àðàâ òàâàí þì òàâüäàãã¿é ë áàéõäàà ãýæ àòààðõàë øóíàëäàà óëàéñàí øàòàæ ãàðàà ¿ðñýýð áàéãààä àëãàíäàà ¿ñã¿é áîëñîí õýðýã ë äýý. Áèéðáàëûí ýíý ¿ãýíä Àêáàð ñýòãýë èõýä òààëàìæòàé ñóóëàà. Õàðèí äýðãýä ñóóñàí áóñàä íü äàéðóóëæ ¸ãòîëñîí ýíý ¿ãýíä è÷èæ ñàíäàðñàíäàà äýìèé ë òîëãîé ãóäàéí äîîø øèðòýöãýýâ. Äèâààæèí Òàì õî¸ð Àêáàð õààí íýãýí óäàà Áèéðáàëààñ èíãýæ àñóóâ: -Yõñýíèé ýöýñò ÿìàð õ¿í Äèâààæèíãèéí öýíãýë ýäýëæ, ÿìàð õ¿í òàìûí çîâëîíã ýäýëäýã þì áý? Ñàéä õàðèóëñàí íü: -Õààí ýçýí ìèíü, óõààëàã õ¿í ¿õñýíèé õîéíî äèâààæèíä î÷äîã áàéõàä ìóíõàã õ¿í òàìä óíàäàã þì äàà.

-ßàãààä òýð áèëýý? Óõààëàã õ¿í ÿàãààä Äèâààæèíä î÷äîã þì áý? Õ¿í ÿàæ óõààëàã

éðáàë

áîëäîã þì áîë?

-Îëáîë çîõèëòîé öîðûí ãàíö ç¿éë áàéäãèéã óõààðàí ìýäñýíäýý õ¿í óõààëàã áîëäîã þì. Îëáîë çîõèëòîé òýð ç¿éë íü ýíýðýë õàéð þì. Ýíýðýë õàðàà õîòîë ò¿ìýíä çîðèóëæ, õîòîë ò¿ìíýýñ ýíýðýë õàéðûã õ¿ðòâýë þì á¿õýí á¿òíý. Õîðâîî äýëõèéã õàéðëàí ýíýð÷, õîðâîî äýëõèéãýýñ õàéð ýíýðýëèéã õ¿ðòýõ òýð ë õ¿ì¿¿ñ óõààëàã õ¿ì¿¿ñ àãààä òýð õ¿ì¿¿ñ Äèâààæèíä î÷äîã þì. Õîðâîî äýëõèéã õàéðëàäàãã¿é, õîðâîî äýëõèéãýýñ õàéðûã õ¿ðòäýãã¿é òýð õ¿ì¿¿ñ õàðèí òàìä óíàäàã þì. Ýíý ¿ãèéã ñîíñîîä õààíòàí äóóãàà õóðààæ ÷èìýýã¿é ñóóâ. Òàéëáàð: Õ¿í òºðºëõòíèé äîòîð áàéõ áóðõàíä õàéðàà ºðãºæ, õàðèóä íü þó ÷ ýñ ãîðèëîí õ¿ëýýõ õ¿í ë æèíõýíý äèâààæèíä î÷äîã. Õ¿íèé äîòîð áàéõ Áóðõàíä ¿ðãýëæ, õàðèó ãîðèëîëã¿é õàéðàà ºðãºõ õ¿í ¿õëèéí äàðàà àìãàëàí, ãýðýë, æàðãàëàíãèéí äýýäèéí äýýä îðîíä ñààòàí ìîðèëäîã. Y¿íèéã ýñ ¿éëäýã÷ õ¿í òýíãýðëýã ÷àíàðààð àðàé ë õîìñ õàðüöàíãóé äîîä åðòºíöºä î÷èõ íü ãàðöààã¿é. Åð íü äèâààæèí ãýã÷ íü õààíà áàéäàã þì áý? Äèâààæèí ãýäýã áîë ¿õëèéí äàðàà î÷äîã ãàçàð òºäèé áóñ. Áèä ºäºð á¿õýí äèâààæèíä ýñâýë òàìä î÷äîã. Äèâààæèí, òàì õî¸ð áîë óõàìñðûí åðòºíö¿¿ä þì. Óõààí òºãñ òºãºëäºð, àìàð àìãàëàí áàéõàä òýíä Äèâààæèí òîãòíîíî. Òººð÷ áóäèëæ, ãóíüæ ãóòðàõûí öàãò òýíä òàì ¿¿ñíý. Áèä ºäºð á¿õýí äèâààæèí, òàì õî¸ðûã òóóëàí ÿâäàã. Ãóíèã ãóòðàë, ò¿ãøèë çîâíèë, àéäàñ ýðãýëçýë, àòààðõàë õîðñîë- ýíý á¿õýí áèäíèéã òàìûí çîâëîí ýäëýõýä õ¿ðãýäýã. Ãýðýë, àìãàëàí, ãóà ñàéõàí, ñýðýìæòýé, áàÿñãàëàíòàé ÷àíàðóóä ìààíü áèäíèéã öàã ¿ðãýëæèä äèâààæèíãèéí æàðãàë õ¿ðòýõýä òóñ äýì áîëæ áàéäàã. Øðè ×èíìîéí òºâ, óòàñ:324162

ñóóæ, õàðèó ìóóãààð õàðüöàõã¿é áàéõ ãàéõàìøèãò ÷àäâàð þì. Áèäíèé òýâ÷ýýðèéí ÷àäâàð õàðàìñàëòàé íü õºã溺ã¿é áàéäàã ÷ îðîëäîîä ¿çýõ ë õýðýãòýé. Õ¿í çîâëîíòîé áàéõ íü óóðàíä òýñðýõ øàõàì áàéãàà áºìáºãòýé àäèë þì. Òýâ÷ýýðã¿é áàéâàë º÷¿¿õýí æèæèã ç¿éë áóðóóäàõàä ë óóð áîëæ òýñðýõýä õàíãàëòòàé. Ààâ íü ãýðòýý îðæ èðýõ òýð àãøèíä àæèë íü á¿òýìæòýé, ¿ã¿é áàéñàí ýñýõèéã õ¿¿õä¿¿ä ìýääýã. Õýðâýý ààâ íü ñàéõàí ààøã¿é áàéâàë, öîíõ õàãàëñàí òóõàé õýëýõ öàã áîëîîã¿é, òýãæ õýëýõèéí ºìíº ñàéõàí ààøòàé áîëãîõ õýðýãòýé ãýäãèéã õ¿¿õä¿¿ä àíääàãã¿é. Çîâëîíòîé áàéäëààñ óóð ¿¿ñýõèéã çîãñîîõûí òóëä Ýíýòõýãèéí èõ áàíäèäà Øàíòèäåâà ãýãýýíòýí, õýçýý íýã öàãò çîâëîíòîé áîëîõ ¿åäýý ººðñ人ñºº “Áîëîõã¿é áàéãàà ç¿éëèéã çàñàæ áîëîõ óó? Õýðâýý çàñàæ áîëîõîîð áàéâàë çîâîõûí õýðýã þóí? õýìýýí àñóóãààðàé. Õýðâýý çàñàõ ó÷èðã¿é àâààñ áàñ ò¿¿íýý çîâîõûí òóñ þóí? õýìýýí àñóóãààðàé. Ãàëä òîñ íýìýõ àäèë óóðëàõ íü èë¿¿ èõ õîðëîëä ºðòºæ áàéãàà ø¿¿ äýý” ãýæ àéëäæýý. Ýíý àéëäâàðûã ç¿ðõ ñýòãýëäýý àíõààðàí àâ÷, õ¿í èääýã áàðòàé øèðýíãýí îé ìîäîí äóíäóóð ãàíöààðàà ÷èìýý ãàðãàõààñ àéí ñýðýìæëýõ àäèë çîâëîíòîé áàéäàëä îðîõîîñ ñýðýìæòýé áàéõàä àíõààðàõ õýðýãòýé. Õàìãèéí àéìøèãò äàéñàíòàé çóóçàé õîëáîî äºõºæ áàéãàà íü çîâëîíò áàéäëààð ìýäýãäýõ áºãººä óóðàíä àìüäààðàà èä¿¿ëýõýýñ õàìãààëàõ çýâñýã íü òýâ÷ýýð þì. Ýíý çýâñãèéã õààíààñ îëîõ âý? Òýâ÷ýýðèéã ãàãöõ¿¿ ñààä áýðõøýýë ë ¿¿ñãýõ áîëîëöîîòîé, òèéìýýñ óóðëóóëäàã

ЕБ-ын 60-р сургуулийн 11 В ангийн сурагч Б.Отгонпїрэв “Нарсан тєгєл” єгїїллэг Цас будран орохыг цонхоор ширтэн санаашран суугаа найзыгаа хараад сэтгэлийг нь засах санаатай -Сэтгэл чинь нэг л хангалуун бус харагдах чинь юу болоов хэмээн асуухад -Энэ орчлон дээр бїхнээс илїї хайрлаж явдаг хїн чинь чамайг орхин алсын алс одоод дахин чамтай хэзээ ч уулзахгїй байвал чи яах вэ? хэмээн гунигтэй єгїїлэв. Тїїний сэтгэл юунд ингэтлээ зовоод байгаа нь алган дээр тавьсан мэт тодхон ажээ. Учир нь маргааш манай ангийн Зулаа гэр бїлээрээ Оросруу нїїх гэж байгаа тул тїїнд ийм хїнд байгаа аж. Найз минь Зулаад сайн гэдгийг урьд нь мэддэг байсан ч хэрэг явдал ийм дээрээ тулна гэж даан ч сансангїй. Гэвч тїїнийг тайтгаруулах нь юу юунаас ч илїї чухал гэдгийг би ойлгож байлаа. Тиймээс тїїнтэй илэн далангїй маш удаан ярилцсаны эцэст ганц охинг сэтгэлдээ тээж їлдсэн амьдралаа хий хоосон єнгєрєєлгїй єєр хэн нэгнийг хайж олох хэрэгтэй гэдгийг ойлгуулж чадав. Алтан шар нар уулын цаанаас мандан шинэ єдєр эхэллээ. Орос явахаасаа ємнє Зулаа ангийнхантайгаа салах ёс гїйцэтгэхээр иржээ. Харин найз минь ангид алга байв. Энэ нь аль алиндаа дээр байх биз. Хїїхдїїд тїїнд аз жаргал хїсэж амьдралд нь хэрэгтэй зєвлєгєє єгч байлаа. Ангийн багш Зулаад сургамжаа хэлээд дуусхад торомгор алаг нїдээрээ ангиа сїїлчийн удаа сайн гэгч нь ширтэн сэтгэл нь ангиасаа салж ядсаар гарч одоход бид ч тїїнийг

õ¿í þìóó ç¿éë¿¿ä áîë áèäíèé õàìãèéí òîì õîëáîîòîí õýìýýí àâ÷ ¿çâýë çîõèñòîé þì, ó÷èð íü, òýâ÷ýýðòýé áàéõ áîëîëöîîã òýä ãàðãàæ ºãäºã. ¯¿íèé òàëààð áîäîîä ¿çüå: òýâ÷ýýðòýé áîëîõûí òóëä áèäýíä çààâàë áîëîõã¿é þì ÁÀÉÕ õýðýãòýé. Óóðààñ çàéëñõèéõ ººð àðãà áîë óóðëóóëæ áàéãàà õ¿í óóðàíäàà àéìøèãòàé øàíàëæ áàéäãèéã îéëãîõ, ¿¿íä áèä øóóä áóñ çàìààð áóðóóòàé áºãººä ºñ õîíçîíãîîð õàðèó ìóóãààð õàíäâàë, òýäíèéã óëàì èõ óóðòàé áîëãîíî. Ìàðãààíûã õàìãèéí óõààëãààð çîõèöóóëàõ àðãà áîë óó÷èëæ ÷àäàõ, óó÷ëàë ãóéõ, àíä íºõºð áîëîëöîõ ÿâäàë þì. Òýâ÷ýýðèéã óëàì áàòòàé áîëãîõûí òóëä çîâëîíã äààõ ÷àäâàð õýðýãòýé. Òàðèà÷èä, çàãàñ÷èä, öýðã¿¿ä ò¿ð çóóðûí ãàâüÿà øàãíàëûí òºëºº öàã àãààðò óóðëàëã¿é òóéëûí èõ õ¿íä íºõöëèéã òýâ÷èæ ÷àääàã. Äóðëàã÷ íà𠺺ðñäèéí õ¿ñëýý ò¿ð çóóð õàíãàõûí òóëä õ¿íä áýðõøýýëèéã äàâàí òóóëäàã. Òýãâýë áèä ÿàãààä õ¿éòýí õîîë, øóìóóë õàçàõ, òîîìæèðã¿é õàðö çýðýã º÷¿¿õýí æèæèã òààã¿é ç¿éëòýé òóëãàðàõäàà óóðëàõã¿é áàéæ áîëäîãã¿é ãýæ? Æèæèã ç¿éëýýñ ýõëýí ñýòãýëýý òýâ÷ýýðòýé áîëãîæ äàäóóëáàë àñàð áýðõøýýëèéã óóðëàõã¿éãýýð äàâàí òóóëæ ÷àäàõààð ¿ë áàðàì áýðõøýýë¿¿ä ÷ îðã¿é àëãà áîëäîã. Èéíõ¿¿ áîäîæ ÷àäâàë òààã¿é íºõöºë áàéäëóóäûã ñàéí áîëãîæ õóâèðãàæ ÷àäíà. Õàéðëàë áîë óóðûí ýñðýã áºãººä óóðûã äàðâàë áóñäûã õàéðëàõ ñýòãýë äàõèí òºðíº. Áóñàä õ¿ì¿¿ñ òàíûã õàðèóä íü õàéðëàæ, ¿¿íèé ¿ð ä¿íä áèé áîëñîí àç æàðãàë óóðûã óëàì óëìààð áàãàñãàæ, ýöýñò íü áèëèã óõààíààð óë ìºðã¿é àðèëãàõ áîëíî.

їдэж єгєхєєр даган гарцгаав. Зулаа бидэнрїї гараа далалсаар аавынхаа машинд суугаад цас хунгарласан замаар давхин одов. Гэнэт, гартаа сарнай барьсан найз минь моддын дундуур гїйсээр машиныг яг амдан зогслоо. Машин огцом зогсож Зулаа гайхширсаар бууж ирэв. Найзын минь сэтгэл дїрэлзэн асаж байна уу гэлтэй догдолж, сїїлчийн зоригоо шавхан байж -Би чамайг їїнийг мэдээсэй гэж хїсэж байна гэхэд -Юу тэр вэ? гээд улам ч гайхсан янзтай асуув.

-Би чамд хайртай хэмээн нулимс дуслуулан байж хэлэв -Чи яагаад одоо хэлж байгаа юм бэ? гэж сэтгэл нь ихэд хєдєлсєн ч єєрийгєє хянан намуухан дуугаар асуухад -Урьд нь хэлхийг оролдсон ч чамаас ичээд хэлж чадаагїй хэмээн їнэн сэтгэлээ илчлэв Тэдний дээрээс цасан ширхэг цєєлнєєр будран орлоо. Зулаагын хацар нь улайж, -Би чамайг ойлголоо, хэзээ ч мартахгїй ээ. їргэлж чамайг сэтгэл зїрхэндээ дурсан санаж явах болно гээд машиндаа суухыг завдтал -Ариун бїхнийхээ нэрийг барин гуйя. Битгий намайг орхиоч дээ хэмээн аргаа барсан янзтай гашуун нулимс дуслуулан байж гуйхад нь Зулаа тїїнрїї ойртон ирээд уруул дээр нь удаан гэгч нь їнссэнийхээ дараа, -Намайг явах ёстой гэдгийг чи мэдэж байгаа. Тиймээс намайг битгий хориоч дээ гэж хэлээд найзыг минь чанга тэврэн чихэнд нь нэгийг шивнэн… машиндаа суулаа. Тэнгэр найзын минь сэтгэл шиг гэнэт бїїдийж байлаа…

“ªºðèé㺺 öýâýð õèéãýýä òóíãàëàã áàéëãàãòóí. Åðòºíöèéã ÷è ò¿¿ãýýð ë õàðíà” Á.Øîó

9 ßðóó ñýòãýã÷

îþóíû áàíê Óëààíáààòàð õîòûí ÍÈÉÒÈÉÍ ÍÎÌÛÍ ÑÀÍ

Ертºнц оршин байх нь (эссе)

Óíøèã÷èä, íîìûí ñàí÷äûí ïîðòàë âýáä ãèø¿¿í áîëæ Âýá òýìäýãëýëýý õºòºëö㺺å Ертєнцийн талаар бид бараг юу ч мэдэхгїй явж байна. Ертєнц гэж юу вэ? Тэрээр яагаад оршин байдаг вэ? Бид энэ хорвоод яах гэж тєрсєн бэ? Эцэст нь хїн тєрєлхтний эцсийн зорилго юу вэ? Энэ бїх асуултад бага ч гэсэн хариулахаар би энэхїї эссег бичиж байна. Їїний тулд дараах асуудлуудыг дэвшїїлэн тавьж байна.

-Ертєнц оршин байх їндсэн шалтгаан -Ертєнц оршин байх хэлбэрїїд -Орчлон ертєнцийн талаарх бидний тєсєєлєл -Хэмжээсийн тухай ойлголт Энэхїї тавьсан шийдлїїддээ хариулахаар зорьсоныг минь хїлээн соёрхоно уу.. “Би бодож байна, тиймээс би оршин байна” гэж алдарт философич Р.Декарт хэлж байсан. Тэгвэл ертєнц оршин байхын тулд яах ёстой вэ? Бид Ньютоны механик, Эйнштейны харьцангуй онол, Хейзэнбэргийн тодорхойгїйн зарчмын тухай бишгїй л дууллаа. Яагаад ертєнц бидний харж байгаа шиг ийм байна вэ? Їїний сонгодог хариулт нь хэрэв тэр єєр байсан бол хэн ч ийм асуулт тавихгїй гэдэгт оршино. Энэ нь “Юмс ямар байсан тиймээрээ л байна. Учир нь бид оршин байна” гэсэн Хїмїїн зарчим дээр тулгуурладаг. Орчлонг бид хязгааргїй гэж ярьдаг ч энэ нь физикийн тэгшитгэл бодогдох нєхцєлгїй болгодог учир физикчид орчлонд тодорхой хязгаар тавьдаг. Энэ нь ертєнцийг тусгай вакуумжуулсан битїї систем гэж ойлгож болно. Гэвч, онолоор гаргасан зїйлс маань туршлагын утгатай яг таарна гэж байдаггїй. Энэ нь хорвоо ертєнцийн энтропи буюу санамсаргїй бєємс энд тэндгїй нєлєєлж байдгийг їзїїлдэг. Одоогоос 16 тэрбум жилийн ємнє маш єчїїхэн, квантлаг биет 1012К температур бїхий єндєр даралтын улмаас тэсэрч одоогийн орчлон ертєнцийг їїсгэсэн. Тэлэлтийн радиус16 тэрбум г.ж. Энэ нь симметр чанартай тул хурд нь саармагжих хїртлээ галактикууд бие биеэсээ холдож байдаг. Удалгїй амьдрал бїхий ертєнц їїснэ. Учир нь орчлон ертєнцийн оршин байх утга учир нь амьдрал юм. Тэгвэл, амьдралын хамгийн энгийн фермэнт болох РНХ гэхэд л 124 орчим аминхїчлийн їр дїнд буюу 1,3*1031 боломжын зєвхєн нэгд нь л їзэх ёстой. Єєрєєр хэлбэл таныг 1,3*1031 оюутнууд дундаас ID-ээр чинь тааж олно гэвэл дор хаяж 10 17 оролдлого хийнэ гэсэн їг. Энэ нь “орчлон ертєнцийг бїтээхдээ Бурхан хичнээн сонголттой байсан бол?” хэмээн хэлсэн Эйнштейны їгнээс “системийн тєлвийг нарийн хэмжвэл їр дїнгийн магадлал тэр хэмжээгээр буурна” гэсэн Хейзэнбэргийн принсип хїртэл захирагдсан ч, эцэст нь бурханд сонголт бий болсноор РНХ, ДНХ їїссэн. Гэвч нэг єдєр армагедон (ертєнцийн сїїлчийн єдєр) ирнэ. Энэ нь их тэсрэлтээс єдєєгдсєн анхдагч хїч саармагжсанаар эцэст нь гравитацын хїч

ихтэй хар нїхэнд унана. Ингэснээр их хумилт явагдаж буцаад анхны тєлєвтєє орно. Орчлон ертєнц энэ л циклийн дагуу эргэлдэнэ. Энэ бол тїїний жам, явах ёстой зам ... Энэ бїхнийг ойлгоход практикт уг онолуудыг хэрэгжїїлэх л їлдсэн гэвч энэ нь одоогийн техник технологийн хїчин чадлаас хэт єндєр асуудлыг шаардсан учир туршилт, судалгаагаар 100% батлагдана гэж їгїй. Ертєнц их тэсрэлтээс эхэлж, их хумилтаар тєгсєнє гэдгийг дараах ойлголтууд баталж байдаг. Гравитацын хїчээрээ таталцах атал бие биеэсээ xолдож буй зайгаар нь их тэсрэлтээс їїссэн гэдгийг їзїїлж, мєн огторгуйн тодорхой нэг орон зайд мэдээ явуулахад уг мэдээ эргэн ирэхгїйгээр барахгїй тэр оронд шингэж буйг нь ажиглаад хар нїхийг илрїїлсэн. Зєвхєн энэ ажиглалтууд дээр тогтохгїй, єєр бусад ажиглалтуудаас ч ертєнц оршин байхыг энэ онолоор тайлбарладаг. Эцэст нь дїгнэн хэлэхэд орчлон ертєнцийн мєн чанар юу вэ? Тэрээр хэрхэн оршин байна вэ? Энэ бїхний утга учир юу вэ? xэмээн асуудаг. Энэ бїхний хариу болгож ертєнцийн тухай ямар нэг дїр зургийг бид бїтээдэг. Тэрхїї дїр зураг нь хавтгай дэлхийг єєр дээрээ тээх яст мэлхий, эсвэл бидний хїлээн зєвшєєрсєн утасны онол ч байж болно .. Хоёулаа л орчлон ертєнц оршин байх тухай онол юм. Эдгээр постулятуудын аль нь батлагдаагїй ба тэр яст мэлхийг хэн ч хараагїйн адил нууцлаг тэр утсыг бас хэн ч олоогїй бусуу? Бид макро ертєнцийг метагалактикийн тївшинд, микро ертєнцийг кварк-лептон болон гулионуудын тївшинд нээлээ. Гэвч ганцхан зїйл дээр бид алдаад байх шиг байна. Бид єєрийгєє нээгээгїй байна. “Хїн бїр л хорвоог єєрчлєхийг хїсэх юм гэвч єєрсдийгєє танихыг тэд хїсэхгїй юм” гэж Л.Толстой хэлж байсан. Декарт Хїн боддог учраас оршин байна гэж ємнє нь хэлсэн. Тэгвэл Орчлон ертєнц яагаад оршин байна вэ? Гэсэн асуултаар уг эссегээ єндєрлєе. Тэнгэрлэг оюун ухаан їргэлж мандан бадраг! МУИС-ФЭС ГеоФизик-3 Д.Цэрэнбат

Манай дэлгїїрт

Òàãòàà íîìûí äýëã¿¿ð

1. Монгол хэл дээрх номууд - Монгол хэл шинжлэл, судлал - Монголын уран зохиол - Монгол ёс заншил - Тїїх, этнографи судлал - Тїгээмэл агуулгатай ном толь бичиг - Уламжлалт болон орчин їеийн анагаах ухаан - Хєдєє аж ахуй - Хїїхдийн ном 2. Хятад хэл дээрх номууд - Нэрт хїмїїсийн дуртгалууд - Тїгээмэл агуулгатай ном толь бичиг - Хїїхдийн ном - Хятадын уран зохиол - Дэлхийн сонгодог зохиолууд - Гадаад хэл сурах бичиг Хаяг: МУИС-Эдийн засгийн сургуулийн зїїн хойно

Д.Нацагдоржийн нэрэмжит, Улаанбаатар хотын тєв номын сан нь 2000 оны 6 сард Датаком ХХК, Канадын олон улсын хєгжлийн судалгааны сан /CanadaIDRC/ нарын туслалцаатайгаар анхны вэб хуудсаа www.mclibrary.edu.mn хаягаар интернэт байрлуулж, номын сангийн мэдээ, мэдээллээ интернэт хэрэглэгчидэд хїргэж эхэлсэн. Энэхїї вэб хуудсанд єнгєрсєн 6 жилийн хугацаанд хаягаа www. mcl.edu.mn болгож богиносгож, дотроо номын сангийнхаа єдєр тутмын мэдээ, мэдээлэл, їйлчилгээний танилцуулгаас гадна Монголын уран зохиолын сан, Ардын аман зохиолын сан, Оюун цэнгээх тоглоомуудын мэдээлэл, Монгол вэбїїдийн лавлах, Хїнс лавлагаа мэдээлэл вэб гэх мэт тєрєл бїрийн мэдээллийг агуулсан вэб болж чадсан. Одоо энэ вэб нь Нийслэлийн мэдээлэл технологийн газар (http://it.ub. gov.mn)-ын сервер дээр www.mcl.edu.mn хаягаараа интернэтэд байрлаж олон нийтэд нээлттэй байна. Хотын тєв номын сан нь орчин їеийн номын сангуудын хєгжлийн чиг хандлагаар їйлчилгээгээ номын сангийнхаа хананаас гадагш гаргахын тулд Виртуал номын санг вэб дээрээ байгуулахаар тєлєвлєж, энэ зорилтынхоо хїрээнд www.acic.edu.mn домайн нэрээр Номын санчид, Уншигчдын портал вэбийг Монголын Линукс Хэрэглэгчдийн Бїлэг (www.limnux.org)-ийн туслалцаатайгаар бий болгож чадлаа. Бид шинэ портал вэбээ ажиллагаанд оруулсан байгаа боловч, цаашид электрон сэтгїїл, электрон лавлах, имэйл лист болон бусад модулиудыг нэмж ажиллуулж, вэб тэмдэглэл (blog)-ийг хэрхэн хєтлєхийг уншигчид, ажилчиддаа зааж сургаснаар вэбийн агуулга улам баяжина. Яруу сэтгэгч сонины эрхэм уншигч та єєрийн вэб хуудастай болж, вэб тэмдэглэл хєтлєхийг хїсэж байгаа бол www.blogmn. net вэб хуудсанд хандаарай. Харин та хотын тєв номын сангийн уншигч бол бид Номын сангийн портал вэбдээ Вэб тэмдэглэл хєтлєх боломжийг танд олгоно. За ингээд вэб тэмдэглэл гэж юу вэ гэдэгтэй танилцъя.

Blog гэдэг нь Web Log (вэб зурвас, вэб тэмдэглэл) гэсэн їгийн товчлол юм. Ердийн вэб сайт нь олон хуудас бїхий бїтэцтэй байдаг бол блог нь богино тэмдэглэлїїдээс бїрддэг. www. eblog.mn хуудаснаас Сайн байцгаана уу?. Би анх удаа блог бичиж байна. Блог гэдэг ямар байх ёстой вэ?. Їїнд хариулт олж чадахгїй юм. Їїнийг бичсэнээрээ ямар ашиг тустай вэ?. Єєрт ямар нэгэн зїйл авчирч єгєх юм уу? гээд олон зїйл толгойд эргэлдээд байх юм. Чухамдаа би блог бичиж яах гэж байна. Би єєрийгєє л нээх гэж байна. Тиймээ би яагаад бичиж болохгїй гэж. Энд юугаа бичнэв єєрийн дур. Юуг, яаж ч бичиж болох юм байна. Харин тэгэхдээ хїнд ухаарал, сургамж, зэмлэл, сургаал болохуйц зїйл бичвэл ямар гоё вэ тэ. Гэхдээ интернэтэд бичихээс ємнє єєрийн тэмдэглэлийн дэвтэр дээр єєрийн бодол санаагаа бичиж байсан. Одоо харин єєрийн санаж яваа зїйлээ бусдад дэлгэх гээд їїнийг тэрлэж байна. Би єдий хїртлээ хїний бичиж байсан тэмдэглэл, зохиолыг уншиж байсан бол одоо єєрийн бичсэн тэрхэн бодлоо туурвиж єєрийгєє илэрхийлэх болно. http://gunchee.blogspot.com

мэдлэг гэх мэт зїйл шаардагдахгїй. Эрхээ нээлгээд л шууд хуудсан дээрээ гаргах зїйлээ зураг бичигтэй нь бичээд тавихад л манай систем таний хувийн вэб сайтыг хийнэ гэсэн їг. Ямар нэгэн програмын болон, дизайны мэдлэг шаардагдахгїй энгийн вэбтэй болно. Ер нь бол Blog буюу Web log нь анх вэб тэмдэглэл хєтлєх зорилготой гарч ирсэн бол одоо тїїнийг ашигласан сїлжээ, хамтран бичдэг хїмїїсийн бїхэл бїтэн сайт хэлбэрт хїртэл шилждэг байна. Жишээ нь сонирхол нэгтэй хїмїїс хамтран нэг блогийг бичнэ. Хїн бїр энд тэндээс шинэ мэдлэг, мэдээлэл, єєрийн хийсэн зїйлийг бусаддаа танилцуулж вэб дээрээ бичлэг хийнэ. Блогоор сайхан найзуудаа ч олж авдаг.

http://www.dusal.net/ Хэрэв блог гэж юу болох тухай итгэлгїй байгаа бол! Їнэндээ хїн юуны ч тухай блог бичиж болно. Энд эхлэхэд хэрэг болж болох санаануудыг жагсаалаа: Амьдралынхаа єдрийн тэмдэглэл хєтлєх.

1. Шинэ ишлэл, онч їгс цуглуулах.

2. Єдєр тутмын амжилтаа баримтжуулах.

3. Зорилтуудаа жагсаах.

4. Єєрийн шинэ мэдлэгээ баримтжуулах, бататгах 5. Гадаад хэл сурах, тїїнийхээ дадлага гэрийн даалгавраа хийх 6. Єєрийн эрэгцїїлэл бодлыг илэрхийлэх 7. Сїїлийн їеийн адал явдлаа хїїрнэх.

8. Найздаа талархал, мэндчилгээ илэрхийлэх.

9. Ресторан, хоолны газрын талаар сэтгэгдлээ бичих.

10. Сїїлийнхээ болзоог хїїрнэх.

11. Цаг нєгцєєх дуртай хэлбэрээ тоочих.

12. Єєрийн шїлэг, найраглалаа бусадтай хуваалц.

13. Єєрийн туршлагажсан зїйлийн талаар бусдад зєвлємж санал болгох.

14. Єєрийн дуртай хобины талаар бичих.

15. Єєрийн сонгон суралцаж байгаа хичээлийн талаар бичих.

16. Киноны тухай сэтгэгдлээ бичих.

17. Одууд, хамтран ажиллагч, найзуудын тухай шивнээ їгс бичих.

18. Єєрийн хоолны дэглэм барих болон дасгалын тєлєвлєгєєгєє бичих хєтлєх.

19. Мэдээллийн сонирхолтой хэсгийг хуваалцах.

20. Єєрийн хїсэл мєрєєдлийн тодорхойлох.

21. Болж буй їзэгдлийн талаар єгїїлэл бичих.

22. Бусад блог бичигчдээс асуулт асуух.

23. Онигоо, хошигнол, инээдтэй явдалаа хуваалцах.

24. Єєрийн ажиллаж буй тєслийн талаар хїїрнэх, тодорхойлох.

25. Хайртай тэжээдэг амьтныхаа тїїхээс хуваалцах.

26. Болзох болон хїїхэд хїмїїжїїлэх гэх мэтээр зєвлєгєє, туршлага бичих.

27. Тєрєл бїрийн богино тїїх бичих.

28. Зах зээл, хувьцааны хандлага бизнесийн талаар бичих.

29. Єєрийн дуртай хувцасны дэлгїїрїїдийг дурдах.

30. Дуртай хоолны цэс, жорыг тодорхойлох, хуваалцах.

31. Єдєр тутмын зурагаа илэрхийлэх.

32. Бусад хїмїїс мэдээсэй гэж хїссэн юуг ч хуваалцах.

33. Уншсан номынхоо тухай бичих 34. Ямар ном таны амьдралд хэрхэн єєрчлєлт хийсэн тухай бичих 35. Єєрийн бичсэн єгїїллэг, їлгэрээ бусдад уншуулах Бичигч gobi. http://gobigobi.blogspot.com

Ер нь вэб хийж чадахгїй хїмїїст єєрийн гэсэн вэб хуудсаа хийх боломж олгож байгаа гэсэн їг юм. Та єєрийн хуудасны дизайныг хїссэнээрээ сонгож болно. Манай санд буй сонголт хэрвээ таалагдахгїй бол єєрєє янзласан ч болно. Сервер рїї файл хуулна, вэб хуудас хийх, компьютерийн

“Õýçýý ÷ ãýæ õýçýý ÷ áèòãèé õýë”

10 ßðóó ñýòãýã÷ “ВИП клуб” Тєрийн бус байгууллагын тэргїїн, Монголын Лектор тєвийн жинхэнэ гишїїн, “Зохистой хооллолт-Амьдралын чанар” курсын багш

Б.Гэрэлмаа хєтлєн явуулж буй Зохистой хооллолт-Амьдралын чанар булан

1.

ñàðóóë óõààíä ýð¿¿ë áèå зєвшєєрєл аваад л.

Хоолны дараа биеэ сонсож,їг хэлийг нь ойлгодог болох шинжтэй. Хоносон хоол халааж идэхээ бїр больсон. Хааяа ч бас ходоодноосоо банга хїртэх л юмаа. Гэхдээ алдаагаа дор нь засаж байгаа. Ном сонссоны ачаар элгээ энхрийлж, бєєрнєєсєє айж, зїрхээ хїндэлдэг болдог юм байна! Энэ хэдийг зарж амьдарч байгаагаа одоо л нэг ухаарахтай болж

Õîäîîä õººðõèé

Хїн ер нь ходоод,гэдэс, тархи, зїрхээ зовж хэцїїдсэн їеийнх нь зовиураар мэдрэх биш ажиллах горимтой нь танилцсан мэдлэгээрээ л мэдэх ёстой ажээ.

“Ашиглалтын заавар”-ыг нь ойлгосон учир тїїнийг зєрчих сонирхолгїй байх учиртай.

Эрїїл,гоо сайхан хэвээрээ чанартай амьдрахыг хїсдэг бол шїї дээ.

Та энэ мєрїїдийг уншиж байгаа нь их учиртай. Та зєвхєн хїсдэг тєдийгїй хїссэндээ хїрэх боломжтой хїн юм байна.

Зєв дадал зуршилтайгаар амьдарч чадвал,тїїний дотор зохистой хоолловол ямар их ашигтай болохыг олж харах чадвартай гэсэн їг.

Эрїїл биш болохоос урьдчилан сэргийлэх тєдийгїй єєрт мэдрэгддэг болон мэдрэгдэж эхлээгїй байгаа бїх євчин хуучаасаа ээлж дараалан бїрмєсєн салж,цагаасаа эрт хєгширч эхэлсэн бол эргэн залуужиж,эрч хїчтэй, аливаад зєв хандлагатай хїн болдог нь зохистой хооллохын ашиг юм.

Зєв бодох чадвартай хїн л тєєрєгдлєє тєєрєгдєл гэж хїлээн зєвшєєрснєєр буруугаа засаж чаддаг тул эрїїл зохистой хооллогч болж чаддаг.

Манай курс тєгссєн нилээн алиа зантай нэгэн хижээл эр надтай уулзаад, “Багшаа,би гэдэг хїн ходоодондоо долигонох гэж жигтэйхэн болсоон. Жишээ нь єглєєгїїр”Та сайхан амрав уу? Миний унтаж байх хооронд шинэ єдрийн ажилдаа бэлдэж амжив уу даа? Хоёулаа одоо ажлаа эхлэх її? Би овёсны нэвс дэвтээчихээд Тань руу илгээх гээд л сууж байна. Ээ дээ Та минь хичээж л їзээрэй. Єнєєдєр миний амжуулах ажил хачин их шїї” гэх мэтээр ая тал засаад л намирч єгдєг болсон шїї дээ. Єдєртєє ч бас адилхан. Тайлан тавьж,

байна. Оройтох шахсан ч, огт мэдэхгїй єнгєрснєєс хол дээр гэж бодож баярлаж байгаа. Бие хєнгєрєєд сайхан байнаа!Ходоод цєс євдєхєє больсон. Би мєн ч их дээрэлхэж байж дээ, эднийгээ. Эзэн маань овоо шїї гэж эрхтнїїд минь боддог болсон шигээ” гэж билээ. Марзан л болохоос биш энэ хїний їг яг їнэн. Иймэрхїїгээр тєсєєлдєг болсон хїн л зохистой хооллож їр дїнд хїрдэг. “Хїчирхэг хїн хїчирхэг эрїїл мэнддтэй байх ёстой” гэдэг їнэнийг хїлээн зєвшєєдєг хїн дээрх хїнтэй адил ходоодондоо долигонохоос єєр аргагїй. Ходоод гэж юу вэ? Хоол боловсруулах урт хоолойн цїлхийсэн єргєн хэсгийг ходоод гэж нэрлэдэг. Ходоодны булчинлаг хана сунах чадвартай. Ходоодны їїрэг нь хоолыг шимэгдэхэд бэлтгэх явдал юм. Єєрєєр хэлбэл хайлуулж холих цех гэсэн їг. Бид залгихын ємнє хоолоо зажилдаг ч хоол бїрэн сайн жижигрэлгїй ходоодонд ирдэг. / Бутлах тєхєєрємжїїд нь муудсан, эсвэл амаараа

дїїрэн чихэж хурдан хурдан идвэл сэтгэл нь ханадаг, эсвэл єєрийгєє завгїй гэдэг хїн зажлахгїй шахуу л залгиураа давуулдаг нь бїр хэцїї/ 4-6 цагийн дараа ходоодноос єтгєвтєр хурган бантантай тєстэй холимог 12 хуруу/дээд/ гэдэс рїї шилждэг. Хоолны ийм холимгийг химус гэнэ. Энэ 4-6 цагийн туршид ямар ажил єрнєдєг вэ? Ходоодны хана 3 їе булчингийн эдээс тогтдог. Орж ирсэн хоолыг энэ булчингууд ходоодны шїїстэй /шїїсээ хэвийн ялгаруулах хэрэгтэй!/ хольж, улам жижиглэнэ. Їїний зэрэгцээ хоолны холимгийг ходоодны доод хаалт руу тїлхэнэ. Жигд найрлагатай болсон химус бага зэрэг суларсан хаалтны нээлхийгээр гэдэс рїї шахагдан орж, хоолны бєєн хэсгїїд нь бїрэн гїйцэд жижиглэгдэхээр їлдэж, дараагийн мєчлєгт оролцохоор хоцорно. Идсэн хоол бїгд химус болж хувиран, гэдэс рїї шилжсэний дараа ходоод агшин жижгэрч эхэлнэ / дахин юм идээгїй бол/. Ходоодны ажиллаж чадах хэд хэдэн горимын нэгэнд нь бїгд зэрэг хайлж чадамгїй олон тєрлийн юм холиод явуулснаас эсвэл муудсан юмуу муу энергитэй хоол идсэн гэх мэтээс їїссэн буруу холимгийг бєєлжис гэх бєгєєд тїїнээс салахын тулд ойрхон гарцаар буцаан гаргадаг.Хїний биеийн дасан зохицох чадвар агуу учир ийм холимогийг хїртэл тэвчихийг ходоод дээд зэргээр хичээж ажилладаг болдог.Тиймээс хольж хайлуулах биш бєєлжисний цех болж хувирсан ходоод тэр их хортой нєхцєлд хэр удаан тэсэх вэ гэдэг нь зєвхєн цаг хугацааны л асуудал. Ходоодны дотор бїрхэвчинд хэдэн сая бичил булчирхайнууд ажиллаж салс, давсны хїчил, ферментїїдийг ялгаруулна. Ходоодны дотор ханыг хучсан зузаан салст бїрхэвч нь ходоодны ханыг хїчилд тїлэгдэхээс хамгаална. Ходоодны ханыг байнга цочроож, хїчил ихээр ялгаруулснаас ходоодны хана тїлэгдээд шарх їїсэх нэг шалтгаан болдог. Давсны хїчил нь ферментїїдэд хэрэгтэй орчинг бїрдїїлнэ. Ферментїїд буюу урвал хурдасгуурууд нь хоолыг боловсруулдаг. Ферментїїд нь нарийн нийлмэл бїтэцтэй молекулуудыг цус руу шимэгдэж чадах энгийн молекул болгон хувиргадаг. Ходоод пепсин, реннин гэдэг хоёр фермент боловсруулна. Пепсин нь уургийг арай илїї энгийн полипептид болгон задална. Реннин нь зєвхєн бага насны хїїхдийн ходоодонд л боловсорч, сїїг ээдїїлдэг. Ингэснээр сїї зєв боловсордог байна.

Øèíãýíýýðýý ýì÷ëýõ¿é /¿ðãýëæëýë, ò¿ð¿¿÷ íü 7-ð äóãààðò/ Øèâàìáóã àðâàí æèë õýðýãëýñíèé äàðàà õ¿í òºðºõ, ººä áîëîõîîñ àíãèæèðíà. Àðâàí æèëèéí äàðàà õ¿í òýíãýðò òºâºãã¿é õàëèõ áîëîìæ îëíî. Àðâàí íýãýí æèëèéí äàðàà ìºíõæèðíº. Ìîãîé áîëîí áóñàä õîðò õîðõîé øàâüæ õàòãàâ÷ ¿ë õîðäîíî. Õîð ¿ë íºëººëºõ áºãººä ò¿¿íèéã ÿàñàí ÷ õºíººõã¿é áîëíî. Ãàëä ¿ë øàòíà, óñàíä ¿ë æèâíý. Ä¿ãíýæ ÿðèëöàõààñ ºìíº øèíãýíýýð ýì÷ëýõ òóõàé ººð íîì ñóäàðò þó ãýæ áè÷ñýíèéã ¿çüå. Íýí ýðòíèé áºãººä èë¿¿ èõ àíõààðàë òàòäàã ñóðâàëæ áîë “Àþðâåäà” þì. Óã ñóäàðò õ¿íèé øèíãýí íü “õàëóóí” ÷àíàðòàé áèåä õàòààõ ¿éë÷èëãýýòýé. Øèíãýí íü õóðö ¿íýð, àìòòàé áºãººä îëîí ÿíçûí äàâñ àãóóëäàã. Öààø íü õ¿íèé øèíãýí í¿äíèé ºâ÷èíã àíàãààæ, öºñèéã òîõèíóóëæ, ãýäýñíèé öàãààí õîðõîéã óñòãàæ, õîîëîíä äóð îðóóëæ, ñýòãýë ñàíààã òàéâøðóóëíà. Øèíãýíèéã çºâ õýðýãëýâýë áèå ñýðãýæ, öóñ öýâýðøèí, õàíèàä õàòãàëãà ºâ÷íººñ ñýðãèéëíý. Áàñ øýýñ àëèâàà õîðíû ýñðýã õîð áîëîõ áºãººä áèåèéã ÷èéðýãæ¿¿ëíý ãýæ òýìäýãëýñýí áàéíà. Áèäíèé ºâºã äýýäýñ, ººðèéíõºº øèíãýíýýñ ãàäíà ìàëûí øýýñèéã ºðãºí õýðýãëýæ áàéæýý. 1990 îíä “Øèíæëýõ óõààí” õýâëýëèéí ãàçàð “Ýðäìèéí ºâ” öóâðàëûí 13 äàõü áîòèä 15-ð çóóíä Àìèðäîâëàò Àìàñèàöèéí áè÷ñýí “Áàëàéä õýðýã ¿ë áîëîõ” õýìýýõ íîì õýâëýæýý. Óã íîìä: “Õ¿í àìüòàí á¿ðèéí øýýñ ¿¿ëäýð òºðõººðºº ÿëãààòàé. Õàìãèéí ñàéí íü õ¿¿õäèéí øèíãýí þì. Òýð íü ìºí ÷àíàðààðàà õàëóóí áºãººä 2-ð çýðãèéí õóóðàé øèíãýíä îðíî. Öýâýðø¿¿ëýõ øèíæ ÷àíàðòàé. ßìààíû øýýñ ìýäðýë, øºðìºñ òàòàõ ºâ÷èí, õîäîîäíû áîõèðäëîîñ õàìãààëíà. Òýìýýíèé øýýñ áèåíä ãàðñàí áîëîí ÷èõýí äîòîð ãàðñàí þìàíä ñàéí. Õ¿íèé øèíãýí ¿ëäýíä ñàéí. Øèíãýíèé äàâñ õ¿íèéã öîãòîé áîëãîæ óóðãèéã öýâýðëýíý. Õ¿íèé øèíãýí õîîëîé õàâäàõ, ò¿¿í÷ëýí óóøãèíû øàðõ ýì÷ëýõýä òóñòàé. ßìààíû øýýñèéã óñàí õàâàíä óóâàë ñàéí. Øàìáàðàìòàõàä ¿õðèéí øýýñýíä ñóóâàë ñàéí. Ãàõàéí øýýñ óóâàë ÷óëóó óóñíà. Õ¿íèé øýýñ öóñ òîãòîîäîã, ýêçýýì, ìààæóóð, íîéòîí õàìóóã ýäãýýæ, ãàëçóó íîõîé áîëîí äèãâàðàíçàä õàçóóëñíû õîðûã òàéëäàã. Äýë¿¿ íü òîìîðñîí õ¿íä õ¿íèé øýýñ óóëãàâàë ãàéõàëòàé ñàéí ¿ð ä¿íä õ¿ðíý. Öºñ íü òîìîðñîí íýã õ¿íä ÿìàð ÷ ýì÷èëãýý òóñ áîëîõã¿é áàéëàà ãýæ Èïí ÿðüæ áàéíà. Øºíº ç¿¿äýíä íü íýã õ¿í èðýýä: “Õàð ºã뺺㿿ð øýýñýý ãóðâàí áàëãûã óóâàë ç¿ãýýð áîëíî” ãýæ õýëæýý. Òýð õ¿í ÷ ¸ñîîð áîëãîæ ýäãýð÷ýý. Yõðèéí øýýñèéã òàâüæ ºòãºð¿¿ëýýä öàãààí ¿ñèéã óãààâàë óäàëã¿é õàðëàæ ºí㺠îðíî. Äàðààãèéí ç¿éë¿¿äýä íü õ¿¿õäèéí áîëîí ÿíç á¿ðèéí àìüòíû øýýñèéã õýðýãëýõ òàëààð ºã¿¿ëæýý. Çàðèì

íýãèé íü ñèéð¿¿ëüå. “Õ¿¿õäèéí øýýñ”. Çýñ ñàâàíä çºãèéí áàëòàé áóöàëãàñàí õ¿¿õäèéí øýýñ í¿äíèé ¿¿ë àðèëãàõàä òóñòàé. Ò¿¿íèéã áàñ í¿äíèé ºâ÷èí, í¿äíèé õàðàëãàíä õýðýãëýíý. “Íîõîéí øýýñ”. Íîõîéí øýýñèéã õºðãºí, òàâüæ ºòãºð¿¿ëýýä áóóðàë ¿ñ óãààâàë õàðëàíà. Áàñ ¿ñíèé õàð áóäàã áîëãîí àøèãëàæ áîëíî. “Áîäîíãèéí øýýñ”. Í¿äíèé ¿¿ëýíä ñàéí. Ò¿¿íèéã óóâàë äàâñàãíû ÷óëóóã õàéëãàæ áóòàëäàã áîëîõ íü íîòëîãäæýý. Èëæèãíèé øýýñ óóâàë Ẻðíèé ºâ÷íººñ ñàëíà. “Ìÿíãàí çºâëºãºº” íýðòýé íîìîíä øèíãýíèéã á¿õ òºðëèéí ºâ÷íèéã àíàãààõàä õýðýãëýõèéã çºâëºñºí áàéäàã. Òýäíýýñ çàðèìûã íü ñèéð¿¿ëüå. “Ãàäíà áîëîí äîòîð áèåä ýð¿¿ë ìýíä àëäðàõàä ººðèéí øèíãýíèéã òàñðàëòã¿é 9 õîíîã ºã뺺ä óóõ íü ò¿ãýýìýë áºãººä îíö òóñòàé ýì áîëíî. ̺í ÷èéã áàìûã ýäãýýæ áèå öîãöñûã õºíãºõºí æàâõààòàé áîëãîíî. Òýð÷ëýí óñàí õàâàí, øàðëàõ ºâ÷íººñ ñàëàõàä òóñòàé. Í¿äýý øýýñýýð óãààâàë, í¿äíèé ºâ÷èí ýäãýæ, öýâýðøèæ õàðàà ñàéæèðíà, ãàðàà óãààæ áàðèëáàë áàäàéð÷ ÷èíýðýõã¿é áîëæ, õóóðàéøèæ õàãàðàõ íü çîãñîæ ¿å íü òýíèéíý, øèíý øàðõûã óãààâàë òóí ñàéí íºëººòýé. Àëèâàà ìààæóóðûã øýýñýýðýý óãààâàë ç¿ãýýð áîëíî. Áèåèéí áºãñºí òàëûã óãààâàë øàìáðàì, õàòèãíààñ õàìãààëíà.

1665 îíä áè÷èãäñýí áàñ íýã ýðòíèé íîìíîîñ ñèéð¿¿ëüå. “Õ¿í áîëîí îëîíõ àìüòíû øýýñèéã õýðýãëýäýã, õ¿íèéõèé íü ýì÷ íàð ýì÷èëãýýíä áàñ ýìèéí ñàíä ÷ õýðýãëýäýã. Õ¿íèé øèíãýí íü “õàëóóí” ÷àíàðòàé áºãººä áóëèíãàðã¿é, óóñãàäàã, öýâýðø¿¿ëäýã, óóõàä õîðã¿é, ÿëçàð÷ ºìõèéðºõã¿é, ýëýã, öºñíèé ñóâàã áîõèðäîæ áºãëºðºõ, ò¿¿í÷ëýí óñàí õàâàí, øàðëàõ, ýìýãòýé õ¿íèé ñàðûí òýìäýã çîãñîîõ, òàõàë áîëîí á¿õèé ë òºðëèéí õîðò ÷è÷ðýã õóìõàà ºâ÷èíä õýðýãëýíý. Øèíý á¿ëýýí øèíãýíýýð áèåý óãààâàë àðüñ öýâýðøèæ 纺ëºðíº. Õîðòîé ñóìíû øàðõûã õ¿ðòýë öýâýðëýæ, øàðõûã íü õàòààæ áîëíî. Yñ õàãòàõûã çîãñîîíî. Ñóäñàà äàãóóëæ òàâèáàë õàëóóí áóóðóóëíà. Ñàëãàíàõ, ÷èíýð÷ ìýíýðýõ, ñàà ºâ÷íèéã íàìäààõàä òóñòàé. Äýë¿¿íèé òóñ ãàçàð æèí òàâèáàë ºâ÷èí íàìäààíà. Ýðèí ¿åä “Àìüä óñ” õýìýýõ íîì øèíãýíýýð ýì÷ëýõ òàëààð õàìãèéí èõ äýëãýðñýí íü þì. Çîõèîã÷ Àðìñòðîíã íîìîíäîî øèíãýíýýð ãàíãðåíà /¿õæèë../, ÿíç á¿ðèéí õàâäàð, õîðò õàâäàð, Áðàéòîâûí ºâ÷èí /¿å ìº÷íèé/, öóñíû öàãààí Ẻì áàãàñàõ, ç¿ðõíèé ãàæèã, õóìõàà, ºíäãºâ÷èéí ¿ðýâñýë, òýìá¿¿, àíèäàãã¿é øàðõ /íåçàæèâàþùèå ðàíû/, ò¿ëýíõèé, øèæèí, ñàðûí òýìäýã àëäðàõ, Ẻðíèé ¿ðýâñýë, á¿ä¿¿í

ãýäýñíèé øàðõëàà, ¿ëä, áóéëíû ¿ðýâñýë, òàðãàëàõ, ïðîñòàòûí àæèëëàãàà ìóóäàõ, /ò¿ð¿¿ áóë÷èðõàéí ¿ðýâñýë/, õºõ¿¿ëãý õàíèàëãà, ¿¿, øàðëàõ, ñàâ, ¿ñ õàëöðàõ, êàòàðàêòà /ìóòíåíèå êðèñòàëèêà/, ãëàóêîìà /í¿äíèé äàðàëò/ èõäýõ, ¿å ìº÷, õàòãàëãàà çýðýã ºâ÷èíã ýì÷èëñýí òóõàé áè÷ñýí áàéíà. Àðìñòðîíã: “Øèíãýíèé ýì÷èëãýý õèéõýä óñ, æèìñíèé ø¿¿ñ óóõ åðäèéí ìàöàã áàðèõ àðãààð õýçýý ÷ õ¿ðýõã¿é ¿ð ä¿í ãàðäàã þì” õýìýýõ òýìäýãëýñýí áàéíà. Ýíýòõýã Ñàääõó ãýãäýõ øàøíû á¿ëãèéíõýí øèíãýíýý áàéíãà óóäàã ãýíý. Òýä æèëèéí òóðø í¿öãýí ÿâäàã áºãººä îãò ºâ÷èëäºãã¿é àæýý. Òýäíèé áîäëîîð áîë øèíãýí íü ñ¿¿íýýñ ÷ òýæýýëòýé àæýý. Æîìîëóíãìà îðãèëä àâèðàõààð áààòàðëàã äàâøèëò õèéæ áàéñàí, ýä¿ãýý òàëèéãàà÷ Ìîðèñ Âèëüñîí äàí øèíãýíýý óóæ ºëñºõèéí çýðýãöýý ò¿¿ãýýð áèåý àð÷èæ ç¿ëãýñíýýð áèå ãàéõàëòàé ÷àíãàð÷, ºâ÷èí ýñýðã¿¿öýõ ÷àäàëòàé áîëñíîî òîäîðõîéëîí áè÷ñýí áàéäàã. Øèíãýíýý õýðýãëýõ ýíý á¿õ àðãûã òýð óóëàíä àâèðàõààñàà ºìíº òàíèëöñàí òºâä ëàì éîãîî íàðààð õýë¿¿ëæ àâñàí àæýý. Òýä íàð ò¿¿íä øèíãýíèé ýì÷èëãýý íü ºíäºð íàñëàõ, åðäèéí õ¿í òóóëæ áàðäàãã¿é öºëèéã ÷ºëººòýé òóóëàõ õ¿÷ òýíõýë ºã÷ ÷àäàõûã îéëãóóëæýý. Øèíãýíèé ýì÷èëãýýíèé òàëààðõ á¿ð øèíý ñýðãýã ìýäýýëýë 1991 îíû 5-ð ñàðûí 4-5-íû ºäð¿¿äýä Ýñòîíû Òàëëèí õîòíîî áîëñîí óðãàìëààð õîîëëîã÷äûí îëîí óëñûí ÷óóëãàí äýýð ÿðèãäæýý. ªëñººæ ýì÷ëýõ ìýðãýæèëòýí Ã.À.Âîéòîâè÷ ºëñºõèéã øèíãýíèé ýì÷èëãýýòýé õîñëóóëæ áàéãààãàà ÿðüñàí. Ò¿¿í÷ëýí Âîéòîâè÷ õààíû áè÷ãèéí ñàíä Àëòàéí ÷ þì óó, Ñèáèðèéí ÷ þì óó òîñãîíûõîí äàí øèíãýíýý óóäàã òóõàé áè÷ñýíèéã ¿çñýíýý ìýäýýëñýí áèëýý. ªíºº ¿åä Äîíûí Ðîñòîâ õîòûí ýð¿¿ëæ¿¿ëýõ ãàçðóóä, ò¿¿íèé äîòîð “Íàéäâàð” á¿ëãýìèéí ãèø¿¿ä äóíä øèíãýíèé ýì÷èëãýýã ºðãºí õýðýãëýõ áîëñîí. Øèíýýð ñýðãýñýí ýðòíèé àðãûí ¿ð íºëºº íü ýä¿ãýý õýðýãëýæ áàéãààãààñ ¿íýíõ¿¿ èë¿¿ þì. Èéíõ¿¿ ýðòíèé îòî÷, äóíä çóóíû áîëîí îð÷èí öàãèéí çàðèì íýã ýì÷ íàð, ò¿¿í÷ëýí îëîí òîîíû õýí ÷ ¿ë ìýäýõ õ¿ì¿¿ñ øèíãýíèé ýì÷èëãýýã ÿíç á¿ðèéí ¿ð ä¿íòýé õýðýãëýñýýð èðñýí, õýðýãëýæ ÷ áàéíà. Èõ ýì÷ Ë.Ýðäýíý÷èìýã, Ë.Ñîëîíãî

Эрїїл, эрїїл биш ямар ч ходоодноос єглєє сайн їнэлгээ авах хоолны нэг нь хошуу тариа /овёс/-ны нэвсний каша юм. Геркулес гэж нэрлэгддэг энэ хагас боловсруулж хавтгай болгосон будааг буцалсан ус буюу сїїнд гурван минут орчим дэвтээж,бага зэрэг давс, оливын тос, їзэм эсвэл чавга ч юмуу чангаанз нэмж идвэл ходоодноосоо сайшаал заавал хїртэнэ. Баярласан ходоодны ажил бїтэлтэй байлгїй яахав дээ! Туршлагатай жолоочид хандан “машинаа асаагаад нэгдїгээр араандаа хийгээд хєдєлвєл машинд чинь сайн” гэх мэт зєвлєгєє єгвєл жолооч хэний мэдээжийн юм ярилаа гэх нь ойлгомжтой. Хооллолтын тухайд иймэрхїї л утгатай зєвлєгєє яригддаг ч мэдээжийн юм гэх хїн тун ховор бєгєєд шєнєжин асаалттай хоносон, бензинээр явдаг тэргэндээ дизель тїлш хийнгїїтээ шууд дєрєвдїгээр араанд нь залгаад ухасхийх жолоочтой адил ажил хийдгээ буруу гэж огт хїлээн зєвшєєрєхгїйг яана ! /¿ðãýëæèëíý/

Áèîëîãèéí èäýâõèò á¿òýýãäýõ¿¿í Õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíäèéã äýìæèõ çîðèëãîîð, Õ¿íñíèé àìèí äýì, èë÷ëýãèéã áàÿæóóëàõ, ýðõòýí òîãòîëöîîã íºõºí ñýðãýýõ çîðèëãîòîé á¿òýýãäýõ¿¿íèéã áèîëîãèéí èäýâõèò á¿òýýãäýõ¿¿í ãýíý. “ Ìîíãîë óëñûí Ýð¿¿ë ìýíäèéí òóõàé õóóëèéí 3.2.21” Áèîëîãèéí èäýâõèò á¿òýýãäýõ¿¿íèéã õýðýãëýõ çîðèóëàëò * Óóðàã, àìèí õ¿÷èë, ººõ òîñ, í¿¿ðñ óñ, àìèíäýì çýðýã õîîë õ¿íñíèé è÷ëýã ÷àíàðûã äýýøë¿¿ëýõ (íóòðèöåâòèê) * Õ¿íèé áèåèéí ýðõòýí òîãòîëöîîíû ôèçèîëîãèéí èäýâõèòýé ¿éë àæèëëàãààã õàíãàæ, ýì÷èëãýýíä äýì áîëîõ, ýñâýë ÿìàðâàà íýã ºâ÷èí ýìãýãýýñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ (ïàðàôàðìàöåâòèê) Áèîëîãèéí èäýâõèò á¿òýýãäýõ¿¿íèé á¿òýö Íóòðèöåâòèê - Õ¿íñíèé áîäèñ - Óóðàã, àìèíõ¿÷èë äàâàìãàéëñàí - Óðãàìëûí òîñ,çàãàñíû òîñîíä óóñäàã àìèíäýì áîëîí ëèïèä, òîñíû õ¿÷ë¿¿ä - Í¿¿ðñ óñ, ñàõàð äàâàìãàéëñàí - Õ¿íñíèé ìÿíäàñ (ïåêòèí, óðàìëûí òîðëîã ýä, ìèêðîòàëñò öåëëþëîç ã.ì) - Óñàíä óóñàìòãàé àìèíäýì - Ìàêðî áîëîí ìèêðîýëåìåíò¿¿ä Ïàðàôàðìàöåâòèê - Ôèçèîëîãèéí èäýâõèò áîäèñ - Õóóðàé, øèíãýí, íÿãòðóóëñàí, êàïñóëüòàé, íóíòàã õýëáýðèéí óðãàìàëä ñóóðèëñàí - Àìüòíû ãàðàëòàé ò¿¿õèé ýäèéã áîëîâñðóóëñàí áóþó ìàõ-ñ¿¿, ò¿¿ãýýð õèéñýí áýëäìýë - Àìüòíû ãàðàëòàé ò¿¿õèé ýäèéã áîëîâñðóóëñàí áóþó çàãàñ, äàëàéí ãàðàëòàé áýëäìýë - Áè÷èë áèåòíèé öýâýð ºñãºâºð äýýð ñóóðèëàñàí ýóáèîòèê áóþó áàêòåðèéí áýëäìýë - Àìèíõ¿÷èë, ìèêðîýëåìåíò, ìîíî áîëîí ïîëèñàõàðèäûí õîëüöòîé ýóáèîòèê áóþó áàêòåðèéí áýëäìýë Àíõààðàë òàâüñàíä áàÿðëàëàà /¿ðãýëæèëíý/ Ǻâëºõ ìåíåæåð: Æ.Õîðëîî 99158825

“Õ¿ì¿¿ñ õýòýðòëýý èäñýí õîîëîî øèíãýýõèéí òóëä ýì óóäàã. Á¿ð èõ èäõèéí òóëä ã¿éëòèéí çàì õóäàëäàí àâ÷ ò¿¿í äýýðýý ã¿éäýã áàéõ”

11 ßðóó ñýòãýã÷ Òºðñºí Бид эхлээд хїний тєрсєн єдєр нь єнгє, зан араншинтай холбоотой байдаг гэж сонсоод “Худлаа” гэж болох ч бидний зарим хїмїїс, дэлхийн алдартай их сургуулиудад энэ талаар судалж байгааг бодолцож їзвэл “Огт дэмий зїйл” гээд орхих хэрэггїй бололтой. Ингээд тєрсєн єдрийнхєє дагуу єєрийн єнгє, зан аашаа тодорхойлоорой. Магадгїй єєрийгєє таньж мэдэх нэгэн їзїїрийг олж авах ч юм билїї.

12-р сарын 23-аас 1-р сарын 1 - Улаан 6-р сарын 25-аас 7-р сарын 04 - Улаан 1-р сарын 2-оос 1-р сарын 11 - Улбар шар 7-р сарын 5-аас 7-р сарын 14 - Улбар шар 1-р сарын 12-оос 1-р сарын 24 - Шар 7-р сарын 15-аас 7-р сарын 25 - Шар 1-р сарын 25-аас 2-р сарын 3 - Ягаан 7-р сарын 26-аас 8-р сарын 4 - Ягаан 2-р сарын 4-єєс 2-р сарын 8 - Цэнхэр 8-р сарын 5-аас 8-р сарын 13 - Цэнхэр 5-р сарын 1-ээс 5-р сарын 14 - Цэнхэр 2-р сарын 9-єєс 2-р сарын 18 - Ногоон 8-р сарын 14-єєс 8-р сарын 23 - Ногоон 2-р сарын 19-єєс 2-р сарын 28 - Бор 8-р сарын 24-єєс 9-р сарын 2- Бор 3-р сарын 1-ээс 3-р сарын 10 - Оюу ногоон 9-р сарын 3-аас 9-р сарын 12 - Оюу ногоон 3-р сарын 11-ээс 3-р сарын 20 - Цагаан саарал 9-р сарын 13-ээс 9-р сарын 22 - Цагаан саарал 3-р сарын 21 - Хар 9-р сарын 23 - Цайвар ногоон 12-р сарын 22 - Хар ногоон 3-р сарын 22-оос 3-р сарын 31 - Хєх ягаан 9-р сарын 24-єєс 10-р сарын 3 - Хєх ягаан 4-р сарын 1-ээс 4-р сарын 10 - Хєх 1 0 -р са рын 4 -р 1 0 -р с а рын 1 3 - Х є х 4-р сарын 11-ээс 4-р сарын 20 - Мєнгєлєг єнгє 10-р сарын 14-єєс 10-р сарын 23 - Мєнгєлєг єнгє 4-р сарын 21-ээс 4-р сарын 30 - Цагаан 10-р сарын 24-єєс 11-р сарын 11 - Цагаан 11-р сарын 12-оос 11-р сарын 21- Алтлаг єнгє 5-р сарын 15-аас 5-р сарын 24 - Алтлаг єнгє 11-р сарын 22-оос 12-р сарын 1 - Цагаан шаргал 5-р сарын 25-аас 6-р сарын 3 - Цагаан шаргал

ºäðèéí

ºíãº

12-р сарын 2-оос 12-р сарын 11 - Саарал 6-р сарын 4-єєс 6-р сарын 13 - Саарал 6-р сарын 24 - Саарал 12-р сарын 12-оос 12-р сарын 21 -Элгэн хїрэн 6-р сарын 14-єєс 6-р сарын 23 - Элгэн хїрэн Улаан: Сэтгэл татам, хайраар дїїрэн. Хайр дурлалын асуудалд орооцолдох дуртай. Ихэнхдээ хєгжилтэй, хєдєлгєєнтэй байх боловч гунигтай, урам хугарах їе ч бий. Бусадтай харилцаа тогтоохдоо сайн, ичимхий бїрэг зангїй. Цагаан шаргал: Єрсєлдєх дуртай, хєнгєн шингэн. Хэзээ ч ялагдах дургїй, ихэнхдээ хєгжилтэй байдаг. Найдвартай, бїрэг биш. Хайр дурлалаа болгоомжтой сонгодог, дурлахдаа удаан. Зєв шийдвэр гаргахын тулд удаан тэвчээртэй хїлээх чадвартай. Хар ногоон: Таашаал сайтай, гадаад їзэмжийг чухалчилдаг. Материалист шинж чанар ихтэй. Ажил амьдралынхаа тєлєє тєлєвлєгєє, дэс дараалалтай зїтгэдэг. Арвич хямгач. Хэрэггїй зїйлд эрсдэлд орохыг хїсдэггїй. Удирдан зохион байгуулах чадвартай. Хїнтэй амархан нєхєрлєж чаддаг. Саарал: Хїний анхаарлыг єєртєє татаж чаддаг, амьдралын эрч хїчээр баялаг, нєхєрсєг. Ургуулан бодож, мєрєєдєх чадвартай. Сэтгэлийн хєдлєлєє нуудаггїй, заримдаа хувиа хичээдэг. Бусдын амьдралыг гэрэлтїїлдэг бєгєєд тохирсон газарт зєв їг хэлдэг. Ногоон: Ямар ч нєхцєлд дасан зохицдог, бусадтай амархан танилцдаг. Ухаалаг, тансаг зїйлд дуртай, єєртєє итгэлтэй, эрїїл мэндээ анхаардаг, шийдэмгий, тэвчээргїй, бусдыг удирддаг. Амьдралдаа цорын ганц, жинхэнэ хайрыг хїлээдэг. Алтлаг єнгє: Юу зєв, юу буруу болохыг мэддэг. Хєгжилтэй, шударга, нїїрэмгий. Бусдыг захирах гэж оролддоггїй. Сэтгэл нь маш хурдан тавгїйтдэг. Маш эмзэг тул найз нєхєдтэй болох нь тєвєгтэй байдаг. Ягаан: Цаг їргэлж бїхнийг єєрийн хийж чадах хамгийн дээд бололцоогоор х и й х и й г хїсдэг. Бусад хїмїїст туслах, хамгаалах

АЗ ЖАРГАЛ,.. АМЬДРАЛЫН ЗАРЧИМУУД булан ÌÓÈÑ-ÍØÓÑ-èéí 4-ð êóðñûí îþóòàí Î.Áóëãàíõàíãàé õºòëºíº Орноосоо босохын ємнє байж, мэдлэг эзэмших хурц сонирхолоо хийх дасгал 1.

Сунайх: Дээш харан хэвтэж, хєлєє жийж, толгойны 2 талаар гараа тавьж, алгаа тэнийлгээд булчингаа тэнийлгэн сунай. 3-4 2. Толгойгоо орныхоо хажуу руу унжуулж 5 хїртэл тоолоод толгойгоо дээш татаж эрїїгээ цээжиндээ тулгах. 3-4 3. /Зїїн баруун тийшээ тус бїр 1 удаа/ дээшээ харж хэвтээд гараа биеийн дагуу тавиад зїїн хєлєє нугалж, аажмаар єргєж баруун хєлийг давуулан тавих. 5-8 4. Х є л и й н д а с г а л : Х є л є є є є р т харагдахаар эгц дээш болгоод янз бїрийн чиглэлд хєлєє хєдєлгєж їз. 5-6 5. Г а р д э э р э э с у н и а х д а с г а л х и й .

6. Шїдээ хооронд товших: /36/ Хэлний їзїїрийг єргєж тагнайн тємбєгєр хэсэгт хїргэн бїх л тийш олон удаа эргэлдїїлэх.

7. Н а р а н ц э ц г и й н т о с ы г а м а н д а а балгаж шїдний завсраар хїчтэй сорж зайлах. 15-20 минут.

8. 2 гарын алгаа хооронд нь їрээд дагз, толгойн орой, зулай, чихний араар, зулай чамархайн хэсгээр даран барина.

9. Н ї д э э з є є л є н а н ь ж з о в х и н ы 2 талаар 3 хуруугаар зєєлєн дарж, нїдээ аяганд нь хєдєлгєнє.

10. Э г ц д э э ш х а р ж х э в т э э д 2 мєрєє ээлжлэн харах, дээшээ дух, хамраа харах дасгал. 4-5 11. Х у р у у г а а б а р и х : Г а р ы н ч и г ч и й хуруу, хумсны толио, єндгийг нь базаж, хуруугаа дагуулан атгана.

Амжилттай суралцах 10 нєхцєл 1.

Єєрийнхєє хїчинд итгэлтэй бай. Суралцах халуун хїсэл эрмэлзэлтэй

2.

3.

4.

5.

6.

õ¿í õ¿ì¿¿æèõ¿é òàíûã òîäîðõîéëíî дуртай. Гэвч заримдаа эсрэг бодолтой болдог. Їлгэрийн юм шиг хайрыг хїсдэг. Шар: Илїї дутуу зїйлгїй, эелдэг, їнэнч, єглєгч, ааш сайтай. Бусдад итгэдэг, харилцаанд тэргїїлэгч байдаг. Хїний доор орох маш дургїй. Бусдын тєлєє шийдвэр гаргах тун дуртай. Романтик хайрыг эрж хайдаг. Элгэн хїрэн: Ухаалаг, хїчтэй, бие даасан, юу хийхээ мэддэг нэгэн. Олон нийтэч байх дуртай ч, бусдыг тоолгїй єєрийнхєєрєє хийхээс буцдаггїй. Тоглоом даадаг. Ухаантай, гїйлгээ ухаан сайтай боловч залхуурах хандлагатай. Улбар шар: Хариуцлагатай бєгєєд нийцтэй харилцааг эрхэмлэдэг. Зорьсондоо хїрэхийн тулд их ажилладаг, хєдєлмєрч. Єрсєлдєх дуртай. Хэнд ч итгэдэггїй боловч нэгэнт зєв хїнээ олсон бол эцсээ хїртэл итгэдэг. Хєх ягаан: Нууцлаг, сэтгэл татам, хїлээцтэй, бусдад нєлєєлєх дуртай, хэзээ ч хувиа хичээдэггїй нэгэн. Найз нєхдийнхєє дунд нэр хїндтэй. Тухайн єдєр ямархуу байдалтай байхыг тогтооход бэрх. Учир нь сэтгэл санаа нь тогтворгїй, хувирч байдаг. Цагаан саарал: Тайван боловч амархан сэтгэлээр унадаг. Нэлээд хартай бєгєєд жижиг юман дээр ч хошуугаа цорвойлгоно. Дотоод мэдрэмж сайтай, ажилсаг, хувиа хичээхийг їзэн яддаг. Мєн энэрэнгїй, нигїїлсэнгїй. Найз нєхдийнхєє тєлєє юугаа ч зориулахад бэлэн. Мєнгєлєг єнгє: Ургуулан бодох, мєрєєдлийн цар хїрээ ихтэй. Иймээс шинийг санаачлагч байдаг. Ичимхий, тэмїїлэгч, бардам, єєртєє итгэлтэй, шинэлэг бїхэнд нээлттэй зан чанартай. Юмыг амархан сурдаг. Сэтгэл дундуур байдлаасаа болоод гэр бїлийн амьдрал нь ээдрээтэй. Цагаан: Гал дєлтэй, дайчин. Тийм учраас хурдан атаархдаг, бїх юманд тийм ч хурдан санаагаа илэрхийлэхгїй. Эрхэмсэг байдалтай, хїнийг зєв юман дээр урамшуулахыг мэддэг. Заримдаа єєрийгєє бусад хїмїїсээс дээгїїр гэж їздэг. Хар: Эрїїл чийрэг. Зоригтой, хїчтэй, эрх чєлєєтэй, санаачлагатай. Нэг их єрєвдєєд байдаггїй. Шийдвэр гаргахаасаа ємнє сайн бодож найдвартай алхам хийдэг. Хайр дурлалыг ч євєрмєц байдлаар амилуулах дуртай. Цайвар ногоон: Тайван, зєєлєн. Хїч хэрэглэсэн ямар ч юманд дургїй. Хэрїїлээс хол явахыг хичээдэг. Гэхдээ юуг хаана хэлэхээ мэддэг.

7. Бие дааж суралцах чадвартай болох хэрэгтэй. Багш л толгойд хийгээд єгчихнє гэж хїлээж болохгїй.

8. Гэртээ номын сантай, энд хичээлийн хуваарь, цагийн хуваарь, ажлын схем, шаардагдах ном, сурах бичиг, тэлгээр нь олоход хялбар тавигдсан байх хэрэгтэй.

9. Єєрсдєє олж авсан мэдлэгийг хаана яаж хэрэглэхийг тогтмол эрж хайж бай. Бодлого их бод. Зохиож бай. Зєвхєн толгойгоороо биш гараараа ажилла.

10. Даалгавраа аль болохоор бага цагт их хїч энерги зарцуулж хийхийг эрмэлз. Бодлого бодох бэлтгэлд бэлтгэх, зохион бичлэг хийхэд урлаг шаардагдана. Тїїнийг эзэмш.

хєгжїїлж ажилла. Єєрийнхєє хїчинд итгэхгїй байх шиг тийм гутамшиг хїнд їгїй. Хичээллэх їед анхааралтай бай. Анхаарлаа ганц мєч л єєр зїйлд хандуулахад цаашид суралцахад онц чухал зїйлийг єнгєрєєж, суралцах чадваргїй болж болно. Хэрэв нэг л анхааралгїй орхигдуулбал тїїнийгээ маргааш гэлгїй тэр дор нь мэдэж авч бай. Хєдєлмєрийг хайрлаж, сайн хєдєлмєрлєж сур. Зохион бїтээгч Эдисон “Шинжлэх ухаанд бїх зїйлийн 1%-ийг авъяасаар, àç æàðãàë 9 9 % - и й г х є л с а с г а р у у л а л т а а р Íîéðã¿é õîíîñîí øºíº á¿õýí íàäàä шийдвэрлэдэг” гэсэн їгийг санаж яв.áýëýãëýäýã Суралцах тодорхой дэг журмыг баримталж, ажил амралтаа зєв “Õ¿íèé õàìãèéí õàéðòàé çîâëîí áîë íîéð зохицуулж бай. Хїнд хєнгєн хичээлийнþì” даалгаврыг сэлгїїлэн зохицуулсан, єдрийн цагийн хуваарийг сайн бодож “Ìèíèé õàìãèéí äóðòàé àæèë áîë õ¿í боловсруулан мєрдєж ажилла. Бїх зїйлийг цээжлэх гэж бїї оролд.ñýðýýõ” Ой тогтоолтондоо найдахын зэрэгцээ бие дааж сэтгэж сур. Сэтгэх ойлгох гэдэг бол їзэгдэл юмсын учир шалтгаан, холбоог таньж мэдэх учиртай. Аль болохоор яагаад гэсэн асуултыг єєртєє болон бусдад тавьж бай. Дїрслэн мэдэх гэсэн чухал найдвартай холбоотноо аль болохоор их ашиглаж бай. Уншиж буюу багшийн яриаг сонсож байх їедээ судалж байгаа зїйлийн амьд, тод дїрслэн сэтгэхийг аль болохоор хичээж бай. “Хїний їїрэг зєвхєн мэдлэгээр дїїргэх бус харин гал ноцоох тїїдэг дєл байх ёстой” гэсэн їгийг санагтун.

Мэдрэмтгий, уян зєєлєн, хєгжилтэй. Бор: Хєдєлгєєнтэй, чєлєєтэй, хєнгєн шингэн шинж чанартай. Бусдыг єєртєє нэг их ойртуулдаггїй. Хэнтэй ч амархан дотносодоггїй. Дотносож чадах ч їгїй. Гэсэн хэдий ч дурламтгай. Сонирхол нь ч хурдан буурдаг. Тохирох хїнээ олтлоо хайсаар л байна. Гэвч ихэнхдээ энэ дэлхийд олоход ч бэрх тийм хїн хайна. Цэнхэр: Єєртєє нэг их итгэлтэй бус, гэхдээ хэрэгтэй цаг їедээ маш шийдэмгий, зоригтой байж чаддаг чанартай. Хээнцэр. Донж маягийг тааруулдаг. Сэтгэл зїрхнийхээ дуудлагаар биш ухаан бодлоо илїїд їзэж сонголт хийдэг. Хєх: Анхаарал татсан, таашаал сайтай, амьдрах дуртай, амьдралд хайртай нэгэн. Ерєнхийдєє хийж байгаа юмандаа анхаарлаа тєвлєрїїлж чаддаггїй. Хайр дурлалд гал халуун, мэдрэмтгий, сэтгэл хєдлєлтэй байж болох талтай. Гомдоосон хїнийг бараг

уучилдаггїй. Оюу Ногоон: Сэтгэл хєдлєл нь гэнэт, хялбар єєрчлєгддєг. Ганцаардмал. Аялах дуртай. Їнэнч сайн сонсогч. Гэхдээ ярианд амархан итгэдэг. Хайр дурлалыг олох нь тїїний хувьд хїнд бєгєєд хайр дурлалаас болж амархан сэтгэлээр унах магадлалтай.

Huurhun.mn

/¿ðãýëæëýë, ò¿ð¿¿÷ íü 6-ð í¿¿ðò/ 14 хїртлээ хийлээр хичээллэсэн, хєгжмийн хичээлийг механик дасгалаар явуулдаг тааруухан багштай байсан юм. Харин би бїр 13 орчим настай байхдаа моцартын сонатад “дуртай” болсны дараа л даруй хєгжмєєр жинхэнэ хичээллэж эхэлж билээ. Тэр сонатын уран сайхны утга, хосгїй гоё сайхныг яаж ийгээд хїнд хїргэхийг хичээхдээ дасгалын бус замаар тоглох эв дїйгээ сайжруулахын гарцаагїйг ойлгож тэгээд ч їїгээрээ амжилтад хїрсэн билээ. Хїлээсэн їїрэг биш харин дур хїсэл бол хамгийн сайн багш мєн. Ямар ч байсан миний хувьд энэ їнэн гэдэгт би бїрэн итгэж байна” гэж бичсэн байна. Эйнштейн нас бие гїйцсэн їедээ ч хїїхэд шиг сонирхож гайхах чанараа алдаагїй билээ. “Ертєнц дээр хамгийн хїрч болохооргїй зїйлд хїрч болно” гэж тэр ярьдаг байв. Єєрийн болон бусад эрдэмтний дэвшїїлсэн шинжлэх ухааны онолыг шїїж цэгнэхдээ: бурхны адилаар ертєнцийг бїтээв її? Гэдэг асуулт тавьдаг байв. Тийм шалгуур анхандаа шинжлэх ухаанаас шїтлэгт илїї ойрхон юм мэт санагдах авч, ертєнцийн туйлын хялбар бєгєєд тєгс сайханд Эйнштейн итгэл їнэмшилтэй болохыг гэрчилж байна. Тєгс сайхан юм бидэнтэй зэрэгцэн нээхийг хїлээн оршиж байгаад итгэдэг гїн їнэмшил бїхий зєвхєн тийм хїн л тєгс сайхан їр нєлєє, яруу тодорхой тайлбарлалаас нь хол давамгайлах онолыг бїтээж чадна. Á.Õîôìàí, Ý.Äþêàñ “Àëüáåðò Ýéíøòåéíá¿òýýã÷, òýìöýã÷”

“Íàäàä öîðûí ãàíö ñàéí òàë áèé- Áè õýçýý ÷ öºõºðíº ãýæ áàéõã¿é” Ìàðøàë Ôîì

12 ßðóó ñýòãýã÷ Á.Ëõàãâàñ¿ðýí Áîðæãèíû áîð òàë Ñàíàà àëäàõàä Ýõèéí ñ¿¿ òàãíàéä àìòàãäàæ Ñàëõèíû ¿ç¿¿ð çàëãèõàä Àãü õîîëîéä àðãàñàí Áîðæãèíû áîð òàë ìèíü Òýðãýë ñàðàí òóóëæ áàðàëã¿é õýýð õîíîäîã “Òýíãýðèéí õýâòýð” áóóðàë òàë ìèíü Òààíûí öàãààí òîëãîéíîîñ ººð Òàéòãàðóóëàõ öýöýãã¿é í¿öãýí òàë ìèíü Íàíäèí ýðõýìñýã, ýãýë áîðãèëûí òóéë Íàð õóð öàðàé÷èëñàí, ãàçðûí ñààëüòàé õîðìîé ìèíü Òýíãýð òèé÷èæ íàìàéã òºðºõºä òàë ìèíü Òîðãî øèã 纺ëºí áàéñàí ÷è Æàðãàë çîâëîí õî¸ðûã àìñàæ ýäýëæ ×óëóóí äýýð ÷èíü, áàÿð ãóíèãèéí íóëèìñ óíàãàõàä Ýð õ¿í øèã íóðóóòàé áàé! ãýñýí øèã Ýðã¿¿ëæ íàäðóó öàöàí õàòóóãààñ õàòóó áàéñàí ÷è Ñàéðàí äýýð ÷èíü ºäºëñºí æèã¿¿ðòýí òýíãýðòýý íºõ÷èõºä Ñàëõè õºëºãëºñºí ºä íü ÷àì äýýð ýðãýæ áóóäàã Áîòãî íü ¿õñýí èíãýíèé Áîðèâîî õàãàðòàë ñàâèðñàí öóñíû òóÿàòàé ñ¿¿ã ×è ë çàëãèëæ, çîâëîíã íü õóãàñàëæ ×èíýñýí õºõèé íü àìèðëóóëñàí. Äýýäñèéí øàðèë, õàðâàæ óíàñàí òýíãýðèéí ñîëèðûã Äýëõèéí òºâòýé ÷è ë íèéë¿¿ëñýí. ×èíèé øàðõ Ç¿ðõíèé øàðõíààñ õîæäîæ àíèíà òàë ìèíü! Òóãàëûí áýë÷ýýðýýñ ýõëýí Òîãëîîì äýëãýñýíäýý ÷è Íàìàéã ýðõ áîëãîñîí Òóóëñàí çóóíóóäûí ãàøóóí ñóðãàìæèéã Õýëæ ç¿ðõëýýã¿éäýý ÷è Íàìàéã ãýíýí áîëãîñîí Ãàçðûí í¿äýí áóëãèéí ÷èíü Õàä öîîëñîí äîãøèí öàìíàà Íàìàéã ýðýìãèé áîëãîñîí Õºðººíèé èð øèã àëñûí íàìõàí óóëñûí ÷èíü îðîé Õºõ ãàëûí ÷èíü èðò óëààí äºë Íàìàéã áàäðàíãóé áîëãîñîí. Ñàéõàí ÷èíèé ãàíäàõ ýëãýäýõ õî¸ð Ñàðòàé øºíèéí ÷èíü ÷èìýýíä çàíãèðàõ öàãààí àÿëãóó Íàìàéã óÿõàí áîëãîñîí. Íóòàã óñíû ìèíü õàÿà ºëçèéòýé ò¿ìýí, Íóóð òîéðìûí øèðõýã ÷óëóó õ¿ðòýë Íàìàéã õ¿í áîëãîñîí Áàéäóó ìÿíãàíû óóëñàà äóóðèàí Òîëãîéä áóóðàë ñóóæ Áàãàäàà õºõñºí ýõèéí ñ¿¿ Ãàäàãøëàõûí öàãò Ø¿ëãýý áè ÷àì äýýðýý îðõèîä Ñ¿¿äðýý äàðæ óíàõäàà Ýëãèé ÷èíü öºìëºí øèíãýíý

Ýðäýíèéí ñàí Ñóáàøèäààñ ª÷¿¿õýí õ¿¿õýä õýëñýí áîëîâ÷ ñàéí ¿ã ìºí áîëáîë ¯íýí óõààíòàé ìýðãýä íü ò¿¿íèéã òîãòîîí àâíà. ¯íýð ñàéò çààðèéã õýðýãëýí äóðëàñàí õ¿í ªìõèé õ¿äðèéí õ¿éñíýýñ ÷ æèãøèëã¿é àâàõ ìýò Ýðäýìòýé áîëîîä ñàéí õ¿íèéã íî¸í áîëãîâîë Y¿ðä õýðýã ¿éëñ á¿òýýä, íèéòýýð àìàðæúþó Ýýðëèéã õàíõàã÷ ÷àíäìàíûã òóãèéí ¿ç¿¿ðò òàõèâàë Ýíý íàñíû õ¿ñýë á¿ãäèéã õàíãàõ õýìýýí àëäàðøñàí ìýò Yíýí äýýä íîì÷èí ýä ìàëààð ¿ã¿éðýâ÷ Yëýìæèä íîìûí ¿éëñýä õàðèí õè÷ýýõ áîëíî çà Yëãýðëýâýë íîöñîí ãàëûã óðóó õàíäóóëàâ÷ Yç¿¿ð íü óëàì äýýø áàäðàí íîöîõ ìýò.

ñýòãýëèéí áàéãàëü Ë.ªëçèéòºãñ Èäýð åñèéí ø¿ëýã Àõèàä õàâàð áîëâîë áè ãóäàìæààð í¿â í¿öãýí ÿâíà Àõèàä õàâàð áîëâîë áè îðîí ãýðýýñýý îðãîí, çóãòàíà Àõèàä õàâàð áîëâîë áè àëòàí áýëçãýý çàëãèæ îðõèíî Àõèàä õýðýâ õàâàð áîëâîë ìîä á¿õýíä áè íýð ºãíº Àõèàä õàâàð áîëâîë, õàâàð áîëîõûã áè àõèàä ¿çâýë Àíõíû áîðîî öîíõîí äýýã¿¿ð ãýðýë òàòóóëàí óðñàõûã ¿çâýë Àé, àìüä õ¿íä ººð þó õýðýãòýé þì...

Ìàðãààø íü áè ¿õíý! Àõèàä äààí÷ õàâàð áîëîõã¿é íü øèã áàéíà Öàíòñàí õîòûí òýíãýð äýõ Öàãèéí ç¿¿ ìºñò÷èõºæ! 2003.12.09

*

Õ¿¿õýä äóíäàà õºòºëñºí ààâ ýýæ õî¸ðûã õàðààä Øóâóó èíãýæ íèñäýã áàéõäàà ãýæ íàäàä ñàíàãäñàí Øóâóó íèññýí ºã뺺íèé òóíãàëàã òýíãýðèéã ¿çýýä Õ¿¿õýä òýíãýðýýð àëõäàã þì áàéíà ãýæ áè ñàíàñàí

*

*

*

ÌÓÈÑ-ÌÕÑÑ-Ìîíãîë õýë óòãà çîõèîë-3 Á.Öîãæàðãàë Áè õàðàì÷ á¿ñã¿é Õîðâîî äýýð ãàíöõàí áàéäàã èæèé ààâûãàà Õîë ãàçàð áàéõäàà ñàíàæ ìóó á¿õíààñ õàðàìëàíà Áè õàðàì÷ á¿ñã¿é Ýã÷èéãýý õàäàìä ãàðàõàä õàéð íü íàäàä äóòàõâèé ãýæ Ýð íºõðººñ íü áè õàðàìëàæ óéëñàí Ýðãýæ èðýõã¿é õ¿íèé ãàçàð àìüäðàëä íóõëàãäàõûã íü áîäîæ ªðºâäºõ人 áè õàðöààí áóðóóëæ õàðàìëàñàí Áè õàðàì÷ á¿ñã¿é Õýí íýãýí çàëóó íàäàä ñýòãýëýýí òîñîæ Õýðìýë ãóéëãà÷èí øèã õàéð ãîðüäâîë À÷òàí àäèë ýíýðëèéí õàðöààð ºðºâäºæ Àëãàí äýýð íü ç¿ðõýýí ÷óëóóäàëã¿é ººðèé㺺 õàðàìëàíà Áè õàðàì÷ á¿ñã¿é Õýòýðõèé ºãëºã÷ õ¿í øèã õýíä ÷ õàìààã¿é òàðàà÷èõäàã Õýíãýðãèéí äóó ÷èìýýã àìüòàí öî÷òîë äýëä÷èõäýã Õýë àìààí áèë¿¿äýæ ºäºðæèí õóðöàëäàã àâãàé íàðààñ Õî¸ð ãóðàâõàí ¿ãýý ÷ áàñ íàðèéëæ õàðàìëàíà Áè õàðàì÷ á¿ñã¿é Õà÷èí ãî¸ òóÿàòàé æàðãàæ áóé îðîéí íàðûã Õàðàíõóé íºìºðñºí òàñ õàð øºíººñ õàðàìëàíà Öýöýãñèéí ºí㺠íîâ íîãîîõîí íàâ÷èñûã õàðààä Ñýâýëç¿¿ð ñàëõèòàé íàìàð öàãèéí óéòãàðààñ õàðàìëàíà Áè õàðàì÷ á¿ñã¿é Õàéðòàé õ¿íð¿¿ ìèíü ººð á¿ñã¿é Õàà íýãòýý õàðö øèäâýë õàðäàæ õàðàìëàíà Í¿ãýëò õýðýý øèã õóðö í¿äýýðýý øèðýâ òàò÷èõààä Í¿öãýí ñàíààã íü çàéëóóëæ ñàÿ ñàíàà àìðàíà Áè õàðàì÷ á¿ñã¿é ×èõýð øèã èíýýä àç æàðãàëòàé á¿õíýý ׺òãºðèéí ñ¿íñòýé ãóíèãààñ íóóæ õàðàìëàíà Ñýðãýëýí öîâîî çàëóó íàñíûõàà ãýðýë ãýãýýã Ñýýòýãí¿¿ð çàëóó øèã ºìí¿¿ð ìèíü õºíäºëñºõ öàã õóãàöààíààñ õàðàìëàíà Áè õàðàì÷ á¿ñã¿é. * * * ×èìýýã¿é ëóãøèõ ç¿ðõ Öýýæíèé öààíà ãèíøýýä ×èíèé ë òºëºº öîõèëîõ øèã ×è÷èãíýñýí ñóäàñ ¿ë ìýäýã ã¿ðýëçýíý ×àãíàà÷! ×èõíèé ÷èíü õýíãýðãýýð Öîõèëò äàìæèí ×èíãýýä ñýòãýëð¿¿ ÷èíü îðîõûã ×è ìýäýðíý ×èí ¿íýíäýý õàéð ë óðñàíà ×èõýð øèã Yã¿é! Òà ººðèéí Äàâñ øèã ãàøóóí.

Î.Äàøíÿì Áèä

ßðóó ñýòãýã÷

Ýðõëýã÷ Æ. Ëóâñàíäîðæ 99278174 luka_itgel@yahoo.com

Ðåäàêòîð Æ. Áýãçñ¿ðýí 99861326 mcl-ub@magicnet.mn Ìåíåæåð À. Ï¿ðýâæàðãàë 99641355 purevee_0625@yahoo.com Ã. Ýíõáàçàð 99853922 Æ. Õîðëîî 99158825 Ë. Ìýíäáàÿð Ñýòã¿¿ë÷ Ö. Áàòæàðãàë Äèçàéíåð Á. Òºãºëäºð “ßðóó ñýòãýã÷” êëóáûí ãèø¿¿ä Õ¿íäýò ãèø¿¿ä Ì. Óðàíìàíäàõ Î. Áóëãàíõàíãàé Í. Íàðàíõ¿¿

* * Çîñ Ñýðýýíýí Áèëèãñàéõàí

Энэхїї шїлэгний монгол хувилбар 6-р дугаарт нийтлэгдсэн бєгєєд англи хэл сонирхдог залуучууд харьцуулан їзээрэй D.Nyamsuren AMITABA How shall I sit cross legged in the lotus position, like Amitaba How shall I dipict you in Buddha’s vision, like Amitaba How shall I identify the secret of beuty by sign,like Amitaba How shall I cover the woman’s waist with birchback, like Amitaba How shall I pray to root tip in the land’s depth, like Amitaba How shall I decorate you with nine precios stones, like Amitaba How shall I imagine the woman who just come out the water and sitting on its side, like Amitaba How shall I understand that bird hissing and dog barking have same nature, like Amitaba How shall I recognize that falling leaves of tree are my dream,like Amitaba How shall I name the standing horse’s sleeping as an ocean reflux, like Amitaba How shall I name the setus as an ocean impulsion, like Amitaba How shall I become the joyfull melody by my body, like Amitaba How shall I radiate alike the shining sun througt the door’s aperture, like Amitaba How shall I appear alike the peering moon througt the cloud’s split, like Amitaba How shall I be silent,alike the flown away bird,like Amitaba How shall I to hear the sound of my single falling hair, like Amitaba How shall I survive for million years even the word freezes, like Amitaba How shall I reach meanings of death rather than life, like Amitaba How shall I be indifferent to the moth’s suicide caused by candle’s ligth,like Amitaba How shall I not weep,when I face to my only mother’s death, like Amitaba How shall I know one song kills another bee, like Amitaba How shall I to understand one poem wastes another flower’s life, like Amitaba How shall I to recognize the absurd and secret universe, like Amitaba How shall I know there is no time,no space and no life

Íàéç ×.Ýíõáàò áîëîí áóñàä á¿õ çàëóóñòàà çîðèóëëàà Àäàë ÿâäàëä äóðòàé àíäóóä áèëýý áèä Ààð ñààð ç¿éëèéã õèéæ ÷àääàã áèëýý áèä Ààø ìóóòàé îõèäûã àðãàäàõ ýâòýé áèä Àâãàé õ¿¿õýíä õàðèí ÷ äóðã¿é áèëýý áèä Äýëõèé ä¿¿ðýí áèä èíýýõ õóâüòàé áèëýý Äýýäýñ ºâãºäèéíõºº òóõàé ÿðèõ äóðòàé áèä Äýíæèéí íîãîîí òàëààð àëõàõ äóðòàé áèä Äýýäèéí äýýä èæèéäýý õàéðëóóëàõ çàÿàòàé áèä Ìîíãîë ýõ îðíîîðîî áàõàðõäàã áèëýý áèä Ìîä îãòîëñîí õ¿íä õàðèí ÷ äóðã¿é áèëýý Ìîîäîî òîõèðóóëààã¿é îõèäûã íýã í¿äýýðýý ÷ õàðäàãã¿é Ìîðèí äýë äýýð äàâõèàã¿é ÷ ãýñýí ýð õ¿í áèëýý áèä Õ¿í õ¿íýý õàéðëàäàã çàíã õ¿íäýòãýäýã áèëýý áèä Õ¿¿õýä àäèë õººöºëäºæ ÿâñíàà äóðñäàã áèä Õ¿¿õýí áîëãîíû àðààñ í¿ä óíàãàëã¿é õàðäàã Õ¿¿õýìñýã çàíã õàðèí ÷ òýâ÷äýãã¿é áèä Áàéãàëü ýõ äýëõèéäýý õàéðòàé áèëýý áèä Áóðõàí øàøèíã õàðèí ÷ õ¿íäýëäýã áèëýý áèä Áîäñîí ñàíàñàíàà øóëóóõàí õýë÷èõäýã Áîäîë îþóí óõààí òºãñ ìîíãîë õºâã¿¿ä áèëýý áèä

íàéç íºõºä áîëîí çàëóó÷óóäàà õºãæ¿¿ëýõ ¿éëñýä ãàð áèå îðîëöîí îþóíëèã ìýäýýëëèéã ò¿ãýýæ, çàâ ÷ºëººí人 àæèë õèéõèéã õ¿ñâýë ÃÝÐÝÝÒ ÁÎÐËÓÓËÀÃ×ààð àæèëààðàé. Áîðëóóëàëòûíõàà 30%-èàð öàëèíæèíà óó

Îþóíëèã ìýäýýëëèéã ò¿ãýýã÷ ñàéí ¿éëñòí¿¿ä: Ì.×èìèäðàã÷àà Óíäàðìàà Ãýðýëòóÿà ÕYÄÑ À. Áàòñ¿õ ÕYÄÑ Îéäîâíÿì ÕYÄÑ Ä.×èìýäöýðýí ÌÓÈÑ Ä.̺íõ÷èìýã ÕÀÀÈÑ Õ.Ýíõáàò “Ñàí” ÄÑ Ñ.Áîëîð ÌÓÈÑ Á.Íàðàíæàðãàë ÕÀÀÈÑ

Õàÿã: Ä.Íàöàãäîðæèéí íýðýìæèò õîòûí òºâ

íîìûí ñàí 8 òîîò Âýá: http://www.mcl.edu.mn/yaruusetgegch/ Íîìûí ñàí áà ìýäýýëëèéí òåõíîëîãèéí õîëáîî, Õîòûí íèéòèéí òºâ íîìûí ñàí ýðõëýí ãàðãàâ

Ñî¸ìáî ïðèíòèíã ÕÕÊ-ä õýâëýâ Óëñûí á¿ðòãýëèéí äóãààð 1536 Èíäåêñ 11536 Òóñ ñîíèíä íèéòëýãäñýí ìàòåðèàëûã, íèéòëýëèéí çîõèîã÷îîñ çºâøººðºë àâ÷, “ßðóó ñýòãýã÷”-èéí íýðèéã äóðèäàí íèéòýä ò¿ãýýõèéã

“̺í㺺ð Äèîãåí áîëæ ÷àäàõã¿é, Äèîãåí ìºíãºã¿é áàéñàí ÷ Äèîãåí” Äèîãåí