Madencilik Türkiye Dergisi Sayı 6

Fiyatı 5 TL

Madencilik ve Yer Bilimleri Dergisi

ISSN 1309-1670 • Nisan 2010 • Yıl 1 • Sayı 6 • www.madencilik-turkiye.com

İhmale Gelmeyen Gerçek:

Grizu

Alevsızdırmazlık Test İstasyonu DSI - Alwag Tahkimat Sistemleri

Kauçuk contalĹ aç-kapa ve kontrol vanalarĹ

PTFE contalÄą ASIT vanalarÂ?

Vanalar arÄązalandÄą. Tesis tamamen durdu.

"Ć Â‘OE‘S‘D‘ EBZBO‘NM‘ ĂŽBNVS WF HSBOĂ M 1JOĂŽ WBOBMBS‘

14 saatlik Ăźretim kaybÄą var. Yedek parça mevcut deÄ&#x;il. Bu kadarÄą yeter! Bu tam EBRO ya gĂśre bir iĹ&#x;. BĂśylece dĂźnyanÄąn heryerinde acil yardÄąm ve sĂźrekli sabit kalite alabileceÄ&#x;im.

BĹçaklĹ sßrgßlß vanalar

7"/" 6;."/-"3*

" - . " / , " - Ĺ’ 5 & 4Ĺ’

&#30 "3."563&/ 0UPNBTZPO 4JTUFNMFSJ 4BO WF 5JD -UE 4UJ 5FM

XXX FCSP DPN US UFLOJL!FCSP DPN US

Derginin Adı Madencilik Türkiye İmtiyaz Sahibi İDEA Bilgisayar Yazılım Elektronik - Mustafa Anıl Tuğ ve Ort. Genel Koordinatör - Editör Onur AYDIN onur@madencilik-turkiye.com Yazı İşleri Müdürü Bilgin B. YILMAZ bilgin@madencilik-turkiye.com İdari İşler - Dış İlişkiler O. Çağım TUĞ cagim@madencilik-turkiye.com Grafik Tasarım - Uygulama M. Anıl TUĞ anil@madencilik-turkiye.com Şükrü YILDIZEL sukru@ideakup.com İnternet Teknolojileri Bilgin B. YILMAZ bilgin@madencilik-turkiye.com Hukuk Danışmanı Av. Sevil ÖZDEMİR sevil@madencilik-turkiye.com Redaksiyon Özlem GÜLER AYDIN ozlem@madencilik-turkiye.com Akademik Editörler Baş Editör Doç. Dr. C. Okay AKSOY (DEÜ, Maden Müh. Böl.) okay.aksoy@deu.edu.tr Editörler Doç. Dr. Erol KAYA (DEÜ, Maden Müh. Böl.) erol.kaya@deu.edu.tr Doç. Dr. Hakan BAŞARIR (İnönü Üni., Maden Müh. Böl.) basarir@inonu.edu.tr Doç. Dr. Talip GÜNGÖR (DEÜ, Jeoloji Müh. Böl.) talip.gungor@deu.edu.tr Doç. Dr. M. Emin CANDANSAYAR (Ankara Üni., Jeofizik Müh. Böl.) candansa@eng.ankara.edu.tr Yard. Doç. Dr. Nuray DEMİREL (ODTÜ, Maden Müh. Böl.) ndemirel@metu.edu.tr Yard. Doç. Dr. Ali SARIIŞIK (Afyon. Koc. Üni., Maden Müh. Böl.) sariisik@aku.edu.tr Yard. Doç. Dr. Melih GENİŞ (Z. Karaelmas Üni., Maden Müh. Böl.) genis@karaelmas.edu.tr Yard. Doç. Dr. Melih IPHAR (Osmangazi Üni., Maden Müh. Böl.) miphar@ogu.edu.tr Katkıda Bulunanlar Mustafa GÜNAY Burak YAĞMUR

EDİTÖRDEN TÜRKİYE’DEN HABERLER DÜNYADAN HABERLER dünyadaki Önemli Maden Yatırımları TANITIM Boart Longyear’dan Sondaj Verimini Artıracak Yeni Teknolojiler Kapak Konusu - Tanıtım Dywidag Systems International - Alwag Systems Tahkimat Sistemleri TAnıtım Maxwell Geoservices - Türkiye Madencilik İhmale Gelmeyen Gerçek: Grizu!

PROFİL Alevsızdırmazlık Test İstasyonunun Kuruluşu, Faaliyetleri ve Bugünü Yazı dizisi - doç. dr. sean dessureault Maden Şirketleri İçin Bütünleyici Bilişim Sistemleri Politikası Maden hukuku MADEN FİYATLARI ETKİNLİK TAKVİMİ Reklam İndeksi

26

5 6 10 14 16 18 22 26 34 38 44 46 47 48

34

İhmale gelmeyen gerçek:

Alevsızdırmazlık Test İstasyonu

Grizu 18

Reklam İletişim reklam@madencilik-turkiye.com Abonelik İletişim abonelik@madencilik-turkiye.com

DSI - Alwag Tahkimat Sistemleri

Yayın İdare Merkezi Cevizlidere Mah. 1226. Sok. (Eski 14. Sok.) Çankaya Apt. 11/2 Çankaya / Ankara Tel: 0-312-472-6216 (10:00 - 18:00) Fax: 0-312-472-6217 (10:00 - 18:00) info@madencilik-turkiye.com Baskı MATTEK Matbaacılık Bas. Yay. Tan. San. Tic. Ltd. Şti.

G.M.K. Bulvarı Akyol İşhanı No:83 / 23 Maltepe - ANKARA Tel :0-312-229-1502 mattekmatbaa@yahoo.com Yayın Türü - Tiraj Yerel Süreli Yayın - 2500

Bu Sayıda...

ISSN 1309-1670

Madencilik Türkiye dergisinde yayınlanan yazıların sorumluluğu yazarlarına; yayınlanan reklam ve ilanların tüm sorumluluğu da reklam ve ilan sahiplerine aittir. Yazılar Madencilik Türkiye dergisinden yazılı izin alınmak şartıyla kaynak gösterilerek kullanılabilir. Dergimiz Basın Meslek İlkeleri’ne uymayı taahhüt eder.

Yazım Kuralları Madencilik ve ilişkili tüm meslek dallarında (maden arama, işletme, jeoloji, jeofizik, sondaj, makine, ekipman, iş güvenliği ve işçi sağlığı, teknoloji, yazılım, donanım, danışmanlık, finans, sigorta vb.) yazılar dergimizde yayınlanabilir. Yazılar özgün veya derleme popüler bilim makalesi şeklinde olabilir; ancak daha önce başka bir dergide yayınlanmış olan yazılar dergimizde yayınlanmaz.

Yazılar word veya pdf formatında, ilgili resimler ve çizimler yazıdan ayrı bir şekilde, yüksek çözünürlükte (minimum 300dpi) jpg, bmp, tiff resim formatlarında gönderilecektir. Yazılar e-posta aracılığı ile info@madencilik-turkiye.com adresine veya CD ile yayın idare merkezi adresine gönderilebilir. Gerekli görüldüğü takdirde yazılarda düzeltme istenebilir. Bu durumda yazar ile iletişime geçilecektir. Gönderilen yazılar dergide yayınlansın ya da yayınlanmasın yazarına iade edilmez.

Yine Grizu…

Geçtiğimiz aralık ayında Balıkesir – Dursunbey’de yaşadığımız kazanın henüz yaraları sarılmamışken, şubat ayında Bursa – Mustafakemalpaşa’da yine bir facia yaşadık.

Son kazada da maalesef 17 madenci hayatını kaybetti. Üst üste yaşanan bu kazalar gösteriyor ki bu tip iş kazaları her an karşımıza çıkabilmektedir. Maden sahipleri ve çalışanları üst düzey güvenlik önlemleri almayı asla ihmal etmemeli, devlet de ilgili kurumları aracılığıyla alınan önlemleri düzenli olarak denetlemelidir.

Pek çok iş kolunda faaliyet gösteren denetim kuruluşları tarafından da, alınan önlemlerin üçüncü bir gözle denetlenmesi maden şirketlerinin ve devletin gözünden kaçan eksikliklerin giderilmesi yönünde alınacak ekstra bir önlem olacaktır. Şirketler, bu tip denetimleri fazla masraf olarak görmeyip gereğini yerine getirirlerse kaza riski en aza indirilebilir. Aslında bu konuda yazılacak çok şey var ancak üzerinde konuşmadan önce bilirkişi raporlarını beklemek en doğrusu olacaktır. Yaşanan kazalar ihmalden mi kaynaklanıyor yoksa her türlü emniyet önlemini aşan doğa olayları mı söz konusu, bunu yapılan araştırmaların sonucu belirleyecek. Ülkemizde yerbilimleri alanında düzenlenen en önemli etkinliklerden birisi olan Türkiye Jeoloji Kurultayı, 5-9 Nisan tarihleri arasında MTA Kültür Sitesi’nde gerçekleştirildi. Her geçen sene daha geniş ve uluslararası katılım sağlanan Kurultay’da madencilik alanında da çeşitli bildiriler sunuldu. Bu konuyla

ilgili ayrıntılı bilgileri önümüzdeki sayıda bulacaksınız. Ayrıca Madencilik Türkiye olarak Kurultay’da bir stand açarak dergimizi tanıtma imkanı bulduk. Madencilik alanında çalışan jeologlardan büyük ilgi gören Madencilik Türkiye Dergisi’nin ekibi olarak gelecek yıllarda da bu Kurultay’ı takip etmeye devam edeceğiz.

Geçtiğimiz günlerde yaşadığımız anlamlı bir olaydan da bahsetmek istiyorum. Bir sponsor tarafından, dergimizin son sayısından bir miktar satın alınarak, bu dergilerin tarafımızdan üniversite öğrencilerine ücretsiz olarak ulaştırılması istendi. Bu teklifi büyük bir zevkle kabul ettik. Çünkü üniversite yıllarında, hepimizin yaşadığı güncel yayın eksikliği sorununu günümüz öğrencilerinin bir nebze olsun aşabilmesi için bu tip girişimlerin öneminin farkındayız. İletişim kurduğumuz üniversitelerin bölüm başkanlarının da memnuniyetle kabul ettiği dergiler, ilgili bölümlerin yetkilileri tarafından yüzlerce öğrenciye ulaştırılacak. Geleceğin mühendislerinin kendilerini geliştirmelerine biraz olsun destek olabilmek adına yapılan bu gurur verici davranış için ismini açıklamak istemeyen sponsorumuza teşekkür ederiz.

Yerbilimleri alanında eğitim gören öğrencilerin eğitimlerine katkı sağlanması için bu tip girişimlerin sürekli artması dileğiyle…

Onur AYDIN onur@madencilik-turkiye.com

Maden sahipleri üst düzey güvenlik önlemleri almayı asla ihmal etmemelidir

Web sitemiz yenilendi...

Madencilik Türkiye’nin yeni web sitesi arşiv imkanı, kolay erişim sağlayan arayüz ve yenilenen tasarımıyla www.madencilik-turkiye.com adresinde yayında.

Web sitemize reklam vermek için: reklam@madencilik-turkiye.com adresinden veya yayın idare merkezimizden bize ulaşabilirsiniz.

Türkiye’den Haberler Yine Grizu Faciası…

Balıkesir ilinin Dursunbey ilçesine bağlı Odaköy’de bulunan özel sektöre ait yeraltı kömür işletmesinde 23 Şubat 2010 tarihinde grizu patlaması sonucu meydana gelen iş kazasında 1’i maden mühendisi, 17 kişi hayatını kaybetti. 16 – 24 vardiyasında görev yapan 46 işçinin maruz kaldığı patlama 17.30 sularında meydana geldi. Olay esnasında 13 maden çalışanının, sonraki günlerde de hastanede tedavi

gören ağır yaralı 4 madencinin daha hayatını kaybetmesiyle toplam ölü sayısı 17’ye yükselmiştir.

Aralık 2009’da da Bursa’nın Mustafakemalpaşa ilçesine bağlı Devecikonağı köyünde bir patlama yaşanmış ve 19 maden işçisi yaşamını yitirmişti. Kazalarda yaşamını yitiren tüm madencileri saygıyla anıyor, ailelerine ve ülkemize başsağlığı diliyoruz.

Mart 2010

Chesser’dan olumlu sonuçlar geliyor

Çanakkale’deki Kestanelik Projesi’nde ilk aşama sondajları tamamlayan Chesser Resources, analiz sonuçlarını yatırımcılarıyla paylaştı. 16 kuyuda 1040 metre RC (ters dolaşımlı) sondajı yapan şirket, 7 kuyuda önemli değerler eldi etti. Şirket yetkilileri, elde edilen yeni değerlerin daha önce tespit edilen değerler ve jeofizik çalışmaların sonuçları ile örtüştüğünü belirtti.

Sondaj programının ikinci aşamasına haziran ayında geçilmesi planlanıyor.

Mart 2010

Maden şehitleri anıldı…

Meclis Araştırma Komisyonu çalışmalarına devam ediyor Madencilik Sektöründeki Sorunların Araştırılarak Alınması Gereken Önlemlerin Belirlenmesi Amacıyla Kurulan Meclis Araştırması Komisyonu, kamu kuruluşları ve özel sektörden yetkililerle görüşmelerine devam ediyor. Ofis çalışmaları ve toplantılar dışında sahaya da inen komisyon görevlileri TTK Kozlu Yeraltı Taşkömürü İşletmesi, Sardes Nikel Madencilik Çaldağ Pilot Tesisi, Soma’da bulunan kömür işletmeleri, Koza Ovacık Altın Madeni İşletmesi, Beypazarı Maden Suyu Tesisleri gibi belli başlı işletmeleri gezerek yetkililerden bilgi aldı. Komisyon üyeleri ayrıca çevreci gruplarla da görüşerek madencilik karşıtı düşünceler hakkında bilgi edindi.

Mart 2010

6

TTK’ya ait Zonguldak Kozlu Taşkömürü İşletme Müessesesinde 3 Mart 1992 tarihinde meydana gelen grizu patlamasında yaşamını yitiren 263 madenci, ocak içinde ve dışında düzenlenen törenlerle anıldı.

1992 yılının 3 Mart akşamı saat 20.00 sularında ocakta gerçekleşen patlamalardan 500’den fazla işçi sağ olarak kurtulmuş ancak yaşanan göçük ve yangınlarda çok sayıda işçi hayatını kaybetmiştir. Ölen işçilerden 116’sının cansız bedenleri ocaktan çıkarılmış, yeraltında devam eden yangınlar ve göçükler nedeniyle diğer işçilere ulaşılamamıştır. Devam eden yangınların ilerlediği ve yeni patlamalara yol açabileceği tespit edildiğinden 5 Mart tarihinde ocak kapatılmak zorunda kalınmıştır.

Ocaktaki yangınların kontrol altına alınabilmesi amacıyla havayla temas noktaları 20 gün süreyle kapalı tutularak yangınların önü kesilmeye çalışılmıştır. Düzenli olarak yapılan gaz ölçümleri ile yangınların bitip bitmediği sürekli olarak kontrol edilmiş ancak 21 Mart tarihinde ocak açılarak yapılan son ölçümde gizli yangının tekrar canlandığı tespit edilmiş ve ocak tekrar kapatılmıştır. Yangının biran önce söndürülerek içeride kalan 147 işçinin cansız bedenlerine

ulaşabilmek için, yapılan çeşitli araştırmaların ardından ocaklara su basılarak yangınların söndürülmesine karar verilmiştir. Ocakta kendiliğinden birikmesi beklenen yer altı suyuna ek olarak 26 Mart tarihinde dışarıdan su basılmaya başlanmıştır. Haziran ayı ortasına kadar yaklaşık 6 milyon m3 su basıldığı tespit edilen ocakta yapılan incelemeler sonucu temmuz ayı sonunda yangınların sona erdiğine karar verilerek ocağın yeniden açılması işlemlerine başlanmıştır. Yıllarca süren işlemler esnasında yerin altında kalan 147 cansız beden, gruplar halinde çıkarılmış, son iki madencinin bedeninin çıkarılması 1997 yılının Mayıs ayını bulmuştur.

Dünya tarihinin önemli maden kazaları arasında yer alan bu kazanın yaşandığı 3 Mart günü, yaşanan diğer kazalarda yaşamını yitiren madenciler de anıldı. Ülkemizde yaşanan ve yılın yaklaşık aynı dönemlerine denk gelen diğer iki önemli maden kazası da 7 Mart 1983 Armutçuk grizu faciası (103 ölüm) ve 7 Şubat 1990 Yeni Çeltek grizu faciasıdır (68 ölüm). Tüm maden şehitleri için bir diğer anma töreni de, 1875 yılından itibaren ocak kazalarında yaşamını yitiren yaklaşık 4500 maden işçisinin isimlerinin yazılı olduğu Zonguldak Havzası Maden Şehitleri Anıtı’nda düzenlenmiştir.

Mart 2010

www.penamaden.com

Merkez Ofis Koza Sokak 59 GOP 06700 Ankara TÜRKİYE Tel: +90 312 443 00 70 Faks: +90 312 443 00 69 Ankara Servis İvedik Organize Sanayi Bölgesi 648. Sokak 6 06370 Ankara TÜRKİYE Tel: +90 312 394 62 64 Faks: +90 312 394 62 67

İstanbul Ofis Hekimata Caddesi 53 Emirgan Sarıyer 34467 İstanbul TÜRKİYE Tel: +90 212 323 56 90 Faks: +90 212 323 68 57 İstanbul Servis İSTOÇ 2.Ada 122 İkitelli 34552 İstanbul TÜRKİYE Tel: +90 212 659 76 20 Faks: +90 212 659 76 30

Akademik editörlerimizden Okay AKSOY’a ödül BAYRAKTAR, Ahmet Can ALTUNIŞIK, Barış SEVİM, Temel TÜRKER, Arman DOMANİÇ ve Yavuzhan TAŞ, “Kömürhan Köprüsü’nün Dinamik Karakteristiklerinin Analitik ve Deneysel Modal Analiz Yöntemleriyle Belirlenmesi” konulu makale ile ödül sahibi oldular.

Doktora tezi dalında: Dr. Sabit KUTLUHAN, “Bitümlü Sıcak Karışımlarda Tekerlek İzi Oluşumunun Modellenmesi” konulu Yollar Türk Milli Komitesinin 2009 tezi ile ödüle layık görüldü. yılında “YTMK Ödül Yönetmeliği” Yüksek lisans tezi dalında: kapsamında düzenlediği yarışmaya Taner YILMAZ, “Seismic Response of bilimsel yayın dalında katılan, editörlerimizden Okay Aksoy, çalışması Multi-Span Highway Bridges With Two-Column Reinforced Concrete ile ödüle layık görüldü. Yarışma Bents Including Foundation and kapsamında ödül alan çalışmalar şu Column Flexibility (İki Kolonlu şekildedir: Betonarme Orta Ayaklara Sahip Bilimsel yayın dalında: Doç. Çok Açıklıklı Karayolu Köprülerinin Dr. C. Okay AKSOY, “Performance Zemin ve Kolon Esnekliğini Prediction of Impact Hammers by Kapsayan Deprem Davranışı)” Block Punch Index for Weak Rock konulu tezi ile ödül almıştır.

Masses (Zayıf Kaya Kütlelerinde Madencilik Türkiye Dergisi olarak Blok Punch Index Vasıtasıyla Darbeli editörümüz Okay Aksoy’u tebrik Kırıcıların Performans Tahmini)” eder, başarılarının devamını dileriz. konulu makalesi ile ödül aldı. Aynı dalda ayrıca Prof. Dr. Alemdar Mart 2010

Anatolia, ön fizibilite çalışmasına başlayacak Erzincan – İliç’deki sahasının işletme hazırlıklarını sürdüren Anatolia Minerals, Çöpler Altın Projesi’nin geliştirme çalışmaları kapsamında bir ön fizibilite çalışması yapmayı planlıyor. Bu yıl içerisinde ilk altını dökmeyi planlayan şirket, ön fizibilite çalışması kapsamında sülfitler üzerinde ekonomik açıdan bir değerlendirme yapacak. Şirket, yapılacak değerlendirmeyi 2010 yılının sonuna kadar bitirip NI, 43-101 standartlarında bir rapor yayınlamayı planlıyor. Ceo Edward Dowling,

Çöpler’deki sülfit kaynaklardan altın üretimi konusunda bir potansiyel olduğu için, gelecekteki büyümeleri açısından heyecan duyduklarını bildirdi. Sülfit kaynakların projenin yarısından fazlasını oluşturduğunu belirten Dowling, alınacak olumlu sonuçların şu ana kadar tespit edilen kaynak miktarını arttırmak için büyük bir fırsat olduğunu söyledi. Çöpler Projesi, %95 Anatolia Minerals, %5 Çalık Madencilik ortaklığında yürütülmektedir.

Mart 2010

Aldridge Uranium’dan ortaklık…

Türkiye’de uranyum yataklarının aranması ve bilinen sahalardaki potansiyelin geliştirilmesi amacıyla kurulan Aldridge Uranium Inc. (AUI), Avustralyalı şirket AWH Corporation Ltd. ile bir anlaşma yaptı.

Anlaşma ayrıntılarının daha sonra açıklanacağı bildirilirken, kurulması

8

planlanan nükleer santralin yakıt ihtiyacının ülkemiz kaynaklarından sağlanmasının amaçlandığı açıklandı. Ülkemizde uranyum madenciliğinin başlatılabilmesi için Aldridge Minerals firmasına bağlı olarak kurulan AUI, 94 adet uranyum arama ruhsatına sahiptir.

Mart 2010

Bakan Yıldız, sektörün önde gelenleriyle toplandı Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Taner Yıldız, sektörün önde gelen isimleriyle bir araya gelerek toplantılar düzenledi.

Yapılan ilk toplantıda Maden İşleri Genel Müdürlüğü (MİGEM), Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü (MTA), Türkiye Taşkömürü Kurumu (TTK), Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu (TKİ), Eti Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğünden genel müdür, genel müdür yardımcıları ve üst düzey yetkililer katıldı. Bakan Yıldız görüşme öncesi yaptığı açıklamada, Maden Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı ile sektörün sorun ve önerilerinin toplantıda ele alınacağını bildirdi. İkinci toplantıda ise sektörü temsil eden birlik ve dernek başkanları ile bir araya gelen Yıldız, kurum ve kuruluşların temsilcilerinin de katılımıyla kapsamlı bir toplantıya imza attı.

Bakan Yıldız’ın böyle bir toplantı yapıp sektörün sorunları ile bizzat ilgilenmesi sektör temsilcilerini de memnun etti. Şubat 2010

Ariana, jeofizik sonuçlarını açıkladı Ariana Resources plc, Kızıltepe Projesi’nde yapılan jeofizik çalışmalarının sonuçlarını açıkladı.

Sonuçlara göre, çalışma alanının kuzey bölümünde cevherleşme potansiyeli yüksek çeşitli damar sistemlerinin varlığı onaylanmıştır. Sonuçlara ait önemli başlıklar şu şekildedir: »» Arzu South damarının kuzeydoğusunda, gömülü damar sistemleriyle ilişkili olabilecek çeşitli rezistivite ve yüklenebilirlik (chargeability) anomalileri saptanmıştır. »» 21,1 gr/t değer veren kuvars damarlarını içeren döküntülerin bulunduğu alan ile çakışan önemli bir anomali bölgesi tespit edilmiştir. »» Daha önceki çalışmalara ek, önemli yeni keşifler yapılmıştır. »» Yakın zamanda araştırma sondajları yapılmasına karar verilmiştir.

Jeofizik çalışması, Kızıltepe damar sisteminin kuzey yarısında, yüzeyde damar görülmeyen yaklaşık 2 km2’lik bir alanda yapıldı.

Mart 2010

Okan Tekstil, Bayındır Madencilik oluyor Okan Tekstil şirketinden İMKB’ye yapılan açıklamada, şirketin adının değişeceği ve İhlas Madencilikten rödovansla alınan çinko madeninin işletileceği bildirildi. Konuyla ilgili İMKB’ye gönderilen metin aşağıdaki şekildedir: “Tekstil piyasasının ülkemizde ve küresel olarak yaşadığı zorluklar birlikte değerlendirildiğinde, Şirketimizin, ünvanının “Bayındır Madencilik ve Ticaret A.Ş.” olarak, ana sözleşmesindeki maksat ve mevzuunun da, ticari ünvana

Kayseri’ye termik santral yatırımı 1926 yılında kurulan Elektrik dağıtım şirketi Kayseri ve Civarı T.A.Ş., gelecekte üretim de yapabilmek için kömür aramalarına başladı. Elektrik üretilmesi amacıyla kurulması planlanan termik santrale yakıt olması için yerli kaynakları kullanmaya karar veren şirket Denizli civarında aramalarını sürdürüyor. Şirket Denizli’de 200 milyon USD yatırımla 150 megavat gücünde termik santral kurmayı planlıyor.

Mart 2010

uygun şekilde değiştirilmesine, bu konu ile ilgili olarak Sermaye Piyasası Kuruluna müracaat edilmesine, Yukarıda bahsedilen, unvan, maksat ve mevzuu değişikliğinin gerekli izinler alınarak tamamlanmasını takiben, ana ortağımız İhlas Madencilik A.Ş.’nin bağlı ortaklıklarından, Mir Madencilik Ltd. Şti.’nin İzmir, Bayındır’da bulunan çinko maden sahası için rödovans sözleşmesi imzalanarak, bu sahanın işletmesinin şirketimizce yapılmasına, oy birliği ile karar verilmiştir.”

Mart 2010

Nico, Red Crescent’i satın aldı

2008 yılında kurulan ve Hakkari’de çinko, Kahramanmaraş’ta manganez sahaları bulunan, çeşitli bakır, manganez ve krom sahaları üzerinde de çalışmalarını sürdüren Red Crescent Resources (RCR), Kanadalı Nico Mining Ltd. tarafından devralındı. Anlaşma kapsamında RCR, Hakkari Çinko Projesi’nin araştırma fonu için 10 milyon USD ayrılmasını kabul etti. Ortakların onayının ardından RCR’nin adı da değiştirilecek. Nico, Kamerun’da nikel ve kobalt projeleri yürüten, 3 milyon USD piyasa değerine sahip olan ve Toronto Borsası’nda işlem gören bir maden şirketidir.

Mart 2010

Alamos, 2010 yılı boyunca 12,8 milyon USD harcayacak Kirazlı ve Ağı Dağı Projeleri’ni alarak ülkemiz madencilik sektörüne hızlı bir giriş yapan Alamos Gold, 2010 yılı boyunca, arama ve geliştirme çalışmaları kapsamında 12,8 milyon USD harcama yapmayı planlıyor. Çalışma alanlarında yapılacak 34.000 m sondaj için 6,8 milyon USD harcama

yapmayı planlayan şirket, geliştirme çalışmaları için ise 6 milyon USD harcayacak. Geliştirme çalışmaları için yapılacak harcama kalemleri olarak ÇED, ön fizibilite çalışması ve projeler ile ilgili çeşitli idari harcamalar sıralanmaktadır. Şirket 2013 yılında altın üretimine başlamayı planlıyor. Şubat 2010

Dünyadan Haberler Şilili dev şirketin üretimi %16’lık artış gösterdi.

Yatırımlar depremden zarar görmedi!

Dünyanın en çok bakır üreten şirketi Codelco (Şili Ulusal Bakır Şirketi), küresel kriz süresince yaptığı büyük yatırımlarla, 2009’da bakır üretimini %16 artırarak 1,7 milyon tona çıkardı. İşletilen ocaklarda düşen verimden dolayı şirketin dört yıldır azalan üretimi de artışa geçmiş oldu.

Codelco’nun Freeport-McMoran tarafından işletilen El Abra madenindeki payını da içeren toplam üretim 2009’da 1,78 milyon tona yükseldi. Şirket geçen yıl aynı dönemde 1,46 milyon ton bakır üretmişti. Dev şirket ayrıca 2009’da 21.500 ton molibden metali de üretti.

Dünya çapındaki ekonomik kriz sırasında düşen bakır fiyatlarından dolayı şirketin karı, vergi ve sıra dışı öğeler çıkarıldığında, %18’lik düşüşle 4 milyar USD’ye geriledi. Şili Devleti’nin teşvikiyle Codelco, yıllardır işletilen ocaklardan daha fazla maden çıkarmak amacıyla önemli projelerine yatırım yapmaya devam etti. Şirket böylece 2009’da krizden büyük bir darbe almadı.

Ayrıca şirket, geçtiğimiz aylarda yaşanan deprem felaketinden sonra yaptığı açıklamada hiçbir işletmesinin zarar görmediğini bildirdi. Şili’deki bazı petrol rafinerileri ilk depremden zarar görmüş olsa da artçı şokların rafinerilere zarar vermediği bildirildi. Bazı rafinerilerin iki aylığına faaliyet dışı kalmasından dolayı Şili Devleti, doğabilecek sıkıntıların önüne geçmek için akaryakıt sevkiyatlarını artırdı.

Flour, Bostwana Elmas Madeni ek inşaatı ihalesini kazandı Flour İnşaat Şirketi, Bostwana’nın Jwaneng şehrindeki Desbwana Diamond’a ait Jwaneng Cut 8 elmas madeni projesinin inşasını üstlendi.

Flour, geçen yılın başında 450 milyon USD’lik proje için fizibilite çalışmasını tamamlamıştı. Jwaneng Cut 8 projesi, derindeki kimberlit cevherine ulaşmayı kolaylaştırmak için mevcut açık ocağın genişletilmesi çalışmalarını içeriyor.

Böylece Jwaneng madeninin ömrü 7 yıl daha uzatılarak 2010–2016 yılları arasında, ilave 75 milyon ton kimberlit çıkartmak için 713 milyon ton kaya işlenecek. Debswana Diamond, Bostwana Devleti ve De Beers’in ortak şirketidir.

Hindistan derin deniz madencilik ekipmanlarını deniyor Hindistan Ulusal Okyanus Teknolojileri Enstitüsü (NIOT) kendi ürettikleri derin deniz madenciliği ekipmanlarını, daha önce hiç denenmemiş derinlik olan 1.100m’de deneyecek. 15 tonluk paletli makine (crawler) 500m derinlikte test edilmeye başlanıyor. Yetkililer bu makinenin 6000m derinliğe kadar kullanılabileceğini açıkladı.

Paletli makinenin (crawler) 1.100m derinliğe ulaşmasının iki haftayı bulabileceği belirtildi. Ekipmanların Hint Okyanusu’nda, az bulunan mineral madenciliğinde kullanılacağı açıklandı. Ayrıca, ekipmanların iki sene içerisinde geniş çaplı madencilik operasyonlarında da kullanılabileceği, alınan bilgiler arasında.

Hindistan’da yasa dışı madenciliğe karşı daha fazla denetim geliyor Hindistan Devleti, yüksek oranda yasa dışı madencilik yapılan maden bölgelerini düzenleyecek bir kanun çıkarmaya hazırlanıyor. Hükümetten üst düzey bir yetkilinin gazetelere verdiği bilgiye göre devletin yasadışı madenciliği engellemek için uzaktan

10

algılama sistemleri ve uydu fotoğraflarını yoğun şekilde kullanması gerekiyor. Çeşitli madenlerin değerleriyle ilgili bilgilerin toplanması ve takip edilmesi için gerekli güvenilir yöntemlerin de geliştirilmesi gerektiği, alınan diğer bilgiler arasındadır.

Eldorado Gold, 33,3 milyon USD kar açıkladı.

Geçtiğimiz yıl Avustralyalı şirket Sino Gold’u alan Vancouver-Kanada merkezli Eldorado Gold, 2009’un dördüncü çeyreğinde, önceki yıla oranla 5,1 milyon USD artışla, 33,3 milyon USD kar açıkladı. Dördüncü çeyrekteki kar oranında, şirketin 1103 USD/ons’dan sattığı 131.068 ons altın en önemli faktör olarak gösteriliyor. Önceki yılın değerleri 800 USD/ons’dan satılan 79.965 ons altın olarak kayıtlara geçmişti. Şirket ayrıca 2011 yılının ilk çeyreğinde, Türkiye’deki Efemçukuru ve Çin’deki Eastern Dragon projelerinin hayata geçmesiyle altın üretimini daha da arttırmayı planlıyor. Bilindiği gibi Eldorado’nun Çin’de üç, Türkiye’de bir işleyen madeni ayrıca Türkiye’de, Çin’de ve Yunanistan’da da henüz işletme aşamasına gelmemiş bir çok projesi bulunmaktadır.

Hızla büyüyen şirket, Brezilya’da bulunan Vila Nova demir cevheri projesini de işletmeye geçirmeyi veya elden çıkarmayı planlıyor. 2008 yılında işletmeye hazırlanan maden, düşük talepler nedeniyle askıya alınmıştı.

Filipinler’de yeni altın arama bölgeleri İki maden şirketi, önümüzdeki birkaç yıl içerisinde Southern Mindanao’nun Mt. Diwalwal altın arama bölgesinde keşif amaçlı yatırım yapmayı planlıyor.

Filipin Maden Geliştirme Kurumu Başkan Yardımcısı Jaime T De Veyra’nın yaptığı açıklamaya göre, araştırmalar için Carrascal Nickel Şirketi 3,02 Milyon USD, Blackstone Mineral Resources ise 150.301 USD harcama yapacak.

Carrascal Nickel, Higanteng Bato’da iki sene içerisinde 1.359 hektarlık alanda keşif çalışması yapacak, Blackstone ise 1.296 hektarlık alanda yapacağı keşif çalışmasını bir yıl içerisinde bitirecek.

Haberler Mart 2010 tarihlidir.

Afganistan, büyük demir yatakları için yatırımcı bekliyor Afganistan, büyük demir cevheri kaynaklarını uluslararası şirketlere satmaya çalışıyor. Başkent Kabil’in 130 km batısında bulunan 2 milyar tonluk demir yatakları ile Asya’nın en büyük demir kaynaklarına sahip olan Devlet, Asyalı 7 şirketin tekliflerini değerlendiriyor. Devlet

yetkililerinin söylediklerine göre zengin yatakların bulunduğu bölge, ülkenin en güvenli bölgelerinden biri olarak değerlendiriliyor. Plan hayata geçirildiğinde Afganistan’da madencilikten büyük kazançlar sağlanacak ve yaklaşık 15.000 kişiye istihdam sağlanacak.

AngloGold denizde altın arayacak

Rockwell, aylık 10.000 karat üretim hedefliyor

AngloGold Ashanti Altın Şirketi, rezervlerini artırmak amacıyla alternatif kaynak arayışına, deniz tabanında altın arayarak devam edecek. Bu kapsamda AngloGold, elmas üreticisi De Beers ile birlikte deniz altında maden arayacak bir şirket kurdu. Deniz altı altın aramacılığı için önümüzdeki 3-5 yılda 40 milyon USD harcanması planlanıyor.

Yeni kurulan şirket, Yeni Zelanda kıyılarındaki faaliyetlerine başladı ve ilerleyen zamanlarda aramaların Güney Amerika ve Kanada kıyılarına kayması bekleniyor.

Altının son dokuz yıl içerisinde dört misli değerlenmesi nedeniyle altın üreticileri rezervlerini artırmaya çalışmaktalar. ABD, Meksika ve Avustralya gibi madenciliğin uzun yıllardır yapıldığı bölgelerde değerli madenlerin azalması, madencileri fiziksel ve siyasal olarak daha zorlu olan bölgelerde faaliyet göstermeye itmektedir.

Şirket, önümüzdeki 5 yılda üretimini 2.500 karat/ay’dan 10.000 karat/ay’a çıkarmak için önemli planlar yapıyor.

Alüvyal yataklardan yüksek kalitede elmas çıkaran şirket, Holpan, Klipdam, Saxendrift ve Wouterspan’dan sonra Güney Afrika’da yeni bir yatak almayı planlıyor. Alınması planlanan, Ventersdorp bölgesindeki Etruscan Diamonds’a ait Blue Gum projesinde, 1 - 10 karat arasında değişen büyüklüklerde beyaz elmas bulunuyor.

Rockwell, Blue Gum projesi için yaklaşık 4,65 milyon CAD ödeyerek, değeri 6,8 Kanada centi olan hisselerin %74’üne sahip olacak. Bu projeyle şirket, üretimini ikiye katlamayı planlıyor fakat bunun için yüklü bir ödeneğe de ihtiyacı var. Büyük elmas üreticisi De Beers’in geçen yıl üretimini yarıya indirmesiyle Rockwell’in kazancı artmıştı. Bu yıl De Beers’ın geri dönüşü ile Rockwell için işler biraz zorlaştı.

Ayrıca Rockwell, yılın geri kalan kısmında yükselen elmas fiyatlarında bir değişiklik olmayacağını öngörüyor.

Avustralya, Çin ile demir fiyatları görüşmesini istemiyor Yükselen maden fiyatlarının değişmesi endişesiyle Avustralya Devleti, Çinli demir üreticilerinin fiyat görüşmesine katılmamasını istiyor. Çin Demir Üreticileri Birliği, demir ithalatındaki fiyatların düşürülmesini istiyor. Avustralyalı demir ihracatçıları ise Çin’deki demir çelik üretiminin aşırı derecede yükselmesinden dolayı demire talebin arttığını ve fiyatların normal olduğunu düşünüyor.

Yeni Zelanda 7000 hektarlık alanı madencilik çalışmalarına açıyor!

Yeni Zelanda Hükümeti, Coromandel Peninsula ve Paparoa Milli Parkı’nda 7000 hektardan fazla alanı madencilik çalışmaları için açacaklarını bildirdi.

Bu alanın 194 milyar USD değerinde mineral barındırdığını belirten Enerji Bakanı Gerry Brownlee ayrıca bu proje sayesinde ekonominin gelişimine katkıda bulunmayı ve ihracat değerlerindeki artış sayesinde Yeni Zelandalıların yaşam standartlarını arttırmayı hedeflediklerini belirtti.

Bakan ayrıca bölgenin korunması için, o bölgede yapılacak madencilik çalışmalarının ruhsat gelirlerinden %50’lik bir payın ayrılacağını söyledi.

Bu payın ilk dört yıl için, yıllık minimum 2 milyon USD ve maksimum 10 milyon USD olması planlanıyor.

Madendeki su sızıntısı Johannesburg kentini tehdit ediyor Hazırlanan bir çevre raporuna göre, kentte bulunan Gauteng Madeni’nde yaklaşık 800m derinlikte bulunan ve kullanılmayan şaftlarda biriken suyun, yüksek zehirlilik değerlerine sahip olduğu belirlendi. Tahliye edilmemesi halinde bu suyun, 2012 yılında Johannesburg kenti için ciddi bir tehdit oluşturacağı öngörülüyor.

Raporda, suyun kente ulaşmaması

için acil önlemlerin alınması gerektiği belirtiliyor. Gauteng Madeni’ndeki su seviyesinin aylık 15 metre artış gösterdiği ve bu artış yüzünden nehirlere karışabilecek suyun tarıma ve şehrin su kaynaklarına zarar verebileceğinin altı çiziliyor. Alınacak önlemlerle zehirli suların şaftlardan çekilmesi ve şehir kaynaklarına karışmaması için projeler geliştirilmeye başlanacak.

Haberler Mart 2010 tarihlidir.

11

1. Kaya Delme & Kırma & Patlatma Teknolojileri Semineri Ankara’da düzenlendi

Endüstriyel verimlilik çözümleri sağlama konusunda dünyanın önde gelen kuruluşlarından birisi olan Atlas Copco, üniversiteler ile işbirliği yaparak düzenlediği eğitim seminerlerine bir yenisini daha ekledi. Daha önce farklı üniversitelerde gerçekleştirilen seminerlerin sonuncusu 1. Kaya Delme & Kırma & Patlatma Teknolojileri Semineri adıyla 16 Mart 2009 tarihinde Orta Doğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ), Kültür Kongre Merkezinde gerçekleştirildi. Atlas Copco, NitroMak ve ODTÜ Maden Mühendisliği Bölümü işbirliği ile düzenlenen seminere ODTÜ öğrencileri ve çeşitli kuruluşlardan geniş katılım sağlandı.

ODTÜ Maden Mühendisliği Bölüm Başkanı Prof. Dr. Ali İhsan Arol yaptığı açılış konuşmasında, şirketler ve üniversiteler işbirliğinde düzenlenecek benzeri eğitimlerin son derece önemli ve gerekli olduğunun altını çizdi.

Ardından Atlas Copco yetkililerinden Cem Sarvan, firmanın tarihçesini ve mevcut çalışmalarını aktardığı sunumu ile semineri sürdürdü. Daha sonra Atlas Copco ve Nitromak firmalarının çeşitli bölümlerinin yetkilileri tarafından kaya delme, kırma ve patlatma teknolojileri ile ilgili en güncel bilgilerin anlatıldığı sunumlar ile seminer tamamlandı.

Sunumlar sırasında Atlas Copco Kaya Delici Sarf Malzemeleri Ürün Müdürü Bahadır Ergener, firmanın tarihinden, makine ve ekipmanların mühendislere ne gibi kazançlar sağlayabileceğinden ve sondajda kullanılan tabancaların butonlarının bilenmesiyle sağlanabilecek verimlilik artışından bahsetti. Konu ile ilgili ülkemizdeki uygulamalardan da bazı örnekler verildi.

Yeraltı Delici ve Ekipman Bölüm Müdürü Erdil Taşel, son teknoloji makine ve ekipmanların daha verimli bir şekilde kullanılması için kalifiye eleman gereksiniminin önemine değinerek yaşanan sıkıntılardan bahsetti. Bu konuda katılımcılardan gelen, firma tarafından sertifika programları düzenlenmesi taleplerine, hali hazırda benzer bir program üzerinde çalıştıklarını belirten Taşel, yakın zamanda özel sektör ve üniversite işbirliğinde çeşitli çalışmalar

12

yapılacağının sinyalini verdi.

Atlas Copco Bölge Müdürü Olle Karlsson ve Erdil Taşel’in birlikte yaptıkları sunumda da bilgisayarlı sistemlerin madencilik uygulamalarında delgi hızına pozitif etkisi ve hidrolik kontrol sistemleri ile elektrik kontrol sistemleri arasındaki farklar ayrıntılı bir şekilde katılımcılarla paylaşıldı.

Nitromak Pazarlama ve Satış Sorumlusu Anıl Kayandan tarafından yapılan patlayıcılar ve ilgili ürünler hakkındaki sunumunu, Atlas Copco Satış Mühendisi İlkay Gürel’in yerüstü delicileri ve delici seçim kriterlerini detaylı bir şekilde açıkladığı, özellikle ülkemizin de yeni tanıştığı delme – patlatma sistemleri ve prensipleriyle verimlilik karşılaştırmasının ele alınması açısından ilgi gören sunum izledi.

Ankara Bölge Satış Mühendisi Gürkan Buyurgan’ın yaptığı sunumda, “Taşıyıcıya monteli hidrolik kaya kırıcıların uygulama alanlarına göre seçimi/kullanımı” konusuna değinilmiş, hidrolik kırıcı seçiminde özellikle kırıcının hidrolik çıkış gücünün, yani kayaya iletilen kırma performansının bileşenleri olan vuruş enerjisi ve frekansının teoride ve pratikte ne anlama geldiği konularında açıklamalar yapılmıştır. Standart/genel örnek uygulamalarının yanı sıra hidrolik kırıcıların özellikle delme-patlatmasız yöntemle birincil kırım veya ikincil kırım yapılan tünel uygulamaları ve taşocağı/madencilik işletmelerinde kullanımının gün geçtikçe arttığı vurgulanmıştır.

Seminerin ikinci aşamasında, Tüprag firmasına ait Kışladağ Altın Madeni’nde uygulanan yöntemlerin, kullanılan makinelerin ve verimlilikte ele alınan parametrelerin detaylı olarak anlatıldığı sunuma yer verildi. Ülkemizde her geçen yıl daha da gelişen madencilik sektörünün geldiği noktanın ve artık dünya standartlarında madenlere sahip olmamızın ülke gelişimi için ne kadar önemli olduğunun ortaya koyulması, şüphesiz bu seminerin en önemli yönlerinden birisiydi.

Genel olarak, Atlas Copco’nun satışa olduğu kadar satış sonrasına da önem verdiğinin ele alındığı seminerlerde, “önce insan” faktöründen yola çıkılarak, yerüstü ve yeraltı ekipmanları ve kırıcılarla ilgili yapılan bakım anlaşmaları, eğitimler, bakım anlaşmaları sonucu karlılık – verimlilik karşılaştırmaları, yedek parça – garanti – servis üçgeni, gerek sektörden gerekse geleceğin mühendislerinden gelen soru ve yorumlarla interaktif bir şekilde tartışıldı. Satış Sonrası Mühendisi Hakan Yıldız’ın soruları, özellikle öğrenciler arasında heyecan yarattı.

Kapanışını da Ali İhsan Arol’un yaptığı seminer genelinde eğitim ihtiyacı, teknoloji korkusu, yetişmiş eleman sayısındaki yetersizlik, yeni teknolojilerin gelişmesinin zaman alması gibi etkenlere rağmen geleceğin bilgisayarlı sistemler üzerine kurulu olduğu ve ülkemizin de bu gelecek içinde hızlı bir şekilde yerini bulması gerektiğinin önemi vurgulandı.

Mart 2010

Dünyadaki Önemli Maden Yatırımları (2009)

H

er yıl Raw Materials Group (RMG) tarafından hazırlanan küresel madencilik yatırımları listesinin 2009 verileriyle güncellenmiş hali geçtiğimiz haftalarda yayınlandı.

Hazırlanan listeye bakıldığında, ekonomik krizin etkileri hemen göze çarpmaktadır. 2009 yılında hazırlanan yeni projelerin sayısı 100’ü geçmemekle birlikte bunların toplam değeri sadece 32 milyar USD’dir. Bu rakam 2008’e göre ciddi bir düşüş olarak değerlendirilmektedir. Yeni yatırımların sayı ve hacmindeki düşüşün yanında projesi tamamlanan yatırımların da sayılarının düşmesi, krizin sadece yatırımcıyı değil üreticiyi de olumsuz bir şekilde etkilediğini göstermektedir. Bununla birlikte beklenmeyen bir şekilde artan altın, bakır ve demir fiyatları, 2010 yılı sonu için yeni proje sayısının artması yönünde olumlu izlenimleri de beraberinde getiriyor. Demir, bakır, altın ve nikel, maden şirketleri için en gözde mineraller olmakla birlikte halen yürütülmekte olan projelerin %84’ünü oluşturuyorlar. Bu 2009 yılı sonu itibariyle dünya çapında önemli madencilik yatırımları ALTIN Projenin Adı

Ülke

Galore Creek Donlin Creek Cerro Casale KSM Au/Cu Pascua-Lama Pueblo Viejo

Kanada ABD Şili Kanada Şili Dominik Cum.

Maden

Şirket

Au, Ag NovaGold, Teck Au Barrick, NovaGold Au, Cu Barrick, Kinross G. Au, Cu Seabridge Au, Ag Barrick Au, Ag Barrick, Goldcorp Buenaventura, Minas Conga Peru Au Newmont Natalka Rusya Au Polyus Gold Casino Copper Kanada Au, Cu Western Copper Penasquito Meksika Au, Ag Goldcorp Sukhoy Log Rusya Au, Pt Rusya Devleti Bystrinskoye Rusya Au, Cu Norilsk Nickel Bloemhoek Güney Afrika Au Wits Gold South Deep Güney Afrika Au Gold Fields Rosia Montana Romanya Au, Ag Gabriel Res Courageous Lake Kanada Au Seabridge Detour Lake Kanada Au PDX Resources Prosperity Kanada Au, Cu Taseko Malartic Kanada Au Osisko Mining Target North Güney Afrika Au Harmony Brisas Venezuela Au, Cu Gold Reserve Kodu Papua Y. Gine Au, Cu Frontier Res Lihir Mine Papua Y. Gine Au Lihir Gold Livengood ABD Au, Ag Intl Tower Hill Angostura Kolombiya Au, Ag Greystar Ernest Henry Avustralya Au, Cu Xstrata Hidden Valley Papua Y. Gine Au, Ag Harmony Cortez Hill ABD Au Barrick Akyem Gana Au Newmont Mining Vasilkovskoye Kazakistan Au Polyus Gold Fruta del Norte Ekvador Au, Ag Kinross Gold Twangiza Kongo Au Banro AnglogoM. Kibali (Moto) Kongo Au RandgoM Res, Kongo Devleti Gaby Ekvador Au IMZ

14

Proje Bedeli (Milyon USD)

4,685 3,630 3,600 3.080 2,800 2,700 2.500 2,500 1.968 1.490 1,240 1.021 1.000 909 876 343 344 807 789 785 731 724 696 665 638 542 505 504 500 500 500 444 438 432

madenlerin toplam üretimi 316 milyar USD değerinde olup toplam yakıt dışı mineral üretiminin %68’ini oluşturarak madencilik sektörünü üretimde baskın hale getirmektedir.

Maden yatırımı yapılan bölgelere bakılacak olursa, 2009 yılı yatırımlarının 2008 yılına göre daha homojen bir şekilde dağılmış olduğu görülüyor. Latin Amerika ülkeleri yatırımda %30’luk bir düşüş yaşamasına rağmen yıllardır olduğu gibi halen zirvede bulunuyor. En büyük gelişim ise Asya’da gözlenmektedir. Küçük ölçekli fakat çok sayıdaki yatırımlarıyla Çin ve Hindistan, bölgenin madencilik yatırımlarında başı çekmektedirler. Ayrıca Çinli şirketlerin diğer ülkelerdeki madencilik yatırımları da bölgenin yatırımlarının artmasında önemli bir etken oluşturmaktadır. Ülke bazında bakıldığında Kanada, Avustralya, Brezilya ve Rusya lider konumda olan ülkelerdir. 2009 yılı yatırımlarının proje bazında düzenlenen tablosu aşağıda sunulmuştur.

Derleyen: Onur AYDIN - Çağım TUĞ BAKIR Projenin Adı

Ülke

Maden

Şirket

Proje Bedeli

Tampakan Ainak Udokan Cu Resolution

Filipinler Afganistan Rusya ABD

Cu, Au Cu Cu, Ag Cu, Mo

5,200 4,400 3,900 3.000

Rekodiq

Pakistan

Cu, Au

2.200 2,150 2,055 1.900 1,800 1,740

(Milyon USD)

Collahuasi Conc

Şili

Cu, Mo

Esperanza

Şili

Cu, Au

Quellaveco Toromocho Agua Rica El Pachon Kov Los Bronces Caserones (Regalito) LasBambas ElArco

Peru Peru Arjantin Arjantin Kongo Şili

Cu, Mo Cu, Mo Cu, Au Cu, Mo Cu, Co Cu, Mo

Xstrata, Indophil Afganistan D. Metalloinvest Rio Tinto, BHP B. Antofagasta, Barrick, Balochistan H. Ivanhoe Mosquito Cons Copper Fox, Teck Inmet Xstrata Xstrata, New Gold Rio Tinto plc Anglo American, Xstrata, Mitsui, Nippon Mining Antofagasta.

Marubeni Anglo American Çinlco Yamana Xstrata ENRC plc, Kongo D. Anglo American

Şili

Cu

Nippon M., Mitsui M.

1,700

Peru Meksika

Cu Cu

1,500 1,500

Galeno

Peru

Cu, Au

Rio Blanco Cu Konkola North Nokomis Alejandro Hales Panantza Chuquicamata Canariaco Salobo Cananea Los Chancas

Peru Zambiya ABD Şili Ekvador Şili Peru Brezilya Meksika Peru

Cu, Mo Cu Cu, Ni Cu Cu, Au Cu, Mo Cu, Au Cu, Au Cu, Au Cu, Au

Xstrata Grupo Meksika Minmetals. Jiangxi Copper Zijin Mining ARM Duluth Metals Codelco Corriente Codelco Candente Vale Grupo Meksika Grupo Meksika

Turquoise Hill Moğolistan Cu, Au Cumo ABD Cu, Mo Schaft Creek Kanada Cu, Au Cobre Panama Panama Cu, Au Frieda River Papua Y. Gine Cu, Au El Morro Şili Cu, Au La Granja Peru Cu, Mo

3.000 3.000 2,800 2,764 2,720 2,570 2,520 2,500 2,400 2,300

1,500 1,440 1,340 1,330 1,320 1,300 1,200 1,170 1,152 1,140 1,100

Ann Mason

ABD

Cu, Mo

Pebble East

ABD

Cu, Au

Silangan

Filipinler

Cu, Au

Pacmag Anglo American.

North Dynasty Philex

1,000 1,000

Ülke

Maden

Şirket

Ferguson Lake

Kanada

Pd, Cu

Bafokeng Pt

Güney Afrika

Pt, Pd

Sheba's Ridge

Güney Afrika

Pt, Pd

Leeuwkop Sedibelo Mogalakwena Frischgewaagd Akanani Fedorova Tundra

Güney Afrika Güney Afrika Güney Afrika Güney Afrika Güney Afrika

Pt, Pd Pt, Pd Pt, Pd Pt, Pd Pt, Pd

Starfield Anglo American, Royal Bafokeng D. Aquarius, Anglo American Implats Barrick Anglo American Anglo American Lonmin

Rusya

Pd, Pt

Barrick

640

Projenin Adı

Ülke

Maden

Şirket

Proje Bedeli

Bolshoi Kanimans Corani Saucito Pitarrilla Navidad

Tajikistan

Ag, Pb

Tajikistan Devleti

2,000

Peru Meksika Meksika Arjantin

Ag, Pb Ag, Au Ag Ag, Pb

Bear Creek Mg Penoles Silver Standard Pan Am Silver

339 309 277 273

Projenin Adı

Ülke

Maden

Şirket

Proje Bedeli

Star

Kanada

Dia

1,205

Gahcho Kue

Kanada

Dia

2.000

Diavik

Kanada

Dia

1.895 1.884 1.600 1.600 1.600

Venetia

Güney Afrika

Dia

Shore Gold Anglo American, Mountain Prov Rio Tinto plc, Harry Winston Anglo American, Ponahalo Al Rajhi, Petra Diamonds Alrosa Group Anglo American, Botsvana Devleti

Projenin Adı

Ülke

Maden

Şirket

Proje Bedeli

SerraSul Simandou RGP5 Mary River KeMag Prioskolskoye Minas Rio Pampa de Pongo Mbalam Sino Iron Ore LabMag Tonkolili Bong Mine Apolo Vale Northern Apurimac RGP4 Guelb el Aouj Exi Fe Dep Corumba Mutun

Brezilya Gine Avustralya Kanada Kanada Rusya Brezilya

Fe Fe Fe Fe Fe Fe Fe

Vale Rio Tinto plc BHP Billiton Matachewan NML MMK OJSC, Ural Anglo American

11,297 6,000 4.800 3,842 3.800 3,656 3,627

Peru

Fe

Cardero

3,280

Kamerun Avustralya Kanada Sierra Leone Liberya Brezilya Brezilya Peru Avustralya Moritanya Çin Brezilya Bolivya

Fe Fe Fe Fe Fe Fe Fe Fe Fe Fe Fe Fe Fe

Sundance Res Citic Pacific NML African Minerals Çin Union Vale Vale Strike Res BHP Billiton SNIM. Sphere Inv Wugang Vale JSPL London Mining, Suudi Arabistan D. LKAB Australasian Res Grange Res, Sojitz Noble Group Arcelor Mittal

3,277 2,763 2,750 2,600 2,600 2,509 2.478 2.300 2.150 2.140 2.120 2.110 2.100

Fe

Kiruna Balmoral South Southdown Jucurutu Caetite Fe

Fe Fe Fe Fe Fe

İsveç Avustralya Avustralya Brezilya Brezilya

(Milyon USD)

Ambatovy Goro Halmahera(Weda) Koniambo Marlborough Onca-Puma Mindoro Pujada Vermelho Wingellina Mt Margaret Barro Alto Kalgoorlie Heron Ramu Turnagain Yerilla Ni Wowo Gap Gag Island Sorowako FenixNi Goongarrie Ni Mindoro

Ülke

Maden

Şirket

972 726 700 692 688 650

(Milyon USD)

Cullinan

Güney Afrika

Dia

Lomonosov

Rusya

Dia

Jwaneng

Botsvana

Dia

(Milyon USD)

825 787 787 632 531 500

URANYUM

(Milyon USD)

Projenin Adı

Ülke

Maden

Şirket

Proje Bedeli

4.520

Elkonskoye

Rusya

U

3,600

4.083 4.000 3.800 3.400 2.297 2.200 2.000 1.908 1.837 1.524 1.500

Imouraren

Njerya

U

Atomenergoprom OJSC Areva Atomenergoprom OJSC Fronteer Dev Kalahari Mineral, Rio Tinto, Polo Res Bannerman Res Cameco, Areva, Idemitsu Uran, Tepco

Yeni Kaledonya Endonezya Yeni Kaledonya Avustralya Brezilya Filipinler Filipinler Brezilya Avustralya Avustralya Brezilya

Ni, Co Ni, Co Ni Ni, Co Ni Ni, Co Ni Ni, Co Ni, Co Ni, Co Ni

Avustralya

Ni, Co

Heron

1.500

Papua Y. Gine Kanada Avustralya Papua Y. Gine Endonezya Endonezya Guatemala Avustralya Filipinler

Ni, Co Ni, Co Ni, Co Ni, Co Ni, Co Ni Ni Ni, Co Ni, Co

MCC Hard Creek Ni Heron Resource Mining Antam Vale, SMM Hudbay Minerals Heron Intex

1.370 1.299 1.200 1.200 1,160 1,100 984 977 960

Ni, Co

1,330 1,247

ELMAS

Proje Bedeli

Sherritt, Kores, Sumitomo C., SNC Lavalin Vale, SMM, Mitsui Eramet Sud Pacifique, Xstrata Gladstone Vale Intex BHP Billiton Vale Metals X Glencore Anglo American

Madagaskar

(Milyon USD)

GÜMÜŞ

NİKEL Projenin Adı

Proje Bedeli

Projenin Adı

1,000

DEMİR

Wadi Sawawin Suudi Arabistan

Platinyum, Palladyum, Rodyum, Rutenyum, Osmiyum, İridyum

Khiagdinskoye

Rusya

U

Michelin

Kanada

U

Rossing South

Namibya

U

Etango Cigar Lake Mine

Namibya

U

Kanada

U

(Milyon USD)

1,668 1,367 797 704 555 535

ÇİNKO Ülke

Maden

Mehdiabad Gamsberg Mine Bahuerachi Selwyn (Howard Pass) Izok Lake Hilarion Terrazas Ozernoye Dugald River Hackett River

Iran

1,300

Meksika

Zn, Pb İran D., Union Rsc American, Zn, Pb AngloExxaro Zn, Ag Tyler

Kanada

Zn, Pb Selwyn Resources

555

Zn, Pb Zn, Pb Zi, Cu Zn, Pb Zn, Pb Zn, Ag

539 500 500 430 418 409

Güney Afrika

Kanada Peru Meksika Rusya Avustralya Kanada

Şirket

Proje Bedeli

Projenin Adı

Minmetals Milpo Constellation Cu IFC Metropol Minmetals Sabina Gold

(Milyon USD)

860 619

15

Boart Longyear’dan Sondaj Verimini Artıracak Yeni Teknolojiler!

Gökhan NASUH Mapek Makine ve Sanayi Maden Mühendisi gokhan.nasuh@mapek.com Okan ORMANCI Mapek Makine ve Sanayi Petrol ve Doğalgaz Mühendisi okan.ormanci@mapek.com

Yeni nesil V-Wall tijler, Quick Descent karotiyerler ve Alpha Stage 3 matkaplar ile sondajınız %30 daha hızlı ve ekonomik

D

ünyanın öncü sondaj teknolojileri uzmanı Boart Longyear, 100 yılı aşkın bir süredir sürdürdüğü aralıksız ar-ge çalışmalarının getirdiği teknolojik birikim ve dünya üzerinde çalışan 2500’den fazla makinesinin kazandırdığı saha deneyimi neticesinde, günümüz koşullarına uygun yeni teknolojiler geliştirmekte ve sondaj verimini artıracak yeni ürünler sunmaktadır.

Ar-ge çalışmaları sonucunda geliştirilen yeni nesil V-Wall tijler, Quick Descent karotiyerler ve Alpha Stage 3 matkaplar, Boart Longyear’ın saha çalışmalarında uzun yıllar denendikten ve kendini kanıtladıktan sonra pazara sunulmuştur. Yapılan denemeler sonucunda, yeni nesil sondaj ekipmanlarının düşük yakıt tüketimi, uzun kullanım ömrü, zaman tasarrufu, düşük bakım ve duruş maliyeti gibi pek çok avantajı beraberinde getirdiği ispatlanmıştır.

V-Wall Tijler: Daha az ağırlık, daha çok metraj Boart Longyear’ın dünyanın ilk ve tek değişken et kalınlığına sahip sondaj tiji teknolojisi olan V-Wall (Variable Wall)’u geliştirmesinin öncelikli sebebi, tij ağırlığını düşürerek özellikle büyük çaplı sondajlarda daha derine inebilmektir. P çapta (114,3mm) %30’a kadar ağırlığı düşüren V-Wall tijler, daha derinlere daha düşük yakıt sarfiyatı ile ulaşılmasını sağlamaktadır.

Tij Türleri

Q Enhanced

PQ(PHD) (3 m) 52,20 Kg HQ (3 m) 34,50 Kg NQ (3 m) 23,40 Kg

500 M Takımda Ağırlık Farkı 37,21 Kg - 2.503 Kg 27,22 Kg - 1.216 Kg 20,42 Kg - 498 Kg V-Wall

Bu bir reklamdır

Daha Hızlı Karotiyerler V-Wall tijlerin inceltilmiş et kalınlığı karotiyerin daha hızlı hareket etmesini sağlamaktadır. Diş hizasında standart düzeyde olan et kalınlığı, tijin her iki ucundan 150 mm’den sonra 1’er mm incelmektedir. Tij duvarındaki bu incelme, karot alma işlemi esnasında karotiyerin tij içerisinde daha rahat ve hızlı (+%20) hareket etmesine olanak sağlamaktadır. Ayrıca, incelen et kalınlığının getirdiği esneklik ve yüksek alaşımlı çelikten

16

ısıl işlem, yüzey sertleştirme ve diğer birçok işleme tabi tutularak üretilen V-Wall tijler, özellikle yönlü sondajlarda büyük avantaj sağlamaktadır.

Q ve RQ diş tipinde P, H ve N çaplarda bulunan V-Wall sondaj tijleri, özellikle derin sondajlarda hedeflenen derinliğe çok daha düşük yakıt sarfiyatı ile ulaşılmasını sağlamanın yanı sıra hiçbir modifikasyon yapılmaksızın makinelerin delgi kapasitesinin artmasını sağlamaktadır.

Boart Longyear, kendi sondajlarında test ettiği RQ dişlere sahip V-Wall tijlerini, aldığı olumlu ve istikrarlı sonuçlar neticesinde satışa sunmuştur. Yapılan saha testlerinde dikey ve yönlü sondajlarda en üst düzeyde performans sergiyelen V-Wall tijler, maksimum dayanım kapasitesinin üstünde olan 54.000kg güç ile çekilmesine rağmen RQ dişlerde en küçük bir sorun gözlemlenmemiştir.

Quick-Descent Karotiyer – Daha hızlı karot alma operasyonları Türkçeye “Hızlı İnen” olarak çevrilebilen Quick-Descent Karotiyer Başlığı, bilindik karotiyerlerin ötesinde daha hızlı iniş ve çıkış sağlayan bir teknolojiye sahiptir. Quick Descent karotiyer başlıkları, gövdenin içindeki oyuk ve geliştirilmiş mandal sistemi ile daha hızlı iner ve düşük sürtünme yaratır. Özellikle derin sondajlarda operatörlerin korkulu rüyası olan karotiyerin yerine yerleşmemesi sorunu, sadece Quick-Descent karotiyerlerin sahip oldukları yerleşme işaretçisi ve mandal pistonu sistemleri sayesinde ortadan kalkmaktadır. Bu sistemler sayesinde operatör, basınç saatinde anlık bir yükselme-düşme işareti görerek karotiyerin doğru şekilde yerine yerleştiğine emin olabilmektedir.

Yapılan tüm saha testleri Boart Longyear Quick-Descent serisi karotiyer başlıklarının, standart yapıdaki karotiyer başlıklarından %30 daha hızlı hareket ettiklerini göstermiştir. Özellikle derin sondaj operasyonlarında karotiyerin iniş süresi ciddi bir zaman kaybı olarak ortaya çıkmaktadır. Quick Descent karotiyerlerde kullanılan içi boş karotiyer başlığı mili bir yandan karotiyerin iniş hızını

artırırken öte yandan da karot alımı esnasındaki çamur sirkülasyonunun daha rahat gerçekleşmesine olanak tanımaktadır.

Alpha Stage-3 – Daha Az Takım Çekme, Daha Hızlı Sondaj Alpha Stage-3 serisinin sahip olduğu patentli tasarımı, 25 mm’lik matris boyu ve daimi sirkülasyon sağlayacak düzende yerleştirilmiş kademeli su kanalları sayesinde çok daha uzun matkap ömrü ve matkap değişimi için harcanan zamandan ciddi oranda tasarruf sağlayabilmektedir.

Normalden çok daha uzun olan matrisin su kanalları, matris direncini kırmayacak şekilde asimetrik olarak yerleştirilmiş ve bir kademe aşındığında ikinci kademe aktif

Sistemin Avantajları: • Düşük Metre Başı Maliyet • Daha Az Sayıda Manevra • Yüksek Delgi Hızı • Karotiyer Sistemine Tam Uyumlu • Saha Testlerinde Yüksek Başarı

hale gelecek şekilde tasarlanmıştır.

Boart Longyear’ın kendi sondaj operasyonlarında uzun süredir test ettiği Alpha Stage-3 serisi emprenye elmas matkaplar, 8 aylık bir süreçte sadece kendi başına toplamda net 45.000$ tasarruf sağlamıştır.

Alpha Stage-3 serisinin, testler sonucunda matkap ömrü, metre başı maliyet ve manevra sürelerindeki azalma, buna karşılık delme hızındaki artış sayesinde gerek sondaj maliyeti gerekse süre bazında önceki nesil emprenye elmas matkaplara oranla çok daha verimli olduğu görülmüştür. Ülkemizde yer altı madenciliğinin gittikçe daha derinlere inmesi ve derin sondaj ihtiyacının da her geçen gün artması nedeniyle, kullanıcılara zaman ve para tasarrufu olarak geri dönen yeni nesil sondaj ekipmanlarının kullanımı artık bir zorunluluk haline gelmiştir. Özellikle büyük sondaj müteahhitleri tarafından çok tercih edilen bu ürünlerin sondaj operasyonu gerçekleştiren tüm firmalar tarafından değerlendirilerek kullanılması, ülke ekonomisine de büyük katkı sağlayacaktır.

17

PENAmaden

Zor Zemin Koşullarında Dayanak Noktanız:

Dywidag Systems International - Alwag Systems Tahkimat Sistemleri ToganYÜRÜR PENAmaden Maden ve Klasik Tünel Bl. Mdr. toganyurur@penatrade.com

H

er maden ve tünel kendi içinde farklı

devam eden ve her zaman üniversiteler,

ve karmaşık bir jeolojik yapıya sahiptir.

akredite test laboratuvarları ve en önemlisi

Bu sebepten dolayı kendine has

birebir uygulayıcılar olan son kullanıcılarla

belirli tavan, yan yol ve zemin güçlendirme

işbirliği ile gerçekleştirilen kapsamlı Ar-Ge

ile tahkimat ürün sistemlerine gereksinim

çalışmaları, Dywidag Alwag Systems’in

duymaktadır. Türkiye temsilciliğini yürütmekte

yenilikçi, esnek ve güvenilir yeraltı destek

olduğumuz Dywidag Systems International

sistemlerinin karşılaşılabilecek her türlü zemin

(DSI) Alwag Systems firmasının madencilik

koşulunda kontrol ve güvence sağlayacağını

ve tünelcilik sistemleri, bu gereksinimleri

garanti etmektedir. Tünelcilik ve madencilik

kusursuz bir şekilde karşılayacak çok

sektöründe zemin güçlendirme ve tahkimat

kapsamlı ürün yelpazesine sahiptir. Aralıksız

çözümlerinde ürün geliştirme, üretim ve

uygulamada lider firma konumunda olan

ankrajı, süren, zemin çivisi olarak çeşitli

DSI yüksek kalitede, ISO 9001:2000 sertifikalı

uygulamalarda kullanılır. Madencilik ve

ve patentli ürünlerinin satışını Türkiye’de

tünelcilik uygulamalarının yanı sıra hendek

firmamız PENAmaden güvencesiyle

kazılarında, şev stabilizasyonunda, baraj

gerçekleştirmektedir.

projelerinde ve zemin uygulamalarında sıklıkla

Dywidag IBO sistemleri tek kullanımlık bit, ankraj rodu, plaka, somun ve manşondan oluşmaktadır

DSI Alwag Systems’in diğer pek çok ürününün yanı sıra ön plana çıkan tahkimat

Bu bir reklamdır

Dywidag IBO sistemleri tek kullanımlık

ürünleri: IBO kendi delen kaya bulonları,

bit, ankraj rodu, plaka, somun ve manşondan

Omega Bolt genleşmeli bulonlar, AT – Power

oluşmaktadır. Montaj sırasında veya sonrasında

Set ve Split set sürtünmeli kaya bulonları ile

yapılan çimento enjeksiyonunun sertleşmesi

AT – Casing boru şemsiye tahkimat, drenaj ve

sonrasında yük taşımaya başlar. En yaygın

enjeksiyon sistemleridir.

olarak R32, R38 ve T76 diş tiplerinde kullanılır.

Dywidag IBO bulon sistemleri zayıf kayaç

Çeker yüküne göre düşük çekerli L (low), orta

koşullarında, kohezyonlu ve kohezyonsuz

çekerli N (normal) ve yüksek çekerli S (super)

zeminlerde, özellikle delgi sonrası delik

tip olmak üzere 3 tiptir. Kullanımda öne çıkan

içi göçük oluşan ortamlarda başarıyla

avantajları:

sonuç vermektedir. Kaya bulonu, ayna

18

uygulanmaktadır.

»» Çeşitli kayaç ve zemin koşullarında kolay

delinen deliğe yerleştirildikten sonra özel pompası ile yüksek basınçta şişirilerek genleşmesi sağlanır.

Genleşmenin hemen ardından yük taşımaya başlar. Tek başına kullanıldığında geçici bir tahkimat sistemidir.

Tercih edilmesinin en büyük sebebi pratik ve kolay bir sistem olması nedeniyle ilerleme hızına dolayısıyla üretime olan büyük katkısıdır. Çeşitli uzunluklarda olmakla beraber ERB 120 (120 kN), ERB 160 (160 kN) ve ERB 240 (240 kN) olarak 3 ayrı tiptir. Uzama katsayısı daha fazla olan tipler ERB 120 + , ERB 160 + ve ERB 240 +’ dır.

Dywidag Omega - Bolt’un avatajları ve sistem karakteristikleri: Dywidag IBO zayıf zemin koşullarında kalıcı çözümler sunar

»» Tüm bulon uzunluğu boyunca anında tam yük taşıma kapasitesi, »» Patlatma sırasında oluşan sarsıntılara karşı düşük

kullanım prensibi, »» Delgi, montaj ve enjeksiyonu tek adımda yapabilme

hassasiyet, »» Güvenli ve basit montaj,

imkanı, »» Tek kullanımlık biti ve delgi rodu olan IBO barı sayesinde kendi delen bir sistem olduğu için diğer ankraj sistemleri gibi

»» Çimento enjeksiyonu veya kimyasal gibi ekstra bir malzemeye gereksinim olmaması, »» Farklı delik çapları için esnek uygulamalar,

ön delgi gereksinimi olmaması, »» Delgi ile montaj aynı anda yapıldığı için göçen delikli

»» Her bir ayrı uygulamada kalite kontrol imkanıdır.

zeminlerde ideal çözüm olarak kullanılabilmesi, »» Galeri ve tünel içerisinde minimum yer gereksinimi, »» Optimize insan gücü ve makine gereksinimi, »» Manşon ile yapılan bağlantılar ile çeşitli uzunluklarda (6 m, 8 m, 9 m, 12 m, 15 m…) fonksiyonel uygulamalar yapılabilmesi, »» IBO rodu ile çimento enjeksiyonun optimum bağı, »» Farklı zemin ve kayaç jeolojisine göre uygun bit

Omega Bolt yüksek basınçta içine basılan suyun bulonu genleştirmesi prensibiyle çalışır.

kullanımı, Sürtünmeli bulon sınıfındaki Dywidag split set ve power

»» Geçici ve kalıcı tahkimat uygulamalarında

setler özellikle yüksek üretimlerin olduğu tam mekanize

kullanılabilmesidir.

Omega – Bolt, Dywidag Alwag Systems’in genleşebilir

madenlerde vazgeçilmez bir tahkimat elemanıdır. Her iki

bulon sistemidir. Madencilik ve tünelcilik uygulamalarında

sistemin de yük taşıma prensibi kaya ile bulon arasındaki

montaj sonrası anında yük taşınması gereken, orta

sürtünmeye dayalıdır. Ancak uygulama metotları farklıdır.

sağlamlıkta ve sağlam zeminlerde kullanılır. Kayaç ve bulon

Split setlerde önceden delinen deliğe split setin çakılması

arasındaki sürtünme prensibi ile yük taşır. Montaj öncesi

gerekirken power setlerde sistem tek kullanımlık biti ile

Omega – Bolt uygulaması çabuk ve kolaydır

19

AT- Power set hızlı, güvenli ve yüksek çeker kapasiteli kendi delen sürtünmeli kaya bulonudur

kendi delen bir sistem olarak çalışmaktadır. Her iki sistemde

imkan veren son derece güvenli bir sistemdir. Boru şemsiye

de Omega - Bolt’ta, olduğu gibi monte edilir edilmez yük

(umbrella arch veya pipe roof ) diye tabir edilen kazı öncesi

taşımaktadır. Sağlam ve orta sağlam zeminlerde kullanılır. Tek

kazı yapılacak yerin beton bir kemer ve muhafaza boruları

başlarına geçici tahkimat sistemleridir. Daha çok kısa süreli

altında emniyete alınması prensibine dayanan ve en zayıf

açık tutulan üretim galerilerinde tercih edilmektedirler. Çok

zeminlerin geçilmesine olanak tanıyan yöntemin önemli

hızlı pratik sistemlerdir. Split set uygulamaları yer altı delicisi

bir parçasıdır. Fay zonu geçilen tünellerde, minimum

veya sehpalı tabancalar ile yapılabilmekteyken power set için

deformasyon ve minimum çökme gereken, yüzeye yakın

mutlaka yer altı delicisi gerekmektedir.

Dywidag split set ve power setin diğer sistemlere göre avantajları:

Muhafaza Borusu

»» Montaj sonrasıda tüm bolt boyunca tam yük taşıma kapasitesi, »» Hızlı, kolay ve güvenilir montaj, Valfli Adaptör

»» Yanal yüklere karşı yüksek direnç, »» Patlatma sırasında oluşan sarsıntılara karşı düşük hassasiyet, »» Çimento enjeksiyonu veya kimyasal gibi ekstra bir malzemeye gereksinim olmamasıdır.

Dywidag Alwag Systems’in patentli ürünü olan AT – Casing en zayıf zemin koşullarında tünel ve galeri açılmasına

20

Darbe Halkası Darbe Manşonu Tek Kullanımlık Delgi Biti

Dywidag Alwag Systems AT – Casing Sistem Elemanları

AT - Boru Şemsiye Tahkimat Sistemi

AT - Drenaj Sistemi

AT - GRP Enjeksiyon Sistemi

Dywidag AT – Casing tahkimatın yanı sıra drenaj ve enjeksiyon içinde kullanılır.

şehir içi tünellerinde, heterojen, yumuşak ve tasman hassasiyeti olan çok zayıf jeolojik yapılı tünellerde başarıyla

yerleşiminin sağlanması, »» Delgi sırasında kullanılan suyun sadece muhafaza

uygulanabilir. Drenaj ve enjeksiyon uygulamaları için de

borusu içerisinde kalmasını sağlayan özel sistemi ile suyun

kullanılabilir. 76 mm, 89 mm, 114 mm, 139 mm ve 168 mm

zemin ile temasını engelleyip, zaten zayıf olan zeminin su ile

çapta, çok çeşitli boylarda uygulamalar mevcuttur.

daha da zayıflatılma ihtimalini ortadan kaldırması,

Konvansiyonel yöntemlere göre Dywidag Alwag Systems AT Casing’in en önemli avantajları: »» Döner darbeli tabancalar kullanılmasına elverişli olması sebebiyle yüksek delgi performansı,

»» Homojen enjeksiyon dağılımı, »» Delgi ve muhafaza borusunun eş zamanlı montajı sayesinde minimum çökme, »» 3 m uzunluktaki muhafaza borularının kolay

»» Delgi ve montaj aynı anda olduğu için minimum sapma,

birleştirilebilmesi sayesinde 15m, 18m gibi uzunlukların elde

»» Hassas delgi sayesinde muhafaza borularının doğru

edilebilir olmasıdır.

Fotoğraflar:PENAmaden www.penamaden.com www.alwag.com

AT – Casing en zayıf zemin koşullarında kazı öncesinde güvenli ilerlemede ideal çözümdür

Maxwell Geoservices - Türkiye Esin ŞİŞMAN Maxwell Geoservices Veritabanı Yöneticisi esisman@maxwellgeoservices.com

Bu bir reklamdır

Maxwell’in misyonu müşterilerine veri tabanı yönetimi konusunda pratik çözümler üretmektir

22

M

adencilik sektöründe hızla öne çıkan çalışmalardan birisi de verilerin en doğru şekilde bir araya getirilip, bunların yönetilmesini ve kullanılmasını etkin kılacak sistemler kurmaktır. Bu bağlamda 1998 yılında Avustralya’da kurulan Maxwell Geoservices, maden şirketlerine jeolojik veri tabanı yönetimi servisi sağlamakta ve aynı zamanda veri tabanı yönetimi konusunda danışmanlık yapmaktadır.

Maxwell’in misyonu müşterilerine veri tabanı yönetimi konusunda pratik çözümler üretmektir. Bunu sağlamanın en önemli yollarından birisi ise işi iyi anlamaktan, maden şirketlerinin isteklerini ve ihtiyaçlarını detaylı bir şekilde belirlemekten geçer. Bunlar göz önünde bulundurularak tüm tasarımlar ve düzenlemeler deneyimli jeologlar tarafından, kurulum ise deneyimli yazılımcılar tarafından yapılmaktadır. Maxwell, veri tabanı yönetimi uzmanları ile birlikte veri tabanı tasarımı ve uygulaması, maden arama şirketlerine özel çözümler, jeolojik veri tabanı sistemlerine ilişkin denetleme konularında yazılımlar geliştirmiştir.

Maxwell, 2005 yılında denizaşırı ülkelerde de ofisler açarak çalışmalarını genişletmiştir. Şirket, çok uluslu maden şirketleri ile farklı cevher türleri üzerinde (altın, nikel, elmas, vs.), farklı veri tabanları ile çalışmalarını sürdürmektedir. Halen Avustralya (Fremantle ve Brisbane), Kanada(Vancouver), Güney Afrika(Johannesburg) ve Avrupa (İngiltere ve Türkiye)’daki ofislerinde 45 çalışanı ile hizmet vermektedir. Türkiye’de de 2010 yılı itibari ile çalışmalarına başlamış ve şu anda TÜPRAG ve Koza Altın Madencilik şirketleri ile faaliyetlerini sürdürmektedir.

Peki Maxwell Geoservice neler sağlamakta ve neler yapmaktadır?

Veri Tabanı Yönetim Hizmetleri ve Danışmanlığı Veri toplama, veriyi gözden geçirme, veri yönetimi ve veri denetimi başlıca çalışma konularımızı içermektedir. Veri yönetimi hizmetlerimizin en önemli ve ilk çalışmasını “veri ilk önce gelir (dataFIRST)” ilkesiyle yola çıktığımız, veriyi gözden geçirme aşaması oluşturur. Böylelikle maden şirketlerinin kendi veri sistemleri çözümlenerek onlara uygun planlamalar yapılır ve en iyi veri tabanı çözümü sağlanır. Çünkü her şirketin farklı hedef ve amaçları vardır. Bu amaçlar doğrultusunda da her şirketin sistemi farklılık göstermektedir. Bu

farklılıklar içerisinde de en önemli noktalardan birisi verilerin toplanması işlemidir. Her veri türü (Jeolojik veri, jeofizik veri, analiz sonuçları, eski dönemlere ait litolojik veri, lisans sahalarına yönelik veri, vs.) incelenerek uygun veri modeli oluşturulur. Bundan sonra gelen en kritik nokta ise veri yönetimidir. Bugün birçok şirket belli bir veri yapısı oluşturmadığından, verileri parça parça saklamakta ve yanlış sonuçlar elde ederek hatalar yapmaktadır. Bu hataların ortadan kaldırılması için Maxwell, maden arama şirketleri için en uygun veri tabanı programlarını geliştirmekte, şirketlerin isteğine yönelik veri tabanı sistemini hazırlamakta ve araştırılan cevher türüne göre en yetkili çalışanını danışman olarak atamaktadır.

Yazılımlar

DataShed, maden arama, maden işletmeciliği ve çevre verileri için geliştirilmiş bir veri yönetimi programıdır. Sistem, sektörün tüm ihtiyaçlarını bilen jeologlar tarafından tasarlanmıştır. Oluşturulan model sayesinde kullanımı kolay bir program ortaya çıkarılmıştır. DataShed sayesinde verilerinizi kolaylıkla yönetebilir, daha önce kullanmış olduğunuz formattaki (excel, access, csv, vs.) verilerinizi programa aktarabilir ve istediğiniz verilerinizi filtreleyerek istediğiniz formata dönüştürebilirsiniz. Ayrıca DataShed, CBS programları ile de uyumlu bir şekilde çalışmaktadır. Verilerinizi MapInfo, ArcGIS, GeoSoft gibi programlara kolaylıkla aktarabilirsiniz.

Her türlü sondaj bilgileri ve arazi çalışmaları, yine bu programda sizin isteğinize göre ayarlanır, verilerin düzenli ve güvenilir bir şekilde tutulması sağlanabilir. Programın en önemli özelliklerinden birisi analiz sonuçlarını en doğru şekilde aktararak, analiz kontrollerinin hızlı ve güvenilir bir şekilde değerlendirilmesini sağlamasıdır.

Resim 1: Kuyu bilgileri formu

Logchief, jeolojik verilerinizin toplanmasında ve rahatlıkla arazide de kullanabileceğiniz bir programdır. Özellikleri: »» Jeolojik verilerinizin loglanması (sondaj ya da yüzey numuneleri) »» Çevrimiçi ya da çevrimdışı kullanım özelliği »» Loglama bilgilerinin grafiksel olarak gösterimi »» Raporlama özelliği Resim 2: Kuyu fotoğrafları

QAQCReporter, analizlerin izlenmesini, gelen sonuçların güvenirliğini ve kontrollerini sağlayan bir programdır.

Bu açıdan, Maxwell bugün tüm dünyada analiz yönetimi konusunda ilk sırada yer almaktadır. QAQCReporter’ın işlevi konusunda kısaca şunları sıralayabiliriz: »» Kontrol grafikleri: Şirket ve laboratuvar tarafından oluşturulan standartların kontrol grafikleri, istatistik değerlerinin görüntülenmesi, »» Karşılaştırmalı sonuçlar (Tekrarlananlar): Scatter çizim, QQ çizimleri, Box plots, Thomson-Howarth çizimleri, %MAPD çizimleri, »» Laboratuvarın dönüş süresi çizimleri, »» QC Raporlaması, »» Veri kullanımı: Program direkt olarak analiz veri tabanından verilerinize ulaşmaktadır.

Resim 3: Tek bir grafikte çoklu standart gösterimi

Nomad, maden arama ve maden işletmesi şartlarında kolay, doğru ve hızlı veri girişini sağlamaktadır. Nomad, çevrimdışı kullanılabilir ve daha sonra ana veri tabanınızla senkronize edilerek verilerinizin doğrudan yüklenmesine yardımcı olur. GPS özelliği sayesinde de numunenizin koordinat bilgilerine ulaşabilir. Bunun için ayrıca bir GPS kullanmanıza gerek kalmaz.

Resim 4: Kontrol numunelerini görüntüleme monitörü

23

İhmale gelmeyen gerçek: Grizu!

Yrd. Doç. Dr. Melih İPHAR Osmangazi Üniversitesi Maden Mühendisliği Bölümü miphar@ogu.edu.tr

Grizu ocak havasında bulunan en tehlikeli gazlardandır

26

S

on günlerde, Balıkesir’in Dursunbey ilçesine bağlı Odaköy’de ve Bursa’nın Mustafakemalpaşa ilçesi Devecikonağı köyünde bulunan maden ocaklarında meydana gelen grizu patlamaları sonucu yaşanan felaketler, ülkemizde yaşayan herkesi ve özellikle maden camiasını derin üzüntüye boğmuş ve konunun önemini de bir kez daha gündeme getirmiştir.

Doğası gereği oldukça yüksek riskler içeren madencilik faaliyetleri, dünyanın en ağır iş kollarından birisi olarak kabul edilmektedir.

Dolayısıyla, ağır koşullarda çalışmanın yanı sıra özellikle yeraltında gerçekleştirilen madencilik çalışmaları sırasında doğa ile mücadele edilmesi, iş kazalarının yaşanma olasılığını da beraberinde getirmektedir. Ancak madenciler, her maden ocağının girişinde yazdığı gibi “Önce Emniyet”i düşünmek zorundadır.

Bu amaçla hazırlanmış yönetmeliklerde ya da tüzüklerde belirtilen emniyet tedbirleri kesinlikle dikkate alınmalı ve uygulanmalıdır.

Aksi halde, iş kazalarının meydana gelmesi kaçınılmaz olmaktadır.

Madenlerde kaza sonucu en fazla ölüm, metan patlamaları (grizu) nedeniyle yaşanmaktadır. Özellikle kömür madenciliğinde, metan gazı bulunan ocaklarda grizu patlamalarının önüne geçebilmek amacıyla alınması gereken tedbirler ve uyulması gereken kurallar asla ihmal edilmemelidir.

Grizu Nedir?

Metan veya yaygın olarak kullanılan adıyla grizu (metan-hava karışımı) ocak havasında bulunan en tehlikeli gazlardandır. Metanın içerdiği başlıca elemanlar karbondioksit, azot, hidrojen ve ağır hidrokarbonlar, hidrojen sülfür, kükürt dioksit ve karbonmonoksittir.

Her ne kadar kömür madenciliğinde çalışanlar metanın karakteristik bir kokuya

sahip olduğu kanısında olsalar da, metan, renksiz ve kokusuz bir gazdır. Çürük elma kokusu gibi hissedilen bu koku, metanın kokusundan çok, içerisinde bulunan hidrokarbonlar ve hidrojen sülfür gibi elemanlardan kaynaklanır.

Kömürün doğal oluşum sürecinin sonunda karbondioksit, metan, su buharı ve bazı gazlar oluşur. Metan gazının oluşumunda ise bakteriyeller ve basiller gibi mikro organizmalar ile beraber ısı ve basınç gibi faktörler temel etkenler olmaktadır.

Kömürleşme olayının ilk aşamalarında kömür katmanları üzerinde çok ince ve geçirimli bir örtü tabakası bulunmaktadır. Dolayısıyla bu aşamada meydana gelen gazların büyük kısmı ortamı terk etmiştir. Linyit gibi düşük derecedeki (kömürleşme derecesi düşük) kömürlerin daha az gazlı olmasının nedeni de budur. Yüksek dereceli kömürler daha

derinlerde bulunduğundan ve üzerleri daha kompakt kayaçlarla çevrili olduğundan, meydana gelen gazların büyük kısmı kömür içerisinde saklı tutulur. Metan gazının kömür tarafından basınç altında tutulması: 1.Kömür içerisindeki kırık, çatlak ve ultra-mikroskobik gözeneklere ait yüzeyler tarafından tutulmasıyla (adsorpsiyon), 2.Serbest haldeki gazın kırık, çatlak ve kılcal boşluklara sıkışmasıyla, 3.Kömür içerisinde katı solüsyona geçmesiyle, mümkün olur. Üç olay da metan gazının kömür tarafından tutulması (adsorpsiyonu) olarak nitelendirilir. Madencilikte sadece ilk ikisinin önemi vardır.

Kömür tabakalarının ve çevre kayaçların içerisinde biriken metan gazı, belirli bir basınçta saklı tutulur. Madencilik faaliyetleri sonucunda oluşan kırık ve çatlaklar dolayısıyla basınç dengesi bozulur ve metan emisyonu başlar. Metan, havaya göre 1,6 kat daha hızlı yayılır, havadan hafif olması nedeniyle çalışılan ayağın ve hava yollarının üst kısımlarında birikir ve yukarıya doğru hareket etme eğilimindedir.

Metan gazı ayrıca hazırlık süresinde açılan baş yukarılarda, kör bacalarda, ayak arkalarında, jeolojik olarak kalınlığı sabit olmayan alanlardaki tavan boşluklarında, panoyla tavan yolunun kesişim noktasında oluşan boşluklarda ve baraj arkalarında görülür.

Metan patlaması, yeterli miktarda oksijen (% 12’den yüksek) ile patlayıcı gazın CH4 (% 4–15) bir araya gelmesi ve bir tutuşturucu kaynağı ile teması sonucunda gerçekleşir.

Tutuşma kaynakları açık ateş, fazla ısınan yüzeyler, sürtünme veya elektrik ile oluşan kıvılcımlar ve patlayıcılar olabilir.

Patlama sırasında ortamın genişliğine göre sıcaklık 1850– 2650 °C’ye ulaşırken patlama sonrasında basınçlı hava dalgası ve alev dalgası da etkili olur. Bu alev dalgası ikincil ve üçüncül patlamalara da neden olabilir.

Normal ocak koşullarında, %5 ile %14,8 metan içeren metan-hava karışımı alev alabilmektedir. Havadaki metanın en düşük alev alma limiti yaklaşık %5,25 civarındadır. Bu oranın altındaki metan karışımı patlamaz fakat tutuşturma kaynağı ya da alevi, etrafında ikincil bir alev oluşturarak yanar. Ocak havasındaki metan oranı %8 olduğunda en kolay patlama ve %9,5 olduğunda ise en şiddetli patlama meydana gelir. Havadaki oksijen oranı %12’nin altına düştüğünde ise patlama meydana gelmemektedir.

Metan gazının patlayabilirliğini belirlemekte kullanılan çeşitli yöntemler vardır. Coward diyagramı (Şekil 1), maden mühendisliğinde metan gazının patlama ve yanabilirlik limitlerini açıklayan bir diyagramdır. Ocak havası içindeki metanın hacimsel konsantrasyonu ve oksijenin yüzdeleri bilindiğinde, metanın hava ile oluşturduğu karışımın patlama/yanabilirlik durumları saptanabilir. Örneğin, ocak

Şekil 1. Coward diyagramı (Kaynak: ARIOĞLU E., Tünel Kazılarında Havalandırma, Tünel Dersi Genişletilmiş 11. Bölüm, Yıldız Teknik Üniversitesi İnşaat Mühendisliği Bölümü, 2009.)

havasının analiz verilerine göre oksijen (O2) oranının %19,5 ve metan (CH4) içeriğinin %6 olması durumunda Coward diyagramından gaz karışımının “patlayıcı” özellikte olduğu saptanır.

Kömür madenlerinde metan gazının varlığı patlama, yangın ve boğulma gibi birçok tehlikenin oluşmasına neden olmaktadır. Ülkemizde meydana gelen grizu patlamalarının ortak özelliği, patlamaların tüm ocağı anında kaplamasıdır. Özellikle gazlı ocaklarda değişik nedenlerle oluşan kıvılcım, lokal yanma ve parlama olaylarını meydana getirebilir. Ancak bu parlamanın metan patlama olaylarına dönüşmemesi için gerekli önlemler alınmalıdır.

Maden Ocaklarındaki İş Kazaları Ülkemizin elektrik ihtiyacı arttıkça, enerji politikaları doğrultusunda kömür ihtiyacı ve talebi de artmaktadır.

Artan talep doğrultusunda, kömür madenlerindeki çalışma koşulları ve emniyet konusu gittikçe önem kazanmaktadır.

Buna paralel olarak, işçi sağlığı ve iş güvenliği konusundaki yasal mevzuat, işyeri çalışma koşullarının iyileştirilmesi ve iş kazalarının ya da meslek hastalıklarının önlenmesi/azaltılması konusundaki hassasiyeti olumlu bir şekilde etkilemektedir.

Ancak, alınan tüm tedbirlere rağmen maden ocaklarında sık sık iş kazaları meydana gelmektedir.

Türkiye Taşkömürü Kurumu (TTK) kömür ocaklarında 19552009 yılları arasındaki iş kazalarında 2687 işçi ölmüş, 326321

27

işçi ise yaralanmıştır. Kurumda 2009 yılındaki kazalarda ise 5 işçi ölmüş, 2657 işçi yaralanmıştır. Zonguldak havzasında bulunan özel kömür ocaklarında 2003-2009 yılları arasında 41 işçi yaşamını yitirmiş, kaçak ocaklarda da 2005-2009 yılları arasında 22 kişi hayatını kaybetmiştir.

TTK’ nın iş güvenliği araç ve gereçleri, izleme ve test cihazları, tahlisiye istasyonları modern teknolojiye uygun olarak geliştirilmiştir. Ancak Zonguldak havzasında, rödevansla çalıştırılan sahalarda ve özellikle kaçak ocak faaliyetlerinde çok ciddi güvenlik sorunları bulunmaktadır.

Havzadaki ölümlü iş kazalarının kamu-özel sektör dağılımı Çizelge 1’de verilmiştir.

Her ne kadar TTK ve özel ocaklarda 2000-2008 yılları arasında meydana gelen ölüm sayıları birbirine yakın görünüyorsa da ölüm oranları gerçekleştirilen kömür üretim miktarı dikkate alınarak incelendiğinde, özel ocaklarda meydana gelen ölümlerin daha fazla olduğu anlaşılmaktadır. Bu sonuç, özel ocaklarda alınması gereken emniyet tedbirlerinin yeterince dikkate alınmadığını ortaya çıkarmaktadır.

Maden ocaklarında meydana gelen iş kazalarında Avrupa’da birinci, dünyada üçüncü sırada yer alan ülkemizde, en fazla ölümün gerçekleştiği iş kazalarından birisi de özellikle derinlere inilmiş kömür ocaklarında rastlanan grizu patlamalarıdır.

T.C. Sosyal Güvenlik Kurumunun verilerine göre, ülkemizde 2003-2008 yılları arasında yaşanan grizu patlamalarından etkilenenlerin sayısı Çizelge 2’de verilmiştir.

Türkiye’de en fazla can kaybı yaşanan iş kazası olarak tarihe geçen “Kozlu Ocakları Gaz ve Toz Patlaması” 3 Mart 1992 salı günü, 19:42-20:05 saatleri arasında meydana gelmiştir. Bu patlama istatistiklerde, TTK iş yerlerinde meydana gelen ve 263 kişinin ölümü ile sonuçlanan bir iş kazası olarak görünmektedir. Halbuki, Kozlu Müessesesine 1986 yılında kurulan “gaz izleme” sistemi ile -560, -200 ana katları arasında 13’ü metan (CH4) ve 14’ü karbonmonoksit (CO) sensörü olmak üzere 27 noktada izleme yapılmaktaydı.

Ancak patlamanın şoku ve elektriklerin kesilmesine bağlı olarak, ilk anda gaz izleme ve haberleşme imkanı kalmamış ve ana havalandırma aspiratörleri ile tali havalandırma aspiratörlerinin yanı sıra su tulumbaları, ihraç kuyularındaki ve bürlerdeki vinçler, basınçlı hava kompresörleri gibi tüm tesisler bir anda devre dışı kalmıştır.

Kozlu ocaklarının tamamını etkileyen bu patlama, bilinen bir merkezde oluşmuş ya da yakın çevresini etkilemiş diğer patlamalardan her yönü ile farklıdır. Patlamanın ardından başlatılan kurtarma çalışmaları, 1997 yılı sonuna kadar ocakların yeniden kazanılmasına paralel olarak sürdürülen altı yıllık bir süreci kapsamaktadır.

Patlamadan sağ kurtulanların ifadeleri ile birlikte

Çizelge 1. Zonguldak havzası ölümlü kaza istatistikleri TTK Yıllar

Ölüm Üretim Sayısı (Bin ton) Kaçak Ocak

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Toplam

9 5 8 8 5 10 3 5 7 60

2259 2357 2244 2011 1881 1667 1523 1675 1587 17204

100.000 ton üretime düşen ölüm oranı

Özel Ocaklar Ölüm Sayısı

7 9 6 4 1 2 6 5 40

Resmi Ocak

Üretim (Bin ton) Toplam

1 4 7 4 3 9 7 35

8 13 6 11 5 2 3 15 12 75

135 137 74 48 65 511 796 817 1050 3633

TTK

Özel Ocaklar

0,40 0,21 0,36 0,40 0,27 0,60 0,20 0,30 0,44 0,35

5,93 9,49 8,11 22,92 7,69 0,39 0,38 1,84 2,06 2,06

Kaynak: TMMOB Maden Mühendisleri Odası Taşkömürü Raporu, 2010

Çizelge 2. 2003-2008 yılları arasında grizu patlamalarına maruz kalanların sayısı Yıllar

2003

2004

2005

2006

2007

2008

Grizu patlamasına maruz kalan çalışanların sayısı

48

23

32

15

9

13

Kaynak: T.C. Sosyal Güvenlik Kurumu İstatistik Bültenleri

28

“kurtarma ve yeniden kazanma” çalışmalarından elde edilen bilgilere göre Kozlu’da meydana gelen gaz ve toz patlamalarını diğer patlamalardan ayıran en belirgin özellik, genel havalandırma devresine bağlı -200 ile -560 katları arasında kalan tüm katlarda patlama ve patlama sonrası oluşan zehirli ve boğucu gazların etkisinin görülmesidir.

-485, -425, -360 ve -300 katlarında da patlamalar ve bu patlamaların meydana geldiği yerlerde yangınların varlığı ya da belirtileri tespit edilmiştir.

Kozlu Müessesesi ülkemizin deniz seviyesi altında taşkömürü üretimi yapan tek müessesedir ve derinlere inildikçe gaz problemleri artan bir işletmedir. Bu tür sorunların yaşanabileceği işletmelerde uzaktan izleme ve kontrol sistemi çok önemli hale gelmektedir. Kömür ocaklarında modern teknolojiden yararlanarak, ocağın birçok yerindeki gaz ölçümlerinin her zaman anlık olarak yerüstünden izlenebileceği sistemlerin kurulması ve düzgün bir şekilde kullanımının sağlanması gerekmektedir.

Grizu Patlamasının Önüne Geçilebilir Grizu patlamalarının önlenmesi için alınması gereken önlemler literatürde açık olarak belirlenmiştir. Grizu patlaması ile üç aşamada mücadele edilebilir: 1.Metan birikiminin önlenmesi: »» Ocağın havalandırma sistemi havalandırma prensiplerine uygun olmalıdır. »» Daima mekanik havalandırma uygulanmalıdır. »» Ocak ara açıklığı 1,5 m2’den az olmalıdır. »» Ayaklar tali pervane ile havalandırılmamalı, ana pervane ile ayağa hava gönderilmelidir. »» Basit havalandırma sistemi uygulanmalıdır. »» Ayağa, alt kotlardan üst kotlara doğru hava gönderilmelidir.

30

Çalışılan bölgelerdeki metan konsantrasyonunu basit bir şekilde ölçebilen, yeraltı koşullarına uygun dijital cihazların da pratikte kullanılması mümkündür.

»» Ocakta CH4 %1’e ulaşınca, azaltılması yönünde çaba sarf edilmeli, %2 olduğu anda üretim durdurulmalı ve gazın izin verilebilir limitlere düşürülmesi için çalışılmalıdır. »» Çalışma alanında havalandırma doğal havalandırma ile aynı yönde yapılmalı ve ters havalandırmadan kaçınılmalıdır. »» Tali havalandırma yalnızca hazırlık işlerinde uygulanmalı, üretim panoları ana havalandırma sistemine bağlanmalıdır. »» Sistematik ölçümlerle havalandırma ve gaz emisyonu takip edilmelidir.

2.Biriken metanın alev almasının engellenmesi: »» Yeraltında açık alev, kibrit veya sigara kesinlikle bulundurulmamalıdır. »» Aydınlanma için akülü lambalar kullanılmalıdır. »» Elektrikli ekipmanları alevsızdırmaz olmalıdır.

3.Patlamanın yayılmasının sınırlandırılması: »» Ocak, mümkün olan en fazla sayıda bağımsız havalandırma bölümlerine ayrılmalıdır. »» Grizu patlamasını takiben oluşabilecek toz patlamaları engellenmelidir. »» Kalıcı ve kolay ulaşılır kurtarma birimi olmalıdır. Üzerinde önemle durulması gereken diğer bir konu da, işletme projesinin kömür madenciliği üretim yöntemlerine uygun bir şekilde hazırlanmış olmasıdır. Üretim panosunun,

uygulama ve denetimleri istenilen şekilde yapabilmeleri için, kadrolarını maden mühendisleri ile güçlendirmelidir.

Sektörde ulusal düzeyde acil durum planı ve risk haritalarının çıkarılması ve bu doğrultuda saha denetimlerinin yapılması büyük önem taşımaktadır. »» Her maden işletme faaliyetinde, iş güvenliği ve üretim için yeterli sayıda maden mühendisinin daimi istihdamı zorunlu olmalı ve özellikle yeraltı işletmelerinde her vardiyada en az bir maden mühendisi bulundurma zorunluluğu getirilmelidir. »» Kazaların önlenebilmesi için bilimsel ve teknik yatırımların yanı sıra çalışma yaşamının da iyileştirilmesi Üretim zorunludur.

Panosu »» İşçi Sağlığı ve Güvenliği Mevzuatı, uygulamaları ve karşılaşılacak muhtemel riskler konusunda tüm çalışanların bilinçlenmelerini sağlayacak çeşitli araştırma ve eğitim faaliyetlerinin h arttırılması gerekmektedir.

Ayrıca, belirtilen önerilere ilave olarak dikkat çekilmesi gereken hususlar Kapı şunlardır: »» Ülkemizde iş sağlığı ve güvenliği konusunda sağlıklı veri ve bilgi Şekil 2. Patlamaya ortam hazırlayabilecek tarzda hazırlanmış bir pano (Güyagüler T., 2002) toplamada sıkıntı yaşanmaktadır. İşyerlerinde kaza ve meslek hava geliş ve dönüş galeri kotlarından daha yüksekte hastalıklarına ait bilgiler bir veritabanında toplanmalı, bu bulunması, patlama için ortam hazırlaması anlamına bilgilerden ölçme ve değerlendirme amaçlı yararlanılmalıdır. gelmektedir. Ocakta patlatma işlemlerinin kurallara uygun »» Hava basıncının düştüğü mevsim dönemlerinde, basınç olarak yapılması v.b. bilinen önlemlerin tam anlamıyla azalmasına bağlı olarak yeraltında metan emisyonunun alınması bile patlama olasılığını en aza indirecektir. artması beklenir. Dolayısıyla, bu dönemlerde grizu patlaması Sonuçlar ve Öneriler yaşanma olasılığı da artmaktadır. Bu konuya dikkat çekecek İş kazaları ve meslek hastalıkları sonucu oluşan gerek organizasyonların bahsedilen mevsim dönemlerinde maddi ve gerekse manevi kayıplar, gelişmekte olan ülkelerin kalkınma çabaları önünde önemli bir engel teşkil etmektedir.

Daha sağlıklı ve daha güvenli işyeri ortamı, daha verimli bir çalışmanın da ön koşuludur. Özellikle gelişmekte olan ülkelerde iş sağlığı ve güvenliği, toplumsal kalkınmanın belirleyici unsurları arasında yer almaktadır.

Kömür madenciliğinde yaşanan iş kazalarının azaltılmasına yönelik olarak TMMOB Maden Mühendisleri Odası tarafından önerilen bazı önemli hususlar şöyle sıralanabilir: »» Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ile Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanlığının gerekli

31

yapÄąlmasÄąyla “grizuâ€? gerçeÄ&#x;inin sĂźrekli gĂźndemde kalmasÄą saÄ&#x;lanarak gerekli Ăśnlemlerin alÄąnmasÄą doÄ&#x;rultusundaki uyarÄąlarÄąn yapÄąlmasÄąna imkan saÄ&#x;lanacaktÄąr.  Metan yanmasÄą/patlamasÄą olayÄąna maruz kalan çalÄąĹ&#x;anlarda ciddi yanÄąklar oluĹ&#x;maktadÄąr. Ancak, ne yazÄąk ki Ăźlkemizdeki sayÄąlÄą hastanelerde “yanÄąk birimiâ€? mevcuttur.

YaĹ&#x;anan herhangi bir olaydan sonra, çalÄąĹ&#x;anlarÄąn “yanÄąk birimi“ bulunan hastanelere sevk edilmesi ciddi zaman kaybÄąna neden olmakta ve hastanÄąn hayatÄą tehlikeye atÄąlmaktadÄąr. Bu nedenle, Ăśzellikle kĂśmĂźr havzalarÄąnÄąn bulunduÄ&#x;u hastanelerde “yanÄąk birimleri“nin açĹlmasÄą için SaÄ&#x;lÄąk BakanlÄąÄ&#x;Äą ile ortak çalÄąĹ&#x;ma yapÄąlmasÄą gerekmektedir.  Mevcut yasal mevzuata gĂśre, ocaÄ&#x;Äąn denetiminden sorumlu kiĹ&#x;i o ocakta çalÄąĹ&#x;an bir maden mĂźhendisi olmaktadÄąr. Bu durumun bazÄą sakÄąncalarÄą beraberinde getirmesi açĹktÄąr ve kaçĹnÄąlmazdÄąr. ÇalÄąĹ&#x;an ve iĹ&#x;verenin karĹ&#x;Äą karĹ&#x;Äąya getirilmemesi, daha da Ăśnemlisi dÄąĹ&#x;arÄądan bir gĂśzle inceleme/denetleme yapÄąlmasÄąnÄąn getireceÄ&#x;i faydalar ve katkÄąlar dĂźĹ&#x;ĂźnĂźldĂźÄ&#x;Ăźnde, teknik nezaretçilik konusunun daha da olumlu sonuçlar verecek Ĺ&#x;ekilde yeniden yapÄąlandÄąrÄąlmasÄą gerektiÄ&#x;i ortaya çĹkmaktadÄąr.  YurtdÄąĹ&#x;Äąnda yapÄąlan uygulamalara benzer çalÄąĹ&#x;malarÄąn Ăźlkemizde de yapÄąlmasÄą gerekir. Ă–rneÄ&#x;in maden iĹ&#x;çilerinin eÄ&#x;itim programlarÄąndan sorumlu olan, kurtarma ekiplerinin eÄ&#x;itim ihtiyaçlarÄąnÄą dikkate alarak yasal dĂźzenlemeleri yĂźrĂźten, yeraltÄąnda kullanÄąlan teknolojik aletlerin uygunluÄ&#x;unu belirleyen ve kĂśmĂźr madenlerini yÄąlda en az dĂśrt kere ziyaret ederek saÄ&#x;lÄąk koĹ&#x;ullarÄą ve emniyet konusundaki ihlalleri tespit eden MSHA (Mine Safety and Health Administration) gibi benzer bir kuruluĹ&#x;la birlikte, iĹ&#x;le ilgili yaralanma ve ĂślĂźmlerin nedenlerini belirleyen, araĹ&#x;tÄąran, geliĹ&#x;tiren, ocak emniyetini arttÄąrmada kullanÄąlabilecek yeni teknolojileri test eden ve emniyet ile saÄ&#x;lÄąk standartlarÄą konusunda Ăśnerilerde bulunan NIOSH (National Institute

ĆŒTĆŒ #ĆŒMĆŒNMFSĆŒ %FSH

FODĆŒMĆŒL WF :FS

t

"SBM ‘L

t : ‘M

t 4BZ

‘ t

M e ad

Ä°stihdam

İçin Gerek

li

leri isi rg

De

er

N ISS

TMMOB Maden MĂźhendisleri OdasÄą, 2010, TaĹ&#x;kĂśmĂźrĂź Raporu.

Terrance V. Newhouse (Ed.), 2009, Coal Mine Safety, Nova Science Publishers, Inc., New York.

ARIOÄžLU E., 2009, TĂźnel KazÄąlarÄąnda HavalandÄąrma, TĂźnel Dersi - GeniĹ&#x;letilmiĹ&#x; 11. BĂślĂźm, YÄąldÄąz Teknik Ăœniversitesi Ä°nĹ&#x;aat MĂźhendisliÄ&#x;i BĂślĂźmĂź.

DalahmetoÄ&#x;lu O. ve Zaman, E.M., 2005, 3 Mart 1992 gĂźnĂź Kozlu MĂźessesinde OluĹ&#x;an Gaz ve Toz PatlamasÄą, TĂźrkiye 19. UluslararasÄą Madencilik Kongresi ve FuarÄą, IMCET2005, 9-12 Haziran, Ä°zmir.

GĂźyagĂźler T., TĂźrkiye 13. KĂśmĂźr Kongresi Bildiriler KitabÄą, 29-3 1 MayÄąs 2002, Zonguldak, TĂźrkiye.

Kocal F. ve Ă–zçelik Y., 2002, KĂśmĂźr MadenciliÄ&#x;inde Uzaktan Ä°zleme ve Kontrol Sistemleri ve Kozlu (TTK-Zonguldak) MĂźessesesindeki Uygulamalar, TĂźrkiye 13. KĂśmĂźr Kongresi Bildiriler KitabÄą, 29-31 MayÄąs, Zonguldak. Ă–nce, G., ve Saraç, S., 1986, Madenlerde HavalandÄąrma, Anadolu Ăœniversitesi BasÄąmevi.

T.C. Sosyal GĂźvenlik Kurumu Ä°statistik BĂźltenleri (2003-2008). ÇalÄąĹ&#x;ma ve Sosyal GĂźvenlik BakanlÄąÄ&#x;Äą Ä°Ĺ&#x; SaÄ&#x;lÄąÄ&#x;Äą ve GĂźvenliÄ&#x;i Genel MĂźdĂźrlĂźÄ&#x;Ăź, Adenlerde Ä°SG Serisi - 1, Madenlerde Grizu Tehlikesi (http://www.csgb.gov.tr/www.isggm.gov.tr/htdocs/images/articles/editor/grizu.pdf TĂźrkiye TaĹ&#x;kĂśmĂźrĂź Kurumu Web Sitesi, http://www.taskomuru.gov.tr/index.php?page=sayfagoster&id=38

ER

MM

TĂœ

45 gĂźnlĂźk periyoda sahip olan dergimiz yÄąlda 8 sayÄą olarak çĹkarÄąlmaktadÄąr. Dergimizin dĂźzenli olarak adresinize ulaĹ&#x;masÄą için lĂźtfen abone olunuz.

Abonelik ĹžartlarÄą Abonelik baĹ&#x;vurusu için www.madencilik-turkiye.com/abonelik.php adresini ziyaret ediniz.

1) BasÄąlÄą Dergi AboneliÄ&#x;i: TĂźm TĂźrkiye’ye Ăśzel kurye ile gĂśnderim yapÄąlmaktadÄąr. a) Standart Abonelik: YÄąllÄąk 40 TL (KDV ve gĂśnderi Ăźcreti dahil) b) Akademik Abonelik: YÄąllÄąk 32 TL (KDV ve gĂśnderi Ăźcreti dahil). Ăœniversite personeli ve ĂśÄ&#x;rencileri için toplu aboneliklerde geçerlidir. AynÄą adrese en az 5 abonelik gerekmektedir. BaĹ&#x;vurunun Ăźniversite e-mail adresi ile yapÄąlmasÄą zorunludur.

2) E-Dergi AboneliÄ&#x;i: YÄąllÄąk 20 TL (KDV Dahil). Derginin tĂźm içeriÄ&#x;ine site Ăźzerinden online eriĹ&#x;im için geçerlidir.

Abonelik ile ilgili talepleriniz ve sorularÄąnÄąz için abonelik@madencilik-turkiye.com adresinden ya da 0 312 472 62 16 numaralÄą telefondan bizimle iletiĹ&#x;im kurabilirsiniz.

m .co iye rk -tu ik cil en ad w.m w •w

Ya lt au ure

ess nD

ea

e r il si Ä&#x;la e Ya nm syon esi t Äąk le At miz : Ä°novaniversi ÄąmÄą e i Ăœ t n T zÄą DizisArizona TanÄą

r. S

Morgan Pass Trai Tungste l n Madeni ABD

Ĺ5 ay •S

ç. D

Mad

Ăź Ăźr

m KĂś

i? m Oda er Ăœre tim - Top uk Y inde eni U Ăśnte mi zakt an A lgÄąla mak Do

Karee Min Platin Made Salonu a eni las Copernicus GĂźney AfriNicho Madeni)- Polony ka nia Soli (Tuz Kopal

1 YÄąl

iler

lei M Bultal Jeome unurj Yera de YĂś abmil aden nte ir m Äą Me Modellemeltsin r

• 10 20

Ä&#x;Äąn

art M

AramacÄąlÄą

da Bir GeliĹ&#x;i m Çok Eleknd ajcluÄąlar So trot Ă–zdi rneÄ&#x;i renç BirliÄ&#x;iBDe GĂś itkrĂźntĂźleme

0• 67 -1 09 13

ciliÄ&#x;i SektĂśr tĂźre Ăźnde MalKĂźl hi: iyetenc veilik Mad EnTari erji ia SoliTasarrufu

ln Kopa Maden

lik-t urki ye.c om

im

Bil

Sert Kaya nen denBir Ä°Ĺ&#x;leMa

w.m ad

enci

Kritik Ham maddel

Ruth Cop per BakÄąr Mad Mine eni ABD

ww

r Ye ve

BĂźyĂźme ve

ilik nc

Avrupa’da

Kaynaklar

ABONELÄ°K BAĹžLADI !!!

F DPN FODĆŒMĆŒL UVSLĆŒZ t XXX NBE t :‘M t 4BZ‘ t &ZMĂ M .BEFODJ *44/ MJL WF :F S #JMJNMF SJ %FSHJTJ .

BEFO DJMJL*44/ WF t &LJN :FS # t : ‘M t 4BZ JMJN ‘ t www MFSJ .maden %FS cilik-tur HJTJ kiye.com

*44/

for Occupational Safety and Health) gibi kurum ya da kuruluĹ&#x;larÄąn oluĹ&#x;turulmasÄą ya da Ăźlkemizde bu konudan sorumlu kurumlarÄąn gĂśrev ve yetkilerini tanÄąmlayan yeni bir yapÄąlandÄąrÄąlmaya gidilmesi gerekmektedir.  Gerçek grizu patlamasÄą sonrasÄąnda, ocak kurtarma ekiplerinin nasÄąl çalÄąĹ&#x;malarÄą gerektiÄ&#x;i konusunda daha bilinçli ve tecrĂźbeli olmalarÄąnÄą saÄ&#x;layabilmek için Ăśnceden tatbikat yapmalarÄą gerekmektedir. Bu konuda da yurtdÄąĹ&#x;Äąnda MSHA ve NIOSH, kurtarma ekiplerinin eÄ&#x;itim becerilerinin Ăśnceden gĂśzlenebilmesi amacÄąyla ocak kurtarma yarÄąĹ&#x;malarÄą dĂźzenlemektedir. Benzer yarÄąĹ&#x;malarÄąn Ăźlkemizde dĂźzenlenmesiyle, hem tatbikat yapma fÄąrsatÄą yaratÄąlmÄąĹ&#x; olacak hem de kurtarma ekiplerinin teĹ&#x;vik edilmesi saÄ&#x;lanabilecektir.

Fiya

tÄą 5

TL

.BEFO .à IFOEJTMJǘJOEF ,PNQMF (14 6ZEV ,POVN #FMJSMFNF ±Ú[à NMFSJ .BHFMMBO 5SJUPO 4FSJTJ &M 5JQJ (14 .PEFMMFSJ JMF /FMFS :BQBCJMJSJ[ %FUBZM‘ 5à SLJZF UPQPǘSBGZBT‘ LBSBZPMMBS‘ LÚZ ZPMMBS‘ IBSJUBT‘ JMF LVMMBO‘O MJL QBGUB T‘O‘SMBS‘ WF JTJNMFSJ JMF IBOHJ QBGUBEB PMEVǘVOV[V HÚSà O &MJOJ[EF CVMVOBO SBTUFS UBSBON‘ǵ IBSJUBMBS‘ LFOEJOJ[ LPMBZM‘LMB Zà LMFZJO /PLUB WF J[ LBZEFEJO LBZEFEJMNJǵ OPLUBZ‘ BSB[JEF CVMVO :à Sà ZFSFL WFZB LÚǵF OPLUBMBS‘OEBO BMBO IFTBQMBZ‘O .BEFO TBIBO‘[‘O OFSFTJOEF PMEVǘVOV[V BO‘OEB HÚSà O )FSI )FSIBOHJ CJS IBSJUB LPPSEJOBU TJTUFNJOEF LPOVNVOV[V UBZJO FEJO "TLFSJ TUBOEBSUMBSEB TV HFÎJSNF[ WF EBSCFMFSF EBZBO‘LM‘ ZBQ‘ #V VZHVMBNBMBS‘ NFUSF IBTTBTJZFUMF HFSÎFLMFǵUJSFCJMJSTJOJ[

.BHFMMBO .PCJMF .BQQFS .PEFM (14 JMF /FMFS :BQBCJMJSJ[ ƞTUFS NBEFO TBIBMBS‘O‘[‘ JTUFS KFPMPKJ IBSJUBMBS‘O‘[‘ 4IQ 5BC %YG /DO GPSNBUMBS‘OEBLJ WFSJZJ BSB[JZF UBǵ‘Z‘O ,FOEJ IBSJUBO‘[‘ LFOEJOJ[ Zà LMFZJO ƞTUFEJǘJOJ[ HJCJ SFOLMFOEJSJO "SB[JEF BO‘OEB CVMVOEVǘVOV[ ZFSJ HÚSà O "SB[JEF BO‘OEB CJMHJMFSJ Hà ODFMMFZJO ZFOJ CJMHJ HJSJǵJ ZBQ‘O 3BTUFS IBSJUBO‘[‘ BMU‘M‘L PMBSBL LVMMBO‘O #V VZHVMBNBMBS‘ NFUSF IBTTBTJZFUMF HFSÎFLMFǵUJSFCJMJSTJOJ[

.BHFMMBO .PCJMF .BQQFS $9 .PEFM (14 JMF /FMFS :BQBCJMJSJ[

:VLBS‘EBLJ Ú[FMMJLMFSF JMBWF PMBSBL w HFOJǵ EPLVONBUJL FLSBO $034 53 VZVNMV DN BMU‘ IBTTBTJZFU

:à LTFL IBTTBTJZFUMJ NFUSFBMU‘ LPOVN CFMJSMFNF

.BEFO )BSJUBMBS‘O‘[‘ JTUFS WFLUÚS JTUFS SBTUFS PMBSBL LBUNBO LBUNBO BZO‘ QSPKFZF Zà LMFZJQ BSB[JZF UBǵ‘Z‘O DN IBTTBTJZFUMJ à Sà OMFSJNJ[ JÎJO CJ[J BSBZ‘O

Alevsızdırmazlık Test İstasyonunun Kuruluşu, Faaliyetleri ve Bugünü Necdet KARABAKAL Fizik Yüksek Mühendisi TTK İşgüvenliği ve Eği. D. Baş.

Alevsızdırmazlık Test İstasyonu necdetkarabakal@gmail.com

Tüm yanıcı, gaz, toz ve buharların hava ile belirli bir oranda karışması patlayıcı bir ortam meydana getirir

A

levsızdırmazlık Test İstasyonu (ALSz) Müdürlüğü, 19 Eylül 1973 gün ve 14660 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan “Alevsızdırmazlık Test İstasyonu Yönetmeliği” ile Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Maden Dairesi Başkanlığına (şimdiki adı ile Maden İşleri Genel Müdürlüğü) bağlı olarak kurulmuştur. Alevsızdırmazlık Test İstasyonu Yönetmeliği, Test İstasyonunun işleyişi ile ilgili idari ve teknik hususları kapsamaktadır.

Alevsızdırmaz (yani patlamaya karşı dayanıklı anlamında Ex-Proof ya da kısaca Ex olarak anılır) cihazların yapım ve test standartları, yönetmelik yayınlandığı tarihte bu konuda TSE’ce yayınlanmış Türk Standardı olmadığı için, British Standard (BS)’larından tercüme edilerek yönetmeliğin ekine konulmuştur.

Bugün ise Avrupa Standartları’ndan (EN) yararlanılmaktadır.

1475 sayılı İş Kanunu, Maden Emniyet Tüzüğü, Parlayıcı ve Patlayıcı Maddelerle Çalışılan İşyerlerinde ve İşlerde Alınacak Tedbirler Hakkında Tüzük, potansiyel patlama tehlikesi olan iş yerlerinde patlamayı önleyerek can ve mal güvenliği sağlanması ve tehlikeli

ortamda kullanılan elektrikli cihaz ve teçhizatın patlama nedeni olmaması bakımından özel bir yapıda olmasının (ALSz cihaz olmasının) sağlanması için cihazın önceden test edilip sertifikalandırılmasını şart koşmaktadır.

ALSz Test İstasyonunun amacı, Türkiye’de mevcut imalat endüstrisinin ALSz sertifika alarak (Ex) cihaz imalatı yapmasını, geliştirmesini ve bu konuda yapılan ithalatın azaltılması ile yurtdışına ALSz cihaz ihracatını sağlamaktır.

Yanıcı katı, sıvı, buhar, gaz ve buharla tozların üretilip işlendiği, depolandığı ve nakledildiği tüm endüstri dalları “Tehlikeli ve Patlayıcı Ortamlı İşyerleri”dir. Tüm yanıcı, gaz, toz ve buharların hava ile belirli bir oranda karışması patlayıcı bir ortam meydana getirir. Bu ortamda çalışılırken kullanılan enerji türlerinden herhangi birinin ısı, ark, kıvılcım ya da statik elektrik olarak açığa çıkması, ortamın patlamasına neden olmaktadır. Elektrikli cihaz ve teçhizatından bu enerjinin açığa çıkmaması için, cihazlar üzerinde alınan ilave tedbirler anlamında Ex cihazın imalatının yapılıp işyerlerinde

ALSz Test İstasyonu - ZONGULDAK

34

kullanılabilmesi için test istasyonlarında incelenmesi, test edilmesi ve ortamı patlatmayacağına dair belgelendirilmesi (sertifikalandırılması) ve imal edilebilmesi için lisans alınması yasal bir zorunluluktur. Yani patlayıcı ortamlı işyerlerinde sertifikası olmayan elektrikli cihaz kullanılamaz.

Patlayıcı Ortamlı İşyerleri Maden ocakları, taş ocakları ve tüneller (Yer altı Grup I); yapışkan bant ve yapışkan imalatı, her nevi ilaç ve kozmetik sanayi, zeytinyağı ve diğer yağ imalathaneleri, meyve olgunlaştırma ve hububat depoları, nişasta, tutkal imalatı, yağ hidrojenlendirme, metal toz kaplama, likit petrol gazı ve diğer petrol ürünleri üretim tesisleri, selüloit imalatı ve benzeri pek çok sanayi dalı (yerüstü Grup II) muhtemel patlayıcı ortamlı işyeri kapsamındadır.

Konu İle İlgili Tüzükler 1- Maden ve Taş Ocakları ile Açık İşletmelerde Alınacak İşçi Sağlığı ve İşgüvenliği Tedbirleri hk. Tüzük (22 Ekim 1984 gün 18553 sayılı Resmi Gazete) 2- Parlayıcı, Patlayıcı, Tehlikeli ve Zararlı İşyerlerinde ve İşlerde Alınacak Tedbirler hk. Tüzük (23 Aralık 1973 gün ve 14752 sayılı Resmi Gazete) 3- Tekel Dışı Bırakılan Patlayıcı Maddelerle Av Malzemesi vb.’nin Üretimine İlişkin Tüzük 4- Maden Kanunu (Madde 52)15 Haziran 1985 gün ve 18785 sayılı Resmi Gazete TTK (Türkiye Taşkömürü Kurumu)’nın kendi atölyelerinde (Ex) elektrik cihazları üretebilmesi ve bunların maden ocaklarında kullanılabilmesi için test edilip sertifika alma zorunluluğu, ALSz Test İstasyonunun Zonguldak’ta kurulmasını gündeme getirmiştir. Kurulduğu tarihte İstasyonu kurmakla yükümlü Maden Dairesi ile tesis, mali imkan ve eleman bakımından birikime sahip bulunan TTK arasında varılan anlaşma neticesinde Test İstasyonunun Zonguldak’ta TTK bünyesinde kurulmasına karar verilmiştir.

Test İstasyonunun Tesis ve Faaliyetleri 1974 yılında ALSz Test İstasyonu, kuruluşunu takiben TTK elemanı olan 1 müdür, 2 baş mühendis, 2 teknisyen, 2 idari elemanla faaliyete geçmiştir. İlk sertifikasını, 1976 yılında MS 01/76 numara ile özel bir firmanın ürettiği “Akülü Madenci Baş Lambası” cihazına vermiş ve böylece ALSz sertifikalı cihaz imalatı Türkiye’de ilk kez başlamıştır. »» Bugüne kadar ALSz Test İstasyonuna 392 adet sertifika müracaatı, tesis kontrol istemi, bilgi alma başvurusu olmuştur. »» Toplam 232 adet sertifika verilmiştir. »» 114 adet sertifika, yenileme, gruplandırma, sertifikalama şartlarına uymama gibi nedenlerle iptal edilip yürürlükten kaldırılmıştır. »» 215 müracaat, ALSz Yönetmelik hükümlerindeki standartlara uymadığından veya testlerde başarısız olunduğundan iptal edilip yürürlükten kaldırılmıştır.

»» Bütün bu faaliyetler, 2009 yılı sonu itibari ile arşivde muhafaza edilen 1417 adet MT (Mühendis-Test), 385 adet MR (Müdürlük), 87 adet P (Planlama) raporu olmak üzere toplam 1889 adet raporla belirlenmiştir. »» TTK’ya ait manyetoların 2009 yılındaki test ve kontrol sayısı 6346’dır. »» Maden ocaklarında kullanılan ve Türkiye’de standardı bulunmayan Ex cihaz ve kabloların ve cihazların yapım ve test esaslarının belirlendiği 18 adet standart şartname “MGM Standart Şartnameleri” adı altında (Maden İşleri Genel Müdürlüğü adına) hazırlanmış, bunlardan 17 adedi Resmi Gazete’de yayımlanmıştır. »» Ex cihazlarla ilgili şartnamelerin TSE tarafından çıkarılması için uğraş verilmiş ve konu ile ilgili 13 adet standart (TS 3380...3492) yürürlüğe girmiştir. Şu anda ALSz Test İstasyonunda, TTK ve kablo imalatçılarının sertifika-imal lisansı kontrolleri Maden ve Taş Ocakları ile Açık İşletmelerde Alınacak İşçi Sağlığı ve İşgüvenliği Tedbirleri hk. Tüzük’ün 35. maddesi gereği TTK’ nın dinamit ateşleme manyetolarının aylık ALSz kontrolü, aynı tüzüğün 291. maddesi gereği, halen kullanılmakta olan ALSz cihazlarının özelliklerinin kontrolü, muhtelif firmaların bilgi isteklerine cevap verme gibi kontrol işlemleri yapılmaktadır. İstasyon halen bir baş mühendis, iki mühendis, işçi statüsünde iki elektrikçi eleman olmak üzere toplam beş elemanla bu günkü faaliyetlerini sürdürmektedir.

ALSz Test İstasyonu bir üretim birimi değil, bir hizmet (mühendislik) birimidir. Bu hizmetin verilebilmesi ise talep edilmesine bağlıdır. İstasyon sadece TTK için kurulmamıştır.

Exproof cihaz üreten ve kullanan tüm Türkiye sanayisi için kurulmuştur. Bugüne kadar hizmetlerin %15’e yakını TTK’ ya, % 85’i ise TTK dışı sanayi kuruluşlarına verilmiştir.

ATEX Direktifi Avrupa Birliği mevzuatına uyum süreci ile ilgili olarak Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Sanayi Genel Müdürlüğünce yayımlanan 94/9/AT sayılı “Muhtemel Patlayıcı Ortamda Kullanılan Teçhizat ve Koruyucu Sistemler“ ile ilgili bir yönetmelik çıkarılmıştır. 4703 Sayılı Ürünlere İlişkin Teknik Mevzuatın Hazırlanması ve Uygulanmasına Dair Kanun’a dayanılarak Ticaret Bakanlığınca 94/9/AT sayılı “Muhtemel Patlayıcı Ortamda Kullanılan Teçhizat ve Koruyucu Sistemler“ ile ilgili Direktif yani yönetmelik, AB Resmi Gazetesi’nde yayımlanıp yürürlüğe girmiş olup, mecburi uygulama ise Gümrük Birliği kapsamındaki ülkelerde 31.12.2003 tarihi itibariyle başlatılmıştır. Türkiye’de ise ATEX Yönetmeliği 30.12.2006 tarih ve 26392 sayılı Resmi Gazete’de Sanayi ve Ticaret Bakanlığınca yayımlanmıştır.

Yönetmelikte “Onaylanmış Kuruluş (Notified Body)” olarak tanımlanan ve nitelikleri ve yetkisi belirlenen bir kuruluşun Türkiye’de varlığının belirlenmesi ve faaliyete

35

geçirilmesi söz konusudur. Bu konuda ise yukarıda faaliyeti özetlenen, Türkiye Taşkömürü Kurumu İş Güvenliği ve Eğitim Daire Başkanlığı bünyesinde bulunan Alevsızdırmazlık Test İstasyonunun bilgi birikimi ve yirmi yılı aşkın uygulama deneyiminden yararlanılabileceği düşüncesindeyiz.

TTK İşgüvenliği ve Eğitim Daire Başkanlığı Ar-Ge Şube Müdürlüğü Alevsızdırmazlık Test İstasyonu, AB Direktifi ATEX’in (Muhtemel Patlayıcı Ortamlarda Kullanılan Ekipman ve Koruyucu Aygıtlar Yönetmeliği) Türkiye’deki uygulamaları konusunda Almanya’nın PTB kuruluşu ile işbirliği anlaşması imzalamıştır. Avrupa Birliği müktesebatı çerçevesinde ALSz Test İstasyonu olarak yukarıda anılan ATEX - 94/9/AT sayılı “Muhtemel Patlayıcı Ortamda Kullanılan Teçhizat ve Koruyucu Sistemler” ile ilgili direktifine göre hizmet verecek bir kuruluşun kuruluş ve işleyişinin sorumluluğu Sanayi Bakanlığına verilmiştir. Alevsızdırmazlık Test İstasyonu ya da TSE bünyesindeki İzmir Ex Laboratuvarı, Sanayi Bakanlığınca 30.12.2006 tarihli ve 26392 Sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiş bulunan ATEX kapsamında TÜRKAK (Türkiye Akreditasyon Kurumu) tarafından akredite edilecek olan Ürün Belgelendirme Birimini kurarak “Onaylanmış Kuruluş” olma yolunda çalışmalarını sürdürmektedir.

Bu anlamda 2009 yılı içinde Avrupa’nın bu alandaki önde gelen kuruluşlarından olan Alman PTB (PhysicalischTechnische Bundesanstalt) adlı kuruluşla temasa geçilmiştir.

Bu kuruluşun alevsızdırmazlık biriminin başkanı olan Uwe KLAUSMEYER ile görüşülmüş, kendisinin Temmuz 2008 ve Temmuz 2009’da istasyonumuzu ziyareti sağlanmıştır.

ALSz elemanları olarak PTB’ nin alevsızdırmazlık birimi ve bu konudaki ilgili birimler Haziran 2009’da ziyaret edilmiş, yapılan testler ve kuruluşun işleyişi ile ilgili kalite yönetim sistemi hakkında bilgilenilmiştir.

PTB ile sürdürülen teknik bilgi alışverişi sonucunda Avrupa Birliğinin ATEX direktifi kapsamında Türk cihaz üreticisine Alevsızdırmazlık Sertifikası verebilmesinin ortak çözüm yolları aranmıştır. Pilot uygulama olarak ITEK (İleri Teknoloji) firmasının cihazı ALSz Test İstasyonunda ATEX direktifine uygun olarak incelenmiş, teknik dosya standartlara uygun hale getirilmiş ve hazırlanan prototipler üzerinde alevsızdırmazlık testleri yapılmıştır. Firmanın Kalite Sistemi IECEx kontrol listesine uygun olarak incelenmiş ve teknik dosya raporlarla birlikte PTB’ ye teslim edilmiştir.

Bu işlemler sonucunda PTB Enstitüsü, gaz alarm cihazı üreten bir Türk firmasının alevsızdırmazlık testlerini ALSz Test İstasyonunda yaptırdığı cihazına PTB 09 1062 numara ile sertifika vermiştir. PTB ile yapılan bu pilot çalışma başarılı olmuş, bundan sonra ülke sanayisinin ihtiyacı olan ATEX direktifince öngörülen ve TÜRKAK tarafından akredite edildikten sonra yetkileri Avrupa’da da tanınan onaylanmış kuruluş olma çalışmaları hızla devam edecektir. PTB ile TTK arasında bu nihai hedefe yönelik teknik iş birliği anlaşması imzalanmıştır. PTB Enstitüsü ALSz testleri için gerekli olan muhtelif test ekipmanlarını TTK ALSz Test İstasyonuna teslim etmiştir.

PTB Laboratuvar sorumlu mühendisleri Temmuz 2009’da laboratuvarımıza gelip montaj için ön çalışma yapmıştır.

36

Montaj işlemi tamamlandıktan ve diğer teçhizat ihtiyaçları yerine getirildikten sonra PTB uzmanının istasyonumuza tekrar gelmesi, cihazların montaj kontrolünü yapması ve bundan sonraki ALSz testlerinin birlikte yapılmaya başlanması, imzalanan işbirliği çerçevesinde gerçekleşecektir.

Amaç, ALSz Test İstasyonunun birlikte çalışılan bu süre içerisinde PTB’ nin EN 45011 standardına göre halen yürütmekte olduğu Ürün Belgelendirme Biriminin TTK çatısı altında kurulması sonucunda ALSz Test İstasyonu çalışmalarının TÜRKAK denetiminde akreditasyonunu sağlamaktır. Bu amaçla PTB’ nin Ürün Belgelendirme Kalite Yönetim Sistemi’nin TTK ALSz bünyesine adaptasyonu için hazırlık çalışmaları sürdürülmektedir. Ancak ATEX direktifinin öngördüğü şekilde önce TTK bünyesinde ALSz Test Laboratuarından bağımsız ve müstakil olarak çalışacak bir Ürün Belgelendirme Birimi kurulması ve EN 45011 standardına göre akredite edilmesi, bununla beraber ALSz Test laboratuvarının da TS EN 17025 (Deney ve Kalibrasyon Laboratuarları için Gerekli Şartlar) standardına göre akredite edilmesi gerekmektedir.

PTB ile işbirliği çerçevesinde bu iki akreditasyon için gerekli olan dokümantasyon ve PTB yapılanması ATEX direktifine göre var olan sisteminin TTK Ürün Belgelendirme Birimi ve ALSz Test Laboratuarına adaptasyonu şeklinde olacaktır. Bu konularda PTB ile yazışma ve hazırlık çalışmaları sürdürülmektedir.

ALSz Test İstasyonunca Yapılan Test ve Kontroller 1-Gaz Patlatma Testleri (d) tipi korumalı olarak tasarlanmış elektrikli cihazın muhafazası içine ve dış ortama gaz verilip ardından ateşleme uygulanır. Bu şekilde cihaz içinde patlama oluşturularak patlayıcı dış ortamda patlama meydana gelip gelmediğinin test edildiği uygulamadır. Bu testler yanıcı gaz ve buhar içeren maden ocakları, petrol rafinerileri, benzin istasyonları gibi işyerlerinde kullanılacak elektrikli cihazlar için olduğu kadar, nişasta ve un imalathaneleri gibi toz orijinli patlayıcı ortamlarda kullanılacak elektrikli cihazların koruma testlerini de kapsar. TS EN 60079-0 ve TS EN60079-1 standartlarınca öngörülen testlerdir. Her bir gaz grubu için en kötü çalışma

ALSz Gaz Patlatma Kazanı

koşulları varsayılarak yapılır.

2-En büyük yüzey sıcaklığı tespiti Cihazın ALSz muhafazasının yüzey sıcaklığının cihazın kullanılacağı muhtemel patlayıcı ortam için izin verilen en büyük değeri geçip geçmediğinin tespiti için yapılır. Tespit edilen bu sıcaklığın, muhtemel patlayıcı ortamda bulunan gazın Elimko-6000 - Max. Yüzey Sıcaklığı Tespit Cihazı minimum ateşlenme sıcaklığından düşük olması gerekir.

Manuel Tip (Kol Kuvveti ile Kullanılan) Basınçlı Su Pompası

3-Aşırı Hidrolik Basınç Testi Gaz patlatma testlerinden biri olan referans basınç tespitinde bulunan basınç değerinin en az 1,5 katı alınarak veya TS EN 60079-1 standardında gaz gruplarına göre öngörülen değerlerde ALSz cihaza aşırı hidrolik basınç uygulanır. Bu hidrolik basınç değeri elektrik motorlu veya

Elektrik Motorlu Basınçlı Su Pompası

manuel tipte pompa kullanılarak sağlanabilmektedir.

4-Alev Geciktiricilik (Flame Retardancy) Testi Patlayıcı ortamlarda kullanılacak kablo vb. plastik malzemenin, tutuşma sunucunda hemen sönmesi gereğini karşılayacak testlerdir.

Yeraltında kullanılacak kablolara ve dinamit atımında kullanılan içi su dolu plastik sıkılama kartuşlarına MGM 108 şartnamesine göre uygulanmaktadır.

Maden ocaklarında oluşabilecek muhtemel yangınların Alev Geciktiricilik Testinin yapıldığı Test Kabini yayılmasını önlemek için düşünülmüş bir önlemdir.

Alevlenme testleri ise tozlu ortamlarda kullanılan toz maskesi için uygulanan ve TS EN 149’a göre yapılan testlerdir.

Bu testte toz maskesinin alev alabilir bir malzemeden yapılıp yapılmadığı test edilmektedir.

5-Manyeto Ateşleme Süresi Tespiti Maden Emniyet Tüzüğü’nün 35. maddesi gereğince ayda en az bir kez yapılması gereken dinamit ateşleme manyetolarının ateşleme süresi tespitidir.

Yeraltında kullanılan dinamit ateşleme manyetolarının grizuya karşı emniyetli olabilmesi için ortamdaki ateşleme süresinin maksimum 4 milisaniye ALSz Dinamit Ateşleme Manyetosu olması gerekmektedir.

Manyetolar Maden Emniyet Tüzüğü’nün 35. maddesi uyarınca her ay bu özelliklerini muhafaza edip etmediklerinin kontrolü için bu rutin testten geçirilerek kayıtları muhafaza edilmektedir.

Kontrol Faaliyetleri Patlayıcı ortamlı iş yerlerinde kullanılan dinamit ateşleme manyetolarının Maden Emniyet Tüzüğü’nün 291. ve 295. maddeleri gereğince 5 yılda en az bir kez yapılması gereken muayene ve kontrollerini kapsamaktadır. Maden işletmelerinde bölge çalışma müfettişlerinin yapacağı kontrollerle denetlenen bu işlem, ALSz Test İstasyonuna yazılı olarak başvuru yapılması üzerine başlatılmakta ve yapılan incelemeler sonucunda ilgili madencilik işletmesine, kullandığı ALSz cihazların özelliklerini kaybedip kaybetmediği konusunda rapor verilmektedir.

37

Maden Şirketleri için Bütünleyici Bilişim Sistemleri Politikası

Doç. Dr. Sean DESSUREAULT Arizona Üniversitesi Maden / Jeoloji Müh. Böl. sdessure@email.arizona.edu M. Mustafa KAHRAMAN Arizona Üniversitesi Maden / Jeoloji Müh. Böl.

Tercüme / Yayına Hazırlayan kahraman@email.arizona.edu

Maden şirketlerinin veri yönetimi üzerine eğitim programı bulunmamaktadır

38

B

ilişim sistemlerinde (BS - Information Systems) güvenliğe, donanıma, iletişime ve ağ servislerine ait politikalar, bazı endüstrilerde standart olduğu için, genellikle iyi yönetilmektedir. Ancak bilgi teknolojileri kullanımının yeni yaygınlaştığı maden endüstrisinde durum biraz farklıdır. Maden işletmelerinde kullanılan birçok teknoloji üretkenliği, makine durumu ve işleyişini, operatörün çalışmasını kaydeder. Ancak kaydedilen bu veriler çoğunlukla etkin bir biçimde kullanılmazlar. Birçok maden işletmesinde işi geliştirmeye tartışılmaz yararlar sağlayan bu veriler bazı sebeplerden ötürü atıl kalmaktadırlar. Yeterli eğitimin sağlanmaması, teknoloji tedarikçileriyle anlaşmalarda yapılan hatalar ve kurumsal strateji alanlarındaki eksiklikler bu alandaki ataletin en önemli sebepleridir. Şirket yöneticileri ve karar mekanizmalarının yeni bir teknoloji uygulaması satın almadan önce, harcayacakları bunca paranın prosese ne gibi katkıları olacağını önceden değerlendirmesi gerekir. Bunu sağlamanın en etkin yolu, şirketin “Bilişim Sistemleri Politikası” veya bir “Teknoloji Politikası” üretmesidir. İyi bir bilişim politikası dahilinde satın alınan veya kalitesi yükseltilen veri sistemlerinin alınmadan önce taahhüt edilmiş olan yararları sağlaması gerekir.

Madencilik Türkiye’nin bu sayısında teknoloji satın alımları ve uygulamalarının başarılı olabilmesi amacıyla maden şirketleri için etkin “Bilişim Sistemleri Politikaları” konusu ana hatlarıyla ele alınıp, daha verimli ve başarılı bir kurum için “Bütünleyici Bir Bilişim Sistemleri Politikası”nın bileşenleri detaylı olarak incelenecektir.

Eğitim Dünyada ve Türkiye’de bulunan az sayıda üniversite veya ticari kurum, veri tabanları teknolojisini mühendislere, teknisyenlere veya operatörlere öğretmektedir. Aynı şekilde,

hiçbir maden şirketinin teknik personel için düşünülmüş, veri yönetimi üzerine bir eğitim programı bulunmamaktadır.

Maden çalışanlarına veri girişi ve kullanımı için öğretilmesi gereken temel başlıklar aşağıdaki gibi olmalıdır: »» Üst veri (Metadata) nedir, nasıl faydalanılır: Üst veri, temelde kullanıcıların veri tabanındaki değişkenleri anlayabilmeleri için bir nevi veri sözlüğüdür. »» ER (Entity Relationship) diyagramları: Bu diyagramlar veri tabanındaki bir tablonun diğer tablolarla ilişkisini gösterir. »» Tablolar, formlar, görünümler ve raporlar arasındaki temel farklar. »» Veri tabanlarına erişim. »» Excel pivot tablo yardımıyla veri setlerinin kullanılması. İyi bir “Bilişim Sistemleri Politikası” aynı zamanda veri tabanları hakkında, verileri giren veya değiştiren teknik personele temel eğitim sağlanmasını da içermelidir. Yarım veya tam bir iş gününde verilecek eğitim, verilerdeki hataların ciddi oranda azalmasını ve bu verilerin daha sağlıklı kullanılmasını sağlayacaktır. Bu eğitimi alması gereken personel de aşağıda verilmiştir: »» Tüm mühendisler »» Bakım-onarım planlaması yapan personel »» Performans değerlendiren-rapor hazırlayan personel »» Veri işlemeye ve analize yatkınlık göstermiş, veri analizi, raporlama ile ilgili çalışan personel Birçok veri tabanı tablosuna Microsoft Excel (XP ve üstü sürümler) kullanılarak erişilebilmektedir. Son verilerin hesaplamalarda kullanılması, kullanıcıların son durumu analiz etme ve raporlamalarına olanak sağlar.

Ancak bunun yanı sıra birçok tedarikçi, veri erişiminde dikkati kendi raporlama araçlarına çekmektedir.

Paket Raporlama Programları Sistemler satın alındıklarında çoğunlukla web tabanlı veya özel paket raporlama programları ile birlikte gelmektedir. Örneğin, maden performansı ölçümlerinde önemli yeri olan yükleme programı Accuweigh ve nakliye performans programı Dispatch web tabanlı paketleme programlarıyla, delme-patlatma gözlem programı Aquila ise “Aquila Rapor” ara yüzüyle birlikte gelmektedir. Tüm bu sistemler raporlama için MS SQL Server’da depolanmış kayıtları kullanmaktadır. Ancak yükleme, nakliye ve delme-patlatma gibi farklı veri kaynaklarını kullanarak birleştirilmiş bir rapor için kullanıcıların bir çok çevrimiçi rapordan tek bir rapora bilgileri aktarmaları gerekmektedir. Birleştirilmiş rapor için bu verilerin yeniden yazılması, mühendislerin veya diğer teknik elemanların her hafta saatlerce bu kayıtları, web sayfasından hesap çizelgelerine aktarmaları gerekmektedir. Bu sürecin, aktarma işlemi sırasında muhtemel yanlış aktarımlar ve verilerin yalnızca özünün aktarılması sebebiyle doğrudan veri tabanına göre ciddi oranda detayların kaybedilmesi gibi olumsuz yönleri mevcuttur. İleri Düzeyde Eğitim Bazı personeller teknoloji konusunda kabiliyetli olabilir.

Kurumlarda bu personeller tespit edilmeli ve ileri düzeyde eğitilmeleri sağlanmalıdır. Veri tabanı teknolojisi, tedarik zinciri ve pazarlama endüstrileri sayesinde son on yılda müthiş ilerlemeler sağladı. Son dönemlerde Ar-Ge’lerin odağında, iş proseslerinin geliştirilmesi için analiz araçları bulunmaktadır. Ancak maden firmaları, veri tabanlarındaki bu yeniliklerden yeterince faydalanmamaktadır. Tedarikçi firmalar pazarlama alanında bu yenilikleri iyi bir şekilde kullanmakta, ancak avantaj sağlayacak olan bu teknolojik yenilikler satın alındıktan sonra satın alan firmalar tarafından çoğu kez etkin bir biçimde kullanılmamaktadır. Tüm fiziksel imkanlar ve programlar sağlanmış olsa bile satın alan

firmanın bu yenilikleri lehine çevirecek elemanlara veya yeteneklere ihtiyacı bulunmaktadır. Aslında ilgili personel için gerekli temel bilgileri öğrenmek yarım veya tam iş günü sürecek uygulamalı bir eğitim ile mümkündür. Bu eğitimde kavranması gereken konular: »» Temel SQL kodları »» Entegre edilmiş verilerin görünümlerinin oluşturulması »» OLAP küpleri oluşturma »» Temel veri madenciliği algoritmalarını kullanmadır.

Hedeflerine ulaşmak isteyen bir maden şirketinin BS politikası, çalışanlarının bu alandaki eğitimlerine yatırımda bulunmasını gerektirir. Ancak şirketin stratejisi sadece mevcut raporlama araçlarının kullanılması ve daha detaylı olan analizler ve raporlara gerek olmadığı yönünde ise bu durumda çalışanlara ileri düzey eğitim verilmesi gerekmemektedir.

Veri Erişimi Yeni alınacak bir bilgi hizmetinde veri erişimine ait iki önemli nokta fiziksel erişim ve verilerin doğru anlaşılmasıdır.

Bunları ayrı ayrı ele alalım.

Fiziksel Erişim Veri tabanlarına doğrudan erişim, kullanıcılara raporlama araçlarının kullandığı ham verileri görmelerini sağlar. Veri tabanları, sensörlerden ve alarmlardan gelen verilerin tablolara kaydedilmiş sütunlarından oluşmaktadır. Yaygın olarak maden şirketleri veri tabanı yazılımı olarak Microsoft SQL Server kullanmaktadır. Ticari tedarikçiler ürün kurulumunda veri tabanlarına erişim şekli olarak şunları kullanır: »» Ağ bağlantısı/yayını: Veri tabanları ağda görünür ve herhangi bir SQL versiyonuna sahip kullanıcı herhangi bir yerden verileri görebilir. »» IP adresine dayalı erişim: Kullanıcı ancak erişmek istediği veri tabanının IP adresine (8-12 rakamdan oluşan kod) sahipse verilere erişebilir. Bu türdeki erişim için iki tür yaklaşım vardır:

»» Sadece IP adresinin veri tabanı aracına girilmesi ile erişim sağlanır. Sonrasında entegre kodlar ile farklı veri tabanlarından bilgiler transfer edilip bu veriler birleştirilebilir. »» Windows XP ve sonraki işletim sistemlerinde bulunan uzaktan erişim yardımı ile farklı bilgisayara IP adresi üzerinden bağlanılabilmektedir. Eğer bağlanılan bilgisayar veri tabanını yerel diske kaydetmişse erişim sayesinde verileri görebilir ancak kopyalayamaz veya birleştiremez. »» İzinle erişim: Veri tabanlarına kullanıcı adı ve şifre ile erişim sağlanır. Yetkili birisinin şifrelerin kaydını ve dağıtımını yapması gerekecektir.

Firmaların ticari tedarikçilerden aldıkları yeni teknoloji ürünün kurulması konusunda bir politika üretmeyi dikkate almaları gerekmektedir. Bu noktada: - Veri tabanı ağda görünmeli ve IP adresi üzerinden erişim sağlanmalıdır.

- Veri tabanları kullanıcı adı ve şifre ile korunmalı ve şifreler güvenli bir yerde saklanmalıdır.

- Uzaktan erişim asla uygun bir çözüm olarak düşünülmemelidir. Bu yöntem verileri kullanışsız kılmakta ve raporlama dışında kullanılamamasına yol açmaktadır.

Veriye, Bilgiye ve Tecrübeye Erişim Verilerin raporlama dışında kullanılabilmesi için kişinin veri tabanını anlaması, verilere fiziksel erişimi ve entegre sorgu veya görünümleri oluşturabilecek birikime sahip olması gerekmektedir. Satın alımlarda tedarikçilerin nadiren üst veri (metadata) sağlamaları sebebiyle veri tabanını anlamak en kilit noktalardan biridir. Tedarikçiler ham tabloları sağlasalar da tablolardaki alanları anlatan bir kılavuzu nadiren

40

sağlamaktadırlar. Aynı şekilde ER diyagramları çoğunlukla sağlanmadığından veri tabanının yapısı, tabloların ilişkileri bilinmemektedir. Başka bir deyişle teknoloji tedarikçileri başka bir dilde hazırlanan verileri bir sözlük veya dil bilgisi kuralı sağlamadan teslim etmektedirler. Bunun temel sebepleri tedarikçilerin işlerinin bir bölümünü de kapsayan bu alanda ücretli danışmanlık hizmeti sağlamaları ve programlamacıları için ekstra çaba gerektirmesi, bunların dışında maden firmalarının tüm donanım ve programları satın almış olmalarına rağmen verileri raporlama dışında kullanmaması ve bunu çoğu kez talep etmemesidir.

Bilişim Sistemleri Politikası’nda kilit bileşenlerden biri de teknoloji tedarikçileriyle yapılacak sözleşmelerde karşı taraftan aşağıdaki listede yer alan maddelerin temininin istenmesidir: »» Veri sözlüğü (Veri tabanında üst veri formatında programlanmış veya basılmış olarak) »» ER diyagramı veya tabloların birincil (primary) ve dış (foreign) anahtarlarının listesi »» Standart raporlamalar için gerekli olan SQL kodları »» Veri yapısında yapılacak herhangi bir değişikliğin (birincil veya dış anahtarlar) yeni tanımlamaları içerecek şekilde bildirilmesi Tedarikçi, yeni sistem yüklediğinde ekipmanları, yeri vs. adlandırmak için veri girişine ihtiyaç duyacaktır. Madende kullanılmakta olan isimlerin bu tablolar oluşturulurken kullanılması kurumsal entegrasyonu kolaylaştıracaktır.

Aynı şekilde standart ölçü birimlerinin kullanılması da önemlidir. Örneğin, her madenin kapasite kullanım oranı

genellikle farklı formüllerle hesaplanmaktadır. Bir firmanın madenleri arasında kıyaslama yapabilmesi için kurumsal ölçü standartlarının olması gereklidir. Bu sebeple BS Politikası: »» Yaygın kullanılan kavramların adlandırılması, örneğin zaman formatı (Nisan veya 04 veya 4), ekipman, mekan ve süreçler, »» Anahtar ölçüler ve hesaplama yöntemlerinin listesi, »» Eşitliklerde kullanılan değişkenlerin tanımlarını içeren bir proses geliştirmeli ve bunu muhafaza etmelidir.

Verilere erişim, eğer kullanıcı veri araçlarını raporlamanın ötesinde kullanmak istiyorsa kritik bir öneme sahiptir.

Verilere dayalı teknoloji ürünleri sadece raporlama için değil, aynı zamanda bütünleşmiş ve ileri düzey potansiyel analizlerin de yapılabilmesi için satılmaktadır.

Kurumsal Strateji Teknoloji kullanımına dayalı firmaların BS üzerine kurumsal bir bilişim sistemleri stratejisi geliştirmeleri önemlidir. Bu strateji uzun vadeli görev ve hedefleri, bakım ve kullanım politikasını ve standart teknoloji seçim ve uygulama kıstaslarını içermelidir.

Uzun Vadeli Plan Madencilik sektörünün doğası gereği madenler, veri üreten teknolojik ürünleri çok sayıda farklı satıcıdan temin etmektedir. Doğru hazırlanmış uzun vadeli bir stratejiye göre farklı yerlerden temin edilen parçalar artarak etkileşen bir fayda sağlamalıdırlar. Örneğin delme patlatma, nakliye ve maliyet bilgilerini birleştirmek belli bir lokasyondaki ekipmanlar için ortak bir isimlendirme sistemi kullanılmışsa mümkündür. Bu sayede jeoloji, patlatma performansı, kazı performansı ve ürün kalitesi arasında bağlantı kurulabilmesi mümkün olacak ve performans ölçümü geliştirilecektir.

Bu durumda uzun vadeli BS planı, iş prosesini değiştiren sebeplerle doğrudan bağlantılı hale gelmiş olacaktır. Entegre ve iyi yönetilen bilişim sistemleri planı ile sağlanan gelişme teknikleri aşağıda yer almaktadır: »» Öngörülebilir bakım-onarım »» Aktiviteye dayalı maliyet tespiti ve bütçeleme »» Öngörülebilir modeller (örneğin belli bir delik düzeninin patlatma performansı-ampirik) »» Malzeme dengesi / ürün kalitesi & miktarını izleme »» Performans ölçümlerinin & analizlerinin raporlanması Uzun vadeli plan, iş prosesini açıklayıcı bir kaç sayfa ve BS araçlarının değiştireceği ve sağlayacağı potansiyel ilerlemeleri belirtecek bir formatta olabilir. Yeni teknoloji alımları ve revizyon planlarını gösteren takvim açık bir biçimde hazırlanmalıdır. Revizyon planları, teknolojinin çok hızlı bir biçimde değişmesi ve yeni fırsatlar doğurabilecek olması sebebiyle gereklidir.

Bakım-Onarım ve Kullanım Bilişim sistemleri teşebbüsü, sürmekte olan veri sistemlerinin bakım-onarım ve kullanımlarına da katkı sağlamalıdır. BS planı, sürmekte olan ürün ve hizmetlerin eğitimiyle ilgili mali programı da içermelidir. Aşağıdaki listede, uygun olan mevcut servisler ve kullanımlarından çalışanların haberdar olmalarının nasıl sağlanacağına yönelik öneriler sunulmuştur:

»» Eldeki araçların yıllık tatbikatı »» Web videoları aracılığıyla çevrimiçi direktifler »» Yeni teknolojilerin kullanım gidişatının incelenmesi için bir takvimin oluşturulması ve ilerletilme potansiyeli bulunan alanların tespiti (çoğunlukla veri girişlerinin kullanıcılar tarafından yapılmasını azaltmak) »» Departmanların ve kurum danışmanlarının yardımıyla her departman için veri akış şemaları oluşturulmalı, departmanlar arası veri akışları da kağıda dökülmeli, böylece bir departmanda olabilecek değişikliklerin diğer departmanların sistemlerine muhtemel etkileri tespit edilmelidir.

Tüm karmaşık ve pahalı makine parçalarıyla birlikte bilişim sistemleri de sadece eklentiler veya yükseltmeler için değil, nasıl kullanılıp yönetildiklerinin tespiti için bakımonarıma ihtiyaç duymaktadır. Çoğunlukla pahalı ekipmanlar bir kişinin sorumluluğuna verilir ve bu kişi ekipmanın tüm kullanımı ve verimliliğinden sorumlu olur. Örneğin bir maden kamyonunun en kötü ihtimalle %75 çalışır durumda olması ve belli bir üretim miktarına sahip olması beklenir. Rutin bakım-onarım veya bir üst modele yükseltilmesinin yanında, BS araçlarında da: »» Veriler, ürünlerin kullanımı ve verimliliklerinden sorumlu birisinin tasarrufuna verilmelidir. »» Bu sistem sahibi kişi, veri akışlarının güncel olmasını temin etmelidir. »» Verimliliğin ölçüsü, verilerin doğru kaydediliyor ve güvenilir olmasıdır. »» Performans ölçüleri bu BS araçlarının kullanımı ve verimlilikleri olmalıdır. »» Sistem sahibi aynı zamanda sisteme kayıtlı kullanıcıların şifrelerini ve giriş çıkışlarını izlemelidir. »» Bu sorumlu kişi kullanıcıların sistemi kullanabilmek için yeterli eğitim almalarını temin etmelidir.

Bilişim Sistemleri Destek Ünitesi Birçok operasyonun veri tabanları veya hesap çizelgeleri konusunda uzmanlaşmış bir veya birkaç personeli bulunmaktadır. Bu kullanıcılar bilgi yönetimi alanında nadiren resmi ve yeterli eğitim aldıklarından sistemi kolay bir bakım-onarım için dizayn edememektedirler. Ancak bu kişilerin hizmet ve bilgileri oldukça değerlidir. Bu kişilerin pozisyon değiştirmeleri veya işi bırakmaları durumunda ilişkilendirdikleri hesap çizelgeleri ve veri tabanları kısa sürede atıl hale gelecek ve kaybedilecektir. Bu noktada kurumsal strateji, bu konulardan haberdar ve farklı yerlerde bilgi teknolojileri servisi verebilecek bir kaç kişinin daha bu alanlarda çalışmalarının sağlanması şeklinde olmalıdır. Bu destek elemanları: »» Özel veya geçici veri tabanları oluşturma, »» İlgili kullanıcılara eğitim ve veri erişim yazılımıyla düzeltilmiş bilgi erişimi sağlanması, »» İleri analitik araçların yardımıyla kullanıcı oluşturma, eğitme ve sürdürme becerisine sahip olmalıdır.

Bu küçük bilgi teknolojileri destek ünitesi, kullanılabilir bilgilerin çalışanlara sürekli ve istikrarlı bir biçimde iletilmesini sağlayan BS içerisinde güvenilir bir grup olabilir.

41

Ürün seçim ve uygulama planı Bilişim sistemleri araçları kurum içerisinde farklı kademelerden seçilebilir. Bu durum şirketin bilgi teknolojileri stratejisini uygulamasını güçleştirir. Teknoloji tedarikçileri ürünün farklı özelliklerinin kullanımıyla elde edilebilecek,

potansiyel olarak fayda sağlayacak ürünler satabilir. Ancak birçok örnekte tedarikçiler BS ürününün tam kapasite kullanımı için yapılması gerekecek kurumsal ve proses değişikliklerini anlatmamaktadırlar. Karar mekanizmaları bilişim sistemleri ürününü değerlendirirken: »» BS ürününden maksimum fayda sağlanabilmesi için, gerçekçil bir bütçe ve plan, kurumsal ve proses değişiklik uygulamalarını gösteren uygulama takvimi hazırlanmalı.

Takvim hazırlanırken geçmiş tecrübelerden edinilen bilgiler ışığında düzenlemeler yapılmalıdır. »» BS ürünün özelliklerinden tam olarak faydalanılabilmesi için Ar-Ge gerekli ise, Ar-Ge masrafları (potansiyel faydalarıyla birlikte) değerlendirilmelidir. »» Bu yeni özelliğin sisteme aktarılma planı, sistem sahibinin performansını ölçmede kullanılabilir. »» İleriye yönelik BS ürününün mevcut sistemlerle birlikte çalışabilirliği analiz edilmelidir.

Maden yatırımlarında teknolojiye yüksek miktarda harcamalar yapılmaktadır. Ancak bu harcamaların yapılmış olması prosesin verimliliğinin veya başarısının artacağı anlamına gelmemektedir. Maden yöneticilerinin yeni teknoloji satın alımlarında ve uygulamalarında üründen beklentilerini ve elde edilecek kazanımlarını iyi bilmeleri gerekmektedir. Bunu sağlamak ise şirkete ait bu alanda bir politikanın geliştirilmesiyle mümkündür. Kuruma ait bu “Bilişim Sistemleri Politikasının” şirketlerin stratejik ihtiyaçlarına ve geleneklerine göre düzenlenmesi gerekecektir. Eğer, şirketin planlarında gelişim için BS araçlarının kullanımı yer almaktaysa burada yazılmış olan politikanın ciddi bir kısmı yerine getirilmelidir.

42

Doç. Dr. Sean Dessureault halen Arizona Üniversitesi Maden ve Jeoloji Mühendisliği Bölümünde öğretim üyesidir. Lisans eğitimini 1997 Montreal, Mcgill Üniversitesinde ve lisansüstü eğitimini British Columbia Üniversitesinde, sırasıyla 1999’da yüksek lisans ve 2001’de doktora olmak üzere yine maden mühendisliği alanında otomasyon, iş akışının yeniden tasarımı ve bilgi teknolojileri konularına yoğunlaşarak tamamlamıştır.

Eğitim hayatı boyunca, Kanada’daki birçok maden şirketinde yarı ve tam zamanlı olarak çalışmıştır. Danışmanlık şirketi MISOM Consulting Service’te ve üniversitedeki araştırmaları maden otomasyonu, veri ambarı tasarımı, teknoloji stratejileri, maden kontrol odaları ve iş akışının yeniden tasarımıyla (business process redesign, BRP) birlikte sürdürülebilir kalkınma üzerinde yoğunlaşmaktadır. Aynı zamanda oldukça tecrübeli maden mühendislerinden oluşan, maden sektörüne yeraltı ve yerüstü iş zekası teknolojileri geliştiren ve uygulayan araştırmacılardan oluşan araştırma ekibinin yöneticiliğini yapmaktadır. Maden Bilişim Sistemleri ve İşletme Yönetimi (MISOMMining Information Systems and Operations Management) Danışmanlık Şirketi kurumsal ölçekte teknoloji stratejileriyle birlikte veri ambarları/iş zekası teknolojilerinin kurulması hizmetleri vermektedir.

M. Mustafa Kahraman Arizona Üniversitesi Maden ve Jeoloji Mühendisliği Bölümünde Lisansüstü eğitimini sürdürmekte ve araştırma görevlisi olarak çalışmaktadır. Lisans eğitimini 2007 yılında İstanbul Teknik Üniversitesi Maden Mühendisliği Bölümünde tamamlamıştır. Halen MISOM Consulting Service bünyesinde Doç. Dr. Dessureault ile birlikte öncü maden şirketleri için proses ve teknoloji geliştirme & optimizasyon konularında çalışmaktadır. İlgi alanları, madencilikte bilişim sistemleri uygulamaları, maden optimizasyonunda veri madenciliği uygulamaları, stratejik maden yönetimi ve maden maliyet stratejileridir.

Fotoğraflar : Mustafa KAHRAMAN

Maden Hukuku İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatları

Av. Cemal YEŞİLYURT: 1974 yılında MTA Enstitüsü Genel Müdürlüğünde çalışma hayatına başladı. 1980 yılında o zamanki adıyla Maden Dairesi Başkanlığına geçti. 1992-1998 yılları arasında bu kurumda Harita Şube Müdürlüğü, 2000-2003 yılları arasında da Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Hukuk Müşavirliğinde Hukuk Müşaviri olarak çalıştı. 2003 yılında emekli oldu. Emekli olduktan sonra serbest avukatlık yapmakta ve genelde maden uyuşmazlıkları konusunda dava almaktadır.

44

Anayasa Mahkemesi, 15.01.2009 gün E:2004/70, K:2009/7 sayılı kararla, 3213 sayılı Yasa’nın 5177 sayılı Yasa ile değişik, izinlerle ilgili 7’nci maddesinin 1’inci fıkrasını iptal etmiş, iptal kararı 11.06.2009 gün 27255 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır. 7’nci maddenin iptal edilmesiyle doğacak hukuksal boşluk kamu yararını ihlal edecek nitelikte görüldüğünden, kararın Resmi Gazete’de yayımında, “iptal hükümlerinin kararın Resmi Gazete’de yayımlanmasından başlayarak bir yıl sonra yürürlüğe girmesine”, denilmiştir.

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Anayasa Mahkemesi kararından sonra hem iptal edilen maddeleri hem de uygulamasında sorun yaşanan maddeleri yeniden düzenlemek üzere bir Yasa taslağı hazırlamıştır.

Hazırlanan taslağın İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatları hakkındaki düzenlemesi ise: “Maden üretim faaliyetleri ile bu faaliyetlere dayalı ruhsat sahasındaki tesisler için işyeri açma ve çalışma ruhsatları il özel idareleri tarafından verilir. Bu ruhsatların verilmesi sırasında 29.05.1981 tarih ve 2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanunu’nda belediyelerin tahsil ettiği iş yeri açma izin harcı il özel idaresi tarafından tahsil edilir.” ve “….iş yeri açma ve çalışma ruhsatı …olmadan … faaliyette bulunulduğunun tespiti halinde ruhsat teminatı irad kaydedilerek bu alandaki faaliyet durdurulur. Bu ihlalin üç yıl içinde üç kez yapıldığının tespiti halinde teminat irad kaydedilerek ruhsat iptal edilir.” şeklindedir. İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatı (Gayrisıhhi Müessese) olmamasının yaptırımı, 5177 sayılı Yasa ile birlikte Maden Yasası’na girmiş, çıkarılması beklenirken, taslakta aynı durum korunmuştur.

Uygulamada Maden İşleri Genel Müdürlüğü işletme izni verirken üç belgenin varlığını aramaktadır. Bunlar, mülkiyet (Orman, özel mülkiyette mülk sahibinin izni vb), ÇED belgesi ile İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatı almak için yapılan başvuru belgesidir. Bu üç belgeden sonra işletme izni verilmekte, ancak İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatı olmadan faaliyette bulunulması halinde, Yasa’nın 7’nci maddesi yaptırımının, ruhsat sahibine uygulanacağı bildirilmektedir.

Kanımızca İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatı hangi Yasa ile düzenlenmiş ve hangi kurum tarafından verilmesi belli esaslara bağlanmış ise, söz konusu belgenin olmaması halinde de o Yasa’ca düzenlenen yaptırıma ve o kurum tarafından yürütülen denetime tabi olması gerekir. Daha açık anlatımla 5177 sayılı Yasa’dan önceki durumun sağlanması uygulama açısından en mantıklı yoldur. İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatı olmadan madencilik faaliyetine Maden

Yasası uyarınca izin verilmediğinden, bu belgeyi verecek kurumlar maden ruhsat sahibine olmadık zorluklar çıkarmakta ve bu durum tüm madencilik camiasınca da bilinmektedir. İnsan sağlığına ya da çevre zararına yapılan madencilik faaliyetinin durdurulacağı Maden Yasası’nda zaten yer aldığından İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatı olmaması haline Yasa’nın 7’nci maddesinin son fıkrasının uygulanması ağır bir cezadır.

Maden İşleri Genel Müdürlüğü ruhsat sahalarının denetiminde, İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatı olup olmadığına şekli olarak bakmakta, olmayana derhal Yasa’nın 7’nci maddesinin son fıkrası hükümlerini uygulamaktadır. Böylece, ruhsat teminatı irad kaydedilmekte, faaliyet durdurulmakta ve maddenin beş yıl içinde üç kez ihlal edilmesi halinde ruhsat iptali ile karşı karşıya kalınmaktadır. Hatta iş o kadar ileri götürülmüştür ki, 5177 sayılı Yasa’nın yürürlüğünden önce işletme ruhsatı almış ve 3213 sayılı Yasa gereği İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatı alınmaması halinde bu durumun yaptırımı Maden Yasası’nda yer almamış ruhsat sahalarına da Yasa’nın 7’nci maddesi uygulanmıştır. Konunun yargıya intikal etmesi sonucu İdare Mahkemelerinin, işletme ruhsat talepli sahaların işlemlerinin talep tarihindeki Yasa hükümlerine göre yürütüleceği 5177 sayılı Yasa’nın geçici maddesinde kural altına alındığı, anılan Yasa’nın yürürlüğe girmesinden önce İşletme Ruhsatı alanların ruhsat sürelerinin uzatımında, İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatı alma yükümlülüğü altına gireceği gerekçesiyle işlemleri iptal etmelerine karşın, Danıştay 8. Dairesi; “..maden ocağı işletme faaliyetinin gayrisıhhi müesseseler kapsamında bulunması nedeniyle, gayrisıhhi müessese işletme ruhsatı alınmasının zorunlu olması karşısında, verilen maden işletme ruhsatının, bu faaliyetle ilgili olarak yetkili makamdan gayrisıhhi müessese işletme ruhsatı alma zorunluluğunu kaldırmayacağından,” diyerek İdare Mahkemesi kararını bozmuştur.

Yüksek Mahkemenin bu konudaki bozma kararına katılmıyoruz. 3213 sayılı Yasa’nın 5177 sayılı Yasa ile değişik 7’nci maddesinin son fıkrası bir ceza hükmüdür. Söz konusu fıkrada, teminat iradı, faaliyetin durdurulması ve ruhsat iptali birlikte öngörülmüştür. Bunlardan sadece birinin ya da ikisinin uygulanması düşünülemez. Üç yaptırım müştereken ruhsat sahibine uygulanacaktır. 5177 sayılı Yasa ile gayrisıhhi müessese belgesi alınmaması halinde ceza sorumluluğu Maden Yasası’nda düzenlenmiştir.

Dava konusu işlemlerin yargısal denetiminin tesis edildikleri tarihteki yasal düzenlemeye göre yapılması esas olmakla birlikte, yargılama sürecinde yapılmış yeni yasal düzenlemelerin lehte olanlarından davacının yararlanması kamu hukuku ilkelerindendir (Dan. 8. Dai. 21.01.2004 gün E:2003/4815, K:2004/247) kararının karşıt kavramıyla, Maden Yasası, madenlerin aranması, işletilmesi, üzerinde hak sahibi olunması ile ilgili usul ve esasları belirleyen özel bir Yasa olup; aranması, işletilme hakkı Devlete ait olan ve belirli süre için özel yasanın açık iznine bağlı olarak gerçek ve tüzel kişilere devredilebilecek madenlerin, yasada öngörülen usul ve esaslara göre devletin gözetim ve denetimi altında

işletilmesi Anayasal bir haktır. Anayasa emrine uygun olarak gerçek ve tüzel kişilerin uyması gereken bütün kurallar ve bu kurallara uyulmaması halinde uygulanacak yaptırımlar Maden Yasası’nda düzenlenmiştir. Maden yatakları arzın her yerinde oluşabilen doğal kaynaklar olmadığından, madenlerin oluştuğu yerde üretilmesi zorunluluğu bulunmaktadır (Dan. İd.

Dava. Dai. Kur. 08.02.2002 gün E:2001/838, K:2002/134), diyen Danıştay kararları ile yukarıda değinilen bozma kararı tezat teşkil etmektedir.

Ayrıca belirtmek gerekir ki, maden ruhsatlarında GSM (İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatı) alma zorunluluğu 5177 sayılı Yasa ile de getirilmiş değildir. Bu zorunluluk, 1593 sayılı Umumi Hıfzıssıhha Yasası, 2559 sayılı Polis Vazife ve Selahiyet Yasası, 3572 sayılı İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatlarına Dair Yasa Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek Kabulüne İlişkin Yasa ile zaten vardır.

Ve GSM almayan maden ruhsat sahiplerine, sıralanan bu Yasa hükümlerine göre yaptırım uygulanmaktadır. Bir başka ifade ile GSM’nin olmaması 5177 sayılı Yasa’dan önce Maden Yasası’nda bir yaptırıma bağlanmamış fakat yaptırımsız da bırakılmamıştır.

5177 sayılı Yasa’dan önce ruhsat sahibinin “benim GSM belgem yok” beyanında bile Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı bu beyanı ilgili idarelere iletmekle yetinecektir.

5177 sayılı Yasa’nın genel gerekçesinde, madenin aranıp işletilebilmesi için ondan fazla değişik bakanlıktan yirminin üzerinde izin ve onay alınmasının gerektiği, bu izinlerin bazen her birinin dahi yatırımcı üzerinde caydırıcı rol oynadığı, yapılan düzenlemeler ile uygulama kolaylıkları getirildiği, Madde gerekçelerinden geçici 14’üncü maddenin gerekçesinde ise “Bu Yasa’nın yürürlüğünden önce verilmiş ve deneme amaçlı veya sürekli olarak devam eden madencilik faaliyetlerinin çevresel veya başka nedenlere dayandırılarak faaliyeti sürdürülemez duruma gelmesi halinde, bu Kanun’un çerçeve 3’üncü maddesinde (3213 sayılı 7’nci maddesi) belirtilen izinleri alması veya ilgili mevzuat gereği yerine getirilmesi gereken yükümlülükler için faaliyetler durdurulmadan 6 aylık bir süre verilmesi öngörülmüştür. Bu süre sonunda söz konusu yükümlülükler yerine getirilmemiş ise faaliyetin durdurulacağı belirtilmiştir. Böylece madenciliğin kendine özgü şartları nedeniyle faaliyetin sürekliliği sağlanmış olurken, faaliyet sahibinin de belli bir süre içerisinde gerekli önlemleri alması ve yükümlülükleri yerine getirmesi zorunlu hale getirilmiş olmaktadır”, denilmiştir.

5177 sayılı Yasa’nın Geçici 1’inci maddesinin 2’nci fıkrasında da “İşletme ruhsat talepli sahaların işlemlerinin talep tarihindeki Yasa hükümlerine göre yürütüleceği” kural altına alınarak, 5177 sayılı Yasa’nın madde gerekçesine işlerlik kazandırılmıştır.

Yukarıda alıntısı yapılan Yasa maddesi ve gerekçeleri incelendiğinde 5177 sayılı Yasa yürürlüğe girmezden önce alınan işletme ruhsatlı sahalara İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatı yok diye Maden Yasası 7’nci maddesinin son fıkrasının uygulanmasının yasal bir temeli yoktur.

5177 sayılı Yasa ile 3213 sayılı Maden Yasası’nın 7’nci maddesi tümden değiştirilmiş, GSM belgesi alınması zorunluluğu Maden Yasası kapsamına alınmıştır. 24’üncü maddesinde de Yasa’nın 7’nci maddesine göre alınması gereken izinler için işletme ruhsatı alınması tarihinden itibaren üç ay içinde müracaat edilmesinin zorunlu olduğu, aksi takdirde teminat iradı yapılacağı, izinlerin alınmasından itibaren de işletme izni verileceği, kural altına alınmıştır.

5177 sayılı Yasa yürürlüğe girmezden önce maden ve mermer olarak verilen işletme ruhsat sayısı 5212’dir. GSM alınması zorunluluğu 5177 sayılı Yasa’dan önce alınmış işletme ruhsatlı ve izinli sahalara uygulandığında, 5212 İşletme Ruhsat ve İzni’nin tamamında 05.6.2004 tarihi itibarıyla üretim duracak ve GSM izni alınmasından sonra ancak üretime geçilebilecekti. Böyle bir kargaşaya yer vermemek için 5177 sayılı Yasa’nın Geçici 1’inci maddesi 2. fıkrası (d) bendine, “İşletme ruhsat talepli sahaların

Hukuk Soru - Cevap Köşesi Maden hukuku uzmanı Avukat Sayın Cemal YEŞİLYURT, madencilik sektörüyle ilişkili olarak karşılaştığınız hukuksal sorunların çözümüne yol göstermek amacıyla bu sayfadan sorularınıza cevap verecektir.

Lütfen ilgili sorularınızı hukuk@madencilik-turkiye.com adresine gönderiniz. işlemleri, talep tarihindeki Yasa hükümlerine göre yürütülür”, hükmü konularak, ülke genelinde tüm işletme ruhsat ve izinli sahaların bir anda faaliyetinin durmasının önüne geçilmiştir.

3213 sayılı Yasa’dan gelen işletme ruhsatlı ve izinli sahalara belli bir süre verilip, 3213 sayılı Yasa’nın 5177 sayılı Yasa ile değişik 7’nci maddesinde sayılan izinleri almaları konusunda 5177 sayılı Yasa’da açık bir intibak hükmü konmamış, sadece işletme ruhsat talepli sahaların işlemlerinin talep tarihindeki Yasa hükümlerine göre yürütüleceği düzenlemesine yer verilmiştir. İşletme ruhsatlı sahaların bu durumda, süreleri sonuna kadar müktesep hakları korunacak, ruhsat süresi sonunda da temdit işlemleri Yasa’nın 7’nci maddesinde sayılan izinleri almasına bağlı olacaktır. Aksi yönde yapılan uygulamaların maden mevzuatına açıkça aykırı olacağı tartışılmazdır.

Maden Yasası’nda olması arzulanan hükümler Yeni hazırlanan Maden Yasası Değişiklik Taslağı’nda hem madenciyi hem de uygulamacı idareyi rahatlatacak düzenlemelere yer verilmediğini de üzüntüyle izlemekteyiz.

-Yasa’nın 2’nci maddesinde: Yer kabuğunda tabii olarak bulunan, ekonomik değer taşıyan, tabii servet ve kaynaklarla ilgili başka yasal düzenlemelerin dışında bırakılan her türlü madde madendir, diye bir tanım yapılıp, tanıma uyan maddelere 100 hektarı geçmeyecek şekilde maden ruhsatı verilmesi ve bu ruhsatla tüm madenlerin aranıp işletilmesinin sağlanmasını, -Yukarıda değinilen düzenleme olmasa bile karmaşa yaratan I-b grubunun Yasa’dan çıkarılmasını, -Maden ruhsatlarının bölünebilirliğini, -Madenlerden alınan devlet hakkının eşit olmasını, -Hammadde Üretim İzin Belgesi diye bir kavramın Yasa’da yer almamasını, -Maden ruhsatlarının işletme aşamasına geçmediği sürece maden siciline işlenmemesini, ihaleye çıkmadan otomatik aramaya açılmasını, -Üretim yapılmayan/yapılamayan işletme ruhsatlı sahalardan %10 devlet hakkı alınmamasını, -Sahaların İhale edilirken izinlerle ilgili pürüzlerden arındırılmış vaziyette olmasını, böylelikle ayıplı ruhsat ihale edilmemesini, -Ruhsat veya izin olmadan yapılan üretim için düzenlenmiş, 12’nci maddedeki 5 kat cezanın 2 kata indirilmesi iyi olmakla beraber, maddede geçen, “….üretilmiş olup el konulan ve el konulma imkanı ortadan kalkmış olan tüm madenin” ifadesi ile, üretimi yapılmış ve ocak başında bekleyen böylece el konulan maden ile üretilip sevk edilmiş madene aynı cezanın uygulanmasının çelişki arz ettiğinin bilinmesini, kaçak maden üretene “sakın kaçak ürettiğin madeni ocak başında tutma hemen sevk et zira her halükarda sana aynı cezayı yazarım” diyerek kaçak maden sevkinin adeta teşvik edilmemesini, -Madenci ve madenciliğe getirilen bürokratik engeller yerine, insan hayatını tehlikeye atacak faaliyetler konusunda Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığının gereken kontrolü yapması konusunda yetkilendirilmesini (6309 sayılı Maden Yasası’nın 9095’inci maddelerindeki gibi) isterdik.

Yukarıda sıralanan düzenlemelerin yapılması halinde hem madencinin hem de uygulayıcı idarenin rahatlatılacağı kanaatini taşımaktayım.

45

Temel Maden Fiyatları 01.04.2010 01.04.2010 01.04.2010 01.04.2010 01.04.2010

01.04.2010 01.04.2010 01.04.2010 01.04.2010 01.04.2010 01.04.2010

23.03.2010 23.03.2010 23.03.2010 23.03.2010 23.03.2010 23.03.2010 23.03.2010 23.03.2010 23.03.2010 23.03.2010 23.03.2010 23.03.2010 23.03.2010 23.03.2010 23.03.2010

USD / tr. oz USD / tr. oz USD / tr. oz USD / tr. oz USD / tr. oz

YIL SONU FİYATI (31.12.2009)

BİRİM

1950,00 7294,00 2547,00 16740,00 2396,00 18850,00

USD / ton USD / ton USD / ton USD / ton USD / ton USD / ton

YIL SONU FİYATI (31.12.2009)

BİRİM

0,00 2,58 27,27 24,39 37,65 -2,50 3,94 2,83 45,95 13,85 39,29 0,00 0,00 -8,33 15,38

5750,00 7,75 550,00 410,00 1,70 20,00 2750,00 2650,00 11,10 162,50 28,00 39,50 14685,00 45,00 6,50

USD / ton USD / lb.

USD / şişe USD / tr. oz USD / lb.

USD / lb.

USD / ton USD / ton USD / lb.

USD / tr. oz USD / lb.

USD / lb.

USD / ton USD / lb.

USD / lb.

YER

SON FİYAT

BİRİM

390-410 390-410 355-375 6,9-7,1 6,7-6,9

USD / DMT USD / DMT USD / DMT USD / DMTU USD / DMTU

Altın Gümüş Platinyum Rodyum Palladyum

1127,40 17,94 1673,00 2830,00 495,00

METAL

SON FİYAT

% DEĞİŞİM

Aluminyum Bakır Çinko Kalay Kurşun Nikel

2110,00 7880,00 2369,50 18680,00 2182,00 25470,00

8,21 8,03 -6,97 11,59 -8,93 35,12

METAL

SON FİYAT

% DEĞİŞİM

Antimuan Bizmut Civa İridyum Kadmiyum Kobalt Magnezyum Manganez Molibden Rutenyum Selenyum Tantal Tungsten Uranyum Vanadyum

5750,00 7,95 700,00 510,00 2,34 19,50 2858,33 2725,00 16,20 185,00 39,00 39,50 14685,00 41,25 7,50 46 - 48% Konsantre 40% - 42% parça 38% - 40% parça 40% parça 42% - 44% parça

Türkiye Türkiye Türkiye Türkiye Türkiye

2,76 6,47 13,58 6,39 21,03

METAL Krom cevheri (CIF) Krom cevheri (CIF) Krom cevheri (CIF) Manganez cevheri (CIF) Manganez cevheri (CIF)

FerroAlloyNet.com

TARİH 31.03.2010 31.03.2010 31.03.2010 26.03.2010 26.03.2010

1097,10 16,85 1473,00 2660,00 409,00

% DEĞİŞİM

NorthernMiner

TARİH

BİRİM

SON FİYAT

London Metal Exchange

TARİH

YIL SONU FİYATI (31.12.2009)

METAL

New York Mercantile Exc.

TARİH

ton = 1000 kilogram şişe: 76 pound = 34,47 kilogram lb: libre = pound = 0,453 kilogram dmt: (dry metric tonne) kuru bazda metrik ton tr. oz: (troy ons)=31,1 gram dmtu: kuru bazda metrik ton ünite USD: ABD Doları

İMKB’de İşlem Gören Madencilikle İlişkili Şirketler HİSSE ADANA ADBGR ADNAC AFYON AKCNS ALKIM ANACM ASLAN BOLUC BSOKE BTCIM BUCIM CIMSA CMBTN CMENT DENCM EGSER EREGL

46

KAPANIŞ 31.12.09 01.04.10 3,01 1,76 0,31 67,40 6,65 6,65 1,88 82,00 1,60 1,23 6,10 4,80 7,55 19,10 12,00 3,42 1,00 4,50

5,55 3,44 0,65 535,00 7,05 7,80 2,19 182,00 1,93 1,70 7,45 5,50 8,75 31,75 9,90 4,40 1,46 4,70

% DEĞİŞİM 84,39 95,45 109,68 693,77 6,02 17,29 16,49 121,95 20,63 38,21 22,13 14,58 15,89 66,23 -17,50 28,65 46,00 4,44

ŞİRKET ADI

HİSSE

ADANA ÇİMENTO SANAYİİ T.A.Ş.

ADANA ÇİMENTO SANAYİİ T.A.Ş.

ADANA ÇİMENTO SANAYİİ T.A.Ş.

AFYON ÇİMENTO SANAYİ T.A.Ş.

AKÇANSA ÇİMENTO SANAYİ VE TİC. A.Ş.

ALKİM ALKALİ KİMYA A.Ş.

ANADOLU CAM SANAYİİ A.Ş.

LAFARGE ASLAN ÇİMENTO A.Ş.

BOLU ÇİMENTO SANAYİİ A.Ş.

BATISÖKE ÇİMENTO SANAYİİ T.A.Ş.

BATIÇİM BATI ANADOLU ÇİM. SAN. A.Ş.

BURSA ÇİMENTO FABRİKASI A.Ş. ÇİMSA ÇİMENTO SANAYİ VE TİC. A.Ş. ÇİMBETON HZRB.PRE.Y.ELEM.SAN.TİC.A.Ş. ÇİMENTAŞ İZMİR ÇİMENTO FAB. T.A.Ş.

DENİZLİ CAM SANAYİİ VE TİCARET A.Ş.

EGE SERAMİK A.Ş.

EREĞLİ DEMİR VE ÇELİK FAB. T.A.Ş.

GOLTS HZNDR IZMDC IZOCM KONYA KOZAA KOZAL KRDMA KRDMB KRDMD KUTPO MRDIN NUHCM PRKTE SARKY SISE TRKCM UNYEC USAK

KAPANIŞ 31.12.09 01.04.10 40,50 2,94 2,26 23,20 73,00 4,82 0,00 0,81 0,82 0,64 3,54 6,60 11,00 2,84 2,72 1,87 1,86 3,40 1,20

69,00 2,84 2,35 28,75 118,00 3,92 33,25 0,84 0,84 0,64 2,82 8,55 12,60 3,06 3,28 1,99 2,20 4,30 1,46

% DEĞİŞİM 70,37 -3,40 3,98 23,92 61,64 -18,67 -4,32 3,70 2,44 0,00 -20,34 29,55 14,55 7,75 20,59 6,42 18,28 26,47 21,67

ŞİRKET ADI GÖLTAŞ GÖLLER BÖL.ÇİM.SAN.TİC. A.Ş.

HAZNEDAR ATEŞ TUĞLA SANAYİİ A.Ş. İZMİR DEMİR ÇELİK SANAYİ A.Ş. İZOCAM A.Ş.

KONYA ÇİMENTO SANAYİİ A.Ş.

KOZA ANADOLU METAL MAD.İŞL.A.Ş.

KOZA ALTIN İŞLETMELERİ A.Ş.

KARDEMİR K. DEM.ÇEL.SAN.TİC.A.Ş.

KARDEMİR K. DEM.ÇEL.SAN.TİC.A.Ş.

KARDEMİR K. DEM.ÇEL.SAN.TİC.A.Ş.

KÜTAHYA PORSELEN SANAYİİ A.Ş.

MARDİN ÇİMENTO SAN. VE TİC. A.Ş.

NUH ÇİMENTO SANAYİ A.Ş.

PARK ELK. MAD. TEKS. SAN. VE TİC. A.Ş.

SARKUYSAN ELEK. BAKIR SAN. TİC. A.Ş.

T.ŞİŞE VE CAM FABRİKALARI A.Ş.

TRAKYA CAM SANAYİİ A.Ş. ÜNYE ÇİMENTO SANAYİ VE TİCARET A.Ş.

UŞAK SERAMİK SANAYİİ A.Ş.

YASAL UYARI : Burada yer alan veriler IMKB resmi kayıtlarına dayanmaktadır. Verilen hisse senedi bilgileri herhangi bir alım-satım tavsiyesi değildir. Rakamlar yalnızca bilgilendirme amaçlıdır.

Etkinlik Takvimi

Kasım

Eylül - Ekim

Haziran - Temmuz - Ağustos

Nisan - Mayıs

TARİH

AÇIKLAMA

19 - 25 Nisan Bauma 2010 New Munich Trade Fair Centre, Münih, Almanya. Organizasyon: Messe München GmbH URL: www.bauma.de İkinci Uluslararası Blok ve Ara Katlı Göçertme Sempozyumu (Second International Symposium on Block and Sublevel Caving) 20 - 22 Nisan Novotel Langley Hotel, Perth, WA, Avusturalya. E-posta: acginfo@acg.uwa.edu.au URL: www.caving2010.com 21 - 23 Nisan VIII. Uluslararası Madencilik Konferansı (VIII Conferencia Internacional de Mineria-Chihuahua 2010) Chihuahua, Meksika. E-posta: lrasconlopez@hotmail.com 25 - 30 Nisan Uluslararası Kömür Hazırlama Kongresi ve Fuarı (ICPC) Lexington, ABD. URL: www.icpc2010.com 26 - 28 Nisan Uluslararası Minör Metaller Konferansı (International Minor Metals Conference 2010) Londra, İngiltere. URL: www.mmta.co.uk Kanada Madencilik, Metalurji ve Petrol Enstitüsü 2010 Konferansı ve Sergisi (The Canadian Institute of Mining, Metallurgy and Petroleum’s 2010 Conference & Exhibition) 9 - 12 Mayıs Vancouver Kongre & Sergi Merkezi, Vancouver, British Columbia, Kanada. E-posta: cim@cim.org URL: www.cim.org/vancouver2010 Madencilik & Yatırımlar Asya 2010 (Mining & Asia Investment 2010) New District, Şangay, Çin. Organizasyon: SZ&W Group 11 - 13 Mayıs E-posta: info@szwgroup.com URL: www.miningasiaonline.com Küresel Madencilik Teknolojileri Zirvesi (Global Mining Technology Summit 2010) İstanbul, Türkiye Organizasyon: Fleming Gulf 11 - 14 Mayıs Email: abner.francis@fleminggulf.com URL: www.fleminggulf.com Dünya Madencilik Yatırımları Kongresi (World Mining Investment Congress) Londra, Birleşik Krallık. Organizasyon: Terrapinn Ltd 17 - 19 Mayıs E-posta: paul.gilbertson@terrapinn.com URL: www.worldminingcongress.com İkinci Uluslararası Kömür Araştırmaları Konferansı (Second International Conference on Coal Fire Research) (ICCFR2) Berlin, Almanya.

19 – 21 Mayıs Organizasyon: Sino-German Coal Fire Research Initiative (CFRI) E-posta: info@iccfr2.de URL: www.iccfr2.de 12. Uluslararası Enerji ve Mineral Üretiminde Çevresel Koşullar ve Atık Yönetimi (12th International Symposium on Environmental Issues and Waste Management in Energy and 24 - 26 Mayıs Mineral Production) Prag, Çek Cumhuriyeti. URL: www.swemp2010.czu.cz 24 - 29 Mayıs Alta Nikel-Kobalt-Bakır, Uranyum & Altın Konferansı (Alta Nickel-Cobalt-Copper, Uranium & Gold Conference) Perth, Avustralya. URL: www.altamet.com.au 26 - 28 Mayıs IV. Ulusal Jeokimya Sempozyumu Elazığ Organizasyon: Fırat Üniversitesi E-posta: jeokimya@firat.edu.tr URL: web.firat.edu.tr/jeokimya AIMS 2010 – Üçüncü Uluslar arası “Mineral Kaynakları ve Maden Geliştirme” Sempozyumu (AIMS 2010 - Third International Symposium “Mineral Resources and Mine Dev.”) 26 - 27 Mayıs Kármán Auditorium of the RWTH Aachen Üniversitesi, Aachen, Kuzey Rhine-Westphalia, Almanya. E-posta: aims@bbk1.rwth-aachen.de URL: www.aims.rwth-aachen.de 1 - 3 Haziran Dünya Madencilik Yatırımları Kongresi 2010 (World Mining Investment Congress 2010) Londra, Birleşik Krallık. URL: www.terrapinn.com/2010/mining Türkiye 17. Kömür Kongresi Zonguldak Organizasyon: TMMOB Maden Mühendisleri Odası Zonguldak Şubesi 2 - 4 Haziran E-posta: komurkongresi2010@gmail.com URL: www. maden.org.tr 3 - 5 Haziran 6. Çin Uluslararası Kömür Ekipmanları ve Maden Teknik Ekipmanları Sergisi 2010 (CICEME 2010) Bejing, Çin. URL: www.ciceme.com/en/index.asp Euro Mine Fuarı 2010 Skelleftea, İsveç Organizasyon: Nolia AB ve Georange 8 - 10 Haziran E-posta: info@eurominexpo.com URL: www.eurominexpo.com Madencilikte Su 2010 – II Uluslararası Madencilik Sektöründe Su Yönetimi Kongresi (Water in Mining 2010 - II International Congress on Water Management in the Mining 8 - 11 Haziran Industry) Santiago, RM, Şili. Organizasyon: Gecamin E-posta: wim@wim2010.com URL: www.wim2010.com Değerli Metaller ‘10 (Precious Metals ‘10) Falmouth Beach Resort Hotel, Cornwall, Birleşik Krallık.

15 - 16 Haziran E-posta: bwills@min-eng.com URL: www.min-eng.com/preciousmetals10/ 17 - 18 Haziran Nikel Zenginleştirme ‘10 (Nickel Processing ‘10) Falmouth Beach Resort Hotel, Cornwall, Birleşik Krallık. E-posta: bwills@min-eng.com URL: www.min-eng.com 10. Uluslararası Multi-disipliner Bilimsel Jeo-Konferansı ve Fuarı – SGEM 2010 (Ölçüm Jeolojisi & Madencilik Ekolojisi Yönetimi) 20 - 25 Haziran (10th International Multidisciplinary Scientific Geo-Conference and Expo – SGEM 2010 (Surveying Geology & Mining Ecology Management)) Varna, Bulgaristan. Organizasyon: BAS, STEF92 E-posta: sgem@sgem.org URL: www.sgem.org 21 - 23 Haziran Orta Asya Madencilik Kongresi 2010 Almaata, Kazakistan. URL: www.terrapinn.com 15 - 18 Ağustos Uranyum 2010 – 3. Uluslararası Uranyum Konferansı (3rd International Conference on Uranium) Saskatoon, Kanada. URL: www.cim.org MiningWorld Orta Asya – 16. Uluslararası Madencilik ve Metallerin ve Minerallerin Prosesi Sergisi (MiningWorld Central Asia – 16th International Exhibition fort he Mining and 15 - 17 Eylül Processing of Metals and Minerals) Almaata, Kazakistan. URL: www.ite-exhibitions.com, www.mining.uz İlk Uluslararası Cevher ve Maden Atıkları Yönetiminde Riskin Azaltılması Semineri (First International Seminar on the Reduction of Risk in the Management of Tailings and Mine 27 Eylül Waste) Perth, Avustralya. URL: www.minewaste2010.com XII. Uluslararası Cevher Hazırlama Sempozyumu Nevşehir, Türkiye. Organizasyon: Yurt Madenciliğini Geliştirme Vakfı; Hacettepe Üniversitesi 6 - 8 Ekim E-posta: soykan@dekon.com.tr URL: www.imps2010.org PM2010 Kongresi ve Sergisi (Toz Metalurjisi) (World PM2010 Congress & Exhibition) Tuscanny, İtalya. Organizasyon: European Powder Metallurgy Association 10 - 14 Ekim E-posta : pm2010@epma.com URL: www.epma.com/pm2010 MERSEM VII Türkiye Uluslararası Mermer ve Doğaltaş Kongresi Afyonkarahisar, Türkiye. Organizasyon: TMMOB Maden Mühendisleri Odası; Afyon Kocatepe Üniversitesi 14 - 15 Ekim E-posta: mersem7@gmail.com URL: www.mersem.org Arama & Üretim Teknolojileri Zirvesi (Exploration & Production Technology Summit) Teksas, ABD. Organizasyon: World Trade Group 21 - 22 Ekim E-posta: laura.cooper@wtgevents.com URL: www.exproevent.com Bakım Mühendisliği & Maden İşletmecileri Konferansı 2010 (MEMO 2010) Sudbury, Kanada. Organizasyon: Canadian Institute of Mining, Metallurgy and Petro 24 - 27 Ekim E-posta: cmurphy@cim.org URL: www.cim.org 26 - 28 Ekim Goldfields Madencilik Fuarı (Goldfields Mining Expo) Kalgoorlie, Avustralya. URL: www.reedminingevents.com.au VI. Delme - Patlatma Sempozyumu Ankara, Türkiye. Organizasyon: TMMOB Maden Mühendisleri Odası 4 - 5 Kasım E-posta : delpat@maden.org.tr URL: http://www.maden.org.tr/etkinlikler/delpat/index.php?etkinlikkod=103 4 - 5 Kasım II. Ulusal Jeolojik Uzaktan Algılama Sempozyumu Ankara, Türkiye. Organizasyon: MTA E-posta : jeouzal@mta.gov.tr URL: www.jeouzal.org 8 - 9 Kasım Çinko Zenginleştirme ‘10 (Zinc Processing ‘10) Vineyard Hotel, Cape Town, Güney Afrika. E-posta: bwills@min-eng.com URL: www.min-eng.com 10 - 12 Kasım Proses Mineralojisi ‘10 (Process Mineralogy ‘10) Vineyard Hotel, Cape Town, Güney Afrika. E-posta: bwills@min-eng.com URL: www.min-eng.com 11 - 14 Kasım Maden Türkiye 2010 Fuarı - Tüyap Fuar ve Kongre Merkezi E - 5 Karayolu, Gürpınar Kavşağı 34522 Büyükçekmece – İSTANBUL URL: www.tuyap.com.tr 13 - 14 Kasım Biyo ve Hidrometalurji 2010 (Bio and Hydrometallurgy 2010) Vineyard H., Cape Town, G. Afrika. URL: www.min-eng.com/biohydromet10/ 16 - 18 Kasım Çin Madencilik 2010 (China Mining 2010) Kolkata, Hindistan. E-posta: s.bose@cii.in Maden Kapatılması 2010 (Mine Closure 2010) Santiago, RM, Şili. Organizasyon: Australian Centre for Geomechanics 23 - 26 Kasım E-posta: mc@mineclosure2010.com URL: www.mineclosure2010.com 25 - 28 Kasım Natural Stone 2010 7.Uluslararası Mermer, Doğal Taş Ürünleri ve Teknolojileri İstanbul, Türkiye Organizasyon: CNR Ekspo E-posta: info@fuartakip.com URL: www.cnrexpo.com

47

Reklam Ä°ndeksi

Seri Ä°lanlar Saha ve Cevher AlÄąmÄą

Ă–n kapak

Ön kapak içi

Sayfa 1

Kauçuk contalĹ aç-kapa ve kontrol vanalarĹ

PTFE contalÄą ASIT vanalarÂ?

LĂźtfen ilan kodu ile baĹ&#x;vurunuzu yapÄąnÄąz! Ä°lan Kodu KS-A: Ege-Akdeniz bĂślgelerinde, arama veya iĹ&#x;letme ruhsatlÄą, %40 ĂźstĂź tenĂśrde krom sahalarÄą aranÄąyor.

Mevcut analiz raporlarÄą, ruhsat fotokopisi, varsa jeoloji-jeofizik raporlarÄą, sondaj loglarÄą, sahaya ait fotoÄ&#x;raflar, fiyat talebi ile birlikte detaylÄą bilgiyi info@madenruhsat.com adresine iletiniz. Ä°lan Kodu KC-A: 5000 ton krom, %42 ve Ăźzeri tenĂśr için, Mersin LimanÄąnda FOB fiyat tekliflerinizi iletiniz. SGS Raporu olmayan teklifler dikkate alÄąnmayacaktÄąr. Ä°lan Kodu MC-A: 5000 ton manganez, %35 ve Ăźzeri tenĂśr için, Mersin LimanÄąnda FOB fiyat tekliflerinizi iletiniz. SGS Raporu olmayan teklifler dikkate alÄąnmayacaktÄąr.

Cevher alÄąmlarÄąnÄąn devamlÄąlÄąÄ&#x;Äą vardÄąr. Tekliflerinizi lĂźtfen info@madenruhsat.com adresine gĂśnderiniz.

"Ć Â‘OE‘S‘D‘ EBZBO‘NM‘ ĂŽBNVS WF HSBOĂ M 1JOĂŽ WBOBMBS‘

Vanalar arÄązalandÄą. Tesis tamamen durdu.

14 saatlik Ăźretim kaybÄą var. Yedek parça mevcut deÄ&#x;il. Bu kadarÄą yeter! Bu tam EBRO ya gĂśre bir iĹ&#x;. BĂśylece dĂźnyanÄąn heryerinde acil yardÄąm ve sĂźrekli sabit kalite alabileceÄ&#x;im.

www.penamaden.com

Ä°stanbul Ofis Hekimata Caddesi 53 Emirgan SarÄąyer 34467 Ä°stanbul TĂœRKÄ°YE Tel: +90 212 323 56 90 Faks: +90 212 323 68 57

Merkez Ofis Koza Sokak 59 GOP 06700 Ankara TĂœRKÄ°YE Tel: +90 312 443 00 70 Faks: +90 312 443 00 69

BĹçaklĹ sßrgßlß vanalar

Ankara Servis Ä°vedik Organize Sanayi BĂślgesi 648. Sokak 6 06370 Ankara TĂœRKÄ°YE Tel: +90 312 394 62 64 Faks: +90 312 394 62 67

Ä°stanbul Servis Ä°STOÇ 2.Ada 122 Ä°kitelli 34552 Ä°stanbul TĂœRKÄ°YE Tel: +90 212 659 76 20 Faks: +90 212 659 76 30

&#30 "3."563&/ 0UPNBTZPO 4JTUFNMFSJ 4BO WF 5JD -UE 4UJ

7"/" 6;."/-"3*

5FM

XXX FCSP DPN US UFLOJL!FCSP DPN US

"-."/ ,"-Ĺ’5&4Ĺ’

Sayfa 2

Sayfa 4

Sayfa 7

Sayfa 9

Sayfa 13

Sayfa 29 .BEFO .Ă IFOEJTMJǘJOEF ,PNQMF (14 6ZEV ,POVN #FMJSMFNF ¹Ú[Ă NMFSJ .BHFMMBO 5SJUPO 4FSJTJ &M 5JQJ (14 .PEFMMFSJ JMF /FMFS :BQBCJMJSJ[ %FUBZM‘ 5Ă SLJZF UPQPǘSBGZBT‘ LBSBZPMMBS‘ LĂšZ ZPMMBS‘ IBSJUBT‘ JMF LVMMBO‘O MJL QBGUB T‘O‘SMBS‘ WF JTJNMFSJ JMF IBOHJ QBGUBEB PMEVǘVOV[V HĂšSĂ O &MJOJ[EF CVMVOBO SBTUFS UBSBON‘Ǿ IBSJUBMBS‘ LFOEJOJ[ LPMBZM‘LMB ZĂ LMFZJO /PLUB WF J[ LBZEFEJO LBZEFEJMNJÇľ OPLUBZ‘ BSB[JEF CVMVO :Ă SĂ ZFSFL WFZB LÚǾF OPLUBMBS‘OEBO BMBO IFTBQMBZ‘O .BEFO TBIBO‘[‘O OFSFTJOEF PMEVǘVOV[V BO‘OEB HĂšSĂ O )FSIBOHJ CJS IBSJUB LPPSEJOBU TJTUFNJOEF LPOVNVOV[V UBZJO FEJO )FSI "TLFSJ TUBOEBSUMBSEB TV HFĂŽJSNF[ WF EBSCFMFSF EBZBO‘LM‘ ZBQ‘ #V VZHVMBNBMBS‘ NFUSF IBTTBTJZFUMF HFSĂŽFLMFÇľUJSFCJMJSTJOJ[

.BHFMMBO .PCJMF .BQQFS .PEFM (14 JMF /FMFS :BQBCJMJSJ[ ĆžTUFS NBEFO TBIBMBS‘O‘[‘ JTUFS KFPMPKJ IBSJUBMBS‘O‘[‘ 4IQ 5BC %YG /DO GPSNBUMBS‘OEBLJ WFSJZJ BSB[JZF UBǾ‘Z‘O ,FOEJ IBSJUBO‘[‘ LFOEJOJ[ ZĂ LMFZJO ĆžTUFEJǘJOJ[ HJCJ SFOLMFOEJSJO "SB[JEF BO‘OEB CVMVOEVǘVOV[ ZFSJ HĂšSĂ O "SB[JEF BO‘OEB CJMHJMFSJ HĂ ODFMMFZJO ZFOJ CJMHJ HJSJÇľJ ZBQ‘O 3BTUFS IBSJUBO‘[‘ BMU‘M‘L PMBSBL LVMMBO‘O #V VZHVMBNBMBS‘ NFUSF IBTTBTJZFUMF HFSĂŽFLMFÇľUJSFCJMJSTJOJ[

.BHFMMBO .PCJMF .BQQFS $9 .PEFM (14 JMF /FMFS :BQBCJMJSJ[

:VLBS‘EBLJ Ú[FMMJLMFSF JMBWF PMBSBL w HFOJǾ EPLVONBUJL FLSBO $034 53 VZVNMV DN BMU‘ IBTTBTJZFU

:à LTFL IBTTBTJZFUMJ NFUSFBMU‘ LPOVN CFMJSMFNF

.BEFO )BSJUBMBS‘O‘[‘ JTUFS WFLUÚS JTUFS SBTUFS PMBSBL LBUNBO LBUNBO BZO‘ QSPKFZF Zà LMFZJQ BSB[JZF UBǾ‘Z‘O DN IBTTBTJZFUMJ à Sà OMFSJNJ[ JÎJO CJ[J BSBZ‘O

Sayfa 24-25

Sayfa 33

3 Size Yeni Bir Idea LazÄąm Kisilere ve sirketlere Ăśzel web tasarÄąmÄą Google Analytics, Adwords, Adsense ve Arama Motoru Optimizasyonu IsteÄ&#x;e Ăśzel web tabanlÄą programlama E-Dergi, FotoÄ&#x;rafçĹlÄąk, Multimedya - TanÄątÄąm CDsi Cevizlidere Mah. 1226. (Eski 14.) Sokak 11/2 - Çankaya/ANKARA Ofis: +90-312-472-6216 (10:00 - 18:00) Fax: +90-312-472-6217 (10:00 - 18:00) www.ideakup.com - info@ideakup.com

Sayfa 43

Arka kapak içi

Arka kapak

Reklam Rezervasyon

Madencilik Tßrkiye Dergisi Cevizlidere Mah 1226. Sok. (Eski 14. Sok.) Çankaya Apt. 11/2 Çankaya / Ankara Tel: 0 (312) 472 62 16 Faks: 0 (312) 472 62 17 reklam@madencilik-turkiye.com

3 Size Yeni Bir Idea Lazım Kisilere ve sirketlere özel web tasarımı Google Analytics, Adwords, Adsense ve Arama Motoru Optimizasyonu Isteğe özel web tabanlı programlama E-Dergi, Fotoğrafçılık, Multimedya - Tanıtım CDsi Cevizlidere Mah. 1226. (Eski 14.) Sokak 11/2 - Çankaya/ANKARA Ofis: +90-312-472-6216 (10:00 - 18:00) Fax: +90-312-472-6217 (10:00 - 18:00) www.ideakup.com - info@ideakup.com