In de voetsporen van Van Gogh in de Borinage by visitMons

Vincent van Gogh - Moissonneur à la faucille (d'après Jean -François Millet) - ca1880 - Dessin - 55,5 x 30,5 cm © Uehara Museum of Modern Art, Shimoda, Japan

EDITORIAL HET GEZAMENLIJK TOEGANKELIJK MAKEN VAN VAN GOGHS ERFGOED IN EUROPA

4 9

2 1

17 12 13

15 11

C 3

B 6 16

Van Gogh locaties en musea in 4 landen 1 2 3 4

5 6 7

8 18

9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21

19 20

A B C D E F

Locaties Zundert (1853-1864 & 1868-1869) Zevenbergen (1864-1866) Tilburg (1866-1868) Den Haag (1869-1873 & 1881-1883) London (1873-1875) Helvoirt (1874) Parijs (1874 & 1875-1876) Ramsgate (1876) Isleworth (1876) Dordrecht (1877) Amsterdam (1877-1878) Brussel (1878 & 1880-1881) Borinage (1878-1880) Etten-Leur (1881) Drenthe (1883) Nuenen (1883-1885) Antwerpen (1885-1886) Parijs (1886-1888) Arles (1888-1889) Saint-Rémy-de-Provence (1889-1890) Auvers-sur-Oise (1889-1890) Musea Van Gogh Museum, Amsterdam Kröller-Müller Museum, Otterlo Het Noordbrabants Museum, ‘s-Hertogenbosch BAM (Museum voor Schone Kunsten), Bergen Musée d’Orsay, Parijs Fondation Vincent van Gogh, Arles

MEER INFORMATIE: www.VANGOGHEUROPE.EU

Als je vraagt om zomaar willekeurig enkele namen van kunstenaars op te noemen, is de kans groot dat Vincent van Gogh op het lijstje voorkomt. En dat heeft een reden: zijn tumultueuze levenswandel en zijn opmerkelijk oeuvre hebben hun sporen nagelaten in de geest van de mensen, en vooral bij de mensen van de Borinage en Mons die zich voor altijd verbonden voelen met deze immense artiest. Het is in de regio Mons-Borinage dat hij zijn predikantenleven inruilde voor dat van kunstenaar. Hij legde zijn Bijbel neer en nam de penselen in de hand, zoals hij het zelf beschreef in een brief aan zijn broer Theo. Zijn verblijf in onze regio was kort (van december 1878 tot oktober 1880), maar intens. Net zoals zijn kunstenaarscarrière kort was in tijd, maar blijft fascineren door zijn buitengewone expressiviteit. Van Vincents periode in de Borinage, die door geschiedenisboeken soms over het hoofd gezien wordt, zijn er nog restanten. U kan hier wandelen in de voetsporen van een opmerkelijke kunstenaar. Ik stel u graag twee huizen voor die onder impuls van ‘Mons 2015, Culturele Hoofdstad van Europa’ zijn herrezen en die u uitnodigen om symbolisch onder te duiken in een brok kunstgeschiedenis. Er is het huis van Wasmes waar Van Gogh leefde in een kamer met zicht op de mijn van Marcasse en later in een hok om zo in dezelfde armoede te leven als de mijnwerkers. Daarnaast ook het huis van Cuesmes waar hij een klein kamertje betrok tot oktober 1880. De twee plaatsen zijn de laatste getuigen van de tijd van de steenkool en vormden het decor waarin deze grote artiest geboren werd. Maar dit zijn zeker niet de enige sporen van meneer Van Gogh die u kan ontdekken. Er is meer. U kan onze app ‘Visit Mons’ installeren om zo intenser te kunnen genieten van deze regio. U vindt er een parcours met geo-localisatie: ‘In de Voetsporen van Van Gogh’. Het Huis voor Toerisme van Mons biedt u ook verschillende bezoeken aan onder begeleiding van een gids die u de geboorte van de kunstenaar Van Gogh van dichtbij laten meemaken. Veel leesplezier aan allen.

Nicolas MARTIN Voorzitter van het Huis van Toerisme van Mons en zijn regio. Parlementslid en Eerste Schepen van de stad Mons

Cover foto

inhoud

AMSTERDAM 3h

LONDON

ESSEN

3h AMSTERDAM 3h

BRUGGE

ANTWERPEN

LONDON

1h40

BRUXELLES/BRUSSEL

1h20

ESSEN

45mn BRUGGE

LILLE

1h30

1h40

BRUXELLES/BRUSSEL

1h20

45mn

LILLE VALENCIENNES

30mn

1h30 CHARLEROI

30mn

Chemins de fer Autoroutes Aéroports

2h 2h30

LIÈGE

2h 2h30

NAMUR

3h KÖLN

NAMUR

CHARLEROI

30mn

LIÈGE

30mn

VALENCIENNES

KÖLN

ANTWERPEN

REIMS

Vincent van Gogh Moissonneur à la faucille (d'après Jean -François Millet) ca1880 - Dessin - 55,5 x 30,5 cm © Uehara Museum of Modern Art, Shimoda, Japan

Chemins de fer N

Autoroutes Aéroports

50km

PARIS

50km

In de Voetsporen van Van Gogh in de Borinage

Onderweg naar Mons : Brussel.............................................56 Km Namen............................................. 76 Km Gent.................................................92 Km Antwerpen.................................... 103 Km Brugge............................................ 119 Km

Cologne.........................................242 Km Parijs..............................................250 Km Amsterdam...................................275 Km London...........................................337 Km

Met de trein: Twee treinen per uur verbinden Mons met Brussel. Voor de uurregeling : www.belgianrail.be Met het vliegtuig De Luchthaven van Charleroi, Brussels South bevindt zich op 30 minuten van het centrum. Brussels-South verbindt Mons met een honderdtal internationale bestemmingen. Meer info op : www.charleroi-airport.com De luchthaven van Zaventem bevindt zich op 50 minuten van Mons en verbindt de stad met 41 verre en 163 dichte bestemmingen. Meer info op : www.brusselsairport.be

visitMons Grand-Place (Grote Markt), 27 – 7000 Mons / Tel : +32 (0) 65-33.55.80 / Website : www.visitmons.be / E-mail : info.tourisme@ville.mons.be / Uitgegeven door Dienst Toerisme Stad Mons / Uitwerking : Quentin Dardenne / Teksten : Caroline Dumoulin / Nagelezen door : Marie Bertouil, Arnaud Godart, Filip Depuydt, Xavière Minet, Laurence Van Oost, Sophie Demeester, Tiziana Pitzalis / Verantwoordelijke uitgever : Natacha Vandenberghe, Directrice Drukwerk : IPM Printing / Grafisch ontwerp : Okidoki Design De uurregelingen, tarieven en informatie in deze gids zijn louter indicatief en gebaseerd op de gegevens die ons ter beschikking werden gesteld door de verschillende actoren eind 2015. Deze gids mag niet gezien worden als een contract en de uitgever kan niet verantwoordelijk gesteld worden in geval van fouten, onduidelijkheden en wijzigingen van latere datum. Mochten er ondanks de zorg waarmee dit document is opgesteld en nagelezen toch fouten staan in dit document dan kunnen noch de Dienst voor Toerisme noch zijn partners die deze gids hebben mogelijk gemaakt, hiervoor verantwoordelijk worden gesteld.

tijdlijn............................................................... 6 VAN GOGH IN DE BORINAGE.......................... 8 PARCOURS VAN GOGH................................... 11 1. HUIS VAN GOGH IN CUESMES............................. 12 2. OUDE STATION VAN PÂTURAGES.......................... 14 3. MIJNSITE VAN MARCASSE................................... 15 4. HUIS Van Gogh IN WASMES.............................. 16 5. SITE VAN GRAND-HORNU.................................. 18 Nog meer om te zien.................................. 20 6. SALON DU BÉBÉ.............................................. 20 7. BUSTE VAN VAN GOGH ..................................... 21

DOOR OSSIP ZADKINE (1890-1967)

8. PROTESTANTSE TEMPEL VAN PETIT WASMES............ 22 9. STEENKOOLMIJN VAN L’AGRAPPE ....................... 23 10. QUINQUET.................................................... 24 11. LA GAGANE................................................... 24 12. PASS............................................................ 25

Met de steun van het Commissariaat generaal voor Toerisme en Hainaut Tourisme V.Z.W.

TIJDSLIJN GEBOORTE 30 maart 1853

1869

› › 1879

› 1881

VAN WASMES NAAR CUESMES Vanaf 1 februari wordt hij – zes maanden op proef – benoemd tot lekenpredikant in Wasmes. Ook deze proefperiode wordt niet verlengd. Hij verhuist naar Cuesmes waar hij werkt als vrijwillig-predikant. De relatie met zijn familie verslechtert. Van Gogh verzorgt zich niet meer en glijdt af naar een depressie. KUNSTENAARSOPLEIDING Op aanraden van Theo beslist Vincent zich terug te gooien op een kunstenaarscarrière. Hij kopieert etsen van Jean-François Millet en illustraties van de ‘Cours de dessin’ van Charles Bargue, ondertussen gaat hij in oktober in Brussel wonen waar hij tekenlessen gaat volgen in de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten.

1889

›

› 1880

PREDIKANT Hij geeft zijn studies op en mag een opleiding tot predikant volgen in Laken (Brussel). Na de proefperiode van drie maand moet hij de opleiding verlaten. Hij vertrekt naar de Borinage, waar hij zijn leven zal wijden aan de evangelisatie van de mijnwerkers.

1888

›

1878

OP ZOEK NAAR ZICHZELF Ontslagen bij Goupil & Cie, wordt hij hulpleraar en hulppredikant in Engeland. Hij keert terug naar Nederland waar hij in een boekhandel werkt en daarna theologie gaat studeren in Amsterdam.

1886

›

› 1876

IN DE KUNSTHANDEL Op voorspraak van zijn familie, wordt hij aangenomen bij de kunstgalerij Goupil & Cie uit Den Haag. Later wordt hij overgeplaatst naar de bijhuizen van Parijs en Londen.

›

Vincent Willem van Gogh wordt geboren in Groot-Zundert. Hij is de oudste zoon van Theodorus Van Gogh, een predikant en Anna Cornelia van Gogh-Carbentus. Het gezin krijgt nog meer kinderen: Anna (1855), Theo (1857), Elisabeth (1859), Willemien (1862) en Cor (1867).

1881

1890

HOLLANDSE PERIODE Theo wordt de nieuwe directeur van het Parijse bijhuis van Goupil & Cie aan de boulevard Montmartre. Hij zorgt ervoor dat zijn broer Vincent niets te kort komt. In ruil stuurt Vincent hem zijn werk op. Van Gogh experimenteert met verschillende etsen schildertechnieken. Het boerenvolk is het belangrijkste onderwerp van zijn werk. De Aardappeleters is zijn eerste grote werk met menselijke figuren. EEN ARTISTIEKE OMMEKEER Na een korte periode aan de academie van Antwerpen, vertrekt Vincent in maart 1886 naar Parijs. Hij gaat er bij broer Theo wonen en volgt lessen in het atelier van Fernand Cormon. Hij ontdekt er de werken van de impressionisten en verdiept zich in Japanse prenten. Door deze ontdekking breekt Van Gogh met wat hij daarvoor maakte, zijn kleurenpallet en zijn tekenstijl veranderen compleet. OP ZOEK NAAR HET LICHT In februari vertrekt Van Gogh naar Arles op zoek naar “lucht en licht”. Hij heeft stilaan zijn eigen stijl gevonden. In oktober komt Paul Gauguin een paar weken bij hem logeren in het gele huis. Hun karakters en hun artistieke ideeën botsen en de spanning is om te snijden. Eind december raakt Van Gogh helemaal van de kaart, in een vlaag van zinsverbijstering snijdt hij een stuk van zijn oor af. IN DE PSYCHIATRISCHE KLINIEK Na verschillende zenuwaanvallen laat Van Gogh zich interneren in het ‘Asile de Saint-Paul-de-Mausole’ in de buurt van Saint Remy. In zijn heldere momenten blijft hij schilderen en tekenen. Zijn stijl evolueert, zijn werk wordt levendiger en ritmischer, zijn kleurenpallet verzacht. PLOTSE DOOD In mei vertrekt hij naar Auvers-sur-Oise, in de buurt van Parijs waar hij verder experimenteert en zoekt naar de kunstenaar Van Gogh. Op 27 juli schiet hij zichzelf een kogel in de borst. Twee dagen later bezwijkt hij aan zijn verwondingen. Theo staat bij zijn sterfbed. Vincent van Gogh wordt begraven in Auvers.

Vincent van Gogh, Mineurs dans la neige, 1880, dessin, 44 x 55 cm. © Kröller-Müller Museum, Otterlo

VAN GOGH IN DE BORINAGE EEN BROKJE GESCHIEDENIS

VAN GOGH IN DE BORINAGE

De geschiedenis van de Borinage hangt volledig samen met die van de steenkoolontginning. Het woord ‘Borinage’ is afgeleid van ‘borin’ wat een bijnaam was voor de mijnwerkers uit de regio Mons en Noord-Frankrijk. Vandaag wordt het woord gebruikt voor alle inwoners van deze regio die het zwart van vroeger heeft ingeruild voor het groen van de natuur.

Overtuigd van zijn eigen goddelijke roeping is Van Gogh er zich al gauw van bewust dat de Borinage de gedroomde plaats is om zijn droom en evangelische missie te volbrengen.

De industriële ontginning van steenkool zet de traditie van ambachtelijke steenkoolwinning verder die al sinds de dertiende eeuw en masse gebeurt in deze regio. Tijdens de industriële revolutie van de negentiende eeuw beleven de mijnen hun topperiode. In die tijd moet er heel diep geboord worden om nieuwe steenkoollagen te vinden wat regelmatig leidt tot « grauwvuur » : een plotse explosie veroorzaakt door ontsnappend mijngas. Het was ook een tijdperk dat getekend werd door pure miserie bij de arbeiders en sociale onrust. Van de rijkdom die de Borinage als grootste steenkoolbekken van Europa genereerde, zagen zij weinig of niets. Het is in deze historische context dat Vincent van Gogh zich komt nestelen in onze regio.

Na zijn aankomst in december 1878, verblijft hij even in Pâturages maar nog dezelfde maand verhuist hij naar Wasmes waar hij in februari 1879 een proefperiode van zes maanden mag starten. Zijn zending wordt niet verlengd, men vindt dat Van Gogh elk talent om voor een groep te spreken mist. Van Gogh verhuist in augustus 1879 naar Cuesmes waar hij als vrijwilliger de taak van predikant op zich neemt. In Cuesmes verblijft hij in het begin bij de leraar-predikant Edouard Joseph Francq in de Rue du Pavillon 5 voor hij zeven maanden later verhuist naar het nummer 3 bij de familie van de mijnwerkersploegbaas, Charles Decrucq (het huidige Maison Van Gogh). Van Gogh huurt er een klein kamertje tot oktober 1880. Dat het Vlaams College van Evangelisten van Brussel niet langer met Vincent wil werken, ervaart de familie in Nederland als een nieuwe mislukking. Zij maken zich meer dan ooit zorgen om de toekomst van hun oudste zoon. Ze stellen hem duizend en een mogelijke professionele carrières voor, maar Van Gogh trekt zich gekwetst terug en zal gedurende een volledig jaar niet meer schrijven aan zijn ouders. Van Gogh voelt zich verloren. Hij weet niet waar hij heen moet en weet nog minder hoe hij de band met zijn familie moet herstellen.

Vincent van Gogh, Usine de coke au Borinage, 1879, dessin, 26,4 x 37,5 cm. © Van Gogh Museum, Amsterdam

Omdat hij in die periode geen brieven schrijft, weten we niet goed hoe hij zijn dagen doorbrengt. Wel weten we dat hij veel tekent. Hij vindt zijn inspiratie in de mensen rondom hem, zoals de familie Decrucq. Hij laat zich ook inspireren door de omgeving zoals we kunnen zien in een van de weinige tekeningen uit deze periode die bewaard zijn gebleven, ‘De cokesfabriek La Gagane’ in Flenu getekend in 1879. In juni 1880 neemt Vincent opnieuw contact met zijn broer Theo om hem te bedanken voor zijn financiële steun en hij legt hem uit dat hij zich ondanks de hele impasse erg nuttig voelt in wat hij doet. In een brief aan zijn broer gedateerd augustus 1880 kondigt Vincent aan dat hij kunstenaar zal worden. Hij oefent zijn vingers blauw om de basis van het schildersambacht te leren, hij laat zich helpen door het boek ‘Alphabet du dessin’ (Tekenalfabet) van Armand Théophile Cassagne dat hij van voor naar achter bestudeert. Zijn broer Theo moedigt hem aan om door te zetten. Hij stuurt Vincent afdrukken en kopieën van kunstenaars die hij bewondert zoals Jean-François Millet. Hij stuurt hem ook de boeken van Charles Bargue toe, ‘Exercices au fusain’ (Tekenen met Houtskool) en ‘Cours de Dessin’ (Tekenlessen). Vincent vindt het kamertje dat hij huurt van de Decrucqs al vlug te klein voor zijn nieuwe passie. Hij zal de Borinage verlaten en naar Brussel trekken waar hij andere artiesten kan opzoeken en waar hij een echte tekenopleiding volgt vanaf november 1880.

Van al het tekenwerk dat Van Gogh in zijn Borinage-tijd heeft gemaakt is er maar heel weinig bewaard. Hij heeft het grootste deel zelf vernield. Maar er zijn er toch nog een paar : • De cokesfabriek La Gagne in Flénu, gemaakt in de zomer van 1879 en vandaag in het Van Gogh Museum van Amsterdam; • Mijnwerkers in de sneeuw, « gekrabbel » bijgevoegd bij een brief aan broer Theo in september 1880; • De Maaier (naar een werk van JeanFrançois Millet), vandaag in het Uehera Museum of Modern Art, Japan ; • De Huizen «Magros» en «Zandmennik», twee tekeningen door de tekenaar cadeau gedaan aan Charles Decrucq, vandaag in de National Gallery of Art in Washington ; • Het werk «De Spitters» (naar JeanFrançois Millet), gemaakt door Van Gogh tijdens zijn verblijf in Brussel, eigendom van de kunstcollectie van de stad. Het origineel bevindt zich in ‘l’Artothèque’.

3 andere manieren om Van Gogh te (her)ontdekken ! 1

Met de Mobile App Visit Mons, die je gratis kan downloaden via Apple Store en Google Play, trek je met de fiets door de Borinage in het spoor van Van Gogh. De app biedt je daarnaast nog een schat aan informatie over de regio en zijn evenementen, de musea, de winkels en sites… een gebruiksvriendelijke app vol fijne info die je op weg helpt: niet te missen !

Wil je alles weten over Van Gogh ? Probeer dan zeker ook een geleid bezoek, met één van onze toergidsen die je meeneemt in het spoor van Vincent Van Gogh in de Borinage. De gids neemt je mee naar de huizen van Van Gogh in Cuesmes en Wasmes (zie pag. 12 en 16)

PARCOURS VAN GOGH Na een aantal onafgewerkte opleidingen en verschillende beroepen die hij nooit echt heeft uitgevoerd (leraar, boekhandelaar, kunsthandelaar, predikant) beslist Van Gogh om zich helemaal aan de kunst te wijden. Het is ten oosten van Mons, in het mijnbekken van de Borinage waar hij verblijft van december 1878 tot oktober 1880 dat hij de eerste stappen zet van zijn echte roeping, de kunst. De Borinage is niet alleen de grond waarin de kunstenaar Van Gogh is gekiemd, maar ook de plek waar zijn gedachten als kunstenaar vorm krijgen. In later werk zal de echo

van de motieven die hem hier hebben geïnspireerd regelmatig terug komen. Hij was gefascineerd door het dagelijkse leven van de mijnwerkers, van de boeren en de wevers. Hij hield van hun huisjes. Het is hier dat hij Jean-François Millet kopieert en ook dit krijgt zijn weerklank in wat hij later maakt in SaintRémy-de-Provence en in Auvers-sur-Oise. Herbeleef deze belangrijke periode in het leven van Vincent terwijl je de Borinage ontdekt. Sta stil op de verschillende plaatsen die de kunstenaar hebben gevormd tot wat hij is geworden.

Tarieven Groepsprijs (minstens 10 personen) : 3€ Geleid Bezoek (45 min.) : 50€/gids van dinsdag tem zaterdag en 65€/gids op zondagen en op feestdagen. Maximum 20 personen per gids. Geleid Bezoek (1u30) : 65€/gids van dinsdag tem zaterdag en 80€/gids op zondagen en op feestdagen. Maximum 20 personen per gids. Er zijn nog heel wat andere arrangementen beschikbaar.

« De ervaring heeft geleerd dat degenen die in de duisternis, in het hart der aarde werken als de mijnwerkers in de zwarte kolenmijnen onder anderen, door het woord van het Evangelie zeer getroffen worden en het ook gelooven.– Nu is er in ’t zuiden van Belgie, in Henegouwen zoo in de buurt van Mons tot de Fransche grenzen, ja ook nog verre daarover, eene streek genaamd Le Borinage. [...] Gaarne zou ik wenschen derwaarts te gaan als Evangelist. ».

Info en reservatie : +32 (0) 65/40.53.48 – groupes@ville.mons.be

Spring zeker eens binnen in de boetiek van visitMons, Grand-Place (Grote Markt) 22 – 7000 Mons. Je vindt er verschillende hebbedingetjes en souvenirs waaronder een ruim gamma gewijd aan Vincent Van Gogh. U vindt er onder andere de DVD Lust for Life (de in 2015 geremasterde versie van de film van Vincente Minnelli over het leven van Van Gogh), het boek Masterpieces in the Van Gogh Museum, de catalogus van de tentoonstelling ‘Van Gogh in de Borinage – de Geboorte van een kunstenaar’ beschikbaar in drie talen (Frans, Nederlands en Engels) en nog veel meer. Boutique VisitMons Grand-Place 22 7000 Mons Tél. : +32(0)65/40.53.68

Vincent aan Theo van Gogh, omstreeks 13 en 15/16 november 1878

Voor een volgende scène trekken we naar het paviljoen. Je maakt er kennis met de aankomst van Vincent in deze streek, wat hij deed in de loop van die twee jaren en hoe het zwarte land van de Borinage er toen uitzag. Het bezoek wordt verder gezet in het huis zelf waar je de geest van zijn illustere bewoner bijna kan aanraken. Ontdek reproducties van het werk dat hij maakte tijdens deze periode – De Cokesfabriek van Flénu – huis Magros en huis Zandmennik – De Spitters naar een werk van Jean François Millet waarvan het origineel te zien is in de Arthotèque in Mons (Rue de Bettignies 1). Een vitrine laat ons kennismaken met de boeken die Vincent in zijn Borinage-periode bestudeerde en die een grote invloed hebben gehad. Het zijn onder andere de beroemde teken-cursus-boeken van Armand Casagne waarmee Vincent zijn tekenkunsten wilde verbeteren. Er zijn ook een aantal uitgaven over de Borinage zoals de Recits Historiques Belges van Adolphe Siret, of de boeken die Vincent graag las (Charles Dickens, Victor Hugo, enz.).

Maison Van Gogh @ Christian Carpentier

HUIS VAN GOGH IN CUESMES Meer dan een eeuw werd dit huis verwaarloosd, het ‘Van Gogh-huis’ van Cuesmes was bijna verdwenen als de stad Mons het huis aankocht op 3 januari 1972 met de bedoeling het te laten herleven. Tussen 2005 en 2007 wordt er hard gewerkt, een onthaalpaviljoen wordt gebouwd, maar een overstroming komt roet in het eten gooien. De stad herneemt de

werken en herdenkt het hele project om de bezoekers in optimale omstandigheden te kunnen ontvangen. Het paviljoen en het huis vormen vandaag een decor dat de bezoeker onderdompelt in het dagelijkse bestaan van Van Gogh tijdens zijn verblijf in de Borinage (1878 – 1880).

Een facsimile van een van zijn brieven zorgt ervoor dat je de schilder bijna kunt aanraken en een interactieve opstelling geeft je de kans om te grasduinen in de andere brieven die hij schreef in Wasmes, Cuesmes en Brussel. Een reconstructie van het interieur van het huis flitst u helemaal terug naar de periode van Vincent Van Gogh. Een videoprojectie besluit het bezoek. Zowel in het paviljoen als in het huis zijn alle toepassingen beschikbaar in drie talen (Frans, Nederlands en Engels).

« Om je een voorbeeld van een van mijn passies te noemen, ik heb een min of meer onweerstaanbare passie voor boeken. Ik heb de behoefte om mezelf te blijven onderwijzen, om te blijven studeren, net zoals ik brood om te eten nodig heb ». Vincent aan Theo van Gogh, omstreeks 22/24 juni 1880

Maison Van Gogh © Jean-François Berhin

I Open van dinsdag tot zondag, van 10u tot 16u Gewoon tarief : 4 € Verminderd tarief : 3 € (jongeren van 12 tot 15 jaar, senioren, groepen,…) Gezinstarief : 2 € Kindertarief : 1 €

HUIS Van Gogh in Cuesmes Rue du Pavillon, 3 7033 Cuesmes +32(0)65/35.56.11 polemuseal@ville.Mons.be www.polemuseal.be www.visitMons.be Breedtegraad (N) : 50.441392 Lengtegraad (O) : 3.924935

MIJNSITE VAN MARCASSE Vincent Van Gogh vertelt over zijn excursie naar de mijnsite van Marcasse in een brief die hij in april 1879 schrijft aan zijn broer Théo.

OUDE STATION VAN PÂTURAGES Als Van Gogh in de Borinage aankomt in december 1878, stapt hij van de trein in het station van Pâturages. Hij verblijft er een paar weken voor hij naar Wasmes vertrekt om er predikant te worden. In de 19de eeuw beschikt Henegouwen over een goed uitgebouwd spoorwegennet. Pâturages, Wasmes en Cuesmes liggen aan de spoorweg die reizigers aan- en afvoert vanuit Mons en Brussel (lijn ingehuldigd in 1841); vanuit Valenciennes via Quiévrain (vanaf 1842); vanuit Charleroi via Manage (lijn operationeel vanaf 1849) en vanuit Parijs via Haumont (lijn actief sinds 1857). Het stationnetje van Pâturages werd gebouwd in een Vlaamse Neo-Renaissance stijl met de typische trapgeveltjes. Onder dit dak bevond zich het kantoor van de stationschef, de loketzaal en de wachtzaal.

Pâturages is ook een goederenstation. Steenkool en ruw of afgewerkt staal komen hier voorbij. Lijn 98 sluit in 1984 en de gebouwen werden aangekocht door een architect die de gebouwen herstelt. De huidige eigenaars gebruiken het oude station als woning. De oude spoorlijn is omgevormd tot een wandelparadijs, dat deel uitmaakt van het Waalse RAVeL-netwerk.

Oude station van Pâturages (privé eigendom) Rue de Pâturages, 140 7390 Quaregnon Breedtegraad (N) : 50.421197 Lengtegraad (E) : 3.863165

« Nog niet zo lang geleden heb ik een bijzondere tocht gemaakt, ik ben namelijk 6 uur lang beneden in de mijn geweest en wel in een van de oudste en gevaarlijkste mijnen van de streek, die Marcasse wordt genoemd […]. We daalden samen af tot 700 meter diep en we ontdekten de meest verborgen hoeken van deze onderwereld. […] als je naar boven kijkt, zie je het daglicht zo klein als een ster aan de hemel. ». Dit bezoek laat een diepe indruk na. Vanaf 1882 terug in Den Haag verzamelt hij realistische gravures en zwart-wit afbeeldingen uit tijdschriften die onder andere de werkomstandigheden van de mijnwerker en de dieren voorstellen. Hij verzamelt prenten van gasexplosies, van het bovenhalen van slachtoffers. Hij gebruikt ze als documentatie voor zijn eigen tekeningen van het mijnwerkersleven.. De mijnsite van Marcasse was eigendom van de ‘Compagnie des Charbonnages Belges’ en telde elf actieve steenkoolschachten. Sinds de sluiting van deze site in 1954 heeft de natuur de plaats terug ingepalmd. Een groot deel van de terrils en de omgeving zijn vandaag beschermd als Natura 2000-gebied. De oude industriële gebouwen zijn nu eigendom van de heer en mevrouw Riccardo en Nadine Barberio-Gravis die hier culturele activiteiten organiseren. De site kan trouwens – op aanvraag en na reservatie – worden bezocht.

I Mijnsite van Marcasse Sentier de Saint-Ghislain, 7 7340 Colfontaine riccanad@msn.com Breedtegraad (N) : 50.410837 Lengtegraad (O) : 3.828426

len. De bevolking moet niet weten van deze predikant die er niet in slaagt om hun ziel te raken en om hen hoop te geven tijdens de religieuze bijeenkomsten. In juli 1879 beslist het Comité van het Vlaamse predikantencollege het contract van de predikant van Wasmes niet te verlengen. Het nieuws brengt Vincent van de kaart. In zijn ogen had hij er in de afgelopen zes maanden alles aan gedaan om deze nieuwe ‘roeping’ waar te maken.

HUIS Van Gogh IN WASMES Vincent van Gogh gaat vanaf december 1878 in Wasmes wonen op een kamertje dat hij huurt van Jean Baptiste Denis. Zijn raam ziet uit op de mijn van Marcasse. Vincent geeft zich met hart en ziel aan zijn evangelische roeping en vult zijn dagen met het lezen van de Bijbel, godsdienstige plechtigheden, ziekenbezoek en deur aan deur verkoop van Bijbels. Met zijn enthousiasme kan hij Abraham van der Waeyen Pieterszen, lid van het comité van het Vlaams Predikantencollege, overtuigen om hem, vanaf 1 februari 1879, zes maand op proef te laten werken als predikant. Hij volgt heel bewust de weg van zijn

roeping en leeft als een arme tussen de armen. Hij deelt zijn loon en zijn kleerkast met zij die het nodig hebben. Na een tijdje vindt Vincent zijn kamer te luxueus en daarom verhuist hij naar een hutje zodat hij kan leven in armoede, net zoals de rest van zijn gemeente. De lokale bevolking kan de nieuwe predikant niet volgen. Zij doen alles om uit de miserie te raken en hij doet net het omgekeerde. Hij heeft bovendien moeite om het plaatselijke dialect (het Waals van de Borains) te spreken en te begrijpen. En de Borains begrijpen amper wat hij – als Hollander - in zijn beste Frans probeert te vertel-

Van zijn verblijf in Wasmes, van december 1878 tot juli 1879, zijn er vier brieven bewaard. De rest van de briefwisseling is verloren gegaan. In de brieven lezen we hoe hij hier zijn dagen doorbrengt. We lezen dat hij gepreekt heeft in het ‘Salon du Bébé’, dat hij afdaalt in de mijn van Marcasse in maart 1879 en dat hij de gewonden gaat helpen na de explosie van de mijn van l’Agrappe in april 1879. Het huis van Wasmes was al enkele jaren veroordeeld om een ruïne te worden. Enkel de voorgevel stond nog overeind met daarboven een brok dak dat nog stand hield ondanks de rotte balken. Dankzij de steun van de Stichting Mons 2015, de gemeente Colfontaine en de bedrijven die de stichting financieel steunen, kon de omgeving van het huis en vooral de ziel ervan worden hersteld. Plannen of andere historische bronnen van het huis waren er niet. Een lemen binnenmuur, stukken van een oude citerne, de kamer die uitkijkt op de mijn van Marcasse zijn de authentieke blikvangers voor dit bezoek. Uittreksels uit de brieven die hier zijn geschreven, de sfeer en de kleur, het meubilair uit die tijd en het kleine tuintje laten de plek herleven zodat we een idee krijgen van wat het ooit is geweest.

I Open op zaterdag en zondag van 10u tot 16u. In de week, enkel na reservatie en op afspraak te bezoeken door groepen (niet op maandag en woensdagnamiddag). Inkom gratis.

HUIS Van Gogh IN Wasmes Rue Wilson, 221 7340 Wasmes (Colfontaine) Informatie : Centre Culturel de Colfontaine, +32 (0)65/88.74.88 Breedtegraad (N) : 50.406998 Lengtegraad (O) : 3.832931

*Groupe Akzo Nobel, Société Franki, Bureau d’architecture A&G, Sociétés Gobert, CIT Blaton, Knauf, Aurométal Monsalu.

CID - Lithographie extraite de La Belgique industrielle, vers 1852

SITE VAN GRAND-HORNU Grand-Hornu is een oud mijnencomplex, een brok merkwaardig erfgoed uit de industriële revolutie van de 19de eeuw. De site was actief tot 1954 en werd opgericht tussen 1810 en 1830 door Henri de Gorge, een industriebaron uit Frankrijk. Grand Hornu is zijn visie van de ideale stad. Zijn urbanisatie-project is in de tijd van de grote industrialisatie uniek op het Europese vasteland. In de neoklassieke gebouwen herbergt Grand-Hornu een industriële mijnensite (werkplaatsen en burelen), een arbeiderswijk en het Chateau de Gorge (de verblijfplaats van het kaderpersoneel). De arbeiderswijk ligt net naast het industriële complex. Als eerste in Europa bood het onderdak aan de arbeiders die van allerlei verschillende regio’s hierheen kwamen. 18

Het zijn 440 huisjes, die naar de normen van die tijd erg comfortabel zijn en elk een tuintje hebben. Er was ook een school, een bibliotheek, een badhuis, een danszaal en zelfs een hospitaal. Het domein is sinds 1989 eigendom van de provincie Henegouwen en biedt vandaag een onderdak aan het Centrum voor Innovatie en Design (CID) en het Museum voor Hedendaagse Kunst van de Federatie Wallonië-Brussel (MAC). Dit pareltje is één van de belangrijkste Belgische centra voor hedendaags ontwerp en is opgenomen op de lijst van werelderfgoed van de UNESCO. De integratie van moderne gebouwen van het MAC in de oude site is het werk van de Belgische architect Pierre Hebbelinck.

Op de parking van de Grand Hornu kan je nog de afsluiting zien van de oudste putten van koolmijn n°7 (de Sainte Louise) die tot 786 meter diep gaat. Van hieruit vertrokken de eerste goederentreinen in België volgeladen met steenkool.

waarom zijn sermoen de aanwezigen niet kon beroeren.

Iets verder kan je het steegje zien waarin de Amerikaanse filmploeg van Vincente Minelli enkele scènes voor de film Lust for Life (Het Leven van Van Gogh) met Kirk Douglas in de rol van Vincent draaide. Heel wat mensen uit de streek hebben in die film een figurantenrol gespeeld.

Open van dinsdag tot zondag, van 10u tot 18u

De filmploeg streek hier neer vanaf 21 september 1955 en zette de hele rue Sainte Louise, de rue de Wasmes en het steegje dat de twee verbindt, naar zijn hand. Cameramensen, geluidstechnici, acteurs en figuranten, maar ook nieuwsgierigen en buren proberen alles te volgen. De bekendste scene uit de film die hier wordt opgenomen is die waarin Vincent, alias Kirk Douglas, een mijnwerker die van zijn misviering komt aanklampt om hem te vragen

I Gewoon tarief : 8 € Verminderd tarief : 5 € (senioren en andere) Schooltarief en kinderen : 2€ Gratis voor kinderen jonger dan 6 jaar

Site van Grand-Hornu Rue Sainte-Louise 82 7301 Boussu +32 (0) 65/61.38.81 reservations@grand-hornu.be www.grand-hornu.eu Breedtegraad (N) : 50.260594 Lengtegraad (O) : 3.501532

NOG MEER OM TE ZIEN 6

BUSTE VAN VAN GOGH

DOOR OSSIP ZADKINE (1890-1967)

SALON DU BÉBÉ

Ossip Zadkine is een Franse beeldhouwer van Russische origine. Na zijn kunststudies in Engeland, gaat Zadkine in Parijs wonen waar hij Apollinaire, Modigliani en Picasso leert kennen. Zadkine kapt dan nog in hout of in steen. In die periode laat hij zich vooral inspireren door het kubisme, gebruikt hij geometrische vormen. Later zoekt hij zijn inspiratie meer in de antieke oudheid en in de oude mythologie.

Het « Salon du Bébé » is een oude danszaal waar de protestantse gemeenschap regelmatig haar bijeenkomsten hield. De naam « Salon du Bébé » is afgeleid van een oud folkloristisch spel waarbij de mensen van Wasmes in het bos op zoek moesten gaan naar een ‘baby’ die daar was verborgen. Als die gevonden was, ging de avond verder in het Salon du Bébé. Vincent van Gogh heeft er meerdere keren gepreekt. © VisitMons / Grégory Mathelot

Vandaag bestaat het salon niet meer, het is vervangen door twee werkmanshuisjes. Ze herinneren ons aan de fascinatie van Van Gogh voor de huisjes van de mijnwerkers die hij tekende, zoals het huis Magros en het huis Zandmennik. Deze ‘mensennesten” zoals hij ze noemde, zijn overal in zijn werk terug te vinden.

I Salon du Bébé (privé eigendom) Rue du Bois, 257 7340 Wasmes (Colfontaine) Breedtegraad (N) : 50.403417 Lengtegraad (O) : 3.83854

Vincent van Gogh, Maison Magros, vers 18791880, dessin, 23 x 29,4 cm. National Gallery of Art Washington,The Armand Hammer Collection.

Vanaf 1926 werkt hij vooral in klei of in gips en later ook brons. Dit materiaal geeft hem meer mogelijkheden om op zoek te gaan naar complexere vormen en personages. De geometrische vormen ruilt hij in voor een spel van convexe en concave vlakken. Na een verblijf in New York tijdens de oorlog (1940-1945), keerde hij terug naar Parijs waar hij lesgeeft aan de academie van Grande Chaumiere. Hij wint de hoofdprijs voor beeldhouwen tijdens de Biënnale van Venetië in 1950 en er worden verschillende grote retrospectieve tentoonstellingen in Frankrijk en ook daarbuiten aan zijn werk gewijd. Een van zijn latere en meest bekende werken is het monumentale ‘Verwoeste Stad’. Het Monument van Van Gogh wordt gemaakt voor Auvers-sur-Oise in 1961, en later komt er ook een afgietsel in Wasmes, Zundert en Saint-Rémy-de-Provence. Het beeld van Wasmes werd ooit gestolen, sindsdien staat het in een veilige nis in het Gemeentehuis van Wasmes; op het rondpunt van Place Saint Pierre staat een kopie.

I buste van Van Gogh Rondpunt van Place Saint-Pierre in Wasmes Rue du Bois 7340 Colfontaine Breedtegraad (N) : 50.409813 Lengtegraad (O) : 3.843535

STEENKOOLMIJN VAN L’AGRAPPE

Benoemingsakte waardoor Van Gogh vanaf 1 februari 1879 in functie treedt als predikant in de Borinage.

PROTESTANTSE TEMPEL VAN PETIT WASMES De erkenning van de godsdienstvrijheid stond meteen in de grondwet van het jonge België ingeschreven. Protestantse kerken verspreiden zich over het hele land en zijn vooral in de Borinage heel actief. Maar grote structuren zijn er niet en de plaatselijke gemeentes moeten het allemaal zelf zien te rooien. Om dit probleem op te lossen wordt in 1839 de Unie van de Evangelische Protestantse Kerken van België opgericht. De Unie zorgt voor een « Evangelisatie-comité » dat de protestantse basisscholen moet ondersteunen, het moet zorgen voor fondsen voor evangelisatieposten en moet een netwerk uitbouwen dat Bijbels verkoopt en aan de man brengt. Dankzij de steun van dit comité zal de gemeente van Wasmes, tot dan zonder predikant of cultusplaats, samenkomen in een oude danszaal, de ‘Salon du Bébé’. Ze mag zich enkele maanden later verheugen op de komst van een jonge Hollandse predikant, Vincent Van Gogh, die hier komt op voorspraak van kunstenaar en predikant 22

braham van der Waeyen Pieterzen die A dan de dagelijkse leiding van het evangelisatiecomité waarneemt en die lid is van het directiecomité van het Vlaams predikantencollege. In dat college volgt Vincent van Gogh al enige tijd een versnelde opleiding. In Wasmes moet de jonge Van Gogh twee predikanten bijstaan, de eredienst voorgaan en de Evangelische boodschap verspreiden. Hij moet bijbel-lezingen leiden en zieken bezoeken. Van Gogh zal nooit in de protestantse tempel van Wasmes voorgaan. Deze tempel wordt pas in 1897 in gebruik genomen, de Borinagetijd van Van Gogh is dan al twintig jaar voorbij. .

Op 17 april 1879 is er een dodelijke explosie in de mijn van l’Agrappe in Frameries, dicht bij Cuesmes. 121 mijnwerkers vinden die dag de dood. Van Gogh heeft zoals iedereen in de buurt de hevige mijngasexplosie gehoord en haast zich ter plaatse om de gewonden bij te staan. Onder de indruk van dit drama beschrijft Vincent wat hij heeft meegemaakt in een brief aan zijn ouders en voegt daar een aantal krantenartikelen bij. De brief zelf is jammer genoeg verloren gegaan, maar we weten ervan uit de correspondentie tussen zijn vader en zijn broer. De wereld van de mijn is meedogenloos, de gezinnen die het op zich al moeilijk hebben, worden nogmaals getroffen door dit vreselijke ongeval. Daarboven zorgen onhygiënische en ongezonde leefomstandigheden en armoede voor ondervoeding wat op zijn beurt de fysieke toestand en de gezondheid van de mijnwerkers ondermijnt.

I De mijnsite van l’Agrappe Rue Alfred Defuisseaux (+/- n°89) 7080 Frameries Breedtegraad (N) : 50.407965 Lengtegraad (O) : 3.898984

De mijnsite van l’Agrappe wordt in 1922 gesloten.

I Protestante Tempel van Petit Wasme Rue du Pasteur Lhost,1 7340 Wasmes (Colfontaine) luigidavi@hotmail.com Breedtegraad (N) : 50.409952 Lengtegraad (O) : 3.838054

« Overal ziet men hier in het rond de groote schoorsteenen & de ontzettende Mons steenkolen aan den ingang der mijnen, de zoogenaamde charbonnages ». Vincent aan Theo van Gogh, 26 décember 1878

QUINQUET Vanaf het einde van de XVIIIe eeuw ontwikkelt de industriële steenkoolwinning zich en drukt zijn stempel op het landschap van deze regio. Een getuige van dit roemrijke verleden vind je op het ‘Place de Cuesmes’ waar een vergrote versie van een mijnwerkerslamp staat. Zo’n lamp wordt hier een “ Quinquet “ genoemd.

Deze reuzelamp werd gemaakt na de tweede wereldoorlog in de steenkoolateliers van Rieu du Coeur in Qauregnon. Na de sluiting van deze mijn (in 1958) verhuist de lamp naar de binnenkoer van L’Heribus. Als ook deze mijn sluit, wordt de lamp aan de gemeentelijke overheden geschonken, die de Quinquet neerzet op de plaats waar hij nu staat. © VisitMons

I Quinquet Place de Cuesmes, 28 7033 Mons Breedtegraad (N) : 50.437525 Lengtegraad (O) : 3.924819

LA GAGANE La Gagane in Flénu, niet ver van Cuesmes heeft Van Gogh geïnspireerd voor een tekening in de zomer van 1879. Van Gogh tekent ter plaatse en voegt later thuis kleur toe. Op de tekening kunnen we uitgegumde aantekeningen terugvinden die hij ter plaatse maakte over de te gebruiken kleur: ‘rood, groen-geel, roze.’ Hij schilderde dit in met de aquareldoos die hij als geschenk kreeg van Tersteeg, zijn oude leermeester bij de galerij Goupil & Cie in Den Haag toen hij daar zijn assistent was. In de zomer van 1879 is Van Gogh niet langer predikant in Wasmes. Zijn contract wordt niet

verlengd. Wat hij dan wel doet, is moeilijk na te gaan, maar het staat vast dat tekenen een groot deel van zijn dag in beslag neemt. Hij zoekt zijn inspiratie bij de mensen om zich heen of in de landschappen rondom zich zoals de tekening van La Gagane laat zien. De site zelf is nu afgesloten, de terreinen zijn genivelleerd. .

I La Gagane Rue de la Côte d’Ivoire, (+/- 142-154) 7012 Jemappes (Mons) Breedtegraad (N) : 50.4383 Lengtegraad (O) : 3.89329

PASS Dit bijzonder originele museum nodigt u uit om, op een actieve en ludieke manier, wetenschap en techniek te begrijpen en te ontdekken. Het Pass bevindt zich op de oude mijnsite van Crachet. De mijn van Crachet werd uitgebouwd met het modernste materiaal. Ze was voorzien van metalen kooien die neergelaten werden langs wielen, mijnbouwmachines, ventilatoren, een bureau, baden en douches, een steenkoolwasserij. Er was een tunnel die kolen van Grand Trait en Grisoeuil aanvoerde naar de kolenwasserij. Maar ondanks al deze inspanningen ging ook deze mijn in 1960 dicht. De site werd op 8 september 1989 beschermd als monument. Op initiatief van de Waalse Gemeenschap en de Europese Unie wordt het gebied van 28 ha omgevormd tot een plaats waar je wetenschap, techniek en industrie kan beleven.

Het hele domein krijgt een tweede leven dankzij de internationaal gerenommeerde architect Jean Nouvel.

Uurregeling te raadplegen op www.pass.be Volwassenen (van 26 tot 60 jaar): 12,50 € Kinderen (van 6 tot 14 jaar) : 9,50 € Kinderen (van 0 tot 5 jaar) : gratis

Pass Rue de Mons, 3 7080 Frameries +32(0)70/22.22.52 pass@pass.be www.pass.be Breedtegraad (N) : 50.4195887 Lengtegraad (O) : 3.902956099999983

Casteau

lt Shape N524

Gottignies

N56 N6

N525

Baudour Ghlin N50

Tertre

SAINT-GHISLAIN bieres

Le grand large

24 Mons B501

N545

N541

Nimy

N552

N547

Wasmuel

N51

USSU N51

Jemappes

N541

Ghlin

Havré Havré 5. Site van Grand-Hornu (p.18-19) N538 Breedtegraad : 50.260594 – Lengtegraad : 3.501532

N556

Flénu 11

Hornu

N545

N550

3 Wasmes

COLFONTAINE6 4

N545

Petit Hornu

Eugies

7. KOPIE VAN DE BUSTE VAN VAN GOGH (p.21) Breedtegraad : 50.409813 – Lengtegraad : 3.843535 8. PROTESTANTSE TEMPEL VAN PETIT WASMES (p.22) Breedtegraad : 50.409952 – Lengtegraad : 3.838054

Saint-Symphorien

Mesvin

2 Cuesmes

MONS

N543

9. STEENKOOLMIJN VAN L’AGRAPPE (p.23) Breedtegraad : 50.407965 – Lengtegraad : 3.898984 N564 N90 10. Le Quinquet (p.24) Breedtegraad : 50.437525 – Lengtegraad : 3.924819

Spiennes

Villers-Saint-Ghislain

11. Gagane (p.24) Breedtegraad : 50.4383 – Lengtegraad : 3.89329

Le By

Ciply

12. PASS (p.25) Breedtegraad : 50.4195887 Lengtegraad : 3.902956099999983 N40 La Trouille

3 Frameries

Nouvelles

FRAMERIES

Warquignies Paturages

Cuesmes 10

N544

La Bouverie

N556

La Ha

Boussoit

N538 6. Salon du Bébé (p.20) N90 Breedtegraad : 50.403417 – Lengtegraad : 3.83854

Hyon

N544

2 Sud Quaregnon

N550

La Trouille

QUAREGNON

Ville-sur-Haine N538 T

4. HUIS Van Gogh IN WASMES (p.16) Breedtegraad 50.406998 – Lengtegraad : 3.832931

N51

1 Jemappes

N552

R50 25 Saint-Ghislain

Obourg 8 Mons-Est 3. MIJNSITE VAN MARCASSE (p.15) N552 Breedtegraad: 50.410837 – Lengtegraad : 3.828426

Ville-sur-Haine

N539

Les Fieux

Jemappes

21a Thieu

Breedtegraad : 50.441392 – Lengtegraad : 3.924935 2. OUDE STATION VAN PÂTURAGES (p.14)22 Obourg Breedtegraad : 50.421197 – Lengtegraad : 3.863165

N552

N50

E19 A7 E42

Saint-Denis

23 Nimy Maisières N50

N547

E19 A7 1. HUIS VAN GOGH INE42 CUESMES (p.12)

Maisières

N526

Harmignies

4 Asquillies

Asquillies N543 Noirchain Genly Bougnies

Vellereille-le-Sec

Harveng

ES N546

Petit Dour

Blaugies

N548 N544

Le By

Haulch 27

Boussu Colfontaine Frameries Hensies Honnelles Jurbise Lens Mons Quaregnon Quévy Quiévrain Saint-Ghislain

Volg ons op :

www.visitmons.be Download gratis de mobiele app Visit Mons, beschikbaar op Google Play en Apple Store.

visitMons Grand-Place, 27 – 7000 Mons – België Tel : +32 (0) 65/33.55.80 E-mail : info.tourisme@ville.mons.be 28