2012_01_01

www.media.link.com.mt

€ 0.50

il-Óadd, 1 ta’ Jannar, 2012

2091

Mil-lum jid[lu fis-se[[ il-mi]uri kollha tal-Ba;it

Fil-bidu ta’ sena ;dida…

Ri]oluzzjonijiet g[al Malta matul l-2012 … fil-fehma tal-Prof. Oliver Friggieri F’intervista twila ma’ din il-gazzetta fl-okka]joni tal-bidu ta’ sena ;dida, il-Professur Oliver Friggieri jelenka tliet ri]oluzzjonijiet li fil-fehma tieg[u g[andhom ikunu adottati minn pajji]na: G[andu jinstab ftehim biex Malta jkollha Jum Nazzjonali wie[ed li jservi biex isa[[a[ l-identità tag[na; riforma fil-lingwa;; politiku msa[[a minn kodi/i ta’ etika li jit[addem tajjeb minn kull na[a; u koordinament bejn il-partiti dwar issues li ma jkunux ta’ natura parti;;jana i]da ta’ natura morali u so/jali.

Il-Professur Friggieri, [assieb u kittieb ta’ u[ud millaqwa letteratura Maltija ta’ kull ]mien, isostni li l-partiti politi/i g[andhom ja[dmu aktar flimkien fejn jid[lu issues morali u so/jali.

Hu jsostni li l-kwistjoni tad-divorzju uriet li l-poplu Malti immatura u kapa/i jie[u de/i]jonijiet importanti.

Oliver Friggieri j[oss li d-dibattitu politiku fil-pajji] g[andu juri apprezzament akbar g[al politi/i li fis-snin li g[addew taw kontribut siewi [afna lil pajji]na.

L-intervista s[i[a f’pa;ni 8 u 9

Waqt li mil-lum, l-1 ta’ Jannar 2012, f’diversi pajji]i Ewropej ikunu qed jid[lu fis-se[[ g[add kbir u varjat ta’ mi]uri ta’ awsterità, f’pajji]na jibdew ise[[u g[add sostanzjali ta’ benefi//ji u in/entivi li t[abbru fl-a[[ar Ba;it.

Minn dawn il-mi]uri se jibbenefikaw, fost l-o[rajn, il-familji, il-;enituri, il[addiema, l-istudenti, lanzjani u dawk li jir/ievu benefi//ji so/jali.

B’se[[ mil-lum, l-1 ta’ Jannar, il-[addiema kollha se jing[ataw ]ieda fil-paga tag[hom ta’ 4.66 ewro fil;img[a waqt li dawk in-nisa li ja[dmu li titwildilhom tarbija se ji]didilhom illeave tal-maternità minn 14 g[al 16-il ;img[a u g[al 1 8 - il ;img[a s - sena d die[la. Din i]-]ieda tit[allas mill-Gvern bir-rata ta’ 160 ewro fil-;img[a.

Il-familji se jgawdu minn diversi mi]uri: Ir - rata minima ta/ children’s allowance se ti]died b’100 ewro g[al 350 ewro fis-sena g[al kull tifel u tifla. g[al pa;na 2

Rekord fix-xog[ol u fit-turi]mu Minkejja s-sitwazzjoni

mwieg[ra li g[addejja minnha l-Ewropa min[abba fil-kri]i ekonomika u finanzjarja, Malta irre;istrat ]ew; records importanti [afna fl-2011.

Dawk li ja[dmu bi qlig[ fla[[ar xhur telg[u g[al 150,000 — /ifra li qatt ma ntla[qet qabel — waqt li hu kalkulat li matul is-sena se jkunu ;ew 1,411,000 turist f’pajji]na.

Id-dettalji f’pa;na 2

Il-munita ewro tag[laq g[axar snin illum B[al-lum g[axar snin ilu, fl-1 ta’ Jannar 2001, tnax-il pajji] bdew ju]aw l-ewro f’karti u muniti.

Matul is-snin dawn it-12-il pajji] ]diedu g[al sbatax, fosthom Malta, biex illum hawn 332 miljun li g[andhom l-ewro b[ala l-munita tag[hom.

Minkejja ]-]minijiet diffi/li ta’ b[alissa, l■ IS-SENA T-TAJBA LIL KUL{ADD

ewro ssa[[a[ bil-qawwi mad-dollaru Amerikan u mal-isterlina fl-a[[ar 10 snin.

F’artiklu spe/jali li qed jidher f’pa;ni 16 u 17, John Zammit jag[ti [arsa dettaljata lejn dawn l-10 snin li g[addew, dwar il-qag[da pre]enti u x’inhuma l-prospetti g[all-ewro fi]]mien li ;ej.

Ara pa;na 16 u17

MIL-LUM FAMILJI ■ }ieda fi/-Children’s Allowance ■ Tnaqqis fl-income tax g[all-;enitrui ■ Tne[[ija tal-li/enzja tat-TV ■ Tax credit og[la g[all-;enituri tat-tfal li jattendu fl-iskejjel privati ■ Skema ;dida g[all-insularità ta’ soqfa u aperturi {ADDIEMA ■ }ieda ta’ 4.66 ewro fil-;img[a ■ }ieda fil-leave tal-maternità MI}URI SO?JALI ■ }ieda fil-benefi//ji so/jali kollha ■ Titjib fil-pensjoni tar-romol ■ Titjib fil-pensjoni tad-di]abbiltà ANZJANI ■ G[otja ta’ 300 ewro lil dawk ’il fuq minn 80 sena ■ Tne[[ija tal-VAT fuq private nursing u home help STUDENTI G{AWDXIN ■ Titjib fl-allowance g[all-istudenti G[awdxin li jistudjaw Malta

2

AÓBARIJIET LOKALI

il-Óadd, 1 ta’ Jannar, 2012

MATUL L-2011…

Rekord fix-xog[ol u fit-turi]mu G[al [afna pajji]i, b’mod spe/jali flEwropa, is-sena li spi//at ilbiera[ ma kinitx wa[da li jibqg[u jiftakruha b’sodisfazzjon l-aktar g[aliex issitwazzjoni finanzjarja u ekonomika tag[hom kompliet sejra g[all-ag[ar u dan wassal g[al anqas xog[ol u impjiegi u, allura, g[al ]ieda fin-numru ta’ [addiema li tilfu x-xog[ol tag[hom.

F’Malta s-sitwazzjoni kienet g[al kollox bil-maqlub. F’din is-sena ta’ kri]ijiet bla pre/edent, pajji]na irre;istra numru rekord ta’ dawk li ja[dmu bi qlig[ (gainfully occupied) waqt li kiseb rekord ie[or importanti fin-numru ta’ turisti li waslu Malta.

L-akbar numru ta’ full-timers Skont tag[rif ma[ru; millUffi//ju Nazzjonali tal-Istatistika (NSO) dawk li f’pajji]na g[andhom xog[ol full-time issa telg[u g[al kwa]i 150,000 — /ifra li qatt ma ntla[qet qabel f’pajji]na. Din i/-/ifra tapplika

sa Lulju li g[adda meta dawk li

ja[dmu bi qlig[ kienu ]diedu b’2,721 fuq l-istess xahar tas-sena ta’ qabel.

Mi/-/ifra s[i[a b’xog[ol full-time — 149,622 — kien hemm 108,407 (72 fil-mija) li ja[dmu mas-settur privat filwaqt li l-kumplament, 41,215 (28 filmija) kienu fis-settur pubbliku.

Li hu aktar interessanti hu l-fatt li 2,417 mi]-]ieda ta’ 2,721 fil-gainfully occupied kienu nisa.

Kien hemm ukoll ]ieda ta’ 1,163 li g[andhom xog[ol part-time waqt li g[andhom impjieg ewlieni ie[or filwaqt li kien hemm ukoll ]ieda ta’ 1,150 fost dawk li l-part-time hu xxog[ol ewlieni tag[hom.

Fl-istess jiem [ar;et ukoll listatistika relatata man-numru ta’ dawk li jirre;istraw g[ax-xog[ol li f’Novembru li g[adda kienet 6,592 — wa[da mill-i]g[ar /ifri f’pajji]na fla[[ar 15-il sena.

Ta’ min ifakkar li fl-a[[ar sena s[i[a tal-Partit Laburista fil-gvern, fl-1997, kien hawn 6,675 jirre;istraw waqt li

Mi]uri ta’ fejda minn pa;na 1

:enituri li ja[dmu t-tnejn u li qed irabbu t-tfal jiffrankaw bejn 150 ewro u 840 ewro fis-sena fi tnaqqis fl-income tax permezz ta’ komputazzjoni ;dida g[all-;enituri; Tne[[ija tal-li/enzja tat-

televi]joni li kienet tammonta g[al 35 ewro fis-sena; Tax credit og[la lill-;enituri li jibag[tu ’l uliedhom fi skejjel privati u li j[allsu mi]ata g[all-edukazzjoni ta’ uliedhom; Skema ;dida g[all-insulazzjoni tas-soqfa u aperturi tad-djar, b’g[otja ta’ bejn 15 – 25% sa massimu ta’ 1,000 ewro.

Dawk li jir/ievu benefi//ji so/jali se jing[ataw ]ieda ta’ 4.66 fil-;img[a fuq il-benefi//ju li jir/ievu.

Se jkun hemm ukoll titjib filpensjoni tar-romol b’mod li armel jew armla jibqg[u intitolati g[allpensjoni wara li jer;g[u ji]]ew;u anki wara [ames snin minn dan ittieni ]wie;.

Se jid[ol ukoll fis-se[[ titjib filpensjoni tad-di]abbiltà severa biex persuna tibqa’ tkun intitolata g[al din il-pensjoni anke jekk tibda ta[dem u taqla’ sal-paga minima.

L-istess persuna ma titlef qatt ilpensjoni tag[ha min[abba d-d[ul tal-mara jew tar-ra;el tag[ha.

L-anzjani wkoll se jkunu a;evolati aktar b’se[[ mil-lum. Se ting[ata g[otja ta’ 300 ewro fissena lil kull anzjan u anzjana minn 80 sena ’l fuq li jkunu jg[ixu wa[edhom jew mal-familji tag[hom u dan apparti ]-]ieda ta’ 4.66 ewro fil-;img[a.

Mi]ura o[ra b’risq l-anzjani hi ttne[[ija tal-VAT fuq servizzi ta’ private nursing, u home-help offruti mis-settur privat lil anzjani fid-dar privata tag[hom.

L-istudenti G[awdxin li jistudjaw f’Malta se jkollhom lallowance addizzjonali tag[hom mi]juda biex tin;ieb fuq l-istess livell g[al kull student irrispettivament jekk imurx lUniversità, l-MCAST u l-ITS. Dawn huma u[ud mill-mi]uri li se jg[inu direttament lil saffi differenti tal-poplu Malti matul din is-sena i]da barra minn dan, ilBa;it li jid[ol fis-se[[ mil-lum, ja[seb biex jag[ti imbuttatura tajba lill-i]vilupp ;enerali ta’ pajji]na.

Barra l-pro;etti l-kbar li g[addejjin b[alissa f’Malta u G[awdex, f’dan il-Ba;it hemm mi]uri li se jkunu qed jibbenefikaw lil-industrija, lill-intrapri]i ]g[ar u medji, lis-settur tat-turi]mu, ilqasam edukattiv u dak tas-sa[[a, kif ukoll lil g[aqdiet sportivi.

dawk impjegati bi qlig[ kienu 137,268 (82,681 mal-privat u 54,587 mas-settur privat).

L-aqwa sena minn kull aspett Fil-qasam tat-turi]mu Malta kisbet ukoll rekord fi/-/ifri kollha relatati, ji;ifieri fin-numru ta’ turisti li ;ew, fliljieli li qattg[u f’pajji]na u fin-nefqa li g[amlu kemm damu f’pajji]na.

B’kollox, matul l-2011, ;ew f’Malta 1,411,000 turist li qattg[u 11,600,000 lejl f’pajji]na u nefqu 1.24 biljun ewro.

Dawn huma kollha /ifri li dan is-settur qatt ma kiseb b[alhom fil-passat.

Is-su//ess ta’ din is-sena fit-turi]mu jrid ikun kunsidrat ukoll fl-isfond ta’

sitwazzjoni finanzjarju u ekonomika mwieg[ra fl-aktar swieq kru/jali g[al Malta — dawk Ewropej.

Biex is-su//ess tas-settur ikun komplut, wie[ed irid isemmi wkoll li g[al dak li hu turi]mu bil-cruise liners — li ma jkunx inklu] fit-total ta’ turisti li jaslu Malta — kien hemm ukoll

rekord bil-wasla ta’ 557,000 turist ]ieda ta’ 66,000 fuq is-sena l-o[ra. Hu kalkulat li dawn it-turisti wa[edhom [allew madwar 33 ewro miljun flekonomija ta’ pajji]na.

Konxji mill-qag[da prekarja ta’ [afna ekonomiji madwar l-Ewropa, lawtoritajiet tat-turi]mu ta’ pajji]na qed ja[dmu bis-s[i[ biex is-sena li qed nibdew illum i]]omm kemm jista’ jkun il-livelli li l[aqna.

Dan /ertament mhux se jkun fa/li i]da bid-determinazzjoni u x-xog[ol iebes li qed isir hu ttamat li din l-istorja ta’ su//ess tkompli ti;;edded. G[al dan il-g[an di;à t[abbru rotot ;odda minn g[add ta’ kumpaniji tal-ajru fosthom lejn bliet fil-:ermanja u lIsvizzera.

Ix-xog[ol u t-turi]mu, ]ew; pilastri tal-ekonomija Maltija, huma indikaturi affidabbli [afna ta’ ekonomija li minkejja l-problemi, g[arfet tibqa’ miexja ’l quddiem fl-interess tal-pajji] u tal-Maltin kollha.

MESSA:: G{ALL-EWWEL TAS-SENA MILL-U{M

Jin]amm ta[t Il-bniedem g[andu jibqa’ arrest preventiv fi/-/entru ta’ kull de/i]joni Frankie Cini ta 3 sena mi] , ’ 1

-

}ebbu;, G[awdex, in]amm ta[t arrest preventiv wara li lMa;istrat tal-G[assa Josette Demicoli /a[det it-talba tieg[u g[al-libertà provi]orja meta hu wie;eb li mhux [ati tal-akku]i mi;juba kontrieh.

Cini tressaq il-Qorti ta’ G[awdex ilbiera[ b’diversi akku]i marbuta mad-droga kokaina wara li n]amm millPulizija fil-lejl bejn il-{amis 29 u l-:img[a 30 ta’ Di/embru waqt li kien f’Marsalforn.

Cini qed ikun akku]at li fil-lejl bejn nhar il-{amis u l-:img[a, kif ukoll fix-xhur ta’ qabel, f’Marsalforn u f’postijiet o[ra f’G[awdex, hu forna jew ipprokura, jew offra li jag[mel dan, droga kokaina ming[ajr ma kellu l-li/enzji me[tie;a.

Hu qed ikun akku]at ukoll li kellu fil-pussess tieg[u d-droga kokaina u li din ma kinitx g[allu]u esklussiv tieg[u.

Il-Prosekuzzjoni tmexxiet millIspettur Frank Anthony Tabone mid-Distrett ta’ G[awdex.

L-impenn ewlieni tal-U{M g[as-sena l-;dida 2012 jibqa’ dak li permezz tal-[olqien taxxog[ol u t-tkabbir ekonomiku tkompli ttejjeb ilkundizzjonijiet tax-xog[ol tal-membri tag[ha u li tassigura livell ta’ g[ajxien dejjem a[jar filwaqt li t[ares il-;ustizzja so/jali fejn il-bniedem jibqa’ fi/-/entru ta’ kull de/i]joni li tittie[ed.

Dan hu l-messa;; prin/ipali mid-direzzjoni l;dida tal-U{M fl-okka]joni ta’ bidu ta’ sena ;dida.

Skont l-Union {addiema Mag[qudin, is-sena 2011 kienet sena karatterizzata minn diversi diffikultajiet u sfidi li l-[addiema Ewropej, kif ukoll il-familji Maltin, kellhom jiffa//jaw.

F’[afna pajji]i Ewropej, is-sena 2011 kienet karatterizzata minn protesti kbar min[abba mi]uri ta’ awsterità li ttie[du minn g[add ta’ gvernijiet, fosthom fil-Gre/ja, ir-Renju Unit, Spanja, Franza, l-Italja u l-Portugall.

Matul is-sena 2011 l-U{M fakkret il-45 anniversarju mit-twaqqif tag[ha. Kienet is-sena li matulha l-Union rat it-ti;did fit-twemmin so/jali tag[ha u tmexxija ;dida fejn kienu eletti Jesmond Bonello b[ala President, Edwin Balzan Vi/i President u Josef Vella Segretarju :enerali.

Fil-messa;; tag[ha, l-U{M qalet li matul issena 2012 hi se tkun impenjata li tibqa’ toffri wens u spalla me[tie;a g[all-membri kollha tag[ha. Fuq kollox trid tibqa’ tkun gwida g[all[addiema, il-pensjonanti u l-familji kollha Maltin.

AÓBARIJIET LOKALI

IL-KA} TA’ SHWEIGA MULLAH

Kura ta’ livell mondjali fl-Isptar Mater Dei — CNN

Nhar it-Tlieta li g[adda, listazzjon televi]iv tala[barijiet internazzjonali, isCNN g[al darb’o[ra irrapporta minn Malta dwar ilka] tan-nanny Etiopjana, Shweiga Mullah, li kienet instabet mill-istess stazzjon abbandunata fil-compound ta’ Tripli fejn kienet tg[ix ilfamilja Gaddafi.

Shweiga Mullah kienet ;iet mismuta minn rasha sa saqajha minn mart Hannibal Gaddafi, bin il-President Libjan, talli ma riditx issawwat lit-tifel ta’ Hannibal li kienet tie[u [sieb.

Mullah kienet in;iebet Malta bi spejje] tal-Gvern Malti biex ting[ata l-kura intensiva li kellha b]onn. l-orizzont ta’ nhar il-{amis li g[adda irrapporta dan isservizz li l-korrispondent Dan Rivers xandar minn Malta i]da mkien fir-rapport ma ntqal dak li qal is-CNN dwar il-kura li qed ting[ata f’Malta.

Fil-verità, is-CNN qal li lkura hi wa[da ta’ livell mondjali fi sptar state-of-theart.

F’dan ir-rappurta;; minn pajji]na, li dam g[addej 30 minuta, [are; kemm il-kura tas-sa[[a hawnhekk tista’ titpo;;a ma’ dik tal-aqwa pajji]i i]da g[al ta’ l-orizzont, milli jidher, dan mhuwiex fatt importanti.

il-Óadd, 1 ta’ Jannar, 2012

3

4

il-Óadd, 1 ta’ Jannar, 2012

AÓBARIJIET LOKALI

tag˙rif G[oti ta’ demm Kull min jixtieq jag[ti d-demm g[andu jmur fi/-?entru ta’ Gwardaman;a li jifta[ mit-Tnejn sal-{add, mit-8 a.m. sas-6 p.m. jew fi/-?entru talIsptar ta’ G[awdex li jifta[ mitTnejn sas-Sibt mit-8.30 a.m. sal11.30 a.m. Importanti li kull min jersaq biex jag[ti d-demm jippre]enta l-karta tal-identità. I/?entru llum il-{add mistenni jkun miftu[ g[al-pubbliku sas-1.30 p.m.

L-Imqabba. Se jsir kors taddrama mis-Sezzjoni }g[a]ag[ fi [dan is-So/jetà Mu]ikali Madonna tal-:ilju kull nhar ta’ Tnejn u kull nhar ta’ Erbg[a minn g[alliem professjonali. Jibdew mit-Tnejn 16 ta’ Jannar fil-bini l;did tal-Ka]in fil-pjazza talImqabba. Il-korsijiet huma miftu[a g[al kul[add. Bookings

isiru fuq 79947060 u aktar informazzjoni tinkiseb mis-sit www.talgilju.com.

MaltaPost. G[ada t-Tnejn, 2 ta’ Jannar, l-uffi//ji postali kollha se jkunu mag[luqin u mhux se jsir ;bir u tqassim ta’ posta. Is-servizz jer;a’ lura g[an-normal nhar itTlieta 3 ta’ Jannar 2012. {al Qormi. Wirja ta’ fotografija organizzata mis-Sezzjoni }g[a]ag[ Stillieri Banda Anici, illum il-{add fil-Ka]in Banda Anici, mid-9 sal-11 a.m. Il-wirja ilha miftu[a mit-18 ta’ Di/embru.

Laqg[a ta’ talb. Illum il-{add il-Kumitat Moviment Madonna tal-Konsagrazzjoni se jorganizza laqg[a ta’ talb fil-Girgenti, li tibda fit-3 p.m.

NIKET

B’niket in[abbru l-mewt ta’ Saviour Ferriggi mir-Rabat, mag[ruf b[ala /-?[aw, li ;rat ilbiera[ is-Sibt fl-Isptar Mater Dei ikkonfortat bisSagramenti Mqaddsa, fil-g[omor ta’ 85 sena. {alla jibku t-telfa tieg[u lil uliedu Josette, Paul, Marica, Anthony u martu Janet, in-neputijiet Paul u Francesca, [ut il-mara Pawlu, li joqg[od l-Awstralja, Karmenu u Nikolina, kif ukoll bosta qraba u [bieb.

Il-funeral se jsir g[ada t-Tnejn 2 ta’ Jannar mill-Isptar Mater Dei fit2.45pm g[all-Knisja Kolle;;ata ta’ San Pawl, ir-Rabat, fejn issirlu quddiesa præsente cadavere fit-3.30pm u wara, g[a/-/imiterju ta’ Santa Margerita, fejn issir id-difna. Il-familja tixtieq tav]a li ma tixtieqx nies id-dar u li l-g[otjiet ta’ karità g[andhom isiru lid-Dar tal-Providenza fis-Si;;iewi.

Ag[tih, O Mulej, il-mistrie[ ta’ dejjem, id-dawl ta’ dejjem jiddi fuqu, u jistrie[ fis-sliem, hekk ikun.

it-temp illum It-temp ftit imsa[[ab, b’waqtiet sbie[ jew xemxin. Vi]ibbiltà tajba.

Ir-ri[ qawwi mill-Majjistral, lokalment qawwi [afna g[all-ewwel, li jsir moderat sa tard filg[axija. Ba[ar qawwi [afna, li jsir qawwi.

Imbatt baxx g[al moderat mill-Punent, li jsir moderat mill-Majjistral.

L-og[la temperatura 14˚C. Xita f’dawn l-a[[ar 24 sieg[a f’Malta u f’G[awdex 9.1mm. Xita mill-1 ta’ Settembru 353.1mm.

Ix-xemx titla’ fis-07.12 u tin]el fil-16.57.

In-numri tal-lottu li telg˙u l-biera˙ 52 — 57 — 31 — 39 — 50

spiΩeriji FLORIANA: St. Publius Pharmacy, 48 Triq il-Miratur; {AMRUN: Thomas’ Pharmacy, 796 Triq il-Kbira San :u]epp; {AL QORMI: Anici Pharmacy, Triq Anici; BIRKIRKARA: Fleur-De-Lys Pharmacy, 32 Triq Fleur-de-Lys; TA’ XBIEX: Remedies Chemists Marina Court, 49A Triq Abate Rigord; SAN :ILJAN: Melita Pharmacy, 127 Triq San :or;; TAS-SLIEMA: Brown’s Pharmacy, 22A The Point Shopping Mall, Tigne; ATTARD: Misrah Kola Pharmacy, Triq il-Pitkali; G{ARG{UR: St. Albert Pharmacy, Triq l-Oratorju; BU:IBBA: Promenade Pharmacy, St. Paul’s Court, Triq Pioneer; PAOLA: St. Monica Pharmacy Bereux’, Triq Santa Monica; ISLA: San Filippu Pharmacy, 155 Triq il-Vitorja; }ABBAR: May Day Pharmacy, Triq il-Vittorja; }EJTUN: Gerada Pharmacy, 46 Triq Mater Boni Consigli; MQABBA: Kristianne Pharmacy, Tric i/-?avi; {A}}EBBU:: Brown’s Pharmacy, 47 Vjal il-{elsien; DINGLI: Santa Marija Pharmacy, Misra[ Fren/ Abela; VICTORIA: Castle Pharmacy, 2 Misra[ l-Indipendenza; XEWKIJA: St. John’s Pharmacy, 85 Triq l-Indipendenza.

Servizz ta’ tobba fi/-?entri tas-Sa[[a fil-{dud u l-Festi Pubbli/i I/-?entri tas-Sa[[a tal-Mosta, Ra[al :did u l-Furjana huma miftu[in 24 sieg[a g[al emer;enzi biss sat-8 tal-g[ada filg[odu.

Il-pubbliku jrid jattendi /-/entru tas-sa[[a tad-distrett tieg[u.

Persuni ming[ajr karta ta’ identità ma ji;ux moqdija.

Ftit ;img[at ilu, il-membri tal-istampa lokali kienu mistiedna jsegwu operazzjoni li kienet qed issir mill-Prof. Kevin Cassar permezz ta’ link televi]iva. L-attività kienet organizzata minn Joe Cassar, il-Ministru tas-Sa[[a li irrileva s-su//ess li qed jinkiseb fl-Isptar Mater Dei

{idma u investiment fuq diversi fronti twassal g[al tnaqqis drastiku fl-amputazzjonijiet Permezz ta’ investiment qawwi min-na[a talGvern f’apparat kif ukoll fir-ri]orsi umani, innumru ta’ amputazzjonijiet ma;;uri tar-ri;lejn naqas b’terz f’dawn l-a[[ar seba’ snin.

Dan it-tnaqqis fl-amputazzjonijiet kien possibbli, fost o[rajn, permezz ta’ operazzjoni ta’ bypass tal-arterji fis-saqajn. Operazzjoni li ssir minn tim mediku mmexxi mill-Professur Kevin Cassar.

Il-Professur Cassar qal li l-parti l-kbira talpersuni li jkollhom b]onn amputazzjoni — iktar minn 90% — huma d-diabeti/i spe/jalment dawk li jpejpu i]da wkoll persuni li jkollhom problemi ta’ /irkolazzjoni kif ukoll persuni li jkollhom pressjoni g[olja. Hemm ukoll numru ]g[ir li jkollhom b]onn amputazzjoni wara in/identi.

Skont il-Professur Cassar, pass importanti biex jitnaqqsu l-amputazzjonijiet kien ittwaqqif ta’ diabetic foot clinic biex il-problema tkun identitifkata minn kmieni.

“F’din il-klinika, jin;abru flimkien persuni ta’ dixxiplini differenti fosthom, podiatrists, ilkirurgu, spe/jalisti fid-diabete kif ukoll infermieri mag[rufin b[ala tissue viability nurses, li flimkien jag[mlu [idma ta’ identifikazzjoni biex jekk hemm b]onn, isir lintervent f’waqtu,” qal Prof Cassar.

Struttura o[ra li tag[mel xog[ol ta’ identifikazzjoni hi l-one-stop vascular clinic fejn spe/jalisti jistg[u jaqbdu problemi fi//irkolazzjoni minn kmieni. Il-Prof. Cassar qal li permezz ta’ apparat sofistikat, fosthom scanners li ja[dmu bl-ultrasound li jistg[u je]aminaw sa[ansitra /-/irkolazzjoni tas-swaba’ tas-saqajn.

Twaqqif fis-servizzi tat-trasport

■ Illum, l-Ewwel tas-Sena, is-servizz tat-trasport pubbliku se jkun qed jieqaf b’mod temporanju bejn nofsinhar u t3.30 pm biex ix-xufiera u l[addiema tal-Arriva jkunu jistg[u jieklu mal-familji tag[hom.

■ G[all-istess ra;uni, ilGozo Channel [abbret li lvja;;i ta’ nofsinhar, tas-12.45, tas-13.30 u tas-14.15 millIm;arr g[a/-?irkewwa u tas12.45, tas-13.30, tal-4.15 u tat15.00 mi/-?irkewwa mhux se jkunu qed isiru.

Dan ifisser li l-a[[ar vja;; mill-Im;arr ikun fil-11.15 am u l-a[[ar wie[ed mi/-?irkewwa jkun f’nofsinhar. Is-servizz ikompli fit-15.00 mill-Im;arr u fl-15.45 mi/-?irkewwa.

Il-Professur Cassar qal li wara dan l-istadju, hemm dak tal-intervent kirurgiku. “I]-]ieda f’dawn it-tip ta’ interventi kirur;i/i kienet ta’ erba’ darbiet iktar, f’dawn l-a[[ar tliet snin.

“Interventi o[ra jsiru minn radjolo;isti spe/jalizzati li jag[mlu interventi b[al balloon angioplasty u stent, dawk li bil-Malti nafuhom b[ala tal-bu]]ieqa u tal-molla.”

L-intervista mal-Professur Cassar saret propju waqt vizta li ssegwi l-intervent kirur;iku li hi parti minn skeda dettaljata, li tibda minn ;img[a, tliet xhur, sitt xhur u sena minn meta sar l-intervent. Fit-tieni sena l-pazjent ikun invistat kull sitt xhur u mit-tielet sena ’l quddiem, issirlu vista ta’ kontroll darba fissena.

Il-Professur Cassar g[amel appell imqanqal biex min g[andu l-vizzju tat-tipjip jaqtg[u, spe/jalment dawk li g[andhom id-diabete.

“Hu importanti [afna li wie[ed jieqaf mittipjip, spe/jalment dawk li g[andhom ilkundizzjoni tad-diabete. Mhux biss min[abba lproblemi ta’ /irkolazzjoni li j;ib mieg[u t-tipjip i]da wkoll g[aliex min ipejjep, g[andu /ans ikbar li l-bypass li jkun g[amel ji]viluppalu kumplikazzjonijiet,” sostna l-Professur Cassar.

Tkellimna wkoll ma’ Rita Gerada, pazjenta li g[amlet l-operazzjoni. “Grazzi g[al din loperazzjoni, issa qed jirnexxili nimxi. Qabel loperazzjoni, kont prattikament marbuta d-dar i]da issa kollox nista’ ner;a’ nag[mel.”

Hi rringrazzjat il-[idma tal-Professur Kevin Cassar u t-tim mediku tieg[u u kellha kliem ta’ tif[ir g[al-livell ta’ kura li r/eviet u g[adha qed tir/ievi fl-Isptar Mater Dei.

AÓBARIJIET LOKALI

5

il-Óadd, 1 ta’ Jannar, 2012

Illum l-Open Day b’risq id-Dar tal-Providenza Appell biex il-pubbliku jer;a’ juri l-;enero]ità tieg[u Illum il-{add, fl-ewwel jum ta’ sena ;dida, issir is-16-il edizzjoni tal-Open Day fid-Dar tal-Providenza fis-Si;;iewi, organizzata mir-Radju RTK, bliskop li jin;abru fondi g[al din l-istituzzjoni tal-Knisja li tilqa’ fiha persuni b’di]abbiltà.

L-attività, li partijiet minnha se jixxandru fuq l-istazzjonijiet televi]ivi lokali kollha, se tibda b’Quddiesa fid-9.00 a.m. millkappella tad-Dar talProvidenza, u tintemm g[all[abta ta’ nofsillejl meta tit[abbar is-somma finali li tkun in;abret.

Matul il-;urnata tal-lum diversi personalitajiet mistennija j]uru d-Dar talProvidenza biex bil-pre]enza u l-messa;; tag[hom i[e;;u lpubbliku biex g[al darb’o[ra bil-kontribuzzjoni tieg[u juri ;enero]ità u solidarjetà ma’ din id-Dar li, kif jindika isimha, tibqa’ g[addejja biss bilprovidenza.

Fost il-personalitajiet li mistennija jattendu u jwasslu lmessa;; tag[hom hemm ilPresident ta’ Malta George Abela, li matul l-Istrina nhar itTnejn li g[adda di;à g[amel appell g[all-;enero]ità talpubbliku f’din l-Open Day, ilPrim Ministru Lawrence Gonzi, il-Kap tal-Oppo]izzjoni Joseph Muscat, l-Ar/isqof Pawlu Cremona, l-Isqof ta’ G[awdex Mario Grech u l-Ar/isqof Emeritu :u]eppi Mercieca.

L-Open Day se tinkludi programm ta’ spettaklu mu]ikali kontinwu bis-sehem ta’ w[ud fost l-aqwa talent lokali fil-g]ejjer Maltin. Se jie[du sehem kantanti, ]effiena, atturi u personalitajiet o[ra millqasam tal-ispettaklu u talmedia.

Se jkun hemm ukoll diversi baned lokali li se jdoqqu mar/i briju]i biex ikomplu jo[olqu atmosfera festiva f’ambjent familjari.

L-Ar/isqof Pawlu Cremona OP i]ur xi voluntiera waqt l-Open Day tas-sena li g[addiet fid-Dar tal-Providenza

Il-pubbliku li j]ur id-Dar se jkun jista’ jara wkoll xi pro;etti spe/jali li saru jew qeg[din isiru fid-Dar biex tkompli titjieb il[ajja tar-residenti. B’hekk ilpubbliku jserra[ rasu li l-flus li jing[ataw kull sena minn din lattività qed ikunu u]ati tajjeb.

Id-Dar tal-Providenza toffri la[jar ambjent possibbli ‘ta’ familja’ lil 100 persuna

b’di]abbiltà li g[al xi ra;uni jew o[ra ma kienx possibbli li jibqg[u jg[ixu mal-familji naturali tag[hom.

Id-Dar toffri wkoll, fost affarijiet o[ra, servizz ta’ respite lil familji ta’ persuni b’di]abbiltà biex dawn ikunu jistg[u jibqg[u jg[ixu flambjent tal-familja tag[hom blappo;; li g[andhom b]onn.

Din is-sena dan is-servizz ing[ata lil 45 familja.

G[all-Open Day tal-lum lorganizzaturi [abbru li g[allkonvenjenza tal-pubbliku se jkun organizzat shuttle service bi trasport mir-runway l-antika fi Triq San Niklaw, fejn se jkun provdut parke;; g[al numru kbir ta’ karozzi.

Il-pubbliku qed ikun im[e;;e; biex, kemm jista’ jkun, ju]a dan il-parke;; u ttrasport provdut apposta biex tkun evitata l-kon;estjoni tassoltu fit-triq li tag[ti lejn id-Dar tal-Providenza.

It-telespettaturi li jkunu qed isegwu mid-dar jistg[u jag[tu d-donazzjoni tieg[u fuq dawn in-numri: g[al donazzjoni ta’ €10; g[al donazzjoni ta’ €15; g[al donazzjoni ta’ €25. Wie[ed jista’ wkoll jibg[at sms fuq innumru u jkun qed jag[ti donazzjoni ta’ €7.

51602012

51702013

51802014

50618922

Il-[addiema fit-turi]mu kru/jali g[as-sena rekord Kieku ma kinux il-lukandiera u r-ristorantiera u dawk li ja[dmu f’dan is-settur, ir-rekord li kellna din is-sena fit-turi]mu ma kienx ikun possibbli.

Hekk qal Mario de Marco, isSegretarju Parlamentari responsabbli mit-Turi]mu, waqt li lbiera[ kien qed i]ur numru ta’ lukandi u ristoranti fl-a[[ar jum tas-sena hekk kif dawn kienu qed jippreparaw g[allikliet tal-a[[ar tas-sena.

Fost il-lukandi li ]ar isSegretarju Parlamentari Mario de Marco flimkien malPresident tal-MHRA, Tony Zahra u l-Kap E]ekuttiv talMTA, Josef Formosa Gauci, kien hemm The Palace, ilPreluna, kif ukoll il-Plaza.

Huma ]aru wkoll ir-ristorant Barracuda. Is-sidien ta’ dawn illukandi lkoll qalu li f’dan i]]mien tal-Milied u l-Ewwel tasSena, ix-xog[ol ji]died.

Mario de Marco u uffi/jali tal-MTA u tal-MHRA jiltaqg[u mal-koki fil-k/ina ta’ The Palace fil-pre]enza tad-diri;enti tal-istess lukanda

Il-Manager ta’ The Palace qal li fil-Milied, fi 12-il sieg[a, ilk/ina kellha sservi erba’ ikliet differenti. Mario de Marco qal li din l-attività saret wa[da annwali, u dan isir biex il-Gvern

Il-messa;; tal-GWU g[as-sena l-;dida Filwaqt li s-sitwazzjoni f’Malta mhijiex kerha daqskemm hi f’numru ta’ pajji]i fiz-Zona-Ewro, wie[ed irid jiftakar li fl-istess ZonaEwro hemm pajji]i o[rajn li sejrin tajjeb g[aliex ilgvernijiet tag[hom kienu dixxiplinati fil-mod kif mexxew il-finanzi tal-pajji] tag[hom.

Fil-messa;; g[as-sena l;dida, il-GWU qalet li xxog[ol prekarju hu sintomu ta’ ekonomija li mhux sejra tajjeb, u li biex l-ekonomija tikber mhux b’kemm ji]diedu l-impjiegi jg[odd, imma lkwalità tal-impjiegi l-;odda.

Il-GWU apprezzat b’mod qawwi s-sens ta’ solidarjetà tal-poplu Malti ma’ dawk inqas ixxurtjati fis-so/jetà

tag[na, u qalet li s-somom kbar li n;abru din is-sena huma rifless fil-mod kif ilpoplu kollu jing[aqad u jwie;eb g[al kull sej[a biex jg[in fil-;bir tal-fondi g[allkarità.

■ F’messa;; ie[or, il-Forum Unions Maltin laqa’ bil-fer[ i]-]ieda fin-numru tan-nies ja[dmu i]da ilmenta li xxog[ol prekarju qed ji]died.

Il-Forum fera[ lill-Gvern Malti g[al kif mexa fil-kri]i tal-Libja.

Waqt li qal li l-2012 se tkun sena ta’ sfidi, il-Forum qal li rridu ng[idu ‘le’ g[al kull tip ta’ awsterità li qed isse[[ f’bosta pajji]i li qed iwettqu rriformi g[ad-dannu tal[addiema u ta’ dawk li jir/ievu l-benefi//ji so/jali.

juri l-apprezzament lil dawk kollha li ja[dmu fis-settur. Qal li meta l-MTA tirreklama barra pajji]na, tis[aq fuq tliet punti ewlenin, li huma l-patrimonju, id-diversità u l-ospitalità.

Biex inkunu poplu li kapa/i jospita lil [addiehor, huma me[tie;a n-nies kollha fissettur, li lkoll huma importanti biex it-turisti jer;g[u j]uru pajji]na.

Skont Mario de Marco, 30 fil-mija tat-turisti li ji;u pajji]na jkunu di;à ;ew drabi o[rajn; u dan hu sinjal tajjeb [afna.

Hu rringrazzja wkoll lil dawk kollha li emmnu u investew f’dan is-settur, anki jekk issitwazzjoni kienet wa[da ferm diffi/li.

Min-na[a tieg[u, il-President tal-MHRA qal li s-sena bdiet b’diffikultajiet kbar min[abba l-kri]i fil-Libja u anki l-kri]i ekonomika, izda grazzi g[all[idma ta’ kul[add, inklu] talGvern u tal-MTA, flimkien irnexxielna naslu g[al sena o[ra rekord.

Josef Formosa Gauci, il-Kap E]ekuttiv tal-MTA, ikkummenta li s-su//ess ta’ din issena ;ej mill-fatt li kul[add [adem flimkien, u awgura li fis-sena li ;ejja kul[add jibqa’ ja[dem flimkien.

6

ATTWALITA’

il-Óadd, 1 ta’ Jannar, 2012

Sellimnielhom g[allminn Joe Cassar joe.cassar@media.link. com.mt

Is-sena li ntemmet ilbiera[ irre;istrat, fost ;rajjiet o[ra, it-telfa ta’ diversi personalitajiet Maltin, li isimhom issa g[adda g[allistorja.

Matul is-sena 2011 assistejna g[all-funerali ta’ tliet Isqfijiet Maltin, numru relattivament kbir meta wie[ed jikkonsidra n-numru ]g[ir ta’ Isqfijiet li [ar;u mid-djo/esi Maltija.

Dawn kienu l-Isqof Joe Grech, li miet fil-kariga tieg[u ta’ Isqof ta’ Melbourne, l-Awstralja; lIsqof Emanuel Gerada, u lIsqof Annetto Depasquale.

Fost il-politi/i li sellimnielhom fl-2011 kien hemm tlieta mill-Partit Nazzjonalista u ie[or millPartit Laburista li l-funerali tag[hom saru proprju f’Jannar, l-ewwel xahar tassena 2011. Dawn huma Mario Felice, Renato Agius Muscat, George Hyzler u Philip Muscat. Aktar tard t[abbret ukoll il-mewt taleks Ministru Freddie Micallef.

Telfa li [alliet impatt fuq il-Maltin kollha kienet dik tas-Sinjura Mary Fenech Adami, mart l-eks Prim Ministru u President ta’ Malta Eddie Fenech Adami, li marret tistrie[ g[al dejjem fit-2 ta’ Settembru li g[adda.

Lil Mary bkieha l-poplu kollu, li fil-mewt tag[ha wera xhieda tar-rispett u lg[o]]a li l-Maltin kellhom lejn din il-mara, li bla dubju tibqa’ mfakkra b[ala simbolu tal-umiltà u s-sempli/ità.

Fost l-aktar imwiet li spikkaw fl-2011 kien hemm ukoll dik ta’ Annabelle Vassallo, tfajla Maltija li serqet il-qlub ta’ eluf kbar ta’ Maltin u G[awdxin li ammiraw [afna mhux biss ilkura;;, il-fidi kbira u ddeterminazzjoni li wriet matul is-snin tal-marda

Mary Fenech Adami

tag[ha, imma anki lottimi]mu u l-mod mill-aktar po]ittiv li bih baqg[et t[ares lejn il-[ajja sal-mument talmewt.

L-Isqof Joe Grech.

Fis-6 ta’ Jannar 2011, filKatidral tad-Djo/esi ta’ Sandhurst, fl-istat ta’ Victoria, l-Awstralja, ing[atat l-a[[ar tislima lillIsqof Malti Joe Grech.

L-Isqof Grech miet fit-28 ta’ Di/embru 2011 fl-età ta’ 62 sena u l-mewt tieg[u

kienet xokk g[al bosta Maltin u anki Awstraljani, li dejjem sabu fih [ajt ta’ kenn u kura;; f’kull saram li kellhom.

Mons. Grech twieled f’{al Balzan fl-10 ta’ Di/embru 1948. Mar Melbourne f’Jannar 1971 u hemmhekk kompla bl-istudji tieg[u g[as-sa/erdozju.

F’Novembru 1974 ir/ieva l-ordinazzjoni sa/erdotali f’ra[al twelidu, {al Balzan.

Hu sar Isqof fis-27 ta’ April 2011 u kien responsabbli g[all-emigranti u refu;jati u ]g[a]ag[ f’isem ilKonferenza Episkopali Awstraljana.

Mario Felice

L-Isqof Emmanuel Gerada. Fil-21 ta’ Jannar t[abbret il-mewt tal-Isqof Emmanuel Gerada fl-età ta’ 90 sena.

L-Isqof Gerada twieled i]}ejtun fit-18 ta’ Mejju tal1920, l-istess ;urnata li fiha twieled il-Papa :wanni Pawlu t-Tieni. Nhar l-1 ta’ Awwissu tal-1943, fit-Tieni Gwerra Dinjija, hu kien ordnat sa/erdot mill-Isqof Emmanuel Galea. Fl-1952 intbag[at fl-E;ittu b[ala rappre]entant tal-Vatikan.

Fl-1967 irritorna Malta u

kien ordnat Isqof Titulari kif ukoll Isqof Aw]iljarju talAr/isqof Mikiel Gonzi.

Fl-istess perjodu f’Malta kienet g[addejja l-kwistjoni bejn il-Knisja u l-Partit Laburista. Monsinjur Gerada kien spi//a l-medjatur bejn i]-]ew; na[at u kien proprju fil-:img[a l-Kbira tal-1969 li kien sar ftehim bejn Dom Mintoff u l-Ar/isqof Gonzi.

Fl-1973 hu kompla bil[idma tieg[u fis-servizz diplomatiku tal-Vatikan u kien ma[tur Nunzju Appostoliku ta’ El Salvador u l-Gwatemala. Fl-1980

Renato Agius Muscat

George Hyzler

in[atar Nunzju Appostoliku tal-Pakistan u fl-1989 talIrlanda. Hu rritorna Malta fl1995.

L-Isqof Annetto Depasquale. Fid-29 ta’ Novembru 2011 t[abbret ilmewt ta’ Mons. Annetto Depasquale, Isqof Titulari ta’ Aradi u Isqof Aw]iljarju.

Mons. Depasquale twieled {al Qormi fit-28 ta’ :unju 1938. Hu kien ordnat sa/erdot fis-7 ta’ April 1962 u ta s-servizz tieg[u fi [dan il-Kummissjoni Djar talKnisja g[at-Tfal, fil-Pastoral Research Services talAr/idjo/esi, kif ukoll filparro//a ta’ San :or;, {al Qormi.

Fis-6 ta’ Awwissu 1977 in[atar Kan/illier tal-Kurja u fl-14 ta’ April 1986, Segretarju Pastorali.

Fid-9 ta’ Jannar 1989 sar Vigarju :enerali u fis-16 ta’ Novembru 1998, il-Papa

innominah b[ala Isqof Titulari ta’ Aradi u Isqof Aw]iljarju. :ie ordnat Isqof fit-2 ta’ Jannar 1999.

B’digriet tas-27 ta’ Jannar 2007, l-Ar/isqof Pawlu

Philip Saliba

Cremona nnominah Vigarju :enerali.

Mario Felice. Proprju fl-ewwel jum tas-sena 2011 t[abbret il-mewt tal-eks deputat Nazzjonalista Mario Felice, li miet waqt li kien flIstati Uniti tal-Amerika. Hu kellu 80 sena.

L-Avukat Mario Felice kien Shadow Minister Nazzjonalista tal-Finanzi bejn l-1971 u l-1981.

Hu kien iben l-eks Ministru Nazzjonalista Giovanni Felice u kien studju] kbir talekonomija u tal-politika barranija.

Serva wkoll g[al numru ta’ snin b[ala Chairman talMalta Financial Services Centre.

Renato Agius Muscat. Fit-8 ta’ Jannar 2011 t[abbret il-mewt ta’ Renato Agius Muscat, fl-età ta’ 72 sena.

Hu kien Deputat fille;islatura tal-1987 meta kien in[atar ukoll il-Whip tal-

Grupp Parlamentari Nazzjonalista.

g[al pa;na 7

Philip Muscat

ATTWALITA’

7

il-Óadd, 1 ta’ Jannar, 2012

a[[ar darba fl-2011 post permanenti f’qalb ilMaltin proprju g[ax kienet mara li kienet x’kienet ilpo]izzjoni u l-kariga li okkupa ]ew;ha, mhux biss baqg[et qrib tieg[u, issostnih fil-karigi li okkupa fil-karriera mqanqla tieg[u, mifruxa fuq medda ta’ 40 sena, imma fuq kollox baqg[et dejjem l-istess mara li kien jaf kul[add.

Omm e]emplari mimlija valuri sbie[ li g[addiethom lill-[amest itfal tag[ha.

Hi qdiet ir-rwol tag[ha anki fil-qasam filantropiku billi kienet involuta f’diversi attivitajiet tal-Community Chest Fund.

Annabelle Vassallo.

Mons. Annetto Depasquale

minn pa;na 6

Fl-1994, Renato Agius Muscat kien elett kunsillier f’{a]-}abbar u sena wara kien elett Sindku tal-istess lokalità.

Qabel da[al fil-politika kien g[alliem fl-iskejjel tal-istat u [adem [afna wkoll fil-qasam tax-xandir.

Fl-2005, il-Partit Nazzjonalista kien onora lil Renato Agius Muscat g[asservizz li ta lill-Partit matul issnin.

George Hyzler. Fl-20 ta’ Jannar 2011 imut fl-età ta’ 85 sena George Hyzler. Hu beda l-karriera politika tieg[u fl-1962 mal-Partit Nazzjonalista fejn ikkontesta b’su//ess fl-1962, fl-1966, fl1981, fl-1987 u fl-1992.

Wara r-reb[a Nazzjonalista tal-1987, Hyzler in[atar Segretarju Parlamentari g[asSa[[a.

Wara l-elezzjoni ;enerali tal-1992, George Hyzler in[atar Ministru g[all-Politika So/jali u kien responsabbli mis-sigurtà so/jali u d-djar.

F’April 1995 Hyzler irri]enja mill-Parlament u

f’:unju 1995 kien appuntat direttur tal-Istitut Internazzjonali tal-Anzjani min-Nazzjonijiet Uniti u millGvern ta’ Malta. Hu baqa’ f’din il-kariga sal-1998.

Serva wkoll b[ala Ambaxxatur ta’ Malta g[allPolonja, ir-Repubblika ?eka u s-Slovakkja. Sa mill-1999, George Hyzler qeda wkoll irresponsabbiltajiet ta’ A;ent President ta’ Malta fl-assenza tal-President ta’ Malta.

Philip Saliba. Fis-26 ta’ Settembru 2011 t[abbret ilmewt tan-Nutar Philip Saliba, li kien deputat Nazzjonalista u Deputy Speaker talParlament. Hu kien minn {a]-}ebbu; u miet fl-età ta’ 89 sena.

L-ewwel elezzjoni li kkontesta kienet dik tal-1950 u wara li kien elett l-ewwel darba fil-Parlament fl-1953 baqa’ jikkontesta f’isem il-PN sal-elezzjoni tal-1981. Serva b[ala Deputy Speaker bejn l1962 u l-1971.

Philip Saliba kien involut sew fil-mixja lejn irreferendum tal-Indipendenza u kien attiv [afna f’{a]}ebbu; fejn b’inizjattiva

Freddie Micallef

Annabelle Vassallo

tieg[u l-Partit Nazzjonalista feta[ il-ka]in tieg[u.

G[al snin twal kien membru fl-E]ekuttiv tal-PN u okkupa diversi karigi fi [dan il-Partit.

Philip Muscat. Fit-3 ta’ Jannar 2011, fil-knisja ta’ San Filep f’{a]-}ebbu;, ing[atat l-a[[ar tislima lil Philip Muscat, eks Ministru fi Gvernijiet Laburisti tas-snin sebg[in. Hu miet fl-a[[ar jum tas-sena 2010 fl-età ta’ 80 sena.

It-Tabib Philip Muscat twieled f’{a]-}ebbu; fid-9 ta’ Awwissu 1930. Hu kien elett fil-Parlament wara li tela’ mill-elezzjonijiet kollha bejn l-1962 u l-1987. Fl-1992 hu re;a’ kiseb postu fil-Kamra tar-Rappre]entanti wara elezzjonijiet ka]wali.

Philip Muscat serva b[ala Ministru tal-Edukazzjoni ta[t Gvern So/jalista u fost affarijiet o[ra kien introdu/a l-iskema ‘Student-{addiem’ g[al studenti tal-Università u tal-Istitut Tekniku.

Freddie Micallef. Fis-7 ta’ April 2011 t[abbret ilmewt tal-eks Ministru

L-Isqof Emanuel Gerada

Laburista Freddie Micallef, fletà ta’ 72 sena.

Hu kkontesta l-elezzjonijiet ta’ bejn is-snin 1962 u l-1992.

Tul il-karriera tieg[u kellu bosta karigi importanti fi [dan il-Partit Laburista, fosthom Ministru g[all-Agrikultura u s-Sajd, Ministru tal-Parastatali u Industriji tal-Poplu kif ukoll Ministru tax-Xog[ol u Servizzi So/jali.

Madankollu l-[idma tieg[u fix-xena politika tista’ tkun esti]a g[al numru ta’ snin qabel l-1962, hekk kif qeda rwoli o[rajn fi [dan il-Partit Laburista, fosthom b[ala President tal-G[aqda ta]}g[a]ag[.

Mary Fenech Adami.

Mart l-eks President ta’ Malta, Prim Ministru u Kap tal-Partit Nazzjonalista Eddie Fenech Adami mietet fit-2 ta’ Settembru 2011. Hi kienet ilha rikoverata fit-Taqsima tal-Kura Intensiva tal-Isptar Mater Dei mis-Sibt 9 ta’ Lulju meta sofriet attakk tal-qalb waqt li flimkien ma’ ]ew;ha kienet qed tattendi t-tie; ta’ Paul Gonzi, iben il-Prim Ministru u s-Sinjura Gonzi.

Mary irnexxielha tikseb

L-Isqof Joe Grech

It-tfajla li serqet il-qlub talMaltin kollha meta wriet kura;; kbir kontra l-marda qerrieda tal-kan/er, g[addiet g[all-[ajja ta’ dejjem fl-24 ta’ Jannar 2011.

Hi tibqa’ mag[rufa g[allmod kura;;u] li bih i;;ieldet il-marda biex ma t[allihiex tkissrilha l-ispirtu po]ittiv tag[ha u l-im[abba tag[ha lejn il-[ajja.

Il-ktieb ta’ Annabelle Irrid Ng[ix kien su//ess impressjonanti u bieg[ madwar 16,000 kopja f’qasir ]mien.

Frans Sammut. Ilqasam letterarju, matul is-sena li ntemmet ilbiera[, tilef kittieb u drammaturgu ta’ fama bil-mewt ta’ Frans Sammut, fl-4 ta’ Mejju.

Awtur ta’ diversi xog[lijiet famu]i, fosthom Il-Ga;;a, Samuraj, Paceville u Il-{olma Maltija, Sammut kien strumentali fit-twaqqif talMoviment Qawmien Letterarju u iktar tard serva b[ala Segretarju talAkkademja tal-Malti.

Sammut kiteb ukoll numru ta’ kitbiet stori/i, fosthom IrRivoluzzjoni Fran/i]a, Il:rajja u t-Tifsira, Bonaparti f’Malta u On the Da Vinci Code.

G[al 20 sena s[a[ kien surmast ta’ skola. Hu miet fletà ta’ 66 sena.

Frans Sammut

8

INTERVISTA

il-Óadd, 1 ta’ Jannar, 2012

Koordinament bejn il-partiti dwar issues li ma jkunux ta’ natura parti;jana i]da ta’ natura morali u so/jali

Pajji]na g[andu jkollu Jum Nazzjonali wie[ed

Il-PN kapa/i jkollu [afna kurrenti bla ma jitlef l-identità

kul[add fil-libertà. Kien e]emplari g[aliex kien leali lejh innifsu.”

Doris Azzopardi tintervista lill-Professur Oliver Friggieri Il-bidu ta’ sena ;dida ming[ajr ma trid i;ieg[lek tag[ti titwila lejn dak li ;ara fis-sena li tkun g[adha kif g[addiet u saret storja filwaqt li tipprova tbassar is-sena l-;dida li jkollok quddiemek.

‘Xemx u xita Alla jaf meta’ jg[id il-Malti, u tassew hu hekk.

I]da mill-banda l-o[ra dak li ti]ra’ ta[sad u g[alhekk wie[ed trankwillament jista’ jg[id li jekk tanalizza sewwa dak li se[[ f’pajji]na fit-tnax-il xahar li g[addew tista’, iva, tie[u idea ta’ dak li nistennew minn din issena b’mod partikulari millaspett politiku u so/jali.

B’dan f’mo[[i mort s’g[and il-Professur Oliver Friggieri, persuna li wie[ed jista’ prattikament jikkonsidraha b[ala l-kuxjenza tal-Maltin u fost kollox tlabtu jag[ti [arsa lura lejn is-sena li g[adha kif intemmet, dik li g[adha kif bdiet u r-ri]oluzzjonijiet li flopinjoni tieg[u g[andu jag[mel

pajji]na g[as-sena 2012.

L-ewwel kummenti ta’ Olivier Friggieri ma setg[ux ma jkunux fuq issue b[alma kienet dik tad-divorzju, fejn hu sa[aq li f’pajji]na qed nie[du /erti issues ta’ natura morali issa u lfatt li g[andek vot minn tliet partiti.

“Jista jkollok Nazzjonalist li jivvota favur il-po]izzjoni talPartit Laburista u vi/e versa.

B[alma probabbilment ;ara filka] tar-referendum tad-divorzju.

“Hemm dejjem it-tielet partit, i]-]g[a]ag[. I]-]ew; partiti lkbar i;ibu mat-45% kull wie[ed, imbag[ad hemm i]]g[a]ag[. In[oss li hi [asra g[all-Partit Laburista li dawn i]]g[a]ag[ ma jiftakrux lilLabour Party fil-gvern. Dan hu ]vanta;; g[all-PL. Jafu i]da lill-Gvern Nazzjonalista g[ax ilu fil-gvern u hemm it-tendenza li jie[du kollox for granted u ftit li xejn jifhmu li wara dak kollu li g[andhom hemm impenn u

sforz kbir u li xejn ma ji;i mixxejn.

“Jekk ikollniex issues o[ra simili g[al dik tad-divorzju ’l quddiem hi sempli/ement kwistjoni ta’ ]mien.”

Oliver Friggieri jg[id li hu ja[seb li l-elezzjoni li jmiss se tkun de/i]a mill-fatt li Malta g[andha dejjem b]onn li jkunu kkreati impjiegi ;odda, ledukazzjoni, is-sa[[a, insomma lissues tas-soltu, kif isej[ilhom hu.

“Karatteristika o[ra li rajna ssena li g[addiet hi /erti movimenti fi [dan il-partiti stess, primarjament fi [dan ilPartit Nazzjonalista.

“Min isegwi lill-Partit Nazzjonalista ]gur li ma jiftakarx li qatt kien hemm dawn il-kurrenti. Ma nemminx li din hi qasma i]da opinjonijiet ta’ ;enerazzjoni ;dida li tielg[a. Illum g[andek generation gap i]da konvint li min[abba fiha l-Partit Nazzjonalista mhux se jitlef ilvoti.

“Hemm aktar libertà biex wie[ed jesprimi ru[u u juri lopinjoni tieg[u. Din saret anki fi [dan il-Partit Laburista stess.

Niftakru lil Mintoff stess meta ;;ieled kontra Boffa, u wara kontra Alfred Sant, prattikament mal-;enerazzjoni ta’ qabel u ma’ dik ta’ warajh.

Kull meta //aqlaq dejjem he]]e] kull fejn kien.

“Fil-PN l-istorja kienet differenti, anki fil-passat.

Bi]]ejjed wie[ed jara l-passa;; minn Borg Olivier g[al Fenech Adami u minn Fenech Adami g[al Gonzi. Il-passa;; dejjem se[[ b’mod seren. Ma neskludix li ma kienx hemm xi ftit u;ig[at i]da xejn spe/jali.

“Dak li qed ji;ri issa n[oss li hu xi [a;a ;dida i]da ma nemminx li tindika qasma i]da pjuttost il-mentalità ta]]g[a]ag[ tal-lum li fost l-o[rajn iridu jitkellmu u jsemmg[u lopinjoni tag[hom.”

Partit b’identità

Hawn Oliver Friggieri kkwota sentenza ripetuta diversi drabi f’The Ballad of Reading Gaol miktuba minn Oscar Wilde – each man kills the things he loves (kull ra;el joqtol dak li j[obb) u kompla jg[id li hekk qed ji;ri fil-partiti wkoll, i]da kollox jindika li lPartit Nazzjonalista hu partit kbir li kapa/i jkollu [afna kurrenti ming[ajr ma jitlef lidentità tieg[u.

“Nemmen li l-partiti politi/i prin/ipali ma g[andhomx ra;uni g[alfejn jitlewmu fuq lidentità g[ax it-tnejn jaqblu li g[andhom l-istess ori;ini, lesti li j[addnu lil kul[add u jkunu miftu[in. Niftakar lil Ugo Mifsud Bonnici jitkellem fuq ilpartit b[ala partit interpartitiku, interpopolari.

“Mhux b[ala partit xellugi jew lemini i]da qisu ta/-/entru.

Na[seb li dik hi l-orjentazzjoni tal-partiti kollha llum. Dan minkejja li g[andek termini b[ala konservattivi jew liberali li frankament ma nafx xi jfissru.

“L-oppost ta’ liberali mhux konservattiv i]da antiliberali. Loppost ta’ konservattiv mhux liberali i]da distruttiv. Kul[add hu konservattiv g[ax kul[add g[andu l-g[eruq. Kul[add hu liberali g[ax kul[add jammetti li s-si;ra g[andha b]onn weraq ;did li ming[ajr l-g[eruq ma tistax i]]ommhom.”

Olivier Friggieri jg[id li b[alissa l-pajji] qieg[ed fi ]mien interessanti fejn il-partiti g[andhom b]onn aktar ideat, aktar rispett u aktar pluralità. }mien fejn l-g[a;la u l-[effa huma l-ordni tal-;urnata. Itteknolo;ija qed t[alli effetti kbar fir-rigward.

“Mis-sebg[inijiet ’l hawn ilPartit Nazzjonalista beda jorganizza meetings kbar b[alma kien jag[mel Mintoff.

Niftakar li tradizzjonalment kienet il-Knisja u Mintoff li kienu jimlew il-Fosos talFurjana. Biss niftakar ukoll meta l-PN g[amel l-ewwel mass meeting fuq il-Fosos u wara Ta’ Qali. Kien ;est ta’ kura;; kbir u kien irnexxielu ji;bed folla kbira.

“Illum dik il-pjazza hi lkamra fejn fid-dar jin]amm ittelevi]joni. Il-mass meeting hu essenzjalment dak li jg[idu ]-]ew; mexxejja kuljum fuq ittelevi]jonijiet rispettivi tag[hom u fuq dak tal-istat.

Tag[fas buttuna u ti;ri minn stazzjon g[al ie[or, minn opinjoni g[al o[ra.

“Nemmen li dan b’xi mod iwassal g[al nuqqas ta’ appartenenza. Fejn qabel kien hemm jiddetta xellugi jew lemini, illum tiddettalek ilbuttuna tat-televi]joni.

“Dan ifisser li g[andek /aqliq ta/-/entru li fejn qabel kienet il-pjazza llum saret iddar. Ifisser ukoll li bniedem ma g[adx g[andu dik lappartenenza li kellu qabel.

Biex nag[laq il-kapitlu talelezzjoni, li n[oss li hi pjuttost fil-qrib, ma na[sibx li se jkun hemm xi nuqqas jew /aqliq ta’ voti.”

Riforma fil-lingwa;; politiku b’kodi/i tal-etika li jkun im[addem tassew

9

il-Óadd, 1 ta’ Jannar, 2012

Ir-ri]oluzzjonijiet g[as-sena li g[andna quddiemna

OLIVER FRIGGIERI> “Il-Partit Nazzjonalista hu partit kbir li kapa/i jkollu [afna kurrenti ming[ajr ma jitlef l-identità tieg[u”

Id-dittatura tat-teknolo;ija

Olivier Friggieri jemmen li meta jkun hemm invenzjoni teknolo;ika importanti jkun hemm bidla fil-kostum u filkumplament. Hu ;ab l-e]empju ta’ persuna li to[ro; fir-ri[ li j[abblilha xag[arha, i]da mhux biss g[aliex tit[abbel kollha kemm hi. Jekk persuna jkollha u;ig[ ta’ ras, kollha kemm hi t[ossha mhux f’sikkitha.

“L-istess [a;a qed tikkaw]a tteknolo;ija, kemm tag[fas buttuna u ssib l-informazzjoni kollha. Tajjeb minn aspett i]da din qed i;;ib nuqqas ta’ appartenenza, nuqqas ta’ rabta ma’ partit. Dak li qed ji;ri filpartiti hu sinjal ta’ kultura ;dida.

Fejn qabel kellek id-dittatura tax-xellug jew tal-lemin illum g[andek id-dittatura tatteknolo;ija.

“Dittatura li tista’ to[odha fissens tajjeb u fis-sens mhux tajjeb ukoll. G[andek dejjem /entru ta’ poter li ji//aqlaq u jeffettwa [afna lill-partiti.

“Lil-istudenti dejjem ng[idilhom li g[andhom jinteressaw ru[hom fil-partiti u bl-ebda mod ma g[andhom ikunu /ini/i, xetti/i jew indifferenti. G[andhom anzi jixtarru sewwa dak li qed ise[[ madwarhom.”

Malta, kollox fuq kollox, kienet kapa/i tg[addi minn avvenimenti b[all-indipendenza, ming[ajr trawmi, ming[ajr

inkwiet bl-g[aqal ta’ Borg Olivier. Kisbet ir-Repubblika blg[aqal g[al darba o[ra ta’ Borg Olivier u Mintoff u wara ma bqajniex ba]i g[all-Ingli]i u d[alna fl-Unjoni Ewropea.

Oliver Friggieri jsostni li f’pajji]i o[ra dawn il-kisbiet se[[ew i]da ]gur li mhux blistess mod seren li se[[ew f’pajji]na.

“Il-Maltin g[andhom tradizzjoni soda ta’ appartenenza, tal-art fejn joqog[du. Allura dan il-fattur isarraf f’maturità biex meta jsiru bidliet isiru b’mod seren b[alma se[[ dan l-a[[ar fil-ka] tad-divorzju. Wie[ed ma jistax ma jsemmix il-mod kif Gonzi [a l-po]izzjoni tieg[u u ]amm mag[ha filwaqt li [alla lil

Wara [arsa estensiva lejn issena li g[adha kif [allietna, tlabt lil Oliver Friggieri jg[idli dak li ja[seb g[andhom ikunu r-ri]oluzzjonjiet g[al pajji]na g[as-sena 2012. Ma kellux g[alfejn ja[seb [afna g[ax hu semma xi punti li dwarhom jis[aq [afna.

“Insostni li g[andu jkollna Jum Nazzjonali wie[ed. Ikunx Jum l-Indipendenza jew irRepubblika jew jum li mhux di;à e]istenti, l-importanti li jkun jum wie[ed. Dan iservi biex jag[ti aktar identità.

“Nemmen li l-partiti politi/i g[andhom ja[dmu aktar flimkien fejn jid[lu issues morali u so/jali. Mill-issue taddivorzju tg[allimna [afna u llum nistg[u nimxu ’l quddiem ming[ajr skossi kbar. Il-poplu Malti wera li hu matur [afna, li kapa/i jie[u de/i]jonijiet kbar.

“Id-divorzju ilu jkun diskuss Malta g[al dawn l-a[[ar mitejn sena, minn ]mien Napuljun.

Bil-mod il-mod Malta tag[mel il-passi tag[ha. Konvint i]da li dwar issues simili, il-politika parti;jana ma g[andhiex issib postha.”

Oliver Friggieri kompla jg[id li jixtieq jara d-dibattitu jkompli jikber fis-sens talistorja, ta]-]mien u b’sens ta’ apprezzament ta’ dak li g[amlu missirijietna fil-qasam politiku.

Fosthom nies li g[adhom [ajjin b[al Fenech Adami u Mintoff li taw kontribut siewi.

Il-kuxjenza tal-Maltin L-im[abba li Oliver Friggieri

g[andu lejn pajji]u hi wa[da e]emplari. Mhux ta’ b’xejn li wie[ed jista’ jqisu b[ala lkuxjenza ta’ pajji]na g[ax hu mhux biss leali i]da j[ares lejn Malta b’g[o]]a liema b[alha filwaqt li jaf sewwa lis-so/jetà Maltija.

Hu jis[aq li minkejja //okon tag[na, li fil-konfront tal-globu hu insinifikanti, a[na g[andna kollox. “{a;a li diffi/ilment nista’ nispjega. Hi meravilja li minkejja /-/okon Malta tista’ tg[id li hi stat, li hi sovrana.

Pajji] li kull min irid jitg[allem g[andu l-fa/ilità li jag[mel dan u min ma jridx jaf, hi g[a]la tieg[u. I/-/okon

mhux ]vanta;; i]da vanta;;.

G]ira pa/ifika li qatt ma qalg[et gwerer. {adet l-istatus kollha ming[ajr inkwiet. {a;a unika fid-dinja. Laqg[et popli differenti fejn f’Malta kienu flaqwa tag[hom. Pajji] strate;ikament importanti, /kejken i]da komplut.”

Hawn Olivier Frigieri [are; b’paragun mill-isba[ fejn xebbah lil Malta ma’ nemla jew nemusa. Hu qal li filwaqt li wie[ed jista’ jimma;ina li ljunfant g[andu qalb, pulmun, fwied, insomma l-organi vitali kollha, wie[ed ma jimma;inax li nemla jew nemusa g[andha dan kollu f’dak i/-/okon. I]da fil-fatt g[andha.

“Il-Mulej hu kbir biex [alaq l-iljunfant i]da wisq akbar biex irnexxielu jo[loq in-nemla, listess seng[a kellu meta sawwar lil pajji]na.”

Pro;etti ;odda

Fuq nota personali tlabt lil Olivier Friggieri jg[idli x’g[andu ppjanat g[as-sena li d[alna fiha. X’se jkun qed jag[mel wara li g[adu kif [are; fil-libreriji l-ktieb li ji;bor fih it-trilo;ija It-Tfal Ji;u bil-Vapuri, Meta Jibbnazza Ni;i Lura u Dik idDg[ajsa f’Nofs il-Port.

“G[andi xi kotba li se jkunu stampati barra minn Malta,” qalli filwaqt li [arsti waqg[et fuq xkaffa mimlija kotba ta’ Olivier Friggieri tradotti b’lingwi varji. Minn Slovakk g[al Pollakk, minn Finlandi] g[al Norve;i], minn :ermani] g[al Fran/i] u Spanjol.

Xog[ol Olivier dar id-dinja fejn sa[ansitra g[andu kitbiet tieg[u tradotti bil-Libjan.

“G[andi rumanz ie[or pro;ettat, ambjentat fi ]mien aktar re/enti m’It-Tfal Ji;u bil-Vapuri. L-itwal pro/ess fil[ajja hu kemm iddum ta[seb biex twettaq xi [a;a. Dan b[al meta mara tg[id li aktar iddum issajjar milli effettivament tiekol. Meta tg[id li trid tikteb rumanz sinjal li jkun hemm xi [a;a li trid to[ro; u jekk dik ix-xi [a;a ma tkunx hemm ovvjament ma tistax to[ro;ha.” {allejt lil Oliver Friggieri wara l-iskrivanija tad-dar tieg[u, imdawwar b’g[add kbir ta’ kotba, li huma d-dinja tieg[u. Ma stajtx ma nag[milx perjodu nirrifletti dwar dak li tkellimna g[ax kliemu hu [ob] li tassew wie[ed g[andu jomg[od sewwa.

10

OPINJONI

il-Óadd, 1 ta’ Jannar, 2012

Ir-reli;jon li sawritna L-Avvent u l-Milied huma bla dubju ta’ xejn l-aqwa festa filkalendarju tal-pajji]i li jappartjenu g[a/-/iviltà nisranija.

Fl-Ewropa u l-Amerika jkun i//elebrat bil-kbir. Min[abba f’hekk hemm min isostni li llum il-Milied sar festa ta’ konsumi]mu u tilef is-sinifikat ori;inali tieg[u li jfakkar ittwelid ta’ :esù.

Min-naha l-o[ra hemm min irid li f’so/jetajiet ‘pluralisti/i’ b[al tag[na g[andna n[assru kull riferenza g[all-Milied u nu]aw minflok il-“festi” jew vaganzi tax-xitwa. Kliem newtrali biex ma joffendu lil [add. Din donnha l-istess b[almin irid li jitwarrab ilKur/ifiss minn postijiet pubbli/i. Donnhom iridu jnessuna l-wirt kulturali enormi li g[andna u li jag[milna dak li a[na.

Min jargumenta hekk hu konvint li r-reli;jon g[andha tibqa’ attività personali ta’ dak li jkun u g[andha tin]amm mo[bija. G[andna kemm jista’ jkun inne[[u kull simbolu reli;ju] fit-ti]jin estern u filmod kif nifir[u lil xulxin f’dan i]-]mien festiv: “il-festi ttajba” flok “il-Milied itTajjeb”.

Naturalment m’hemmx g[alfejn ng[id li g[alkemm naqbel li l-politika u r-reli;jon g[andhom jin]ammu separati, ma naqbilx li wa[da teskludi lo[ra.

G[alhekk ma naqbilx ma’ min jixtieq ine[[i r-reli;jon mill-Milied jew il-Milied mittradizzjonijiet li jsawruna.

L-ewwel nett g[ax i//elebrazzjoni tal-Milied tant da[let fit-tessut tal-kultura u //iviltà Ewropea li s-simboli u x-xbihat tieg[u, b[all-Bambin, il-presepju, il-kant tal-Milied, it-ti]jin u l-;ugarelli, kulma

hemm fil-Milied li hu reli;ju] kif ukoll dak li hu profan, sar parti mill-[ajja intima tag[na lkoll. Sar parti minna.

Anki g[al [afna minn dawk li birdu mill-prattika reli;ju]a jew jifta[ru li ma jimpurtahomx i]jed mirreli;jon, il-Milied ma jkunx Milied ming[ajr dawn laffarijiet.

Mhux fer[ g[al kul[add F’dawn il-jiem importanti li ng[arfu wkoll li l-Milied mhux l-ista;un tal-fer[ g[al kul[add.

G[al [afna nies – u f’mo[[i mill-ewwel ji;u dawk li qed ibatu l-;u[ fid-dinja jew ilvjolenza tal-[akkiema b[al fisSirja – il-Milied hu ;urnata ta’ tbatija b[all-o[rajn.

F’pajji]na wkoll ikun hawn min f’dawn il-jiem ma jkunx qed igawdi l-Milied.

G[alhekk f’dawn i]]minijiet isiru kampanji ta’ ;bir ta’ flus b[alma saret l-Istrina

minn Simon Busuttil MEP simon.busuttil@europarl.europa.eu

Kristjane]mu. I]da wie[ed g[andu dritt ukoll ma jemminx dan.

Tkun xi tkun il-po]izzjoni li nitilqu minnha, m’hemmx dubju li l-Kristjane]mu ta bidu u sawwar l-arti, il-mu]ika, larkitettura u fuq kollox l-

Ordnijiet reli;ju]i b[allBenedittini, il-Fran;iskani, ilKarmelitani u l-Agostinjani taw spinta lit-tag[lim f’dawn u f’[afna universitajiet o[ra flEwropa. Fil-monasteri kien preservat u xtered it-tag[lim meta l-Ewropa g[addiet minn taqlib enormi. F’[afna universitajiet fl-Ewropa u flIstati Uniti g[adek tara s-sinjali tal-ori;ini religju]a tag[hom.

L-Università ta’ Malta ukoll originat minn kulle;; immexxi mill-:I]witi.

Fl-I]vilupp tal-arti lKristjane]mu wkoll kellu sehem uniku. L-arti sagra tat spinta liema b[alha g[at-tis[i[ tal-patrimonju artistiku Ewropew.

L-istess fil-mu]ika b[al meta l-Papa Gregorju I jing[ad li ippermetta l-kant fil-knejjes li wassal g[al dak li ma]-]mien sar mag[ruf bhala l-‘Kant Gregorjan’ li sawwar il-mu]ika Ewropea.

F’dawn il-jiem ta’ festi wie[ed irid jieqaf u jirrifletti dwar il-patrimonju li [allielna l-Kristjane]mu . . . nhar it-Tnejn li g[adda. Mhux g[ax dawn il-problemi jissolvew bil-flus biss. I]da l;bir jippermetti li ng[inu u ntaffu ftit mit-tbatija ta’ [addie[or.

G[alhekk drajna issa li f’jiem nag[mlu att ta’ solidarjetà – u mhux ta’ karità.

Dan jirrifletti l-impatt li g[andu l-Kristjane]mu fuq il-kultura tag[na.

Il-Milied u l-ori;ini tas-so/jetà tag[na G[al min jemmen, il-Milied ifakkar it-twelid ta’ :esù u tal-

edukazzjoni li lkoll kellhom sehem importanti fin-ni];a ta//iviltà tag[na u g[amluna dak li a[na.

Pere]empju fl-edukazzjoni, l-universitajiet nibtu millewwel skejjel reli;ju]i u monasteri nsara madwar 900 sena ilu. L-ewwel kulle;; mill[afna li ma]-]mien evolvew biex saret l-Università ta’ Cambridge, twaqqaf millBenedittini.

Merton College li x’u[ud iqisu bhala l-bidu talUniversità ta’ Oxford, twaqqaf mill-Isqof ta’ Rochester.

M’hemmx dubju li l-bini ta’ knejjes u katidrali mal-Ewropa kollha sa[[a[ mhux ftit lI]vilupp tal-arkitettutra u l-arti tal-bini.

L-ewwel sptarijiet jafu lori;ini tag[hom lill-ordnijiet reli;ju]i. F’Malta l-ewwel sptar u l-ewwel skola medika waqqfuhom il-Kavallieri ta’ San {wann. }balji kien hemm B’hekk, kulfejn iddawwar

wi//ek ma tistax ma tinnotax il-kontribut enormi talKristjane]mu.

Naturalment saru ]balji wkoll f’isem il-Kristjane]mu b[alma ;ara fil-kru/jati jew filqirda ta’ popli indi;eni flAmerika Latina mill-Ispanjoli.

L-Inkwi]izzjoni ukoll u]at metodi xejn dinjitu]i kontra min kien jipprova jitbieg[ed mid-duttrina tal-Knisja.

Fl-1633 l-Inkwi]izzjoni ikkundannat lil Galileo talli “waqa’ fl-ere]ija” meta sostna li d-dinja ma kinitx i/-/entru tal-univers kif kienet tg[allem il-Knisja. Kellna nistennew sas-sena 2000 sa meta l-Papa :wann Pawlu II f’isem ilKnisja, g[amel apolo;ija g[alli]balji kollha li kienu wettqu lKattolici fl-2000 sena ta’ qabel – inklu] il-mod [a]in li bih ittrattaw lil Galileo!

Il-kontroversji dwar dawn lI]balji ma jiqfux.

U l-i]balji ma waqfux ukoll.

Kif jixhdu l-ka]i ta’ abbu] minn membri tal-kleru u talordnijiet.

I]da na[seb li jkun sew ukoll li fil-Milied, festa nisranija pere//ellenza, naqblu li

minkejja l-i]balji kollha li wettaq, il-Kristjane]mu fih x’ti//elebra sew jekk tie[du b[ala reli;jon kif ukoll jekk t[ares lejh lejn espressjoni kulturali jew moviment li sawwar i/-/iviltà tag[na.

Kontribuzzjoni fil-politika Fl-i]vilupp politiku, so/jali u ekonomiku tad-dinja l-akbar kontribut tal-Kristjane]mu kien li sa[[a[ l-a//ent fuq id-dinjità tal-bniedem. Fit-tag[lim nisrani

nsibu ukoll li g[andek tittratta lil g[ajrek b[alek innifsek.

Minn dan [ar;u varjazzjonijiet o[ra b[al-libertà individwali.

Mill-g[arfien tad-dinjità talbniedem nibtet ukoll iddikjarazzjoni Universali tadDrittijiet tal-Bniedem u konvenzjonijiet simili. U mirrikonoxximent ta’ din id-dinjità ta’ kull bniedem to[ro; il-verità l-o[ra li kull bniedem g[andu drittijiet li ma jista’ je[odhomlu [add.

Fuq dawn inbnew prin/ipji politi/i li g[adna n[addnu sallum.

Il-Kristjane]mu favur il-paci Wie[ed mill-prin/ipji fundamentali tal-Kristjane]mu hu t-tixrid tal-pa/i dejjiema u

vera li tkun wa[da mibnija fuq il-;ustizzja.

Hemm strofa f’ San Mattew: “{enjin dawk li j;ibu l-pa/i g[ax huma jissej[u wlied Alla”.

Jew l-o[ra tal-Profeta Isaija: “U huma jibdlu x-xwabel tag[hom f’sikek tal-mo[riet.”

Dawn kellhom effett qawwi u ispiraw diversi kittieba tul mijiet ta’ snin li kkonfrontaw ilproblema tal-konflitti u lgwerer fost il-bnedmin.

Il-vjolenza u l-konflitti huma wkoll parti mir-realtà tag[na llum. Fil-jiem tal-Milied hu importanti li nirriflettu aktar filfond dwar il-b]onn li l-Ewropa, l-eredi diretta tal-kultura mnebb[a mill-kristjane]mu, tkompli ssa[[a[ lilha nnifisha aktar b[ala forza ta’ pa/i vera fid-dinja billi tinkora;;ixi ddjalogu u l-i]vilupp ba]at fuq il-;ustizzja.

Forsi fi ]mien meta l-Ewropa g[addejja minn kri]i ekonomika kapa/i ninjoraw irrwol tag[na fid-dinja. I]da lEwropa li bnejna, bit-tajjeb u l[a]in kollu tag[ha, tirrifletti lvaluri nsara minsu;a fi/-/iviltà tag[ha.

Sawwarna Il-Milied i;ib mieg[u [afna

affarijiet sbie[ u fuq kollox g[andu jfakkarna fl-ori;ini talEwropa li ng[ixu fiha llum.

F’dawn il-jiem ta’ festi ta’ min wie[ed jieqaf u jirrifletti xi ftit dwar il-patrimonju li [allielna l-Kristjane]mu immaterjali tipprattikahx b[ala reli;jon jew le.

G[ax hi reli;jon li sawritna.

-

-

.

Is sena t tajba lil kul[add

il-Óadd, 1 ta’ Jannar, 2012

Fil-pa;ni l-o[ra:

12 Tradizzjonijiet Maltin

14 Il-kunsilli lokali u l-voluntarjat

15 Mer[ba 2012

22

Ittri lill-Editur:

G[aliex iridu jibqg[u sejrin biha^

EDITORJAL il•mument

11

Stamperija Indipendenza Triq Herbert Ganado, il-Pietà - PO Box 37 Tel: 2596 5333 • Fax: 2596 5525 e-mail: mument@media.link.com.mt advertising@media.link.com.mt Editur: Victor Camilleri

G[aqal u kura;; f’sena o[ra diffi/li F’din l-g[odwa spe/jali nibdew billi minn qalbna nwasslu lisba[ xewqat tag[na lil kul[add, i]da b’mod spe/jali lillqarrejja regolari tag[na, g[al sena mimlija risq, sa[[a, pa/i u serenità.

Kwa]i kwa]i tin[ass xi ftit azzardata li fil-bidu tas-sena 2012 wie[ed ikun daqstant ottimist i]da importanti li n]ommu f’mo[[na li min i[ares biss lejn l-ikrah u jpin;i l-[in kollu stampa sewda /ertament li ma jkunx f’po]izzjoni li japprezza anke /erti mumenti po]ittivi tal-[ajja.

Dan ma jfissirx li wie[ed jag[laq g[ajnejh u jibda jo[lom biss bis-sabi[ u l-po]ittiv. Ifisser biss li wie[ed ma jridx jinfaxxa rasu qabel jaqsamha g[aliex inkella jkollu jg[ix [ajtu kollha b’rasu nfaxxata.

F’dan il-bidu ta’ sena o[ra diffi/li fa/li li wie[ed malajr jasal g[al konklu]jonijiet li xejn ma jqawwu l-moral u dan, prin/ipalment, hu dovut g[all-fatt li dak li qed naraw ise[[ madwarna — fil-qrib u anke fil-bog[od — xejn ma jserra[ lirjus g[all-;ejjieni immedjat tag[na, tal-familji tag[na u anke ta’ pajji]na.

Min-na[a l-o[ra rridu mill-ewwel infakkru li din issitwazzjoni ta’ qtig[ il-qalb kienet mag[na u madwarna tul la[[ar tliet snin. X’ma ;arax f’dan il-perijodu? X’kien jonqsu jinqala’?

Dak li sa ftit snin ilu kul[add kien /ert dwaru ma baqax hekk. Istituzzjonijiet li kul[add kien ja[lef bihom — prin/ipalment il-banek u g[odod o[ra finanzjarji — bdew jikkrollaw qishom karti tal-log[ob. Mag[hom ni]]lu wkoll ekonomiji kbar u li kienu kunsidrati sodi daqs il-blat u, dan kollu, wassal g[al kri]ijiet finanzjarji u ekonomi/i li d-dinja, u partikolarment l-Ewropa, ilhom aktar minn 80 sena ma jaraw b[alhom.

Mela dan kien l-isfond li pajji]na kellu ja[dem fih f’dawn la[[ar tliet snin u g[aliex a[na niffurmaw parti mid-dinja, dan il-maltemp la[aq lilna wkoll. I]da dritt nistqarru li meta nqabblu l-qag[da ta’ pajji]na ma’ [afna artijiet o[rajn, irridu nkunu onesti u ng[idu li ma ntlaqatniex daqs u b[al [addie[or.

Allura dan ;ara b’xi kumbinazzjoni jew g[aliex a[na fortunati?

Assolutament mhux il-ka]. Il-Prim Ministru Lawrence Gonzi nistg[u ng[idu li da[[al fra]i importanti fid-diskors politiku lokali. Ilu g[al snin jirrepeti li “xejn ma ji;ri b’kumbinazzjoni”. U fra]i o[ra li j[obb ju]a hi li lill-politi/i mg[andniex ni;;udikawhom fuq dak li jg[idu i]da fuq dak li jag[mlu. U dan l-a[[ar ]ied bi//a o[ra ma’ din il-fra]i… u jg[id li rridu ni;;udikawhom ukoll bir-ri]ultati li jiksbu.

Jekk wie[ed ine[[i minn quddiem g[ajnejh l-g[amad politiku, m’g[andux problema jag[raf li fejn [addie[or indarab bis-s[i[ b’dak kollu li ;ara, Malta laqg[et tajjeb — anzi tajjeb [afna — fl-aktar aspetti importanti ta’ [ajjitna.

L-ewwel u fuq kollox fil-qasam tax-xog[ol u l-impjiegi.

Dan ma hu l-ebda garanzija g[all-futur i]da fl-istess [in iqawwilna qalbna li t-tmun jinsab f’idejn sodi u b[alna rnexxielu jsalva lil Malta fis-snin li g[addew daqstant ie[or jag[mel dan f’din is-sena iebsa li g[andna quddiemna.

U jekk irridu nie[du l-parir tal-Prim Ministru u nkejlu lillgvern tieg[u fuq il-kriterju tar-ri]ultati miksuba bi]]ejjed in[arsu lejn il-mi]uri li jid[lu fis-se[[ propju mil-lum hekk kif im[abbrin fil-Ba;it g[all-2012 li kien approvat millParlament Malti ftit tal-;img[at ilu.

Waqt li qed naraw numru kbir ta’ pajji]i jniedu programmi ibsin ta’ awsterità, mil-lum f’pajji]na jiskattaw g[add ta’ mi]uri b’risq il-[addiema, il-familji, l-anzjani, l-istudenti, ilpersuni b’di]abbiltà waqt li g[addejjin pro;etti kbar ta’ natura nazzjonali fl-oqsma tas-sa[[a, l-edukazzjoni, lambjent, G[awdex u tant setturi o[rajn f’pajji]na.

Dan kollu jsa[[ilna l-fehma li jekk nibqg[u, b[ala pajji], mexjin b’g[aqal u kura;;, inkunu nistg[u, fi tmiem din issena li g[adna kemm bdejna, ner;g[u ng[idu li Malta wie;bet tajjeb [afna g[all-kri]ijiet li, mal-pajji]i l-o[ra, iffa//jat.

Dan hu li nawguraw lil pajji]na u lill-poplu tag[na: IS-

SENA T-TAJBA LIL KUL{ADD.

12

OPINJONI

il-Óadd, 1 ta’ Jannar, 2012

IL-{ADD MA’ DUN PAWL

Int u jien

Mela darba…

Q

L-ubbidjenza ma tantx tissemma’ llum. Lanqas ma]]g[ar. G[ax kul[add i[ossu

uick u Quack kienu ]ew; papri, ]g[ar u sportivi, li kienu jg[ixu ma’ ommhom.

Kienu ji;ru [afna u jtellqu ma’ xulxin spiss.

Darba telg[u j]uru liz-ziju Ducklass. U ’l isfel ni]lu jtellqu. It-triq kienu jafuha sew. Imma Quack ried ju]a trikk li kien ilu ja[seb fuqu.

Hu kien jaf li l-kurrent f’nofs ix-xmara kien iktar b’sa[[tu, allura kellu jg[inu. Allura, avolja ommhom kienet tg[idilhom biex qatt ma jg[umu f’nofs ix-xmara, Quack resaq ’l hemm. “Issa kbirt bi]]ejjed biex ng[um hawn”, [aseb.

Ma damx ma nduna li ommu kellha ra;un. Kien qed ji;ri i]jed minn Quick u qatg[u sew. Quick kien dispja/ut. Hu dejjem obda ’l ommu, b’danakollu kien se jitlef it-tellieqa. Quack ;erra [afna, u trijumfalment qabe] il-linja tat-tmiem… bla ma nduna li kien die[el ;o bellieg[a f’tarf dik il-linja. U da[al fiha bla ma seta’ ja[rab.

Ma kienx fa/li ji;i salvat, u beda jibla’ [afna ilma. B’xorti tajba, lil Quack lem[itu baqra minn razzett vi/in, u ni]let issalvah. Fuq ix-xatt taxxmara, l-annimali kollha bdew jid[qu bih. Quick induna li g[amel sew li obda lil ommu.

Quack ma setax jinsa dik l-esperjenza, avolja pprova [afna.

kbir bi]]ejjed biex jag[mel li jrid. {ajti tieg[i u ma jinda[alli [add x’nag[mel biha. Nag[mel biha li rrid.

Dan l-ispirtu nixorbuh millarja li nibilg[u. ?ertu diskors ]ejjed dwar drittijiet, b’enfasi esa;erat u esklusiv, ;abna fissitwazzjoni li [add ma jrid joqg[od g[al [add u g[al xejn. L-aqwa l-idea ta’ libertà assoluta.

Anke l-g[erf akkumulat matul l-Istorja millenarja talbniedem, b[al tilef il-valur tieg[u g[al [afna. Kul[add irid jer;a’ jivvinta r-rota hu.

Alla[ares ma jkunx hawn min jissogra u jag[mel esperimenti,

g[ax kieku nirrendu d-dinja statika u monotona. Imma lprogress isir b’riskji kalkolati, mhux b’sogri bla sens. Ma nistg[ux inkunu kapri//u]i quddiem il-[ajja, sempli/iment biex inkunu differenti minn ta’ qabilna, basta n[ossu l-gost ta’ “nag[mel li rrid jien”.

Toroq mibdija bla [afna [sieb, jafu jag[tu sodisfazzjon g[al xi ]mien. Imma fit-tul jinkixef il-veru valur ta’ kollox. L-ag[ar jekk blg[a]liet ]baljati u suppervi tieg[i, inkun waqajt filbellieg[a mnejn [add ma jkun jista’ jtellag[ni. L-umiltà quddiem l-g[erf tal-o[rajn, qabilna jew kontemporanji, mhix bluha. Riskji kalkulati

minn Dun Pawl Camilleri

................................................

pawlcam@gmail.com

jafu jkunu me[tie;a. Lordinarju u l-komuni jafu jkunu g[a]la bis-sens. Mhux possibbli li kul[add jivvinta l-;did kuljum. {add mg[andu j[ossu skomdu li mhux inventur, anke jekk l-inventuri ;enwini mer[ba bihom.

Nerfg[u qlubna ’l fuq Mulej, g[allimni nkun umli tassew: li noqg[od g[all-g[erf tal-esperjenza u tal-istorja, u ta’ nies bis-sens, li jift[uli g[ajnejja.

T[allinix nie[u riskji sproporzjonati bl-isku]a ta’ libertà mifhuma [a]in.

T[allinix na[seb li jien bla siwi g[ax in]omm tradizzjonijiet ippruvati bi]]mien.

Fuq kollox, Mulej, t[allinix nilag[bha tal-bravu quddiem l-g[erf dejjiemi tieg[ek.

Tradizzjonijiet Maltin Il-Milied ;ie u g[adda. Il-festa tal-Milied hi okka]joni spe/jali u g[al qalb [afna nies. Mhux biss insibu l-aspett spiritwali li hu tassew importanti g[alina linsara imma l-Milied iservi ta’ okka]joni biex familji, qraba u [bieb jersqu lejn xulxin g[al dan i]-]mien sabi[.

Intant kull pajji] g[andu ttimbru partikulari tieg[u kif ji//elebra l-festa tal-Milied.

F’dinja dejjem iktar kummer/jalizzata kwa]i laspett reli;ju] xi kultant jing[ata l-;enb f’ferne]ija ta’ bejg[ u xalar. F’dan is-sens ittradizzjonijiet antiki u l-aspett kulturali ta’ kull poplu jkomplu jippriservaw l-identità partikulari ta’ dak il-pajji].

Intant hawn min jikkritika lMilied Malti u jinsisti li //elebrazzjonjiet Maltin talMilied huma biss kollezzjoni ta’ tradizzjonijiet impurtati sew fl-ippreparar, fiddekorazzjonijiet u sa[ansitra f’dak li nsajru f’dawn i]]minijiet.

Fil-fatt hemm ftit ta’ verità f’dan kollu. I]da wara kollox dan ma jistax jonqos meta tikkunsidra l-istorja twila ta’ pajji]na u l-effetti ta’ tant kulturi fuq ;ensna matul i]]mien. Wara kollox kul[add jitg[axxaq bis-si;ra tal-Milied u xi bi//a Christmas pudding!

Imma a[na l-Maltin, g[adna ng[o]]u dawk it-tradizzjonijiet li kienu jag[mlu l-Milied Malti tal-img[oddi jew dawn saru biss parti mill-kotba tal-istorja tag[na? U allura x’inhuma dawk l-affarijiet li jag[mlu Milied Malti?

Fil-fatt hemm numru ta’ drawwiet u tradizzjonjiet li ;ejjin minn ]mien ]em]em li tassew jimmarka l-Milied

minn Caroline Galea info@carolinegalea.com

Il-presepju bix-xena tan-natività jibqa’ wa[da mill-eqdem u l-isba[ tradizzjonijiet fi/-/elebrazzjoni tal-Milied f’pajji]na

Malti. Qabel xejn jibqa’ fuq nett fost dawn l-element reli;ju] li g[all-ma;;oranza tal-Maltin g[ad g[andu valur kbir u sinifikanti tassew.

Dawra madwar il-knejjes tag[na f’dawn il-jiem hi xhieda ta’ parte/ipazzjoni iktar attiva ta’ bosta nies imqabbel ma’ ]minijiet o[ra tas-sena.

Barra minnhekk f’dawn i]]minijiet l-istess knejjes ikunu m]ejna b[al l-ebda ]mien ie[or [lief matul il-festa titulari annwali.

Marbut ma’ dan l-element reli;ju] g[andna bosta drawwiet o[rajn. Il-prietka talMilied hi fost l-iktar li jispikkaw. Din il-prietka tibqa’ l-qofol tal-Quddiesa ta’ nofsillejl fejn eluf jattendu lknisja biex jisimg[u xi tfajjel (jew tifla!) jirrakonta l-isba[ storja tal-umanità.

In/identalment din ittradizzjoni ssib l-g[eruq

tag[ha l-ewwel darba fis-sena 1883 fir-ra[al ta’ {al Luqa. Lewwel tifel li g[amel il-prietka tal-Milied kien jismu George Sapiano.

Ma nistg[ux ma nsemmux ukoll il-mixeg[la u lpur/issjoni li ssir ta’ kull sena mis-so/jetà tal-MUSEUM. }g[ar u kbar jattendu din ilpur/issjoni mimlija talb u kant bil-mixeg[la madwar ir-ra[al– tradizzjoni li ssib l-g[eruq tag[ha fil-{amrun fl-1921 blispirazzjoni tal-qaddis San :or; Preca fundatur tal-istess g[aqda.

U kif nistg[u allura ma nsemmux l-g[anja distinta ‘Ninni la Tibkix I]jed’ miktuba minn Patri Indri Schembri kwa]i mitejn sena ilu!

Barra minnhekk madwar Malta u G[awdex jittellg[u bosta pageants mi]-]g[a]ag[ tal-lokal biex ikun /elebrat ilMilied.

Ma hemmx dubju wkoll li lpresepju jibqa’ wie[ed millisba[ tradizzjonjiet Maltin marbutin mal-Milied. Ilpresepju tradizzjonali ma[dum b’tant kura bil-karta pesta jsib l-ori;ini tieg[u fil-kunvent tadDumnikani fir-Rabat fl-1607.

Din id-drawwa kompliet tinxtered u tista’ tg[id kull dar illum issib post g[al dan ilpresepju mimli pasturi b[al :esù Bambin, ir-Re Ma;i, ixxabbatur, l-g[annej, id-daqqaq ta]-]aqq u ma ninsewx miskin lill-g[a;eb tal-presepju!

Dawn l-istess presepji jkunu m]ejna b’kull xorta ta’ qmug[ b[all-;ulbiena u dawl im]ewwaq li jsa[[ar kemm littfal u kemm lill-kbar.

Fil-qasam tal-ikel wisq na[seb li dak l-ikel marbut ma’ dan l-ista;un kien abbandunat kwa]i g[al kollox. Il-[asi mimli bil-patata l-forn; limbuljuta tal-qastan u l-qag[aq

tal-g[asel tassew qed ikunu kunsenjati g[all-istorja.

Illum jiddominaw iddundjan u de]erti impurtati b[al panettone, kejkijiet u [lewwiet b[al mince pies u Christmas pudding li warrbu [afna mill-ikel tradizzjonali Malti tal-Milied.

Intant Milied ie[or ;ie u g[adda u llum hi l-ewwel ;urnata ta’ sena ;dida. B[allum [afna familji Maltin ukoll jie[du l-okka]joni biex jiltaqg[u u jawguraw sena mimlija sa[[a, ;id u prosperità lill-qraba u lill-[bieb tag[hom. {afna Maltin, b[al-lum jibdew il-;urnata b’Quddiesa u b’talb biex jitolbu g[allma[bubin tag[hom u g[al kull min hu fil-b]onn.

U g[alhekk, anke jien, illum nie[u l-opportunità biex nixtieq is-Sena t-Tajba lillEditur u lill-[addiema kollha ta’ din il-gazzetta. Awguri mill-qalb ukoll lilkom ilqarrejja u grazzi talli dejjem issegwu l-kitba tieg[i.

Nawgura lil kul[add sena ;dida mimilja sa[[a u m[abba!

OPINJONI

13

il-Óadd, 1 ta’ Jannar, 2012

Il-laqg[a li nediet it-twaqqif mill-;did tal-MEUSAC

Sena ;dida> aktar konsultazzjoni Karatteristika ewlenija ta’ dan il-Gvern hi lkonsultazzjoni. Dan ilfenomenu li niddjalogaw, li nisimg[u u li na;ixxu fuq li nkunu smajna, hu kun/ett relattivament ;did.

Sa nofs it-tmeninijiet f’pajji]na konna drajna bissistema li, min imexxi, jidde/iedi kollox hu ming[ajr ma joqg[od jag[ti ka] x’ta[seb il-kotra. Dik kienet sitwazzjoni li ;abet [afna di]gwid.

Kien sforz dak li kien g[addej minnu l-pajji] li lPartit Nazzjonalista dak i]]mien immexxi b’[ila minn Eddie Fenech Adami, [are; bl-g[ajta tad-djalogu. Iva, g[al dak i]-]mien dik kienet g[ajta ;dida i]da me[tie;a.

Kien sinjal li l-PN kien qed jaqra s-sinjali ta]-]minijiet.

Kienet g[ajta li kkulminat fil-liberazzjoni minn re;im li kien jipprova jinda[al f’kollox, mit-twelid sal-mewt, minn x’[in jisba[ sa ma jidlam.

Dawk i]-]minijiet g[exthom b[al [afna o[rajn, u kien f’dawk i]-]minijiet li nibtet fija l-[rara li nag[ti lkontribut tieg[i fil-politika.

G[oxrin sena wara li missejt g[all-ewwel darba malpolitika, ;ejt fdat millG[awdxin biex nirrappre]entahom filParlament u mill-Prim Ministru b’portafoll li fost tant affarijiet o[rajn jinkludi l-Konsultazzjoni Pubblika.

Tinstema’ bombastika.

Veru. I]da t-terminu ‘konsultazzjoni pubblika’ m’hu xejn g[ajr dak le]er/izzju li qed jirnexxielna nattwaw, e]er/izzju li jaf il-

bidu tieg[u fis-snin tmenin u li bil-mod il-mod evolva g[as-sura li [a llum.

B[ala Segretarju Parlamentari responsabbli mill-Konsultazzjoni Pubblika b’mod regolari nippresjedi laqg[at pubbli/i dwar temi varji u li g[alihom ikunu mistednin il-Prim Ministru, Ministri u deputati o[ra minna[a tal-Gvern.

Tul din il-le;islatura di;a organizzajna medja ta’ laqg[a fix-xahar. Nemmen li dawn qed jag[tu l-frott tag[hom mhux biss g[aliex jag[tuna /-/ans nisimg[u aktar lill-pubbliku in ;enerali fuq temi li jolqtuhom millqrib i]da wkoll g[aliex jag[tuna stampa /ara taloqsma li jin[tie; li nkomplu na[dmu fuqhom.

Fis-snin li g[addew komplejna wkoll insa[[u listrutturi e]istenti u nwaqqfu o[rajn biex kull min irid jag[ti s-sehem tieg[u filformulazzjoni tal-policies jew iwassal le[nu, ikun jista’ jag[mel dan bl-a[jar mod possibbli.

L-MCESD, li twaqqaf fissnin disg[in u eventwalment kien stabbilit b’li;i a ba]i ta’ kunsens bejn l-imsie[ba so/jali li huma membri tieg[u, kompla jevolvi u issa qed jakkwista aktar importanza.

Biex l-MCESD ja[dem a[jar, twaqqfu erba’ working groups li g[andhom ir-rwol li jirrappurtaw dwar temi partikolari. Dawn ja[dmu fuq it-tariffi tad-dawl u l-ilma, ilfamily-friendly measures, ilmekkani]mu tal-COLA u rristrutturar tal-MCESD. L-MCESD g[andu ]ew;

minn Chris Said chris.said@gov.mt

strutturi o[ra: il-Kumitat Re;jonali g[al G[awdex (GRC) u l-Kumitat g[asSo/jetà ?ivili (CSC).

Il-GRC, li jiddiskuti temi ta’ importanza kemm nazzjonali kif ukoll re;jonali u eventwalment ifassal po]izzjoni li mbag[ad titressaq quddiem il-Kunsill tal-MCESD, ji;bor fih entitajiet differenti G[awdxin fosthom il-Gozo Business Chamber, il-Gozo Tourism Association, NGOs varji, Kunsilli Lokali u unions.

Matul l-2011, il-Kunsill Malti g[all-I]vilupp Ekonomiku u So/jali ltaqa’ medja ta’ darbtejn fix-xahar.

Fil-laqg[at tal-Kunsill talMCESD kienu diskussi temi varji ta’ importanza nazzjonali fosthom irristrutturar tal-MCESD; inizjattivi dwar better regulation, aktar effi/jenza u anqas burokrazija; issitwazzjoni tal-ener;ija; irrevi]joni tal-COLA; issitwazzjoni fil-Libja; ilpolitika dwar l-ambjent; ilba;it; it-tag[lim tul il-[ajja;

it-turi]mu; u l-estensjoni talleave tal-maternità.

Is-sena li g[addiet, il-GRC iltaqa’ 11-il darba fi plenarja u ltaqa’ g[axar darbiet o[ra ma’ entitajiet varji. Barra minn hekk il-GRC laqqa’ erba’ darbiet il-working group dwar l-Edukazzjoni.

Min-na[a tieg[u s-CSC iltaqa’ sitt darbiet.

Fl-2008 sa[[a[na lkonsultazzjoni fuq temi Ewropej billi r;ajna waqqafna l-MEUSAC. Din kienet struttura li kienet ta[dem qabel is-s[ubija ta’ Malta fl-Unjoni Ewropea.

Eventwalment [adilha postha l-Forum Malta fl-Ewropa.

I]da tliet snin ilu [assejna l[tie;a li nirrikostitwixxu lMEUSAC biex noffru pjattaforma aktar b’sa[[itha u kompluta fejn is-so/jetà /ivili tkun tista’ twassal lopinjonijiet tag[ha dwar dak li jkun qed ji;i diskuss fuq livell Ewropew. Il-Gvern isib dawn l-opinjonijiet utli [afna meta ji;i biex jie[u po]izzjoni fuq direttivi u proposti o[ra talKummissjoni Ewropea.

Il-MEUSAC jaqdi tliet funzjonijiet ewlenin. L-aktar wa[da tan;ibbli hi lg[ajnuna li jag[ti lil NGOs u Kunsilli Lokali biex jakkwistaw fondi mill-UE g[all-pro;etti li jkunu jridu jimplimentaw. S’issa di;a nkisbu €13-il miljun blg[ajnuna tal-MEUSAC. Personalment nemmen, i]da, li ]-]ew; funzjonijiet lo[ra tal-MEUSAC huma ferm aktar importanti: ittixrid tal-informazzjoni u lkonsultazzjoni. It-tixrid talinformazzjoni lill-pubbliku

f’kull strate;ija ta’ komunikazzjoni g[andha valur li ti]boq kull [a;’o[ra.

Il-MEUSAC g[andu bi//a xog[ol iebsa g[aliex li tikkomunika mal-pubbliku dwar l-Ewropa di;à hi diffi/li [afna. {afna drabi nsibu li //ittadini Ewropej iqisu lilhom infushom maqtug[in mill-istituzzjonijiet ‘burokrati/i ta’ Brussell’. Din il-per/ezzjoni ]baljata ma tistax tibqa’ tit[alla tiffjorixxi.

F’dan il-kuntest, il-Gvern u l-MEUSAC qed i]idu kontinwament l-isforzi tag[hom biex ji]guraw li lEwropa ssir iktar reali fil[ajja ta’ kuljum tal-poplu.

Minkejja dawn iddiffikultajiet, il-MEUSAC qed jag[mel xog[ol tajjeb [afna anki fil-qasam talkomunikazzjoni. U dan jixhduh il-kummenti tasso/jetà /ivili li huma rappre]entati fil-Core Group.

Minn Awwissu 2008 sal-lum il-Core Group tal-MEUSAC iltaqa’ 34 darba; kienu organizzati aktar minn 120 sessjoni ta’ konsultazzjoni dwar temi varji; aktar minn 260 NGO hadu sehem filprocess ta’ konsultazzjoni.

Issa li bdejna sena ;dida, il[idma tag[na g[andha tkompli tinbena fuq ilkonsultazzjoni pubblika. Fissnin li g[addew wessajna lparte/ipazzjoni fit-tfassil talpolicies. Issa rridu nkomplu, mhux biss nissalvagwardjaw dak li ksibna i]da nsa[[u[.

Dan nistg[u nag[mluh billi nkomplu nag[tu l-g[odda lillMCESD u lill-MEUSAC biex ikomplu jaqdu l-funzjonijiet tag[hom bl-a[jar mod.

14

OPINJONI

il-Óadd, 1 ta’ Jannar, 2012

Il-kunsilli lokali u l-voluntarjat Ftit ilu qrajt sentenza ta’ Martin Luther King, Jr., ilmexxej tad-drittijiet /ivili flAmerika, li fakkritni filvoluntarjat jew, f’sens aktar konkret, ix-xog[ol voluntarju.

Martin Luther King qal hekk: “Everybody can be great because everybody can serve” (Kul[add jista’ jkun ta’siwi fis-so/jetà g[ax kul[add jista’ jkun ta’ servizz).

Proprju f’dan il-[sieb tin;abar it-tifsira kollha taxxog[ol voluntarju li g[alih lUnjoni Ewropea iddedikat issena li spi//at ilbiera[, l2011, b[ala ‘Is-Sena Ewropea tal-Voluntarjat’.

Ix-xog[ol voluntarju hu kull attività fejn i/-/ittadini jag[tu l-[in, il-[iliet u l-ener;ija tag[hom g[al pro;ett jew kaw]a ming[ajr ma jippretendu [las.

Dak li jqanqal lillvoluntiera biex joffru sservizzi tag[hom hu lmotivazzjoni jew l-interess li jkunu ta’ servizz g[al nies o[ra fil-komunità.

Attività b[al din tista’ ssir b’mod individwali i]da tkun aktar b’sa[[itha jekk issir fi struttura organizzata.

L-Att dwar l-Organizzazzjonijiet Voluntarji (Kap. 492) tal-2007 ja[seb biex jo[loq din l-istruttura u jag[tiha ordinament legali.

Skont din il-li;i, organizzazzjoni voluntarja tfisser “fondazzjoni, trust, asso/jazzjoni ta’ persuni, jew organizzazzjoni temporanja, awtonoma u indipendenti” Art. 2. (1) (a) (1V).

L-g[an ta’ organizzazzjoni voluntarja hu wie[ed so/jali li jfisser “skop ta’ karità jew filantropiku”. U l-istess li;i tag[ti e]empji ta’ dan billi ssemmi: (a) l-avvanz taledukazzjoni, tas-sa[[a, u tarreli;jon; (b) l-avvanz tal-kultura, larti u l-patrimonju nazzjonali; (/) [idma b’risq il-[ajja so/jali u fil-komunità; (d) il-protezzjoni u t-titjib tal-ambjent, inklu] il-[arsien tal-annimali;

(e) il-promozzjoni taddrittijiet tal-bniedem, iddemokrazija u r-rikon/iljazzjoni f’ka]ijiet ta’ konflitti; u (f) il-[idma ta’ koperazzjoni ma’ organizzazzjonijiet /ivili o[ra (Art. 2. (1) (a) sa (i)).

Hawnhekk tajjeb nistaqsu: “U l-kunsilli lokali fejn jid[lu f’dan kollu?”

Hemm ]ew; konsiderazzjonijiet li rridu nag[mlu: lewwel, g[alkemm il-kunsilli lokali huma regolati strettament mir-regolamenti u l-li;ijiet tal-Amministrazzjoni Pubblika, il-li;i tal-kunsilli lokali, ukoll kif emendata fl2009, titkellem /ar millindipendenza u l-awtonomija fil-qadi ta’ dmirijiethom.

It-tieni, meta tara l-g[anijiet so/jali u filantropi/i li jelenka l-Att tal-Organizzazzjonijiet Voluntarji (2007), issib li nnatura tal-funzjonijiet talkunsilli tiffittja pre/i]ament f’dak li tg[id il-li;i talvoluntarjat.

Jekk ne]aminaw l-isferi ta’ kompetenza differenti talKunsilli insibu li: 1. Fl-Edukazzjoni, ilKunsilli jg[inu l-iskejjel b’kompetizzjonijiet ta’ kitba u tpin;ija, b’ta[ditiet, u sa fejn jippermettu l-finanzi jg[inu b’g[ajnuniet ta’ kotba u fi programmi edukattivi g[al tfal b’diffikultajiet fit-tag[lim; jg[inu studenti fi pro;etti ta’ ri/erka b[ala parti mille]amijiet; jorganizzaw korsijiet fil-lingwi, fitteknolo;ija talkomunikazzjoni u linformazzjoni (il-kompjuter) u fl-arti;janat; jipparte/ipaw fi programm Ewropew talKunsilli Lokali ta]-Zg[a]ag[.

2. Il-Kunsilli ja[dmu wkoll fil-qasam tar-Reli;jon billi j]ommu relazzjonijiiet kostruttivi malamministrazzjoni tal-parro//a u mal-g[aqdiet reli;ju]i fillokalità.

3. Fejn tid[ol il-{idma

So/jali u Promozzjoni tasSa[[a, isiru laqg[at regolari u attivitajiet so/jali#rikreattivi g[all-anzjani u jie[du inizjattivi ta’ tag[lim dwar il-

minn Philip E. Said Kunsillier ({idma So/jali u Sa[[a fil-Komunità) fil-Kunsill Lokali ta’ {a]-}ebbu;

promozzjoni tas-sa[[a u lprevenzjoni tal-mard, f’kollaborazzjoni madDirettorat g[all-Promozzjoni tas-Sa[[a fil-Ministeru tasSa[[a, l-Anzjani u l-Kura filKomunità.

Nghidu a[na, il-Kunsill Lokali ta’ {a]-}ebbu; f’Novembru li g[adda [a [sieb jorganizza HealthFest b’ta[ditiet dwar il-First Aid fl-iskola primarja u ]-]jara tal-Blood Donation Mobile Unit. Dwar is-sa[[a pubblika, il-Kunsilli joffru wkoll isservizzi tag[hom g[at-tilqima kontra l-influwenza sta;jonali ta[t l-skema nazzjonali ta’ tilqim.

4. Rigward il-[arsien talambjent qieg[ed isir tindif ta’ zoni rurali u urbani, u ta’ soft areas (roundabouts u /entri rikreattivi pubbli/i) li g[alihom il-kunsilli jag[ti xxog[ol b’kuntratti wara sej[a g[al tenders skond irregolamenti tad-Direttorat talKunsill Lokali. L-istess isir g[all-;bir tal-iskart domestiku, it-tindif u rresurfacing tat-toroq. L-annimali huma parti millambjent u l-kunsilli ma jibqg[ux lura li jag[tu lappo;; g[al kull inizjattiva favur l-annimali.

5. Il-Kunsilli wkoll qeg[din jag[tu sehem qawwi biex javvanzaw il-kultura, l-arti u l-patrimonju nazzjonali billi

jiffinanzjaw il-pubblikazzjoni ta’ kotba ta’ storja u letteratura; jirrikonoxxu u jippremjaw /ittadini b’talenti artisti/i; jintervjenu b’mod proattiv u kostruttiv fi pro;etti ta’ konservazzjoni ta’ bini skedat, monumenti u simboli kulturali o[ra; huma parti minn ;emella;;i mal-ibliet o[rajn Ewropej; u jorganizzaw konferenzi u seminars kulturali#letterarji, attivitajiet folkloristi/i u mu]ikali l-aktar fi ]mien ilMilied u l-Karnival.

6. Il-Kunsilli spiss ikollhom jag[mlu rappre]entazzjonijiet biex jiddefendu d-drittijiet ta/-/ittadini u jid[lu g[allmedjazzjoni f’konflitti li kultant jinqalg[u bejn entitajiet lokali, l-aktar meta jkun hemm fin-nofs interessi kummer/jali. Hu fl-interess tal-kunsilli li l-lokalità tag[hom ikollha ambjent kemm jista’ jkun demokratiku fir-rispett ta’ kul[add.

Din il-[idma voluntarja kollha hi xhieda li l-kunsilli mhux qeg[din g[at-toroq u lbankini biss.

Kif g[edna kemm-il darba, il-kunsill hu wkoll g[an-nies u g[all-komunità. U dan ixxog[ol mill-kunsillierivoluntiera li jag[tu l-[in, lener;ija, u l-a[jar li jafu, kollu jsir ming[ajr [las. G[ax lonorarja li jing[ataw darbtejn fis-sena mhix salarju jew paga. Hi sempli/iment sinjal materjali jew token b[ala rikonoxximent mis-so/jetà tal-[idma voluntarja tag[hom.

Ix-xog[ol kollu jo[ro; missens ta’ impenn komunitarju u responsabbiltà minkejja li b[ala persuni pubbli/i a[na esposti g[al kritika, xi drabi ;ustifikata, imma [afna drabi in;usta, min[abba nuqqas ta’ informazzjoni jew informazzjoni skorretta minn sorsi mhux uffi/jali.

Dawn il-konsiderazzjonijiet kollha jag[tuni ra;uni bi]]ejjed biex nikkonkludi li l-kunsilli lokali, g[alkemm huma entità governattiva, g[andhom [afna millkwalitajiet tal-voluntarjat.

Ix-xog[ol voluntarju jag[ti

‘l-individwu opportunità li

jesplora toroq ;odda li mhux soltu jkunu miftu[a quddiemu, fosthom il-kuntatti personali u l-bdil ta’ kulturi flimkien mal-i]vilupp tal[iliet tal-komunikazzjoni u li ta[dem ma’ o[rajn fi grupp.

Hemm imbag[ad vanta;;i so/jali u strutturali li l-qofol tag[hom jinsab fil-bilan/ bejn ir-responsabbiltajiet tal-Istat u x-xog[ol talorganizzazzjonijiet voluntarji.

Mhux li l-istat u l-voluntarjat jissostitwixxu lil xulxin, i]da li jikkumplimentaw lil xulxin biex tin[oloq dik li tissejja[ il-welfare society — so/jetà b’servizzi ta’ wens lin-nies, mill-pubbliku u l-privat.

Dan il-pro/ess ta’ [idma flimkien ma jistax ise[[ ming[ajr is-sehem qawwi taledukazzjoni li trid tibda mittfulija bikrija fil-familja, fliskola u fil-komunità. Hi ledukazzjoni li trawwem ilvaluri tal-;enero]ità, irrispett, l-altruwi]mu u ssolidarjetà. Fuq dawn ilvaluri jistrie[ il-voluntarjat kollu. Din il-forza kollettiva tal-voluntiera hi l-kapital so/jali li g[andna b]onn biex nibnu l-komunità l-istess kif g[andha l-[tie;a tal-kapital ekonomiku. I/-/avetta tinsab fl-edukazzjoni tal-valuri.

B[ala kunsilli lokali tajna evidenza tajba matul is-snin li din ir-responsabbiltà u dan l-impenn ta’ voluntarjat qeg[din nerfg[uhom bl-a[jar mod li nafu u bl-aktar mezzi possibbli li nistg[u noffru fi/-/irkustanzi.

Nispi//a kif bdejt bi [sieb ta’ psikjatra mag[ruf, Karl Menninger: “Lock your house, go across the railway tracks, find someone in need, and do something for him”.

Fi ftit kliem, irid jg[idilna: “O[ro; minnek innifsek, ara min hu fil-b]onn hemm barra, u o[ro; idejk it-tnejn biex tg[inu”.

F’dan tin;abar l-idea kollha tax-xog[ol voluntarju, inklu]a l-[idma li jwettqu lkunsilli lokali b’risq i/-/ittadini fil-lokalitajiet rispettivi tag[hom.

OPINJONI

Mer[ba 2012

Is-sena t-tajba lilek li qed taqra dan l-artiklu proprju flewwel jum tal-2012. Hekk kif qed ni//elebraw it-twelid ta’ sena ;dida [allejna warajna sena o[ra.

Kienet sena li ma kinitx nieqsa mill-mumenti sbie[ kif ukoll mumenti koroh u ta’ swied il-qalb. Kienet sena li ;abet mag[ha [afna tama imma, sfortunatament, ;abet ukoll qtig[ il-qalb. B[al kull sena fuq kollox.

Na[seb li g[al pajji]na kienet sena ta’ sfida.

M’hemmx xi ng[idu, il-kri]i ekonomika li g[addejja minnha d-dinja b[alissa ipprovdiet u g[adha qed tipprovdi sfida kbira lil pajji]na kif ukoll lil tant pajji]i o[ra l-aktar dawk membri tal-Unjoni Ewropea.

G[alkemm pajji]na ma ntlaqatx mill-maltemp daqskemm intlaqtu pajji]i o[ra, l-aktar grazzi g[al de/izjonijiet ekonomi/i li [a l-Gvern tal-Prim Ministru Gonzi f’dawn l-a[[ar snin, xorta wa[da l-periklu li n[ossu l-effetti negattivi talkri]i ghadhom hemm.

15

il-Óadd, 1 ta’ Jannar, 2012

:ejjin xhur ta’ sfida g[alina. U g[alhekk hu millaktar importanti li nibqg[u ffukati u ma n[allux lil min jipprova ji]vijjana minn dak li g[andna nag[mlu biex nipprote;u lill-poplu tag[na mill-g[aw;.

Il-kri]i fil-Libja kienet sfida kbira o[ra g[al pajji]na.

Hawnhekk ukoll il-Gvern immexxi mill-Prim Ministru Gonzi kellu jie[u de/i]jonijiet kru/jali fi ]mien qasir.

Fortunatament l-g[aqal talGvern Nazzjonalista wassal biex Malta [ar;et minn din ilkri]i bl-unuri kollha.

Malta kellha sehem millaktar importanti biex milLibja n[ar;u eluf ta’ /ittadini ;ejjin minn kull tarf tad-dinja.

Malta kienet ukoll wie[ed mill-ewwel pajji]i li g[arfu u ddikjaraw li ]-]mien ta’ Muammar Gaddafi kien g[adda. Personalment, jien kburi li flimkien mal-kollega Beppe Fenech Adami konna minn tal-ewwel li ng[aqadna mal-poplu Libjan li anki f’pajji]na kien qed jipprotesta kontra r-regim ta’ Gaddafi li wassal g[al tant imwiet.

Dakinhar li [ri;na nipprotestaw il-Belt, flimkien mar-rappre]entanti tal-poplu Libjan, se jibqa’ mnaqqax f’mo[[i.

L-2011 se tibqa’ mfakkra wkoll b[ala s-sena meta f’pajji]na dda[[let il-li;i taddivorzju. Kien su;;ett li konna ilna niddiskutuh issnin. Fi ftit inqas minn sena tressqet li;i b’inizjattiva privata ta’ ]ew; deputati, saret kampanja, sar referendum li ntreba[ millkamp tal-IVA u dda[[let illi;i b’se[[ minn Ottubru li g[adda.

Personalment inqis dik issena b[ala l-aktar sena ta’ sfida li g[addejt minnha sa issa. {adt po]izzjoni /ara kontra d-divorzju, semmajt fehemti imma l-poplu g[a]el mod ie[or u d-de/i]joni tieg[u kellha tkun rispettata.

F’kull stadju tal-li;i kellna nie[du po]izzjoni u nivvutaw.

Na[seb kemm se ndum membru parlamentari ftit se jkun hemm okka]jonijiet meta ng[addi mill-istess esperjenza. U l-[ajja kompliet. Jalla i]da, li b[ala

pajji]i nibqg[u n]idu l-isforzi tag[na biex nipprovdu l-akbar appo;; lill-familji tag[na, lillkoppji mi]]ew;in u o[rajn li jixtiequ jid[lu g[al dan limpenn. Illum nemmen li minn kull esperjenza je[tie; li nitg[allmu. Id-dibitattu dwar id-divorzju ]gur li serva biex il-pajji] jiddiskuti dan issu;;ett tant importanti.

L-2012 se ;;ib mag[ha [afna sfidi, anki g[all-Partit Nazzjonalista. Sfortuntament spi//ajna s-sena ta[t id-dell.

Nittama li dan id-dell ma jibqax hemm hekk kif g[adna kemm nibdew is-sena.

F’dawn l-a[[ar 30 sena b[ala partit iffa//jajna b’su//ess diversi sfidi.

Dejjem emminna li s-sewwa jirba[ ]gur. G[alhekk m’g[andniex in[allu din lisfida xxekkilna milli nkomplu na[dmu u nag[tu lil dan il-pajji] dak li [aqqu.

Qatt ma /edejna g[all-isfidi, m’g[andniex in/edu issa.

Irridu nibqg[u nie[du dde/i]jonijiet tajbin u f’waqthom ming[ajr ma n/edu g[at-tbezzig[. Ji;i minn fejn ji;i.

minn Charlò Bonnici charlo.bonnici@gov.mt

:ejjin aktar xhur ta’ sfidi u allura rridu nibqg[u iffukati biex nipprote;u lill-poplu tag[na mill-g[aw;

X’tg[allimna mill-2011^ Is-sena 2011 spi//at u g[addiet. Bdejna sena o[ra, ;dida u friska. Tg[id x’se ;;ib mag[ha din is-sena l;dida? Nista’ nispekula dwar [afna i]da m’iniex se nag[mel hekk.

Se n[ares minflok lejn dik li g[adha kemm intemmet.

Ma kinitx sena komuni. Sena ta’ avvenimenti straordinarji li max-xhur biddlu wi// iddinja. minn Ryan Callus ryancallus@gmail.com

Is-su//ess tal-Istrina g[andu jkun motivazzjoni biex illum ng[inu bi [;arna lid-Dar tal-Providenza

1. L-G[arab huma denji g[al sistemi demokrati/i:

Probabbilment, il-kisba tallibertà fil-pajji]i G[arab hi lavveniment li l-aktar li se tibqa’ mfakkra g[alih is-sena 2011. Dittaturi ;ganti li mexxew lil pajji]hom g[al g[exieren ta’ snin b[allikieku kienu sopranaturali jew immortali, itte[ditilhom l-iktar [a;a prezzju]a g[alihom: il-poter. }ag[]ug[ b’livell ta’ edukazzjoni terzjarja, spi//a jbig[ il-[axix fit-Tune]ija g[ax ma setax isib xog[ol fil-professjoni tieg[u. Iddisperazzjoni tieg[u wasslet sabiex [araq lilu nnifsu u qabbad [u;;ie;a li xeg[let it-Tramuntana tal-Afrika kollu. Tg[id qatt basar dan i]-]ag[]ug[ g[al xiex kien se jwassal dan l-att erojku tieg[u? Minn dakinhar, [add aktar ma seta’ jg[id li lG[arab mhumiex kapa/i jg[ixu f’demokrazija. Din limpressjoni tag[na li ng[ixu

fid-dinja tal-Punent kienet ]baljata g[all-a[[ar!

It-taqlib u l-;lied li qed naraw b[alissa fl-E;ittu huma frott l-instabbiltà li tran]izzjoni b[al din i;;ib mag[ha. Dawn il-popli mhumiex se jisktu sakemm jaraw il-;ustizzja sse[[. Hi l-ma;;oranza li tiddetta u mhux id-dittatur. B’dawn lavvenimenti, wi// ilMediterran se jinbidel g[al dejjem. U, f’dan kollu, ilkobor ta’ pajji]na [are; fiddeher permezz ta’ dak li g[amilna fi/-/okon tag[na.

Il-qtil ta’ Bin Laden, ilmo[[ wara l-attakki terroristi/i tal-11 ta’ Settembru 2001 fl-Istati Uniti wettaq ;ustizzja differenti. It-tbatija kbira li ;abu dawn l-attakki terroristi/i ma setg[etx tg[addi u tintesa b[allikieku qatt ma sar xejn.

2. Munita komuni tesi;i koe]joni fiskali: Is-sena

2011 se tibqa’ mfakkra wkoll g[at-tentattivi straordinji fuq livell Ewropew biex tkun salvata lmunita ewro. Li nosservaw numru ta’ regoli ma kienx bi]]ejjed. Hemm b]onn ilpulizija li tissorvelja u tag[ti /-/itazzjoni lil min ma jobdix.

Jekk dan ma jsirx, allura mhux possibbli li naqsmu munita wa[da meta limsie[ba ma jobdux ir-regoli

tat-tim. Din it-tag[lima effettivament bidlet ilpolitika fiskali Ewropea g[as-snin li ;ejjin. Membri ;odda li jissie[bu mhux se jkollhom triq o[ra [lief li ja//ettaw dawn irregolamenti l-;odda. Hu minnu wkoll li l-munita ewro tista’ tisfaxxa, b[alma hu minnu li jista’ jkun li pajji] Ewropew jo[ro; millUnjoni Ewropea.

Id-determinazzjoni favur lintegrazzjoni, madankollu, tag[mel dan diffi/li li jse[[.

3. Riforma nazzjonali te[tie; l-appo;; ta’ kul[add: L-2011 kienet

karatterizzata mir-riforma tat-trasport pubbliku. Hu minnu li l-forzi li opponew din ir-riforma g[amlu l-bidla [afna aktar diffi/li. Hu minnu wkoll li s-sistema Maltija kif imdorrija, b’servizz dirett lejn il-Belt, kienet b]onju]a g[al [afna Maltin. Kien diffi/li, kwazi impossibli, li bidla b[al din topera ming[ajr problema sa mill-ewwel ;urnata tag[ha, u kien ]baljat jekk setg[et ing[atat din l-impressjoni.

I]da b[al kull [a;a o[ra, il-[a]in jibqa’ jissemma [afna aktar u g[al ]mien itwal. B’hekk se nfakkar li lflotta l-;dida tax-xarabanks hi llum moderna, kwa]i kollha ;dida, il-prezz baqa’ kwa]i kif kien u l-frekwenza qed ti]died.

Minkejja d-diffikultajiet kollha li g[addejna minnhom, it-turi]mu jista’ jibba]a fuq sistema moderna g[as-sajf li ;ej.

4. Poplu b’qalb kbira: LIstrina saret avveniment annwali u m’hemmx dubju li kienet kwistjoni [afna i]g[ar meta mqabbla malavvenimenti li g[adni kemm semmejt. Ir-ra;uni li g[a]iltha mhuwiex g[aliex hi avveniment, i]da g[aliex hi xi [a;a bil-wisq ikbar.

Hi valur ta’ poplu li j[oss g[al ta’ madwaru. G[al dak li jinsab mifni bil-kan/er, g[al dak li [ajtu nbidlet minn lejl g[al nhar, g[al dawk kollha li neqsin missa[[a – l-aktar [a;a ba]ika fil-[ajja ta’ bniedem.

Li din is-sena l-Istrina ter;a’ tikseb rekord ie[or mhi xejn [lief qalb kbira ta’ poplu, immexxi minn President li g[araf il-valur tag[ha tant li po;;ieha b[ala prijorità tal-[idma tieg[u.

Kif qal tajjeb hu stess, ma ninsewx li fadal strina o[ra.

Hemm post sabi[ fisSi;;iewi mdawwar blg[elieqi f’pa/i kbira u b’[afna an;li – l-opra umana tad-Dar tal-Providenza.

G[al din id-dar g[andna nsibu l-[in biex illum, flewwel jum tas-sena, in]uruha u ng[inuha. X’hemm isba[ milli tibda s-sena billi tg[in lil dawn l-an;li?

16

ATTWALITÁ

il-Óadd, 1 ta’ Jannar, 2012

il-Óadd, 1 ta’ Jannar, 2012

17

minn John Zammit

G[axar snin li matulhom l-ewro kiber u ssa[[a[ ■ Id-d[ul tal-ewro rnexxa mill-ewwel fit-12-il pajji] tal-bidu... dawn ]diedu g[al 17 u mistennija jkomplu ji]diedu B[al-lum g[axar snin, 12-il djun f’xi pajji]i tal-ewro, qed pajji] bdew ju]aw l-ewro ti]viluppa wkoll f’patt fiskali, f’karti u muniti. ji;ifieri koperazzjoni bejn ilDik li se[[et g[axar snin pajji]i tal-ewro u tal-UE fuq ilu kienet l-akbar il-ba;its tag[hom u bidla tal-flus li kontroll fuq ilqatt se[[et fidlivelli ta’ ]bilan/ u dinja u kienet self li jistg[u tinvolvi lil jag[mlu. kul[add f’dawn L-ewro hu rahan il-pajji]i, ji;ifieri tal-g[aqda dejjem mijiet ta’ miljuni akbar tal-Ewropa li ta’ nies. dejjem iffa//jat G[alkemm kien diffikultajiet imma hemm [afna li li ilha g[addejja bassru problemi mill-1957 meta f’bidla daqstant In-na[a ta’ wara tal- twaqqfet ilkbira tal-flus, munita kommemorattiva Komunità din fil-fatt imxiet ta’ ]ew; ewro li l-Bank Ekonomika ?entrali Malti se jo[ro; Ewropea. [arir kemm dan ix-xahar biex ifakkar g[axar snin ilu L-ewro fih [afna l-10 snin tal-ewro. kif ukoll filId-disinn jissimbolizza kif vanta;;i kif nafu pajji]i li da[[lu l-ewro sar munita dinjija issa anki a[na lfil-kummer/ kif ukoll Maltin. l-ewro fis-snin munita li 332 miljun ru[ ta’ wara, F’dawn i]-]ew; fl-UE ju]awha kuljum fosthom Malta. pa;ni llum se Il-bidla g[all-ewro kienet nikkon/entraw fuq il-;rajjiet [afna aktar minn wa[da ta’ ewlenin li g[adda minnhom lkarti u muniti; kienet g[aqda ewro f’dawn l-10 snin u xi ekonomika u monetarja li, tfisser g[all-ewro l-kri]i tadminkejja diffikultajiet taddjun ta’ /erti pajji]i.

332 miljun ru[ fi 17-il pajji] ju]aw l-ewro kuljum Il-Polonja, ir-Rumanija u l-Litwanja be[siebhom jag[mluhom 400 miljun ru[ fis-snin li ;ejjin A[na l-Maltin a[na fost 332 miljun ru[ li nu]aw lewro kuljum fil-pajji]i li l-munita tag[hom issa hi lewro. Meta l-ewro da[al b[ala karti u bi//iet tal-flus fl-2002, kienu tnax il-pajji]i li bdew i[addmuh: ilBel;ju, il-:ermanja, l-Irlanda, il-Gre/ja, Spanja, Franza, l-Italja, il-Lussemburgu, l-Olanda, l-Awstrija, il-Portugall u l-Finlandja.

Kull pajji] li da[al wara fiz-zona tal-ewro kien xi wie[ed mill-g[axra li da[lu ;odda fl-UE fl-2004.

Fl-2007 l-ewro da[al fis-Slovenja. Imbag[ad, fl2008, konna a[na f’Malta u fil-g]ira Mediterranja lo[ra ta’ ?ipru li bdejna nu]aw l-ewro. Is-Slovakkja fl2009 u l-Estonja s-sena l-o[ra g[aqqdu s-17-il pajji] li b[alissa g[andhom l-ewro u li bejniethom g[andhom popolazzjoni ta’ 332 miljun ru[.

Ma’ dawn is-17, hemm tliet pajji]i o[ra li g[andhom il-pjan li jda[[lu l-ewro fil-ftit snin li ;ejjin. L-akbar fosthom hu l-Polonja li d-d[ul tal-

ewro kemm jista’ jkun malajr hu prijorità g[all-gvern tal-pajji].

Ir-Rumanija wkoll g[andha politika /ara li dda[[al l-ewro bil-mira li dan ise[[ fl-2014.

Il-Litwanja be[siebha wkoll idda[[al l-ewro kemm jista’ jkun malajr b’kundizzjonijiet favorevoli.

Il-pajji]i ;odda l-o[rajn huma xorta obbligati jda[[lu l-ewro b[ala wa[da mill-kundizzjonijiet tass[ubija fl-UE. Dawn it-tliet pajji]i bejniethom g[andhom popolazzjoni ta’ ’l fuq minn 60 miljun ru[ u meta jid[lu jwasslu liz-zona tal-ewro g[al 20 pajji] u 400 miljun ru[.

Barra s-17-il pajji] tal-UE li ju]aw l-ewro, /erti pajji]i barra l-UE wkoll ju]aw il-munita Ewropea.

Dawn huma: il-Vatikan, Monaco, il-Kosovo, ilMontenegro u San Marino.

Andorra se tibda tu]a l-ewro f’Lulju 2013.

Malta fost l-a[jar fl-UE

Sinjal ta’ pajji] sod u fdat> il-Prim Ministru Lawrence Gonzi j]omm f’idejh mudell kbir tal-ewro dakinhar fl-2007 li l-Unjoni Ewropea ddikjarat li Malta g[addiet mill-e]amijiet biex tkun fost il-pajji]i li jkollhom l-ewro

Mhux is-27 pajji] kollha tal-Unjoni Ewropea t[allew ida[[lu l-ewro. Dan g[ax biex pajji] ida[[al l-ewro, irid jg[addi minn numru ta’ e]amijiet biex juri li g[andu ekonomija ]viluppata li kapa/i tikseb il-vanta;;i tal-ewro. Irid juri wkoll li lekonomija tieg[u tkun soda bi]]ejjed biex ma to[loqx problemi g[all-pajji]i l-o[rajn li ju]aw l-ewro. Dawn l-e]amijiet huma li, qabel jid[ol l-ewro, il-pajji] irid ikollu: ]bilan/ pubbliku ta[t it-3 fil-mija tal-;id li jo[loq il-pajji] (pdg); dejn pubbliku li jkun ta[t is-60 fil-mija tal-pdg inkella nie]el; rata tal-g[oli tal-[ajja li tkun qrib il-medja Ewropea; munita nazzjonali li tkun f’livell stabbli mal-ewro, u rati tal-img[axijiet li jkunu qrib il-medja Ewropea.

Hu minnu li xi pajji]i li t[allew ida[[lu l-ewro fil-bidu mhux veru li kienu daqstant sodi, fosthom il-Gre/ja. I]da b’mod ;enerali l-pajji]i tal-ewro g[addew minn dawn le]amijiet fil-bidu. Dawk li marru lura g[amlu dan l-aktar g[ax il-gvernijiet tag[hom tellg[u ]bilan/i kbar g[ax ma fel[ux g[all-kri]i finanzjarja u r-ri/essjoni dinjija.

Malta mhux biss g[addiet mill-e]amijiet fil-bidu, i]da wkoll il-Gvern Malti hu impenjat li j]omm mal-kriterji tal-e]amijiet. Fil-fatt, il-Gvern Malti hu wie[ed minn ftit li g[andu ]bilan/ ta[t it-3 fil-mija tal-pdg; l-ekonomija Maltija hi wa[da mill-ftit li b[alissa hi akbar milli kienet fl-2008; Malta qed tgawdi ]ieda qawwija fl-esportazzjoni u rekord fit-turi]mu; ir-rata ta’ dawk jirre;istraw g[ax-xog[ol f’Malta hi baxxa [afna, u Malta hi wie[ed mill-ftit pajji]i Ewropej li g[andhom aktar nies ja[dmu issa milli kellhom qabel ma bdiet il-kri]i finanzjarja u r-ri/essjoni dinjija.

Dawn ukoll huma ri]ultati tal-istabbiltà u /-/ertezza li l-ewro ;ab g[all-ekonomija Maltija li bl-ewro sa[[et il-kummer/, in-negozju u t-turi]mu mal-bqija tal-Ewropa.

Kri]i tad-djun ta’ /erti pajji]i, mhux kri]i tal-ewro fih innifsu … mill-kri]i qed jitwieldu riformi vera f’pajji]i li ilhom jipposponuhom u g[aqda akbar fl-Ewropa b’patt fiskali bejn il-pajji]i Ewropej

Hu /ar li numru ta’ pajji]i li adottaw l-ewro ma qag[dux g[ar-regoli tal-ewro dwar ilmod kif il-gvernijiet tag[hom kellhom ipa/u l-infiq tag[hom mad-d[ul. Numru ta’ gvernijiet nefqu ferm aktar milli da[[lu u d-differenza kellhom jiddejnuha.

Dan kien ukoll ri]ultat talkri]i finanzjarja internazzjonali li wasslet biex /erti gvernijiet kellhom jonfqu ammonti kbar biex isalvaw il-banek tag[hom li kienu g[oddhom fallew.

O[rajn intlaqtu [a]in [afna mir-ri/essjoni dinjija li [arbtitilhom il-finanzi tag[hom.

Issa, meta dawn il-gvernijiet qed imorru biex jissellfu, isswieq mhumiex qed jag[tuuhom l-ammonti li huma

jridu jissellfu, inkella qed jag[tuhomlhom b’img[ax g[oli wisq.

Din hi l-kri]i li g[addejjin minnha /erti pajji]i tal-ewro. ?ertament mhux il-pajji]i kollha tal-ewro g[andhom dawn il-problemi. Il-kri]i mhix tal-ewro nnifsu b[ala munita g[ax l-Unjoni Ewropea ma tissellifx flus imma huma lgvernijiet tag[ha li jissellfu g[all-ba;it tag[hom.

L-istess gvernijiet qabel kienu jissellfu wkoll. Imma kienu jissellfu fil-munita tag[hom. {afna drabi, malli kienu jinqalg[u l-problemi, dawn il-gvernijiet kienu ji]valutaw il-munita tag[hom u ‘ja[bu’ l-problemi flok jindirizzawhom. Issa, bl-ewro, ma jistg[ux ji]valutaw u fil-fatt

qed ikollhom jibdew jag[mlu rriformi ekonomi/i me[tie;a li ilhom is-snin jipposponuhom g[ax kienu ja[buhom bli]valutazzjonijiet.

Mill-kri]i [ar;et din il-[a;a po]ittiva: li l-gvernijiet talpajji]i bil-problemi, spe/jalment problemi ta’ nfiq ]ejjed, iridu jindirizzaw ilproblema flok jippruvaw i]ell;uha.

L-UE tg[allmet ukoll minn din l-esperjenza li ;arrbu w[ud mill-pajji]i membri tag[ha u rrispondiet g[all-kri]i b’diversi mi]uri li j;ibu aktar sorveljanza u g[aqda fi [danha.

L-UE f’Di/embru dde/idiet li ssus [afna aktar fuq il-pajji]i tal-ewro biex i]ommu l-[in kollu mal-kundizzjonijiet talewro b’sanzjonijiet e[rex

kontra dawk li jiksruhom.

Fl-a[[ar ]ew; summits Ewropej, l-UE fasslet numru ta’ regoli ;odda u aktar iebsa li se tkun qed tinforza fuq il-pajji]i tag[ha biex il-gvernijiet jonfqu biss dak li jda[[lu. Permezz ta’ ‘patt fiskali’ ;did, il-pajji]i tal-UE ftiehmu li jkunu jistg[u jag[mlu biss ]bilan/i tassew ]g[ar ta’ mhux aktar minn 0.5 fil-mija talpdg u b’hekk ukoll ikunu qed inaqqsu d-djun tag[hom.

Dawn ir-regoli ;odda se jkunu infurzati b’multi fuq il-pajji]i li jiksruhom. L-UE se tkun ukoll qieg[da ssus fuq il-pajji]i tag[ha b’[afna aktar reqqa [alli tindirizza minn kmieni problemi li tara li jkunu qed ji]viluppaw.

Hi se tkun ukoll qed tara minn qabel il-ba;its li jippre]entaw [alli tara jekk humiex

sostenibbli u jag[tux lillgvernijiet d[ul bi]]ejjed g[al dak li jridu jonfqu.

L-UE se tkun qed tie[u mi]uri o[rajn bies issa[[a[ ilfinanzi tal-pajji]i kollha membri tag[ha, anki ta’ dawk li m’g[andhomx l-ewro. Fost dawn hemm li l-banek madwar l-Ewropa jkunu m[a]]min aktar biex jilqg[u a[jar g[allproblemi li jistg[u jinqalg[ulhom meta xi gvern ma jasalx biex jifdi d-dejn li jkun se jag[laqlu.

Effett po]ittiv ie[or li [iere; mill-kri]i hu aktar g[aqda bejn il-pajji]i Ewropej li, apparti munita u politika monetarja wa[da, issa se jkunu qed jikkoordinaw ferm aktar ilpolitika dwar il-ba;its tag[hom biex jistabilizzaw iz-zona

■ Minkejja l-problemi li g[andhom xi pajji]i bid-djun ]ejda, l-ewro ssa[[a[ sew u kien stabbli fl-a[[ar sentejn

Il-prijorità tal-Bank ?entrali Ewropew> prezzijiet stabbli

F’messa;; f’dan l-anniversarju importanti g[all-ewro, il-President talBank ?entrali Ewropew, Mario Draghi, u l-Gvernatur tal-Bank ?entrali Malti, Josef Bonnici, jg[idu li l-impenn tal-Bank ?entrali Ewropew jibqa’ li j]omm il-prezzijiet stabbli filpajji]i tal-ewro. Huma jistqarru li s’issa l-Bank ?entrali Ewropew irnexxielu jil[aq din il-mira g[ax, minn meta twieled l-ewro, ir-rata medja tal-inflazzjoni fiz-zona talpajji]i li j[addmu l-ewro kienet qrib [afna l-mira ta’ 2 fil-mija.

Mario Draghi u Josef Bonnici jtennu l-impenn tag[hom li l-Bank ?entrali Ewropew u l-banek /entrali tal-pajji]i tal-ewro jkomplu jag[mlu kulma hu me[tie; biex l-ewro jkun munita soda li ]]omm il-prezzijiet milli jog[lew i]-]ejjed anki f’dawn i]]minijiet ta’ sfida.

L-ewro ssa[[a[ bi 43 fil-mija mad-dollaru Amerikan...

… u bi 33 fil-mija mal-lira Sterlina mindu da[al b[ala flus

L-ewro ssa[[a[ bil-qawwi mad-dollaru Amerikan u mal-Isterlina fl-a[[ar 10 snin Dawn i]-]ew; tabelli me[udin mis-sit uffi/jali tal-Bank ?entrali Ewropew juru r-rata tal-kambju tal-ewro ma]]ew; muniti internazzjonali li l-aktar jinteressawna b[ala Maltin, id-dollaru Amerikan u l-lira Sterlina.

Tul l-a[[ar 10 snin, l-ewro beda pjuttost dg[ajjef ma]-]ew; muniti.

Fit-2 ta’ Jannar 2002, kont trid 90 /ente]mu Amerikan jew 63 sold Ingli] biex tixtri ewro wie[ed. Nhar il:img[a li g[adda, kont trid dollaru u 29 /ente]mu Amerikan jew 84 sold

Ingli] biex tixtri ewro. B’hekk, midd[ul tal-ewro fi flus, l-ewro s’issa ssa[[a[ bi 43 fil-mija mad-dollaru Amerikan u bi 33 fil-mija mal-Isterlina.

L-ewro ssa[[a[ g[al [afna ra;unijiet fosthom g[ax l-investituri internazzjonali jridu jixtru minnu billi l-ewro rnexxielu jsir munita dinjija ta’ ri]erva (wara biss id-dollaru Amerikan). Fil-fatt, kwart tar-ri]ervi li l-pajji]i kollha j]ommu biex isostnu lmuniti tag[hom huma f’ewro.

Ra;uni o[ra hi g[ax iz-zona tal-ewro

tesporta u tbig[ volumi kbar ta’ prodotti u servizzi lejn il-partijiet kollha tad-dinja. L-ewro, fil-fatt, hu ttieni l-aktar munita kummer/jata fisswieq internazzjonali tal-kambju. Barra minn dan, b[ala flus fi/-/irkolazzjoni, hawn aktar ewro milli dollari Amerikani.

Mit-tabelli jidher /ar kif, minkejja lproblemi li kellhom xi pajji]i tal-ewro f’dawn l-a[[ar sentejn min[abba ddjun li tellg[u, l-ewro b[ala munita baqa’ b’sa[[tu u stabbli.

Il-vanta;;i tal-ewro L-ewro hu ma[sub biex isa[[a[ is-suq wie[ed u l-ekonomiji tal-

pajji]i Ewropej g[ax ma jistax ikollok suq wie[ed tassew jekk ma jkollokx munita wa[da f’dak is-suq.

L-ewro naqqas i/-/aqliq filprezzijiet li kien ikun hemm flo;;etti impurtati minn pajji]i li jkollhom muniti differenti ji//aqilqu ma’ xulxin. Dan i//aqliq issa spi//a meta o;;ett ikun impurtat minn pajji] ie[or tal-ewro.

G[an-negozji li jag[mlu kummer/ bl-ewro (eg kumpanija Taljana li tbig[ fil:ermanja u Franza) spi//aw ir-riskji tal-kambju li kellhom qabel meta kienu jridu ja[dmu b’[afna muniti.

Malta ditti u [wienet ;odda

min[abba li Malta adottat l-ewro, li hu l-munita ta’ dawn id-ditti.

L-ewro jag[mel il-paragun talprezzijiet [afna aktar fa/li u dan hu ta’ vanta;; kbir g[allkonsumatur g[ax ma jridx joqg[od jag[mel somom biex ikun jaf liema o;;ett hu l-ir[as.

Dan, u l-g[a]la akbar, ;abu

pressjoni ’l isfel fuq ilprezzijiet.

L-ewro hu munita stabbli li ;ab img[axijiet baxxi g[an-

negozji u g[al min jissellef.

L-investituri g[andhom ilvanta;; li s-swieq finanzjarji Ewropej issa huma effettivament suq wie[ed b’munita wa[da u allura b’opportunitajiet [afna

usa’ g[all-investiment.

L-ewro ;ab ukoll regoli /ari dwar finanzi sodi tal-gvernijiet li, g[alkemm inkisru minn xi pajji]i, l-UE se tkun qed tinforza b’aktar ebusija.

Id-daqs ferm akbar taz-zona fejn jintu]a lewro jfisser li z-zona

tal-pajji]i tal-ewro tista’ tifla[ a[jar g[al

problemi ekonomi/i li jkunu ;ejjin minn barra minnha.

L-ewro jag[ti le[en

Spi//aw ukoll l-ispejje] talkambju biex jaqilbu minn munita g[al o[ra.

Dan g[amilha aktar fa/li

g[an-negozji biex jesportaw lejn pajji]i o[rajn tal-ewro.

L-ewro ne[[a [afna in/ertezza g[an-negozji u dan ifisser li n-negozji jistg[u

jinvestu aktar u ma jib]g[ux jikbru u jesportaw.

Billi l-ewro [affef in-negozju bejn ditti f’pajji]i li qabel kellhom muniti differenti, dan ;ab g[a]la akbar g[all-konsumatur. Dan rajnieh anki f’Malta meta ;ew

Id-disinn tas-simbolu tal-ewro li hu ispirat mill-[ames ittra tal-alfabett Grieg, l-Epsilon, u lewwel ittra tal-isem tal-Ewropa. I]-]ew; sinjali paralleli jissimbolizzaw l-istabbiltà tal-ewro

Ir-riskji u l-ispejje] tal-kambju

spi//aw anki g[at-turisti u g[all-industrja tat-turi]mu. L-

ewro j[affef l-ivvja;;ar kif nafu a[na meta n]uru pajji]i o[rajn tal-ewro u kif jafu t-turisti li ji;u Malta mill-pajji]i tal-ewro.

b’sa[[tu lill-Ewropa fid-dinja u sar munita

ta’ ri]erva g[al [afna pajji]i barra l-Ewropa.

L-ewro hu simbolu

fi]iku tal-identità u talg[aqda Ewropea.

L-ewro qed jag[milha [afna aktar fa/li g[al negozji minn barra l-Ewropa li jinvestu f’xi pajji] tal-Ewropa g[ax ne[[a l[afna in/ertezzi tal-kambju li kien hemm qabel.

It-turi]mu jgawdi [afna bl-ewro g[ax munita wa[da tne[[i r-riskji u l-ispejje] tal-kambju u tat-tisrif tal-flus

18

ITTRI LILL-EDITUR

il-Óadd, 1 ta’ Jannar, 2012

In-numru tad-destinazzjoni fuq il-karozzi tal-linja

Sur Editur, Karozzi komdi, jie[du [afna passi;;ieri, spazju]i minn ;ewwa, b’si;;ijiet komdi, indaf u silenzju]i, low-floor g[at-tlug[ u n]ul, sguri kontra xi waqg[a filkarozza, mg[ammrin b’[afna attrezzi o[ra li jg[inu biex min jitla’ fihom i[ossu li hu stmat.

Nuqqas li g[andu jkun indirizzat mill-ewwel hu li w[ud mill-karozzi tal-Arriva kultant qed jivvja;;jaw ming[ajr in-numru tar-rotta li jkunu qed joperaw.

In-numru elettroniku tarrotta f’ras il-karozza jew ma jkunx indikat, jew ma jinqarax fid-dawl tax-xemx, jew ma jkunx mixg[ul.

In-numru tar-rotta, miktub bl-iswed fuq l-isfar u mqieg[ed mal-windscreen tal-karozza mhux qed jintwera minn [afna missewwieqa.

Dan idejjaq lill-passi;;ieri fil-venda u lil dawk fuq stage matul it-triq. Dan jista’ jtellef il-qlig[ lill-istess kumpanija u jista’ jag[mel [sara lill-industrija vitali tatturi]mu. Dan messu qatt ma jit[alla jsir.

L. AZZOPARDI

Belt Valletta

:ie[ lil min [aqqu

Is-sa[ta tal-u]ura Sur Editur, Ng[id ‘prosit’ lil dak li f’il-mument tal-11 ta’ Di/embru, semma fid-dettall il-gwaj li jaqg[u fih dawk li jissellfu l-flus biex jilag[bu.

Din b[al pjaga miftu[a fl-istonku tal-pajji].

L-ewwel tort nag[tih lill-;ugatur, g[ax la ma jkollux flus biex jilg[ab, g[andu jitbieg[ed mil-log[ob.

It-tieni nag[tih lil dawk li jisilfu l-flus g[al skopijiet ta’ sfruttament u b’img[ax e]a;erat.

It-tielet nag[tih lil dawk l-edukaturi li ma jift[ux bi]]ejjed g[ajnejn i]-]g[ar qabel jinqabdu fl-ingassa tal-u]ura.

Il-Knisja ilha taf b’dan il-mankament u ilha twissi sa mis-seklu [mistax. Kien patri Fran;iskan, Giacomo della Marca — illum qaddis — li barra milli ppriedka l-Van;elu, kien ikkumbatta l-u]ura u [oloq il-Monte di Pietà, fejn il-fqar b]onnju]i setg[u jirhanu xi

propjetà li kellhom u ’l quddiem jifduha b’mi]ata ]g[ira.

Dal-metodu sab eku hawn Malta meta lamministrazzjoni governattiva ta[t ilKavallieri istitwietu u, mhux hekk biss, estendietu biex Maltin maqbudin millg[edewwa barranin u mdawra fi skjavi, setg[u jer;g[u ji;u me[lusa jekk ikun hemm xi [add i[allas g[al-libertà tag[hom.

G[alhekk fil-Belt Valletta hemm istituzzjoni bl-isem ta’ Monte di Pietà e Redenzione, fejn illum min hu tassew b]onnju], jista’ jirrikorri biex f’[ajtu jaqta’ xi xewqa onesta.

Li ma tantx tisma’ hu li kienet il-Knisja li nediet din l-idea intelli;enti ta’ self umanitarju.

A. SALIBA

Imdina

Il-Crossing Lines Concert minn Brian Schembri Sur Editur, Fl-10 ta’ Di/embru t-Teatru Manoel g[allewwel darba ppre]enta kun/ert sinfoniku kollu b’mu]ika tas-seklu 20 u 21, bl-isem Crossing Lines. {adet sehem l-orkestra nazzjonali ta[t iddirezzjoni ta’ Brian Schembri. Kun/ert tajjeb u interessanti.

Biex tag[mel kun/ert sinfoniku kollu mu]ika tal-20 u l-21 seklu jrid ikollok kura;; u tkun taf sew kif g[andek tasal g[alih.

Maestro Schembri g[andu favur tieg[u esperjenza ta’ [afna snin ja[dem barra minn Malta, b[ala konsulent mu]ikali, pjanista, kun/ertista u direttur.

Sa fejn naf jien, il-kompo]itri/i Mariella

Cassar, l-ewwel darba li ndaqqilha xog[ol mu]ikali fit-Teatru Manoel u ]gur li [add ma ddispja/ih.

F’gazzetta lokali dan l-a[[ar qrajt li ]ew; mu]i/isti barranin li jdoqqu mal-orkestra nazzjonali — Natalia Filipenko u Yaroslav Miklukho — studjaw u ggradwaw filkonservatorju ta’ Kiev. B[alma studjaw u ggradwaw fl-istess konservatorju, il-kompo]itur Valentin Silvestrov (li ndaqqlu xog[ol mu]ikali fil-Crossing Lines Concert bl-isem Zwei dialoge mit nachwort) u l-istess Brian Schembri.

ANTON VELLA

Kappara

Sur Editur, Veru [adt pja/ir nara fuq ilmedia kollha, u naqra filgazzetti kollha dwar l-iskola li nfet[et fil-Mosta. B’hekk nara kemm it-tfal illum g[andhom biex jitg[allmu b’din itteknolo;ija kollha, li t-tfal tieg[i ma kellhomx. {a;a wa[da li jien ma smajtx jew qrajt hi min kien ilperit li ddisinja dik l-iskola hekk sabi[a; min kienu dawk l-in;iniera u t-technicians [admu fuqha. Dawn huma Maltin? Na[seb li iva g[ax kieku kienu barranin na[seb li tg[idx kemm kienu jissemmew!

L. MICALLEF

Naxxar

{dejn il-[wienet tal-ikel

Sur Editur, Nixtieq ni;bed l-attenzjoni ta’ min hu inkarigat, spe/jalment il-kunsilli lokali. L-appell tieg[i hu li ssir sistema fejn il[wienet li g[andhom x’jaqsmu ma’ bejg[ ta’ ikel, ng[idu a[na, ristoranti, confectioneries u spe/jalment it-take aways, jie[du [sieb l-ambjent ta’ barra tal-[anut.

Jekk iddur ftit dawn il[wienet ma tistax ma tinnutax liskart li j[allu warajhom in-nies li jkunu u]aw dan il-[anut biex jixtru l-ikel, l-aktar take-away.

Ninsab /erta li bi ftit sforz din is-sistema ta’ tindif regolari min-na[a tas-sidien tal-[wienet tista’ tkun wa[da ta’ su//ess.

SUE DEBATTISTA Tal-Pietà

ITTRI LILL-EDITUR

il-Óadd, 1 ta’ Jannar, 2012

19

APPREZZAMENT

Frank Mercieca

Fid-9 ta’ Novembru, ilsejja[tlu wkoll min;el kiefer u li ma jeg[ja ‘grammaturgu’, titlu li kien qatt tal-mewt [asad minn verament jixraqlu g[ax fostna persuna;; erudit Frank kien bniedem tassew mag[ruf G[awdxi, lil metodiku fix-xog[ol tieg[u Frank Mercieca ta’ 74 sena, u meta jsemmi punt kien isem li lanqas m’hu ;did jag[ti diversi e]empji o[ra g[all-qarrejja ta’ biex isostni te]o tieg[u.

B[ali, ma kienx jaqbel il-mument, g[ax g[al [afna mad-De/i]jonijiet kollha ]mien hu kien jikkontribwixxi diversi Frank Mercieca mxandra mill-Kunsill Nazzjonali tal-Ilsien Malti. kitbiet l-aktar fuq lG[alhekk, illum nista’ ng[id li ortografija u l-grammatika tal-Ilsien g[alkemm f’xi punti ma konniex Malti. naqblu, imma f’[afna u [afna punti Imma l-g[erf ta’ Frank ma kienx o[rajn konna naqblu perfettament. Hi jieqaf hemm g[aliex kien jaf jitkellem [asra li dan l-a[[ar ma kienx g[adu fuq kollox. Kien ukoll wie[ed milljippubblika artikli dwar il-grammatika a[[ar Latinisti G[awdxin u bit-telfa u l-orotgrafija tal-Malti, g[andu mnejn tieg[u l-g[arfien ta’ din il-lingwa fi g]iritna kompla jonqos u jekk ma ssirx g[ax kien i[ossu ma jifla[x, g[ax issa li [alliena dak li ma la[aqx ra d-dawl, xi [a;a g[ad jispi//a fix-xejn.

Frank kien ukoll poeta, poeta umli, li jista’ jkun diffi/li ferm biex xi darba narawh. g[alkemm kien jikteb, kien jiddejjaq Frank g[amel ]mien twil ja[dem fitjuri ru[u u jaqra xog[lijietu filtaqsima tad-Dairy fl-impjant tal-Milk pubbliku u g[alhekk kien jaqrahomlu Marketing Undertaking ta’ G[awdex [addie[or. Kien ammiratur talpoetessa Mary Meylak u [adem biex fejn kien bniedem tal-affari tieg[u u ta’ dixxiplina kif g[andu jkun wie[ed xi poe]iji mhux pubblikati tag[ha setg[u jaraw id-dawl. f’po]izzjoni ta’ responsabbiltà b[al dik. Biex iwettaq xog[lu sewwa Frank Frank u jien konna [bieb kbar u g[alhekk il-polemiki li ;ieli kien kien sa[anstra ntbag[at jistudja barra ikollna f’din il-gazzetta fuq punti ta’ minn Malta [alli b’hekk ikun uffi/jal profi/jenti fix-xog[ol tieg[u. ortografija u grammatika tal-Malti Il-funeral dinjitu] tieg[u li sar nhar kienu purament fuq ba]i akkademika u is-Sibt, 11 ta’ Novembru, fil-Ba]ilika xejn personali. Dan qieg[ed ng[idu g[ax darba smajt fuq wie[ed mirta’ San :or; tar-Rabat, G[awdex, kien radjijiet lil xi [add jg[id li a[na konna xhieda bi]]ejjed tar-rispett li kien igawdi minn dawk kollha li kienu ta’ spiss naqbdu “f’g[onq xulxin” fuq kif kien jinkiteb /ertu kliem, [a;a li jafuh.

Nag[ti l-kondoljanzi lil [utu, inassolutament m’hix minnha.

Tant m’hix minnha li jien kont neputijiet u l-familjari l-o[ra kollha iddedikajtlu wie[ed mill-kotba tieg[i tieg[u.

ANTON F. ATTARD dwar il-lingwisitika, il-ktejjeb The Maltese Toponym ‘Forn il-:ir’, u Victoria, G[awdex

L-Isqof Annetto Depasquale

Nhar it-Tlieta 29 ta’ so/jetà, jarma kull sena filNovembru, lejliet il-festa jiem tal-festi tal-Milied. tal-Appostlu Sant’Andrija, F’dik l-okka]joni Mons. il-Mulej g[o;bu jsejja[ Depasquale kien inawgura g[al g[andu lill-Isqof wkoll bandalora ;dida li Annetto Depasquale, tfakkar g[eluq il-125 mitVigarju :enerali ta’ Malta. twaqqif tas-So/jetà tag[na.

Matul il-[ajja sa/erdotali Meta n[atar Isqof, kien tieg[u, Mons. Depasquale mexxa wkoll il-Quddiesa serva lill-Knisja f’diversi Solenni tal-festa ta’ Santa karigi importanti. Matul l- Isqof Annetto Depasquale Marija, nhar il-15 ta’ episkopat tieg[u, Mons Awwissu tal-1999, fil-knisja Depasquale kien ta’ g[ajnuna kbira Rotunda tal-Mosta. F’dik l-okka]joni g[all-Ar/isqof :u]eppi Mercieca u ll-Ar/ipriet Dun Joe Carabott kien Ar/isqof Pawlu Cremona OP u kellu ippre]entalu salib pettorali f’isem illealtà kbira lejhom. kleru u l-poplu tal-Mosta u li tant kien L-Isqof Annetto kien sa/erdot millapprezza. aktar umli. Dejjem kien qrib il-poplu.

Wara l-Quddiesa, l-Isqof Depasquale Serva lill-Knisja bl-akbar im[abba u kien ]ar il-ka]in tal-Banda Nicolò fedeltà. Fuq kollox kien ta’ e]empju Isouard, fejn kien inawgura l-arkivju ltajjeb g[al kul[add. ;did u l-vetrina b’diversi o;;etti sagri.

Matul is-snin, l-Isqof Depasquale Wara kien iffirma l-Ktieb tal]ar kemm-il darba l-parro//a tag[na Vi]itaturi u [alla l-karlotta tieg[u tal-Mosta, kif ukoll il-ka]in tal-Banda b[ala tifkira, li llum tinsab esebita filNicolò Isouard tal-Mosta, f’diversi kappella tal-ka]in. Kull meta l-kumitat okka]jonijiet spe/jali. stiednu g[al xi attivitajiet spe/jali Fl-1996, is-So/jetà tag[na fakkret dejjem a//etta mill-qalb u dejjem kellu g[eluq il-125 sena mit-twaqqif kliem ta’ apprezzament g[all-[idma tag[ha. Kienu saru diversi attivitajiet tas-so/jetà tag[na. fosthom kun/ert vokali u strumentali L-Isqof Annetto Depasquale ]gur li fit-Teatru Sir Temi Zammit talse jibqa’ mfakkar g[as-servizz li ta lillUniversità ta’ Malta, nhar 19 ta’ Knisja f’Malta u g[all-[e;;a kbira li Ottubru 1996. kellu fil-[idma pastorali tieg[u.

Il-kun/ert li kien immexxi misF’isem il-President u l-Kumitat tasSurmast Direttur Victor Zammit, kien So/jetà Filarmonika Nicolò Isouard sar ta[t il-Patron/inju tal-Ispeaker Dr tal-Mosta, inwassal il-kondoljanzi lillLawrence Gonzi (illum Prim Ministru familja kollha tieg[u. ta’ Malta) u ta’ Mons. Depasquale, Il-Mulej :esù jag[tih il-mistrie[ ta’ Vigarju :enerali. dejjem fost il-qaddisin tieg[u fis-sema.

Ftit tax-xhur wara Mons.

Depasquale kien ]ar il-ka]in tag[na IVAN SCERRI PRO nhar it-13 ta’ Di/embru, fl-okka]joni Banda Nicolò Isouard tal-inawgurazzjoni tal-presepju li Mosta Raymond Deguara, it-te]orier tas-

20

ITTRI LILL-EDITUR

il-Óadd, 1 ta’ Jannar, 2012

Spanja tg[allmet lezzjoni Sur Editur, Il-Knisja ilha tissawwat u mhux f’Malta biss i]da wkoll f’pajji]i barranin, fosthom dawk li jafu l-ewwel xaqq ta’ eman/ipazzjoni tag[hom bissa[[a tal-missjunarji li lKnisja ilha tibg[at fihom misseklu sittax.

Ftit ;img[at ilu (Di/embru 3) tfakkar il-Qaddis Spanjol Fran;isku Saverju (1506 – 1552) li, g[al g[axar snin s[a[ [adem bla mistrie[ biex ixandar il-Van;elu f’[afna pajji]i tal-Lvant imbieg[ed.

Ma[bub g[all-[idma fejjieda tieg[u, meta miet, ilfdal tieg[u n]amm b’g[o]]a mill-Indjani u jinsab midfun fil-belt ta’ Goa. Intant, fi Spanja dan l-a[[ar rajna xkanatura lil dak il-gvern li qaleb il-pajji] ta’ ta[t fuq, g[amel muntanji ta’ dejn, ;ab qg[ad iwa[[ax u g[amel rebus s[i[ fis-so/jetà Spanjola.

Wa[da mill-bravuri le;islattivi tieg[u kienet i]]wie; bejn ra;el u ie[or (bilkonsegwenzi li jkollha). Din hi l-istess Spanja li minn ]mien bikri iddefendiet il-fidi nisranija!

Dak li kien g[amel il-gvern ta’ qablu, ipparalizzah b’a;ir inferjuri fl-industrija, filfinanzi u fl-etika.

Imma kif l-anjosti/i qatt ma jitg[allmu li ming[ajr iddigrieti t’Alla, rovina biss nisslu?

T. MICALLEF Santa Venera

APPREZZAMENT

Riflessjoni

Valent Chetcuti Sbie[ il-{add 6 ta’ Novembru, dwiet l-a[bar li Valent is-sagristan g[adda g[all-[ajja ta’ dejjem.

Valent Chetcuti twieled {al Balzan nhar il-21 ta’ :unju tal-1921. Fi /kunitu beda jmur l-Iskola Primarja tal-Gvern fejn aktar tard g[adda g[atTechnical School fejn beda jitg[allem l-in;inerija. Ta’ [mistax-il sena beda ja[dem mal-gvern b[ala apprentista u wara sar engine driver f’pumping station.

Valent minn /kunitu beda j[oss linteress fil-qasam Balzani, fil-fatt ta’ età /kejkna nsibuh abbati u fl-istess [in beda jg[in lil Mikiel is-sagristan fix-xog[ol tal-knisja parrokkjali ta’ Marija Annunzjata ta’ {al Balzan.

Minn dak i]-]mien ’l hawn, hu baqa’ ja[dem billi jag[ti daqqa t’id sewwa f’dak kollu li jkollha b]onn il-knisja.

Fost l-affarijiet li kellu sehem fihom Valent, hemm it-t[affir taloqbra fi/-?imiterju ta’ {al Balzan, fejn il-flus li kienu ffrankati marru g[all-ispejje] tal-qanpiena l-kbira.

Hu [adem ukoll fil-paviment talir[am kif ukoll fi/-/angar taz-zuntier tal-knisja. Ta sehmu wkoll fir-restawr tal-koppla kemm minn ;ewwa kif ukoll minn barra, fejn fuq barra g[amel sistema bid-dawl permanenti bil-pajpijiet.

Valent is-sagristan g[en ukoll biex naqqax l-iskultura u d-dekorazzjoni fil-kappelluni tal-Kur/ifiss u tarRu]arju. Hu [adem ukoll fuq l-artali ta’ San :u]epp, tal-Madonna tarRu]arju, tal-Karmnu u tad-Duluri.

Madwar il-knisja, flimkien ma’ nies o[rajn, g[amel ix-xog[ol preparatorju g[all-induratura kif ukoll g[all-

pittura b’mod spe/jali dik l-aktar ri/enti tal-korsija. Hu [adem ukoll ni/e/ ;odda g[all-istatwi ta’ San Mikiel u Santa Rita.

Il-knisja kienet mi]bug[a minn fuq s’isfel fejn Valent, flimkien ma’ s[abu, [adem bis-s[i[. Flimkien ma’ s[abu [adem ukoll fuq il-konfessjonarji, in-ni/e/ tal-Lunzjata u talMadonna tar-Ru]arju, l-orgni u lpulptu.

Hu ferm diffi/li li ssemmi dak kollu li g[amel Valent matul is-snin li [adem fil-knisja — perijodu ta’ aktar minn 60 sena.

Valent Chetcuti ng[ata :ie[ {al Balzan mill-Kunsill Lokali fl-2003 u waqt il-festa litur;ika ta’ Marija Annunzjata fl-2008 Valent issagristan ing[ata midalji mill-Vatikan b[ala rikonoxximent g[all-[idma leali lejn il-Knisja.

L-a[[ar tislima lil Valent ng[atat nhar it-Tnejn 7 ta’ Novembru filknisja dedikata lil Marija Annunzjata li tant kienet g[al qalbu. Kif kien mistenni, g[all-Quddiesa attendiet folla kbira kif ukoll l-g[aqdiet u lka]ini tal-parro//a Fi tmiem il-Quddiesa, waqt li kien [iere; it-tebut, kif kien xieraq, kien imdawwar lejn l-istatwa ta’ Marija Annunzjata, il-patruna ta’ {al Balzan.

B’inizjattiva tal-ka]in tal-Banda San Gabriel, waqt li t-tebut [are; millknisja, indaqqet Il Silenzio, fost i//ap/ip tal-folla pre]enti.

Grazzi Valent!

Mulej ag[tih il-mistrie[ ta’ dejjem.

JOHN PULLICINO

{al Balzan

Sur Editur, Ponn ateisti Maltin dan l-a[[ar qabad iddrawa li, bil-kitba fil-gazzetti, jipprova jkisser it-twemmin tal-poplu.

Novità ta’ wie[ed mill-membri ta’ dan ilponn hi li jispjega kif il-bniedem hu kompost esklusivament minn ;isem dipendenti fuq il-mo[[. Mal-mewt jispi//aw it-tnejn: ru[ ma te]istix.

Issa ni;u g[all-istorja fittizja i]da simbolika.

Darba kien hawn wie[ed ateista u la[aq fil-poter ta’ pajji]u g[ax kien akkanit filfehmiet tieg[u, u l-mass media bla prin/ipji kienet taqdieh mill-koxxa.

Wara karriera twila, [abbtitlu l-mewt u — b[al kwalunkwe bniedem — spira u miet.

Sab il-persuna tieg[u f’art skonfinata ta’ borra qawwija, sil; daqs ta’ ;ellew]a u kes[a ultra-artika. Kien imlibbes sew i]da xorta wa[da kien qed iterter bil-bard. Kien kwa]i in;azzat mill-ponta ta’ rasu sal-ponta ta’ saqajh.

I[ares kemm i[ares ma jsib ebda [ajt talkenn.

Biss, fl-a[[ar dehret — minn ;olpenombra — figura ta’ bniedem, u dan lateista sejja[lu g[al ma;enbu u staqsieh: “F’dil-kes[a tremenda, kif g[adek [aj?”

“Sopranaturali”, dal-bniedem misterju] wie;bu.

“Allura int Alla?”, staqsieh mesmerizzat l-ateista.

L-istran;ier [ares biss f’g[ajnejn l-ateista u ma we;bux.

L-ateista fis ;ibed konklu]joni u qallu: “Sinjur Alla, [enn g[alija.”

L-ie[or qallu: “Jien ma ne]istix”, u qabad il-pass u telaq.

L-ateista ntafa’ g[arkupptejh, jibki u jolfoq u [ass il-kes[a tag[fas ma’ qalbu b[al morsa.

P.N.T.

Ir-Rabat

ITTRI LILL-EDITUR

il-Óadd, 1 ta’ Jannar, 2012

Sej[a ;enwina g[all-g[ajnuna mill-Etijopja Sur Editur, Inkun grat [afna jekk i;;ibli din l-ittra li qieg[ed nibg[atlek b’im[abba kbira minn Addis Abeba fl-Etijopja.

Jien g[andi 21 sena u, ni]]i [ajr ’l Alla, b[alissa qieg[ed nag[mel it-tielet sena kors g[al tabib fil-Kulle;; Mediku ta’ Hayat f’Addis. Dan hu possibbli biss bl-g[ajnuna finanzjarja li Fr. Mark Montebello qieg[ed jibg[atli regolarment minn Malta.

Il-[olma tieg[i li nsir tabib bdiet sa minn meta kont tifel.

Il-familja ta’ ommi kienet Musulmana. Meta ommi kellha ftit aktar minn 15-il sena, i]]ew;et lil missieri, li kien nisrani.

Wara, ommi qalbet g[allKristjani]mu. Dan kien di]appunt kbir g[all-familja tag[ha, u l-;enituri tag[ha ke//ewha mir-ra[al tag[hom, fejn kienet tg[ix ma’ missieri.

Missieri kien g[alliem.

Biss, g[al xi ra;uni, il-;enituri ma kinux f’po]izzjoni li jibqg[u jg[ixu flimkien.

Iddivorzjaw meta jien kelli biss tliet snin. Ommi ma kellha ebda g[a]la o[ra [lief li ter;a’ lura g[and il-familja tag[ha. I]da dawn /a[duha.

Ommi u jien g[addejna t-tliet snin ta’ wara f’kundizzjonijiet tal-wa[x, ming[ajr qatt ma kellna ikel bi]]ejjed jew post stabbli fejn ng[ixu.

Sadattant, ommi mardet bilmalarja u mbag[ad mietet fi sptar. Minkejja li jien kelli biss sitt snin, [add [liefi ma kien jie[u [siebha sakemm mietet. Wara mewtha, jien ma kelli mkien fejn immur. G[ext id-disa’ snin ta’ wara fl-isptar stess fejn kienet mietet ommi.

Wara, sibt g[arix li nzerta qrib missjoni Kattolika u, blg[ajnuna finanzjarja li kien jibg[atli minn G[awdex Dun George Grima, g[ext u studjajt.

Kien hawnhekk li ltqajt ma’ Fr. Mark, li, g[al dawn la[[ar tliet snin, qieg[ed i[allasli l-istudji tieg[i middonazzjonijiet li jir/ievi.

Tifhem li l-[olma tieg[i li nsir tabib tnisslet fija waqt li kont ng[ix fl-isptar.

Hawnhekk, il-bi//a l-kbira tal-pazjenti ma kellhomx la medi/ini u lanqas tobba bi]]ejjed. {afna minnhom kienu jmutu b’mard sempli/i li jista’ jitfejjaq fa/ilment.

Jien rajt tfal imutu biddiarrhea; trabi l-;miel tag[hom imutu fuq [o;or ommhom; ]g[a]ag[ imutu bil-malarja; gzuz ta’ nies imutu bit-TB, ommijiet u missirijiet imutu bl-HIV. Rajt tfal bla qjies isiru orfni ming[ajr [add fid-dinja biex jie[u [siebhom. Alla biss jaf x’seta’ sar minn dawk it-trabi u minn dawk i]-]g[a]ag[ fid-

dinja. Min jaf kinux jg[inu biex ji;;ieldu l-faqar talAfrika jew it-tqassim [a]in tal-;id tad-dinja^ M’g[andix fomm biex nirringrazzja lil Alla li jien wie[ed mill-ftit furtunati.

Nixtieq insir tabib biex intaffi l-imwiet bla sens u biex nag[ti ftit tat-tama lil [afna nies bla g[ajnuna ta’ [add. Ittbatijiet u l-[ruxijiet li rajt huma mnaqqxa fuq qalbi g[al dejjem b[al ;er[a li tnixxi ttama.

Nirringrazzja lil Alla g[ax Dun George u Fr. Mark salvawni. Imma issa lprezzijiet fl-Etijopja qeg[din isiru kwa]i impossibbli f’qasir ]mien; il-kera, l-ikel, ittrasport ... fi ftit xhur kollox sar id-doppju u t-tripplu. Ittwerwir tieg[i li, alla[ares qatt, inkun im;ieg[el inwaqqaf l-istudji li qieg[ed nag[mel.

G[al din ir-ra;uni, nitlob lill-qarrejja tieg[ek biex jibag[tu ftit tal-flus lil Fr. Mark f’dan l-indirizz [alli jibqa’ jg[inni: Kunvent tad-

Dumnikani, 49 Triq Santa Monika, Pietà PTA 3111.

Waqt li tg[inni biex inkompli l-istudji tieg[i, fl-istess [in tkun qed tg[in lil [afna aktar nies bis-servizz umli li jien inkun nista’ nag[tihom.

Fl-a[[ar nett, m’g[andix kliem biex nirringrazzja lil kulmin f’[ajti g[enni nwettaq il-[olm tieg[i [alli xi darba nkun nista’ nsalva ftit [ajjiet.

Jien de/i] li nag[sar kull bi//a ewro li ning[ata fi frott ta’ salvazzjoni.

Nirringrazzjak [afna u Alla jbierkek!

ZEMENU FETENE Addis Abeba, Etijopja

21

G[aliex iridu jibqg[u sejrin biha^ Sur Editur, Il-ka] tad-d[ul tad-divorzju f’Malta kien beda, b[alma jaf kul[add, bi Private Member’s Bill fl-2011. U dan g[ax tippermettilu l-li;i u d-demokrazija kif restawrata mis-sena 1987 ’l hawn.

Jien in[oss li dan kien l-a[[ar attakk frontali fuq il-familja nisranija Maltija u fuq il-Knisja. Nibtu ]ew; fronti ta’ opinjonijiet opposti g[al xulxin u twaqqfu ]ew; g[aqdiet: favur u kontra. Id-divorzju hu ka] moralment dotrinali daqskemm legalment /ivili.

Il-Knisja kellha l-g[ajnuna tal-g[aqda ‘kontra’ d-divorzju. Il-Partit Laburista sta[ba u nqeda bl-g[aqda ‘favur’ id-divorzju. IlPartit Nazzjonalista sofra qasma fuq din lissue.

Il-Prim Ministru Lawrence Gonzi, sa minn kmieni kien qal li personalment kien kontra d-d[ul tad-divorzju f’Malta u kontra ddivorzju fih innifsu. L-istess kienu qalu xi parlamentari nazzjonalisti u wie[ed laburista.

Il-Prim Ministru u l-Partit Nazzjonalista kienu dde/idew li fil-Parlament u fil-partit jiddiskutu l-mozzjoni dwar Referendum; li jekk ikun hemm ma;;oranza referendarja favur id-divorzju, kellha tibda diskussjoni fil-Parlament segwita minn li;i.

F’din id-diskussjoni kien qam l-argument li ladarba l-poplu tkellem u kien qal ‘iva’ g[ad-divorzju, allura l-Parlament kellu jivvota e]att b[all-poplu, ossija l-vot parlamentari kellu jirrifletti bilfors ix-xewqa tal-poplu, kif ;a kienet espressa b’referendum.

Imma ]-]ew; partiti fil-parlament taw free vote lill-parlamentari tag[hom, bis-sogru li xi partit minnhom jista’ jitlef xi for/ina jew tnejn!

Mill-banda l-o[ra, hawn kellna wkoll iddemokrazij fl-aqwa tag[ha!

Din li ;ejja hi stramba imma vera. Il-poplu Malti kien ivvota u esprima ru[u bi free vote u, mal-poplu, il-parlamentari tag[na. Ilparlamentari tag[na kienu re;g[u ivvutaw fil-parlament bi free vote ie[or. Mela lparlamentari tag[na kellhom, u#jew, taw lilhom innifishom il-privile;; singulari li jivvutaw darbtejn fuq id-divorzju!

Ji;ifieri, 69 ru[ f’Malta kellhom free vote doppju! U kellna minnhom, li fir-referendum ivvotaw mod u fil-Parlament ivvotaw mod ie[or.

Fuq dan [add ma tkellem. Wisq ag[ar, [add ma o;;ezzjona!

U jien nistaqsi: Xi dritt g[andu membru parlamentari li jivvota darbtejn fuq l-istess su;;ett^ Jidhirli, fl-opinjoni tieg[i, li l-

ewwel kellha ssir diskussjoni pubblika wara l-pre]entazzjoni tal-Private Member’s Bill; imbag[ad kellna nwasslu d-diskussjoni filParlament biex issir li;i propja bil-voti parlamentari; bil-kundizzjoni li jkun xi jkun ir-ri]ultat tal-vot parlamentari, isir referendum u jkun dan ir-referendum biss li jissi;illa u jiddetermina dan il-ka], bla [tie;a li ner;g[u mmorru fil-Parlament.

Apparti dan. Mur ara x’kien ji;ri kieku xi [add kellu jissu;;erixxi — u wara jattwa — il-prin/ipju li g[al ‘iva’ favur id-divorzju ried ikun hemm a clear and unmistakable majority, b[alma kien il-ka] fir-referendum tal-Integration fl-1956.

Intant, il-Prim Ministru u s[abu qalg[u xebg[a kliem iebes g[ax hu (u o[rajn) kien ivvotataw fil-Parlament ‘kontra’ d-d[ul taddivorzju f’Malta. Allura dawn riedu jo[dulhom id-dritt tal-free vote parlamentari^ Il-punt tieg[i hu dan. Ladarba l-poplu kollu, bil-libertà kollha, kien tkellem firreferendum u kien qal ‘iva’ jew ‘le’ g[addivorzju, inklu]i l-parlamentari kollha; u billi l-parlamentari re;g[u ivvutaw bil-libertà kollha fil-Parlament, ma narax g[ala l-Prim Ministru Gonzi u s[abu, g[ax kienu ivvutaw ‘kontra’ d-divorzju, kellhom u g[adhom ikunu umiljati u insulentati — la kellhom ‘vot [ieles’ fil-paralment b[al u daqs ilparlamentari l-o[ra kollha.

Jew il-vot kien [ieles jew ma kienx. La kien hemm free vote fir-Referendum u filParlament, il-PM u s[abu kellhom kull dritt jivvutaw kif iridu, barra u fil-Parlament.

Ma g[andniex g[alfejn nibqg[u sejrin biha din, li lill-PM nippruvaw numiljawh, jekk mhux ukoll, nippruvaw in]ebil[uh!.

G[ax i]]ejjed kollu ]ejjed. F’demokrazija parlamentari hemm il-limitu wkoll. Hu tassew patetiku li kultant g[adna nisimg[u lil min qed jitlob ir-ri]enja tal-PM Gonzi dwar dan il-ka], meta dan, sempli/iment wettaq dmiru bil-libertà kollha, meta e]er/ita dritt fundamentali fi free vote.

Dawn l-attakki kollha fuq il-PM personalment dwar is-su;;ett u kummenti o[rajn, b’talb u botti “biex jirri]enja” u, fuq kollox, mag[mulin minn persuni li ma g[adhomx mid[la tal-PN, i[assbuni [a]in mhux ftit. Jg[idu, li min ikollu l-lifg[a f’[obbu jkun fil-periklu.

Tal-a[[ar. Lill-Prim Ministru u lill-PN nawguralhom aktar su//essi u reb[a o[ra storika, jekk Alla jrid, u li tkun [ielsa minn kull xkiel intern.

WALTER CAMILLERI Santa Venera

22

LOKALI

il-Óadd, 1 ta’ Jannar, 2012

Debenhams jissie[eb fil- BOV Loyalty Rewards Programme

Dawk kollha li g[andhom il-Bank of Valletta Visa Gold, Platinum u Business Flypass Card issa jistg[u jsarrfu l-punti tal-BOV fi kreditu ma’ Debenhams Malta. G[al kull €1 li jonfqu meta jixtru bil-cards tag[hom, dawk li g[andhom ilcards jakkwistaw punti tal-BOV li jkunu jistg[u jissarrfu ma’ diversi benefi//ji. Dettalji s[a[ dwar il-BOV Loyalty Rewards Programme jinsabu fuq il-websajt tal-Bank www.bov.com.

It-tim ta’ GO jippre]enta /-/ekk lill-President ta’ Malta waqt l-Istrina

Appo;; kbir minn GO g[all-Istrina I/-/ifra rekord li n;abret permezz tat-edizzjoni 2011 tal-Istrina qatt ma kienet tkun possibbli ming[ajr it-t[ejjija intensa koordinata millUffi//ju tal-President, i]da l;bir attwali tal-flus kien jiddependi [afna millinfrastruttura tat-teknolo;ija mill-aktar avvanzata li kienet stallata minn GO. Li tipprovdi g[exieren ta’ settijiet tat-telefon g[allpersonalitajiet u voluntiera li jie[du s-sej[iet hu biss parti ]g[ira mill-prova attwali.

Ori;inarjament fil-Palazz ta’ Verdala, post estremament i]olat, ma kienx hemm network suffi/jenti biex jipprovdi g[all-bosta [ti;iet

ta’ din il-kampanja televi]iva fuq skala daqshekk kbira.

G[alhekk l-ewwel sfida g[al GO kienet li testendi l-fibra u rram mir-Rabat g[all-Palazz, u mbag[ad tie[u [sieb listallazzjoni ta’ tag[mir filPalazz innifsu biex tkun tista’ tappo;;ja l-firxa wiesg[a ta’ servizzi tat-telekomunikazzjoni.

Kienu ;img[at intensivi ta’ xog[ol u issa li g[addew, limpjegati ta’ GO li [admu fuq il-pro;ett jistg[u finalment ikunu kburin bix-xog[ol li sar, konxji li grazzi g[all-kontribut tag[hom, g[exieren ta’ organizzazzjonijiet se jibbenefikaw minn €2,56 miljun – u aktar – is-sena ddie[la.

INTERNAZZJONALI

il-Óadd, 1 ta’ Jannar, 2012

23

I?-?INA

Vittma mill-influwenza tat-tjur

L-INDJA> Xi studenti Indjani minn skola f’Ahmedabad waqt i/-/elebrazzjonijiet tal-Ewwel tas-Sena.

(Ritratt> Reuters)

T[abbret il-mewt ta’ ra;el fin-Nofsinhar ta/-?ina millinfluwenza tat-tjur, jew il-bird flu. Hu miet ;img[a wara li dda[[al l-isptar ibati minn deni g[oli.

Il-vittma kienet ra;el ta’ 39 sena minn Shenzen, qrib Hong Kong, u wara li dda[[al l-isptar, dan instab li kellu l-virus H5N1.

Intqal li fix-xahar qabel ma marad, hu ma kienx ;ie f’kuntatt ma’ xi tjur u lanqas ma kien [are; mill-belt.

Madwar g[axart ijiem ilu, f’Hong Kong inqatlu 17,000 ti;ie;a u kienet sospi]a l-importazzjoni ta’ dawn it-tjur [ajjin wara li nstabet ti;ie;a bil-virus H5N1.

Ir-ri/erkaturi g[adhom im[assbin li dan il-virus qed jinbidel b’tali mod li jista’ jibda jinfetta lill-bneidem fa/ilment. Sa issa, 60 fil-mija tal-ka]i ta’ din il-marda fil-bniedem jikkaw]aw ilmewt.

Hemm t[assib partikulari g[al din il-marda b[alissa peress li fi/-?ina, f’dawn il-;ranet miljuni jkunu qed jivvja;;aw madwar il-pajji] min[abba s-Sena l-:dida ?ini]a.

L-ITALJA

L-UNJONI EWROPEA

Tis[aq il-b]onn ta’ kooperazzjoni akbar Tibda l-Presidenza Dani]a Angela Merkel, il-Kan/illier :ermani], ilbiera[ sa[qet li lEwropa trid tikkoopera aktar mill-qrib jekk trid li l-ewro jirnexxi u jeg[leb l-ostakli li g[andu quddiemu.

Il-Kan/illier :ermani] qalet dan fid-diskors tag[ha talEwwel tas-Sena.

Hi ]iedet li t-triq quddiem lewro kienet g[adha wa[da twila u diffi/li sakemm din ilmunita to[ro; mill-kri]i li tinsab fiha. Imma hi ]iedet li l-Ewropa kienet qed tikber u titg[allem minn din il-kri]i, u darba to[ro; minnha se tkun aktar b’sa[[itha minn meta bdiet il-kri]i.

Merkel qalet li kienet se tag[mel dak kollu fil-poter tag[ha biex issa[[a[ l-ewro imma dawn l-isforzi setg[u jirnexxu biss jekk l-Ewropa titg[allem mill-i]balji li g[amlet.

Merkel qalet ukoll li filwaqt li l-ekonomija :ermani]a kienet sejra tajjeb, is-sena d-

Helle Thorning-Schmidt, il-Prim Ministru tad-Danimarka

die[la, “ming[ajr dubju”, kienet se tkun aktar iebsa mill-2011.

Sadattant, mil-lum, ilPresidenza tal-Unjoni Ewropea g[all-ewwel sitt xhur tas-sena se tkun f’idejn id-Danimarka, pajji] li mhux fiz-Zona-Ewro, i]da minkejja dan qabel li jappo;;a z-ZonaEwro fit-tfassil ta’ patt ;did dwar ir-responsabbiltà fiskali biex ting[eleb il-kri]i – listess patt li r-Renju Unit

irrifjuta li jappo;;a.

Il-Prim Ministru Dani], Helle Thorning-Schmidt, li reb[et l-elezzjoni f’Settembru u saret l-ewwel Prim Ministru mara tal-pajji], weg[det li kienet se tistinka biex i]]omm l-Unjoni Ewropea mag[quda bejn dawk il-pajji]i li huma fiz-Zona-Ewro u dawk li mhumiex, kif ukoll li kienet se ta[dem biex ir-Renju Unit ma titwarrabx fil-;enb.

Din hi s-seba’ darba li dDanimarka se jkollha lPresidenza tal-UE. L-a[[ar darba li d-Danimarka kellha lPresidenza tal-UE kien fla[[ar sitt xhur tal-2002, meta l-UE kienet temmet itta[ditiet tas-s[ubija ma’ g[axar pajji]i ;odda, fosthom Malta.

Nicolai Wammen, ilMinistru Dani] g[allAffarijiet Ewropej, qalet li din id-darba, apparti l-kri]i finanzjarja, ma kienx hemm xi tema kbira g[all-Presidenza.

Miet Don Verzè

Fl-Italja t[abbret il-mewt ta’ Don Luigi Verzè wara li matul illejl idda[[al fl-Isptar San Raffaele, li tieg[u kien il-fundatur f’Milan. Infatti r-residenza tieg[u kienet parti mill-istess sptar.

Il-kaw]a tal-mewt intqal li kienet min[abba problemi tal-qalb li kienu aggravati min[abba l-istress kbir li kellu min[abba l-a[[ar kontroversji li kien imda[[al fihom. Hu kellu 91 sena.

IL-PREZZ TA}-}EJT

Tintemm is-sena b’]ieda ta’ 13 fil-mija

Is-sena 2011 intemmet b’]ieda ta’ 13 fil-mija fil-prezz ta]-]ejt min[abba sensiela ;dida ta’ t[assib dwar il-provista, fosthom linkwiet fid-dinja G[arbija.

Dan, apparti li s-sena ntemmet bit-theddid Iranjan li jag[laq ilFliegu ta’ Hormuz, minn fejn jg[addi ammont sostanzjali ta’ ]ejt esportat mill-Arabja Sawdita u l-pajji]i tar-re;jun.

Dan wassal biex matul is-sena, il-prezz ta’ dak mag[ruf b[ala Brent Crude ]died bi 13 fil-mija meta mqabbel mas-sena li g[addiet, biex il-prezz medju kien 111-il dollaru Amerikan kull barmil fl-2011.

Sa issa, ir-rekord kien fl-2008 meta l-prezz medju g[al sena kien 100 dollaru kull barmil.

L-2011 kienet it-tielet sena konsekuttiva fejn kienet re;istrata ]ieda fil-prezz ta]-]ejt meta mqabbel mas-sena ta’ qabel.

L-IRAN

Pass lura minn Tehran

L-Iran ippospona l-isparar bi prova tal-missili li jaslu distanza twila fil-Golf, ilbiera[, u ta indikazzjoni li kien lest g[al ta[ditiet ;odda dwar il-programm nukleari tieg[u.

G[all-ewwel, ilbiera[ t[abbar li kienu se jkunu sparati l-missili waqt xi manuvri fuq il-ba[ar – ]vilupp li [asseb lil [afna wara ttheddid, din il-;img[a, mill-Iran li kien lest jag[laq il-Fliegu ta’ Hormuz minn fejn jg[addu [afna tankers ta]-]ejt. Imma ftit sig[at wara, il-Qawwa tal-Ba[ar Iranjan qalet li ma kienu se jkunu sparati l-ebda missili.

il-Óadd, 1 ta’ Jannar, 2012

Collage

25

Koordinazzjoni: Joe Cassar – mument@media.link.com.mt

Christmas Stars Malta 2011

Ir-rebbie[a kollha flimkien ma’ Ivan Gaffiero, organizzatur tal-konkors

Numru kbir ta’ tfal u ]g[a]ag[ kif ukoll nisa [adu sehem fledizzjoni annwali tal-konkors Christmas Stars of Malta. Isserata saret fit-teatru Maria Bambina fin-Naxxar u kienet organizzata minn Ivan Gaffiero.

Anouska Allen, Elis Aquilina u Aiden Bondin reb[u t-titlu ta’ Junior Christmas Stars of Malta 2011, filwaqt li Shyline Delia, tfajla minn Santa Lucia u Clyden Pace minn Birkirkara kienu inkurunati b[ala Miss Queen Christmas Malta u Mr Christmas 2011.

Bridgette Attard, omm ta’ [amest itfal, kellha ritorn wara aktar minn 20 sena. Din iddarba re;g[et [adet sehem filkategorija ta’ nisa mi]]ew;in u reb[et it-titlu ta’ Mrs Queen Christmas of Malta 2011.

Kull min jixtieq aktar informazzjoni dwar il-konkorsi ta’ Gaffiero Productions jista’ jid[ol fuq il-pa;na talfacebook.

26

il-Óadd, 1 ta’ Jannar, 2012

C O L L A G E LETTERATURA

{allini n[obbok f’[ija, Mulej Mhux li ng[ix [ajja [ielsa, nitolbok, Mulej, minn kulma jifridni u jwarrabni minn [dejk.

G[ajnejna, widnejna, g[alaqna, sakkarna, twemminna kien ifqar minn dak tal-pagan.

Li nara, li nisma’, li n[oss, li nifra[, li nibki, nitnikket: dan biss nitolbok, Mulej.

Mhux hekk Int g[allimtna met’g[al im[abbitna inksejt kollok dmija g[al dan, g[al dawk u g[alija.

G[ax kif nista’ ntaffi tal-[ajja l-u;ig[, jekk jiena le n;arrab u lanqas naf bih?

G[ax kif nista’ nag[der lil g[ajri u n[enn, jekk qalbi tibq’iebsa u lejh ma n[oss xejn?; u wi//i bid-dmug[ qatt ma xxarrab, U qatt minn dan fommi ma [ar;et tnehida li turi qillet it-taqbida li tixg[el fir-ru[ fid-dalma wa[xija tal-hemm u tad-dmug[?

G[ax meta g[all-krib tal-bog[od u tal-qrib jew l-g[ajta tal-fqir [assejna b[al tir,

Kif Int [abbejtna, kif Inti wrejtna, g[ax “M’hemmx im[abb’ikbar jekk int issir ifqar g[al [utek bnedmin min-niket tal-[ajja m;arrbin”.

Ar;’imla, Mulej, ’l din qalbna bil-fidi u bl-im[abba.

G[aqqadna qalb wa[da flimkien biex ng[ixu b[al a[wa fil-fer[, fis-sewwa, fis-sliem.

Fr Thomas Moore ofm. conv.

Erba’ kotba ;odda fis-sensiela ‘Milly, Molly’ G[adhom kemm [ar;u erba’ kotba o[ra mis-serje rebbie[a (L-ewwel premju filkategorija ‘Traduzzjonijiet u Kotba b’Lingwa o[ra g[atTfal u l-Adolexxenti’ mog[ti mill-Kunsill Nazzjonali talKtieb’) ta’ kotba g[at-tfal: Milly, Molly. B’kollox s’issa [ar;u 20 ktieb ta’ Milly, Molly bil-Malti.

Il-kotba l-;odda ;ew ukoll maqlubin g[all-Malti minn Frans A. Attard: Milly, Molly u l-Missirijiet (Milly, Molly and Different Dads); Milly, Molly u ]}wiemel Mel[ u B]ar (Milly, Molly and Salt and Pepper); Milly u Molly Jg[inu lAnnimali (Milly and Molly Help the Animals); Milly, Molly u Ella Bella Boo (Milly, Molly and Ella Bella Boo).

Il-kotba Milly, Molly inqalbu f’aktar minn 40 lingwa. Kull ktieb, bi stampi /ari u viva/i, fih storja ta]]ew; protagonisti: Milly (tifla samra) u Molly (tifla bjonda) flimkien ma’ [bieb ta’ razez differenti.

Il-kotba Milly, Molly inkitbu biex ixerrdu l-g[arfien tad-diversità u l-valuri sodi fit-tiswir tal-karattru tat-tfal.

Il-motto tal-kotba ji;bor fih liskop tal-istejjer kollha: “Nidhru differenti i]da a[na lkoll l-istess”.

Il-kotba, pubblikati f’Malta minn Uptrend Publishing, huma kemm bil-Malti kif ukoll bl-Ingli] fl-istess ktieb. Kull fa//ata tal-ktieb fiha ]-]ew; lingwi. Il-kotba ta’ Milly, Molly g[andhom jinqraw l-

ewwel b’lingwa, imbag[ad billingwa l-o[ra u mhux fa//ata fa//ata bi]-]ew; lingwi wara xulxin. G[alhekk dawn huma ]ew; kotba f’wie[ed.

Dawn il-kotba huma immirati g[at-tfal (subien u bniet) sa tmien snin. Waqt li ttfal i]-]g[ar jaraw l-istampi sbie[ u jisimg[u l-istorja ta’ Milly, Molly, it-tfal akbar jibdew jaqraw u aktar tard jiddiskutu dak li g[andhom su;;erit fil-gwida tal-ktieb.

Kull ktieb fih Gwida g[allG[alliema u l-:enituri, kemm bl-Ingli] kif ukoll bil-Malti.

L-erba’ kotba ;odda> Milly, Molly u l-Missirijiet

(Milly, Molly and Different Dads). Milly u Molly jiskopru

li hemm differenza bejn missier u ie[or. Storja b’tema attwali li tg[in lit-tfal jikbru b’responsabbiltà u rispett.

Milly, Molly u ]-}wiemel ‘Mel[ u B]ar’ (Milly, Molly and Salt and Pepper). }iemel fdat hu [abib tassew. :anni l-Bidwi jafda li]]wiemel tieg[u u j[alli lil Milly u lil Molly jmorru dawra bihom.

Milly u Molly Jg[inu lAnnimali (Milly and Molly Help the Animals). L-

i]viluppaturi tal-art j/edu quddiem Milly u Molly meta dawn jaqb]u g[all-annimali.

Milly, Molly u Ella Bella Boo (Milly, Molly and Ella Bella Boo). Ella Bella Boo hi

tarbija fuq tag[ha, praspar wa[edha u fl-istess [in fiha mitt gost. Esperjenza ta’ kuljum ta’ kif it-tfal ]g[ar jesprimu ru[hom.

C O L L A G E TEATRU TEATRU MANOEL

Jie[du 50% tal-prezz lura

Aktar minn 100 spettatur li xtraw il-biljetti tag[hom minn fuq is-sit www.teatrumanoel.com. mt g[all-produzzjonijiet li ttellg[u fit-Teatru Manoel, [adu lura 50% tal-prezz tal-biljetti, propju fi ]mien il-Milied.

L-iskema hi appo;;jata u sponsorjata minn Easisave, il-kont ta’ tfaddil online ]viluppat minn FIMBank. Fl-ewwel xahrejn, kienu aktar minn mitt spettatur li gawdew minn din l-offerta u r/evew flushom lura.

Il-Bank alloka somma sostanzjali g[al din liskema li se tibqa’ g[addejja sat-tmiem lista;un. Dawk l-ispettaturi li jixtru l-biljetti tag[hom minn fuq is-sit www.teatrumanoel.com. mt g[all-kun/ert ta’ mu]ika jazz minn Sandro Zerafa li se jsir fl-10 ta’ Jannar, l-Evening of Chamber Music fl-24 ta’ Jannar, il-kun/ert fuq ilklavi/embalu minn Beatrice Martin fl-14 ta’ Frar u l-produzzjoni Oliver Twist fit-23 ta’ Frar, se jkollhom opportunitajiet o[ra li jie[du 50% talprezz tal-biljetti lura.

il-Óadd, 1 ta’ Jannar, 2012

27

Spettaklu ta’ arti teatrali ?ini]a f’Dar il-Mediterran fl-14 ta’ Jannar Fl-okka]joni tal-40 sena ta’ relazzjonijiet diplomati/i bejn Malta u /-?ina, kif ukoll b[ala parti mis-sitt edizzjoni talValletta Chinese Spring Festival 2012, i/-?entru Kulturali ?ini], b’kollaborazzjoni ma’ Dar il-Mediterran g[allKonferenzi, se jippre]entaw spettaklu ta’ arti teatrali ?ini]a fis-Sala Repubblika, is-Sibt 14 ta’ Jannar fit-8.00 p.m.

F’dan l-ispettaklu se jie[du sehem 23 artist mill-aqwa li jiffurmaw parti mill-Yancheng Municipal Company of Performing Arts of Jiangsu Province, b’[afna mill-artisti jkunu premjati f’diversi kompetizzjonijiet Nazzjonali.

Il-pubbliku hu garantit minn serata indimentikabbli mimlija b’akrobaziji spettakolari kif ukoll ]fin u mu]ika klassika ?ini]a li j[allu lill-udjenza tesperjenza ftit mill-kultura talprovin/ja ta’ Yancheng Jiangsu filwaqt li joffru wkoll pre]entazzjonijiet mill-iktar viva/i tal-kultura nazzjonali ?ini]a.

Il-biljetti jibdew minn €12 biss u jinsabu g[all-bejg[ online fuq www.mcc.com.mt. Minn g[ada t-Tnejn il-biljetti jistg[u jinkisbu wkoll mill-booking office ta’ Dar il-Mediterran.

G[al iktar informazzjoni /emplu fuq 25595750 – 25595751.

28

il-Óadd, 1 ta’ Jannar, 2012

C O L L A G E FEATURE

Maria u l-isqof tag[ha mill-Gana minn Doris Azzopardi – doris.azzopardi@media.link.com.mt

Maria Gallo flimkien mal-Isqof Gabriel li b’tant ;enero]ità ilha ssostni minn mindu kien seminarist

Gabriel Akwasi Ababio Mante twieled fis-27 ta’ Lulju tal-1947 fil-Gana. L-i]g[ar fost seba’ wlied, [ames subien u ]ew;t ibniet. Hu kien ordnat sa/erdot fit-2 ta’ Lulju tal-1977 u fl-1995, e]attament fit-28 ta’ Mejju, f’Accra, hu kien ordnat Isqof ta’ Jasikan.

Kollox imur lura g[all-1973 meta permezz tal-Uffi//ju Missjunarju, Maria [adet irresponsabbiltà li tiffinanzja l-istudju ta’ Gabriel biex isir sa/erdot. Dak i]-]mien kellu 26 sena.

“Hu bniedem spiritwali [afna u j[obb [afna t-talb.

Hu kalm [afna, jitkellem bilmod u kapa/i jispjega. Ilprietki tieg[u jag[milhom b’galbu kbir u anki mill;esti ta’ jdejh tifhem x’inhu jg[id. Hu b’hekk jin]el fillivell anki ta’ dawk li ma tantx jifhmu bl-Ingli].”

Hekk bdiet Maria tiddeskrivi lill-Isqof Gabriel.

“Kien is-seminarju meta ;ejt f’kuntatt mieg[u u bqajna dejjem nikkorrispondu. Meta [a lQuddiesa fl-1977 kien bag[atli l-invit i]da kien impossibbli g[alija li nitla’.

Biss, [assejt fer[ kbir g[ax il-providenza t’Alla qed nu]aha g[al skop tajjeb. Fil[ajja ma tistax tie[u pja/ir biss u tixxala u tgawdi.

“Jien in[obb [afna s-safar e]empju. I]da meta d[alt g[al dan l-impenn [assejt sodisfazzjon kbir. Meta sar sa/erdot tg[idx kemm fra[t u meta wara sar isqof tista’ timma;ina kemm kont u g[adni kburija bih.”

G[ajnejn Maria jleqqu bil-fer[ meta

titkellem dwar l-Isqof Gabriel. Hi tg[id li meta ratu g[all-ewwel darba, lura f’Marzu tal-1986, infaqg[et tibki.

“Niftakar li kien staqsieni g[ala qed nibki u jien g[idtlu li qed nibki bil-fer[ g[ax qed narah wara 25 sena li kont ili nisponsorjah. Issa li re;a’ ;ie, u din iddarba

b[ala isqof, in[ossni se ntir bil-fer[. {adtu diversi postijiet u laqqajtu ma’ diversi nies. Hu a//etta li ji;i mieg[i kullimkien u anki jqaddes g[alihom. Fost kollox [adtu d-Day Centre tal-{amrun u l-home fejn nag[mel xog[ol volontarju.

“Kul[add laqg[u bil-qalb.”

Malta impressjonatni bil-;enero]ità u d-dixxiplina – l-Isqof Gabriel Akwasi Ababio Mante “Maria kitbitli l-ewwel darba fl-1973. Qaltli li hi minn

Malta u li g[a]litni biex tkun il-benefattri/i tieg[i. Kont fis-seminarju dak i]-]mien.

Minn ]mien g[al ]mien konna n]ommu kuntatt bilkitba u dejjem kienet t[e;;i;ni biex insir sa/erdot tajjeb u tg[idli li qed titlob g[alija.

“Imbag[ad irrealizzajt li jien ma kontx l-uniku wie[ed li kelli benefattri/i Maltija.

Diversi Maltin qed isostnu sa/erdoti mill-Gana. Huma jibag[tu l-flus permezz talUffi//ju Missjunarju ta’ Malta filwaqt li joffru t-talb tag[hom, li hu imprezzabbli.

“Dejjem kont niskanta kif Malta, g]ira daqstant ]g[ira li lanqas biss kont naf biha, tista’ tkun tant ;eneru]a.

Qed nitkellmu fuq l-1973 meta Malta ma kinitx

kwotata b[ala xi pajji] millaktar sinjuri. Meta ;ejt lewwel darba Malta fl-1986 iltqajt ma’ [afna u [afna nies.

Tara l-fer[ f’wi//hom g[ax qed jiltaqg[u ma’ sa/erdot.

Tara r-rispett li g[andhom u [adt impressjoni tajba [afna.

“Meta ;ejt dak i]-]mien Malta kienet g[adha mhix flUnjoni Ewropea. Kien hemm /erti affarijiet li ssorprendewni. {a;a banali e]empju, in-nuqqas ta’ traffic lights. Qattajt tliet ;img[at Malta u ma rajt lil ebda sewwieq jid[ol fuq karozza o[ra f’salib it-toroq.

“Din l-osservazzjoni ;eg[litni ninteba[ kemm ilpoplu Malti jirrispetta lil xulxin u jadotta /erti kodi/i ta’ prudenza. {adt impressjoni sabi[a u g[adha hekk sal-lum.

“Minkejja l-progress kbir li sar wara li Malta ssie[bet flUnjoni Ewropea nara li nnies huma dixxiplinati. }ort postijiet fejn din id-dixxiplina hi kompletament assenti.

Smajt li l-attendenza filknejjes qed tonqos i]da wie[ed irid iqis li meta mqabbel ma’ pajji]i o[rajn g[all-grazzja t’Alla l-poplu Malti g[adu jattendi l-knisja.

Nemmen ukoll li forsi lkwantità naqset i]da ]diedet il-kwalità.”

L-Isqof Gabriel hawn interpreta s-sentimenti ta’ diversi sa/erdoti mill-Gana li min[abba l-benefatturi tag[hom g[andhom relazzjoni ma’ Malta. Hu sa[aq li l-poplu Malti j[obb il-missjoni u jg[in mill-a[jar li jista’. g[al pa;na 29

C O L L A G E FEATURE

il-Óadd, 1 ta’ Jannar, 2012

29

Lanqas biss kien jaf Malta fejn ti;i minn pa;na 28

Intant, ma stajtx ma ni[ux lopportunità li nistaqsi lillIsqof Gabriel dwar [ajtu u l[idma tieg[u fil-Gana.

“Tlift lil missieri meta kont g[adni ]g[ir [afna u g[alhekk [ija l-kbir [a [sieb lill-familja kollha. Ommi ma re;g[etx i]]ew;et g[ax ma riditx idda[[al ra;el ie[or filfamilja. Minkejja li finanzjarjament ma konniex sewwa ommi riedet li, b’mod partikulari s-subien, nie[du edukazzjoni tajba u mmorru liskola.

“Sa minn meta kont fl-iskola primarja kont ng[id li nixtieq insir sa/erdot, probabbilment g[ax [ija l-kbir kien katekista.

B’hekk d[alt fis-seminarju minuri u dde/idejt li nkompli bl-istudji tieg[i g[assa/erdozju. Wara s-sixth form, li hu parti mis-seminarju minuri, ridt nag[]el li mmur luniversità fejn temmejt listudji tieg[i f’Settembru tal1971. Studjajt il-filosofija g[al sentejn u t-teolo;ija g[al erba’ snin sakemm f’Lulju tal1977 ;ejt ordnat sa/erdot.”

Mistoqsi jekk kienx hemm xi [add partikulari li ispirah biex isir sa/erdot, l-Isqof Gabriel qal li ma kien hemm [add partikulari li influwenzah. Fil-knisja li hemm fil-villa;; fejn trabba lanqas hemm sa/erdot fiss.

“I]da minkejja dan hemm devozzjoni kbira lejn Sant’Antnin ta’ Padova filkomunità fejn trabbejt.

Sant’Antin influwenza lvokazzjoni tieg[i b’mod indirett.”

Intant sitt snin wara lordinazzjoni tieg[u, l-isqof tieg[u kellu l-opportunità li jie[du Spanja fil-fakultà talTeolo;ija f’Burgos. Hemm studja t-Teolo;ija Dommatika.

Hu jg[id li meta n[atar b[ala isqof hu kien konfu]. Kien imbe]]a’ g[ax ma kienx qed jistennieha. Qabel kien vigarju tal-isqof tieg[u g[al kwa]i tliet snin.

“Dak i]-]mien l-Isqof kien g[adu kif [are; minn kri]i fiddjo/esi tieg[u u g[alhekk kont konxju li se n[abbat wi//i ma’ /erti problemi. Apparti ddiffikultajiet li ;;ib mag[ha lfatt li tkun isqof kont konxju li ridt nittratta mas-sa/erdoti, sorijiet, missjunarji u diversi tipi ta’ laj/i.

Ikolli nistqarr li b]ajt u staqsejt lili nnifsi – dan ifisser li tkun isqof? Kont qed nesperjenza l-fatt li xi affarijiet li kienu qed ji;ru lill-isqof e]istenti u xi affarijiet li kienu qed jing[adu fuqu ma kinux veri. Minkejja dan hu ma kellux opportunità li jiddefendi lilu nnifsu u kien qed isofri.

“G[alhekk niftakarni ng[id kif tista’ sservi lill-poplu t’Alla meta dan l-istess poplu qed jo[loqlok tant saram?

Kelli g[alhekk it-tentazzjoni li ng[id LE, ix-xog[ol ta’ isqof ma jg[oddx g[alija. Ma kelli l-ebda [olma li nsir isqof. Qaluli bil-[atra tieg[i b[ala isqof meta kont f’Milwoki,Wisconsin, flIstati Uniti, u mhux meta kont il-Gana.

Sej[a minn Alla “Kont mibg[ut hemm

wara perjodu twil li g[amilt ng[allem fis-seminarju talGana. B]ajt i]da a//ettajt u ma]-]mien sirt aktar kunfidenti. G[araft li Alla sejja[li g[al dan ix-xog[ol partikulari u se jag[tini ssapport u l-kura;; biex inwettaq il-[idma li qed jistenna minni. Il-bi]a’ talewwel ;img[a beda jg[ib.”

Lura mill-Istati Uniti hu kien ordnat isqof ma’ erbg[a o[ra f’Accra, e]attament fit-28 ta’ Mejju tal-1995. Kif normalment isir, qabel mar Ruma flimkien ma’ erba’ sa/erdoti o[ra li wkoll kienu qed ikunu ordnati isqfijiet Ruma, fejn iltaqa’ mal-Papa :wanni Pawlu II. Hu jg[id li kellem lilu u lill-isqfijiet l-o[ra li kienu

L-Isqof Gabriel fil-Gana ma’ ]ew; patrijiet mill-parro//a ta’ San Fran;isk ta’ Assisi fir-re;jun ta’ Volta fil-Gana

ordnati mieg[u fil-Gana u g[amlilhom kura;;.

“Qawwielna qalbna u nistqarr li [sibijieti nbidlu.

Ksibt kunfidenza kbira u konvinzjoni li nista’ nwettaq il-missjoni li d[alt g[aliha .”

“G[addew 16-il sena. Ilproblemi hemm baqg[u i]da ma jiddispja/inix li [adt idde/i]joni li [adt g[ax g[amilt dak li Alla ried minni. Issib min jirre]isti l-[idma li tag[mel. Issib min jabbu]a mill-fidu/ja tieg[ek i]da wara kollox jekk ikollok ilfer[ fik, fer[ li ;ej ming[andu, allura toffri ssofferenza lil Alla u ta[dem.

“Meta n[ares lejn ilKur/ifiss nirrifletti li dan irra;el li ;ie msallab sal-mewt minkejja li kien inno/enti g[amel dan b’ubbidjenza lejn Missieru u biex isalva lumanità. Allura jien, li jien midneb ordinarju, g[andi g[alfejn ingerger?”

L-Isqof Gabriel kompla jg[id li g[adda, iva, minn diffikultajiet, g[adu g[addej u jaf li jrid jaffa//ja o[rajn i]da jemmen li aktar ma jaffa//ja diffikultajiet aktar i[oss lil Alla qrib tieg[u.”

Mumenti sbie[ kellu wkoll u fil-fatt jg[id li kull darba li kellu l-opportunità li jordna ]g[a]ag[ b[ala sa/erdoti, g[alih kien mument ta’ fer[ kbir.

Mumenti sbie[ “Nifra[ g[ax ikun ifisser li

hemm persuna o[ra li se tkun qed ta[dem mieg[i u

Flimkien mal-Papa :wanni Pawlu II lura f’Mejju tal-1995 meta kien ordnat Isqof ta’ Jasikan

tissapportjani. Mumenti o[ra sbie[ huma ta’ kull sena f’Mejju mill-1977, e]attament fl-a[[ar ;img[a tax-xahar, meta niltaqg[u fil-parro//a dedikata lill-Madonna fi]]jara tag[ha lil Eli]abetta.

“L-okka]joni tie[u forma ta’ pellegrina;;. Tfal ]g[ar mal-;enituri, studenti u adulti ]g[ar, nisa u r;iel, anzjani u o[rajn li lanqas ikunu kapa/i jimxu i]da ji;u minn distanzi kbar. Nin;abru flimkien u n[ossu l-kuntentizza talkomunità li tesperjenza lpre]enza ta’ Kristu u l-fer[ li kapa/i jsawwar fil-qlub.”

L-Isqof Gabriel jiftakar ukoll mument partikulari meta g[alaq 25 sena ordnat sa/erdot. Hu jg[id li l-[ajja ta’ sa/erdot hi diffi/li u llum il-;urnata mad-dinja kollha ssib sa/erdoti li jo[or;u anke wara ftit snin.

“It-tentazzjonijiet huma [afna. G[alhekk g[alija dak it-tragward kien importanti.

Meta rajt li diversi isqfijiet s[abi ;ew ji//elebraw mieg[i dan il-jum, g[alija kien mument ta’ fer[ kbir.

“Mument sabi[ ie[or kien fl-2006 meta fil-Gana organizzajna l-Assemblea Annwali tal-Isqfijiet. {abtet qrib l-g[axar snin mittwaqqif tad-djo/esi tieg[i u g[alhekk tkellimt malisqfijiet u ftehemna li ng[aqqdu ]-]ew; avvenimenti flimkien. Kienet okka]joni organizzata tajjeb [afna u ssarrfet f’su//ess kbir.”

Se jer;á ji;i Malta F’Ottubru li ;ej se jsir ilKungress tal-Isqfijiet f’Ruma u g[alhekk hu be[siebu jer;a’ ji;i Malta u din id-darba mieg[u forsi tin]el it-tifla ta’ [uh li hi soru.

“Jien ng[id li l-flus qeg[din biex tu]ahom. Jien dejjem ng[id li l-flus tag[na u mhux a[na talflus. Nappella lil min jista’ jaffordja biex jag[mel b[alma g[amilt jien. Issodisfazzjon li jkollok hu kbir. Ovvajment min g[andu l-familja mhux dejjem ikun jista’ i]da g[al min hu xebba b[ali, hi xorta o[ra. G[alija qisu ibni u lmissjoni n[obbha [afna.

“Fil-missjoni batuti [afna u m’g[andhomx ilkumditajiet li nafu a[na.

Issa g[adu kif bena knisja i]da qeg[din bla bibien u twieqi. Irnexxieli ni;borlu xi [a;a tal-flus biex je[odha lura mieg[u u nappella lil min jista’ jg[in biex jikkuntattjani.”

Appell imqanqal ta’ Maria li dejjem tara kif tista’ tg[in lil dak i]]ag[]ug[ li sar sa/erdot u wara isqof. Iben li ma wellditx hi i]da t[obbu u tindukrah daqslikieku kien demmha.

L-Isqof Gabriel ta’ Jasikan qed joffri talba f’okka]joni ta/-/elebrazzjonijiet tal-50 sena mill-Indipendenza tal-Gana fl-2007

30

C O L L A G E FEATURE

il-Óadd, 1 ta’ Jannar, 2012

minn George Maggi

INAWGURAZZJONI TAL-MALTA HISTORICAL FENCING ASSOCIATION

L-armi fl-Armerija huma xhieda tal-istorja kbira ta’ Malta – Andrea Lupo Sincler, Maestro (FISAS) Italiana F’ambjent u atmosfera li tabil[aqq jixirqu asso/jazzjoni li tg[o]] u tu]a x-xabla, flArmerija tal-Palazz tal-Gran Mastru, il-Belt Valletta, nhar is-Sibt 26 ta’ Novembru li g[adda kienet uffi/jalment inawgurata l-Malta Historical Fencing Association.

Bosta g[alliema, stori/i u dwelliera fencers li ;ew Malta minn Spanja, l-Italja u lIngilterra g[al dan lavveniment, iddawru malArmerija mill-Kuratur Robert Cassar u l-President talAsso/jazzjoni Andrei Xuereb.

Huma kollha osservaw, apprezzaw u g[addew kummenti mill-isba[ dwar ilwirt storiku li hemm flArmerija u bosta minnhom g[amlu mistoqsijiet interessanti.

Andrei Xuereb fid-diskors inawgurali tieg[u spjega li liskop prin/ipali tal-Malta Historical Fencing Association kien li jkun preservat it-tag[rif li jinkiseb minn dokumenti u mill-istess xwabel ori;inali dwar ix-xwabel.

Hu qal li din l-asso/jazzjoni [ar;et mill-MITRAS, lg[aqda ta’ dawk li jinteressahom l-isport taddwell u li jkunu jafu wkoll kif kien isir ]mien ilu.

Fuq kollox, fakkar Andrei, l-istess Armerija nnifisha kienet l-ispirazzjoni biex hu flimkien ma’ s[abu waslu li minn g[aqda titwaqqaf lasso/jazzjoni.

Xuereb kompla li l-g[aqda tal-MITRAS, li matul il;img[a te]er/ita d-dwellar f’Sala San Publju, ta[t ilknisja ar/ipretali ta’ San Publju l-Furjana, mhux biss tag[mel ri/erki u ta[ri; hawn Malta i]da wkoll waslet

Membri tal-Asso/jazzjoni Maltija tax-Xwabel waqt wa[da mil-laqg[at tag[hom

marret l-Italja, Spanja u lIngilterra biex flimkien ma’ entu]jasti o[ra tax-xwabel qasmet it-tag[rif dwar din larti antika. Fakkar li l-g[aqda MITRAS twaqqfet fl-2005.

Filwaqt li rringrazzja lappo;; li hu u s[abu sabu kemm minn Heritage Malta kif ukoll mill-istess Kuratur tal-Armerija Robert Cassar, awgura biex issa li twaqqfet din l-asso/jazzjoni jkompli b’hekk isir il-[arsien tal-wirt storiku Malti, l-aktar fejn jid[lu x-xwabel.

Robert Cassar, il-Kuratur tal-Armerija, filwaqt li fera[ lil MITRAS li issa waqqfu din l-asso/jazzjoni, fakkar kemm dejjem ra lill-membri tag[ha entu]jasti fejn jid[lu x-xwabel

ori;inali fl-istudji tag[hom.

Hu awgura wkoll lillasso/jazzjoni ;dida li tkompli tikkopera ma’ Heritage Malta li hi uffi/jalment il-kuratur ta’ dawn l-armi, li w[ud minnhom huma sa[ansitra kienu status symbol.

Fl-a[[ar nett Cassar awgura kull su//ess lill-Malta Historical Association li kienet g[adha kemm twieldet u wieg[dha l-g[ajnuna tieg[u fejn tid[ol ri/erka.

Tkellem ukoll Andrea Lupo Sincler, Maestro della Federazione Italiana di Scherma Antica e Storica (FISAS). Andrea stqarr li baqa’ skantat bl-istorja rikka ta’ Malta, bil-kultura tag[ha kif ukoll bl-interess li hawn

fuq il-g]ira fejn jid[ol ilfencing. G[alkemm hu Milani] hu interessat kemm fl-istorja Taljana fejn jid[lu larmi kif ukoll f’dik Maltija.

Innota li l-Armerija ta’ Malta hemm mi;bur fiha varjetà wiesg[a ta’ armi li jixhdu l-istorja kbira u g[anja ta’ Malta li ssawret matul issekli. G[aldaqstant hu j[oss li bosta pajji]i madwar ilMediterran b[alma huma lItalja, Franza, Spanja u lPortugall g[andhom posthom f’Malta u sa[ansitra f’din larmerija sinjura tal-Palazz.

Dawn il-pajji]i huma fi]ikament f’Malta g[ax b’xi mod kellhom matul is-snin x’jaqsmu ma’ din il-gzira Mediterranja.

Hu fa[[ar it-twaqqif ta’ din l-asso/jazzjoni Maltija taxxwabel u filwaqt li weg[da kull g[ajnuna min-na[a talasso/jazzjoni Taljana FISAS, awguralha kull su//ess fil[idma ;ejjiena tag[ha.

Fuq kollox, temm Sincler, dakinhar kien jum ilmag[mudija ta’ din lasso/jazzjoni Maltija taxxwabel.

Pre]enti g[allinawgurazzjoni kien hemm uffi/jali minn Heritage Malta, Malta Historical Society, Malta Council for Culture and Arts, l-Awtorità Maltija tatTuri]mu, Valletta Capital of Culture 2018 Committee u mid-Dipartiment tal-Istorja tal-Università ta’ Malta.

G[alxiex twaqqfet il-Malta Historical Fencing Association Studju li jag[ti lil Malta le[en li jixirqilha b[ala pajji] bi storja militari g[anja It-twaqqif ta’ din lasso/jazzjoni hu parti minn qawmien internazzjonali flistudju Ewropew tad-dwellar storiku u ;lied marzjali finna[at tal-Punent.

Dan l-istudju jsir f’tag[qid bejn ri/erka f’manuskritti ori;inali, kotba dwar taqtig[at u g[ejjun o[ra stori/i, flimkien malesperimentazzjoni prattika u l-istudju fi]iku ta’ dwellar storiku minn dawk li jipprattikawh.

Dan l-istudju, li ilu g[addej g[al bosta snin bejn pajji]i Ewropej, inklu]a Malta, jag[ti lil g]iritna le[en li jixirqilha b[ala pajji] bi

storja militari daqstant g[anja.

Il-membri tal-Malta Historical Fencing Association jemmnu li lkollaborazzjoni bejn listoriku u d-dwellier (fencer), iwassal g[al g[arfien aktar fil-fond f’din it-taqsima mo[bija tal-istorja fejn jid[ol id-dwellar. B’hekk ukoll ikun qed jing[ata n-nifs tal-[ajja mill-;did lil bosta fdalijiet li hemm fl-armatura u lkollezzjonijiet f’Malta.

Fl-istess jum talinawgurazzjoni uffi/jali ta’ din l-asso/jazzjoni Maltija tax-Xwabel, wara nofsinhar fil-Magazino Hall tal-

Waterfront, il-Furjana, saru wirjiet ta’ dwellar storiku minn dwelliera Maltin u barranin flimkien malg[alliema tag[hom.

Din l-attività, minbarra li kienet parti mill-jum talinawgurazzjoni, saret ukoll biex tfakkar din l-arti minsija fi]-]minijiet tal-lum.

Kulmin jixtieq jara video interessanti b’ritratti ta’ ta[ri; tad-dwellar u attivitajiet o[ra talAsso/jazzjoni Storika Maltija tal-Fencing jew jixtieq jing[aqad fl-asso/jazzjoni jista’ jid[ol fil-websajt www.historicalfencingmalta. org.

Robert Cassar (xellug), il-Kuratur tal-Armerija, flimkien ma’ Andrei Xuereb, is-Segretarju tal-Malta Historical Fencing Association, fl-armerija fil-Palazz il-Belt Valletta, matul l-inawgurazzjoni tal-asso/jazzjoni

C O L L A G E MEDIA

il-Óadd, 1 ta’ Jannar, 2012

31

MEDIAFORUM Cyberspace

minn Mario Azzopardi -

marpardi@maltanet.net

D[alna fl-2012 Bdejna s-sena l-;dida.

Anzi, bdejna s-sena 2012, li suppost se twassal g[at-tmiem tad-dinja. Dawk li j[obbu jsegwu l-a[bar sensazzjonali kellhom (u g[ad g[andhom)

[afna fejn jiddevertu u jispekulaw.

Il-media mtliet bl-a[bar li fil-21 ta’ Dicembru 2012 se jse[[ l-Armageddon, jew lApokalissi, li jtemm darba g[al dejjem l-e]istenza talpjaneta tag[na. Anzi, filmedia elettronika n[ar;u gzuz ta’ filmati di;itali li jippruvaw jo[olqu x-xenarju katastrofiku li hemm ‘profetizzat’ permezz ta’ xbihat ;enerati bilkompjuter, spe/ifikament bit3D computer graphics g[al simulazzjoni ta’ xeni dinami/i.

L-ispekulazzjoni kollha ;ejja mill-a[bar li din is-sena, sewwasew fil-21 ta’ Dicembru li ;ej, se jispi//a lhekk imsejja[ Kalendarju talMaja. U ma’ tmiem dak ilkalendarju, jew a[jar, ma’ tmiem dak i/-/iklu, se tintemm id-dinja tal-bnedmin.

Hemm ukoll profezija aktar nebolu]a – dik ta’ Nostradamu. I]da mbag[ad (tiskanta) hemm istituzzjonijiet ta’ portata nazzjonali, b[all-Istitut Antropolo;iku tal-Messiku, li qed jibbakkjaw dawn it-tipi ta’ predizzjonijiet. L-Istitut qed jg[id li sab skrizzjoni importanti, antika madwar 1,300 sena, li tikkonferma lprofezija tal-Maja.

Mhux l-ewwel, it-tieni u ttielet darba li l-media internazzjonali (a[na f’Malta t[ajjarna xi ftit ukoll) [abbret l-Apokalissi.

L-a[[ar profezija kienet saret sewwasew is-sena li g[addiet: il-Harold Camping Prediction 2011 kienet sostniet li d-dinja kellha tispi//a fil-21 ta’ Mejju.

Imma a[na bqajna hawn.

Dawn l-ispekulazzjonijiet kollha, marbutin mhux biss ma’ xi ne/essità stramba li lbniedem jg[ix fil-bi]a’ u lansjetà, i]da anki mal-esi;enzi spekulattivi u l-hype tal-mezzi tal-informazzjoni, ma jifissrux li l-pjaneta tag[na mhijiex vulnerabbli. Anzi, hi vulnerabbli [afna. Hemm ittis[in klimatiku, it-t[arbit flekosistema u, fuq kollox, il[a]na ta’ armi nukleari li jistg[u jnisslu mhux Apokalissi wie[ed, imma multiplikazzjoni ta’ di]astri finali.

Intant, jekk se tispi//a ddinja, ejjew nittamaw li qabel it-tmiem spettakolari, f’Malta nkunu tg[allimna ng[ixu ming[ajr l-ossessjonijiet politi/i pateti/i; li l-mezzi taxxandir ma jibqg[ux jg[aff;u fl-ortografija, il-grammatika u l-fra]jolo;ija tal-Malti; li jkun la[aq inbeda l-villa;; imwieg[ed lill-artisti; li lArriva tkun tg[allmet tasal fil[in; u li l-klieb ma jibqg[ux

Kummenti dwar websajts li Ωort Sena ;dida

joffru aktar skart bijolo;iku fuq il-bankini g[alina u g[atturisti.

Episodji mill-Università Ix-xahar li g[adda kien xahar il-gradwazzjoni. Rutina annwali li din is-sena spi//at b’dekan jiddewwa l-isptar u student tal-istudji kummer/jali arrestat min[abba dak li (talinqas fil-media) deher b[ala in/ident banali fuq [orn talarja. ?erti elementi fl-università

g[andhom talent biex jo[olqu episodji melodrammati/i mill[merijiet b[alma ;ara, ng[idu a[na, fil-ka] tal-gazzetta studenteska Ir-Realtà, bis-saga twila li spi//at, notorjament, fil-Qorti, wara l-passi li [adu l-pulizija fuq kitba dwar sess spe/ifiku.

I]da qabel jg[addi aktar ]mien minn fuq l-a[[ar gradwazzjonijiet, fejn gazzetta lokali sa[ansitra ppubblikat suppliment s[i[ biex tippubblika r-reklami ta’ awguri li bag[tu l-mamajiet u l-papajiet, [alli niftakru li listudenti kellhom xi [a;a bisserjetà xi jg[idu fid-diskorsi kommemorattivi.

L-istudenti appellaw biex dawk il-lecturers li jiskartaw ma jibqg[ux g[addejjin b’din il-prattika. Appellawlhom biex jonoroaw il-lectures u jag[tuhom kif suppost. Illecturers intalbu wkoll biex ma jkomplux jag[tu lezzjonijiet li aktar jistg[u jissej[u ‘monologi’ milli sessjonijiet dinami/i, fejn listudenti jistg[u jitkellmu u jiddibattu.

L-istudenti ilmentaw li hemm “bosta lecturers li jg[addu biss l-informazzjoni lill-istudenti u jippretendu li dawn jie[du biss in-noti sala[[ar virgoletta”. Dan ifisser li bosta lectures huma monotoni, ming[ajr stimulazzjoni u ming[ajr [e;;a li tipprovoka l-[sieb.

Din ix-xorta ta’ edukazzjoni hi mag[rufa b[ala “sistema bankarja ta’ edukazzjoni” fejn l-g[alliema ‘jinfurmaw’ biss lill-istudenti u jippretendu li dawn, imbag[ad, jirriprodu/u dik l-informazzjoni fle]amijiet, ming[ajr kreattività jew djalettika ta’ xejn.

Kelliema o[ra g[allistudenti talbu biex luniversità to[loq kuntatti proprji mad-dinja tax-xog[ol, mal-kumpaniji u mal-

korporazzjonijiet. Dan, isostnu l-istudenti, g[andu jsa[[a[ lill-università.

Min-na[a l-o[ra, lecturer mara mill-Istitut talLingwistika kienet rappurtata fil-media li qalet li l-komunità akkademika g[andu jkollha vi]joni, g[andha tmexxi ming[ajr ma tippatronizza, f’e]er/izzju komunitarju ta’ responsabbiltà, osservazzjoni, selezzjoni, dixxerniment u azzjoni.

Il-Knisja b[ala prodott Li l-Knisja tinsab fi kri]i llum, ma ji/[du [add. B[ala istituzzjoni b’rabta intima mal-kultura tal-pajji], il-kri]i fil-Knisja g[alhekk g[andha konnotazzjonijiet nazzjonali.

Minn dak li jidher u jinstama’ fil-media, jin[ass li l-elementi ta’ gwida fi [dan il-Knisja jinsabu f’dilemma serja dwar kif jer;g[u jag[tu lkredibbiltà lill-[idma pastorali.

Qrajna u smajna li mis-640 sa/erdot li joperaw f’Malta u G[awdex, bosta minnhom mhumiex maqtug[in g[allkomunikazzjoni man-nies.

M’g[andhomx kari]ma.

Ministeru sa/erdotali ming[ajr kari]ma diffi/li jwassal g[al xi ri]ultati pastorali po]ittivi, u ta’ min jiskanta li s-seminarju ma jippreparax lill-istudenti tieg[u fil-communication skills.

I]da l-paniku qed imur oltre minn hekk. Smajtha b’widnejja, fi programm reli;ju] li jixxandar millFavourite Channel, li wie[ed irid jara “kif se jinbieg[ :esù”, b[allikieku kien xi pakkett g[at-telefonija u lkompjuter jew offerta ta’ xi deter;ent li tilef il-popolarità.

F’artiklu ie[or fil-media, listess sa/erdot prominenti insista li “il-Knisja hi prodott, u jekk ma tbig[x lilha nfisha fis-suq, hemm problema.” Qal li dawk li ma jafux jippritkaw jew li jippritkaw b’mod monotonu, m’g[andhomx jit[allew jag[mlu omeliji filquddies tal-{add.

Tassew. Xi [a;a [a]ina hemm ]gur meta g[andek qassisin li se jkunu imblukkati g[ax ma jafux jitkellmu u jg[addu messa;;. Forsi din issena, qabel tispi//a d-dinja, jing[atalhom refresher course intensiv. Jew kors fit-teatru g[all-i]vilupp tal-personalità.

Hekk kif illum nag[tu bidu lis-sena 2012 ta’ min jag[ti [arsa lejn dan il-jum li g[andu storja tassew twila g[ax kien /elebrat l-ewwel darba madwar 4000 sena ilu fil-Babilonja tal-Qedem.

Ix-xahar ta’ Jannar [a ismu mill-alla Janus, li lle;;enda makabra tg[idilna kellu ]ew;t irjus, wa[da t[ares ’il quddiem u l-o[ra lura.

It-twelid ta’ tarbija, simbolu ta’ bidu ta’ [ajja minn Salvu Felice Pace ;dida, kien komuni [afna fost sfelicep@go.net.mt il-Griegi u a[na l-Kristjani ng[o]]u ’l :esù tarbija flistess ]mien tal-ista;un tal-Milied, li jinkludi l-ewwel tassena l-;dida. G[al-Lhud dan hu ]mien ta’ riflessjoni fuq il[ajja passata tag[hom u fi/-/elebrazzjoni tal-festival Rosh Hashanah, iwieg[du li fil-futur jg[ixu [ajja a[jar. I/-?ini]i, li ji//elebraw l-ewwel tas-sena tag[hom b’mod grandju], ju]aw id-dawl b[ala simbolu. G[alhekk ju]aw il-lanterni filfestival Yuan Tan biex bid-dawl tag[hom juru t-triq lis-sena l-;dida.

Kelli talba biex nag[ti ismijiet ta’ aktar websajts f’din ilkolonna. Nibda b’dawn g[al dan l-ewwel jum tas-sena 2012: www.history.com#this-day-in-history#new-years-day, www.new-years-day.com, www.en.wikipedia.org#New_Year’s_Day, www.history.com#this-day-in-history#new-years-day, www.newadvent.org#cathen#11019a.htm, www.jewfaq.org#holiday2.htm.

L-ekonomija tibqa’ l-qofol {arsa lura tfakkarna li s-snin li g[addew mill-2008 ’l hawn kienu karetterizzati bi kri]ijiet ekonomi/i kwa]i madwar iddinja kollha. Inkunu b’rasna tassew fis-s[ab jekk nistennew li b’xi mod jew ie[or il-folja se tinqaleb malajr matul l-2012.

Il-problemi tal-biera[ g[adhom il-problemi tal-lum, u g[ada jidher mg[obbi u mtaqqal b’in/ertezzi ekonomi/i, minkejja lmi]uri ta’ awsterità li qed jittie[du f’numru kbir ta’ pajji]i.

Fl-a[[ar mill-a[[ar, mi]uri ta’ awsterità f’pajji] jolqtu lkummer/ intern u dak ma’ pajji]i o[ra, u allura j[allu effett anki fuqna.

Jekk tfittex online issib mijiet ta’ referenzi g[al din il-kri]i.

Kwa]i ma tafx fejn taqbad tibda. Hemm kummentarji negattivi g[all-a[[ar u o[rajn aktar po]ittivi. Il-verità hi kumplessa [afna. Rapport interessanti u bilan/jat jinsab filwebsajt www.wellsfargo.com#com#research#economics.

G[al aktar anali]i dettaljata tal-ekonomija dinjija, b’g[ajn fuq is-sena 2012, imqassma wkoll skont ir-re;juni ekonomi/i, id[ol f’www.roubini.com.

A[na s’issa rnexxielna nilqg[u kemm stajna g[all-effetti koroh u dan b’g[aqal u ppjanar serju mill-gvern immexxi minn Lawrence Gonzi. Ma rridux nirriskjaw dak li ggwadanjajna b’politika populista li tara biss sal-ponta talimnie[er.

Awguri

}mien li nag[tu l-awguri lil xulxin. Meta n[arsu madwarna, spe/jalment fid-dinja G[arbija, naraw l-i]vilupp imdemmi lejn xi forma ta’ demokrazija. Nawguraw li l-2012 tara l-pa/i tirrenja fil-pajji]i ;irien tag[na. G[al familji Maltin u G[awdxin nawguraw hena, pa/i, u iva, prosperità – g[ax [dejn pajji]i o[rajn a[na g[andna [afna aktar, sinjuri ]g[ar. Na[dmu flimkien u g[al darb’o[ra ner;g[u nirb[u lisfidi li g[andna quddiemna.

Is-sena t-tajba lill-editur u l-qarrejja kollha.

32

C O L L A G E RELIÌJON

il-Óadd, 1 ta’Jannar, 2012

IS-SENA L-:DIDA 2012

Le g[all-[a]en, Iva g[at-tajjeb!

Wie[ed mill-Missirijiet Fundaturi tal-Istati Uniti talAmerika, Benjamin Franklin, jg[id hekk fuq is-sena l-;dida: Be always at war with your vices, at peace with your neighbours, and let each New Year find you a better person.

Kun dejjem fi gwerra malvizzjijiet tieg[ek. G[ix filpa/i mal-;irien tieg[ek. U [alli kull sena ssibek persuna a[jar!

Milli jidher dan l-istatista kbir Amerikan kien mid[la sewwa tal-kliem ta’ :esù meta qal: “G[ax min isalva [ajtu, jitlifha, imma min jitlef [ajtu g[all-im[abba tieg[i, isibha. G[ax xi jkun jiswielu l-bniedem jekk jikseb id-dinja kollha u mbag[ad jitlef [ajtu?

Jew xi prezz se jag[ti lbniedem biex isalva [ajtu?”

(Mt 16, 25-26).

Xahrejn ilu malajr [adna rrisposta kemm kliem :esù mhux talli mhux ta/-/ajt talli min ma jg[ixux jaf ipattiha qares g[ar-ras iebsa tieg[u.

Il-lezzjoni ;iet minn pajji] ftit ’il bog[od minna! Minn min kien img[arrar fl-g[ana u l-;id ta’ din l-art imma biex se[[lu jasal fejn wasal g[a]el li jg[affe; u joqtol partita nies.

Li ;ralu kien li spi//a blistess mod kif ried jeqred lil dawk li, ;ustament, ma kinux jaqblu mieg[u. Spi//a misjub f’kanal tad-drena;;, mo[bi b[all-kokro/ u ;ustizzjat daqs tazza ilma! Ipprova jiskansa ’l [ajtu. G[amel lilu nnifsu alla matul [ajtu bl-oppressjoni li e]er/ita fuq il-poplu tieg[u stess. U, g[ax feda fih innifsu, spi//a i]olat minn niesu u tilef [ajtu [esrem!

Minn din l-istorja qarsa tal[ajja, li ]gur tirrappre]enta g[exieren ta’ eluf ta’ [ajjiet o[ra li, sfortunatament, qeg[din fl-istess ilma, ittag[lima l-kbira hi li l-[a]en ma fihx risq! Anki jekk wie[ed jipprova jg[attih, fla[[ar mill-a[[ar jo[ro; g[addawl. I]-]ejt jitla’ f’wi// lilma!

Il-[a]in, la ;ej mix-xitan, ma jistax i]omm s[i[! B[allkankru je[tie;lu jitqa//at minnufih minna g[aliex ibeg[idna minn dak li ;ejna ma[luqa biex inkunu. “}ina, fa[x, nuqqas ta’ ra]an, idolatrija, se[er, mibeg[da, ;lied, g[ira, korla, ambizzjoni, firda, partiti,

minn P. Mario Attard OFM Cap

invidja, sokor, tba[rid, u [wejje; b[al dawn” (Gal 5, 19- 21) ]gur li ma jag[mlulniex ;ie[. Anzi, g[emejjel ta’ din ix-xorta jis[tuna g[aliex jisirqu minn ;ewwa fina l-pa/i tag[na ma’ Alla, mal-proxxmu u mag[na nfusna.

Meta nwettquhom in[ossuna barra minna nfusna.

In[ossuna qieg[din ng[ixu f’realtà o[ra. Kollox u kul[add jibda jdejjaqna.

Nibdew inqisu dak kollu li je]isti madwarna u ;o fina g[adu. B[all-ewlenin ;enituri tag[na nibdew nin[bew wara subg[ajna. Qalbna timtela b’diqa kbira. Hu l-frott qares li naqtg[u tal-[a]en li nkunu ]rajna. {a nag[mlu e]ami talkuxjenza u naraw fejn is-sena li g[addiet morna [a]in.

Naraw ftit jekk konniex strumenti ta’ firda. Jekk tajniex in-nar lill-;lied bisseksik u t-tixwix minflok li ppruvajna nberrdu l-qieg[a u nikkalmaw is-sitwazzjoni.

Naraw jekk l-g[ira tant kemm telg[et g[al rasna li miskin min ;ie fi triqna g[aliex g[affi;nieh bla [niena ta’ xejn. Jekk waqafniex malmarid u mal-batut u mhux [lisna minnhom g[aliex dejquna u qisniehom pi].

Jekk u]ajniex il-libertà li Alla tana biex nisimg[u lillimnikket u noffrulu l-fara; u mhux li tfejnielu l-mowbajl jew li ;ibna elf sku]a basta j[allina bi kwietna!

Forsi wasal il-waqt li nifhmu tabil[aqq kemm li tg[in lill-batut fl-a[[ar milla[[ar jaqbel lilna stess! Hu meta nag[tu li a[na naqilg[u!

Ma nistg[ux nippretendu li nkunu fer[anin jekk lim[abba u l-fara; li l-Mulej

imliena bihom in]ommuhom g[alina biss. L-ironija hi li jekk ji;ri hekk dak li hu [elu jinbidel f’morr.

Meta l-im[abba ma ting[atax tindbidel fil-qrusa kiefra ta’ dwejjaq kbar. Meta l-kumpanija ti;i mi/[uda lil min je[tie;ha taf tinbidel f’solitudni qerrieda anki jekk il-persuna tispi//a mdawra b’/orma nies tal-gosti tag[ha.

Is-sena 2012 qeg[da tg[addilna l-messa;; li je[ti;ilna ng[idu Le g[al din it-tip ta’ m;iba egoista u giddieba u Iva “g[allim[abba, l-hena, is-sliem, issabar, il-[niena, it-tjieba, ilfidi, il-[lewwa, ir-ra]an” (Gal 5, 22-23).

B’[an;ra daqsiex qieg[da t[e;;i;na ng[idu Iva g[assolidarjetà mal-imwarrab u mal-imbikki. Alla lil [add ma jrid jara mnikket. Tant hu hekk li fil-ktieb tal-Apokalissi l-awtur sagru jg[idilna li Alla “g[ad jixxuttalhom kull demg[a minn g[ajnejhom: ma jkunx hemm i]jed mewt, anqas biki jew g[ajat jew tbatija ma jkun hemm i]jed, g[ax g[abu l-[wejje; ta’ qabel” (Apk 21, 4).

Ikun ]ball kbir jekk norbtu din il-[niena ma’ Alla biss.

Alla[ares! Dan il-programm ta’ [ajja je[tie; li jibda hawn fl-art! Irridu nifhmu li biex pajji]na jissokta ji]viluppa hemm b]onn li nikbru filvaluri l-kbar tal-pa/i, il;ustizzja, il-verità u l-im[abba.

Hi l-virtù tal-[niena li minn dejjem g[a]litna minn popli o[ra. Hi l-[niena, spe/jalment lejn l-imsejken, li g[amlet minn pajji]na benniena ta’ m[abba u solidarjetà konkreta g[all-;nus lil hinn minna!

Malta u l-Maltin jibqg[u hekk daqskemm il-[niena tibqa’ ssinsla ta’ dak kollu li jag[milna Maltin u G[awdxin.

Forsi settur importanti li tul din is-sena rridu nie[du [siebu bil-kbir hu dak talpersuni li j[ossuhom wa[edhom. Is-sena 2012 qed issej[ilna biex nag[tuhom mill-[in tag[na, minna nfusna, biex huma wkoll i[ossuhom ma[bubin u milqug[in. Tg[id dan mhuwiex mod e//ellenti kif fis-sena l-;dida ng[idu Le g[all-[a]en u Iva g[at-tajjeb?

Is-Sena t-Tajba lil kul[add!

ÓSIEB

L-1 ta’ Jannar

L-Imqaddsa Omm Alla Numri 6,22-27< Salm 62< Galantin 4< 4-7< Luqa 2> 16-21 Il-{sieb Illum l-ewwel ;urnata tas-sena l-;dida. Min jaf kemm nippruvaw nag[mlu proponimenti u l-Knisja tg[inna biex nag[mlu dawn il-proponimenti u nsegwuhom. Illum il-Knisja tippre]entalna lill-Imqaddsa Omm Alla b[ala l-pedament kemm tal-[ajja tag[na ta’ kuljum u niftakru li Marija [adet [sieb lill-Iben t’Alla li sar bniedem. Marija, li hi mudell g[al dawk kollha li mhumiex suppervi i]da umli.

Hu g[alhekk li :esù Bambin wera lilu nnifsu fil-Grotta ta’ Betlem lil grupp ta’ rg[ajja li kienu fqar u umli. :esù juri lilu nnifsu biss lil dawk li huma foqra biex bil-pre]enza u l-[ajja tieg[u jimliehom bil-fer[ veru. Il-festa tal-lum mhix biss ilfesta tal-ewwel ;urnata ta’ sena ;dida i]da hi l-festa ta’ Marija Ommna li hi mudell g[alina lkoll, g[all-mod ta’ [ajja li rridu ng[ixu kif ukoll Omm li se t[arisna.

It-titlu ta’ Omm Alla hu l-pedament tat-titli l-o[ra u tal-qima li l-Insara minn dejjem tawha. Kull meta fl-art imqaddsa talewwel insara nsibu x-xhieda ta’ Marija, insibuha dejjem ma’ Binha :esù fi [danha. Marija laqg[et lill-Iben ta’ Alla fil-;uf wara li kienet di;à laqg[etu fil-qalb tag[na permezz tal-fidi.

Il-Kelma Fl-Ewwel Qari mill-Ktieb tan-Numri, insibu li l-Mulej kellem lil Mosè biex jitlob il-barka tal-Mulej. Dan kien ifisser li jsejja[ fuq in-nisel tieg[u l-isem tal-Mulej biex hu nnifsu ji;i [alli jsalvana. Din is-salvazzjoni ;;ib mag[ha lill-Mulej li j[arisna, ja[frilna u jag[tina r-rigal tal-pa/i u tal-hena. Il-Mulej jibg[at din il-barka fil-persuna ta’ :esù ta’ Nazaret. Fis-Salm Responsorjali minn Salm 62 g[andna innu ta’ radd il-[ajr lillMulej Alla tag[na li permezz ta’ :esù Kristu tana sehem millbarkiet tieg[u li fl-img[oddi ta lill-poplu ta’ I]rael.

Fit-Tieni Qari mill-Ittra ta’ San Pawl lill-Galatin g[andna stqarrija ta’ San Pawl li :esù hu tassew bniedem b[alna g[ax hu mwieled minn mara. :esù mhux biss je[lisna mill-jasar tal[a]en i]da permezz tal-Ispirtu tieg[u jag[milna wlied u werrieta tas-saltna tieg[u.

Fil-Van;elu ta’ San Luqa g[andna dehra o[ra tal-Grotta ta’ Betlem; din id-darba huma r-rg[ajja n-nies privile;;jati li jag[mlu ]jara lil :esù Bambin. Quddiem [afna bibien mag[luqa kienet il-qalb tar-rg[ajja foqra, i]da twajba, ta’ dawk l-in[awi li ;eg[lithom jersqu lejn dik il-Grotta u jaraw u jaduraw lil :esù Bambin. Is-Salvatur tad-dinja jrid quddiemu nies bi qlubhom safja, foqra u sempli/i.

Il-{ajja Fl-ewwel jum ta’ sena ;dida rridu nirriflettu sew fuq il-mod ta’ [ajja li qed ng[ixu. Fl-ewwel jum tas-sena rridu mmorru a[na wkoll quddiem :esù biex noffrulu din is-sena li se jislifna biex ng[ixu. Fl-ewwel jum tas-sena lkoll kemm a[na rridu nersqu b’mod sempli/i u b’qalbna miftu[a bera[ quddiem is-Salvatur, quddiem l-Imanuel – Alla mag[na.

Dan il-lejl [afna nies i//elebraw bidu ta’ sena ;dida, i]da x’i//elebraw? Sena fejn se jkomplu jikbru l-;rie[i tal-firda?

Sena li fiha s-sinjur se jsir aktar sinjur u l-fqir aktar fqir? Sena li fiha lkoll kemm a[na se na[dmu g[al rasna? Kemm se ni//elebraw g[ax se niftaqru mis-suppervja, mill-egoi]mu, mill-g[atx g[all-poter u l-flus? Kemm qed ni//elebraw g[ax

sibna OMM li hi wkoll OMM ALLA li se n[arsu lejha b[ala lmudell ta’ [ajjitna u hi min-na[a tag[ha se tipprote;ina?

Bdejna sena li l-fer[ tag[ha se jdum daqskemm inkunu nies foqra u sempli/i. Din hi l-isfida g[al din is-sena!

Id-Djalogu

Is-Sena 2012 tista’ tkun wa[da tajba daqskemm nag[rfu nwettqu dak li jrid Alla minna – awguri lil kul[add.

O Alla li kellimtna permezz ta’ Ibnek, li tajtna lil Marija b[ala Ommna, g[inna ng[ixu fuq l-e]empju tag[ha, tul il-jiem kollha ta’ din is-sena.

Fr Charles Fenech, OP

C O L L A G E G{AWDEX

33

il-Óadd, 1 ta’ Jannar, 2012

:ibjun b’fondi ta’ Eko-G[awdex Fi/-/entru Parrokkjali talMunxar, fejn isiru diversi attivitajiet so/jali, kulturali, reli;ju]i u sportivi, g[addej xog[ol fuq il-bini ta’ ;ibjun tal-ilma li qed isir b’finanzjament ta’ madwar €44,000 mill-Ministeru g[al G[awdex.

Dan il-finanzjament, li hu marbut mal-pjan ta’ azzjoni ta’ Eko-G[awdex, ikopri wkoll il-makkinarju me[tie; biex dan l-ilma jkun jista’ jintu]a g[al skopijiet agrikoli.

Il-Ministru g[al G[awdex Giovanna Debono ]aret is-sit

fejn g[addej ix-xog[ol fuq il;ibjun li se ja[]en sa madwar 400 metru kubu ta’ ilma taxxita.

Giovanna Debono sostniet li l-ilma hu ri]ors ewlieni fil[idma tal-Gvern biex jag[mel minn G[awdex g]ira ekolo;ika. Hi qalet li permezz ta’ din l-iskema, il-lokalità tal-Munxar se tkun qed tgawdi minn diversi pro;etti o[ra li fosthom hemm installazzjoni ta’ sistema talelettriku li tu]a inqas ener;ija fi/-/entru parrokkjali talMunxar.

Restawr ta’ artal antik fil-Ba]ilika ta’ San :or; L-artal ma;;ur il-qadim talBa]ilika ta’ San :or;, tal-Belt Victoria, G[awdex, b[alissa qed ikun restawrat u mibni mill-;did minn Ac Restauri srl ta’ Napli.

Din l-opra artistika, ma[duma fl-ir[am fin millfamilja Durante fis-seklu tmintax, sal-1960 kienet g[adha tiddomina l-knisja parrokkjali ta’ San :or; filqalba tal-g]ira G[awdxija, sakemm kellha tin[att biex i//edi postha lit-tribuna u lartal li tqieg[du fil-ba]ilika, skont in-normi tal-Kon/ilju Vatikan II. Ix-xog[ol tar-restawr fuq dan l-artal presti;ju] qed ikun finanzjat mill-iskema ta’ Eko-

G[awdex offruta lillvolontarjat jew lill-NGOs. EkoG[awdex hi l-vi]joni ekolo;ika tal-Gvern g[all-g]ira G[awdxija, imnedija millMinisteru g[al G[awdex.

Fl-istess [in, hu parti minn pro;ett ikbar u ambizzju] ta’ €1 miljun li qed tag[mel ilFondazzjoni Belt Victoria g[all-bini ta’ mu]ew storiku u /entru kulturali fir-Rabat ta’ G[awdex, kofinanzjat minn fondi Ewropej u tal-Gvern Malti.

Mat-tlestija ta’ dan il-pro;ett, il-pubbliku Malti se jkun jista’ jgawdi l-artal ma;;ur il-qadim tal-Ba]ilika ta’ San :or;, lura bid-dehra maestu]a tieg[u, f’wirja fil-Belt Valletta.

L-artal qadim qabel beda r-restawr fuqu

Fa]i o[ra tar-restawr tal-knisja ta’ San Lawrenz Fil - jiem li g[addew fil knisja parrokkjali ta ’ San Lawrenz kienet inawgurata parti o[ra mill - pro;ett tar restawr li qed isir fl - istess knisja .

G[al dan il - pro;ett il parro//a ta ’ San Lawrenz , bil - g[ajnuna u l - appo;; tal - Kunsill Lokali , qed tikseb fondi mill - UE ta[t il - Fond Ewropew g[all I]vilupp Re;jonali ( ERDF) .

Il - kofinanzjament tal - UE jammonta g[al 85% tal ispi]a tal - pro;ett , li qed isir b ’ investiment ta ’ € 442 , 5 1 5 .

Il - parti tal - pro;ett li kienet inawgurata hi l - parti li tikkon/erna r - restawr tal orgni u l - pitturi ta ’ :u]eppi

Restawr fuq pittura ta’ San Lawrenz, xog[ol l-artist famu]

Calì , li hemm fil - knisja , [amsa b ’ kollox .

L-inawgurazzjoni saret b’kun/ert bl-istess orgni, li fih [a sehem il-Kor Levita

Laurentius blakkumpanjament u ta[t iddirezzjoni ta’ Joe Formosa u bil-parte/ipazzjoni ta’ Pamela Bezzina.

Bl-istess orgni ndaqqu siltiet mu]ikali minn Noel Gallo, Robert Grech u Michael Farley, li hu rrestawratur tal-istess orgni.

Fl-istess serata ng[atat informazzjoni dwar ir-restawr li sar fuq il-pitturi ta’ :u]eppi Calì mir-restawratur Pierre Bugeja, u minn Noel Gallo dwar ir-restawr li sar fuq lorgni.

Il-parro//a ta’ San Lawrenz hi l-ewwel wa[da f’Malta u G[awdex li gawdiet minn fondi g[ar-restawr fil-knisja.

F’Lulju li g[adda kien inawgurat ix-xog[ol tarrestawr li sar fuq il-fa//ata tal-knisja, il-kampnari, ilqniepen, iz-zuntier u s-sistema preventiva kontra s-sajjetti.

minn Nathaniel Attard nathaniel.attard@media.link.com.mt

Naqqas u ffranka Il-Ministru g[al G[awdex Giovanna Debono [abbret il-pro;ett ‘Naqqas u ffranka’, li l-g[an tieg[u hu li jwassal f’kull dar G[awdxija pariri b’xejn dwar kif il-familji jistg[u jnaqqsu mill-konsum talener;ija u l-ilma waqt li jiffrankaw fil-kontijiet tag[hom.

B’rabta ma’ dan ilpro;ett, t[arr;u numru ta’ uffi/jali apposta biex jiltaqg[u mar-residenti G[awdxin u jkellmuhom dwar il-benefi//ji marbutin mat-tnaqqis talener;ija, malkonservazzjoni tal-ilma, mal-u]u ta’ teknolo;ija sostenibbli, kif ukoll masseparazzjoni tal-iskart.

Il-Ministru g[al G[awdex [abbret li qed jin[adem fuljett ta’ informazzjoni li wkoll se jitqassam fid-djar kollha G[awdxin, b[ala parti mill-pjan ta’ azzjoni EkoG[awdex.

Dan il-fuljett se jkollu fih informazzjoni dwar ilpro;ett Eko-G[awdex u limportanza li l-g]ira G[awdxija tkun wa[da sostenibbli.

Waqt il-laqg[at fid-djar, li m’g[andhomx idumu aktar minn nofs sieg[a, kull uffi/jal se jkun mistieden jiddiskuti u jg[addi l-informazzjoni b’mod prattiku.

Pubblikazzjoni mis-So/jetà Filatelika G[awdxija

Is-So/jetà Filatelika G[awdxija ng[atat kwa]i €1,700 mill-Ministeru g[al G[awdex g[all-pubblikazzjoni ta’ ktieb ta’ 64 pa;na li j;ib l-isem Isle of Joy. Din il-pubblikazzjoni qed tkun finanzjata wkoll b[ala parti mill-iskema EkoG[awdex. Il-ktieb tqassam lill-membri ta’ din is-So/jetà tal-;bir tal-bolol waqt l-

inawgurazzjoni tal-wirja annwali tal-filatelija, li tinsab miftu[a g[all-pubbliku fissala tal-esebizzjonijiet talMinisteru g[al G[awdex.

Il-Ministru g[al G[awdex Giovanna Debono fa[[ret lis-So/jetà Filatelika G[awdxija g[al din linizjattiva, kif ukoll g[all[idma tag[ha matul is-snin fil-promozzjoni ta’ dan ilpassatemp fost il-membri

tag[ha u fost il-poplu G[awdxi.

F’din il-pubblikazzjoni hemm ritratti u informazzjoni dwar siti G[awdxin li ntu]aw fil-bolol kollha ta’ Malta mill-bidu tas-seklu l-ie[or.

B’hekk, din ilpubblikazzjoni mhux biss tippromwovi l-passatemp talbolol i]da b’mod indirett, se tkun qed tippromwovi wkoll lill-g]ira ta’ G[awdex.

34

C O L L A G E CINEMA

il-Óadd, 1 ta’ Jannar, 2012

Mission Impossible – Ghost Protocol (KRS – PG)

Direttur ie[or ;did g[al dan ir-raba’ film fis-sensiela, i]da blistess bravura, minn dan Tom Cruise li nistg[u nsej[ulu anzjan, jew veteran (50 sena), u bl-istess esa;erazzjonijiet tipi/i ta’ dan it-tip ta’ films, u ;iri minn pajji] g[al ie[or sabiex hu u s[abu jwettqu l-missjoni impossibbli li jkunu a//ettaw li jwettqu.

Fil-fatt l-iffilmjar sar, minbarra fil-Kanada, fir-Russja, firRepubblika ?eka, fl-Indja u fl-Emirati G[arab Mag[quda, fejn Cruise ixxabbat mal-itwal skyscraper, anzi, bini, fid-dinja, il-Burj Khalifa. Cruise re;a’ insista li l-istunts jag[milhom hu stess, hekk kif hawnhekk naraw il-karattru tieg[u Ethan ja[rab minn [abs f’Moska bl-g[ajnuna tal-kollegi tieg[u fl-MI, fosthom Dunn (Simon Pegg) u l-a;ent ;dida Carter (Paula Patton).

Imma x’kien qed jag[mel f’Moska, u g[aliex il-missjoni li jmiss tintemm bi splu]joni qawwija fil-Kremlin li tag[ha je[lu lIMF, biex issa jkollhom jaqdfu g[al rashom [alli jippruvaw li ma kinux [atja, billi jivvja;;aw lejn Dubaj u Mumbaj biex je[duha kontra l-megalomanu Hendrick (Michael Nyquist) li kien qed jhedded il-pa/i fid-dinja?

Naraw lill-karattri jg[addu minn avventura g[al o[ra, immuni minn u;ig[, gravità jew emozzjoni, f’sekwenzi dejjem aktar spettakolari (u li qajla jitwemmnu) u gadgets, fejn sa[ansitra jg[addu lil dawk li konna naraw fil-films ta’ James Bond.

Dream House Il-fatt li lejn nofsu dan il-film jinbidel b’mod mhux mistenni u li g[andu kast li jinkludi ismijiet ta’ /ertu rispett fi ]mienna b[al Daniel Craig, Rachel Weisz u Naomi Watts, jag[mlu dan il-film a[jar minn o[rajn dwar djar misterju]i.

Dan ma jfissirx li b’daqshekk xi [add se jistenna li se jirba[ xi Oscar, i]da huwa film li j]ommok (sakemm ma tkunx rajt ittrailer tieg[u li jirvinalek il-

(KRS – 12)

misteru) g[ax fih aktar intri//i u ta[bil il-mo[[ u tqaxxir tal-karattri.

Kollox jibda meta Will u martu (Craig u Weisz, li wara dan il-film spi//aw i]]ew;u veru!) imorru jg[ixu f’dar ;dida ma]-]ew; uliedhom wara li hu jirtira mill-impjieg li min[abba fih hu kien qed jittraskura l-familja, u issa jkollu [sieb jikteb ktieb.

Jidher, i]da, li xi [add kien qed jispjuna fuqhom billi jittawwal mill-[afna twieqi li jkollha d-dar. Il-;irien ma tantx jag[tuhom wi//, u lpulizija, filwaqt li jikkonfermawlu li fid-dar snin qabel, missier kien qatel lill-familja tieg[u kollha, ma tantx jag[tu kas ir-rapporti tieg[u. G[aliex dan kollu?

L-affarijiet huma kif fil-fatt min qed jara l-film jarahom?

Ma rridux intellfukom linteress u l-kur]ità biex tmorru tarawh, u g[alhekk mhux se nikxfu i]jed dwar il;rajja miktuba u interpretata tassew tajjeb, anki mill-atturi ]g[ar.

Ng[idu biss li d-direttur Jim Sheridan g[amel bi//a xog[ol tassew tajba fittwassil tal-[sibijiet u lemozzjonijiet tal-karattru ewlieni lill-udjenza.

Anonymous

Fost diversi o[rajn hemm teorija li tg[id li ma kienx William Shakespeare li kiteb il-kapolavuri teatrali u letterarji tant kburin bihom l-Ingli]i, i]da nobbli f’Londra tas-seklu sittax, Earl of Oxford Edward de Vere.

Din hija l-premessa ta’ dan il-film drammatiku, i]da fl-istess [in b’laqtiet ta’ kummiedja, hekk kif naraw li dan Edward (Rhys Ifans) ikollu [ajra kbira g[all-kitba, i]da din il-[a;a kienet meqjusa degradanti g[all-klassi l-g[olja u g[alhekk projbita millawtoritajiet puritanti ta’ dawk i]-]minijiet.

G[alhekk hu jibda jg[addi x-xog[lijiet tieg[u lil kittieb ie[or, Jonson (Sebastian Armesto), li j[alli lill-attur Shakespeare (Rafe Spall) jie[u l-kreditu hu g[alihom.

(KRS

– 12)

Il-[ajja ta’ Edward kienet marbuta ma’ dik tar-Re;ina Eli]abetta (Vanessa Redgrave) u dan g[ax flimg[oddi huma kienu ma[bubin, u l-poter ikun f’idejn William Cecil (David Thewlis) u ibnu Robert (Edward Hogg).

Ir-rakkont jg[addi minn ]mien g[al ie[or hekk kif jinkixfu g[add ta’ sigrieti u

intri//i fi [dan l-aristokraziji, sakemm kollox isib postu, b’laqtiet ukoll minn soap opera sa saga storika, kompluta bi tfal ille;ittimi, ]wi;ijiet ta’ konvenjenza u sigrieti mikxufa.

Interpretazzjonijiet konvin/enti u ambjentazzjoni perfetta ta]]mien li fih se[[ew il;rajjiet rakkontati.

Puss in Boots

(KRS – U )

Ftit forsi jiftakru li fit-tieni film ta’ Shrek kien tfa//a wkoll il-karattru tal-qattus imqareb Puss in Boots. Dan issa g[andu film s[i[ dedikat lilu. Mhux hekk biss i]da hawn naraw mieg[u karattri o[ra tal-[rejjef popolari b[al Jack and Jill u Humpty Dumpty, filwaqt li jissellef minn films ta’ Bonnie & Clyde u James Bond.

L-ambjentazzjoni, i]da, hija wa[da tipikament tal-Westerns tas-snin sebg[in, hekk kif Puss in Boots (le[en Antonio Banderas) jid[ol f’saloon, fejn l-ewwel naraw biss dell twil u ta[seb li die[el xi Clint Eastwood, biex imbag[ad jitfa//a qattus

liebes kappell u xabla al la Zorro, fost idda[k tal-cowboys jixorbu, li mbag[ad ma jdumux ma jindunaw li Puss ma ridx /ajt.

Meta jsir jaf li ]ew; kriminali, Jack u Jill (!) kellhom tliet fuliet imsa[[ra li jwasslu g[al te]or, jipprova jisraqhom. Is-serqa tfalli min[abba li tipprova tisraqhom ukoll [alliela rivali, Kitty Softpaws.

G[alhekk, kontra qalbu, Puss ikollu jing[aqad ma’ Kitty u wkoll Humpty Dumpty biex jirnexxilhom ja[tfu l-ful, i]da l-avventuri g[adhom fil-bidu.

Puss in Boots huwa xalata g[at-tfal, bil-kbar jitpaxxew b’u]u tat-3D li tassew jirnexxi.

C O L L A G E MU}IKA

il-Óadd, 1 ta’ Jannar, 2012

35

Tislima mu]ikali lill-2011 minn Noel D’Anastas

Jekk ir-referendum g[ad-d[ul tad-divorzju f’pajji]na, issistema ;dida tat-trasport pubbliku, il-gwerra /ivili fil-Libja u l-kri]i fiz-zona ewro kienu qed jiddominaw l-a[barijiet, ixxena mu]ikali Maltija kienet wa[da attiva wkoll mhux biss bil-[ru; ta’ g[add ta’ diski, [afna minnhom online, i]da wkoll bi]-]jara li g[amlulna bosta esponenti b’kun/erti kbar f’pajji]na.

G[adna bit-tog[ma tas-su//ess miksub mit-tenur /elebri Joseph Calleja li d-djarju tieg[u g[at-tnax-il xahar li g[addew kien wie[ed impenjattiv. Bla dubju l-ovazzjoni kbira li ng[ata fi/-/erimonja tal-Premju Nobel tal-Paci fl-I]vezja fix-xahar li g[adda u d-dehra tieg[u fil-programm mu]ikali televi]iv tarRAI Uno ‘Ti Lascio Una Canzone’, li fih kantat ukoll i//kejkna Gaia Cauchi mill-Im;arr, jag[mluha sena tal-[olm.

L-2011 kienet ukoll wa[da memorabbli g[al Tenishia li barra l-mini-tour fl-Indonesja u l-[ru; tal-album ‘Frozen Roads’, id-duo li jdoqq progressive trance g[amel isem kbir meta DJMAG klassifikawh mal-aqwa mitt DJ internazzjonali.

Mix-xena tal-country, Marty Rivers li [are; l-album ‘Midnight Sky’ kellu su//essi fil-klassifika tal-Pan-European Country Top 100 fejn Run Angel Run u Midnight Sky telg[u mal-aqwa [amsa.

Matul is-sajf li g[adda, Ira Losco kellha mini-tour fl-Italja ma’ Max Gazze kif ukoll kienet mistiedna tkanta fid-disa’ edizzjoni tal-O’Scia Festival li dam g[addej [amest ijiem bejn is-27 ta’ Settembru u l-1 t’Ottubru f’Lampedusa, l-Italja.

Beheaded kien fost l-attrazzjoni prin/ipali fil-‘Hymns Of Disembowelment III 2011’ li sar f’Bangkok, it-Tajlandja, f’Marzu li g[adda. F’Ottubru, Forsaken u Nomad Son, ]ew; bands lokali fix-xenarju Doom Metal daqqew fis-sitt edizzjoni tal-Hammer of Doom f’Posthalle, f’Wurzburg fil-:ermanja.

Fost l-unuri li kantanti g[amlu f’xi festivals internazzjonali nsemmi lil Romina Mamo li reb[et il-‘Pop Star Talent’ li sar f’Acireale fi Sqallija. Nicole Azzopardi marret Tallinn, lEstonja, fejn [adet sehem fi/-/elebrazzjonijiet li kienu organizzati b[ala parti mill-programm kulturali tal-Kapitali Kulturali Ewropea 2011.

Kevin Borg, li jg[ix fl-I]vezja, g[amel ritorn fix-xena tad-dance bis-single Sunrise li n[ar;et aktar kmieni s-sena li g[addiet.

Ner;g[u niddi]appuntaw fil-Eurovision B[as-snin l-img[oddija, il-Malta Eurovision 2011 re;a’ nissel l-e//itament bi Glen Vella u One Life, miktuba minn Fleur Balzan u Paul Giordmaina, jaqta’ l-passa;; g[al Dusseldolf, i]da Malta re;g[et iddi]appuntat fil-manifest talEurovision Song Contest ming[ajr ma ng[addu g[all-finali.

Mix-xenarju tal-festivals lokali, Mike Spiteri reba[ ilKonkors Kanzunetta Indipendenza 2011 bil-kanzunetta Rieda tal-Azzar miktuba minn Ray Agius. Id-disa’ edizzjoni tal-Malta Summer Hit Song Contest 2011 intreba[ minn Minik ft Siconix li kantaw Let’s Party. L-G[anja tal-Poplu g[al din is-sena ma sarx u mistenni jsir f’April li ;ej.

Ira Losco flimkien ma’ Claudio Baglioni fl-O’Scia Festival li sar f’Lampedusa, l-Italja

■ L-2011 titqies b[ala sena kbira g[all-grupp Airport Impressions mhux biss li kien mistieden idoqq fl-I]vezja biex idoqq fit-tnedija tal-arena ‘FIA European Drag Racing’ i]da wkoll g[all-kun/ert kbir fi]-}ejtun kif ukoll b[ala support band ta’ James Blunt.

Airport Impressions reba[ lunur tal-a[jar grupp tas-sena sew fil-Malta Music Awards kif ukoll fil-Bay Music Awards. L-unuri l-o[ra kienu g[all-a[jar album ‘Minutes of a Lifetime’ u l-a[jar diska Freedom fl-MMAs u Raise the Roof Award u The Bay Presenters’ Choice Award filBMAs. G[alkemm Winter Moods kellhom sena kwieta kkomparata mas-snin ta’ qabilha, xorta kienu attivi b’mod nazzjonali f’kun/ert kbir li sar {al G[axaq kif ukoll irrekordjaw id-diska Xemx ta’ The Tramps li ]gur

Tenishia, id-duo li jdoqq progressive trance, g[amel isem kbir meta DJMAG klassifikawh mal-aqwa mitt DJ internazzjonali

irridu nisimg[u aktar dwarha.

Kellhom ukoll kummenti po]ittivi fil-midja internazzjonali.

L-albums ‘Romantik Politik’ ta’ nosnow#noalps, ‘Cut n Paste’ ta’ Dolls for Idols, u ‘Louder’ minn Cable 35 kienu fost l-albums li n[ar;u flimkien ma’ o[rajn ma[ru;a minn The Areola Treat, The Myth u Footprints.

Sena sabi[a kienet ukoll g[al Red Electrick, Norm Rejection, u Saving Alexis.

The Characters re;g[u lura b’kun/ert tajjeb fil-White Rocks Summer Live finNumero 1. Ritorn tajjeb ukoll kien minn Lumiere. Bands o[ra fosthom Three Stops to China, Cruz, Relikc, Bridget Bone, Davinia, The Crowns, Funk Initiative kienu l-aktar u/u[ ;odda li impressjonaw matul it-tnax-il xahar li g[addew.

Interessanti wkoll in-numru ta’ releases bl-ilsien nattiv fosthom dak ta’ KulTural, Danjeli bl-album interessanti ‘KontroNatura’, Kantilena, Plato’s Dream Machine, Norm Rejection, Hunter’s Palace, Sonitus Eco, Zdongrap, Marmalja, Genio lMaj/a, G-Force u Hooligan f’xenarju impenjattiv filqasam hip hop.

Kienet sena po]ittiva wkoll g[all-kantanti Lyndsay, Christabelle, Thea Garrett, Kelly Schembri, Mikaela, Adie li klassifikat fissemifinali tal-UK Songwriting Contest, Thomas Hedley li ffirma kuntratt ma’ Top Records Italia, Ivan Filletti, Richard Edwards, Aaron Benjamin, Muxu, Renzo Spiteri u anke Freddie Portelli bi [ru; ta’ aktar diski.

Il-Milied 2011 kien wie[ed tajjeb g[al Georgina, Renato, Chiara u Ludwig Galea li

marru l-Awstralja qalb lemigranti Maltin. Jibqa’ jiftakarha ]gur l-2011 Enzo Gusman li ng[ata l-Midalja g[all-Qadi tar-Repubblika.

Fost il-kun/erti lokali g[al din is-sena re;a’ spikka rRockestra mill-Orkestra Filarmonika Nazzjonali ta[t id-direzzjoni ta’ Sigmund Mifsud u n-numru ta’ kantanti mag[rufa re;a’ kien elettrifikanti b’risq il-Malta Community Chest Fund.

‘Rock the Fest’ sar matul :unju fil-Hard Rock Café biex minnu jintg[a]lu l-bands il-;odda biex idoqqu fuq irRock Stage fil-Farsons Great Beer Festival li re;a’ offra spazju kbir lill-mu]ika Maltija. Il-festival g[allmu]ika tqila ‘Festata[wid’ sar f’Novembru li g[adda fil-VGen, Pacevile.

Dan l-istabbiliment laqa’ bosta gigs u kun/erti fosthom dak minn El Gool, i]-]ew; kun/erti f’‘The Nil By Mouth Sessions’ u l-kun/ert millgrupp Taljan, Modena City Ramblers.

Tmiem is-sena j;ib mieg[u l-ispettakli fil-Malta Music Awards kif ukoll il-Bay Music Awards. G[alkemm hu tislima lill-mu]ika Maltija xorta n[oss li dan mhux bi]]ejjed jekk ma jing[atax spazju lill-mu]ika bi lsien vernakulari fuq /erti stazzjonijiet!

G[all-kuntrarju, il-Pro;ett g[all-Memorja tal-Mu]ika Maltija (M3P) imwaqqaf minn Toni Sant (din is-sena saret it-tieni konferenza) u kun/erti b’mu]ika ta’ identità Maltija jpattu ftit g[al dan.

G[al aktar tag[rif dwar dak li n[are; fix-xena mu]ikali Maltija ara wkoll http:##www.m3p.com.mt#wiki# index.php?title=MMI_2011_L isteners%27_Picks_Poll

36

il-Óadd, 1 ta’ Jannar, 2012

C O L L A G E KURÛITAJIET

INTERVALL PAWSA QASIRA TA’ MISTRIEÓ Ra[al Spanjol se jibqa’ mi]bug[ blu wara l-film The Smurfs Ra[al Spanjol li n]ebag[ blu g[all-film The Smurfs 3D se jibqa’ j]omm dan ilkulur wara li ;ibed lejh g[add kbir ta’ turisti.

Il-bini f’Juzcar, qrib ilbelt ta’ Malaga, kellu jer;a’ jing[ata l-kulur abjad wara li spi//a lfilming fih.

Imma meta sar referendum fost l-abitanti biex jaraw jekk kellhomx i[allu l-kulur blu [are; bi//ar li l-kulur ma kellux jinbidel. Kien hemm 141 resident li vvota blu waqt li 33 xtaqu li jinbidel il-kulur.

Qabel ma r-ra[al sar blu kien ikun hemm madwar 300 turist li j]uru Juzcar.

Imma f’dawn l-a[[ar sitt xhur dawn la[[qu t-80,000

turist biex jaraw Smurftown.

Ir-ra[al a//etta r-rwol ;did li kiseb u qed jorganizza ;iri bil-lejl, kompetizzjonijiet tattpin;ija u anki fieri kummer/jali bit-tema talismurfs.

Ir-ra[al jikkonsisti f’175 bini, fosthom il-knisja u //imiterju li wkoll kienu mibdula g[al lewn blu. Biex in]ebg[u kien hemm b]onn ta’ 40,000 litru ta’ ]ebg[a.

Is-sindku David Fernandez qal li rreferendum in]ammn f’ordni kbira imma kien hemm bosta e/itament.

Kien hemm anki min mar liebes ta’ smurf meta mar jivvota.

Tg[id a[jar minn babysitter^

Qattus iraqqad tarbija Video li juri qattus imelles tarbija sakemm raqdet rawh aktar minn 200,000 fuq l-internet. Il-video tpo;;a fil-Youtube minn Aaron Grant, ta’ 35 sena, missier Connar, mill-Kanada.

L-a[[ar [a;a li Connar riedet kien li jkollha l-qattus jilg[ab mag[ha. Imma fl-a[[ar ta//etta ttmellis tal-qattus, tieqaf tibki u torqod. Il-video jispi//a bil-qattus i[ares kuntent lejn il-kamera qisu g[amel xi bravura.

L-aktar toilet prezzju] Il-kompetituri waqt il-konkors g[al min kapa/i jiekol l-aktar kari ja[raq

Kompetizzjoni tal-kari fl-Iskozja twassal ]ew; persuni l-isptar Kompetizzjoni dwar il-kari wasslet biex ]ew; persuni jittie[du l-isptar wara li bdew jitkg[aw;u fl-art, jirremettu u [asshom [a]in.

L-in/ident se[[ fil-Kismot Restaurant f’Edinburgh flIskozja. Wa[da li ttie[det lisptar, Curie Kim, kellha tittie[ed darbtejn fi ftit sig[at bl-ambulanza. Kim, Koreana ta’ 21 sena li qed tistudja fl-

università tal-belt, spi//at ittieni imma qalet li kellha t[allas qares g[al dan issu//ess. Hi qalet li qatt ma [asset u;ig[ f’[ajjitha daqs dakinhar.

Il-parte/ipanti kellhom jiffirmaw dikjarazzjoni biex jekk ji;rilhom xi [a;a ma jitolbux g[ad-danni u kien hemm membri tas-Salib lA[mar fil-post.

Abdul Ali, sid il-post, qal li g[all-quddiem irid jippre]enta kari inqas ja[raq imma dak li sar kien g[all-;bir ta’ fondi g[all-karità, fejn in;abru mijiet ta’ liri.

Ir-rebbie[a tal-konkors g[al min jiekol l-aktar kari ja[raq intreb[et minn Beverly Jones minn Newington, li kielet disa’ mg[aref minn platt mimli b’ikel mifqug[ bil-kari.

Kumpanija :appuni]a li timmanifattura t-toilets g[adha kemm uriet l-aktar toilet g[ali fid-dinja. Ilkumpanija INAX ing[aqdet ma’ ;ojjellier Awstrijak biex setg[et issir din il-kreazzjoni li fiha hemm 72,000 bi//a tal-kristall ta’ Swarovski.

It-toilet dam jintwera sala[[ar ta’ Di/embru fiddistrett Ginza mag[ruf g[all[wienet lussu]i li fih.

Kazuo Sumimiya, iddirettur tal-kumpanija Lixil, li qed tesebixxi t-toilet, qal li huma fer[ana li qed juruh.

Hu qal li fil-:appun je]isti twemmin li hemm spirtu filpost fejn ikun hemm it-

toilet. Hu g[alhekk li l:appuni]i jaraw kif jag[mlu biex i[alluh dejjem nadif.

“Dan it-toilet ]gur jintog[;ob minn dan lispirtu,” qal Sumimiya blakbar serjetà. “Kieku kellna nbig[uh na[seb li jkun g[al madwar €100,000.

Kulmin ra t-toilet baqa’ impressjonat bih u wa[da mara qalet li xtaqet li tistieden lil [biebha u jag[mlu ri/eviment madwaru.

Imma /ertu Chikako Kawanami ta’ 22 sena qal li ma j[ossuh komdu li ju]ah kieku jkollu wie[ed b[alu ddar.

C O L L A G E PASSATEMP

37

il-Óadd, 1 ta’ Jannar, 2012

Tisliba tax-xahar bi tliet premjijiet L-ewwel premju: Hamper bi prodotti ta’ Foster Clark; it-tieni premju: Kaxxa nbid ‘Vignè d’Or’; it-tielet premju: Voucher ta’ €15 ming[and E. Calleja & Sons Ltd. Indirizzaw is-soluzzjoni tat-tisliba sa tliet ;img[at o[ra f’dan l-indirizz: Tisliba tax-Xahar, il-mument, Stamperija Indipendenza, Triq Herbert Ganado, Pietà PTA 1450.

MIMDUDIN> 8. Warajh ji;i l-bnazzi (7) 9. Bla [tija (9) 13. L-og[la kanonku filkapitlu ta’ katidral (5) 14. Il-forma ta’ bajda ta’ ti;ie;a (5) 15. Osservazzjoni (7) 16. Frattarija mill-aqwa bi [sara mag[ha (7) 17. Kollha foloz dawk li talla’ minn wara! (5) 18. {ut ]g[ir irqiq bajdani mfittex g[at-tisjir b[ala ftajjar fi]-]ejt (5) 20. Tajra tg[ix tikka//ja annimali ]g[ar, tbejjet filg[oli (5) 22. Bi//a sil; forma ta’ kubu (6) 23. Il-kamra ta]-]iemel (6) 25. Kull wa[da mit-taqsimiet il-kbar ta’ ktieb (7) 27. Mimli bi lwien im]ewqa (7) 30. Mill-aqwa u b’sa[[ithom (6) 31. Ma tirba[x (6) 32. Bihom tit[assar il-kitba tal-lapsijiet (5) 35. {a;ra li titfa’ xrar bitt[akwik (5) 36. Sprej li joqtol l-insetti (5) 37. }g[ir [afna (7) 39. Mar bina b’xi mod, biex seraqni? (7) 41. “… In Wonderland” (5) 42. M’hawnx warda ming[ajr wa[da (5) 43. Re/ipjent tal-qasab, [afif u fond u bil-widnejn (9) 44. Ne[[ejtlek [ajtek! (7)

1

7.

10.

11.

12.

19.

21.

24.

26.

28.

3

4

8

5

6

7

9

10

11

13

12

14

15

16

17

1

20

2

18

22

19

23

24

25

26

27

28

29

1

30

3

32

33

34

35

36

39

WEQFIN> 1. Tintlibes fil-wi// filKarnival (6) 2. Kitla (8) 3. Li ma jistax isir jew ikun (11) 4. ?irkolari papali (9) 5. Tajjeb (7) 6. Tubu tal-[;ie; bil-

merkurju li jintu]a biex tara g[andekx deni (10) Jordnahomlok it-tabib g[al g[ajnejk (4) U]ajna l-imqadef biex immexxu d-dg[ajsa (6) Umbrellina tax-xemx (7) NUTARA (Anagramma) (7) Dak li jkun qed jag[mel xi diskors (7) Kreaturi tal-ba[ar li m’g[adekx tara minnhom fuq l-iskrivaniji! (7) Li jservi, li j[allaq u li hu bi]]ejjed, kemm jin[tie; (11) Wie[ed tas-safar ma j[allikx titlaq f’art o[ra (10) IXTRI MARA (Anagramma) – G[amla

2

40

43

29.

30.

32.

33.

34.

38.

40.

ta’ xabla Torka bix-xafra milwija n-na[a tal-ponta (9) Issibu ta[t kull kikkra (7) Saram li nqala’ b’g[emil xi [add jew bla ma kien mistenni (6) Annimal qisu kukkudrill /kejken jg[ix filkampanja qalb il-[axix (8) Il-post fejn in-nassab jarma x-xbiek biex jaqbad l-g[asfur (6) Stina rasu b’ideat li ma jridx jaqlag[hom minn mo[[u (7) Lag[ab fl-ilma jew f’likwidi bla skop bla ma g[araf i[allat sewwa (6) Galantom fil-pastarjali?

(4)

37

1

4

38

42

44

Soluzzjoni tat-Tisliba tax-xahar ta’ Novembru, 2011 Mimdudin> 8. Pasturi; 9. Iffrankaw; 13. In]el; 14. Fired; 15. Nillima; 16. Kunsens; 17. Ta//i; 18. Watar; 20. Batut; 22. Jilma[; 23.

Intant; 25. In]ilna; 27. Armando; 30. Grammi; 31. Mi]ata; 32. Paris; 35. Labar; 36. Krema; 37. Kolonja; 39. Palella; 41.

Tigan; 42. Elvis; 43. Settembru; 44. Kantina.

Weqfin> 1. Ma[]en; 2. Stallett; 3. Professjoni; 4. Sfidu/jat; 5.

Fran/i]; 6. Influwenza; 7. Dadi; 10. Tirkeb; 11. Fratell; 12.

Ta[rat; 19. Tmaqdar; 21. Tin[abb; 24. Irrakkontat; 26.

Immoralità; 28. Diretturi; 29. Katalgu; 30. Galopp; 32.

Pulpetti; 33. Skansa; 34. Ikkalma; 38. Novena; 40. Lwew.

Ir-rebbie˙a tat-Tisliba ta’ Novembru 2011

1. Hamper bi prodotti ta’ Foster Clark: Mrs H. Vella, 16, Znuber Street, Sta Lucia.

2.Kaxxa nbid Vignè d’Or: Joseph Caruana, 3, Regional Road, Sta Venera.

3.Voucher ta’ €15 ming[and E. Calleja & Sons: Rita Azzopardi, ‘Avril’, Maisonette 4, Block I, Triq il-Frezja, Mtarfa.

E. CALLEJA & SONS LTD. 31, BISHOP LABINI STREET, B’KARA BKR 05, MALTA TEL. 21447448#9 FAX> 21496507 E-MAIL> ecsadmin@ecs.com.mt

38

TELEVIÛJONI

il-Óadd, 1 ta’ Jannar, 2012

cable#digital tv televiΩjoni Favourite Ch.

melita 31#108, GO Plus 106

07.00 KMK • 09.05 Kont taf? • 09.10 Link • 09.15 Favourite News • 09.30 ECO • 10:30 Int u Darek • 12.00 Link • 12.05 Kont taf? • 12.15 Favourite News • 12.30 Musbie[ g[al Ri;lejja • 13.00 Mitqlu Deheb • 15.00 Sibtkuntatt • 18.05 Link • 18.10 Kont taf? • 18.15 Favourite News • 18.30 Sejja[tli • 20.00 Link • 20.05 Muftie[ • 20.10 Kont taf? • 20.15 Favourite News • 21.00 Live Sports • 22.00 Kaw]a Bonarja • 23.00 Link • 23.05 Kont Taf? • 23.15 Favourite News.

Calypso Music TV

GO Plus 107

07.00 Total Request • 09.00 80s Classics • 10.00 90s Classics • 11.00 2000s-2009s Classics • 11.30 Teleshopping • 13.30 2010 Onwards • 14.30 Drama Bronks • 15.00 Wasal il-{in g[all-Maltin • 15.30 Bell’Italia • 16.00 Romantica (Love Songs) • 17.00 Teleshopping • 18.00 Total Request • 20.00 Bingo 75 • 20.30 Kontra r-Ri[ (r).

Eurosport

melita 600, GO Plus 801

08.35 Dakar Rally • 09.00 Destination Dakar • 09.30 Eurosport Top • 10 • 10.30 Spengler Cup, Ice Hockey • 11.30 WC Ski Jumping • 12.30 WC Cross-Country Skiing • 13.00 Cross-Country WC Skiing: Men’s Pursuit (live) • 13.45 WC Ski Jumping: HS 140 (live) • 15.45 Cross-Country WC Skiing: Women’s Pursuit (live) • 16.15 WC, Alpine Skiing (live) • 17.30 WC, Cross-Country Skiing • 18.00 Football • 19.00 Football • 20.00 Boxing • 21.00 WC Ski Jumping • 22.00 Cross-Country WC Skiing • 22.30 WC, Cross-Country Skiing • 23.00 Raid Dakar Rally • 23.45 WC Ski Jumping

NET Television melita 102, GO Plus 102

07.00 NET News 08.00 Miss Model & Best Male Model of the World (Malta) 2011 (r) 09.00 Maratona Dar talProvidenza 10.30 U/u[ 11.00 Maratona Dar talProvidenza 18.00 NET News 18.10 Maratona Dar talProvidenza 19.45 NET News, NET Sports, NET Meteo 20.30 Déjà vu (it-XIII-il ep.)

21.30 NET News 21.32 Maratona Dar talProvidenza 00.30 NET News.

TVM melita 101, GO Plus 101

BBC Entertainment

melita 300, GO Plus 301

07.00 The Large Family • 07.10 Penelope K, by the way • 07.25 Buzz and Tell • 07.30 Buzz and Tell • 07.35 Tweenies • 07.55 Charlie and Lola • 08.05 Balamory • 08.25 Robbie the Reindeer in Legend of the Lost Tribe • 08.55 Jackanory Junior • 09.10 Last of the Summer Wine • 09.45 Doctor Who • 10.35 The Weakest Link • 11.20 Casualty • 12.10 Elephant Diaries • 13.00 The Weakest Link • 14.35 Doctors • 17.05 Doctor Who • 17.50 Robbie the Reindeer in Legend of the Lost Tribe • 18.20 Last of the Summer Wine • 18.50 Coast • 19.50 Elephant Diaries • 20.40 Gracie! • 22.00 Sherlock Holmes and the Case of the Silk Stocking • 23.40 As Time Goes By.

TCM

melita 310, GO Plus 701

07.35 Anchors Aweigh. Film ’45 (U) • 10.20 The Bridges of Madison County. Film ’95 (12) • 12.50 The Big Trail. Film ’30 • 15.00 Rio Lobo.

Film ’70 (PG) • 17.10 3 Godfathers. Film ’48 (U) • 19.10 Rio Bravo. Film ’59 (PG) • 22.00 Big Jake. Film ’71 (12).

MGM Movies

melita 312, GO Plus 702

08.30 Carry Me Home. Film 2004 • 10.10 Gun Moll. Film ’75 (A) • 11.55 Taras Bulba. Film ’62 (U) • 14.00 MGM’s Big Screen • 14.20 From Noon Till Three. Film ’76 (PG) • 16.00 Hannah and Her Sisters. Film ’86 (15) • 17.50 Carrie. Film 2002 • 20.00 Flesh & Blood. Film ’85 (18) • 22.05 Thunderbolt and Lightfoot. Film ’74 (18).

Discovery Channel

melita 400, GO Plus 501

07.15 Motor City Motors: The Gasser • 08.10 Mythbusters: Torpedo Tastic • 09.05 Destroyed in Seconds • 10.00 Extreme Engineering: Oil Rigs • 10.55 Oil, Sweat and Rigs • 11.50 Dirty Jobs: Leather Tanner • 12.45 Deadliest Catch: The Clock Is Ticking • 13.40 Mythbusters: Blow Your Own Sail • 14.35 American Chopper: Senior vs Junior: Mikey’s Art Opening • 15.30 Rides: Core • 16.25 Mighty Ships: USS Kentucky • 17.20 Worst-Case Scenario: Mountain Bike Disaster/Run for Your Life • 17.50 Worst-Case Scenario: Road Rage/Panicked Crowd Stampede • 18.15 River Monsters: Alligator Gar • 19.10 Extreme Fishing with Robson Green: Kenya • 20.05 Carfellas • 20.35 Scrappers • 21.00 Flying Wild Alaska: Tundra Taxis • 21.55 Dual Survival: After the Storm • 22.50 I Shouldn’t Be Alive: Escape from the Amazon • 23.45 Trouble in Paradise.

Melita Movies

melita 801

10.00 Beverly Hills Chihuahua 2 • 11.25 Kung Fu Panda Christmas Special • 11.55 Search For The Santa Paws • 13.30 Just Wright • 15.07 Hollywood Buzz • 15.30 Mr. 3000 • 17.15 Unstoppable • 18.55 Salt • 20:32 Hollywood Buzz • 21.00 Push • 22.55 Zombieland • 00.25 The Bannen Way.

Melita More

melita 802

08.00 Hollywood Buzz • 08.30 Full House • 09.00 The West Wing • 09.50 ER • 10.40 Top Gear • 11.45 Brothers And Sisters • 12.30 Amazing Race • 13.20 Amazing Race • 14.05 Amazing Race • 14.50 Amazing Race • 15.35 Amazing Race • 16.20 Amazing Race • 17.05 Amazing Race • 17.55 Amazing Race • 18.40 Amazing Race • 19.30 How I Met Your Mother • 20.00 Mike & Molly • 20.30 Desperate Housewives • 21.15 Brothers And Sisters • 22.00 Boardwalk Empire • 23.05 True Blood • 00.10 The Mentalist • 01.00 Mildred Pierce.

Biography Channel

melita 411

Hoarders: • 07.00 Laura and Penny • 08.00 Judi and Gail • 09.00 Augustine • 10.00 Julie and Shannon • 11.00 Linda and Todd • 12.00 Bob and Richard • 13.00 Laura and Penny • 14.00 Judi and Gail • 15.00 Augustine • 16.00 Julie and Shannon • 17.00 Linda and Todd • 18.00 Bob and Richard. • 19.00 A Gypsy Life for Me • 20:00çElizabeth Taylor • 21.00 Amy Winehouse.

Hardcore Pawn: • 22.00 Skulls and Scoundrels • 22.30 The Gambler. Pawn Stars: • 23.00 Message in a Bottle • 23.30 Chumlee’s Dummies.

07.00 08.00 08.30 09.00 09.50 11.30 12.00 12.10 14.00 14.05 15.00 15.30 16.00 16.10 16.40 17.15 18.00 18.10 18.40 19.15 20.00 20.40 21.45 23.15 23.30

L-G[odwa t-Tajba Libreriji u Arkivji Yep Il-Quddiesa tal-{add (mid-Dar tal-Providenza) Malta u Lil Hinn Minnha {add G[alik A[barijiet fil-Qosor (ikompli) {add G[alik A[barijiet (ikompli) {add G[alik Gadgets (r) Teleshopping A[barijiet Teleshopping Mixage (r) Venere (r) A[barijiet Modern Lifestyles Style Watch Fawlty Towers A[barijiet Min Imissu Kontrattakk A[barijiet Malta u lil Hinn Minnha.

ONE melita 103, GO Plus 103

07.20 On D Road 08.00 Messa;; u Awguri minn Joseph Muscat 08.30 Aroma Kitchen (r) 10.00 Maratona b’risq id-Dar tal-Providenza 13.30 ONE News 13.40 Maratona b’risq id-Dar tal-Providenza 19.30 ONE News 20.10 Klassi G[alina (l-a[[ar episodju) 20.45 Maratona b’risq id-Dar tal-Providenza 23.15 ONE News.

Raiuno melita 150, GO Plus 201

06.30 Unomattina in famiglia 09.20 Tg 1 L.I.S. 09.25 Santa Messa e recita dell’Angelus di Sua Santità Benedetto XVI 12.20 Concerto di Capodanno mit-Teatro La Fenice ta’ Venezja 13.30 Tg 1 14.00 Domenica In 16.30 Tg 1 16.35 Domenica in 18.50 L’eredità 20.00 Tg 1 20.35 Rai Tg Sport 20.40 Soliti ignoti 21.30 Tutti pazzi per amore III 23.40 Il popolo migratore. Film 2001 01.15 Tg 1 notte 01.40 Cinematografo.

NICOLE KIDMAN, SHIRLEY MacLAINE u WILL FERRELL f’xena millfilm VITA DA STREGA (Canale 5 14.30). Il-film hu wie[ed Amerikan, li lisem ori;inali tieg[u hu ‘Bewitched’ u n[adem fl2004 b’re;ija ta’ Nora Ephron

Raidue melita 151, GO Plus 202

07.00 09.25 10.10 10.50 11.30 13.00 13.30 13.45

Cartoons Social King (TF) Ragazzi c’è Voyager A come avventura Mezzogiorno in famiglia Tg 2 giorno Tg 2 motori Concerto di Capodanno da Vienna 15.50 La sirinetta 3 - quando tutto ebbe inizio. Film cartoon 2008 17.05 Tg 2 L.I.S. 17.10 Mulan II. Film cartoon 2004 18.25 Elliott, il drago invisibile.

Film cartoon ’77 20.15 Cartoons 20.30 Tg 2 notizie 21.05 NCIS - unità anticrimine (TF) 23.25 - FBI Operazione Tata.

Film 2006 01.00 Tg 2 notizie 01.20 Sorgente di vita 02.00 Copycat - Omicidi in serie. Film ’95.

Raitre melita 11#152, GO Plus 203

07.45 Questa casa non è un albergo 08.25 Cantando sotto la pioggia.

Film ’52 10.05 Doc Martin (TF) 10.55 Tgr estovest 11.15 Tgr Mediterraneo 11.40 Tgr Regioneuropa 12.00 Tg 3 12.10 Telecamere 12.55 Prima della prima ‘Viaggi di Ulisse’ ta’ Piovani 13.25 Passepartout 14.00 Tg regione 14.15 Tg 3 14.30 I fichissimi. Film ’81 16.00 Alle falde del Kilimangiaro 19.00 Tg 3 19.30 Tg regione 20.00 Blob 20.10 Che tempo che fa 21.30 Wall-E. Film cartoon 2008 23.20 Tg 3 23.30 I Tenenbaum. Film 2001 01.20 Telecamere.

Canale 5

20.00 20.40 21.30 23.30

Tg 5 Paperissima Sprint Distretto di Polizia 11 Squadra antimafia Palermo oggi 00.30 Tg 5 notte 01.00 Papersissima Sprint 01:30 - Kings (TF).

Rete 4 melita 14#153, GO Plus 206

07.00 Tgcom 24 07.30 Magnum PI (TF) 08.20 Parci Bazuibek dek /curcei - Ubverbi 08.55 Storie di confini 09.30 Magnifica Italia 10.00 Santa Messa 11.00 Pianeta mare 11.30 Tg 4 12.00 Melaverde (attwalità) 13.20 Pianeta mare 14.00 Life - lo spettacolo della vita 14.40 Il giardino segreto. Film ’93 16.50 Zanna Bianca alla riscossa. Film ’74 18.55 Tg4 Telegiornale 19.35 Album di Tempesta d’amore (soap) 21.30 Downton Abbey 23.30 Big Fish. Film 2003 01.50 Tg 4 Night News.

Italia 1 melita 20#155, GO Plus 204

07.00 Fantaghirò (TF) 07.50 Cartoons 08.50 Wallace & Gromit. Film cartoon 2008 10.30 Beetlejuice - spiritello 12.25 Studio aperto 13.00 Cartoons 13.30 Yom & Jerry: A Nutcracker Tale. Film cartoon 2007 14.35 Lemony Snicket - una serie di sfortunati eventi.

Film cartoon 2004 16.35 Edward mani di forbice.

FIlm ’90 18.30 Studio aperto 19.00 Mr Bean (TF) 19.20 Blizzard - la renna di Babbo Natale. Film 2003 21.30 Capodanno on ice 24.00 Blades of Glory. Fim 2007 01.55 Santa’s Stay. Film 2004.

La 7

melita 16#154, GO Plus 205

melita 23#156, GO Plus 207

08.00 Tg 5 mattina 08.50 Le frontiere dello spirito (attwalità) 09.40 Tg com 10.00 Tibet et Himalaya Everest - verso il tetto del mondo (dok.)

10.30 Amiche per sempre. Film ’95 12.45 Grande Fratello 13.00 Tg 5 14.00 Il mammo (sitcom) 14:30 - Vita da strega. Film 2004 16.00 Un desiderio di troppo.

Film 2007 18.00 Una tata per natale. Film 2010

07.00 07.30 07.50 10.00 10.40 11.40 13.30 14.05 17.10

20.00 20.30 00.40 01.20 01.35

Omnibus Tg La 7 Totò nella luna. Film ’58 M.O.D.A. La 7 doc Diane, uno sbirro in famiglia (TF) Tg La 7 Ma anche no 1941 - allarme a Hollywood. Film ’79 Tg La 7 Italialand Remixata!!!

La valigia dei sogni Tg La 7 Peccato che sia una canaglia. Film ’84.

TV/RADJU

il-Óadd, 1 ta’ Jannar, 2012

DÉJÀ VU

Passi dixxiplinarji kontra Hazel NET Television 20.30 Issa li Beth (Christine Haber) ikun irnexxielha tferra[ lil Nicole (Nicole Muscat), Luke (Francesco Catania) jibda j[ares lejha b’lenti differenti. Sally (Tanya Bonnici)

jirnexxilha ssib mezz kif tmur ti]fen g[and Chris (Christian Scerri) ming[ajr ma turi lil ommha (Tere]a Gauci). Kif i]]effen lil Beth fil-pjan tag[ha?

Is-Sindku (Mark Haber) jistieden lil Louise (Mary Spiteri) g[ad-drinks tal-Milied.

X’tag[mel? Ta//etta li tmur? Jew tibqa’ ]]omm f’qalbha wara l-istorja ta’ Taormina?

Barra minn hekk b’kumbinazzjoni l-Kap talIskola ssir taf bi Chris b’kumbinazzjoni. Hi tippretendi li [a;a b[al din kellha tmur tg[idilha dwarha Hazel (Clare Agius), u mhux tisma’ biha minn telefonata. G[alhekk tidde/iedi li tie[u passi dixxiplinarji.

Jasal il-[in biex Amber (Anthea Gatt) u Jake (Craig Vella) imorru jqattg[u ftit [in ma’ ommhom (Angèle Cristina) kif jag[mlu kull ;img[a. Issa b[al donnu li Josie (Eileen Montesin) serr[et mo[[ha li mhu se ji;ri xejn avolja kellha déjà vu ftit tal-;img[at ilu.

Tirra;una li issa jkun g[adda wisq ]mien u forsi, wara kollox, tkun rat [a]in. I]da x’ji;ri

radju Radio 101

Radju Malta

Clare Agius b[ala Hazel

meta jdoqqu l-5 p.m. u t-tfal ma ji;ux lura kif jag[mlu s-soltu?

Kitba u direzzjoni ta’ Eileen Montesin.

Aktar solidarjetà NET Television 09.00, 11.00 u 21.32

Id-Dar tal-Providenza fil-limiti tas-Si;;iewi te[tie; somom kbar ta’ flus biex titmexxa u tkompli tag[ti s-servizzi tag[ha b’risq persuni b’di]abbiltà mentali.

Ikun hemm bosta attivitajiet filwaqt li l-pubbliku in;enerali jkun mistieden li jmur biex jara b’g[ajnejh ix-xog[ol li jsir.

Jag[tu wkoll il-kontribut tag[hom bla [las diversi kantanti u artisti o[ra Maltin.

93.7 FM

07.05 Infittxu dak li Jg[aqqadna • 07.30 Frott Artna • 08.00 Quddiesa • 08.45 L-Istampa Kollha • 11.00 Mar/ifest • 11.50 Mwiet u Angelus • 11.58 Xi Qrajt Xi Smajt • 12.10 Relax • 14.01 Mu]ika u Sport • 18.15 20#990 • 19:50 Avvi]i tal-Mewt u r-Ru]arju 20.05 Ri]ultati Sportivi • 20.30 Minn Nashville • 22.05 Ward u }ahar • Xi Qrajt, Xi Smajt • 23.03 Ru]arju • 23.30 Classic Hits.

Bulettini s[a[ tal-a[barijiet: 07.00, 12.00 u 18.00. A;;ornamenti tal-a[barijiet: 10.00, 14.00, 17.00, 20.00 u 22.00. BBC News 15.00 u 21.00.

ONE Radio

92.7 FM

06.05 ONE Breakfast • 08.00 Igawdu l-{ajja ta’ Dejjem • 08.15 ONE Club • 08.50 Mill-:urnali • 10.30 Pajji] li jixraq lil Uliedna • 14.00 Il-{add fuq ONE • 16.00 Familja ONE • 18.00 Italo Super Hits • 19.30 Sunday ONE • 20.45 Memorji u Nostal;ija • 22.00 Stetoskopju • 00.00 Music Box. Bulletin tal-A[barijiet fis-06.45, 11.45, 17.45, 21.45 u 02.45. A[barijiet fil-qosor 08.45, 09.45, 14.45.

RTK

103 FM

06.30 Tmiem il-:img[a 103 FM • 09.00 Maratona mid-Dar tal-Providenza li tibda b’quddiesa u tibqa’ g[addejja sa tard bil-lejl.

A[barijiet: fis-06.00, 07.00, 08.00, 11.00, 12.00, 13.00, 15.00, 17.00 u s-18.00.

BBC: 10.00, 14.00, 16.00.

Bay Radio Sonia Young

U?U{

Iqsar mis-soltu NET Television 10.30

Il-programm tal-lum se jkun iqsar minn tas-soltu u tista’ tg[id li se jservi ta’ introduzzjoni g[all-maratona tad-Dar tal-Providenza.

Dan g[all-fatt li Marthese Brincat illum se titkellem ma’ Fr Martin Micallef, id-Direttur ta’ din id-dar u ma’ Sonia Young, li flimkien ma’ Tonio Bonello, ittella’ l-open day li se ssir illum f’dan il-post.

Anderson li jgawdi, fost o[rajn, minn re/tar mill-aqwa minn atturi b[ala Danny Glover, Ben Stiller, Gwyneth Paltrow u Anjelica Huston (ilkoll fir-ritratt) kif ukoll minn Gene Hackman. Royal O’Reilly Tenebaum ikun ilu separat minn ma’ martu g[al madwar 17-il sena, u t-tliet uliedu, illum ilkoll adulti u b’karriera tajba, ikunu qatg[u kull kuntatt minn mieg[u. Richie jkun sar champion tat-tennis, Chas ;enju fil-qasam tal-finanzi u Margot kittieba. Isib ru[u wa[du u bi problemi finanzjarji gravi.

G[aldaqstant jivvinta li g[andu marda terminali u li jixtieq jer;a’ jara l-familja tieg[u mag[quda.

Tg[id il-pjan tieg[u jirnexxi jew jiskopru li qarraq bihom^

101 FM

06.00 Fidi u {ajja - Noel Bartolo • 08.15 Mar/i u Bandolari - Joe Chetcuti • 09.15 Wara l-Breakfast New Year Special • 10.45 :rajjiet l-2011 • 11.55 Avvi]i tal-Mejtin • 12.15 Mid-Dinja talMar/i - Nenu Aquilina • 13.15 L-Aqwa Diski tas-Sena • 15.05 101 New Year Mix • 17.55 Avvi]i tal-Mejtun • 18.15 Slowdown Mark Garrett • 20.30 Allegro Andante - Joe Fenech • 22.30 80s Corner - George Galea.

Bulettini s[a[ tal-a[barijiet: 08.00, 12.00, 18.00.

A;;ornamenti ta’ l-a[barijiet: 10.00, 15.00, 17.00, 18.00.

MARATONA FID-DAR TAL-PROVIDENZA

I TENENBAUM (Raitre 23.30) - Film tal-2001 b’re;ija ta’ Wes

39

89.7 FM

06.30 Bay Breakfast • 10.30 Bay’s Top 40 • 13.30 Ben Glover • 16.30 Weekend Drive • 18.35 RnB Top 20 • 20.30 Hed Kandi • 22.30 Bimbo Jones • 23.30 Noctural Sunshine.

A[barijiet: 6.30 p.m.

Campus FM

103.7 FM

09.00 BBC World Service • 10.00 Arabesque#Gregorian Chant • 11.00 Classic FM • 13.00 Innovaturi tas-Seklu G[oxrin • 14.00 BBC World Service.

XFM

100.2 FM

07.00 The Weekend Breakfast • The XFM Official Countdown • 13.00 The Xfm Chillout Zone • 18.00 The Weekend Special.

Calypso Radio

101.8 FM

06.00 Calypso Breakfast • 10.00 Dak Kien }mien • 13.00 Golden Mix • 16.00 Mal-Melodija Maltija • 19.00 Let’s Go • 22.00 Night Shift.

Radju Marija

102.3 FM

07.00 Quddiesa • 08.00 Angelus u Kuntatt • 12.00 Angelus u Ru]arju • 12.30 Ru]arju ta’ l-Erwie[ • 13.00 Lil hinn minn darna (r) • 14.00 Il-{add Kumpanija • 15.00 Kurunella {niena Divina • 15.30 ikompli Il-{add Kumpanija • 17.00 Kuntatt • 17.30 A[barijiet Reli;ju]i • 17.50 G[asar • 18.00 Angelus u Ru]arju • 18.30 ikompli Kuntatt • 20.00 Tag[lim u Twemmin Nisrani (r) • 21.00 Magazine (r) • 23.00 Il-Muftie[ tal-G[erf • 23.30 A[barijiet Reli;ju]i • 23.50 Kompjeta.

Smash Radio

104.6 FM

07.00 Salvinu Lanzon Magic Moments • 11.00 DJ Frank • 14.00 Non-stop Music.

Bastjani]i FM

95.0 FM

06.50 {sieb tal-:urnata • 08.15 Quddiesa tal-{add • 09.15 All Time Favourites • 12.00 Minn Wara l-Istandard • 14.00All Time Favourites • 15.00 Realtajiet Siekta (r) • 17.00 All Time Favourites.

40 PROPRJETÀ

Appartamenti

IL - QAWRA , San Pawl il Ba[ar u Bu;ibba , appartamenti ;odda ( kollha bil - permessi) . Il prezzijiet jibdew minn € 75 , 000 . G[al aktar dettalji /emplu 77868677 .

Bu;ibba

{a] - }ebbu;

APPARTAMENT kbir fl ewwel sular fi blokka ta ’ tnejn . Parzjalment lest , k/ina , living u dining area ( open plan) , tliet kmamar tas - sodda , wa[da minnhom ensuite u kamra tal - banju . Washroom , bejt u l - arja . Prezz € 1 45 , 000 . ?emplu 79050498

I] - }urrieq , Bubaqra

APPARTAMENT fit - tielet sular lest minn kollox , kbir [afna u spazju] .

Open plan living u dining , k/ina fitted , box room , ]ew; kmamar tal - banju , tliet kmamar tas - sodda doppji , terrazzin quddiem u ie[or wara . Parti mill bejt u bl - u]u tal - lift .

Prezz €1 29 , 000 . ?emplu 79808405 jew 7995795 1.

TERRACED house kbira , erba ’ kmamar tas sodda , ]ew; kmamar tal banju , k/ina , washroom , ]ew; terraces , ]ew; kmamar tal - istudju , kompluta b ’ garaxx ta ’ 1 0 karozzi u ;nien ta ’ 30 pied bil - bir . Prezz € 338 , 000 . ?emplu 99422082 .

{al Luqa

Marsaxlokk

APPARTAMENTI u penthouses 225 metru kwadru , tliet kmamar tas sodda , k/ina#living#sitting , utility . Prezz jibda minn €1 04 , 82 1( Lm45 , 000) . ?emplu 99803659 jew 79498824 .

KLASSIFIKATI

il-Óadd, 1 ta’ Jannar, 2012

FLATS kbar quddiem il ba[ar , b ’ veduti u bi tliet kmamar tas - sodda . ?emplu 79843698 .

Proprjetà

U artijiet g[all - i]vilupp . ?emplu 99473354 jew 2 1 387082 .

San Pawl il-Ba[ar

APPARTAMENT quddiem il-ba[ar vi/in is-Sirens bi tliet kmamar tas-sodda, b’veduti garantiti. Prezz € 225,000. ?emplu 77868677.

G{ALL-KIRI

{’Attard

SALON rinnovat u lest biex tid[ol fih. €6 kuljum. ?emplu 79446531.

Poala

GARAXX livell mat-triq, ta’ karozza wa[da g[al kiri.

Prezz €500 fis-sena. ?emplu 99234572.

{’Attard

MAISONETTE b’]ew; kmamar tas-sodda g[all-kiri fit-tul u [anut f’{’Attard g[all-kiri, Class 4. ?emplu 99844279 jew 79915085.

Citroen C3 Desire

1400cc petrol, manual, full extras u b’mileage baxx.

Kundizzjoni perfetta. ?emplu 79436081.

Range Rover

CLASSIC, 3 door V8 3.9 EFI, ;ewwa mibdul – soft dash. Prezz €5,000 negozjabbli. ?emplu 79456174.

Renault Scenic

PETROL 1.6 16V 2002 b’mileage baxx, f’kundizzjoni perfetta, dejjem servisjata g[and Kinds, full extras u dejjem iggaraxxjata.

Prezz mitlub €7500 negozjabbli. ?emplu 99527477.

Kia Mentor

PETROL 1996 kundizzjoni tajba. Prezz negozjabbli. ?emplu 99025125.

VETTURI

AVVI}I

BMW 320d

Accountant

2006, automatic, full extras, white leather interior, 45,000 mil. €21,500 ono. ?emplu 99471618.

JOFFRI servizz li dawk li jixtiequ jirregolarizzaw ru[hom g[all-fini tal-

amnestija fuq il-VAT u jgawdu mill-iskema ta’ ma[fra fuq il-penali u interessi pendenti. ?emplu g[al appuntament b’xejn fuq 99828997.

:uvni

TA’ 19-il sena, ;ej minn familja tajba, jixtieq jiltaqa’ ma’ tfajla bil-g[aqal, li ma tpejjipx, ta’ bejn 18 u 20 sena, g[al relazzjoni serja.

Ibag[tu SMS fuq 99590741.

G[al kull xog[ol

TA’ kostruzzjoni ta’ bini, alterazzjonijiet ta’ bini ta’ front gardens, ftu[ ta’ [itan bi travi tal-[adid, ftu[ ta’ bibien u twieqi, [nejjiet, bdil ta’ soqfa tal-konkos u xorok, u nikkavraw travi tal-[adid bl-injam, qlug[ ta’ madum tal-art u tal-[ajt. Nag[mlu fa//ati ;ewwa u barra, fuq ilfil, bis-sejjie[, bil-qoxra, xog[ol ta’ invjar, tik[il u tibjid u rran;ar, u nraqqg[u soqfa tal-konkos e//. Xog[ol ta’ ilma. Xog[ol b’esperjenza kbira u attenzjoni ta’ xog[ol.

B’garanzija ta’ xog[ol filpront. ?emplu 99602436.

KLASSIFIKATI Ftu[ ta’ drena;; (bilbowser)

BIL-power jet service.

Prezzijiet minn €25. ?emplu 99282014.

Intilef

KELB tar-razza Bulldog, iwie;eb g[all-isem Winston, fil-Madliena, il-{add li g[adda. Min isibu mitlub i/empel 79000080. Jing[ata rigal xieraq.

Nixtri

In[allas kontanti. ?emplu 79430366, 99469467 jew 27430366.

Ni]barazza

DJAR u garaxxijiet, in;orr kull tip ta’ materjal, prezz ra;onevoli u Atlas highup sa [ames sulari bi truck 6 wheeler g[all-bejg[. ?emplu 21433352, 79081719 jew 99499619.

Tiswijiet fil-pront u fil-post

GARAXX in-na[a tal-iskola tal-Gvern, San Pawl il-Ba[ar. ?emplu 99887233.

TA’ fridges, freezers, washing machines, tumble dryers u dehumidifiers e//.

B’sitt xhur garanzija fuq ilparts u labour. Bl-ir[as prezzijiet. Stima b’xejn minn qabel. Spare parts g[al kull tip ta’ appliances. ?emplu 21371559, 27371559, 21493285, 79884497 jew 99472570. Servizz fil-pront.

Nixtri

Tiswijiet

AFFARIJIET antiki, fajjenza antika, g[amara antika u affarijiet ta’ kollezzjoni. ?emplu 21675703, 21822703 jew 79451871.

Nixtri

KAROZZI u trakkijiet g[alliskrap, magni, bibien u twieqi (aluminju u [adid), ram a[mar u isfar u stainless steel.

41

il-Óadd, 1 ta’ Jannar, 2012

MAGNI tal-[jata. G[al service u tiswijiet fil-pront ta’ magni tal-[jata. ?emplu 99422268 jew 21416705.

99808522.

G{ALL-BEJG{

Bieb ta’ garaxx

IGGALVANIZZAT jersaq la;enba, 2.97m wisa’ x 2.76m g[oli, €230. {or]a ta’ bir moderna €200. F’kundizzjoni tajba. ?emplu 21422401.

Grandfather clock

MAGNA enfield antika.

Interessat#a? ?empel 99806284.

Libsa tal-Pre/ett

TAS-subien, 3 piece, kulur cream, kompluta bil-qmis u ]]arbun. Milbusa darba. Daqs ;dida. €90. ?emplu 21242180.

Mejda tonda

TAL-A{MAR mastizz.

Dijametru ta’ metru, [xuna ta’ 3cm u b’erba’ saqajn.

Kundizzjoni perfetta. Prezz €250. ?emplu 21246324 jew

Mejda tal-pranzu

KOMPLUTA b’sitt si;;ijiet, magna tal-[jata Singer Melody 60, wall unit, k/ina, one seater sofa, ]ew; si;;ijiet tal-injam b’cushions bojod tal;ilda, tliet si;;ijiet tal-injam, tapit kbir a[dar bil-kannella, monitor tal-kompjuter, libsa tal-bridesmaid, pitturi ori;inali mpittrin g[all-gosti tag[kom, kostum tal-Karnival g[all-kbar f’kundizzjoni tajba u elaborat, kien mixtri g[al show. ?emplu 79883916.

Mobile kiosk

BIL-PERMESSI kollha f’kundizzjoni tajba [afna. ?emplu 79705588.

Nappy changer

B’4 kxaxen kbar, kulur kawba /ar €30, TV table b’2 kxaxen u post g[ad-DVD player u g[all-videos#DVDs, €20.

?emplu 21242180.

Salotti ;odda

TA ’ kull stil . Prezzijiet moderati . Tpartit a//ettat , anke g[all - bejg[ salotti second hand . ?emplu 2 1 374823 jew 99824 1 39 .

Tombla sheets

B ’ numri kbar u kuluri differenti , u kalendarji 29cm x 42cm . Free delivery g[al G[awdex ukoll . Morru g[and BONNICI ’ S PRINTING PRESS ( Pawlu Bonnici) – 3 Triq Melita , il - Belt Valletta . Kif issibuna – min - na[a tal - Barrakka ta ’ Fuq g[al Triq Sant ’ Ursula .

G[al xog[ol ta ’ digital printing u offset , inviti tat tie; etc u xog[ol ta ’ embossing . ?emplu 2 1 244627 jew 79373700 jew ibag[tu email fuq pbonnici@bonniciprintingp

Ag[ti d-demm… u tkun qed tag[ti tama lil [addie[or

43

il-Óadd, 1 ta’ Jannar, 2012

SPORT

Post Torres fil-Euro hu dubju] L-attakkant Spanjol Fernando Torres jista’ jit[alla barra mill-iskwadra ta/-Champions Ewropej g[all-Kampjonati Ewropej li jmiss jekk mhux se jing[ata aktar log[ob mal-klabb tal-Premier Ingli], Chelsea. Dan qalu l-kow/ Vicente Del Bosque.

F’intervista mal-;urnal Spanjol As, l-eks kow/ ta’ Real Madrid qal li kien ferm im[asseb bil-forma fqira ta’ Torres malklabb.

“Fadal [ames xhur sal-Kampjonati Ewropej u matulhom kollox jista’ jinbidel, imma jekk is-sitwazzjoni ma tinbidilx, se tkun diffi/li g[alih li jkun fl-iskwadra,” qal Del Bosque.

L-attakkant ta’ 27 sena, li skorja l-goal kontra l-:ermanja fil-final tal-2008 biex ta ttieni titlu Ewropew lil Spanja, skorja biss [ames goals fi 23 partita sa minn meta f’Jannar sie[eb lil Chelsea ming[and Liverpool, u sebg[a mit-12-il log[ba tieg[u ma’ Chelsea g[amilhom b[ala sostitut.

“Fernando jimmeritah rispett g[ar-rekord li g[andu, u jgawdi wkoll il-fidu/ja tag[na, imma jekk mhux se jilg[ab, hemm /erti affarijiet li huma ovvji,” ]ied Del Bosque.

“Jekk jilg[ab u jkun fil-forma, imur g[allfinali tal-Euro. Ikkontribwixxa g[as-su//essi u g[andu spazju fejn jimmanuvra.”

Il-forma ta’ Torres saret aktar tat-t[assib g[a/-Champions tad-Dinja sa minn meta laqwa skorer ta’ kull ]mien, David Villa, kiser siequ ma’ Bar/ellona, ix-xahar l-ie[or.

Villa g[andu jirritorna fil-[in g[at-

– Del Bosque

tournament fl-Ukrajna u l-Polonja, imma Del Bosque g[andu g[a]liet o[ra fl-attakk, inklu]i Fernando Llorente ta’ Athletic Bilbao, li b[alissa hu mwe;;a’, u Alvaro Negredo ta’ Sevilla.

Il-captain ta’ Valencia, Roberto Soldado, li skorja 11-il goal f’La Liga u [amsa fi/Champions League dan l-ista;un, ukoll qed jissielet g[al postu.

Del Bosque qal li jekk Soldado j]omm ilforma li g[andu b[alissa, se jkun fl-iskwadra.

Il-player ta’ 26 sena rrappre]enta lil Spanja darbtejn f’:unju tal-2007, fejn naqas li jiskorja.

“Jekk Roberto Soldado j]omm il-forma li g[andu, se ninkludih fil-pjani tag[na,” qal Del Bosque.

“Villa u Llorente huma mwe;;g[in, Torres ma tantx lag[ab. Dak li [add m’g[andu jiddubita hu li se nipprova nkun ;ust.”

Di Maria jwe;;a’ Sadattant, il-winger Ar;entin ta’ Real Madrid, Angel Di Maria, we;;a’ koxxtu waqt l-a[[ar sessjoni tas-sena, li saret ilbiera[.

Real qalu biss li l-player ta’ 23 sena /arrat muskolu, imma ma qalux jekk hux se jil[aq jirkupra g[all-partita mill-ewwel leg tal-a[[ar 16 tat-Tazza tar-Re, it-Tlieta, kontra Malaga.

Di Maria kien fundamentali g[at-tim ta’ José Mourinho dan l-ista;un, fejn skorja erba’ goals f’La Liga u wie[ed fi/Champions League, waqt li pprovda 12-il assist.

Fernando Torres jista’ jitlef il-Euro 2012 jekk ma jing[atax aktar [in fil-ground ma’ Chelsea

TENNIS

Djokovic jag[laq b’reb[a In-numru 1 fid-dinja Novak Djokovic temm l-2011 b’su//ess ie[or wara li reba[ it-Tournament ta’ esibizzjoni f’Abu Dhabi.

Fil-finali Djokovic g[eleb lil Ispanjol David Ferrer 6-2, 6-1.

In-numru 2 fid-Dinja l-Ispanjol Rafa Nadal li fis-semi finali kien meg[lub minn Ferrer, g[eleb lil Roger Federer 6-1, 7-5 wara li kien ilu ma jitlef g[al dawn l-a[[ar 17-il partita.

Dan it-tournament li fih [adu sehem ukoll Gael Monfils u Jo Wilfred Tsonga serva ta’ preparazzjoni g[all-Open tal-Awstralja.

Neymar Player tas-Sena Patrick Head jirri]enja tal-Amerika ta’ Isfel FORMULA 1

I]-]ag[]ug[ Bra]iljan Neymar, li reba[ ilCopa Libertadores ma’ Santos, kien ivvutat il-Player tas-Sena fl-Amerika ta’ Isfel.

L-Urugwajan Oscar Washington Tabarez kien ivvutat il-Kow/ tas-Sena g[at-tieni darba konsekuttiva, wara li mexxa lis-semifinalisti tat-Tazza tad-Dinja g[ar-reb[ talCopa America, f’Lulju. L-Urugwaj reb[u dan l-unur g[al rekord ta’ 15-il darba.

Neymar, li mexxa lil Santos lejn reb[a fuq Penarol tal-Urugwaj fil-final tal-Copa Libertadores f’:unju, hu s-su//essur talmidfielder Ar;entin Andres D’Alessandro, li jilg[ab ma’ Internacional tal-Bra]il. Din ilvotazzjoni annwali titmexxa mill-;urnal talUrugwaj “El Pais”.

Il-player ta’ 19-il sena ir/ieva 130 vot, u fit-tieni post spi//a l-attakkant ?ilen, Eduardo Vargas, b’70 vot. Vargas g[en lil Universidad de Chile jirb[u l-Copa Sudamericana u ]-]ew; kampjonati domesti/i din is-sena, qabel kien ittrasferit ma’ Napoli. Sie[eb Neymar ma’ Santos, Paulo Henrique Ganso, spi//a t-tielet, waqt li t-trainer Ar;entin ta’ Universidad de Chile, Jorge Sampaoli, ;ie vvutat it-tieni fost ilkow/is.

mill-Board tal-Williams

Neymar

Il-Ko-Fundatur talWilliams, Patrick Head, irri]enja mill-board tat-tim talFormula 1 wara 34 sena maleks Champions.

Williams qalu fi stqarrija li Head, li g[andu 65 sena, se jibqa’ direttur tal-Williams Hybrid Power, li hi sussidjarja li ti]viluppa t-teknolo;ija talflywheel g[all-aspett kummer/jali fil-karozzi tallinja u l-ferroviji.

“Patrick u jien ilna flimkien 34 sena. Matul dan i]-]mien hu kien il-leader tat-tim tekniku, li reba[ ilma;;oranza tat-ti;rijiet li rba[na u l-kampjonati mondjali. Patrick hu bniedem dirett, ja[dem iebes u in;inier ta’ klassi li ja[dem b’mod komdu fl-og[la livelli. }gur li kemm jien kif ukoll il-kollegi

kollha tieg[u se n[ossu nnuqqas tieg[u,” qal ilprin/ipal Frank Williams.

Huwa waqqaf it-tim fl-1977 ma’ Frank Williams u b[ala direttur tekniku u kap talin;iniera, g[enhom jirb[u 113-il grand prix, disa’ titli tal-kostrutturi, u seba’ titli tassewwieqa bejn l-1980 u l1997. L-a[[ar reb[a tat-tim kienet fl-2004.

L-ista;un li g[adda kien lag[ar wie[ed g[all-Williams fl-istorja tal-isport, fejn [adu biss [ames punti minn 19-il ti;rija u temmew fid-disa’ post fil-klassifika talkostrutturi.

Ri]ultati lokali

GFA I Div.

Sannat L. v Nadur Y. 1-3 Xag[ra Utd v SK Victoria W. 1-1

44

SPORT

il-Óadd, 1 ta’ Jannar, 2012

Warner jg[id li l-FIFA beg[itlu d-drittijiet televi]ivi g[al dollaru biss L-eks Vi/i President talFIFA Jack Warner qal li kien xtara d-drittijiet televi]ivi g[al Trinidad and Tobago g[al $1 biss bil-patt li jappo;;ja lkandidatura tal-President Sepp Blatter fl-elezzjoni talFIFA. Warner, li rri]enja minn kull kariga tal-futbol f’:unju wara li kien sospi] fuq akku]i ta’ skandlu ta’ korruzzjoni, u li talab flus g[all-voti, [are; listqarrija din il-;img[a fejn ]vela d-dettalji tat-televi]joni.

Kelliem g[all-FIFA qal li listqarrija ta’ Warner kienet qed ti;i studjata u g[alissa lFIFA mhux se tikkummenta.

Warner qal li kien ing[ata d-drittijiet televi]ivi g[al seba’ edizzjonijiet tat-Tazzi tad-Dinja g[al somma minima.

G[at-tournament tal-1998, Warner qal li l-FIFA beg[itlu d-drittijiet permezz talkumpanija Messikana g[al dollaru wie[ed biss. Hu qal li l-flus li g[amel mill-bejg[ tad-drittijiet “kienu w]ati primarjament biex jassisti fli]vilupp tal-futbol fi Trinidad & Tobago.”

“Dan kien wara li Blatter kien g[adu kemm reba[ ilPresidenza tal-FIFA wara kampanja mill-aktar missielta kontra Lennart Johannson, kampanja li fiha Mohamed Bin Hamman u jien kellna rwol fondamentali ta’ appo;; g[al Blatter,” qal Warner fi stqarrija.

Warner kien kritiku [afna

tal-mexxejja tal-FIFA sa minn meta rri]enja f’nofs is-sena minn President talCONCACAF, ilkonfederazzjoni re;jonali talAmerika ta’ Fuq, ?entrali u mill-Karribew.

Warner kien akku]at li organizza laqg[a fejn Bin Hammam, l-eks President talKonfederazzjoni Asjatika mill-Qatar li kien se jikkontesta lil Blatter g[allPresidenza, kien allegat li qassam $40,000 f’envelops kannella lill-uffi/jali tal-futbol mill-Karribew.

Warner u Bin Hammam ittnejn /a[du l-allegazzjonijiet kontra tag[hom fejn Warner sa[ansitra wieg[ed li kien se jqajjem ‘tsunami’ kontra Blatter.

Fl-istqarrija tieg[u qal li kien xtara wkoll aktar drittijiet g[at-Tazza tad-Dinja wara li g[en lil Blatter ji;i elett mill;did fl-2002 u l-2006.

“Il-President Blatter bieg[ lili u mhux lillKonfederazzjoni talKarribew, id-drittijiet tatTazza tad-Dinja tal-2002 u l2006 u dan ma kienx hemm dubju li sar b’apprezzament tax-xog[ol li jien u Bin Hammam g[amilna g[alih biex re;a’ ;ie elett. Il-bejg[ ta’ dawn d-drittijiet intu]a biex ji;i ]viluppat il-futbol fil-Karribew,” qal Warner flistqarrija.

Warner li hu l-Ministru taxXog[lijiet u Infrastruttura fi Trinidad & Tobago qal li d-

Jack Warner wieg[ed li se jqajjem tsunami kontra Blatter

drittijiet g[at-Tazza tad-Dinja tal-2010 u l-2014 re;g[u nbieg[u lilu imma din iddarba ‘ntu]at ilkonfederazzjoni tal-Karribew’ b[ala mezz.”

Warner qal li kien offrut ftehim ie[or din is-sena ‘bi bdil mal-appo;; tieg[i flelezzjoni Presidenzjali tal-

FIFA. Il-FIFA re;g[et offriet li tbig[li d-drittijiet tat-Tazza tad-Dinja tal-2018 u l-2022 b[ala ‘rigal’ g[al somma nominali.”

Warner qal li l-FIFA a//ettat ukoll li ttih darbtejn $500,000 fil-’Goal Project’ b[ala rigal lill-CONCACAF kif xtaqet il-Konfederazzjoni.

Hu qal li issa l-FIFA rtiratlu d-drittijiet g[at-Tazza tadDinja tal-2014 u rrevokat anke l-offerti tal-2018 u l2022.

Blatter kien re;a’ ;ie elett President tal-FIFA g[ar-raba’ terminu fl-1 ta’ :unju u [alef li se jda[[al riformi wara lka]i ta’ tix[im u korruzzjoni.

Capello jitlob azzjoni fuq serq ta’ talent ]g[ir Il-FIFA g[andha tintrodu/i regolamenti aktar stretti biex twaqqaf il-klabbs Eweropej milli jkomplu ‘jisirqu’ talenti ]g[ar minn pajji]i o[ra. Dan qalu l-kow/ nazzjonali talIngilterra t-Taljan Fabio Capello.

It-Taljan qal li lglobalizzazzjoni tal-futbol kienet qed tfisser li l-klabbs kienu qed jimlew it-timijiet tal-youths tag[hom bi plejers minn madwar d-dinja kollha, [afna drabi g[ad-detriment ta’ ]vilupp fit-tul.

“Trid tinqata’ linja,” qal Capello din il-;img[a meta kien f’Dubaj.

“Il-klabbs qed ikollhom scouts madwar d-dinja kollha u qed jisirqu plejers ]g[ar. IlFIFA trid tadotta regolamenti ;odda. Tkellimt mal-President tal-UEFA Michel Platini u filfutur il-klabbs mhux se jit[allew jisirqu aktar plejers meta jkunu g[adhom ]g[ar [afna.”

Il-FIFA g[andha statut dwar dan. Dan hu regolament 19 li jipprojbixxi li jsir trasferiment internazzjonali ta’ plejer ta[t it-18-il sena imma aspett minn dan irregolament jippermetti li ttrasferiment isir jekk il;enituri tal-plejer imorru jg[ixu fil-pajji] fejn ikun se jilg[ab g[al ra;unijiet marbuta mal-futbol.

Fejn tid[ol projbizzjoni ta’ trasferimenti g[al plejers ta[t is-16-il sena te]isti wa[da flUnjoni Ewropea imma din [afna drabi qed ti;i interpretata b’mod differenti g[al aspettattivi o[ra.

U[ud mill-aqwa klabbs Ewropej kemm -il darba ;ew akku]ati li g[amlu u]u millflus biex jattiraw plejers ]g[ar minn barra u klabbs Ingli]i u o[rajn b[al Real Madrid u Barcelona fi Spanja, [afna drabi huma dawk akku]ati b’dan.

Ironikament, wie[ed mill-

aktar e]empji pratti/i hu dak fejn Cesc Fabregas telaq lil Barcelona g[al ma’ Arsenal fl-2003 meta kellu 16-il sena bil-klabb Katalan jilmenta li lklabb Ingli] kien seraqlu lplejer mill-akkademja tieg[u.

Fabregas irritorna f’Nou Camp din is-sena g[al somma ta’ 29 miljun ewro, somma ferm sinifikanti u akbar milli Arsenal kienu [allsu g[alih ori;inarjamernt.

Imma kien hemm ukoll [afna e]empji o[ra u Capello qal li l-premjijiet li qed ji;u offruti lill-plejers ]g[ar millaktar klabbs sinjuri biex jiffirmaw mag[hom, [afna drabi kienu tajbin wisq biex ji;u rifjutati.

“Dawn il-klabbs qed joffru lill-plejers u l-familjari tag[hom [afna appo;; finanzjarju. Jekk il-familja hi fqira u l-flus se jikkontribwixxu g[all-familja, ikunu kuntenti li jmorru jg[ixu barra.”

Fabio Capello – it-trasferimenti ta’ plejers ]g[ar qed ikun ta’ detrimenti g[al pro;etti ta’ ]vilupp fit-tul

Capello li g[andu 65 sena g[andu esperjenza vasta dwar kif is-sistema tat-trasferimenti t’affettwa lill-plejers wara li kien kow/ ma’ Real Madrid, AC Milan, AS Roma u

Juventus qabel [a t-tmexxija tat-tim nazzjonali Ingli] fl-2008.

Hu se jkun qed jitlaq minn din il-kariga wara li jintemmu l-finali tal-Euro 2012 is-sajf li ;ej.

SPORT

il-Óadd, 1 ta’ Jannar, 2012

45

“L-2011 tibqa’ sena memorabbli” – Noel Baldacchino (L-A[jar Sewwieq) Minn Kenneth Vella

Fit-18 ta’ Di/embru filkorsa tal-Marsa ntemmu ssensiela ta’ kampjonati g[al ]wiemel Fran/i]i organizzati bl-g[ajnuna tal-asso/jazzjoni Fran/i]a Societe’ du Cheval Francais. Il-finali ewlenija, dik tal-Prix de Vincennes fuq distanza twila ta’ 2640m, intreb[et minn Mig Of The Wood li kien misjuq minn Noel Baldacchino, is-sewwieq li spi//a l-a[jar wie[ed g[allista;un li g[adda.

Mig Of The Wood g[andu 11-il sena. Twieled fit-13 ta’ Mejju 2000 u ji;i iben listaljun Dynamistic u d-debba Epronine Bonheur.

Fil-karrera tieg[u fi Franza reba[ ¤43,270 u kellu rekord ta’ 1.12” fuq distanza ta’ 2100m. Huwa proprjeta` tassinjuri Carmelo Micallef u Melvin Grixti u ddebutta f’Malta fit-13 ta’ Novembru 2011 fejn reba[ ukoll ti;rija Premier fuq distanza twila ta’ 3140m. Sal-lum f’pajji]na ;era uffi/jalment erba’ darbiet, reba[ ]ew; ti;rijiet u temm ittieni f’]ew; okka]jonijiet o[ra.

Matul il-;imgha tkellimt ma’ Baldacchino dwar dan issu//ess u fuq kollox dwar ilfatt li anki din is-sena re;a’ temm fl-ewwel post filklassifika tal-a[jar sewwieq tal-ista;un.

“Matul l-2011 kelli sensiela ta’ ri]ultati tajbin fl-ewwel xhur tas-sena u f’nofs lista;un naqqast xi ftit mir-reb[ minhabba li ma kellix ]wiemel fil-forma. Lejn l-a[[ar xhur tas-sena re;a’ kelli reb[iet importanti anki grazzi g[al ]wiemel li ;ew importati dan l-a[[ar. Kollox ma’ kollox issena li g[addiet se tibqa’ wa[da memorabbli,” tenna Baldacchino.

Mitlub jikkummenta dwar liema kienu ]-]wiemel li g[enuh itella’ l-aktar punti

Baldacchino ma ]ammx lura milli jsemmi lil Narcus du Roc u fuq kollox lil Mig Of The Wood li fl-erba’ [ar;iet tieg[u dejjem g[enu jakkwista ri]ultat po]ittiv. Semma wkoll lil Night Inlet li bih Baldacchino reba[ finali o[ra, dik tal-Prix d’Enghien g[al ]wiemel tal-klassi Gold.

“Ghal Night Inlet u Mig Of The Wood jista’ jkolli biss kliem ta’ tif[ir. Mig Of The Wood impressjona minnufih filwaqt li kemm hu u anki Night Inlet ;ew preparati b’mod li la[qu l-forma tag[hom f’dawn ilkampjonati,” ]ied jg[id issewwieq Malti. Finalment Noel Baldacchino [a lokka]joni wkoll biex jirringrazzja lis-sidien kollha li anki din is-sena wrew fidu/ja fih billi tawh isuq i]-]wiemel tag[hom kif ukoll lill-membri tal-familja tieg[u g[all-appo;; kontinwu tag[hom spe/jalment lil martu Lilian u t-tfal tieg[u.

Baldacchino b’517-il punt Jekk nag[tu [arsa lejn ilklassifiki g[al dan l-ista;un li

g[adu kif intemm insibu li f’dik tal-a[jar sewwieq Noel Baldacchino tella’ total ta’ 517-il punt. Huwa [a sehem fi 325 ti;rija, li minnhom reba[ 37, temm it-tieni 39 darba; ittielet 36 darba u r-raba’ 30 darba. Baldacchino kiseb punt aktar minn Charles Camilleri li pparte/ipa f’269 ti;rija. Huwa kellu 41 reb[a, temm it-tieni 37 darba, it-tielet 25 darba u rraba’ f’31 ti;rija.

Fit-tielet post spi//a Rodney Gatt li saq f’209 ti;rija u reba[ 35, temm it-tieni 33 darba, ittielet 13-il darba u r-raba’ 13-il darba o[ra g[al total ta’ 416-il punt.

B’dan ir-ri]ultat Gatt spi//a l-ewwel fil-klassifika tal-A[jar Sewwieq Apprendist. Filklassifika tal-A[jar Jockey tal-

Mig Of The Wood, li impressjona ferm fil-korsa tal-Marsa x-xahar li g[adda misjuq minn Noel Baldacchino jidher jirba[ il-Prix de Vincennes.

ista;un temm l-ewwel Ramon Grima b’100 punt wara li saq f’20 ti;rija, reba[ disg[a minnhom, temm it-tieni [ames darbiet u t-tielet erba’ darbiet.

Michael Sultana temm ittieni b’87 punt u kellu disa’ reb[iet, tliet pjazzamenti fittieni post u tliet pjazzamenti o[ra fit-tielet po]izzjoni.

Sultana saq fi 17-il ti;rija.

Oliver Briffa spi//a t-tielet b’74 punt. Hu saq fi 23 ti;rija, reba[ tlieta, spi//a t-tieni seba’ darbiet u t-tielet sitt darbiet. }iemel Konsistenti Fil-klassifika tal-aktar ]iemel konsistenti, Major Chaleonnais spi//a l-ewwel b’69 punt. Dan ;era fi 15-il ti;rija, reba[ sebg[a u da[al ittieni [ames darbiet.

Magnifique Sablais tella’ 68 punt wara li ;era fi 17-il ti;rija, reba[ sebg[a, ;ie t-tieni tliet darbiet u t-tielet tliet darbiet o[ra. Dan i]-]iemel

kellu wkoll pjazzament ie[or

Noel Baldacchino, ippremjat mis-Segrertarju Parlamentari Clyde Puli fil-pre]enza tas-sidien ta’ Mig Of The Wood Carmelo Micallef (it-tielet mix-xellug) u Melvin Grixti (it-tieni mix-xellug)

fir-raba’ post.

L-I]vedi] Livi Cantona, rebbie[ ukoll ta’ ]ew; finali, spi//a t-tielet b’67 punt. Dan ukoll [a sehem fi 17-il ti;rija, reba[ tmienja, ;ie t-tieni darbtejn u kellu pjazzament ukoll fit-tielet u r-raba’ post.

Finalment fil-klassifika talahjar ]iemel tal-Galopp insibu lil Ollie Fliptrik li temm lewwel b’46 punt wara li ;era f’14-il ti;rija, reba[ tlieta, ;ie t-tieni darbtejn u t-tielet tliet darbiet o[ra. Kimberley Downs ;ie t-tieni b’39 punt.

Dan ;era f’seba’ ti;rijiet reba[ [amsa minnhom u ;ie t-tielet darba.

Cheeky Jack temm fit-tielet post b’29 punt wara li f’[ames ti;rijiet, reba[ tnejn minnhom u ;ie t-tieni tliet darbiet o[ra.

Il-pre]entazzjonijiet relatati ma’ dawn il-kompetizzjonijiet

se jsiru fil-bidu tal-ista;un il;did wara li ji;u kkonfermati uffi/jalment mill-Malta Racing Club u wara li l-istess club ikun ir/ieva minn Franza rri]ultati uffi/jali tal-a[[ar testijiet tad-doping li ttie[du din is-sena.

L-ista;un il-;did

Intant fi stqarrija l-Malta Racing Club [abbar li l-ista;un il-;did se jibda nhar il-{add 15 ta’ Jannar. Matul dawn il;ranet it-trainers, sidien, sewwieqa, handlers u anki membri ordinarji huma m[e;;a j;eddu l-li/enzja u lmenswalita` tag[hom fl-uffi/ji tal-club fil-Marsa. G[al aktar informazzjoni wie[ed g[andu jirrikorri fl-uffi//ji tal-club jew inkella j/empel fuq 21224800 jew 21223802 u jistaqsi g[al Alfred Spiteri.

GALOPP

Rekord minn Rapid Redux Dan l-a[[ar fl-Istati Uniti, i]-]iemel Rapid Redux waqqaf rekord fil-pajji] meta la[aq lil Citation f’dik li hi statistika tal-aktar ]iemel li kellu reb[iet konsekuttivi fi sta;un wie[ed. F’ti;rija li saret filkorsa ta’ Maryland, dan i]]iemel [a d-19-il reb[a konsekuttiva fi sta;un wie[ed u fuq kollox il-21 reb[a in fila.

Dan i]-]iemel g[andu [ames snin u rnexxilu jil[aq ir-rekord ta’ Citation li lura fl-1948 kien anki reba[ 19-il tigrija konsekuttiva, fl-istess sta;un li matulu kien anki reba[ il-famu]a Triple Crown. }iemel ie[or li kien irnexxilu jwettaq rekord simili kien Roseben li wkoll kien reba[ 19-il ti;rija nfila fl-1905.

Rooney jixtri ]iemel Fl-Ingilterra, il-player

internazzjonali Ingli] u ta’ Manchester United Wayne Rooney qed jimxi fuq il-passi ta’ numru ta’ kollegi tieg[u.

Dan wara li xtara ]iemel talgalopp li se jkun im[arre; minn Tom Dascombe.

Dan it-trainer hu stazzjonat fiz-zona ta’ Cheshire u barra ]-]iemel ta’ Rooney g[andu wkoll fi/-/entru tieg[u lil Brown Panther li hu propjeta` tal-kollega ta’ Rooney, Michael Owen.

“Nikkonferma li Wayne u martu Coleen xtraw ]iemel ta’ potenzjal li se jkun fi/-/entru tieg[i,” ikkonferma Dascombe f’intervista ma’ ;urnalist mirRenju Unit. Dascombe kkonferma li Rooney xtara ]iemel ta’ sena li mistenni jibda ji;ri f’ti;rijiet kompetittivi s-sena d-die[la.

46

il-Óadd, 1 ta’ Jannar, 2012

SPORT

Catania jirb[u t-Trofeo Portomasolive.com

Antenucci ta’ Torino jiskorja wie[ed mi]-]ew; goals tieg[u kontra Qormi fir-reb[a 3-1 tal-leaders tas-Serie B. (ritratti> Trevor Sollars)

Andrew Cohen ta’ Hibs ippre]entat b’tifkira tat-tielet post mis-CEO tal-MFA Bjorn Vassallo.

Maxi Lopez li b’teknika kbira mdawwar bejn bosta players ta’ Torino skorja l-ewwel goal fir-reb[a 2-0 ta’ Catania fuq Torino u li nkurunat it-tim ta’ Montella rebbie[ tat-tournament.

Il-goalkeeper Lys Gomis ta’ Torino li g[all-okka]joni lag[ab ma’ Hibernians kontra Catania wara li l-goalkeeper Mario Muscat kien idispost g[al ra;unijiet familjari. Catania reb[u 2-0

Alejandro Gomez jifta[ l-iskor g[al Catania kontra Hibs fir-reb[a 2-0

Dwell bejn Peter Anizoba ta’ Hibs u Kenneth Scicluna ta’ Qormi fil-log[ba g[at-tielet post mirbu[a minn Hibs 2-0.

SPORT

47

il-Óadd, 1 ta’ Jannar, 2012

FOOTBALL FIR-RENJU UNIT

Blackburn jo[olqu x-xokk tal-ista;un f’Old Trafford Manchester United [lew /ans tad-deheb biex jaqb]u wa[edhom fl-ewwel post talPremier League wara li kontra kull mistenni sfaw meg[luba f’darhom minn Blackburn Rovers, bil-goal de/i]iv jasal g[axar minuti mit-tmiem permezz tad-difensur ]ag[]ug[, Grant Hanley.

Ir-ri]ultat issorprenda liddinja tal-football, spe/jalment wara l-a[[ar wirjiet po]ittivi ta’ United, fejn skurjaw g[axar goals ming[ajr twe;iba kontra Fulham u Wigan, u meta flista;un li g[adda r-Red Devils kienu annullaw lill-istess Blackburn bl-iskor tennistiku ta’ 7-1.

Id-di]appunt g[al din iddisfatta deher /ar fuq wi// ilmanager tar-Red Devils, Sir Alex Ferguson, li proprju lbiera[ kien qed ji//elebra g[eluq is-sebg[in sena tieg[u.

Il-ferita kienet partikularment fonda meta mqar punt kien ikun bi]]ejjed g[al United biex jaqb]u lil Manchester City f’ras il-Premiership, u meta t-team ta’ Roberto Mancini se jkun impenjat illum g[and Sunderland.

“Mhemmx dubju li r-ri]ultat i[alli dieqa g[aliex qatt ma stennejnieha,” kien l-ewwel kumment ta’ Ferguson wara llog[ba, u fejn a//enna g[all-fatt li t-team tieg[u sofra ]ew; goals banali, li bi ftit attenzjoni setg[u ;ew evitati.

Il-log[ba mal-ewwel dehret li ma kellhiex timxi malpronostiku, u wara kwarta log[ob, Dimitar Berbatov ikkommetta foul fil-kaxxa fuq Chris Samba ta’ Blackburn; blattakkant Ni;erjan, Yakubu, ma ji]baljax mill-[dax-il metru.

United, li kellhom bosta regolari neqsin, fosthom Wayne Rooney, ippruvaw iwettqu reazzjoni, i]da ma irnexxilhomx i;ibu d-draw sal-mistrie[ – u blaffarijiet ikomplu ;ejjin [a]in fis-56 minuta meta Yakubu ]gi//a bejn Phil Jones u Michael Carrick (li kien qed jilg[ab fi/-/entru tad-difi]a minflok l-imwe;;a’ Rio Ferdinand) biex jispara fir-rokna tax-xibka.

Din id-darba, it-twe;iba ta’ United kienet immedjata, b’Berbatov jiskorja bir-ras fuq azzjoni ta’ Rafael da Silva, u blistess player jag[milhom 2-2, b’xutt bid-dawra mas-sieg[a log[ob.

Kollox kien jindika rimonta o[ra tipika g[at-team ta’ Ferguson; i]da fit-80 minuta, ilgoalkeeper ta’ United, David De Gea, kien kompli/i fit-tielet u la[[ar goal ta’ Blackburn, li wasal kontra x-xejra tal-log[ob u [asad g[al kollox li/champions tal-Ingilterra.

Dan se[[ meta De Gea [are; [a]in g[al korner mog[ti minn Morten Gamst Pedersen u Hanley la[aq il-ballun qablu biex tefa’ ;ewwa bir-ras, g[al ri]ultat li jidher li (g[alissa) salva post il-manager ta’ Rovers, Steve Kean.

Sadattant, l-attakkant veteran ta’ Chelsea, Didier Drogba,

Man Utd v Blackburn 2-3> Grant Hanley (Nru 31) japprofitta mill-[ar;a [a]ina tal-goalkeeper David De Gea biex jiskorja l-goal li ta t-tliet punti sorprendenti lil Rovers (Reuters)

skorja l-150 goal tieg[u g[allBlues fil-log[ba kontra Aston Villa, biex b’hekk la[aq ilmarka ta’ Peter Osgood u Roy Bentley; it-tnejn le;;endi talpassat g[all-club ta’ Londra.

I]da l-goal kellu jkun biss konsolazzjoni meta anki hawnhekk saret sorpri]a kbira, bil-Villains jissuperaw barra minn darhom bl-iskor ta’ 3-1.

Fil-log[ob tal-biera[: EMIRATES STADIUM: Robin VAN PERSIE skorja l-35 goal u l-a[[ar wie[ed tieg[u filPremiership g[as-sena li g[adha kemm spi//at, u li fil-fatt idde/ieda l-konfront ta’ Arsenal ma’ Queens Park Rangers.

Qabel il-goal, Van Persie kien [ela diversi okka]jonijiet quddiem il-lasta, i]da anki Rangers kellhom tentattivi perikolu]i minn Jay Bothroyd u Shaun Wright-Phillips.

REEBOK STADIUM: Bolton kisbu l-ewwel draw tag[hom tal-ista;un kontra Wolves, i]da qed jag[lqu l-2011 ankrati fl-a[[ar post talPremiership bi tlettax-il punt. ItTrotters kisbu vanta;; bikri meta Sam RICKETTS (li kien qed jirritorna wara assenza ta’ g[axar xhur) skorja ;miel ta’ goal, i]da l-Midlanders ;abu l-iskor indaqs fit-tieni taqsima minn Steven FLETCHER, li da[al tajjeb g[all-cross ta’ Matt Jarvis.

STAMFORD BRIDGE: Limpenji ta’ Chelsea biex jikkonsolidaw posthom malewwel erba’ teams sofrew daqqa ta’ [arta meta huma sfaw meg[luba f’darhom minn Aston Villa. Kienu Chelsea li marru minn fuq meta Didier DROGBA skorja minn penalty wara li twaqqa’ fil-kaxxa minn Richard Dunne, i]da Villa wettqu reazzjoni qalbiena u ;abu ddraw minn Stephen IRELAND qabel Stiliyan PETROV u

Darren BENT skurjaw darbtejn, bejn it-83 u s-86 minuta g[al ri]ultat finali ta’ 3-1.

CARROW ROAD: Norwich kisbu punt mist[oqq millkonfront ma’ Fulham, b’Simeon JACKSON isalvalhom draw ta’ 1-1 fir-raba’ minuta tal-[in mi]jud, u wara li l-Cottagers kienu ilhom igawdu l-vanta;; mis-seba’ minuta. Fulham marru minn fuq b’xutt ta’ Orlando SA u anki laqtu l-lasta minn Clint Dempsey, i]da Norwich ma kienx [aqqhom li jo[or;u b’idejhom vojta wara assedju fuq il-lasta ta’ David Stockdale.

BRITANNIA STADIUM:

Stoke City u Wigan Athletic [adu punt kull wie[ed minn konfront immovimentat u in/ert, li pprodu/a erba’ goals. Lattakkant tal-Latics, Hugo RODALLEGA, skorja l-ewwel goal g[al Wigan minn azzjoni ta’ korner, bi Stoke i;ibu d-draw minn Jon WALTERS, li kkonverta penalty wara handsball fil-kaxxa ta’ Gary Caldwell, li anki safa mke//i.

Stoke approfittaw mir-ra;el ]ejjed, b’Cameron JEROME jag[mel l-iskor 2-1; i]da ssostitut ta’ Wigan Ben WATSON salva d-draw mill[dax-il metru wara li Ryan Shotton ;ibed il-flokk ta’ Rodallega fil-kaxxa.

LIBERTY STADIUM:

Tottenham Hotspur fallew milli jwettqu pressjoni akbar fuq illeaders tal-Premiership meta sfaw mi]muma minn Swansea City. Spurs dehru li se jie[du tliet punti o[ra meta Rafael VAN DER VART sab ix-xibka mill-cross ta’ Benoit AssouEkotto qabel tmiem l-ewwel taqsima; i]da l-isforzi kontinwi ta’ Swans kienu ppremjati fl-84 minuta meta Scott SINCLAIR ;ab id-draw b’goal opportunist wara ]ball tal-goalkeeper Brad Friedel.

Ri]ultati u klassifiki

Premier League

Man Utd v Blackburn Arsenal v QPR Bolton v Wolves Chelsea v Aston Villa Norwich v Fulham Stoke v Wigan Swansea v Tottenham Liverpool v Newcastle Illum West Brom v Everton Sunderland v Man City Man City Man Utd Tottenham Arsenal Chelsea Liverpool Newcastle Stoke C. Aston Villa Norwich C WBA Everton Fulham Swansea C Sunderland Wolves QPR Wigan A Blackburn Bolton W

2-3 1-0 1-1 1-3 1-1 2-2 1-1 3-1

Kif jinsabu L R D T F K Pt 18 19 18 19 19 19 19 19 19 19 18 17 19 19 18 19 19 19 19 19

14 14 12 11 10

9 8 7 5 5 6 6 4 4 4 4 4 3 3 4

3 3 3 3 4 7 6 5 8 7 4 3 8 8 6 5 5 6 5

1

2 3 5 5 3 5 7 6 7 8 8 7 7 8

10 10 10 11 1 14

53 49 35 35 37 24 26 20 22 28 19 18 20 18 22 21 18 17 28 23

League One

Colchester v Exeter Preston v Sheff Wed Scunthorpe v Chesterfield Sheff Utd v Hartlepool Walsall v Rochdale Yeovil v Bournemouth Brentford v MK Dons Oldham v Notts County Wycombe v Stevenage Huddersfield v Carlisle Tranmere v Bury

League Two

Aldershot v Plymouth Macclesfield v Port Vale Morecambe v Burton A. Torquay v Oxford Utd AFC Wimbledon v Southend Bradford v Shrewsbury Bristol R. v Crewe Northampton v Swindon Cheltenham v Rotherham Crawley v Barnet Dagenham v Gillingham Hereford v Accrington

15 17

20 26 24 15 25 30 24 34 26 20 25 23 22 34 33 37 41 42

45 45 39 36 34 34 30 26 23 22 22 21 20 20 18 17 17 15 14 13

2-0 0-2 2-2 3-1 0-0 1-3 3-3 3-2 0-1 1-1 2-0

0-0 2-1 2-2 0-0 1-4 3-1 2-5 1-2 1-0 1-0 2-1 1-1

The Championship

Leicester v Portsmouth Barnsley v Leeds Derby v West Ham Millwall v Crystal Palace Watford v Doncaster Birmingham v Blackpool Burnley v Hull Coventry v Brighton M’Boro v P’Boro Nott’m Forest v Cardiff Reading v Ipswich Southampton v Bristol C.

1-1

4-1 2-1 0-1 4-1 3-0 1-0 2-0 1-1 0-1 1-0 0-1

Kif jinsabu L R D T F K Pt

Southampton 24 M’Boro 24 West Ham 24 Cardiff C 24 Reading 24 Hull C 24 Burnley 24 Crystal Palace 24 Blackpool 24 Leeds Utd 24 Derby C 24 Birmingham 22 Barnsley 24 Leicester 24 P’Boro 24 Brighton 24 Watford 24 Portsmouth 23 Ipswich T 23 Millwall 24 Bristol C 24 Nottingham F 24 Coventry 24 Doncaster R 24

14 12 13 11 11 12 11 10

5 9 5 9 6 3 3 6 9 8 10 5 10 4 9 6 9 6 8 8 9 5 9 5 7 9 7 7 8 3 6 8 6 6 6 3 4 7 5 4

5 3 6 4 7 9

10

8 7 9

10

7 9 8 10 10 8 9 12 10 12 15 13 15

47 30 39 38 31 26 36 23 36 37 29 30 35 31 43 23 27 25 33 24 22 18 20 20

25 20 23 26 22 24 31 22 31 35 33 24 36 27 40 28 32 25 44 27 34 38 33 43

47 45 44 42 39 39 36 36 35 35 34 33 33 32 32 32 30 28 27 26 24 21 19 19

Eusebio jo[ro; mill-isptar

L-aqwa player li qatt kellu l-Portugall Eusebio [are; mill-isptar fejn kien idda[[al g[al infezzjoni fil-pulmun.

Ma’ Benfica, Eusebio lag[ab f’erba’ finali tatTazza tal-Ewropa. Huwa rtira fl-1975 wara li lag[ab 64 partita mal-Portugall fejn skorja 41 goal u kien l-aqwa scorer fit-Tazza tad-Dinja tal-1966 fl-Ingilterra.

48

LOKALI

il-Óadd, 1 ta’ Jannar, 2012

BL-ISBA{ XEWQAT G{AL SENA O{RA TA’ PROGRESS

In[arsu ’l quddiem . Dik li g[adha kif g[addiet kienet sena mill-iktar impenjattiva u interessanti g[alina b[ala pajji], b[ala poplu. G[alina l-poplu li a[na mdorrijin b’valuri sodi ta’ solidarjetà, li ng[inu lil xulxin fil-mumenti d-diffi/li nafu li dawn l-a[[ar xhur se jibqg[u fil-memorja. It-taqlib li rajna fil-parti ta’ fuq u ta’ ta[t talMediterran sawwarna fidde/i]jonijiet li kellhom jittie[du. Tkissru gvernijiet, inbidlu dittaturi, o[rajn mietu, diversi o[rajn tilfu ;idhom – l-effetti ta’ dan irridu nqisuh fis-sena li qed nibdew.

F’dawn ix-xhur li g[andna quddiemna se mmissu maleffetti ta’ dawn it-terremoti ekonomi/i u politi/i.

1

. Hu minnu li dawn il-jiem, ;ustament, jo[duna fil-passat.

Ni//elebraw il-Milied u l-jiem ta’ qabel u ta’ wara b’intensità, sija mill-aspett reli;ju] – dik tat-tfittxija kostanti tal-bniedem g[allverità — kif ukoll minn dak familjari u so/jali. Ming[ajr ma rridu ninqatg[u mir-rutina tas-sena u na[sbu fi [wejje; o[ra. Fejn se nisimg[u lQuddies, x’se nsajru, g[and min u ma’ min se nkunu qed 2

naqsmu l-kumpanija. Dan hu sew fih innifsu, ovvjament mhux fl-abbu], imma fid-do]i ;usti li j]idu u mhux li jne[[u mill-pja/ir. . Biss ilkoll nafu li malbidu tas-sena rridu nimpenjaw ru[na ferm iktar direttament biex neg[lbu l-isfidi li di;à qeg[din naraw li ;ejjin, kif ukoll dawk li ]gur se jinqalg[u. Min f’dawn ilg]ejjer u f’din id-dinja g[andu rasu fuq g[onqu jaf li se jkollna tnax-il xahar ta’ ba[ar imqalleb sew. Trid impenn, determinazzjoni, perseveranza u do]i qawwija ta’ esperjenza biex ikunu affrontati, konfrontati u, sa fejn hu possibbli, meg[luba. Meta n[arsu lura u naraw x’;ara filGre/ja, fl-Italja, fi Spanja u fil-Portugall nifhmu kemm irre]istejna u [dimna bilg[aqal. {addie[or kien imkaxkar mill-eventi u l-popli ta’ dawn il-pajji]i d-daqqa qed i[ossuha sew, mentri a[na bqajna g[addejjin.

3

. Minkejja t-taqlib evidenti fil-parti tal-Mediterran, bqajna naraw ]ieda fit-tkabbir ekonomiku u fil-[olqien ta’ postijiet ;odda tax-xog[ol.

4

Biss, dawn ir-ri]ultati li ksibna ma jfissirx li waqg[u f’[o;orna u li huma garantiti g[as-sena li ;ejja. Irridu nibqg[u na[dmu g[alihom fix-xenarju li di;à qieg[ed ji]viluppa. Irridu nifhmu li ssitwazzjoni finanzjarja kompliet taggrava u l-effetti tag[ha se jkomplu jikkumplikaw. It-triq ‘l isfel [add g[adu ma jista’ jiddikjara li waqfet u issa lkoll bdejna telg[in ’il fuq. Nittama li tul is-sena li ;ejja nkunu nistg[u ng[idu dan… i]da g[andi [afna dubji. . Il-pajji] tag[na sa issa

5

rnexxielna n]ommuh lura kemm stajna mill-pilloli morri li qieg[ed jie[u [addie[or.

Dan sar g[ax impenjajna ru[na bil-lealtà lejn dan ilpoplu li vvutalna. Il-;urament li [adna li na[dmu kemm nifil[u biex in]ommu ‘l-poplu miexi ‘l quddiem fil-maltemp li g[andna, ]ammejna mieg[u sew. }ammejna li naraw li f’kull settur na[dmu b’intelli;enza biex, mid-drapp li g[andna, infasslu kemm jista’ jkun. In[ares madwar ilKabinett tal-Ministri u ji;u quddiem g[ajnejja d-diversi passi li ttie[du, u[ud kbar u

media•link COMMUNICATIONS

w[ud ]g[ar, li servew.

Servew biex jibdlu, biex nibqg[u nikbru u ma ni;ux wieqfa, b[alma qieg[ed [addie[or. . Hemm [idma kbira li trid issir fil-jiem li ;ejjin — wa[da li mhix se tkun fa/li g[ax meta l-ekonomiji ta’ madwarna mhumiex javvanzaw, a[na se nbatu wkoll. Biss, nibqg[u determinati li nag[tu s-sehem tag[na bil-valuri li n[addnu.

F’dawn l-a[[ar xhur, il;ustizzja so/jali ma naqsitx u anqas inxte[tet ‘il barra. }ammejna d-dimensjoni so/jali fil-politika tag[na. Ma bqajniex lura milli naffermaw li l-bniedem ji;i qabel lekonomija. Anzi, [adna [sieb li nibqg[u niggarantixxu lqafas so/jali tal-Istat.

6

. L-isfida g[alina hi li nkomplu niddefendu dak li g[andna billi nkabbru lekonomija fil-qafas tal-valuri nsara tag[na. In[arsu ’l quddiem, preparati li na[dmu bil-forza kollha li g[andna g[all-;id ta’ dan il-poplu.

7

-

Minn qalbi nawgura s Sena

-

.

t Tajba lil kul[add

minn Carmelo Mifsud Bonnici carmelomifsudbonnici@gov.mt

{dimna kemm fla[na biex in]ommu ’l-poplu miexi ’l quddiem fil-maltemp li g[addej madwarna