OP]INA ZAVIDOVI]I* Prijeratna op}ina Zavidovi}i imala je povr{inu teritorije 2 590 km . Po popisu stanovni{tva iz 1991. godine op}ina Zavidovi}i je imala 57.153 stanovnika. Nacionalna struktura stanovni{tva bila je: Bo{njaka 34.341 (60,1%), Srba 11.637 (20,4%), Hrvata 7.519 (13,2%), Jugoslovena 2.703 (4,7%) i ostalih 953 (1,6%). Patriotske snage Zavidovi}a su osjetile {to se sprema, pa su otpo~ele neke pripreme koje su bile mogu}e, za sudbonosno vrijeme koje se pribli`avalo. Op}inski {tab TO Zavidovi}i formiran je 22. aprila 1992. godine. U tom po~etnom periodu imao je za sebe vezane Vod vojne policije, Jedinicu za specijalne namjene (oko 200 boraca), popularno nazvane „Harisovi specijalci” po njenom komandantu Harisu ]ati}u. Formirano je i sedam odreda TO, koji }e biti osnova za formiranje ve}ih organizacionih sastava: 19. decembra 1992. godine formirana je 318. brdska brigada Zavidovi}i; 15. novembra 1993. formirana je 320. brdska brigada Zavidovi}i; spajanjem ovih dviju brigada nastala je, 29. septembra 1994. godine, 328. brdska brigada Zavidovi}i; u drugoj polovini 1994. godine formiran je ^etvrti manevarski bataljon. Od marta 1993, godine u Zavidovi}ima postoji Operativna grupa „Bosna”, koja je u aprilu 1995. godine preformirana u 35. diviziju. *- podaci nemaju zvani~ni karakter
765
Jedinice op}ine Zavidovi}i vodile su intenzivna borbena djejstva. Pored stalnih odbrambenih aktivnosti (najzna~ajnija je odbrana sela Smajlba{i}a i Bra{ljevine), izvele su zna~ajna oslobodila~ka djejstva. U 1992. godini oslobo|eni su greda Klek, naselje „Drugi kilometar�, zna~ajni prostori na Blizni i Vrljaji, a kruna svih bitaka u ovoj ratnoj godini je osloba|anje naselja Gostovi} (15. decembar 1992. godine). U 1993. godini najzna~ajnije bitke su bile odbrambenog karaktera a vo|ene su protiv zdru`enih neprijatelja. Po svojoj `estini i kriti~nosti nastale situacije po grad i slobodne teritorije, svakako treba pomenuti napade agresora od 13. avgusta i 26. septembra 1993. godine, ~iji je cilj bio ovladati lijevom obalom rijeke Bosne a zatim me|urije~jem Bosne i Krivaje (lijeva obala). Godina 1994. je ponovo bila rezervirana za oslobodila~ka djejstva. Oslobo|eni su: Varda, Stoli}, kota 715 prema Vozu}i. Treba pomenuti pobjede na Davulijama i gredi Malovan. Ostat }e zapam}ene pobjede iz 1995. godine, kojima 328. sbbr Zavidovi}i bilje`i zapa`en uspjeh u borbama za Podsijelovo, Gaj, Jezera, Paljenik, Bliznu, Vozu}u. Slavna 328. brdska brigada ostat }e sinonim za sve zavidovi}ke jedinice, za `rtvu i borbu za opstanak, za pobjede, ponos i slavu, za slobodnu zavidovi}ku op}inu.
766
767
768
769
770
TRIDESET PETA DIVIZIJA Neka ovu pjesmu ~uje cijeli svijet. Neka sve trube sad zasviraju. Ova }e Armija za svoju zemlju mrijet, i istjerat }e one, {to bi da je diraju. Moja mati, nemoj plakati, tvoj sin opet }e se tebi vratiti. Ali, prije toga, ako Bog da moram dugove nekima naplatiti. Refren: Svi za jednog, jedan za sve u Armiji Bosne i Hercegovine. Lijepa k’o sunce, {to nam sija, Trideset peta divizija.
771
PJESMA O TRISTA DVADESET OSMOJ BRIGADI (narodna)* Tristo dvadest osma brigada, brigada Zavidovi}a grada, u pobjede nove kre}e do slobode stati ne}e. Kolone mladih momaka, brigada istinskih junaka, za Bosnu se, majku, bori da slobodu opet stvori. Agresor }e sve da plati, oduzeto da nam vrati, to im Zilka** poru~uje. Ova pjesma nek’ se ~uje. Tristo dvadest osma brigada, brigada Zavidovi}a grada, u pobjede nove kre}e do slobode stati ne}e. * - Autor teksta: Nusret Mehi} **- „Zilka” je pukovnik Fuad Zilki}. Obavljao je du`nosti komandanta Op}inskog {taba TO Zavidovi}i, komandanta 320. brdske brigade Zavidovi}i a zatim komandanta 328. brdske brigade Zavidovi}i. Nosilac je ratnog priznanja „Zlatni ljiljan”.
772
TRISTO DVADESET OSMA BRIGADA (narodna)* Pamtit }e se ru`ni snovi i mezari i jad ovaj. Svaki od nas znat }e, bosanstvo da brani. Branioci Bosne mi smo, Tristo dvadeset osme slavne**, Zavidovi}ima, na{em gradu, podarismo dar slobode. Evo nas u tvom krilu, najmiliji na{ grade, selam tebi, zemljo Bosno, `ivi nam ponosno. Refren: Gazije su ovo, majko, slavni su heroji. Tristo dvadeset osma stupa, ka vje~noj slobodi. * - Autor teksta i izvo|a~: Nusret Mehi} **- Spajanjem 318. i 320. brdske brigade Zavidovi}i, 29. septembra 1994. godine, formirana je 328. brdska brigada. Po~asni naziv „Slavna� dobila je 01. decembra 1995. godine.
773
^ETVRTI MANEVARSKI BATALJON* Sunce ovdje isto sija kao kod ku}e, ista zemlja, isti ljudi, ovo Bosna je. To je moja domovina, zemlja bosanska, sve ostalo je sudbina, granate, ki{a i pra{ina. Al’, vratit }u se ja, ako Bog da i moja ~eta sva, in{allah, samo molim, da nas ~uva Bog, momke ^etvrtog manevarskog**. Refren: Pitala me ni{ta nisi kad sam po{ao samo dvije suze na obrazu sam spazio. Uvijek no}u, kad se budim, o tebi razmi{ljam ta dva tvoja suzna oka, i vrele usne boje tre{anja.
* - Autor teksta: Senad Kova~i} Izvo|a~i: Senad Kova~i} i Edib Avdi} **- 4. manevarski bataljon 3. korpusa Armije RBiH formiran je 23. augusta 1994. godine u Zavidovi}ima. U njegov sastav su u{li prekaljeni borci 318. i 320. brdske brigade iz Zavidovi}a.
774
Fuad Zilki} – „Zilka”, komandant 328. bbr Zavidovi}i
Borci 328. bbr Zavidovi}i na polo`aju (Dolina Krivaje, oktobar 1993. godine)
775
Razgovor starje{ina Komande 328. bbr i OG "Bosna" sa rukovodstvom Ratne bolnice Zavidovi}i
Obra}anje Harisa ^ati}a na priredbi i dru`enju boraca 4. manevarskog bataljona Zavidovi}i sa stanovnicima doline Gostovi} (oktobar, 1994. godine) 776
Smotra Izvi|a~ko-diverzantske ~ete 328. sbbr (Zavidovi}i, april 1994. godine)
Bofors protiv Boforsa – posluga PAT-a 40 mm kakanjske, 329. bbr na polo`aju u rejonu Junuzovi}a naspram neprijateljskog Boforsa na polo`aju Blizna 777
Smotra bataljona Zavidovi}i (Zavidovi}i, novembar 1994. godine)
Borci 3. ~ete 4. manevarskog bataljona Zavidovi}i (jesen, 1994. godine) 778
Pionirsko odjeljenje 4. manevarskog bataljona Zavidovi}i (jesen, 1994. godine)
Smotra jedinica 328. sbbr Zavidovi}i (prolje}e, 1995. godine) 779
Artiljerci na polo`aju
Pred napad na Vozu}u - narod je okitio svoje tenkove
Poslije Vozu}ke operacije – dio ratnog plijena 328. bbr Zavidovi}i 780