Il-Mument 17 ta' Awwissu 2014 by maltarightnow dotcom

www.maltarightnow.com

Nru 2228 €1

Il-{add, 17 ta’ Awwissu, 2014

IL-FTEHIM MA’ HENLEY & PARTNERS U SHANGAI ELECTRIC LI QED I}OMM SIGRIET IL-GVERN

“Ma te]istix

repubblika demokratika fejn il-governanza ssir bis-satra… wara dahar il-poplu” – L-Im[allef Emeritu Giovanni Bonello Ara pa;na 3

INTERVISTA ESKLUSSIVA MINN EBRIL, FL-IRAQ DWAR IL-QAG{DA TAL-INSARA

“{arbu mill-estremisti… it-terrur jisraq tfulithom” Ara pa;ni 8 u 11

Tifel u tifla flimkien ma’ missierhom quddiem tinda fejn sabu refu;ju fil-kwartier Nisrani ta’ Ainkawa f’Ebril, b’messa;;> “:esù hu d-dawl tad-dinja” wara li flimkien ma’ o[rajn kienu sfurzati ja[arbu t-theddida estremista tal-ISIS

Il-{add, 17 ta’ Awwissu, 2014

Lokali

Spi]eriji li se jift[u llum IL-FURJANA: Vilhena Pharmacy, 3, Triq Sant’Anna; IL-{AMRUN:

National Pharmacy, 17, Triq Santa Marija; {AL QORMI: St George’s Pharmacy, 21, Triq il-Kbira; BIRKIRKARA: The Local Dispensary, Triq il-Kan. K. Pirotta; TA’ XBIEX: Remedies Chemists, Marina Court, 49A, Triq Abate Rigord; SAN :WANN: Lourdes Pharmacy, Triq in-Naxxar; TASSLIEMA: Drug Store: Anglo-Maltese Dispensary Ltd, 382, Triq Manwel Dimech; {’ATTARD: St Mary Pharmacy, 2, Triq Antonio Schembri; IN-NAXXAR: Naxxar Pharmacy, Vjal il-21 ta’ Settembru; BU:IBBA: St Simon Pharmacy, 8, Dawret ilG]ejjer; PAOLA: Brown’s Pharmacy, 45, Paola Hill; ILFGURA: Alpha Pharmacy, Triq Bormla k#m Vjal Kottoner; {A}}ABBAR: Polymer, Triq ix-Xg[ajra; {AL G{AXAQ: Beta Pharmacy, 50#52, Triq Santa Marija; {AL KIRKOP: Kirkop Pharmacy, 9, Triq il-Parro//a; {A}-}EBBU:: De Rohan Pharmacy, Triq Sant’Antnin; {AD-DINGLI: Spi]erija Carmen, 1, Triq Misra[ is-Suffara; VICTORIA: Ta/-?awla Pharmacy, Triq is-7 ta’ :unju 1919; IX-XEWKIJA: Gozo Chemists, Triq l-Im;arr.

It-temp It-Temp> Ftit imsa[[ab li jsir xemxi. Il-Vi]ibbiltà> Tajba. Ir-Ri[> {afif g[al moderat kultant moderat mit-Tramuntana g[all-Majjistral, li jsir moderat g[al ftit qawwi mill-Majjistral. Il-Ba[ar> {afif lokalment moderat. L-imbatt> Baxx mill-Majjistral lokalment ftit li xejn. Temperatura tal-Ba[ar> 26º.

Il-[amest ijiem li ;ejjin

IL-{ADD L-og[la 32˚C L-inqas 24˚C

IT-TNEJN L-og[la 31˚C L-inqas 22˚C

IT-TLIETA L-og[la 31˚C L-inqas 213˚C

L-ERBG{A L-og[la 31˚C L-inqas 23˚C

IL-{AMIS L-og[la 32˚C L-inqas 23˚C

Lottu 90 – 7 – 29 – 8 – 12 # 33 – 81 – 56

Super 5 12 – 28 – 14 – 11 – 16

TIFKIRA

B’tifkira g[a]i]a ta’ JOHN BUGEJA

minn Tas-Sliema, f’g[eluq il-11-il sena minn mewtu fis-17 ta’ Awwissu, 2003. Qatt minsi minn martu Deborah, uliedu Abigail u binha Jean Claude, Janice u l-g[arus tag[ha Estivan, Clayton u l-g[arusa tieg[u Jessica u binthom Shizaya, Ryan, Anthony-John u John, [ut il-mara, qraba u [bieb. Ag[tih, Mulej, il-mistrie[ ta’ dejjem.

L-investiment fil-qasam tas-sa[[a ma rax fruntieri tant li ]diedu s-servizzi fl-Isptar :enerali ta’ G[awdex – minn teatri ;odda tal-operazzjonijiet u servizzi spe/jalizzati g[all-anzjani u s-sa[[a mentali

Servizz tas-sa[[a mid-dar u l-lokalità tieg[ek sal-Ewropa

}vilupp importanti fil-kura tas-sa[[a kien moviment qawwi lejn servizzi fil-komunità. Wara l-Indipendenza, infeta[ Sptar :enerali ;did g[ar-re;jun ta’ G[awdex li kompla jikber biex ikollu sptar g[all-anzjani u sptar psikjatriku. Re;g[u setg[u bdew jitwaqqfu sptarijiet privati li gawdew ukoll minn koperazzjoni s[i[a mal-Gvern. Fil-kura psikjatrika, barra titjib fl-Isptar Monte Carmeli saret enfasi fuq il-kura filkomunità bit-twaqqif tal-Fondazzjoni Richmond, half-way houses u l-crisis inter-

vention unit. }diedu /-/entri tas-sa[[a u s-servizzi li jag[tu fil-komunità. Bdew ukoll [afna servizzi li infermiera u professjonisti o[rajn fil-qasam tas-sa[[a jag[tu fid-djar. }diedu l-kundizzjonijiet li g[alihom il-medi/ini jing[ataw b’xejn mill-Gvern. B’hekk, 1,300 medi/ina differenti bdew jing[ataw lil 100,000 ru[. Da[let l-iskema tal-medi/ini b’xejn millispi]erija tal-g[a]la tieg[ek. Is-s[ubija fl-Unjoni Ewropea tag[tina ddritt ta’ kura medika f’pajji]i o[rajn talUnjoni wkoll.

}ag[]ug[ fil-periklu tal-mewt ... u [amsa o[ra dda[[lu l-isptar ka;un ta’ in/ident separat }ag[]ug[ ta’ 23 sena mill{amrun sofra ;rie[i gravi u jinsab fil-periklu tal-mewt wara in/ident li se[[ fil-lejl ta’ bejn ilbiera[ u l-:img[a fi Triq Jean Houel fin-Naxxar. L-in/ident se[[ g[all-[abta tas-1.30 a.m. meta ]-]ag[]ug[ u passi;;ier ta’ 16-il sena millFgura li kienu f’karozza tat-tip Toyota Townace kienu qed jirritornaw id-dar wara li g[amlu xi jiem jikkampjaw. It-tnejn huma membri ta’ grupp tal-iscouts. Jidher li l-in/ident se[[ hekk kif min-na[a l-o[ra tat-triq, ]ag[]ug[ ta’ 19-il sena residenti n-Naxxar, li kien qed isuq Mitsubishi Pajero fid-direzzjoni tat-Telg[a ta’ Alla u Ommu,

tilef il-kontroll tal-vettura u baqa’ sejjer lejn in-na[a l-o[ra tat-triq. Kaw]a ta’ dan, i]-]ew; vetturi [abtu f’xulxin. Is-sewwieq tat-Toyota pprova jevita l-[abta u kien f’dan il-[in li ntlaqat minn mara ta’ 55 sena minn San :iljan li kienet qed issuq Mini 1 warajh. Fil-post issej[u membri talProtezzjoni ?ivili li kellhom iqattg[u bi//iet mit-Toyota biex jo[or;u lis-sewwieq li nqabad fil-vettura kif ukoll ambulanza li [adet lill-persuni lejn l-Isptar. Il-mara li kienet qed issuq ilMini kellha b]onn il-kura min[abba ;rie[i [fief u x-xokk li sofriet. Il-passi;;ier ta’ 16-il sena sofra biss ;rie[i [fief u s-sewwieq

tal-Pajero sofra ;rie[i gravi imma mhux fil-periklu tal-mewt. Il-Ma;istrat Doreen Clarke fet[et inkjesta bl-g[ajnuna talesperti. Sadattant aktar kmieni, [ames persuni spi//aw l-isptar wara in/ident fl-in[awi tal-A[rax talMellie[a li se[[ g[all-[abta tas7 p.m. L-in/ident se[[ kaw]a ta’ [abta bejn ]ew; vetturi, wa[da misjuqa minn ra;el ta’ 36 sena minn {a]-}ebbu; u karozza misjuqa minn ]ag[]ug[ ta’ 19-il sena mill-Fgura. Fil-vettura misjuqa mi]-]ag[]ug[ kien hemm tliet passi;ieri ta’ 18, 17 u 15-il sena. Filwaqt li fil-vettura l-o[ra kien hemm ]ew;t ir;iel passi;;ieri; ta’ 33 u 37 sena.

Il-{add, 17 ta’ Awwissu, 2014

Lokali

IL-FTEHIM MA’ HENLEY & PARTNERS U MAL-KUMPANIJA SHANGAI ELECTRIC LI L-GVERN QED IKOMPLI JA{BI

“Ma tistax te]isti repubblika demokratika fejn il-governanza ssir bla trasparenza”

- L-Im[allef Emiritu Giovanni Bonello

Il-ftehim ma’ Shangai Electric u ma’ Henley & Partners saru minn wara dahar il-poplu, bil-Gvern ta’ Muscat g[adu ja[bi Hermann Micallef

hermann.micallef@media.link.com.mt

B’referenza g[al numru ta’ ftehim ta’ interess nazzjonali li l-Gvern Laburista qieg[ed jirrifjuta li jippubblika minkejja diversi talbiet li saru, inklu] millOppo]izzjoni Nazzjonalista u millmedia, l-Im[allef Emeritu u eks Im[allef fil-Qorti Ewropea g[ad-Drittijiet talBniedem Giovanni Bonello [are; bi twissijiet qawwija g[al mod kif il-Gvern qieg[ed i;ib ru[u. L-Im[allef Emiritu kien mistoqsi minn il-mument dwar l-insistenza tal-Gvern Laburista li ma jippubblikax il-ftehim g[ax-xiri ta/-/ittadinanza Maltija millbarranin iffirmat mal-kumpanija Henley & Partners u l-ftehim l-ie[or li kien iffirmat mal-kumpanija statali ?ini]a Shangai Electric biex ;iet privatizzata lKorporazzjoni Enemalta. L-Im[allef Bonello fakkar li l-ewwel artiklu tal-Kostituzzjoni ta’ Malta jesi;i li Malta tkun repubblika demokratika. Kemm il-kun/ett ta’ repubblika, kif ukoll dak ta’ demokrazija, ifissru li l-poplu jipparte/ipa bi s[i[ f’dak li jag[mel il-

Gvern. “Ma tistax te]isti repubblika demokratika fejn l-governanza ssir bissatra - wara dahar il-poplu - ming[ajr trasparenza,” tenna Giovanni Bonello. Hu semma wkoll kif “id-dritt li titlob u ting[ata informazzjoni mhux xi dritt ordinarju. Hu dritt fundamentali garantit minn Artiklu 10 tal-Konvenzjoni Ewropea tad-Drittijiet tal-Bniedem.” Giovanni Bonello argumenta li, b[al [afna drittijiet o[rajn, dan mhux dritt assolut u jista’ jkun limitat fl-interess tas-sigurtà nazzjonali jew tas-sigurtà pubblika. “Imma, biex gvern jistrie[ fuq din illimitazzjoni, sostna l-Im[allef Emeritus, “irid jipprova li din is-segretrezza hi essenzjali f’so/jetà demokratika… irid jipprova [sara sostanzjali li tipperikola s-sigurtà nazzjonali jew pubblika jekk i/-/ittadini jsiru jafu dak li l-gvern qed jag[mel.” Giovanni Bonello ]ied li wie[ed jistaqsi fejn hu l-periklu gravi g[as-sigurtà tal-istat jekk il-pubbliku jsir jaf x’hemm wara l-ftehim g[all-bejg[ ta/-/ittadinanza Maltija jew g[all-privatizzazzjoni ta’ xi korporazzjoni ta’ servizzi pubbli/i. Sadattant il-Gvern qieg[ed jibqa’ jkaxkar saqajh u jirrifjuta li jippubblika l-

kuntratt ffirmat mal-kumpanija Henley & Partners dwar l-iskema tal-bejg[ ta/-/ittadinanza Maltija. L-Oppo]izzjoni u diversi opinjonisti g[adhom jis[qu mal-Gvern biex ma ja[bix il-kuntratt ma’ Henley & Partners u jippubblikah minnufih. L-Oppo]izzjoni g[adha ssostni li lGvern donnu g[andu x’ja[bi u qed jag[mel minn kollox biex jevita milli jippubblika kuntratt li minnu l-kumpanija Henley & Partners minstennija dda[[al mal-€230 miljun. Barra minn hekk id-de/i]joni talGvern Laburista li g[adda millParlament il-li;i li se twassal g[all-privatizzazzjoni tal-Enemalta ming[ajr ma ppubblika l-kuntratti li saru malkumpanija tal-Gvern ?ini], Shangai Electric u mal-kumpanija ElectroGas, turi nuqqas ta’ trasparenza. Il-Gvern approva l-li;i imsej[a l-Att dwar it-trasferiment, id-drittijiet, iddebiti u l-obbligi tal-Enemalta minkejja l-o;;ezzjonijiet tal-Oppo]izzjoni Nazzjonalista. B’din il-li;i ;iet privatizzata l-Korporazzjoni Enemalta, bilGvern Malti tilef il-kontroll fuq il-produzzjoni tal-ener;ija f’pajji]na.

L-Im[allef Emeritu Giovanni Bonello

“Id-dritt li titlob u

ting[ata informazzjoni mhux xi dritt ordinarju. Hu dritt fundamentali garantit minn Artiklu 10 tal-Konvenzjoni Ewropea tad-Drittijiet tal-Bniedem”

Il-{add, 17 ta’ Awwissu, 2014

Lokali

Il-Prim Ministru u l-Ministru tal-Ener;ija jibqg[u ma jidhrux WARA L-BLACK OUT TA’ NHAR IT-TLIETA LI G{ADDA

Minkejja li gravità kbira tal-qtug[ tas-servizz tal-ener;ija elettrika g[al sig[at twal madwar Malta u G[awdex, min-nhar it-Tlieta li g[adda, l-Prim Ministru Joseph Muscat u l-Ministru g[all-Ener;ija Konrad Mizzi raw kif [arbu mis-sitwazzjoni, ma dehru mkien u ag[ar minhekk ma lissnu ebda stqarrija meta l-familji u l-ma;;oranza tan-negozji spi//aw bla dawl u w[ud minnhom sodrew ukoll danni kbar.

Jidher li erba’ snin jag[mlu differenza kbira g[all-Prim Ministru Joseph Muscat kif ukoll g[all-Ministri Konrad Mizzi u Edward Scicluna. Meta fit-2 ta’ April tal-2010, il-pajji] sofra minn black-out li dam biss erba’ sig[at, u mhux mat-18-il sieg[a kif se[[ bejn itTlieta filg[axija u l-Erbg[a li g[adda, dakinhar kienu [ar;u kontra l-Gvern ta’ dak i]-]mien. Joseph Muscat, dak i]-]mien Kap talOppo]izzjoni kien [ass li kellu jikkummenta u qal li pajji]na kellu l-ag[ar servizz fl-Ewropa. “Dak li sofrew ilfamilji [abrieka u n-negozji Maltin u G[awdxin jikkonferma li g[andna log[la kontijiet u l-ag[ar servizz”. Anke l-ekonomista Edward Scicluna, dakinhar Membru Parlamentari Ewropew kien g[adda r-rimarki tieg[u. Fl-4 ta’ April tal-2010, il-Partit Laburista kien g[amel konferenza tal-a[barijiet quddiem Kastilja fejn Edward Scicluna kien qal li l-qtug[ fid-dawl wassal biex pajji]na tilef mal-20 miljun ewro fi d[ul. Hu kien kompla jg[id li l-qtug[ fil-provista tal-elettriku [alla impatt negattiv g[all-kompetittività tal-pajji].Dakinhar, [idma immedjata mill-in;iniera waslet biex il-provista madwar il-pajji] kienet rritornat sa erba’ sig[at wara. I]da l-qtug[ fid-dawl ta’ nhar itTlieta li g[adda dam ferm iktar minn erba’ sig[at u [alla lill-g]ejjer Maltin kollha fi dlam /appa. F’/ertu ka]i, b[al {a]-}ebbu; u {al Qormi, ir-residenti kellhom jistennew iktar minn 18-il sieg[a, fl-eqqel tas-s[ana tas-sajf, biex ing[ataw lura l-elettriku. Is-sitwazzjoni kompliet taqleb g[allag[ar jekk kif il-qtug[ tad-dawl wassal biex numru ta’ lokalitajiet spi//aw bla servizz tal-ilma filwaqt li ntlaqtu wkoll sistemi tat-trattament tad-drena;;.

… wara li g[addew [amest ijiem, il-Prim Ministru Joseph Muscat u l-Ministru g[all-Ener;ija Konrad Mizzi ma lissnu xejn fuq l-effetti tal-[sarat ka;unati mill-qtug[ tad-dawl u po;;ew kollox f’[o;or l-Enemalta! F’dawn i/-/irkostanzi, wara nhar itTlieta stess, l-Enemalta kompliet twissi li xi n[awi jistg[u jesperjenzaw aktar sig[at bla dawl sakemm tissewwa l[sara ka;unata bl-isplu]joni. Did-darba anke l-Ajruport Internazzjonali ta’ Malta spi//a fi dlam /appa hekk kif il-;eneraturi ma [admux kif suppost. Dan wassal biex numru ta’ titjiriet kellhom ibiddlu r-rotta u jin]lu fi Sqallija. F’din is-sitwazzjoni kollha jibqa’ jispikka n-nuqqas totali tal-Prim Ministru Joseph Muscat u l-Ministru responsabbli mill-Ener;ija Konrad Mizzi. Lanqas Edward Scicluna, illum Ministru tal-Finanzji, ma kkwantifika xi /ifra g[all-[sara li ;arrbu l-familji, ittelf tad-d[ul g[an-negozji u l-impatt fuq l-ekonomija Maltija min[abba l-blackout ta’ nhar it-Tlieta.

Waqt li l-gvern [asel idejh, kien biss il-Kap E]ekuttiv tal-Enemalta, Frederick Azzopardi li l-Erbg[a li g[adda, hekk kif xi bliet u r[ula f’Malta kienu g[adom bla ener;ija elettrika, li laqqa’ lill-media g[all-konferenza tala[barijiet fejn spjega li l-kaw]a talqtug[ fil-provista tad-dawl kienet ka;unata minn [sara f’cable ta[t l-art li wasslet g[al splu]joni fi/-/entru taddistribuzzjoni tal-Marsa. Talbiet g[al kumpens Kellha tkun l-Asso/jazzjoni tasSidien tan-Negozji }g[ar u Medji (GRTU) li tkellmet pubblikament u qalet li se tinsiti mal-Gvern biex jing[ata kumpens lis-sidien tal-[wienet li sofrew spejje] kbar ka;un tal-qtug[ tad-dawl. Li kien irrappurtat biss hu li lgvern se jkun qed jag[]el hu liema resi-

denzi se jikkumpensa ming[ajr ma ntqal xi kriterji jew x’sistema se tintu]a fl-g[a]la tag[hom, b’tali mod li qed jitqanqlu g[add ta’ suspetti. L-MIA tinvestiga

Sadattant fi ]vilupp ie[or, fi stqarrija dwar l-a[[ar qtug[ tad-dawl, spe/ifikament is-sitwazzjoni fl-Ajruport Internazzjonali ta’ Malta, l-Asso/jazzjoni tal-Piloti, l-ALPA, ikkritikat lill-MIA g[an-nuqqas ta’ infrastruttura biex tassigura servizz kontinwu. L-ALPA qalet li din hi sitwazzjoni ina//ettabbli li sa[qet li waslet g[al dewmien addizzjonali u spejje] ]ejda fuq il-linji tal-ajru. Madankollu, l-MIA qed tag[mel l-investigazzjonijiet biex tistabilixxi g[aliex ma ffunzjonawx il-;eneraturi, madankollu ;iet imwarrba kull spekulazzjoni li dawn ma kinux mi]muma kif inhu xieraq.

Il-{add, 17 ta’ Awwissu, 2014

Lokali

il-;dida g[ax bla flus

Il Gvern ippospona l bini tal helipad

De/i]joni tal-Gvern Laburista li jipposponi x-xog[ol g[all-bini tal-helipad il-;dida fl-Isptar Mater Dei kienet tevita g[al kollox dak li se[[ disat ijiem ilu, meta [elikopter kellu jdur lura lejn G[awdex min[abba vettura li kienet qed timblokka l-a//ess g[all-helipad fl-Isptar San Luqa. Minn st[arri; li g[amel il-mument jirri]ulta li fit-8 ta’ Ottubru tal-2012 kien iffirmat ftehim li jkopri pjan ;did li l-helipad issir fuq Blokk D tal-Isptar Mater Dei, biswit mad-Dipartiment talEmer;enza. Il-kuntratt ta’ 735,209 ewro kien iffirmat bejn id-Diptartiment tal-Kuntratti u rappre]entanti tal-konsorju mag[mul minn Blockrete Vassallo Joint Venture. G[all-[abta ta’ Di/embru tal-2012, il-kuntrattur ippre]enta emendi g[addisinn, i]da dawn l-emendi ma kinux a//ettati mill-Fondazzjoni g[asServizzi Medi/i, u saret insistenza li xxog[ol kelli jsir skont kif [are; fit-tender. F’Marzu 2013 kien hemm l-elezzjoni ;enerali, u g[aldaqstant il-pro;ett ma la[aqx beda. I]da fil-15 ta’ April tal-2013, il-Gvern Laburista [are; innotifika g[all-bidu tax-xog[ol (commencment notice) biex il-pro;ett jitlesta f’Novembru 2013. Il-pro;ett kellu jie[u 30 ;img[a. Il-kuntrattur kien di;à beda xi xog[ol fosthom fuq ilkolonni tal-konkos g[all-Blokk D1. il-mument huwa infurmat li l-Gvern Laburista waqqaf il-pro;ett min[abba problema ta’ cash flow hekk kif il-flus indikati g[all-pro;ett tal-helipad spi//aw immirati g[al xi xiri ta’ tag[mir mediku. G[aldaqstant intla[aq qbil bejn ilGvern u l-amministrazzjoni tal-Isptar Mater Dei biex il-pro;ett jigi pospost b’numru ta’ xhur sakemm jinstabu lflus [alli dan il-pro;ett jitkompla u jkun jista’ jit[allas. Sorsi li tkellmu ma’ din il-gazzetta qalu li dan kollu sar kontra l-pariri tal-Fondazzjoni g[as-Servizzi Medi/i

… kieku l-Gvern mexa mal-pariri li ng[ata, sal-lum kienet tkun lesta l-helipad il-;dida (ara impressjoni artistika), u ma kien ikun evitat il-ka] ta’ nhar is-Sibt 9 ta’ Awwissu, meta [elikopter kellu jmur lura G[awdex min[abba li l-helipad tal-Isptar San Luqa kienet imblukkata u ta’ nies tekni/i o[ra. Fost irra;unijiet li ssemmew kien hemm li dan id-dewmien kien se jkollu impatt serju [afna fuq il-kundizzjonijiet talkuntratt ori;inali fosthom: ■ l-ispejje] marbuta mal-waqfien mix-xog[ol tal-kuntrattur, u biex dan eventwalment jer;a’ jibda wara numru ta’ xhur; ■ tibdil fir-rati marbuta mal-kuntratt ori;inali min[abba ]ieda fir-rati tal-[las g[all-[addiema, ]ieda fil[las tal-materjal u affarijiet o[ra relatati; ■ l-ispejje] biex il-kuntrattur ja[]en l-azzar (li di;à n[adem millkuntrattur) u spejje] o[ra biex

jin]amm f’kundizzjoni tajba billi ssirlu l-manutenzjoni me[tie;a; ■ spejje] ta’ materjal b[al ]ebg[a spe/jalizzata li tkun mixtrija u li jista’ jkollha data ta’ skadenza; u ■ l-ispejje] li l-kuntrattur jista’ jressaq b[ala danni min[abba l-posponiment tal-pro;ett. il-mument hu infurmat li n;ibdet lattenzjoni tal-Ministeru dwar dawn ilproblemi serji fuq il-kuntratt. F’April li g[adda saret laqg[a mal-Ministru Konrad Mizzi fejn dawn il-kwistjonijiet kienu trattati i]da ma ttie[det l-ebda de/i]joni jekk il-pro;ett kellux jitkompla jew le. Wara din il-laqg[a, saret laqg[a o[ra

tal-management fi [dan il-Ministeru tas-Sa[[a, u li pre]enti g[aliha kien hemm is-Segretarju Parlamentari Chris Fearne. Sorsi qalulna li Fearne sa[ansitra beda jistaqsi jekk hemmx ilb]onn ta’ helipad fl-Isptar Mater Dei. Madankollu din il-mistoqsija sabet reazzjoni qawwija minn Kastilja, b’uffi/jali bdew jag[mlu pressjoni li min[abba l-laqg[a g[olja talCommonwealth li se ssir f’Ottubru tal2015 f’Malta, l-helipad fl-Isptar Mater Dei g[andha ssir. Dan wassal biex ilMinisteru tas-Sa[[a beda jag[mel pressjoni o[ra, did-darba biex ilpro;ett tal-helipad ikun iffinanzjat mill-vot finanzjarju ta/-CHGOM u mhux mill-vot tas-sa[[a.

Il-{add, 17 ta’ Awwissu, 2014

Lokali

Mal-40 Malti jirre]istu li ji;u mil-Libja …waqt li lbiera[ filg[axija wasal Malta bil-katamaran grupp ie[or ta’ [addiema Asjati/i li ;ew evakwati mill-port ta’ Zuwaytinah, fil-Lbi/ ta’ Bengazi Bis-sitwazzjoni fil-Libja tkompli sejra g[all-ag[ar u aktar perikolu]a kemm g[al-Libjani kif ukoll g[all-barranin li hemm jg[ixu f’diversi n[awi fil-Libja, fadal mal-40 [addiem Malti li g[al xi ra;uni jew o[ra g[adhom hemmhekk. Nifhmu li dawn kollha la[qu [a]nu provisti ta’ ikel u xorb, madankollu aktar ma jg[addi ]mien dawn il-provisti qeg[din jonqsu. Ta’ inkwiet partikolari huma l-provisti tal-ilma, il-fuel u l-medi/ini min[abba li anki jekk wie[ed isibhom g[all-bejg[ f’xi [wienet remoti, il-prezzijiet tag[hom huma g[oljin [afna. Maltin ma jridux jivvja;;aw fil-Libja Sorsi li tkellmu ma’ il-mument

qalulna li hemm [addiema Maltin li ma jixtiequx jivvja;;aw lejn Malta f’dan il-mument partikolari mhux biss min[abba l-perikli li jistg[u jiffa//aw kemm-il darba jkunu qeg[din jivvja;;aw imma anki g[aliex pass b[al dan jista’ jwassal biex jitilfu l-impjieg tag[hom fil-Libja u anki [afna millaffarijiet li la[qu g[amlu tul i]-]mien

li g[amlu jg[ixu fil-Libja. L-Ambaxxata Maltija fi Tripli qed tkun miftu[a u tg[in lill-Maltin u o[rajn li jistg[u ji;u b]onnha u qed tkompli t[e;;e; lill-[addiema Maltin biex jevakwaw mil-Libja u jing[aqdu mill-;did ma’ qrabathom f’Malta.

imma anki jabbanduna fi]ikament lknisja u l-kunvent. Is-sorsi li tkellmu ma’ il-mument staqsew jekk kienx hemm kuntatti bejn il-Gvern Malti u s-Santa Sede biex lIsqof Magro ikun evakwat minn Benga]i.

Kuntatti bejn il-Gvern u s-Santa Sede dwar l-Isqof Malti f’Bengazi Tibqa’ ta’ t[assib kbir il-qag[da talIsqof Malti f’Benga]i Silvestru Magro li qed jg[ix fil-kunvent imdawwar b’[afna perikli. Is-sorsi li tkellmu ma’ il-mument qalu li l-awtoritajiet Maltin

Evakwati lejn Malta aktar [addiema barranin L-e]odu ta’ persuni barranin milLibja qed isir kemm permezz tal-ba[ar, l-aktar lejn Malta u l-Gre/ja, kif ukoll permezz tat-trasport tal-art, partikolarment lejn it-Tune]ija. Ilbiera[ filg[axija grupp ta’ madwar 300 [addiem ie[or fil-ma;;oranza

qeg[din i]ommu kuntatt regolari mieg[u, u jidher li hu ma jixtieqx jitlaq minn Benga]i min[abba li fadal xi Kattoli/i li hu jrid jibqa’ jservihom. Meta tliet snin ilu fi ]mien ir-rivoluzzjoni kontra Muammar Gaddafi, lIsqof Magro kien telaq minn Bengazi kien hemm min approfitta ru[u u da[al fil-proprjetà tal-knisja li kien jie[u [sieb u seraq dak kollu li ;ie g[al idejh, minbarra l-[sarat li sar fil-bini. Fl-isfond ta’ dan ix-xenarju, l-Isqof Magro ma jixtieqx li mhux biss li j[alli wa[edha l-mer[la tieg[u hemmhekk

tag[hom Indjani u Koreani dda[[lu Malta abbord il-katamaran ‘San :wann’ tal-kumpanija Virtu Ferries li nkera mid-Daewoo Logistics Corporation. Huma kellhom jittie[du dritt lejn l-ajrupost biex tul il-lejl li g[adda kellhom jissoktaw bil-vja;; lejn pajji]hom. Madankollu, l-perikli huma kbar u dawk kollha li jidde/iedu li ja[arbu lejn it-Tune]ija jafu tajjeb li f’/erti zoni jistg[u jiltaqg[u ma’ min

iwaqqafhom u jisrqilhom dak kollu li jkollhom fuqhom. Sadattant qed ikomplu l-isforzi ta’ diversi pajji]i li g[andhom [addiema ja[dmu f’diversi n[awi fil-Libja fosthom pajji]i mill-Asja li qed jissoktaw bl-isforzi tag[hom biex dawn jo[or;u mil-Libja preferibilment fi transitu minn Malta. I/-/entru ta’ g[ajnuna mwaqqaf fil-Ministeru tal-Affarijiet Barranin qieg[ed f’kuntatt kemm malAmbaxxata Maltija fi Tripli, ma’ qraba ta’ Maltin li g[andhom [addiema filLibja kif ukoll ma’ pajji]i barranin li qed jag[]lu lil Malta biex jo[or;u bi//ittadini tag[hom mil-Libja. Il-Konslu Marisa Farrugia fil-Ministeru tal-Affarijiet Barranin Fi ]vilupp ie[or, fil-;ranet li g[addew, re;g[et irritornat fil-Ministeru tal-Affarijiet Barranin, lura g[ax-xog[ol, Marisa Farrugia, li x-xahar li g[adda,

kienet strumentali biex jin[eles u kienet salvata l-[ajja Martin Galea, [addiem Malti li n[ataf minn membri ta’ milizja ‘l barra minn Tripli, u li akkumpanjatu minn Tripli lejn Malta.

Il-{add, 17 ta’ Awwissu, 2014

Lokali

ALEX PERICI CALASCIONE, TE}ORIER TAL-PARTIT NAZZJONALISTA, DWAR IL-KONTRIBUT FINANZJARJU TAL-FESTI TAL-INDIPENDENZA FI }MIEN LI L-PN G{ADDEJ MINN PRO?ESS TA’ RISTRUTTURAR

I/-/elebrazzjonijiet tal-Indipendenza se j[allsu lilhom infushom

I/-/elebrazzjonijiet tal-festi tal-Indipendenza li l-Partit Nazzjonalista se jkun qieg[ed jorganizza din is-sena fl-okka]joni tal-50 anniversarju ta’ Malta Indipendenti huma stedina lil kul[add biex kemm jista’ jkun nies jie[du sehem b’mod attiv f’dan l-anniversarju tal-akbar ;rajja storika g[al pajji]na. Il-festi tal-Indipendenza jinkludu l-Lotterija Indipendenza. Din se ssir b[as-snin l-img[oddija^

Alessia Zammit

alessia.zammitf@media.link.com.mt

Is-sena li g[addiet bdejna esperiment ;did billi g[amilna b[ala premju xirja sostanzjali minn Scotts Supermarket. Din kellha rispons tajjeb [afna. Din is-sena qed nirrepetu dan il-premju. G[andna erba’ premjijiet sostanzjali li huma ta’ €1,000, € 2,000, € 3,000 u l-ikbar premju ta’ € 9,000. Dawn huma premjijiet li indipendentement minn kollox jolqtu lil kul[add g[ax kul[add jag[mel ixxirjiet tieg[u.

Il-Partit Nazzjonalista g[addej minn pro/ess ta’ ristrutturar. Lanniversarju ta’ 50 sena millIndipendenza kif g[andu jsa[[a[ dan il-pro/ess^

Ir - ristrutturar tal - partit beda mill ewwel kif da[let l - amministraz zjoni l - ;dida . Kien pro/ess ta ’ ristrutturar li da[al fl - aspetti kollha tal - PN . Bdejna minn anali]i tat telfa elettorali , kif ukoll ti;did tal istatut u g[addejna g[all - ferg[at tal - PN . Illum g[andna iktar ferg[at milli kellna qabel u dan huwa mod kif ilpartit jinfeta[. Illum g[andna ferg[at tal-professjonisti, tal-opportunitajiet indaqs u involviment tal-eks Membri Parlamentari Nazzjonalisti. Dawn huma kollha mezzi kif il-partit, waqt li qed jirristruttura ru[u, qieg[ed jinfeta[ dejjem iktar. Waqt li g[addej dan ix-xog[ol kollu qed norganizzaw ukoll attivitajiet. Is-sena li g[addiet il-festi talIndipendenza ma tawx pi] finanzjarju lill-partit g[aliex [allsu lilhom infushom. Din is-sena se nag[mlu listess [a;a.

Il-programm ta’ attivitajiet ta’ din is-sena kif se jg[in biex il-PN ikompli jissa[[a[^

Illum g[andna tim li jorganizza attivitajiet ta[t it-tmexxija ta’ Beppe Fenech Adami. Kull attività se tkun turija o[ra esterna tal-mod kif il-PN qieg[ed jinfeta[ g[al parte/ipazzjoni iktar wiesg[a u ideat ;odda. Din issena qed ni//elebraw il-50 sena mill-Indipendenza, u allura qed nippruvaw nag[mlu attivitajiet b’mod iktar spe/jali. Imma anke l-attivitaji-

Fl-attivitajiet fuq il-Fosos talFurjana, naraw il-ferg[at tal-partit jing[aqdu biex ilkoll jie[du rwol flattivitajiet. Din is-sena se jer;a’ jsir l-istess^

Alex Perici Calascione< L-istedina tal-PN hija li jkollna parte/ipazzjoni wiesg[a kemm jista’ jkun... i/-/elebrazzjonijiet tal-Indipendenza mil-lat finanzjarju jsiru b’mod li j[allsu lilhom infushom u j[allu ftit iktar flus et fihom infushom qed jinvolvu kemm jista’ jkun nies biex il-prodott ikun l-a[jar kemm jista’ jkun.

X’sehem jista’ jag[ti l-pubbliku biex l-attivitajiet ikunu su//ess^

L-istedina tag[na hija li jkollna parte/ipazzjoni wiesg[a kemm jista’ jkun. Hemm /ertament l-element finanzjarju. Idealment i/-/elebrazzjonijiet tal-Indipendenza mil-lat finanzjarju jsiru bl-iktar mod responsabbli biex i[allsu lilhom infushom u j[allu ftit iktar flus biex inkomplu bl-attivitajiet g[as-sena d-die[la.

Però hija stedina biex in-nies ji;u u ji//elebraw. Din is-sena qed ni//elebraw wa[da mill-iktar kisbiet importanti fl-istorja politika, fl-istorja ekonomika u fl-istorja tal-i]vilupp tag[na b[ala nazzjon. Hija kisba li ;ab il-PN imma hija kisba li ;ab g[allpoplu kollu. G[aldaqstant, illum qed ni//elebraw b[ala partit, b’impenn u b’sens ta’ responsabbiltà, il-kisbiet ta’ dawk li ;ew qabilna filwaqt li qed naraw li dak li g[andna f’idejna ng[adduh lil min ;ej warajna. Hija /elebrazzjoni u g[alhekk nistiednu lil kul[add biex jipparte/ipa.

Iva, ikun hemm stedina biex ilferg[at u l-kumitati kollha jipparte/ipaw. Is-sena li g[addiet biddilna xi affarijiet u dan huwa sinjal ta’ partit li huwa miftu[ g[all-bidliet. Hemm interess qawwi mill-ferg[at u qed nistednuhom jipparte/ipaw b’mod ori;inali kemm jista’ jkun g[ax dan huwa pro/ess li jag[mel l-attivitajiet iktar interessanti. Hemm stedina li ;iet milqug[a tajjeb [afna mill-ferg[at u lkumitati.

X’inhu l-appell tieg[ek lin-nies dwar l-attivitajiet tal-Indipendenza^

Ejjew biex ni//elebraw flimkien. Il50 anniversarju mill-Indipendenza jfakkar kisba kbira u importanti. Ji;ifieri qabelxejn din hija stedina wiesg[a li tinkludi kemm jista’ jkun nies. Il-parte/ipazzjoni tan-nies fil-lotterija u fl-attivitajiet fuq il-Fosos talFurjana hija importanti mil-lat finanzjarju imma hija importanti wkoll ilparte/ipazzjoni biex flimkien ni//elebraw avveniment daqshekk importanti.

Il-{add, 17 ta’ Awwissu, 2014

Intervista

ESKLUSSIVA

Persegwitati u massakrati g[ax Insara F’intervista minn Erbil fl-Iraq, Maria Lozano, Uffi//jal tal-Komunikazzjoni tal-Aid to The Church In Need tkellmet dwar il-[idma fl-Iraq fejn qed tkun analizzata dak li qed jg[addu minnu l-Insara. Amy Borg

amy.borg@media.link.com.mt “Mhux se n[alluhom wa[edhom” Maria Lozano stqarret ma’ il-mument kif il-pre]enza ta’ l-g[aqda volontarja internazzjonali, ACN International, primarjament hi biex juru l-appo;; lillInsara fl-Iraq u “li mhux se n[alluhom wa[edhom”. Hi kompliet tirrimarka li l-

[idma tag[hom hija ma[suba biex jaraw x’g[andhom b]onn l-Insara u kif qed jirnexxielhom jg[ixu f’din is-sitwazzjoni. “Qeg[din ni;bru l-aktar informazzjoni importanti biex dawk li joffrulhom lg[ajnuna jkunu jafu kif qed tintu]a, u jekk dik l-istess g[ajnuna hux qed tasal g[and l-Insara fl-Iraq.” L-Uffi/jal tal-Komunikazzjoni tal-ACN International fissret ukoll kif dan ixxog[ol hu wkoll ;est ta’ responsabbiltà g[al min qed jg[in u stimolu g[al min jixtieq jg[in. It-tielet ra;uni g[allpre]enza ta’ din l-organizzazzjoni internazzjonali fl-Iraq hija kif spjegat Maria Lozano biex ikunu stabbiliti mezzi ta’ komunikazzjoni dwar dak li qed jg[addu minnu u biex jitrasmettu l-vu/i tal-Knisja madwar id-dinja.” Sitwazzjoni [a]ina u perikolu]a Maria Lozano b[alissa tinsab f’Erbil minn fejn saret l-intervista g[al ilmument. Hija l-ikbar belt u l-kapitali tarre;jun tal-Kurdi fl-Iraq, il-grupp etniku I]lamiku li qed jiddefendi lill-Insara f’dan il-pajji] li g[addejjin minn kampanja ta’ tortura u attro/itajiet mill-grupp militanti I]lamiku, ISIS. Maria spjegat kif is-sitwazzjoni f’din iz-zona hi [a]ina u perikolu]a. “It-temp mhux qed jg[in hekk kif it-temperatura tla[[aq l-43 grad Celcius bin-nies m’g[andhomx fejn jistkennu mill-qilla tax-xemx. It-tfal qed ji;u m/a[[da minn trobbija xierqa. La jistg[tu jing[ataw edukazzjoni, la post di/enti fejn jorqdu u

minn fejn jistg[u jistkennu mix-xemx, la g[andhom ;ugarelli biex jilg[abu, fi kliem ie[or it-tfulija tag[hom ;iet immarkata b’terrur li [add qatt ma jg[addilu minn mo[[u li jista’ jg[addi minnu a[seb u ara it-tfal.” Maria Lozano kompliet tirrakkonta:“lInsara li ltqajt mag[hom kellhom jitilqu mill-belt ta’ Qaraqosh. Kellhom i[allu kollox warajhom. Telqu bla flus, bla telefon /ellulari, ming[ajr dokumenti, xejn. Dan g[aliex [akmithom il-bi]a’ mill-ISIS li kienu waslu vi/in tag[hom u allura kull ma g[amlu kien li ;rew. Lanqas i/-/ans ja[sbu li jistg[u ja[arbu bil-karozza tag[hom, imma ;rew kemm fel[u.”

Delegazzjoni tal-ACN International li tinkludi lil Maria Lozano (l-ewwel mix-xellug) qabel ma telqu lejn l-Iraq aktar kmieni din il-;img[a

minn fejn qeg[din l-ISIS b[alissa, ji;ifieri 40km bog[od minn Ebril, u g[aldaqstant irnexxielhom jevitaw li jse[[ massakru fuqhom. Madankollu ma jistax jing[ad listess g[all-grupp etniku fir-re;jun talKurdi, l-Yazidi li qeg[din ji;u attakkati mill-ISIS.

“{afna minn nies iridu jitilqu mill-Iraq, iridu [ajja di/enti. U[ud minnhom kellTorturati u o[rajn jevitaw hom ja[arbu tliet darbiet f’temp ta’ il-massakru ;img[a u minn hemm fejn it-tama bdiet Ebril hi vi/in tal-belt Ankawa, i]da tispi//a – dik li xi darba fl-Iraq jer;a’ ji;i nhar il-:img[a li g[adda, Maria telqet kollox kif kien . Hemm o[rajn li jridu minn din iz-zona biex i]]ur lir-refu;jati jibqg[u fl Iraq , f ’ pajji]hom wara kollox u Nsara f’Zakho u f’Dohuk. F’dawn iz-zoni jg[ixu ma ’ nies o[ra anke ta ’ reli;jon difhemm eluf ta’ Nsara persegwitati. ferenti b[alma dejjem g[amlu .” Appell g[all-protezzjoni Maria Lozano spjegat kif qeg[din Hi sostniet li l Iraq b[ala pajji] u lFl a[[ar jiem fil media internazzjonali jg[ixu f’disprament u anke g[andhom poplu tieg[u mhux biss l Insara ilu jbati ntqal li dawn l Insara qed jitolbu g[all pro sens ta’ di]appunt hekk kif ilhom f’din isg[al snin s[a[ . Maria li ltaqg[et ma ’ tezzjoni internazzjonali u fil fatt Maria sitwazzjoni estrema g[al aktar minn refu;jati Nsara fit Turkija u fil Libanu Lonzano kkonfermat dan . “ Din it talba saret ;img[a u g[adu ma sar xejn biex jittemmen li s-soluzzjoni hi li dawn in-nies waqqaf il-grupp militanti ISIS milli jkom- g[aliex l-Armata tal-Gvern fl-Iraq g[ebet ji;u [ielsa mill-ISIS u jing[ataw g[al kollox wara li l ma;;oranza tas suldati pli bil-[erba atro/a tag[hom. g[ajnuna mhux biss umanitarja imma /edew l armi u [arbu meta kienu kkon Skont Maria, hekk kif iqumu filg[odu, anke protezzjoni u sigurtà. frontati mill militanti I]lami/i u l bqija jekk jirnexxielhom jorqdu, jibdew jistaqsu “Meta tara belt b[al Qaraqosh, n;abru fil Kapitali Bagdad . Anki xi Kurdi li jekk instabitx soluzzjoni. Hi ]iedet li minmag[rufa wkoll b[ala Bakhdida, minn kienu qed ji;;ielu lill ISIS [arbu u [allew na[a tal-Knisja qed isir minn kollox biex 50 , 000 persuna jg[ixu fiha tispi//a de]ert, villa;;i bl Insara jg[ixu hemm ”, spjegat tinstab is-soluzzjoni g[al dawn l-Insara u tibda temmen kemm verament pajji]i Maria Lozano . Hi ]iedet li l Insara qed fil-verità hi biss il-Knisja li qed tipprova o[ra g[andhom ja;ixxu u jg[inu lil dawn i[osshom verament abbandunati minn tg[inhom. in nies biex imorru lura f ’darhom.” kul[add f ’ pajji]hom stess u fl istess [in dawk “G[all-grazzja tal-Mulej g[adni ma Maria Lozano appellat biex l-Insara li [arbu g[aliex be]g[u ma tag[tihomx tort . rajtx attro/itajiet ise[[u g[alkemm l-ISIS f ’ Malta isibu /ans fil ;urnata tag[hom G[all mistoqsija dwar x ’ tista ’ tkun is jinsabu biss 40km bog[od minn fejn biex jg[idu talba li tie[u ftit tas -sekondi soluzzjoni g[al dawn l Insara u biex jin hemm l-Insara f’Ebril, ji;ifieri li sa /ertu g[al [uthom Insara fl Iraq . Pajji] tant temm il konflitt fl Iraq , Maria Lozano punt bdiet ta[kimhom il-bi]a’ meta tqis li bog[od minn Malta u G[awdex b ’kultura qalet li jista ’ jkun hemm aktar minn bejn wie[ed u ie[or jekk l-ISIS ji;ru din differenti g[al kollox li i]da fih jg[ixu twe;iba wa[da u fl istess [in ma tafx kif id-distanza, qeg[din sag[tejn u nofs biss tista’ twie;eb g[aliex minn dak li qed tes- aktar minn miljun Nisrani, persuni bl-istbog[od minn din il-belt u b’karozza perjenza xi kultant tiddubita jekk hemmx ess reli;jon b[all-ma;;oranza tal-Maltin qeg[din madwar 30 minuta bog[od.” u l-G[awdxin. soluzzjoni . Skont Maria, l-Insara telqu e]att fil-[in

TURKIJA SIRJA

IRAN

Damasku

:ORDAN

Bagdad

Bliet ikkontrollati mill-ISIS :lied re/enti Pre]enza tal-ISIS Gvern Re;jonali tal-Kurdistan Il-[ajt li jdawwar knisja bi kliem ta’ twissija mill-estremisti I]lami/i mimli theddid biex l-Insara ma jazzardawx jid[lu

Basra

Il-{add, 17 ta’ Awwissu, 2014

A[barijiet mill-UE

L-Ewropa f’idejk Ingrid Brownrigg Opinjonista

Il-Bel;ju jesporta madwar 40% ta’ lan;as fis-sena lejn ir-Russja. Il-produtturi tal-lan;as fil-Bel;ju jinsabu m[assbin fuq il-futur tag[hom i]da l-pubbliku Bel;jan irrea;ixxa g[al dan!

L-agrikultura Ewropea milquta mis-sanzjonijiet fir-Russja! Kif kont anti/ipajt fl-artiklu tat-3 ta’ Awwissu, li ssanzjonijiet ekonomi/i li l-Unjoni Ewropea imponiet fuq irRussja, se jeffettwaw lill-Ewropa, hekk fil-fatt qed ji;ri! Ixxahar li g[adda l-UE [adet azzjoni drastika u imponiet sanzjonijiet [orox fuq ir-Russja. Dan ;ara wara li ;;arraf ajruplan tal-passi;;ieri li kien qed itir fuq l-Ukrajna u li rribelli favur ir-Russja allegatament ibbumbardjaw. Kont anti/ipajt li dawn is-sanzjonijiet se j[allu impatt negattiv filpajji]i tal-UE, min[abba l-fatt li r-Russja hi sie[eb ekonomiku importanti tal-UE. Kont anti/ipajt ukoll li rRussja mhix se tibqa’ kwieta quddiem dawn is-sanzjonijiet u se tirrea;ixxi, kif fil-fatt ;ara! B’reazzjoni g[as-sanzjonijiet, ir-Russja pprojbiet limportazzjoni ta’ [axix u frott mill-Ewropa u projbizzjoni ;enerali fuq prodotti tal-ikel mill-Istati Uniti tal-Amerika. IrRussja g[all-Ewropa hi xerrej importanti [afna tal-prodotti agrikoli. L-UE tesporta madwar 11-il biljun ewro fis-sena lejn ir-Russja. Dan ifisser li madwar 10% tal-prodotti agrikoli mibjug[a fis-swieq internazzjonali barra mill-UE, imorru proprju lejn ir-Russja. Madankollu mhux l-istess jista’ jintqal g[all-Amerika li tikkwalifika g[all-anqas minn 1% tal-prodotti agrikoli lejn ir-Russja. L-UE determinata li tg[in lill-bdiewa effettwati Hekk kif ir-Russja g[amlet il-projbizzjoni fuq il-[xejjex u l-frott mill-Ewropa, il-Kummissjoni Ewropea rrea;ixxiet mill-ewwel. Il-Kummissarju Ewropew responsabbli millAgrikultura u }vilupp Rurali Dacian Ciolos temm il-vaganzi

tieg[u biex jirritorna fi Brussell u sejja[ laqg[a immedjata tal-Ministri tal-Agrikultura tal-pajji]i membri fl-UE. Ciolos assigura li l-bdiewa Ewropej mhux se jsofru min[abba dan g[ax il-Politika Agrikola Komuni, li g[adha kemm ;iet riformata, g[all-ewwel darba tipprovdi fond apposta li g[andu joffri g[ajnuna f’ka] ta’ kri]i fis-settur agrikolu li wie[ed ma jkollux kontroll fuqu. Dan hu fond b’massimu ta’ 400 miljun ewro li jista’ jintu]a f’ka] ta’ di]astri ambjentali katastrofi/i, b[atterremot li kien laqat lir-re;jun Taljan ta’ Emilia Romagna fl-2012, u li [alla di]astru fuq is-settur agrikolu ming[ajr pre/endenza. Jista’ wkoll jintu]a f’ka] ta’ xi marda talbhejjem serja u konta;ju]a, b[alma kienet il-BSE fis-snin 90, jew kif nafuha a[jar, il-marda tal-mad cow. It-tibdil filklima wkoll, g[aliex jista’ j;ib dulluvji jew nixfa li jistg[u jeffettwaw l-agrikultura. Dawn kienu l-avvenimenti li wasslu biex jitwaqqaf dan il-fond ta’ emer;enza biex jindirizza lkri]i kurrenti. Sakemm qed nikteb dan l-artiklu, kien g[adu mhux mag[ruf jekk u kemm se jintu]a minn dan il-fond biex jg[in lill-bdiewa effettwati mid-de/i]joni tar-Russja, i]da ninsab konvinta li dan il-fond se jtaffi mit-telf finanzjarju li l-bdiewa qed jiffa//jaw. Il-Kummissjoni Ewropea waqqfet Task Force biex tanalizza l-impatt fuq kull prodott. Kelliem g[all-

Kummissjoni Ewropea, Roger Waite, meta kien qed jitkellem mal-;urnalisti fi Brussell, sostna li g[adu kmieni biex wie[ed ikun jaf pre/i]ament l-ispejje] involuti. Madankollu settur li jidher qed ikun effettwat hu dak tal[aw[ u nu/iprisk. Il-Kummissarju Ciolos fidu/ju] li l-bdiewa Ewropej huma kompetenti bi]]ejjed biex isibu swieq o[ra ;odda fejn jistg[u jesportaw il-prodotti tag[hom, sakemm ir-Russja tne[[i din il-projbizzjoni. Hekk ;ara aktar kmien din is-sena meta f’ka] separat, ir-Russja g[amlet projbizzjoni fuq la[am tal-majjal li kien ;ej mill-Ewropa. Skont Ciolos, dan ma [alliex impatt negattiv fuq is-settur g[ax il-produtturi talmajjali kienu kapa/i jisfruttaw swieq o[ra fl-Asja u rnexxielhom jimlew il-vojt li [alliet l-Istati Uniti min[abba marda li [akmet lill-majjali fil-kontinent Amerikan. Fil-fatt skont xi esperti fil-Kummissjoni Ewropea, din tista’ tkun ikkunsidrata b[ala opportunità biex il-bdiewa Ewropej jibdew jesploraw swieq o[ra b[al dak tal-Asja jew il-Lvant Nofsani biex din id-dependenza fuq ir-Russja tonqos xi ftit. Il-pubbliku jirrea;ixxi u jittie[du l-istessi Fost id-de/i]jonijiet immedjati li jridu jittie[du hemm x’se jigri mill-prodotti li kienu fi triqithom lejn ir-Russja. Meta nitkellmu fuq il-prodotti tal-ikel, hemm dejjem /erta ur;enza g[ax ilkoll nafu li l-‘[ajja’ tag[hom hi qasira u f’dinja fejn hawn il-;u[, ]gur mhux a//ettabbli li jintrema l-ikel. G[alhekk jidher li dan l-ikel jista’ jitqassam b’xejn fi skejjel, sptarijiet u /entri o[rajn li jag[mlu [idma fost il-foqra. Issuq komuni tal-Ewropa ma jifla[x g[al dan l-ammont kbir, li jista’ jwassal g[all-qerda tas-suq g[ax iwaqqa’ l-prezz talprodott u allura jirri]ulta f’telf g[all-produttur. G[alhekk ilflus tal-fond g[andhom itaffu t-telf finanzjajru lill-bidwi i]da l-prodott, jekk ikun mibjug[ fis-suq Ewropew g[andu jkun

mibjug[ bi prezz stabbli biex ma jeffettwax produtturi o[ra fis-settur li ma jesportawx lejn ir-Russja. G[alhekk li jitqassam b’xejn f’/entri fejn issir [idma so/jali, hija flopinjoni tieg[i l-a[jar soluzzjoni. Il-bidwi jkun [a l-kumpens tieg[u ming[ajr danni fuq bdiewa kompetituri o[ra fis-settur u tkun saret xi [a;a ta’ ;id mal-popolazzjoni l-aktar filb]onn. Intant, permezz ta’ din il-kri]i skoprejt li l-Bel;ju jesporta madwar 40% ta’ lan;as fis-sena lejn ir-Russja. Il-produtturi tal-lan;as fil-Bel;ju jinsabu m[assbin fuq il-futur tag[hom i]da l-pubbliku Bel;jan irrea;ixxa g[al dan! Fuq siti so/jali b[al twitter u Facebook diversi Bel;jani bdew itellg[u ritratti tag[hom, fit-terminolo;ija moderna mag[rufin b[ala stessu, jieklu lan;as Bel;jan! B’hekk il-pubbliku wa[du beda kampanja biex jippromwovi l-lan;as Bel;jan. Hi azzjoni [elwa u jkolli ng[id li mhix biss ;est simboliku g[ax mill-ewwel bdiet mew;a ta’ solidarjetà fost il-Bel;jani u o[rajn barranin li jg[ixu fil-Bel;ju u saret kwa]i moda li jittie[du ritratti jieklu l-lan;as! Insomma solidarjetà f’mument ta’ kri]i ma’ s[abna l-bdiewa, dawk li jipprovdulna l-ikel ta’ kuljum!

Fuq siti so/jali b[al twitter u Facebook diversi Bel;jani bdew itellg[u ritratti tag[hom, jieklu lan;as Bel;jan! B’hekk il-pubbliku wa[du beda kampanja biex jippromwovi l-lan;as Bel;jan.

Il-{add, 17 ta’ Awwissu, 2014

Il-Papa jibbeatifika l-martri fil-Korea t’Isfel

Il-Papa Fran;isku jidher waqt il-quddiesa tal-biera[, fi Pjazza Gwanghwamun, f’Seoul (ritratt>EPA)

Il-Papa Fran;isku, ilbiera[, i//elebra quddiesa g[all-massa f’Seoul biex jibbeatifika 124 Kattoli/i Koreani li kienu nqatlu g[all-fidi tag[hom matul is-sekli tmintax u dsatax. I/-/erimonja saret fi Pjazza Gwanghwamun, u waqt it-tielet jum ta]-]jara tal-Papa fil-Korea t’Isfel. L-avveniment kien segwit minn mijiet ta’ eluf ta’ devoti li semg[u lill-Papa jfa[[ar lil dawn il-beati ;odda talli huma kienu lesti biex jag[mlu s-sagrifi//ji kbar g[at-twemmin tag[hom. Il-Papa jinsab l-Asja g[allewwel darba mindu hu la[aq Kap tal-Kattoli/i f’Marzu tal2013. Sadanittant, il-Papa, s’issa, iltaqa’ ma’ Koreani li salvaw mit-tra;edja bil-vapurett ‘Sewol’ li kienet se[[et f’April li g[adda. Dan wara li hu, nhar il-:img[a, kien mexxa l-ewwel quddiesa g[all-pubbliku f’dan ir-re;jun. Il-Papa Fran;isku jikkonkludi l-mawra tieg[u fil-Korea t’Isfel proprju g[ada.

Internazzjonali

FIL-QOSOR Kompla l-inkwiet f’Missouri L-ISTATI UNITI: Il-Pulizija fl-Istat ta’ Missouri re;g[u ikkonfrontaw id-dimostranti mg[addbin, fost it-tensjoni kon-

tinwa li ilha g[addejja mindu ]g[a]ug[ iswed spi//a maqtul mill-pulizija fl-in[awi ta’ Ferguson. Minkejja li l-familja talmejjet talbet biex in-nies jibqg[u kalmi, id-dimostranti tefg[u il-;ebel u l-fliexken lejn il-pulizija, li, min-na[a tag[hom, irrea;ew bl-isparar tal-gass tad-dmug[ u l-pepper spray. Iddimostranti anki serqu l-o;;etti mill-istabbilimenti, bl-a[[ar inkwiet ise[[ fiz-zona ta’ [anut li deher fuq filmat li kienu [ar;u l-pulizija biex juru li r-ra;el maqtul, li kien jismu Michael Brown, kien, fil-fatt, suspettat f’attentat ta’ serq. Tensjoni u kontro-akku]i L-UKRAJNA : Il-kelliema fi Kiev qalu li l-artillerija Ukrena qerdet numru ta’ karrijiet armati Russi li kienu da[lu fit-territorji tal-Ukrajna matul il-lejl tal-:img[a u s-Sibt. Ing[ad ukoll li l-qawwiet Ukreni kienu spi//aw ‘ibbumbardjati mir-Russi’, i]da l-Gvern tar-Russja /a[ad b’mod kategoriku li l-qawwiet tieg[u setg[u infiltraw l-art tal-Ukrajna. Dan waqt li Moska qed tesprimi l-inkwiet tag[ha dwar lattivitajiet tal-Alleanza tan-NATO qrib il-fruntieri tar-Russja. Intant, Alexander Zakharchenko, li qed ja;ixxi b[ala Prim Ministru fiz-zona ta’ Donetsk (li hi kkontrollata mir-ribelli li jridu l-g[aqda mar-Russja), qal li konvoj ta’ 150 vettura u madwar 1,200 suldat kienu qed jivvja;;aw lejn l-Ukrajna talLvant u li huma kienu qrib il-fruntiera. Isibu l-immigranti ;o container IR-RENJU UNIT: Il-Pulizija ta’ Essex qed jinvestigaw issejba ta’ ‘l fuq minn tletin persuna, inklu]i t-tfal, li kienu ;o container li tni]]el minn fuq vapur fit-Tarzna ta’ Tilbury. Limmigranti kienu ;ejjin mis-sottokontinent Indjan u numru minnhom ittie[du l-isptar biex ikunu trattati g[all-effetti talhypothermia u dehydration. Kien anki ikkonfermat li tilef [ajtu ra;el li kien fost dan il-grupp ta’ immigranti. L-iskoperta ta’ dawn in-nies saret waqt li kien qed jin[att il-materjal minn fuq il-vapur li wasal f’Tilbury wara vja;; minn Zeebrugge fil-Bel;ju. L-awtoritajiet anki fittxew fl-g[exieren tal-containers l-o[ra li kienu fuq dan il-vapur biex ja//ertaw li ma kienx hemm aktar nies mag[luqin fihom. Intant, ilPulizija Britannika qed tindaga dwar ka] ta’ omi/idju u qed ting[ata l-g[ajnuna me[tie;a mill-pulizija u l-awtoritajiet filBel;ju.

Kienu spjunaw ‘fuq Kerry u Clinton’ IL-:ERMANJA: Rapporti li dehru fl-istampa :ermani]a qalu li l-membri tal-a;enzija tas-servizzi sigrieti ta’ dan ilpajji] ‘ikkollegaw’ mat-telefonati li kienu g[amlu sSegretarju tal-Istat Amerikan, John Kerry u Hillary Clinton li kienet tokkupa l-istess kariga qablu. Il-;urnal, Der Spiegel, intant, qal li l-kollegament sar bi ]ball u li r-recordings relevanti kienu inqerdu immedjatament. Rapport partikolari sostna li l-a;enzija :ermani]a kienet g[amlet tapping ta’ telefonata bis-satellita li John Kerry kien g[amel fl-2013. Mifhum ukoll li Kerry, issa, iddiskuta l-allegazzjonijiet malMinistru :ermani] g[all-Affarijiet Barranin, Frank-Walter Steinmeier. Intant, mistenni li dawn ir-rapporti jkunu embarazzanti g[all-:ermanja wara l-kontroversja li qamet min[abba l-allegazzjonijiet li a;enti sigrieti Amerikani kienu spjunaw fuq il-Kan/illier tal-:ermanja, Angela Merkel.

Il-{add, 17 ta’ Awwissu, 2014

Internazzjonali

Jinsisti g[al djalogu biex il-Libja ssalva

Ir-rappre]entant ;did tanNazzjonijiet Uniti g[al-Libja, Bernardino Leon, insista dwar il-[tie;a ur;enti g[al ftehim dwar waqfien mill-;lied f’dan il-pajji] u biex il-gruppi armati rivali jaqblu rigward djalogu ;enwin. Leon qed jippjana li j]ur Tripli mill-aktar fis u hemm ilpossibbiltà li din i]-]jara sse[[ il-;img[a d-die[la. Intant, hu qed jitlob biex il-gruppi tal;ellieda ma jisfruttawx pawsa mill-;lied potenzjali bl-iskop li jorganizzaw ru[hom a[jar minn aspett militari. Filwaqt li l-komunità internazzjonali qed tinkwieta li l-Libja riesqa eqreb ta’ gwerra /ivili totali, Leon g[andu jag[mel lalmu tieg[u biex ja[dem g[al ftehim li jirri]ulta f’waqfien mill-;lied bejn l-entitajiet armati Libjani li biddlu l-in[awi ta’ Tripli f’kamp ta’ battalja. Fil-pre]ent, il-brigati li ;ejjin minn Misurata qed jikkumbattu lill-;ellieda li huma alleati malbelt ta’ Zintan. Dawn, fil-parti kbira, huma eks ribelli li, fl2011, kienu qamu kontra rre;im tal-eks-Mexxej Libjan Muammar Gaddafi. Sadanittant, il-;lied kontinwu ta’ bejniethom wassal biex inNU u l-Gvernijiet tal-Punent jirtiraw id-diplomati tag[hom mil-Libja fost il-prospetti reali ta’ gwerra inkontrollabbli. {afna mill-;lied fil-Libja se[[ fl-in[awi tal-ajruport internazzjonali ta’ Tripli, li hu kontrollat mill-;ellieda ta’ Zintan. Il-;lied wassal biex mijiet ta’ familji jevkawaw minn djarhom u waqt li nqatlu ‘l fuq minn 200 persuna tul sensiela ta’ battalji fl-in[awi. Fl-istess [in, is-sigurtà talLibja spi//at aktar kumplikata min[abba battalja separata li g[addejja fil-belt ta’ Benghazi, lejn il-Lvant tal-pajji], u fejn alleanza ta’ eks ribelli u militanti I]lami/i qed tipprova tke//i lill-Armata minn din izzona.

Il-militanti I]lami/i jwettqu massakru ie[or fl-Iraq

Talanqas tmenin ra;el talkomunità Yazidi spi//aw immassakrati ta[t idejn il-militanti tal-Grupp Stat I]lamiku (IS) u wara li l-vittmi kienu ng[ataw ultimatum biex jikkonvertu g[all-I]lam jekk riedu li jsalvaw [ajjithom. Il-massakru se[[ fil-villa;; ta’ Kawju, fit-Tramuntana talIraq, u fost ir-rapporti li l-militanti anki [atfu numru ta’ tfal u nisa mill-istess in[awi. L-atro/itajiet tal-IS kontra lminoranzi li mhumiex Musulmani Sunniti – u li jinkludu l-Kristjani – jidhru li m’g[andhomx tmiem fl-Iraq. Dan waqt li l-militanti tal-IS iffurmaw Kalifat mit-territorju li [atfu u okkupaw fis-Sirja u fir-re;juni Iraqin tatTramuntana. Intant, rapporti aktar tard qalu li drone tal-Istati Uniti qered ]ew; trakkijiet li kien mimli bil-militanti tal-IS li jing[ad li [adu sehem fla[[ar massakru. Ing[ad ukoll li ajruplani tal-gwerra kkon/entraw l-attakki fuq ilpo]izzjonijiet tal-militanti I]lami/i f’Mosul, i]da r-rapporti ma spe/ifikawx jekk lajruplani kinux Amerikani inkella tal-Gvern Iraqi.

Ing[ad ukoll li l-Yazidi li kienu residenti f’Kawju u xi villa;;i o[ra, qabel, kienu ng[ataw il-garanziji millawtoritajiet fil-villa;;i Musulmani Sunniti tal-istess zona li huma kellhom jing[ataw il-protezzjoni xierqa. Madankollu jidher li dawn l-awtoritajiet ma setg[ux i]ommu kelmthom ladarba lmilitanti tal-Istat I]lamiku dde/idew li jattakkaw li/-/ivili Yazidi fl-in[awi spe/ifi/i. L-a[[ar rapporti, imbag[ad, indikaw li t-tfal u n-nies li n[atfu mill-;ellieda tal-Istat I]lamiku ttie[du lejn il-belt ta’ Tal Afar, li tipprovdi ba]i ewlenija g[all-istess militanti. Il-Kristjani li qed jg[ixu flIraq ukoll huma ta[t theddida diretta mill-militanti tal-Istat I]lamiku u meta huma, b[alissa, qed ja[arbu bl-eluf millin[awi li kapa/i jkunu dalwaqt okkupati mill-istess ;ellieda fanati/i li, fl-a[[ar jiem, kienu qed javvanzaw fid-direzzjoni ta’ Bagdad. Hu kkalkulat li mal-1.2 miljun Iraqi spi//aw [arbu minn djarhom biex ma jisfawx huma wkoll vittmi talvjolenza li qed iwettaq ilgrupp Stat I]lamiku.

Membri tal-komunità Yazidi jaqsmu mill-Iraq lejn is-Sirja biex ja[arbu mill-atro/itajiet li qed iwettqu l-militanti tal-moviment Stat I]lamiku. (ritratt> EPA)

Dan waqt li komunitajiet s[a[ ta’ Kristjani u Yazidi kienu m;ieg[la jabbandunaw ir-re;juni tal-Iraq lejn itTramuntana, u meta l-istess destin kellu jmiss lill-Iraqin Xiti li l-militanti Sunniti ma jqisuhomx b[ala l-’vera Musulmani’.

Intant, xi mexxejja talminoranza Musulmana Sunnita qalu li jistg[u ja[dmu kontra l-militanti tal-IS, b’koperazzjoni mal-Prim Ministru ;did tal-Iraq, Haider al-Abadi, li hu fid-dmir li j;ib lura l-ordni u l-istabbiltà f’pajji]u.

Il-{add, 17 ta’ Awwissu, 2014

Internazzjonali

L-Asja g[andha tkun ‘l-akbar sfida missjunarja’ g[all-Papa Fran;isku Proprju sbatax-il xahar mindu kien ikkonfermat Kap tal-Kattoli/i tad-dinja, il-Papa Fran;isku qed jiffa//ja l-isfida tal-Asja u fejn qed i[ejji g[al sensiela ta’ vja;;i fit-tul – filpre]ent u fix-xhur li ;ejjin – biex jag[mel il-kura;; lillKattoli/i fid-diversi pajji]i ta’ dan il-kontinent. Dan meta l-Asja qed tipprovdi l-akbar impenn missjunarju g[all-Knisja Kattolika fis-seklu wie[ed u g[oxrin, u li hu rifless bl-ewwel mawra ta’ Fran;isku f’dan il-kontinent partikolari li hu wkoll laktar wie[ed ‘iffullat bin-nies’ fid-dinja. G[alkemm tlieta fil-mija biss tal-Kattoli/i tad-dinja huma residenti fl-Asja, hu minnu li, din is-sena, ;ew mg[ammdin aktar Kattoli/i f’dan il-kontinent, milli kien il-ka] fl-Ewropa – u skont listatistika li pprovda lVatikan. Intant, il-Papa Fran;isku g[ada jikkonkludi vja;; ta’ [amest ijiem fil-Korea t’Isfel; pajji] fejn l-ammont talKattoli/i kiber u sploda b’mod impressjonanti tul dawn la[[ar erbg[in sena. Il-komunità tal-Kattoli/i filKorea t’Isfel ]viluppat minn tnejn g[al [dax fil-mija talpopolazzjoni u dan hu fattur sorprendenti fi Stat fejn ilBuddi]mu g[adu qawwi daqs qatt qabel u fejn il-ma;;oranza ta]-]g[a]ag[ Koreani m’g[andhom l-ebda sens ta’ devozzjoni (reli;ju]a). Fl-istess [in, il-Koreani Kattoli/i, fil-parti kbira, g[andhom livell g[oli ta’ edukazzjoni, minbarra li jiffurmaw parti sinifikanti tal-elit politiku f’pajji]hom. L-avvenimenti tal-Papa filKorea t’Isfel s’issa inkludew il-beatifikazzjoni (f’Seoul) ta’ grupp ta’ martri Koreani li kienu mietu g[all-fidi

Kattolika, fis-seklu tmintax. Avveniment ie[or interessanti, imbag[ad, hi l-laqg[a tallum, li wkoll issir f’Seoul, bejn ilPapa u eluf ta’ Kattoli/i ]g[a]ag[ li ;ejjin minn 23 pajji]i Asjati/i differenti, waqt il-Festival g[a]-}g[a]ag[ Kattoli/i (Asian Youth Day). Minkejja li n-numru ta’ dawn i]-]g[a]ag[ g[andu jkun ferm anqas mill-miljuni li, issena l-o[ra, attendew i]-]jara trijonfali tal-Papa f’Rio de Janeiro (fil-Bra]il) g[all-Jum Dinji ta]-}g[a]ag[, is-sinifikat tal-avveniment fil-Korea t’Isfel ma jistax ikun injorat. Filwaqt li l-Korea ta’ Fuq /a[det l-istedina spe/ifika li ntbag[tet ‘lill-Kattoli/i fit-territorji tag[ha (jekk stess dawn je]istu)’, mistennija attendenza numeru]a mill-membri talKnisja Kattolika Patrijottika ta/-?ina waqt l-Asian Youth Day li tikkonkludi b’quddiesa. Il-Papa Fran;isku kien ikkonfermat Kap tal-Kattoli/i fl-istess ;img[a meta Xi Jinping kien [a r-riedni ta/?ina b[ala President. Il-Papa, dakinhar, kien bag[at messa;; ta’ kongratulazzjoni personali li Xi Jinping u bilPresident ?ini] iwie;eb b’mod formali. Dan minkejja li r-relazzjonijiet uffi/jali bejn il-Knisja Kattolika u /-?ina huma ’l bog[od minn livell sodisfa/enti – almenu g[allVatikan – u meta din is-sitwazzjoni ilha hekk mill-1950. Sadanittant, il-fattur li jiddistingwi l-Kattoli/i]mu filKorea t’Isfel mill-kulturi lo[rajn tal-Asja hu li l-Koreani ma stennewx biex jaslu pajji]hom il-missjunarji barranin qabel huma bdew jikkonvertu g[at-twemmin partikolari. Hu minnu wkoll li lKoreani iffurmaw il-knisja tag[hom wara li saru jafu dwar ‘il-fidi barranija’ li l-

Il-President tal-Korea t’Isfel, Park Geun-Hye, tmexxi lill-Papa Fran;isku lejn il-’Blue House’ Presidenzjali ftit wara l-wasla tieg[u f’Seoul (ritratt> EPA)

qassis :i]wita Taljan, Matteo Ricci, kien introdu/a fi/-?ina, fis-seklu sbatax. Dan il:i]wita introdu/a wkoll ilkartografija stil tal-Punent u lmatematika fi/-?ina, bl-istatwa tieg[u tibqa’ sal-lum prominenti fil-kumpless talKatidral Kattoliku, f’Beijing. Il-Papa Fran;isku hu lewwel :i]wita li qatt kien elett Papa. Intant, hu dejjem iddispja/ih mill-fatt li, fi ]mienu b[ala novizz, ma setax jivvja;;a lejn l-Asja biex jag[mel ix-xog[ol ta’ missjunarju u wara li hu kien

lesta t-ta[ri; g[al qassis, flAr;entina. Ma je]istu l-ebda pjani biex il-Papa Fran;isku j]ur iz-zona demilitarizzata li g[adha tissepara lill-Korea t’Isfel u lKorea ta’ Fuq mindu l-gwerra ta’ bejniethom intemmet, fl1953, bl-iffirmar ta’ armistizju u mhux bi ftehim g[all-pa/i. Madankollu – u l-istess b[alma hu kien g[amel waqt i]-]jara tieg[u fl-Art Imqaddsa aktar kmieni fissena – il-Papa Fran;isku, g[ada, se jag[mel appell qawwi g[al pa/i u rikon/iljaz-

zjoni waqt il-quddiesa finali tieg[u li ssir fil-Katidral ta’ Myeong-dong, f’Seoul, u qabel hu jirritorna Ruma. Intant, il-Papa qed ja[seb biex i]ur is-Sri Lanka f’Jannar, b’impenn importanti ie[or ikun i]-]jara li hu irid jag[mel fil-Filippini – eks kolonja ta’ Spanja u fejn ilma;;oranza tar-residenti huma Kattoli/i. Mifhum ukoll li hemm il-pjani biex il-Papa j]ur il-:appun, minkejja li 0.5 fil-mija biss tal-:appuni]i huma membri tal-Knisja tieg[u.

Il-{add, 17 ta’ Awwissu, 2014

:img[a bir-ritratti

Dawl f’lejla mdallma (Ritratti: Joseph Galea)

Nhar it-Tlieta li g[adda filg[axija u tul il-lejl, kellu jkun id-dawl naturali tal-qamar kwinta li jdawwal il-Port il-Kbir hekk kif il-g]ejjer Maltin spi//aw bla ener;ija elettrika wara splu]joni fi/-/entru tad-distribuzzjoni tal-Marsa li waqqfet g[alkollox l-operat tal-power stations tal-Marsa u ta’ Delimara.

U[ud g[a]lu li jkomplu jistadu tard filg[axija meg[juna minn xi tubu jew b’karozza mixg[ula kif jixhed dan ir-ritratt fl-in[awi ta’ Ta[t i]-}iemel fil-Belt.

Il-{add, 17 ta’ Awwissu, 2014

Editorjal

Xi ntqal din il-;img[a

“Il-Partit Laburista qed jag[mel il-bidla li l-poplu vvota g[aliha^”

Marlene Farrugia, Deputat Laburista, The Malta Independent, 11 ta’ Awwissu “Ta[t il-Labour nag[mlu li rridu.” In-Nazzjon tikkwota sorsi dwar dawk

li qalu ]ew; pri;unieri li kienu fuq prison leave u spi//aw fis-sakra waqt il-festa ta’ San Gejtanu tal-{amrun, In-Nazzjon, 12 ta’ Awwissu “Joseph Muscat does what he thinks he can get away with rather than what is appropriate.”

Ivan Fenech, Opinjonist, The Times of Malta, 12 ta’ Awwissu

“There is something Sai Mizzi (Konrad Mizzi’s wife) has to pay for: linen and pillow.” Eddie Aquilina, The Times of Malta, 12 ta’ Awwissu “A man is accusing two police officers of wrongly arresting and charging him simply because the person who filed the complaint against him was former Labour MEP Joseph Cuschieri.”

The Times of Malta, 12 ta’ Awwissu

“Sliema residents furious at lack of progress in solving crime spike.”

Residenti Slimi]i f’laqg[a malMinistru tal-Intern Manuel Mallia, The Malta Independent, 12 ta’ Awwissu

“This Ministerial behaviour is completely unorthodox and utterly unacceptable. Negotiations should only start after the preferred bidder is chosen by the evaluating committee and publicly announced – giving the chance to other bidders to challenge the decision. Moreover such negotiations should never be carried out by the politician responsible for the sector, but with the evaluating committee that should, presumably, include more experts than party hacks.”

Michael Falzon, maltatoday.com.mt, 12 ta’ Awwissu

“My grandfather spends hours at the window watching people’s movements.”

Qarib ta’ koppja Slimi]a dwar il-mew;a ta’ serq minn kriminali f’Tas-Sliema, The Times of Malta, 14 ta’ Awwissu

“For many of us Maltese this was a trip down the dark memory lanes of the 1980s. There you are August 2014. No electricity, no water, no internet.”

Paul Fenech, Kunsillier Kunsill Lokali Swieqi, The Times of Malta, 14 ta’ Awwissu

“Il-produzzjoni industrijali ni]let bi kwa]i 4%...il-Gre/ja biss ag[ar minn Malta fost il-pajji]i tal-UE.”

In-Nazzjon jikkwota statistika mill-Eurostat, 14 ta’ Awwissu

Gvern li j[allik fid-dlam

Hu veru l-ka] li nhar it-Tlieta li g[adda filg[axija, ilpoplu Malti u G[awdxi t[alla g[al sig[at twal fid-dlam! Imma mhux qed nirreferu g[ad-dlam /appa li kien ikkaw]at ka;un ta’ [sarat li ]viluppaw fil-power station ta’ Delimara u li kka;unaw [sarat fis-substation talMarsa. Qeg[din nirreferu g[all-mod kif dan il-Gvern Laburista mmexxi minn Joseph Muscat qieg[ed i[alli wkoll lill-poplu Malti fid-dlam dwar dak kollu li g[andu dritt ikun jaf.

Id-dritt g[all-informazzjoni huwa fundamentali Id-dritt g[all-informazzjoni huwa ta’ importanza fundamentali f’so/jetà demokratika u /ivilizzata. Huwa wkoll parti mid-dritt fundamentali tal-libertà tal-espressjoni kif inhuwa garantit mill-Konvenzjoni Ewropea li Malta hija firmatorja. I]da dawn l-a[[ar 17-il xahar ta’ Gvern Laburista, rajna kif il-poplu Malti u daqstant ie[or il-mezzi ta’ komunikazzjoni qeg[din ikunu m/a[[da mill-Gvern milli jfornihom b’informazzjoni fuq diversi temi jew kwistjonijiet li huma ta’ interess nazzjonali u li l-pubbliku, bi dritt g[andu jkun jaf. {idma sigrieta u poplu fid-dlam Il-Gvern ta’ Muscat waqt li qieg[ed i[alli lill-poplu fiddlam, qieg[ed ja[dem b’segretezza b’tali mod li mhux biss ma jag[tix l-informazzjoni mitluba bi dritt i]da jag[mel ag[ar minn hekk. G[andna Gvern li jiffirma f’isem il-poplu diversi ftehimiet, u ja[bi mill-poplu dak li jkun da[al g[alih! Hemm diversi e]empji. Dawn li ;ejjin huma biss u[ud minnhom: • Kellna Ministru tal-Gvern, il-Ministru Manuel Mallia, li dan l-a[[ar qal li mhux fl-interess tal-poplu li jkun ippubblikat il-kuntratt li l-Gvern Laburista ffirma malkumpanija Henley & Partners. Kumpanija li rappre]entanti tag[ha ltaqg[u mal-Partit Laburista qabel l-a[[ar elezzjoni ;enerali, u li g[andha rabtiet mill-qrib ma’ kumpanija o[ra li tispe/jalizza f’g[ajnuna li ting[ata lillpartiti politi/i fi ]minijiet ta’ kampanji elettorali. • G[andna l-ftehim li l-Gvern Laburista la[aq malGvern ?ini] dwar ix-xiri parzjali tal-Korporazzjoni Enemalta minn kumpanija statali ?ini]a. Il-Prim Ministru jmur i/-?ina g[all-iffirmar tal-ftehim, imma ja[bih lillOppo]izzjoni, ma jressqux quddiem il-Parlament u jostor id-dettalji tieg[u mill-poplu. • G[andna mill-;did lill-Ministru Manuel Mallia li jiffirma Memorandum of Understanding mal-Gvern Libjan, u ma jippubblikahx. Illum f’Malta qeg[din jitwasslu pazjenti Libjani u jmutu f’pajji]na kif ]velat din il-gazzetta b[al-lum ;img[a, u l-Gvern jibqa’ ja[bi l-identità ta’ dawn il-pazjenti feruti fil-;lied li hemm fil-Libja.

• G[andna Ministru ie[or tal-Gvern Laburista, ilMinistru Joe Mizzi li jmur kontra klawsola tal-Espressjoni ta’ Interess dwar min se jipprovdi s-servizz pubbliku. IlMinistru Mizzi jg[id li mar Spanja biex jivverifika dak li ddikjarat kumpanija Spanjola interessata, u proprju nhar lErbg[a li g[adda, il-Ministru Mizzi [abbar li se jibda jinnegozja ma’ din il-kumpanija uffi/jalment. I]da l-Ministru Mizzi [alla lill-poplu fid-dlam dwar l-interessi li kellu fi]]jara g[and il-kumpanija Autobuses de Leon. • Kellna l-kuntratt ta’ mart il-Ministru Konrad Mizzi – salarju bil-perka//i li jla[[qu t-13,000 ewro, bil-Prim Ministru baqa’ jostru kemm jifla[ sakemm imbag[ad manuvra li pprova jag[mel fi/-?ina swietlu ag[ar g[ax intervista li tat mart il-Ministru Konrad Mizzi kienet il-bidu biex dan il-kuntratt ta’ impjieg jara d-dawl, u li minnu [ar;et i/-/ifra skandalu]a li qed tit[allas mart Ministru, kontra kull etika politika, minn fuq dahar il-poplu. • Kellna wkoll il-kuntratt ta’ 60,000 ewro mog[ti lissie[ba fin-negozju ta’ mart il-Prim Ministru, bil-Gvern g[adu jirrifjuta li jippubblikah. Hemm numru ta’ ka]i o[ra fejn il-Gvern l-ewwel jg[id mod u mbag[ad iben;el mod ie[or. B[al fil-ka] ta’ dak kollu li kien jikkon/erna lil Martin Galea, fejn il-Prim Ministru Muscat l-ewwel qal li ma kienx ma[tuf, u wara jumejn qal li kien in[ataf. B[al fil-ka] li se[[ dil-;img[a, bil-Ministru Evarist Bartolo u l-uffi/jali tal-Ministeru talEdukazzjoni jag[tu ver]jonijiet differenti dwar l-interess ‘fqir’ li wrew i]-]g[a]ag[ g[al inizjattiva dwar l-impjiegi ffinanzjata mill-UE. Politika u kultura tas-segretezza Joseph Muscat mill-Oppo]izzjoni tela’ bl-g[ajta favur it-trasparenza u l-kontabbiltà fit-tmexxija. Illum, Joseph Muscat mis-si;;u tal-poter qed jispara lejn kliemu stess u qed i;ibu ma jiswa xejn!

Joseph Muscat tajjeb li jiftakar li gvernijiet isibu posthom fit-tmexxija g[ax jele;;uhom i/-/ittadini. U g[aldaqstant Gvern jitla’ biex imexxi grazzi g[as-sehem ta/-/ittadini. G[alhekk kull informazzjoni li l-Gvern ikollu ri]ultat ta’ ftehim jew b’mezz ie[or, b’xi mod dejjem hi fl-interess ta/-/ittadin, u g[alhekk il-poplu g[andu dritt li jkun jaf g[aliex ittie[du /erti de/i]jonijiet, fiex jikkonsisti ftehim li jkun g[amel il-Gvern, u kif se jitwettaq. I]da meta jkun hemm Gvern, b[al dak li qieg[ed imexxi Joseph Muscat li qieg[ed jo[loq ‘stat fqir u nieqes mill-informazzjoni ta’ interess nazzjonali’, mhu xejn mistenni aktar minnu g[ajr tmexxija aktar sigrieta, arbitrarja li tkompli to[loq nuqqas kbir ta’ kredibbiltà, kontabbiltà u trasparenza. Li gvern jibqa’ j]omm informazzjoni kunfidenzjali forsi huwa l-ewwel sinjal ta’ gvern li qed i[oss supremazija u jiddistakka ru[u mill-poplu.

media.link communications, Triq Herbert Ganado, Tal-Pietà 1450 Korrispondenza> mument@media.link.com.mt Editur> Roderick Agius, tel. 25965263 • email> roderick.agius@media.link.com.mt Reklamar> advertising@media.link.com.mt Stampata> Progress Press, l-Imrie[el

Il-{add, 17 ta’ Awwissu, 2014

Opinjoni

RI{ TA’ SIEG{A

:unju – Di/embru 1980 – Jag[lqu l-isptarijiet tas-sorijiet Michael Falzon Opinjonist

It-tobba u l-ispe/jalisti li ma setg[ux ikomplu ja[dmu l-Isptar San Luqa min[abba l-kwistjoni mat-tobba… dawn kienu g[adhom jag[mlu operazzjonijiet fi]-]ew; sptarijiet privati u g[alhekk dawn kienu qishom xewka f’dahar il-kbir gvern So/jalista Mintoffjan

Li;i dwar l-isptarijiet privati F’Marzu 1980, il-gvern ta’ Mintoff g[adda li;i li permezz tag[ha l-isptarijiet privati kellhom japplikaw g[al li/enzja biex ikunu jistg[u ja[dmu u b[ala kundizzjoni g[all-[ru; tal-li/enzja, il-Gvern kien [a g[alih id-dritt li jing[ata nofs il-fa/ilitajiet fl-isptarijiet privati biex jintu]aw mill-pazjenti fis-sistema tas-sa[[a tal-istat. Fil-verità, dak i]-]mien l-isptarijiet f’Bighi u fl-Imtarfa li kienu [allew warajhom is-servizzi Ingli]i kienu g[adhom f’kundizzjoni li setg[u ;ew adattati g[all-u]u mill-Gvern Malti bi ftit spejje]. B’hekk kien isolvi l-problema ta’ nuqqas ta’ sodod jekk din il-problema veru kienet te]isti. I]da dawn

kienu spi//aw jintu]aw skejjel meta ma kinux mibnija u attrezzati g[al dak l-iskop. L-iskop wara din il-li;i, madankollu kien [afna aktar malizzju] milli kien jidher. Dak i]-]mien sptarijiet privati kien hawn tnejn – dak ta’ Santa Katerina, f’{’Attard u l-Isptar Zammit Clapp, hekk imsejja[ tal-Blue Sisters f’San :iljan. It-tnejn kienu sptarijiet immexxija minn sorijiet. Dak ta’ Santa Katerina kien proprjetà tal-Ordni Dumnikana u kien immexxi mis-sorijiet Dumnikani filwaqt li l-Blue Sisters filfatt kien ing[ata b’donazzjoni lill-poplu Malti mis-sinjura Zammit Clapp. Il-Gvern kien a//etta din id-donazzjoni b’numru ta’ kundizzjonijiet fosthom li: ‘il-bini u l-art ta’ madwaru g[andu jissejja[ l-Isptar Zammit Clapp u g[andu jitgawda g[alkollox u g[al dejjem mis-sorijiet mag[rufin b[ala l-Kumpanija ]-}g[ira ta’ Marija li g[andhom ju]awh g[al dejjem b[ala sptar.’ I]da l-imma kienet li t-tobba u l-ispe/jalisti li ma setg[ux ikomplu ja[dmu l-Isptar San Luqa min[abba l-kwistjoni mat-tobba, kienu g[adhom jag[mlu operazzjonijiet f’dawn i]-]ew; sptarijiet u g[alhekk dawn kienu qishom xewka f’dahar il-kbir gvern So/jalista Mintoffjan.

Jiskatta l-b]onn tal-li/enzja Il-li;i kienet tistipula li l-b]onn tal-li/enzja kellu jibda mill-1 ta’ Lulju biex ikun hemm ]mien bi]]ejjed biex wie[ed japplika u jadatta g[as-sistema l-;dida. Is-sorijiet Dumnikani mill-ewwel idde/idew li jag[lqu lIsptar Santa Katerina, bil-bini jibda jintu]a b[ala dar g[allanzjani, kif g[adu sal-lum. Kumbinazzjoni f’Mejju 1980 kelli b]onn operazzjoni ]g[ira – intervent kirur;iku minuri, u Frank Portelli, li kien [abib personali tieg[i minn ]mien lUniversità, kien [a [sieb biex dan l-intervent isir fl-Isptar Santa Katerina, proprju ftit ;img[at, jekk mhux ;ranet, qabel ma g[alaq. Is-sorijiet tal-Blue Sisters, 12 b’kollox – tmienja barranin u erba’ Maltin – kienu obbligati bil-kundizzjoni tad-donazzjoni li ju]aw il-post b[ala sptar u [assew li ma kellhomx

Is-sorijiet tal-Blue Sisters, 12 b’kollox – tmienja barranin u erba’ Maltin ma kinux a//ettaw il-kundizzjonijiet imposti fuqhom mill-Gvern So/jalista ta’ Mintoff

(1)

ja//ettaw kundizzjonijiet li jibdlu l-iskop ori;inali ta’ min kien waqqaf l-isptar bi flusu. G[alhekk bdiet gwerra legali biex jirre]istu l-li;i kif saret. Il-Gvern ried ukoll li s-sorijiet isiru impjegati tal-gvern. Il-Gvern kien bag[at g[as-superjura tal-Ordni, Sister Luigi Duncan, biex tiffirma d-dokumenti li permezz tag[hom i//edi l-isptar lill-Gvern. Din assolutament ma riditx tilg[ab il-log[ba li Mintoff ippretendieha tilg[ab u talbet li ting[ata li/enzja ming[and il-Gvern ming[ajr il-kundizzjonijiet li kienu effettivament i;ibu l-isptar ta[t il-kontroll dirett tal-Gvern. Din it-talba kienet ;iet rifjutata. Is-sorijiet jid[lu l-Qorti Is-sorijiet imbag[ad talbu lill-Qorti biex to[ro; mandat kontra l-Ministru tas-Sa[[a ?ensu Moran, biex ma t[allihx jersaq lejn l-isptar u ma jie[u ebda azzjoni li ]]omm lis-sorijiet milli jkomplu jamministraw l-isptar bil-libertà u ming[ajr xkiel. Il-Qorti laqg[et it-talba tas-sorijiet u [are; ilmandat kontra l-Gvern. Kien imbag[ad il-Gvern li feta[ kaw]a kontra s-sorijiet li fiha talab lill-Qorti tiddikjara li darba s-sorijiet irrifjutaw li j[addmu l-isptar bil-kundizzjonijiet li g[amlilhom il-Gvern, id-dritt tal-u]u tal-Isptar Zammit Clapp u l-artijiet ta’ madwaru kien spi//a u g[alhekk l-isptar kellu jg[addi g[and ilGvern. Il-Gvern talab ukoll li l-isptar kellu jg[addi f’idejh sal-a[[ar ta’ :unju g[aliex altrimenti wara dik id-data l-isptar kien se jkollu jag[laq g[ax ma kellux li/enzja. L-avukat tas-sorijiet, Giovanni Bonello, ma o;;ezzjonax g[at-talba tal-Gvern li l-ka] jinstema b’ur;enza u din it-talba ntlaqg[et mill-Im[allef Herrera. Fi ftit kliem, l-argument li g[amel Giovanni Bonello f’isem is-sorijiet kien li l-kundizzjoni li g[amel il-Gvern g[all-[ru; tal-li/enzja kien ultra vires u l-Ministru ma kellu ebda dritt jag[milha g[ax ma setax fil-li/enzja jag[mel kundizzjonijiet li jmorru oltre l-iskop tal-li;i li tag[tih id-dritt li jo[ro; il-li/enzja. Din il-kundizzjoni, sostna Bonello, kienet tikser ukoll id-dritt tal-proprjetà skont il-Kostituzzjoni billi din il-kundizzjoni kienet effettivament qed tag[ti d-dritt lillMinistru li jie[u proprjetà b[ala parti mil-kundizzjonijiet talli/enzja, [a;a li kienet tfisser li ma kienx se jag[ti kumpens adegwat lil min se titte[idlu l-proprjetà. Qamet kwistjoni preliminari g[ax l-avukat tal-Gvern sostna li jekk hemm allegat ksur tal-Kostituzzjoni dan g[andu jkun is-su;;ett ta’ kaw]a separata fil-Qorti Kostituzzjonali. Ming[ajr ma noqg[od nid[ol f’dawn l-intri//i legali, ng[id biss li dawn it-talbiet preliminari tal-Gvern ma kinux intlaqg[u mill-Im[allef Herrera u l-kaw]a kellha tkompli. Is-smig[ tal-appell

Meta dde/ieda dwar il-merti tal-kaw]a b’sentenza mog[tija fis-26 ta’ :unju 1980, l-Im[allef Herrera qatag[ha li s-sorijiet kellhom ra;un u l-Gvern tilef il-kaw]a. L-g[ada, il-Gvern appella b’ur;enza minn din is-sentenza u s-smig[ ta’ dan l-appell kellu jwassal g[al /irkostanza unika fl-istorja tal-Qrati Maltin. Fil-Qorti tal-Appell kien hemm l-Im[allfin J.J. Cremona, Fortunato Mizzi u Oliver Gulia li f’[in minnhom waqt issmig[ tal-kaw]a, kienu stiednu li]-]ew; na[at biex i[arsu lejn il-provvedimenti tal-li;i dwar l-u]ufrutt. L-avukat tal-Gvern [a l-imbekkata u qajjem il-punt li ssorijiet ma kinux proprjetarji tal-isptar i]da kienu sempli/iment igawdu l-u]ufrutt. Fl-istess [in, il-Gvern feta[ kaw]a o[ra kontra s-sorijiet ibba]ata fuq il-kwistjoni talu]ufrutt u f’sentenza ta’ 20 pa;na mog[tija fl-10 ta’ Ottubru l-Im[allef Schembri qatag[ha li d-dritt tas-sorijiet kien wie[ed ta’ u]ufrutt u kellu jkun regolat bil-li;i dwar lu]ufrutt. Meta ;ara hekk, Frank Portelli kiteb ittra f’The Sunday Times tas-26 ta’ Ottubru 1980 li kienet tg[id hekk: ‘Professor J.J. Cremona, the Chief Justice has already suggested in open Court, which legal course Government should take against the Blue Sisters. In my opinion, he should not now sit in judgement over the appeal case.’ Forsi ming[ajr ma jaf, Frank Portelli kien feta[ il-proverbjali kaxxa ta’ Pandora.

Il-{add, 17 ta’ Awwissu, 2014

Opinjoni

Apokalissi fuq l-g[atba? {sibijiet u paniku fil-g]ejjer Maltin L-Ebola

Karmenu Farrugia Opinjonist

Hemm b]onn li jkun hemm min kapa/i jo[loq pjan li fuqu jkun hemm waqfien mill-;lied. Nemmen li l-Ewropa g[andha tkun fuq quddiem ta’ dan l-isforz u Malta b[ala stat Ewropew fil-Mediterran li g[andu relazzjonijiet tajbin ma]-]ew; na[at g[andha tkun fuq quddiem nett.

:rajja li qabdet lil [afna Maltin, kif jg[idu bl-Ingli] by the short and currlies, hija dik dwar il-marda talEbola. Rapporti dwar din il-marda li re;g[et faqqg[et flAfrika tal-Punent; marda li tinfirex b’kuntati mal-fluwidi tal-;isem u li g[andha mortalità ta’ bejn 50 u 90 filmija. Hija naturali li jkun hawn bi]a’, i]da meta wie[ed jaqra xi nkiteb fil-media elettronika l-impressjoni li jie[u hija li donnu pajji]na se ji;i devastat minn din ilmarda qerrieda ;ejja mill-Afrika. Però nirra;unaw ftit, din il-marda tinsab fl-Afrika talPunent, u biex tinfirex f’pajji]na jrid ikollna d[ul minn persuni ;ejjin minn hemmhekk. Issa billi ma hemmx titjiriet diretti, min jid[ol f’pajji]na jrid ju]a konnessjonijiet ma’ ajruporti barranin fejn di;à po;;ew mi]uri strin;enti. Forsi l-aktar argument li ma jwassalx kien dak li l-immigranti jistg[u jda[[lu din il-marda. Apparti li bosta minn dawn ;ejjin mil-Lvant tal-Afrika, fi klima fejn dawn it-tipi ta’ mikrobi ftit li xejn ji]viluppaw, jekk jinzerta g[all-argument immigrant minNi;erja jaqsam g[al Malta minn pajji]u, irid mhux biss jg[addi minn numru ta’ fruntieri u zoni mifnija bilgwerer i]da wkoll l-akbar de]ert li hawn fid-dinja, dak tas-Sahara u l-ba[ar bejn Malta u l-Afrika ta’ Fuq. Billi l-virus idum 21 ;urnata biex jo[ro;, dan il-vja;;atur, dejjem jekk ikun il-ka], jil[aq mhux biss imut sakemm jasal hawn imma aktarx jinfetta u jwassal g[all-mewt lil dawk kollha ta’ mieg[u. Wisq nib]a’ li min qed jifrex dawn il-qlajjiet g[andu skopijiet aktarx razzisti u g[alhekk na[seb li b[ala poplu rridu nuru aktar sens komun. Il-Lvant Nofsani Il-;rajjiet li qed ise[[u f’dan ir-re;jun, ukoll qed jo[olqu apprensjoni. Barra minn hekk jidher li huma bosta n-nies li jemmnu u donnhom iridu jsibu rabta ma’ dawn il-;rajjiet u l-hekk imsejja[ Apokalissi, spe/jalment fejn jid[lu l-konflitti f’Gaza u l-Iraq. Nibda b’Gaza. Dan it-territorju Palestinjan g[andu ]ew; sfortuni. L-ewwel li huwa mmexxi mill-{amas u ttieni li jinsab ta[t imblokk ekonomiku min-na[a talI]raeljani. Ir-ri]ultat huwa [olqien ta’ ;enerazzjonijiet s[a[ b’opportunitajiet mitlufa u lesti li jaqg[u fin-nasba

L-azzjoni tal-mist[ija kontra l-Insara fl-Iraq ;abet il-kundanna mid-dinja kollha. I]da f’pajji]na, la l-istat u lanqas il-Knisja ma tkellmu.

Il-marda tal-Ebola tinsab fl-Afrika tal-Punent, u biex tinfirex f’pajji]na jrid ikollna d[ul minn persuni ;ejjin minn hemmhekk. Issa billi ma hemmx titjiriet diretti, min jid[ol f’pajji]na jrid ju]a konnessjonijiet ma’ ajruporti barranin fejn di;à po;;ew mi]uri strin;enti.

tal-estremi]mu. M’iniex se nid[ol fid-dettall ta’ x’wassal g[al din il-kri]i, il-[tif u l-qtil ta]-]g[a]ag[ I]raeljani u ]-]ag[]ug[ Palestinjan, l-isparar tal-missili u lbrutalità fuq i]-]ew; na[at. Kien hemm min kiteb qabli. Li hu ]gur hu li llum il-poplu I]raeljan jinsab ta[t theddida ta’ attakki terroristi/i u l-poplu Palestinjan f’Gaza qieg[ed jara mewt, qerda u aktar tbatija. Hemm b]onn li jkun hemm min kapa/i jo[loq pjan li fuqu jkun hemm waqfien mill-;lied. Nemmen li lEwropa g[andha tkun fuq quddiem ta’ dan l-isforz u Malta b[ala stat Ewropew fil-Mediterran li g[andu relazzjonijiet tajbin ma]-]ew; na[at g[andha tkun fuq quddiem nett. Ma ninsewx il-[idma li l-mibki President Emeritu Guido de Marco wettaq f’dan ir-rigward. :rajja o[ra tra;ika hija l-qerda tal-komunità Nisranija f’Mosul u fil-kumplament tat-Tramuntana tal-Iraq – komunità li ilha hemm kwa]i 2,000 sena. Id-de/i]joni tal-grupp ISIS (Stat I]lamiku tas-Sirja u l-Iraq) li j;ieg[el lill-Insara jag[]lu jew jitilqu l-fidi inkella jinqatlu, wasslet biex eluf telqu minn din il-belt u minn bliet o[rajn. Warajhom [allew renju ta’ terrur u barbari]mu hekk kif il-persekuturi tag[hom issa daru g[al moskej mibnija fuq oqbra tal-profeti, in-nisa li jridu jilbsu l-velu u kull min ma joqg[odx fl-a;enda dejqa u barbara tag[hom. Din l-azzjoni tal-mist[ija ;abet il-kundanna mid-dinja kollha u rajna sa[ansitra fl-Iraq Musulmani jo[or;u fittoroq b’solidarjetà mal-Insara. I]da f’pajji]na minkejja li l-ma;;oranza jqisu ru[hom Kattoli/i, la l-istat u lanqas il-Knisja ma tkellmu. Forsi saret tal-mist[ija f’pajji]na li nsemmu l-kelma ‘Nisrani’? Ma’ dan in]id il-;eno/idju tal-popolazzjonijiet Ye]idi li jipprattikaw reli;jon antika aktar mill-Kristjane]mu u l-I]lam, i]da f’Malta quddiem xeni terribbli li jfakkruna fl-azzjonijiet tal-:ermanja Na]ista, dwar dawn ftit li xejn rajna min jitkellem, la mill-klassi politika u lanqas mill-NGOs. In[oss li din hija [a;a tal-mist[ija. Waqt li qed nikteb dawn [sibijiet smajt [sejjes u splu]jonijiet fil-bog[od, [assejt dehxa u g[edt ‘Hawn a[na!’ I]da wara ftit ftakart, qeg[din fl-ista;un tal-festi fost sparar ta’ murtali, daqq ta’ banda u fer[!

Il-{add, 17 ta’ Awwissu, 2014

Opinjoni

Il-moralità u l-kompli/ità fil-[a]en MORALITÀ U POLITIKA (2)

Joe Camilleri Opinjonist

Min, b’mod konxju, jappo;;ja b’g[ajnejh miftu[a gvern li jikkommetti azzjonijiet kontra l-;id komuni jkun [ati ta’ kompli/ità fil-[a]en g[ax dan imur kontra l-im[abba u l-;ustizzja.

a fejn twassal ir-responsabbiltà tag[na fil-kooperazzjoni tad-dnub tal-o[rajn? Il-kompli/ità jew kooperazzjoni fid-dnubiet tal-o[rajn tikkonsisti f’kull tip ta’ g[ajnuna, fi]ika jew morali, mog[tija lil min jag[mel il-[a]en u li jkun determinat li jwettaq. Ikun kompli/i min jg[in fit-twettiq tal-g[emil [a]in proprju, min jipprovdi l-mezzi me[tie;a, min jag[ti parir jew informazzjoni jew kull tip ta’ g[ajnuna. Min jikkoopera jkun ukoll jag[ti skandlu. Ikun hemm kooperazzjoni formali meta wie[ed jikkoopera esternament fl-g[emil ‘[a]in ta’ [addie[or’, waqt li fl-istess [in ikun jaqbel internament ma’ dak l-g[emil. Il-kooperazzjoni formali hi dejjem dnub. Il-kobor tal-malizzja involuta jiddependi mill-gravità tal-g[emil li fih wie[ed ikun ikkoopera, kemm tkun kbira l-kooperazzjoni nfisha, u kemm ilkooperazzjoni tkun issa[[a[ il-malizzja tal-a;ent prin/ipali tad-dnub. Ir-responsabbiltà ta’ min jikkoopera tkun ikbar imbag[ad, jekk dan ikollu dmir partikolari li ma j[allix lg[emil isir. Ikun hemm, imbag[ad, kooperazzjoni materjali meta wie[ed jikkoopera b’g[emil estern, i]da ming[ajr ma jag[ti l-kunsens intern, b[al meta wie[ed jg[in [alliel forsi g[ax [abib tieg[u, bla ma japprova internament is-serq jew jivvota partit g[ax hu l-partit ‘tal-familja’ bla ma japprova l-abbu]i li jikkommetti l-partit ‘tieg[u’ meta jkun fil-poter. Hawn g[andna diskors serju xi jsir. Jekk wie[ed ikun jaf li l-politi/i fil-poter qeg[din jabbu]aw u hu xorta wa[da jibqa’ jappo;;jahom bil-vot tieg[u, ikun qed imur kontra l-morali Nisranija. Dan hu dnub gravi skont il-gravità tal-abbu]i talpoliti/i fil-poter. G[alhekk, min, b’mod konxju, jappo;;ja b’g[ajnejh miftu[a gvern li jikkommetti azzjonijiet kontra l;id komuni b[alma huma trasferimenti vendikattivi u mhux

Il-punt hu...

“A[na kuntenti li hawn g[aqda fil-pajji] u li l-50 sena mill-Indipendenza g[andhom ji;u mfakkra mill-poplu kollu”

Richard Muscat Opinjonist

Kummenti dwar kwotazzjonijiet li laqtuni

Hekk stqarr Chris Said, is-Segretarju :enerali tal-PN, f’intervista li kellu dwar “Il-PN se jlaqqa’ Konvenzjoni :enerali u jniedi l-vi]joni politika l-;dida” (il-mument, 10.08) Fil-fatt, il-PN se ji//elebra Jum l-Indipendenza bl-istess entu]ja]mu kif g[amel tul il-50 sena li g[addew bla ma qatt falla darba, u dan minkejja l-persekuzzjoni politika u ostakli ta’ kull xorta fi ]mien il-mintoffjani]mu li ried biss jifred ilpoplu billi jiddisprezza Jum Twelid Artna. I]da fuq inizjattiva tal-PN stess, sar qbil mal-Gvern li ljum tal-20 u l-21 ta’ Settembru jkunu /elebrati f’g[aqda wa[da ta’ poplu. Dan hu mument storiku. U nittama li ma ji;ix g[al sena wa[da tal-50 anniversarju. Forsi issa jidher li l-mexxejja politi/i qed jaqblu li g[andna nuru maturità u l-Indipendenza ssir jum li jg[aqqad lill-Maltin. Din id-de/i]joni politika importanti li l-pajji] jing[aqad flakbar jum tal-istorja tieg[u tfakkarni f’artiklu li kont ktibt g[al il-mument minn Ruma fejn kont e]iljat fl-1984, flokka]joni tal-20 anniversarju tal-Indipendenza: “Malta, stenniena g[ax g[ad naslu.” F’dan l-artiklu li fih indirizzajt lil Malta tag[na kont ikkummentajt li g[alkemm Malta g[ad qed issibna mifrudin f’jum i/-/elebrazzjoni tal-Indipedenza, kont g[adni nittama li jasal dak il-jum li ssibna mag[qudin b[ala poplu wie[ed. G[alhekk din id-de/i]joni fra[t biha b’mod spe/jali. Bi t[ejjija g[all-elezzjoni ;enerali li g[addiet kont g[amilt dan is-su;;eriment fil-Grupp tal-Kultura li kien immexxi minn Ann Fenech (illum il-President tal-Kumitat E]ekuttiv): “G[alkemm 50 sena fil-[ajja demokratika u sovrana huma relattivament ftit, xorta na[seb li anki f’dan l-avveniment uniku ta’ pajji]na g[andu jsir sforz kura;;u] mill-Partit Nazzjonalista, missier l-Indipendenza, biex dan l-avveniment ji;i /elebrat kif xieraq mill-poplu kollu mag[qud. Indipendentement mill-fatti stori/i innegabbli, minkejja lkontroversja ta’ fatti negattivi, il-PN g[andu jie[u l-inizjattiva biex iwassal g[all-g[arfien s[i[ u unanimu mis-so/jetà kollha Maltija fil-jum tat-twelid tag[ha sovrana. G[alhekk ilPN ibiddel il-kontenut ta/-/elebrazzjonijiet billi jirrinunzja g[al kull [idma parti;jana f’dawk il-jiem g[e]ie], u g[andu jikkon/entra l-inizjattivi tieg[u biex ifa[[ar, jirrifletti, jitkellem biss fuq issues nazzjonali u li jappartjenu g[all-

min[abba l-esi;enzi tas-servizz; promozzjonijiet in;usti, g[oti ta’ po]izzjonijiet b’salarji kbar lil min ikun g[enu biex jikseb il-poter, abbu]i fejn tid[ol il-;ustizzja, korruzzjoni istituzzjonalizzata, manipulazzjonijiet ta’ kull xorta, kastigi in;ustifikati kontra min ma jaqbilx politikament mieg[u, mo[qrija fi]ika u psikolo;ika lil min hu politikament kuntrarju, li;ijiet biex jiffavorixxu l-ftit tal-qalba, favuri illegali g[al min jappo;;jah politikament, [tif ta’ proprjetà pubblika, [abi in;ustifikat mill-poplu ta’ x’qed isir fit-tmexxija tal-pajji], tkissir ta’ istituzzjonijiet importanti, pja/iri biex jinxtraw ilvoti, nepoti]mu, [tif tal-mezzi ta’ komunikazzjoni biex ji;i manipulat mo[[ il-poplu, disprezz tad-demokrazija u tant [wejje; o[ra, ikun [ati ta’ kompli/ità fil-[a]en g[ax dan kollu jmur kontra l-im[abba u l-;ustizzja. Din ir-responsabbiltà gravissima hi akbar fil-ka] tad-deputati ta’ gvern b[al dan li bil-voti tag[hom fil-Parlament i]ommu gvern korrot u immorali fuq saqajh. Dawn ikollhom xi darba jag[tu kont ta’ g[emilhom quddiem Alla u quddiem il-bnedmin. Min jappo;;ja gvern b[al dan, m’g[andux ja[seb li se jg[atti dnubu billi jie[u sehem attiv fil-festi jew f’manifestazzjonijiet reli;ju]i pubbli/i. Dan hu ingann. Xi moralisti jsostnu li hu le/itu li tissu;;erixxi dnub i]g[ar li ma kienx fil-[sieb tal-midneb li jag[mel, b[al meta tipperswadi bniedem determinat g[all-vendetta li jisraq lill-g[adu tieg[u flok joqtlu. I]da wie[ed ma jistax jissu;;erixxi dnub i]g[ar li jirri]ulta f’in;ustizzja g[al terza persuna li ma kinitx f’mo[[ il-midneb. Hekk ma tistax tag[ti parir lil wie[ed biex jag[mel adulterju mal-mara tal-g[adu tieg[u, minflok joqtlu. Meta marsus bejn ]ew; alternattivi li t-tnejn ikunu []iena, wie[ed hu fid-dmir jag[]el l-inqas wa[da [a]ina minnhom. Dan hu l-ka] ukoll ta’ min hu fis-setg[a, li sikwit ikollu jittollera [sara inqas biex jevita [sara ikbar.

interess u progress tas-so/jetà Maltija u Ewropea.” Forsi ma wasalniex g[alkollox, i]da jidher li resqin lejn dak il-jum. “What is required now is an age of authenticity in politics”

Laqatni tassew dan il-passa;; ta’ Baroness Sayeeda Warsi, l-ewwel membru Musulmana fil-Kabinett tal-Gvern Ingli]. Dan qalitu dwar il-gvern tag[ha wara li rri]enjat fuq prin/ipju kontra l-politika ta’ Cameron fil-kri]i ta’ Gaza flintervista dwar “The Bichest Women in Politics are Men” (The Sunday Times ta’ Londra 10.08): “The party leadership has shifted since then, I think over time it will be more regressive because we have to appeal to all of Britain, not just because it’s morally the right thing to do, not because it makes good decision making, but because it is an electoral reality. “What is required now is an age of authenticity in politics: It doesn’t matter what background you come from as long as you are authentic in that identity…people are not anti-posh or anti-brown, people are anti-false. Whether people liked me or loathed me, I do sit comfortable knowing that I did it my way. It was me.” …mhux a[jar kieku l-PM Joseph Muscat jaqra u jirrifletti? “this apparent hypocrisy does not hurt populists’ electoral prospects”

Rajt li din il-kwotazzjoni hija tajba u tqaxxar il-ka] ta’ mexxej populist b[all-President tat-Turkija Erdogan li g[adu kif sar l-ewwel President elett, mhux ming[ajr suspetti serji ta’ tbag[bis. L-artiklu jismu Erdogan and the Paradox of Populism minn Jan-Werner Muller. “A populist, who had steadily tightened his grip and the media, demonising all critics in the process…such figures start out attacking their opponents’ corruption and accuse them of hijacking the state for a self-serving political establishment that excludes the interests of ordinary people…yet, when in power, they end up behaving exactly the same, treating the state as their, or their party’s properties and engaging in, or at least condoning corruption…this apparent hypocrisy does not hurt populists’ electoral prospects, as Erdogan’s success has just dramatically demonstrated.” Bla kumment! Mhux g[al xi [aga, imma anki dan ilpassa; nissu;;erih g[all-attenzjoni tal-Prim Ministru Joseph Muscat.

Il-{add, 17 ta’ Awwissu, 2014

Opinjoni

Taw [ajjithom Carm Mifsud Bonnici Kelliem tal-Oppo]izzjoni g[all-Affarijiet Barranin

Dmirna huwa li nassiguraw li dak li wettqu ta’ qabilna ma jintesiex, li dak li g[andna ma jintilifx u li nibqg[u nikkumbattu lil dawk li jridu j;ibu fi [danna valuri antidemokrati/i u anti-Insara.

1. Waqt li diversi minna f’dawn il-jiem qeg[din jippruvaw jistrie[u, ma g[andniex ninsew dak li g[addew minnu ta’ qabilna. 72 sena ilu pajji]na kien fl-eqqel ta’ taqbid g[all-[ajja u g[al-libertà. Fid-9 ta’ Awwissu 1942 bdiet operazzjoni navali biex jin;ieb f’pajji]na ikel, u materjal militari [alli j]ommu lil dawn il-g]ejjer g[addejjin f’sitwazzjoni mill-iktar diffi/li. L-ikel kien naqas u l-poplu kien qieg[ed ibati l-;u[. Il-materjal militari kien ;ie fla[[ar. Tant kienet gravi li kien hemm min qieg[ed jikkontempla li j/edi l-armi. I/edi g[ad-dittatorjati Tedeski u Taljani. Minn e]ami storiku, pajji]na fl-1942 kien flimkien mal-Ingilterra u r-Russja fost dawn li g[adu jgawdi l-libertà tieg[u u jisfida l-potenza ta’ dawk li kienu skjavi ta’ [sibijiet politi/i anti-demokrati/i, anti-Insara u anti-umani. . L-operazjoni li a[na lkoll nafuha b[ala l-Konvoj ta’ Santa Marija telqet minn :ibiltà mimlija b’bastimenti talgwerra u merkantili. Kienu jafu di;à li de[lin g[alih fleqqel tas-sa[[a militari tal-forza tal-g[adu. Kienu jafu li diversi minnhom kienu sejrin jitilfu [ajjithom. Ma qag[dux lura milli jid[lu g[al din l-operazzjoni msej[a Operation Pedestal. Fuq dan is-sagrifi//ju pajji]na ma waqax f’idejn dawk li kieku kienu jag[mlu [erba minn missirijietna. Qlajna mill-ajru, qlajna mill-ba[ar i]da bqajna poplu jgawdi l-libertà. Bqajna dawk li ma ;ewx maqtula, arrestati, torturati, me[uda f’kampijiet ta’ kon/entrament b[al dak kollu li g[addew diversi popli o[ra flEwropa. 2

. Il-forzi Ingli]i u Amerikani telqu 990 mil b’forza qawwija militari u merkantili. Il-prezz biex pajji]na jibqa’ g[addej kien g[oli. Ni]lu aircraft carrier, ]ew; cruisers, destroyers, ]ew; sottomarini u disa’ vapuri merkantili. Mag[hom mietu diversi ba[rin ta’ nazzjonalità differenti fosthom Maltin u G[awdxin. Waslu o[rajn però mill-14-il bi//a merkantili li telqu, da[lu [amsa. Dawn kienu determinanti g[al missirijietna li kienu di;à jg[ixu l-mi]erja. L-aktar importanti kien il-bastiment Ohio mimli bi]-]ejt li ta[t iddirezzjoni kura;;u]a tal-Kaptan Dudley William Mason da[al fil-Port il-Kbir. 4

. Id-d[ul ta’ SS Ohio fil-port fid-9.30 a.m. akkumpanjat minn ]ew; tug-boats, wa[da fuq na[a u o[ra fuq l-o[ra f’silenzju ta’ dawk li kienu [ar;u proprju f’Santa Marija biex jaraw titkellem wa[edha. Attakkat fero/ement, f’mument abbandunat mill-ba[rin, xorta ma riedx jin]el, mi]mum b’id misterju]a. Il-kwantità kbira ta’ daqqiet li sofra dan il-bastiment hi verament inkredibbli i]da daqshekk ie[or ir-re]istenza tieg[u. Il-gwerra kellha dan il-mument b[ala parti mir-ri[ li biddel l-istorja. Dik l-id providenzjali li l-poplu f’dawn ilg]ejjer kien jag[raf jag[ti iktar fidu/ja fiha, bidlet dak li skont il-lo;ika umana kellha tkun il-kontra. Flok ni]el, baqa’ fil-wi//, flok intilef ;ie g[as-servizz tag[na. Minn dak il-[in, il-kors ta’ dak li kien qed ji;ri fil-Mediterran inbidel. Pajji]na ma be]ax, [a d-de/i]jonijiet it-tajba. Ma abbandunax il-libertà, g[ad-dittatorjat. 5

. L-iskop prin/ipali kien li j]omm lill-g]ejjer tag[na g[addejjin b[ala forza favur il-[idma g[al-liberazzjoni taddinja mill-[akma Na]i-Faxxista. Missirijietna g[al darb’o[ra kienu parti mill-istorja biex jin]ammu valuri Ewropej. Anzi aqwa biex valuri Nsara fl-Ewropa jin]ammu. Id-demokrazija hija frott id-dinja Nisranija. Illibertà, il-;ustizzja, l-ugwaljanza, il-[niena, ;ustizzja so/jali huma frott ta’ din il-;lieda. B[alma fl-Assedju lKbir, il-Maltin u l-G[awdxin kienu dawk li waqfu lill-forzi li kienu differenti, hekk kienu qed jer;g[u jag[mlu issa. Mhux biss imma iktar interessanti li forza ]g[ira ta’ nies ;abet bidla, waqfet forza bil-ferm ikbar qawwa minna. Pajji]na fl-1565 u fl-1942 kien il-bilan/ determinanti li biddel l-istorja u l-;rajjiet ta’ gwerer u forzi devastanti.

. Din il-;img[a [adt pja/ir nara u nkun pre]enti g[al ]ew; affarijiet. L-ewwel li l-grupp Kite ppubblika ktieb fuq dan blisem Santa Maria Convoy –The Fate of a Nation. Il-kotba mhumiex sempli/i karta imma assigurazzjoni li l-memorja ta’ dak li se[[ tibqa’ ti;i m;edda. It-tieni li nkun fost diversi persuni li servew fl-a[[ar gwerra fix-xatt tal-Belt waqt li kien qed jer;a’ ji;i kommemorat dak li wettqu l-eroj ta’ missirijietna. Li tiltaqa’ u tiftakar tkun qed tag[ti ;ie[ u rispett lil dawk li telqu qabel. Illum g[andna pajji] demokratiku u Ewropew li fih hemm mi]rug[a prin/ipji u valuri Nsara proprju min[abba dak li g[amlu ta’ qabilna. Kienu huma li taw [ajjithom g[al dan. Dmirna huwa l-ewwel li nassiguraw li dak li wettqu ma jintesiex, it-tieni li dak li g[andna ma jintilifx u t-tielet li nibqg[u nikkumbattu lil dawk li jridu j;ibu fi [danna valuri anti-demokrati/i u anti-Insara.

Qabel l-a[[ar elezzjoni ;enerali ta’ spiss smajna twissijiet mill-PN li gvern alternattiv Laburista kien i]arma dak kollu li nbena b’g[aqal u sagrifi//ju fuq tul ta’ ]mien, f’[akka t’g[ajn. Bosta kienu dawk li akku]aw lill-Partit li kien qieg[ed jesa;era u jbe]]a’ ming[ajr b]onn. Sena u nofs wara g[andi d-dubji tieg[i kemm l-istess kriti/i tal-PN g[adhom tal-istess fehma. Aktar qieg[ed jidher /ar li dan hu gvern li jbati minn dixxiplina assoluta ma’ ta’ ;ewwa, kajman biex jirrea;ixxi kontra min jirfislu subg[ajh u fi ]gur nieqes minn vi]joni u direzzjoni /ara f’oqsma strate;i/i b[allekonomija, l-ener;ija, l-ambjent u mhux anqas fil-politika barranija. Gvern Laburista li g[alih jg[addi kollox basta jidher populist u li b’pinzellata jg[atti xturu biex jirba[ punti politi/i r[as fuq l-avversarji u l-kriti/i tieg[u. Il-{add li g[adda editorjal ta’ gazzetta lokali laqat il-musmar fuq rasu fuq din it-tema prin/ipali tat-tmexxija Laburista ta’ pajji]na. F’editorjal in/i]iv u ming[ajr kantunieri, [ar;et il-frustrazzjoni ta’ bosta li qeg[din josservaw kif pajji]na qieg[ed ikompli jnaqqas mil-livelli li konna drajna bihom ta[t gvernijiet pre/edenti Nazzjonalisti. Dawn il-livelli nbnew b’[afna investiment, pa/enzja u sagrifi//ju u kienu xprunati minn direzzjoni u tmexxija bba]ata fuq il-li;i tad-dritt i u fillinja Ewropea li b[ala pajji] konna impenjajna li nsegwu. Il-PL reba[ l-elezzjoni b’ma;;oranza massi//a g[aliex kien ikkonvin/a lil [afna li kien se jibdel id-direzzjoni u kien se jmexxi bi stil ;did. Stil ibba]at fuq il-meritokrazija, lugwaljanza u bit-trasparenza u kontabbiltà. Fl-a[[ar sena u nofs, il-Gvern Laburista g[amel kollox minbarra li mexa kif wieg[ed. Dan [are; minn kif mexa l-Gvern f’diversi oqsma. Tul dawn l-a[[ar 25 sena, pajji]na stinka biex jin]a’ middehra purament Mediterranja fejn l-akku]a prin/ipali dejjem

kienet li b[ala Maltin konna neqsin mid-dixxiplina u ta’ spiss konna ng[aw;u u ng[aff;u biex in;ieg[lu r-rota ddur. Id-d[ul fl-UE ]gur kien katalist biex ikollna ordni f’bosta oqsma importanti. Bosta kienu l-isfidi ta’ gvernijiet Nazzjonalisti biex jindraw oqsma li l-Ingli]i jsej[ulhom ‘sacred cows’. Il-Gvern kien jid[ol bir-ras biex i;edded mentalità ;dida bba]ata fuq is-serjetà u d-dixxiplina. {afna huma l-e]empji li saru referenza g[alihom f’dan leditorjal li jixhdu kif diversi oqsma bdew i/edu ta[t Gvern li g[alih kollox jg[addi, li jirrombla minn fuq min jikkalkula li jista’ jg[affe; waqt li ju]a ingwanti tal-[arir ma’ dawk li jqishom theddida g[all-ma;;oranza komda li kiseb. Wie[ed mill-oqsma li jidher li l-Gvern tilef il-kontroll fuqhom bla dubju hu dak tal-ambjent. Fuq livell lokali qeg[din nisimg[u dejjem ji]died it-tgergir fuq l-istat tattoroq tag[na. Qed tonqos ftit ftit il-kura lejn l-ambjent. Liskart issa wkoll qieg[ed jin;abar fuq ba]i irregolari b[allikieku niffrankaw waqt li jitberbqu miljuni fuq miljuni g[al ta’ ;ewwa. Fuq livell ta’ ppjanar morna l-ba[ar u rregola hi li min hu l-aqwa j[awwel. Pro/ess ta’ kontroll u infurzar li [a snin biex jindara n[all f’kemm ili ng[idlek. Din l-attitudni nfirxet ukoll fit-trasport, l-isfida g[allinvestiment sostenibbli, il-kontroll fuq in-nefqa pubblika u limpjiegi mal-gvern. Ftit ftit ukoll qeg[din sa[ansitra jitmermru s-salvagwardji tad-demokrazija bl-isku]a tal-‘interess nazzjonali’.Bosta huma l-ilmenti li jidhru fuq il-media u tabil[aqq meta tiltaqa’ man-nies hemm barra. Intant jibqa’ evidenti li dan hu gvern li purament g[allvanta;; politiku parti;jan m’g[andux aptit u lanqas stonku jiggverna b’g[aqal. Anzi jrid imexxi billi l-ewwel i[ares lejn l-u/u[!

Il-Gvern ta’ xejn mhu xejn! Caroline Galea Opinjonista

Jibqa’ evidenti li dan hu gvern li purament g[all-vanta;; politiku parti;jan m’g[andux la aptit u lanqas stonku jiggverna b’g[aqal. Anzi hu gvern li jrid imexxi billi l-ewwel i[ares lejn l-u/u[.

Il-{add, 17 ta’ Awwissu, 2014

Opinjoni

Vot bla elezzjoni x’jiswa?

Graziella Galea President Kulle;; Kunsilliera Lokali Partit Nazzjonalista

Li kieku verament il-Gvern jemmen fi]-]g[a]ag[, jara li jekk se jag[tihom il-vot, jag[tihom ukoll elezzjoni li fiha huma jistg[u jsarrfu l-vot tag[hom ta’ 16-il sena

tit tal-;img[at ilu, i]-]g[a]ag[ ing[ataw il-vot biex minn 16-il sena jkunu jistg[u jivvutaw flelezzjonijiet tal-Kunsilli Lokali. Dan sar permezz ta’ emenda fil-li;i dwar l-elezzjonijiet tal-Kunsilli Lokali. Il-pjan suppost kien li mill-ewwel elezzjonijiet, dawk tal-2015, i]-]g[a]ag[ jibdew jivvutaw. Dan kien pass tassew importanti. Kien pass li mieg[u qablet l-Oppo]izzjoni g[aliex il-Partit Nazzjonalista jemmen fil-potenzjal ta]-]g[a]ag[ u kemm dawn jistg[u jag[tu kontribut anke fil-lokalitajiet.

Fidu/ja fi]-]g[a]ag[ Mill-bidu nett, il-PN qabel mal-fatt li ]-]g[a]ag[ g[andhom jinvolvu ru[hom iktar fil-lokalitajiet rispettivi tag[hom u allura l-età li fiha wie[ed jista’ jivvota g[all-Kunsilli Lokali tin]el minn 18 g[al 16-il sena. Is-sena l-o[ra kellna kampanja qawwija dwar dan il-kun/ett pjuttost ;did. Saru wkoll diversi konferenzi li fihom rajna l-attendenza u lparte/ipazzjoni tal-partiti politi/i. In[atru wkoll l-ambaxxaturi ]g[a]ag[, li g[andhom l-età ta’ 16 jew 17-il sena u li jistg[u jipparte/ipaw fil-laqg[at tal-kunsilli lokali. B’hekk huma jkollhom idea iktar wiesg[a ta’ x’inhu kunsill lokali, ix-xog[ol li jwettaq u wkoll l-isfidi li jiltaqa’ mag[hom. Dan kollu kien juri fidu/ja fi]-]g[a]ag[. Minn kif dehru l-affarijiet kien qisu se jkun hemm tibdil radikali. F’diversi organizzazzjonijiet, [afna minnhom volontarji, naraw l-involviment, l-entu]ja]mu u d-dedikazzjoni ta]]g[a]ag[. Dawn jag[tu kontribut biex l-iskop tal-g[aqda jintla[aq. Diversi ]g[a]ag[ jinteressaw ru[hom fil-lokalità tag[hom u jriduha wa[da a[jar. Permezz tal-vot tag[hom, i]-]g[a]ag[ ikollhom l-opportunità li minbarra li jag[tu lkontribut fl-g[aqdiet, ikunu jistg[u jag[]lu wkoll min g[andu jirrappre]entahom fil-lokalità. Ta’ liema età se jivvutaw i]-]g[a]ag[^ Sa ftit ;img[at ilu kellna pjan li jsiru l-elezzjonijiet fl-2015 u fl-2017 u li fihom jipparte/ipaw anke dawn i]-]g[a]ag[. I]da sirna nafu li hemm /ans li dawn l-elezzjonijiet ma jsirux. Smajna li l-elezzjonijiet tal-Kunsilli Lokali jsiru fl-2019, fl-istess ;urnata li fihom isiru l-elezzjonijiet tal-Parlament Ewropew.

L-eku ta’ Auschwitz

Angelo Micallef Kunsillier PN Marsaxlokk

Dak li qieg[ed ji;ri fl-Iraq ma huwa xejn g[ajr Olokawst ie[or

in b[ali kellu l-opportunità li j]ur il-belt ta’ Krakovja fil-Polonja /ertament g[amel ilvja;; qasir lejn il-kamp tal-kon/entrament ta’ Auschwitz. Mid-da[la tieg[u, bl-g[ajta /inika ta’ Arbeit Macht Frei (Ix-xog[ol jag[mlek [ieles), is-sit jolqtok b[ala post fejn l-umanità waqg[et fl-aktar livell baxx possibbli. Post fejn tant u tant nies batew krudeltajiet li lanqas huma imma;inabbli g[al mo[[ /ivilizzat. Nies li mietu mewta kiefra g[all-a[[ar sempli/ement g[ax kienu Lhud, jew omosesswali, jew kontra l-politika Na]ista jew xi [a;a o[ra li r-re;im Na]ista kien iqis b[ala ina//ettabbli u inkompatibbli mas-so/jetà Na]ista li kellha tifforma r-reich ta’ Adolf Hitler. Dak li ;ara wera sa fejn jistg[u jwasslu l-intolleranza u lmibeg[da razzjali. Huwa g[alhekk xokkanti meta tant u tant snin wara qeg[din naraw b’g[ajnejna l-istess mibeg[da u qtil indiskriminat ise[[ b’mod allarmanti. Dak li qieg[ed ji;ri fl-Iraq mhuwiex sempli/ement problema interna tal-Iraq. Huwa sintomatiku ta’ mibeg[da intereli;ju]a li qieg[da ti]died ma’ kull jum li jg[addi. Il-militanti tal-grupp Stat I]lamiku fl-Iraq qeg[din joqtlu ming[ajr ebda [niena lill-Insara u anke Musulmani minn ferg[at o[ra talI]lam hekk kif b[all-Kristjane]mu, l-I]lam fih bosta ferg[at. Dak li qieg[ed ji;ri fl-Iraq ma huwa xejn g[ajr Olokawst ie[or, kemxejn inqas organizzat minn dak tan-Na]isti. Filkonfront tal-Olokawst [afna jikkwotaw lil Edmond Burke meta qal, “all it takes for evil to triumph is for good men to do nothing”. Kliem Burke jg[odd g[as-sitwazzjoni llum daqskemm kien jg[odd g[all-Olokawst Na]ista. In-na[a l-o[ra hija tixrid allarmanti ta’ I]lamofobija filPunent. It-tixrid ta’ mibeg[da u kultura ta’ nuqqas kbir ta’

Jekk din il-proposta sse[[, dawk li llum g[andhom 16-il sena, se jivvutaw f’dawn l-elezzjonijiet meta jkollhom 21 sena. Dan kollu jmur kontra l-fta[ir li g[amel il-Gvern dwar il-Vot 16. Li kieku verament il-Gvern jemmen fi]-]g[a]ag[, jara li jekk se jag[tihom il-vot, jag[tihom ukoll elezzjoni li fiha huma jistg[u jsarrfu l-vot tag[hom ta’ 16-il sena. X’inhu l-u]u li jkollok vot i]da ma tistax tivvota? Inutli dawn i]-]g[a]ag[ ing[atalhom il-vot g[aliex huma mhux se jkunu jistg[u jsarrfuh. Barra minn hekk, i]-]g[a]ag[ li g[andhom 18-il sena u allura kienu se jivvutaw fl-2015, anke kieku ma g[addietx din il-li;i, issa se jivvutaw ta’ età ferm ikbar, fl-eta ta’ 23 sena. U allura l-fidu/ja fi]-]g[a]ag[ f’daqqa wa[da fejn spi//at? Insejnieha? Id-differenza bejn il-PL u l-PN Hawn to[ro; id-differenza bejn il-PL u l-PN. Filwaqt li lPN matul is-snin li kien qed jiggverna pajji]na dejjem sa[[a[ il-kunsilli lokali u dejjem emmen fi]-]g[a]ag[, issa qeg[din naraw il-PL li qed jipprova jnaqqas is-sa[[a talKunsilli Lokali u j/a[[ad il-vot lill-poplu Malti u G[awdxi, inklu] eluf ta’ ]g[a]ag[ u, minflok, jidde/iedi hu g[allpoplu. Dan hu kontra s-sussidjarjetà, id-de/entralizzazzjoni, u allura kontra l-kun/ett tal-Kunsilli Lokali. }gur ukoll li g[alkemm bil-kliem il-Partit Laburista fta[ar bil-Vot 16, illum qeg[din naraw l-istess Partit li bil-fatti qed jipprova jne[[i l-elezzjonijiet tal-Kunsilli Lokali. Nibqg[u nistennew... S’issa bqajna bla informazzjoni. L-abbozz li t[ejja dwar il-Kunsilli Lokali ma nafux x’fih. Qalulna li g[andha ssir konsultazzjoni ma’ dawk li huma involuti qabel ma jitressaq l-abbozz uffi/jali fil-Parlament. Imma allura din il-konsultazzjoni meta se ssir? Se ssir ftit xhur biss qabel id-data ta’ meta huma ppjanati l-elezzjonijiet tal-Kunsilli Lokali. U jekk hu hekk, dan ifisser li l-Kunsilli Lokali se jibqg[u f’sitwazzjoni ta’ in/ertezza sa meta l-Gvern jibda l-konsultazzjoni u jidde/iedi dwarha? U dan kollu kemm se jie[u ]mien? G[alhekk se jkollna nistennew lill-Gvern jidde/iedi meta se jag[mel il-konsultazzjoni u jressaq l-abbozz. Sadanittant, il-poplu jibqa’ ma jafx fejn qieg[ed ma’ dan il-Gvern!

fidu/ja f’kull min b’xi mod tista’ torbtu mad-dinja I]lamika. Dan fl-istess waqt li hemm ]ieda inkwetanti ta’ antiSemiti]mu li qieg[ed jin[eba ta[t l-isku]a ta’ argument politiku. Il-Konvenzjoni Ewropea g[ad-Drittijiet Fundamentali talBniedem titkellem dwar il-libertà tat-twemmin. Il-libertà li bniedem i[addan liema fidi jrid jew sa[ansitra li ma j[addan ebda fidi partikulari u dan ming[ajr ma l-persuna tiffa//ja konsegwenzi. It-tixrid tal-mibeg[da lejn nies ta’ xi fidi jew o[ra ma jsolvi ebda kwistjoni vjolenti fil-Lvant Nofsani. Anzi jag[mel il-problema [afna aktar akuta. Ejjew naraw mela li l-ewwel u qabel kollox l-Ewropa tkun tassew post fejn lInsara, il-Lhud, il-Musulmani, l-atei u nies ta’ kull fidi o[ra j[ossuhom tassew siguri, inklu]i fis-so/jetà u fejn [add ma jsofri l-konsegwenzi g[aliex juri b’mod apert x’inhi l-fehma tieg[u. It-tieni [a;a, ma nistg[ux nibqg[u /assi quddiem is-sofferenza ta’ dawk li jinsabu f’zoni mifnija bl-estremi]mu b[alma huwa l-ka] fl-Iraq. Il-vittmi tal-estremi]mu g[andhom b]onn is-solidarjetà u l-g[ajnuna. L-g[a]la l-o[ra hija tal-bi]a’ tassew. Jekk il-vjolenza tit[alla tirrenja u min-na[a l-o[ra jkompli jikber it-tixrid talmibeg[da, allura tassew ikun qed ji;i injorat l-eku ta’ Auschwitz. Ejjew naraw li dak li ;ara fit-Tieni Gwerra Dinjija ma jer;a’ jse[[ qatt. Ejjew naraw li l-Olokawst jibqa’ biss ;rajja tra;ika ta’ darba. Fuq kollox, kif qal Elie Wiesel, li kien pri;unier Lhudi filkamp tal-kon/entrament f’Auschwitz u rebbie[ tal-Premju Nobel g[all-Pa/i, “Silence encourages the tormentor, never the tormented”. Kliem ta’ g[erf tassew min xi [add li daq x’ji;ifieri l-mibeg[da u d-diskriminazzjoni.

Il-{add, 17 ta’Awwissu, 2014

Opinjoni

}ball ta’ Muscat jekk l-elezzjonijiet lokali ma jsirux

silli lokali.

Edwin Vassallo Opinjonist

Bla elezzjoni f’Marzu li ;ej, il-poplu se jifhem li dan il-Gvern m’g[andux fidu/ja, la fil-kunsilli lokali u lanqas fil-poplu stess.

il-kejl ta’ m;iba li l-poplu jistenna minn kull gvern fid-dinja tal-lum, il-Gvern ta’ Muscat se jkun qed jag[mel ]ball kbir meta dan jaqbad, u g[aliex irid hekk hu, bla ebda [tie;a ;usta, jidde/iedi li ma jsirux l-elezzjonijiet tal-kun-

Huma kemm huma tajbin il-kunsilli lokali, jew huma []iena kemm huma []iena l-kunsilli lokali, jiddejqu jew ma jiddejqux in-nies biex jo[or;u jivvutaw, hu x’inhu l-aptit talPrim Ministru rigward kampanja elettorali o[ra, l-elezzjonijiet tal-kunsilli lokali huma elezzjonijiet g[all-gvernijiet lokali li dan il-Gvern ma jistax jaqbad u jg[id li jsiru [ames snin o[ra u qisu ma ;ara xejn. Il-fatt li l-Gvern ta’ Muscat jg[id li dawn l-elezzjonijiet mhux se jsiru, il-fatt li l-ewwel [a d-de/i]joni, imbag[ad qal li se jikkonsulta, dan kollu jfisser li l-Prim Ministru qed jie[u de/i]joni li kull min hu fil-politika u huwa serju jistqarr li dak li qed jag[mel il-Prim Ministru ma jirriflettix politiku li g[andu g[al qalbu d-demokrazija u l-valur tal-libertà. Huwa ]ball li g[aliex tkun Prim Ministru, ta[seb li issa tista’ tag[mel li trid g[aliex sempli/ement hekk trid. Li tkun Prim Ministru li tie[u de/i]joni u llum tistenna li [add ma jg[id xejn dwarha, tkun qed tag[mel [a]in. Li tkun Prim Ministru u ta//etta li l-gvern tieg[ek jo[ro; stqarrijiet g[allistampa li fihom u permezz tag[hom il-gvern jg[id li “l-Kap tal-Oppo]izzjoni ppersista f’negattivi]mu u l-unika darba li kien po]ittiv hi meta ma qal xejn,” din hija insult g[al-libertà fil-pajji]. Li tkun Prim Ministru u tistenna li kul[add jaqbel mieg[ek u [add ma jista’ jikkritika d-de/i]joni

tieg[ek u kul[add irid bilfors jaqbel mieg[ek, ifisser Prim Ministru ta’ gvern totalitarju. Meta jsir hekk, dan ifisser ukoll li l-libertà tal-pajji] hija mhedda. Jekk il-Prim Ministru Malti jrid juri li huwa politiku serju, li g[andu g[al qalbu d-demokrazija, li j[obb tassew il-valur tal- libertà fil-pajji], g[andu jara li ja[dem biex il-kunsilli lokali jsa[[a[hom, jag[tihom aktar flus, ja[dem a[jar mag[hom, jemenda l-li;i fejn hemm b]onn, jikkonsulta biex ikollu lil kul[add jaqbel mieg[u fl-emendi li jipproponi u jer;a’ jidde/iedi li jag[mel l-elezzjonijiet tal-kunsilli lokali. Dawn l-elezzjonijiet je[tie; li jsiru biex il-Gvern jag[ti sinjal po]ittiv li huwa Gvern li g[andu g[al qalbu ddemokrazija u l-valur tal-libertà. Jekk dan il-Gvern jibqa’ jippersisti li ma jag[milx l-elezzjonijiet tal-kunsilli lokali – li huma l-gvernijiet lokali talkomunitajiet tag[na – allura f’g[ajnejn il-poplu, dan ilGvern tag[na jkun qed juri li mhuwiex gvern demokratiku, li mhuwiex gvern li jrid li fil-pajji] tissa[[a[ il-libertà. Bla kunsilli lokali se ner;g[u lura g[a/-/entralizzazzjoni tal-politika. Bla elezzjoni f’Marzu li ;ej, il-poplu se jifhem li dan il-Gvern m’g[andux fidu/ja, la fil-kunsilli lokali u lanqas fil-poplu stess. Dan huwa insult akbar g[all-istess politi/i lokali li huma tal-istess Partit Laburista li g[andu ma;;oranza f’[afna komunitajiet. L-appell lill-Gvern ta’ Muscat huwa biex jer;a’ lura midde/i]joni li [a u jara li f’Marzu tal-2015 ikollna l-elezzjonijiet tal- kunsilli lokali u jekk irid il-Gvern iressaq l-emendi li jrid u wie[ed jara xi qbil ikun hemm biex dak li mhux sejjer tajjeb, jitran;a. I]da “le” qatt mhija ;usta li ma jsirux l-elezzjonijiet ta’ dawn il-gvernijiet lokali.

Id-demokrazija tinkiseb bi pro/ess

-akkwist tal-libertà wara l-kolonjali]mu [oloq kwantità ta’ ri/erki dwar id-demokrazija. G[aliex id-demokrazija ma ssirx bil-voti tal-elezzjoni biss. Issir f’kuntest lokali, bi]]mien u l-istrutturar tal-istituzzjonijiet u strutturi o[ra so/jali. Imma dejjem ibba]ata fuq il-prin/ipji tal-ugwaljanza u l-imparzjalità. Il-poter politiku jirri]ulta minn pro/ess ta’ kunsens biex

Lina Caruana Opinjonista

Fejn il-kriterji tal-ugwaljanza u l-imparzjalità ma jiddefinixxux politika le;ittima, id-demokrazija tkun falza.

jinnewtralizza konflitti fejn min jirba[ u min jitlef jiftiehmu, biex min jikkon/edi t-telfa jing[aqad ma’ min jirba[ g[all-;id komuni. Fil-per/ezzjoni, il-poter jista’ jitfisser b[ala dominanti jew li ;;ieg[el lil min ibaxxi rasu, inkella li jiffa/ilita l-poter lil min jista’ jkun kapa/i jag[mel xi [a;a. {afna drabi smajna l-kelma empower. F’pajji] demokratiku, id-demokrazija tippermetti awtorità politika, li tbiddel konflitt so/jali f’kunsens bejn ilparte/ipanti bil-[sieb li jaqsmu forom strutturati ta’ ftehim konsenswali. Imma fl-istess [in jiftiehmu fuq dak li jirrestrin;i lill-partijiet. Din il-kwalità ta’ demokrazija tintla[aq ma]-]mien fejn l-istrutturi u l-konflitti lokali jg[addu minn pro/ess trasformattiv u l-elettorat jag[]el lil min ja[seb li jista’ jinnewtralizza konflitt. Dan irid isir b’imparzjalità u ugwaljanza b[ala ]ew; prin/ipji fundamentali li ming[ajrhom ma tistax te]isti d-demokrazija. B’hekk id-demokrazija tkun tista’ kontinwament tirriprodu/i ru[ha. F’dan il-kuntest, stat demokratiku jkun fih sistema li timmani;;ja konflitti biex ma ji]viluppawx fi vjolenza g[ax fil-konxju kollettiv ta/-/ittadini, l-elementi tal-konflitt u s-soluzzjoni ma jkunux a//ettabbli. Dan hu punt sinifikanti [afna g[aliex dan it-tip ta’ ra;unar huwa su;;ett g[all-mod kif tkun iffurmata l-per/ezzjoni tan-nies. Ma rridux ninsew li l-konflitti jinbtu mill-[ajja kif ng[ixuha ta’ kuljum. Jekk il-kundizzjonijiet tal-ugwaljanza u l-imparzjalità ji;u a//ettati huwa possibbli li jkun hemm awtorità le;ittima skont id-demokrazija. E]empju huwa l-fondi, minn fejn ji;u l-finanzi, mit-tassazzjoni jew mill-estrazzjoni ta’ individwi minn dak li hu

tag[hom. G[alhekk fil-pro/ess biex tintla[aq id-demokrazija nstab li jin[tie; li jkun hemm separazzjoni ta’ dak li hu privat minn dak li hu pubbliku. B[al proprjetà, twemmin u reli;jon. Hawn wie[ed jista’ jistaqsi x’inhu r-rwol tal-edukazzjoni f’sistema demokratika. Din hi g[alqa mminata b’divi]jonijiet u atte;;jamenti. Minkejja l-e]istenza tal-iskejjel privati, xorta wa[da jrid ikun hemm forom fejn il-kwalifiki jridu jitqabblu ma’ dawk ;enerali. Minkejja tgemgim fuq nuqqas ta’ dixxiplina fl-iskejjel, l-edukazzjoni tista’ tkun qieg[da tifforma /ittadin dixxiplinat, jew li jsegwi l-andamenti so/jali, li forsi ma jkunx dejjem dixxiplinat, imma li /-/ittadin ikollu jadatta g[alihom. Dan hu argument paradossali imma daqstant ie[or reali fil-prattika. Sistema edukattiva sservi biex tipprodu/i [iliet u aspettattivi de/ifrati mill-poter politiku g[all-ekonomija, f’ka] ta’ demokrazija jew g[a]-]amma tal-poter biss. F’demokrazija reali min jitlef u min jirba[ jimxu ’l quddiem biex ikattru l-;id komuni. G[alhekk ir-rebbie[ qatt ma jista’ jie[u kollox. Forsi minn dan [ier;a l-g[ajta “Tag[na Lkoll”. Imma fejn il-kriterji tal-ugwaljanza u limparzjalità ma jiddefinixxux politika le;ittima, iddemokrazija tkun falza. B[al ta’ stati fejn politi/i ja[bu lveru ego ta’ min imexxi b[ala fewdali, sovran jew burokratiku. F’dawn il-parametri nikkonkludi li r-ra;unar fl-elezzjonijiet, hu kostruzzjoni so/jali minn elementi differenti, partikolarment minn sorsi ta’ poter, li jipperswadu l-elettorat jivvota b’su//ess g[al min ikun [aseb biex jakkwista laktar voti. Imma trid tg[id bilfors, li kif wie[ed jirra;una, fih g[alqa o[ra ta’ ]vilupp trasformattiv li jista’ ma jkunx dejjem f’idejn il-politi/i. L-importanti hu li tinstab soluzzjoni meta l-elettorat jispi//a delu]. Dejjem skont x’jifhem il-poplu b’demokrazija. Ji;ifieri, primarjament li d-demokrazija mhix is-somma totali talinteressi tal-individwi imma l-pro/ess strutturali li j;ib ilbidla permezz ta’ pro/ess trasformattiv, biex timmani;;ja l-konflitti b’imparzjalità u ugwaljanza.

Il-{add, 17 ta’ Awwissu, 2014

Ittri lill-Editur

Lanqas qatra demm!

Matul il-kampanja g[allakkwist tal-Indipendenza fl1964, il-Partit Laburista ta[t it-tmexxija tal-Perit Mintoff kien [adha qatta bla [abel kontra l-Partit Nazzjonalista u l-gazzetti favur il-Partit Laburista ta’ dak i]-]mien kienu qalg[u kull [ama g[ax :or; Borg Olivier, ilPrim Ministru ta’ dak i]]mien kien tiela’ u nie]el lIngilterra g[al ta[ditiet malGvern Ingli]; liema ta[ditiet, skont huma aktar kienu jag[mlu g[ajb lil Malta milli su//ess. Il-gazzetta ‘Ix-Xewka’, bil-karikaturi fuq :or; Borg Olivier, dejjem kienet ta//enna tmaqdir, insulti u qlajja’, li xorta konna se nibqg[u ta[t l-Ingli]i, li nnegozjati kienu fjakki, li kien /eda g[alkollox u lakkwist ta’ ta[ditiet tal-

L-eks Prim Ministru Nazzjonalista jxejjer b’fer[ kbir id-dokumenti tal-Indipendenza fi/-/erimonja li saret nhar il-21 ta’ Settembru, 1964

Indipendenza kienu mqabbla ma’ baqra niexfa talIndja. Wara l-approvazzjoni u lakkwist tal-Indipendenza, il-Partit Nazzjonalista kien organizza meeting kbir fuq il-Fosos, fejn eluf ta’ Maltin

in;abru biex jisimg[u lMexxej u Kap Nazzjonalista, u g[adni niftakar tajjeb /erti twe;ibiet ta’ :or; Borg Olivier g[allkritika u l-insulti li kienu jsiru mill-Partit Laburista. Kritika li baqg[et f’mo[[i

u li :or; Borg Olivier irrisponda g[aliha b’mod diplomatiku: 1. Indipendenza b[al baqra niexfa – ‘l-baqra trid tmantniha biex tibda ttik il[alib u g[alhekk wie[ed irid jibda jibba]a fuq ir-ri]orsi li

g[andna, spe/jalment fuq itturi]mu biex ’il quddiem naraw il-frott li Malta tibda takkwista l-frott me[tie; bilkisba tal-Indipendenza’; 2. Qed jg[idu li jien /edejt g[alkollox g[aliex anki l-qalziet ta’ ta[t ne[[ewli –‘Na//etta bilqalb din il-kritika g[aliex dan ifisser li jien g[amilt lisforzi kollha tieg[i biex in;ib l-Indipendenza g[al Malta tag[na ming[ajr ;lied u lanqas qatra ta’ demm ma [ar;et minn /ittadin Malti b[alma jsiru f’pajji]i o[ra. U n[ossni tassew kburi meta tg[idu hekk g[ax dan ifisser is-sagrifi//ji kbar li jien g[amilt. G[amiltu g[all-;id ta’ Malta basta nara li lanqas qatra demm ma nxtered ta’ xi wie[ed Malti’. Veru bniedem kbir li g[amel ;id u li [abb lil Malta u li bba]a l-;ejjieni ta’ Malta fuq is-sisien blakkwist tal-Indipendenza. Viva Malta indipendenti!

Fran;isk

Vittoriosa

‘Mhux fl-interess tal-Libja’

Meta beda ji[rax il-;lied filLibja, George Vella, Ministru, kien mistoqsi jekk kellhomx ji;u evakwati l-Maltin. {a;a tal-g[a;eb il-Ministru Malti qal li ma kienx jaqbel li dan isir f’dak il-punt g[ax meta pajji]i o[ra jaraw lil Malta to[ro; lin-nies tag[ha minn hemm, dawn setg[u jit[ajru jag[mlu l-istess u dan ma kienx fl-interess tal-Libja. Nistaqsi, dan minn meta Ministru Malti fejn hemm periklu g[a/-/ittadini Maltin joqg[od jikkunsidra l-interess barrani? I]da issa ftakart li

George Vella, il-Ministru tal-Affarijiet Barranin li kien kontra l-evakwazzjonijiet tal-Maltin fil-Libja

Vella wkoll jilg[ab fl-aqwa tim u li m’g[andniex nistennew a[jar.

Ch. Farrugia

Il-Mosta

Il-{add, 17 ta’ Awwissu, 2014

Ittri lill-Editur

Hemm min hu favur li m’hemmx b]onn tal-murtali biex qaddis jew qaddisa jkunu onorati mill-Knisja waqt festa reli;ju]a

Id-demokrazija fil-Knisja

Wasal i]-]mien li fil-Knisja jkun hemm id-demokrazija – naturalment mhux dwar illi;ijiet ta’ Alla u s-Sagrament g[ax dawk [add ma jista’ jmisshom, i]da f’dak li g[andu x’jaqsam mal-amministrazzjoni tag[hom fil-Knisja u fil-parro//i! Il-Knisja g[andha tisma’ lilmenti tal-poplu! Iddemokrazija turi fejn hemm di]ordni! Wa[da minnhom hi li n-nies xebg[u jisimg[u sparar u [sejjes ta’ murtali qawwija bla sens f’kull festa fis-sajf kollu! Tradizzjoni [a]ina m’g[andhiex tirrepeti ru[ha! Il-Knisja trid timxi ma]]mien tal-lum u tirrispetta lopinjoni tal-ma;;oranza talpoplu. Barra minn hekk, ilGvern ukoll g[andu jag[ti kas tas-sa[[a tal-poplu, [sejjes ta’ murtali mhumiex tajbin g[assa[[a! Ifakkruna biss fi gwerra! Jekk il-Knisja trid tonora lil xi qaddis b’salut, hemm mod ie[or minflok murtali, u b’hekk tinbeda tradizzjoni skont i]-]mien tal-lum u lmurtali g[andhom jinqatg[u darba g[al dejjem millKnisja!

Ilment ie[or, g[al pajji] /kejken, b[al tag[na, hu li lpur/issjonijiet g[andhom jiqsaru u jduru biss madwar il-knisja, min[abba t-traffiku tal-karozzi fi]-]mien tal-lum! Hemm [afna i]jed xi tg[id ukoll, g[aliex il-poplu qed jinqata’ mill-knisja, g[ax spi//aw is-sa/erdoti dedikati g[as-Sagrament tarrikon/iljazzjoni fil-Knisja birrispett u prudenza lejn ilpoplu kif kien hemm qabel! Tradizzjoni tajba li tag[ti lfrott g[andha tibqa’ hemm! Nistaqsi, g[aliex hawn dawn is-setet kollha? In-nies qed i[ossuhom trattati ta’ tfal ]g[ar! F’Malta g[andna missjoni kbira li qed ti;i ttraskurata! G[alhekk id-demokrazija fil-Knisja hi importanti [afna, biex il-poplu jsemma’ le[nu g[all-;id tal-Knisja stess!

M. Vella

{al Qormi

Ri[a ta’ g[eluq u mewt

L-Isqof ta’ G[awdex dan la[[ar qal li “donnu fostna xi kultant titla’ ri[a ta’ g[eluq u mewt”. L-Isqof Mario Grech

kien qed jitkellem dwar /erti /elebrazzjonijiet litur;i/i li aktar g[andhom minn tat - teatru . Lili dan il - kliem fakkarni f ’ [utna l - Insara fis - Sirja u fl - Iraq li b[alissa g[adde jjin minn g[eluq u mill mewt tassew . Musulmani estremisti qed jimmarkaw id - djar tal - Insara bi] ]ebg[a [amra , u jekk dawn ma ji/[dux twemminhom jew i[allsu l - [ara; , ji;u maqtula u djarhom u [wejji;hom mog[tija lil [addie[or . Fl - istess ]mien qed naraw kuljum filmati ta ’ dak li qed ji;ri f ’ Ga]a u fil - Libja i]da dwar il - martirju tal Insara fl - Iraq u fis - Sirja xejn . Donnu li hawn konfoffa internazzjonali biex it - tbati jiet tal - Insara jin[bew . Anki hawn Malta fil - kne jjes tag[na mank ng[idu talba g[al dawn [utna li qed jie[du l - martirju !

Paul Farrugia Ir-Rabat

Prekarjat jew ag[ar!

Xufiera li ja[dmu mattrasport pubbliku qed ikunu imposti fuqhom split shifts li jfissru ;urnata xog[ol ta’ 14-il sieg[a i]da jit[allsu ta’ tmien sig[at biss! Dan x’jissejja[? Dan ag[ar minn prekarjat g[ax qed ise[[ ma’ [addiema suppost tal-fiss ma’ organizzazzjoni governattiva. Il-Partit Laburista ta’ Joseph Muscat tela’ fil-gvern bl-g[ajta wkoll li ji;;ieled ilprekarjat... g[aldaqstant nistenna azzjoni!

M. Agius

Ra[al :did

Se j[allas^

Proposta numru 18 fost dawk ewlenin mill-manifest elettorali ‘Malta Tag[na Lkoll’ kienet tinkludi li “Membri Parlamentari jit[allsu biss g[as-seduti li jattendu”. Nhar it-Tlieta, 15 ta’ Lulju

li g[adda, il-Gvern Laburista lanqas kellu l-[ila ji;bor kworum biex tkun tista’ ssir diskussjoni fuq abbozz ta’ li;i dwar l-Enemalta. X’se ji;ri dwar il-[las talonorevoli li kienu assenti?

A. Abela

Il-Belt Valletta

X[i[ mal-Maltin!

Il-gvern ma jsib ebda diffikultà j[allas il-miljuni lillKabinett ;gantesk lil bi]ibilju ta’ konsulenti fil-Ministeri u lill-armata ta’ nies ta’ fidu/ja li ng[ataw [atriet mill-Gvern ta’Muscat fl-a[[ar 17-il xahar. I]da mbag[ad bil-[addiema Maltin qed ja[arbu mill-;lied fil-Libja, kellu l-wi// jitlobhom il-[las tal-vja;; lura lejn Malta. Fejn hi l-[idma talGvern biex jissalvagwardja linteressi personali u kummer/jali tal-Maltin fil-Libja?

S. Mallia Ir-Rabat

G[ajnuna lil tfal li l-;lieda g[al [aj Intervista ma’ Roderick Cachia, il-fundatur tal-Fondazzjoni Qalb it-Tfal Clinton Sammut

clinton.sammut@media.link.com.mt

Il-milja tal-[ajja twassal biex il-bniedem jg[addi minn esperjenzi differenti, li b’xi mod i[allu impatt b’mod temporanju jew permanenti fuq il-[ajja talindividwu u f’dawk ta’ madwaru, b’mod po]ittiv jew negattiv. Nisimg[u [afna stejjer ta’ nies li g[addew minn fa]i iebsa f’[ajjithom u li esperjenzaw ;rajjiet negattivi relatati mas-sa[[a tag[hom, kemm jekk millaspett fi]iku, mentali, kif ukoll so/jali. I]da kultant, kif jg[id il-Malti, kull deni [udu b’;id, g[aliex hawn min b’ener;ija u determinazzjoni, millesperjenza negattiva li jg[addi minnha jo[ro; il-po]ittiv u [idma kontinwa favur is-so/jetà. Ka] tipiku hu ta’ Roderick Cachia, ilfundatur tal-Fondazzjoni Qalb it-Tfal, li g[al dawn l-a[[ar xhur [admet qatig[ favur l-NPICU f’Mater Dei, li fi kliem sempli/i hi taqsima simili g[all-ITU imma g[at-tfal. il-mument intervista lil Roderick Cachia dwar din il-Fondazzjoni. L-esperjenza tal-koppja Cachia L-2011 kienet sena spe/jali g[allkoppja Cachia, g[aliex Roderick u l-

mara tieg[u Liliana kienu qed jistennew bi [;arhom it-twelid tat-tewmin tag[hom. :ara i]da, li t-tewmin twieldu tliet xhur qabel i]-]mien. Din kienet esperjenza deskritta b[ala “xokk enormi” g[all-familja. B’g[ajnejh mag[luqin u b’vu/i ftit imqanqla Roderick jirreferi g[ad-daqs tat-tfal meta twieldu, it-tifla ta’ 800 gramma u t-tifel kien ji]en kilo. Roderick jg[id li g[all-ewwel sig[at spi//a wa[du bil-kumpanija ta’ infermiera li hi [abiba tal-familja tieg[u, min[abba li l-mara wkoll kellha tkun rikoverta wara l-operazzjoni. “Rajt littifla f’tubu, imdawra kollha pajpijiet, u rajtha tie[u n-nifs. Kien fiha daqs bor]a dqiq, hekk niddeskriviha.” Lit-tifel ma rahx mill-ewwel min[abba li t-tobba u l-infermieri kienu qed jintubawh biex ti]died il-probabbiltà tal-g[ajxien tat-tarbija.

Il-CoolCap System hi sistema li tag[ti tama lit-tfal li jkollhom problema respiratorja. Il-fondi biex jinxtara n;abru millFondazzjoni Qalb it-Tfal f’temp ta’ sena

L-esperjenza ma kinetx fa/li g[al Roderick u l-mara tieg[u, tant li meta staqsejtu x’effetti [alliet fuqu, Roderick g[alaq g[ajnejh u stqarr li “t-taqsima hi ta’ kura intensiva, tant li tibda tisma’ diversi alarms idoqqu, li kultant g[adni nismag[hom mal-lejl.” It-taqsima tal-NPICU kellha tkun iddar tal-familja Cachia g[al madwar erba’ xhur, sakemm it-tewmin tag[hom saru b’sa[[ithom bi]]ejjed biex jo[or;u u jg[ixu [ajja normali b[al tfal o[ra. Roderick jistqarr li l-ironija hi li “qatt qabel ma kont smajt b’din it-taqsima.” It-twelid tat-tfal i;ib fer[ kbir fil-qlub ta’ [afna ;enituri, i]da madwar g[axra fil-mija ta’ dawk li jkollhom wild, jispi//aw jg[addu minn din it-taqsima g[aliex ikun hemm xi kumplikazzjonijiet. Ta’ xi w[ud ikunu ]g[ar tant li ttrabi jo[or;u wara ftit sig[at jew ;ranet. I]da g[al o[rajn, il-kumplikazzjonijiet jafu jkunu ferm ikbar u hemm min idum xhur s[a[ f’din it-taqsima. Hemm dawk il-ftit trabi li sfortunatament jitilfu l-;lieda g[all-[ajja hemmhekk. L-esperjenza fl-NPICU

Meta staqsejt lil Roderick kif kienet lesperjenza ;enerali tieg[u fl-NPICU, bi tbissima u b’g[ajnejh jixeg[lu stqarr li “d-dedikazzjoni u l-professjonalità li biha ja[dmu dawn it-tobba u l-infermieri f’dan id-dipartiment, huma impekkabbli.” “Minkejja li qalbek tkun qed tu;g[ek tara lil uliedek f’dik it-taqsima, u ma tafx x’se ji;ri, li tara l-istaff idur mieg[ek u jag[tik il-kura;; mixtieq biex tkompli tittama hu ta’ ser[an kbir.” Fil-fatt, skont statistika uffi/jali jidher li l-NPICU ta’ Mater Dei hu fost l-aqwa tnejn fl-Ewropa. Jg[addih biss dak talIngilterra. Dan ir-ri]ultat ma jiddependix biss mill-apparat li je]isti u t-ta[ri; tal-infermiera u t-tobba, i]da jiddependi direttament mir-rata ta’ g[ajxien tat-tfal u fuq kollox, il-[ajja ta’ kwalità li dawn jg[ixu wara l-kura. Roderick ilaqqag[na ma’ esperjenzi o[ra fl-NPICU. Isemmi ;enituri o[ra li jkollhom lil uliedhom rikoverati, b’es-

Roderick u Liliana Cachia flimkien mat-tewmin tag[hom

perjenzi li jiddeskrivihom b[ala xi mumenti ta’ qtig[ il-qalb i]da o[rajn feli/i tant li kienu ji//ajtaw u jid[ku ftit bejniethom, “f’mod kif taqta’ t-tensjoni”. Il-[biberija li kibret bejn dawn ilfamilja g[adha b’sa[[itha sal-lum tant li kemm permezz ta’ Facebook u anke xi reunions li jsiru, dawn il-familji flimkien ma’ wliedhom g[adhom jiltaqg[u fuq ba]i regolari, anki waqt attivitajiet organizzati mill-Fondazzjoni Qalb it-Tfal. Esperjenza o[ra li Roderick xtaq jaqsam mal-qarrejja kienet li d-dinamika tal-familja tinbidel ukoll u l-koppja tersaq aktar lejn xulxin fil-funzjonijiet tag[ha. Fil-fatt, Roderick jg[id li kienet e[fef fil-bidu meta t-tfal it-tnejn kienu l-isptar, g[ax fil-fatt wara li [are; ittifel, hu beda ja[dem tliet sig[at xog[ol biss kuljum biex imur l-isptar mis-1pm sad-9pm u wara jmur id-dar biex jie[u

Tarbija li twieldet qabel i]-]mien u l-uniku tama ta’ g[ejxien tiddependi biss mill-NPICU. L-NPICU ta’ Malta hi meqjusa b[ala t-tieni l-a[jar fl-Ewropa kollha

[sieb lit-tifel filwaqt li Liliana kienet tmur l-isptar mid-9pm sat-3am biex tibqa’ mat-tifla. “Esperjenza li personalment issa[[ek u tinduna kemm l-affarijiet materjali ma jiswew xejn fil-[ajja, meta mqabbla mas-sa[[a tal-individwu u fil-ka] tag[na, ta’ wliedna.” Il-bidu tal-Fondazzjoni Qalb it-Tfal Il-Fondazzjoni Qalb it-Tfal taf il-bidu tag[ha lill-koppja Cachia, wara li f’:unju tal-2013, Roderick u l-mara

tieg[u ;ew avvi/inati jekk xtaqux ikunu ta’ kontribut biex jin;abru fondi b’risq l-NPICU. Ming[ajr tlaqliq il-familja Cachia meddet g[onqha g[ax-xog[ol mhux biss biex jorganizzaw il-kun/ert li kien se ji;i organizzat b’risq it-taqsima, i]da riedu jag[mlu dan b[ala sens ta’ ringrazzjament u apprezzament talli wliedhom salvaw. Fil-fatt, qabel saret l-ewwel attività, li kienet kun/ert, il-familja Cachia g[amlet diversi laqg[at mal-awtoritajiet tas-sa[[a u l-Kap tal-NPICU, biex ji;i maqbul liema apparat hemm b]onn li jinxtara. L-apparat identifikat kien il-Cooling Cap System, makkinarju importanti immens g[as-sa[[a tat-trabi, kemm dawk li jitwieldu qabel i]-]mien, kif ukoll dwar li jitwieldu fi]-]mien i]da li g[al xi ra;uni, l-ossi;nu ma jkunx qieg[ed jaslilhom lejn il-mo[[, b’konsegwenzi li jistg[u jkunu serji u permanenti. L-apparat kien jiswa 20,000 ewro, i]da bid-determinazzjoni tal-familja Cachia, il-voluntieri, benefatturi u sponsors, fost o[rajn, f’Mejju tal-2014, issomma n;abret u ;iet ippre]entata lillawtoritajiet tas-sa[[a.

Il-{add, 17 ta’ Awwissu, 2014

Intervista

jithom bdewha mill-ewwel ;urnata B’dispja/ir Roderick jinnota li x-xiri tal-apparat li hu tant me[tie; g[at-trabi li jbatu mill-kundizzjoni msemmija qed jie[u fit-tul wisq min[abba burokrazija ]ejda spe/jalment fil-[ru; tat-tenders. Roderick jistqarr li qed jg[id dan “biex jin[oloq /ertu g[arfien u biex lawtoritajiet meta jkollhom donazzjonijiet simili, iwittu t-triq biex dak li jkun ikompli ja[dem favur dan l-g[an. Iddonazzjonijiet ma g[andhomx ikunu kkunsidrati b[ala finanzi pubbli/i i]da b[ala donazzjoni u b’hekk l-apparat ikun jista’ ji;i ordnat malli l-flus jin;abru.” L-isfida bl-Austin J4 B[alissa l-Fondazzjoni Qalb it-Tfal

qed ti;bor fondi biex jinxtara apparat ie[or fl-NPICU, HeRo Duet Heart Analyzer bil-valur ta’ 11,000 ewro. Lisfida hi kemxejn ori;inali g[aliex ]ew; persuni g[adhom kif temmew vja;; f’vann Austin J4 tal-1971 minn Malta san-Norve;ja. Wie[ed jista’ jimma;ina d-diffikultajiet li esperjenzaw f’vann li ma g[andux kumditajiet ba]i/i fih u li l-velo/ità massima tieg[u kienet ta’ 80 kilometru fissieg[a. Mistoqsi kif ;iet din l-idea, Roderick jg[id li Miguel Pace, sid il-vann, u li hu radjografu fl-isptar, xi snin ilu kien ja[dem fl-NPICU, i]da x-xorti riedet li g[axart ijiem wara li twelidlu wild, dan spi//a f’din it-taqsima u kien f’kundizzjoni kritika. G[all-grazzja t’Alla, illum it-tifel jinsab qawwi u s[i[ i]da Miguel Pace, permezz ta’ din l-esperjenza, iltaqa’ mal-Fondazzjoni Qalb it-Tfal u kien determinat li jg[in. B’hekk, flimkien mal-mekkanik tieg[u Michael Fenech, ir[ewlha lejn in-Norve;ja, fejn twieldet u g[exet il-mara ta’ Miguel Pace, bil-g[an li jin;abru fondi kemm minn Malta kif ukoll mill-villa;; fejn waqfu. Diversifikazzjoni fl-g[an tal-Fondazzjoni Il-Fondazzjoni Qalb it-Tfal g[andha pro;ett ie[or g[al din is-sena, dak li toffri ]ew; ikliet lit-tfal ta’ skola partikulari g[al sena skolastika s[i[a. Dan il-pro;ett se jiswa madwar 2,000 ewro. Roderick jispjega li l-membri tal-bord

irrimarkaw li qed jinnutaw li g[al xi ra;uni, numru ta’ tfal qed imorru liskola bi ftit [ob] jew b’xejn. Biex tkompli tikber il-problema, meta dawn it-tfal imorru lura d-dar ma jsibu lil [add u jkunu jridu jistennew is-sig[at sakemm xi [add ji;i u jsajrilhom xi [a;a. Roderick jistqarr li wara 17-il sena fil-qasam tal-fotografija u li jiltaqa’ ma’ madwar 400 persuna kull tmiem il-;img[a, iltaqa’ ma’ [afna esperjenzi fejn it-tfal sfortunatament qed ibatu min[abba n-negli;enza tal-adulti, fosthom nuqqas ta’ kura primarja, nuqqas ta’ ikel u xorb u finalment qed ibati lpro/ess edukattiv tag[hom. “Hawn tfal li qed ikunu t-tarka bejn

Grupp ta’ voluntieri mill-Fondazzjoni Qalb it-Tfal, f’ritratt ta’ tifkira mal-President ta’ Malta Marie-Louise Coleiri Preco dakinhar li t[abbret l-isfida li ntemmet fil-jiem lli g[addew ta’ vja;; bil-van Austin J6, li ;ie restawrat u qed iservi b[alissa b[ala mod kif jin;abru l-fondi b’risq il-Fondazzjoni

il-;enituri waqt pro/ess ta’ separazzjoni u dan qed i[alli effetti negattivi fuq sa[[ithom tant li qed jaqg[u lura fl-iskola u jinqatg[u wa[edhom.” Il-Fondazzjoni Qalb it-Tfal se tifforma Nurture Class, li permezz tag[ha dawn l-istudenti x[in imorru l-iskola se jing[ataw kolazzjon u ikla bnina qabel jitilqu d-dar. Bi ftehim malg[alliema mbag[ad, se jsir programm g[at-tfal biex dawn jing[ataw aktar g[ajnuna biex jitg[allmu u jla[[qu ma’ s[abhom. “Minbarra dawn il-pro;etti l-kbar, ilFondazzjoni qed tg[in lil entitajiet o[ra fosthom Dar Mer[ba Bik li ng[atat donazzjoni biex jinxtara ikel g[at-tfal. “Dawn il-mirakli ]g[ar setg[u jsiru bis-sa[[a tal-qalb ;eneru]a tal-poplu Malti. F’esperjenza minnhom kien hemm omm li binha kien fl-NPICU, u flok tat ir-rigali, g[amlet attività u ;abret 3,000 ewro.” {sibijiet konklu]ivi Bir-ra;un ti;i fid-dubju jekk dak

kollu li g[adda minnu Roderick flimkien mal-mara tieg[u Liliana, kienx esperjenza negattiva jew wa[da po]ittiva meta tara l-;id kollu li sar. Roderick jistqarr li “g[alija din kienet esperjenza, la negattiva u wisq anqas po]ittiva, g[ax din kienet esperjenza li g[allmitni kif in[ares lejn il-[ajja... xejn ma g[adu kbir g[alija g[ax missejt il-qieg[. Kultant, meta tara persuna kbira marida, tasal biex ta//etta, i]da meta tara persuna li kwa]i bla ;ilda, tkun imtaqqba ta’ kuljum, hi

ferm ikbar.” “Fil-fatt, it-tfal tag[na g[andhom ilmarki tat-titqib li [adu meta kienu f’din it-taqsima, marki li se jibqg[u j;orruhom tul [ajjithom i]da a[na nemmnu li dawn g[andhom ikunu marki li huma g[andhom japprezzaw g[ax il-;lieda g[al [ajjithom bdewha mill-ewwel ;urnata.” Aktar informazzjoni Int tista’ tg[in lill-Fondazzjoni Qalb it-Tfal b’diversi modi fosthom

“Esperjenza li personalment issa[[ek u tinduna kemm l-affarijiet materjali ma jiswew xejn fil-[ajja, meta mqabbla mas-sa[[a tal-individwu u fil-ka] tag[na, ta’ wliedna”

billi tibg[at id-donazzjoni tieg[ek filkont bankarju BOV - 40021697203 jew billi tibg[at sms fuq in-numru 50617305 b’donazzjoni ta’ 2.33 ewro. Bejn is-16 u s-17 ta’ Awwissu 2014, il-Fondazzjoni Qalbt it-Tfal se tkun qed torganizza l-attività ‘Festa :elati’ f’Bir]ebbu;a, b’kollaborazzjoni mas-So/jetà Filarmonika San Pietru Bir]ebbu;a u l-Kunsill Lokali. Kull d[ul se jmur g[all-Fondazzjoni Qalb it-Tfal.

Il-{add, 17 ta’ Awwissu, 2014

Safar

Dehra tal-Palazz ta’ Visegrad fuq in-na[a tal-Grigal tieg[u li l-binja tieg[u taf il-bidu tag[ha fl-1320

Dehra impressjonanti tal-Kastell ta’ Visegrad u l-fdalijiet tieg[u. Dan il-post storiku huwa meqjus b[ala ;awhra storika, li kull turist li j[obb l-istorja g[andu j]ur

Visegrad… mog[nija bil-wirt storiku u attrazzjonijiet naturali

Visegrad toffri wkoll opportunitajiet biex ikunu prattikati g[add sabi[ ta’ attivitajiet sportivi pjuttost avventuru]i fix-xenarju ambjentali li toffri l-belt

Euchar Mizzi mizzieuchar@gmail.com

Visegrad hija belt ]g[ira filprovin/ja ta’ Pest fl-Ungerija. Tinsab fit-Tramuntana ta’ Budapest fuq ixxtajta tal-lemin tax-xmara Danubju. Visegrad hija famu]a g[all-fdalijiet tal-palazz tas-sajf mibni fuq stil Rinaxximentali tal-bidu, tar-Re Matthias Corvinus tal-Ungerija u ta/-/ittadella Medjevali. L-isem ta’ Visegrad huwa Slav fl-ori;ini tieg[u u jfisser

L-istorja fil-belt ta’ Visegrad tinsab kullimkien sa[ansitra anki f’wie[ed mill-parks li jissimbolizza r-rabta li din il-belt Ungeri]a g[andha mal-;rajjiet li g[addiet minnhom

“il-kastell ta’ fuq”. Il-fdalijiet tal-kamp militari Sibrik Hill, jidhru barra Visegrad, lejn it-

Tramuntana fuq g[olja li t[ares g[al fuq id-Danubju. Il-kamp g[andu lart tieg[u f’forma trijangulari u kien mibni fl-ewwel nofs tar-raba’ seklu b[ala wa[da mill- fortifikazzjonijiet importanti. Ir-Re Bela IV tal-Ungerija u martu bnew sistema ta’ fortifikazzjoni fissnin 1240-50 vi/in dik ta’ qabel li kienet inqerdet. Fis-seklu 14, fi]]mien tar-Rejiet An;evini talUngerija, il-kastell sar residenza

rjali u kompla jitkabbar. Il-kastell kien ;arrab [sara kbira fi ]mien lokkupazzjoni Torka u qatt ma re;a’ ntu]a. Illum hu miftu[ g[all-pubbliku. Il-Kastell ta’ Isfel huwa l-parti mis-sistema ta’ fortifikazzjonijiet li tg[aqqad il-Kastell ta’ Fuq maxxmara Danubju. Fi/-/entru tieg[u jitla’ t-Torri ta’ Salamun, torri kbir residenzjali b’forma ta’ sitt strixxi angulati li jmur lura g[as-seklu 13. Fil-pre]ent, it-torri jservi wkoll ta’ mu]ew li j;ib l-isem ta’ King Matthias Museum ta’ Visegrad.

Visegrad toffri wkoll g[add ;mielu ta’ postijiet o[ra ta’ rikreazzjoni g[all-kbar u g[a]-]g[ar b’numru ta’ [wienet u ristoranti fejn ma jonqosx ukoll l-ikel tradizzjonali u ie[or varjat.

Il-Palazz Irjali fih numru ta’ attrazzjonijiet inklu] funtani, b[al dik mag[rufa b[ala ‘Il-Funtana tal-Iljuni’ kif tixhed l-iskultura tag[ha

L-esibizzjonijiet jippre]entaw il-bini mill-;did tal-funtani stil Gotiku talPalazz Irjali, skultura Rinaxximentali li tinsab f’Visegrad u l-istorja ta’ Visegrad. L-ewwel dar irjali fuq dan is-sit inbniet mir-Re Karlu I tal-Ungerija wara l-1325. Fit-tieni nofs tas-seklu 14, il-binja tkabbret f’palazz minn ibnu, ir-Re Lwi;i I tal-Ungerija. Fla[[ar tas-seklu 14, ir-Re Lwi;i u ssu//essur tieg[u Sigismundo talLussemburgu bnew minfloku kumpless s[i[ ta’ palazz pompu], li l-fdalijiet imdaqqsa tieg[u g[adhom

sal-lum. Imiss mieg[u min-na[a tatTramuntana hemm ;nien kif ukoll kunvent tal-Fran;iskani. Fi ]mien Lwi;i I u Sigismundo, il-palazz kien ir-residenza uffi/jali tar-rejiet tal-Ungerija u dam sa madwar l-1405-08. Bejn l-1477 u l-1484 Matthias Corvinus re;a’ bena l-kumpless talpalazz fuq stil Gotiku. L-istil arkitettoniku Rinaxximentali kien u]at g[ad-dekorazzjonijiet, l-ewwel darba li dan l-istil deher fl-Ewropa barra mill-Italja. Wara l-assedju Ottoman tal-1544, il-palazz inqered, u

fis-seklu 18 kien kompletament midfun fit-trab. L-iskavi tieg[u bdew fis-sena 1934 u g[adhom sejrin sallum. Fil-pre]ent, il-bini mill-;did tar-residenza rjali hu miftu[ g[allpubbliku, u fih insibu wirjiet fuq listorja tal-palazz u r-rikostruzzjoni storika interna tieg[u. Dan hu ftit minn dak li wie[ed jista’ jitpaxxa bih meta j]ur il-belt ta’ Visegrad. M’hemmx g[alfejn ng[idu li ma’ dan wie[ed isib ukoll dak kollu li t-turist jippretendi li jsib f’belt Ewropea u importanti b[alma hi Visegrad.

Matul is-sena jsiru diversi attivitajiet kulturali u stori/i li permezz tag[hom dawk pre]enti jer;g[u jesperjenzaw u[ud mill-;rajjiet stori/i tal-img[oddi

IL-KULT MARJAN F’MALTA

Max Farrugia

Id-devozzjoni lejn il-Madonna u lkult Marjan minn dejjem kienu qawwija [afna f’pajji]na. Tant li x-xhur ta’ Mejju u Ottubru huma dedikati lil Ommna tas-sema. L-Erbg[at u sSibtijiet kienu ;ranet ta’ talb u penitenza. Dawn g[adhom isiru anki llum fejn diversi devoti lejn il-Madonna jin;abru fi gruppi f’diversi bliet u r[ula biex ifa[[ru u jqimu lil Marija permezz tattalba tar-Ru]arju, kant u tif[ir Marjan. {afna huma dawk li j;orru fuqhom u anki fuq uliedhom domna talMadonna biex t[arishom minn kull deni li jistg[u jiltaqg[u mieg[u matul il-;urnata. {ames posti Ru]arju f’[afna djar Maltin ma jonqsux ukoll. {afna huma dawk ukoll b’mod spe/jali fuq il-postijiet tax-xog[ol li fit-tmienja ta’ filg[odu u f’nofsinhar jieqfu g[al ftit [in biex flimkien jg[idu talba ]g[ira u l-Angelus. Tradizzjonijiet li bil-[ajja mg[a;la tallum qed jintilfu, imma li niftakru lkoll ]mien fejn kienu b’sa[[ithom sewwa. Kontra dak li ;ara fil-ka] talQaddisin fejn id-devozzjoni nsibuha f’xi ra[al jew tnejn, u f’xi ka]i ftit aktar, dik Marjana nistg[u ng[idu tinsab imferrxa sewwa mhux f’Malta biss imma anki fil-g]ira ta’ G[awdex. Sa[ansitra nsibu kappella dedikata lillMadonna fuq il-g]ira ta’ Kemmuna u anki kien hemm wa[da fuq il-blat ta’ Filfla. {afna mill-knejjes u kappelli meta titkellem dwarhom man-nies tal-lokal jg[idulek dawn huma dedikati lil Santa Marija, imma mbag[ad i]idu t-titlu ta’ kif isibuha huma, jew bl-isem tal-post fejn tkun tinsab jew inkella xi titlu ie[or, xi w[ud o[ra jkollhom ukoll b[al spe/i ta’ laqam, xi [a;a interessanti [afna. Insemmi xi e]empji b[al Santa Marija tal-Ftajjar, ta’ {al Xluq, taxXag[ri, tal-{las, tal-{erba, tan-Nuzzu, u [afna u [afna o[rajn. Interessanti [afna kif ]viluppaw l-ismijiet g[al dawn il-kappelli dedikati lil Santa Marija, li huma numru kbir [afna. Dedikati lill-Assunta Kif naraw aktar ’il quddiem millistatistika li ;bart insibu li l-bi//a lkbira minn dawn il-kappelli u knejjes huma dedikati lill-Assunta g[alkemm insibu numru konsiderevoli ta’ titli o[ra. Minkejja dawn it-titli kollha, Marija, Omm :esù Kristu u ommna lbnedmin tad-dinja kollha, tibqa’ wa[da u l-istess wa[da. Meta bdejt nirri/erka dwar il-bidu ta’ dan il-kult li da[al Malta, ]gur fost leqdem u l-aktar popolari nsibu fdalijiet ta’ pittura li hemm fl-G[ar tal-

Madonna fil-Mellie[a. Imma nafu wkoll li f’Abbatija ta’ Dejh li hemm ;o katakombi fir-Rabat fl-in[awi ta’ Bir ir-Riebu hemm affresk li juri lillMadonna fost figuri o[ra. Hawn insibu xbieha ta’ Kristu Msallab u fuq na[a wa[da hemm il-Madonna bil-kliem Mater, fuq in-na[a l-o[ra San :wann bil-kliem Joannes. Fl-istess post insibu pittura o[ra tatt[abbira tal-An;lu Gabrijel li lMadonna kellha ssir Omm Alla bittitlu Mater Domini. Dawn it-tnejn huma fost l-eqdem li g[adhom je]istu sal-lum. Filwaqt li din tar-Rabat tmur lura g[as-sekli bikrin wara Kristu, talMellie[a nistg[u ng[idu li tmur g[al madwar is-seklu disg[a. Fost l-aktar knejjes antiki dedikati lil Santa Marija hemm il-katidral l-antik tal-Imdina li kien ;arrab [sarat kbar waqt terremot li fid-dokumenti jirreferu g[aliha b[ala Madonna Manna fl-Imdina. Santa Marija della Rocca, lImdina, vi/in i/-/imiterju tar-Rabat li hemm illum kien hemm il-kappella, ukoll antika, ta’ Santa Marija. Kappelli o[ra f’dawn l-in[awi barra l-belt l-antika hija dik mag[rufa b[ala Ta Duna. Il-grotta ta[t il-knisja talpatrijiet Dumniikani, u o[ra li hemm fl-in[awi Tal-Virtù, ori;inaljament kienu it-tnejn troloditi. Santa Marija delle bordini fil-limiti ta’ {a]-}ebbu;, Santa Marija ta’ Godor f’{a]-}ebbu; ukoll, Santa Marija tal-Imrie[el, Santa Marija tal-Mag[tab, Santa Marija taxXag[ra huma fost l-aktar antiki.

fuq il-fet[a prin/ipali tal-kappella. Sa mill-bidu nett li ;ie introdott dan il-kult Marjan f’Malta, nistg[u ng[idu li pajji]na kien tferrex mhux [a]in u kien jikkompara tajjeb [afna mal-Italja minn fejn twasslet primarjament din id-devozzjoni. Li nafu fi/-/ert min[abba kitbiet li je]istu, huwa li fis-sena 1436 kien hawn ]ew; parro//i fil-g]ira tag[na, dik tal-Katidral u l-o[ra tal-Birgu. Dawn kienu di;à je]istu qabel din iddata g[ax mal-mi;ja tal-Konti Ru;;ieru f’Malta r-reli;jon re;g[et bdiet tie[u r-ru[. Kien propju fis-sena li semmejt aktar ’il fuq li Monsinjur Senatore De Mello, l-Isqof ta’ Malta, mill-Katidral tal-Imdina [are; g[axar parro//i. Tnejn minn dawn il-parro//i, ji;iferi dawk tan-Naxxar u l-Mellie[a, kienu ddedikati lit-twelid ta’ Marija Ver;ni u dik ta’ Bir Miftu[ lill-Assunzjoni. Mit-

u tmenin minn dawn kienu dedikati lill-Assunta. Min[abba l-attakk kbir li kienu wettqu t-Torok fuq G[awdex fl-1551, fejn inqerdet il-knisja ewlenija ta’ din ilg]ira u anki d-dokumenti tag[ha, ftit li xejn nafu dwar dak li kien hemm di;à je]isti, imma skont Monsinjur Duzina mis-86 knisja li jsemmi l-istoriku Ciantar Duzina sab 45 biss. Minn [mistax li kienu dedikati lill-Madonna, erbg[a jirreferi g[alihom b[ala Santa Marija u tlieta tal-Assunta. Meta fis-seklu sittax twaqqfu [dax-il parro//a o[ra din id-darba sebg[a minnhom ;ew dedikati lill-Madonna. Fis-sekli ta’ wara sal-lum twaqqfu sebg[a u erbg[in parro//a o[ra u fost dawn insibu tmintax dedikati lillMadonna. Dawn jil[qu ftit inqas minn nofs il-parro//i ta’ dawn il-g]ejjer. Minbarra l-festi prin/ipali f’xi parro//i u r[ula ji;u /elebrati wkoll festi sekon-

F’G[awdex F’G[awdex insibu wkoll numru ta’

kappelli li xi w[ud g[adhom je]istu u o[rajn le b[al fil-ka] ta’ Malta, fost dawn hemm Santa Marija ta’ Calleja fl-G[arb, Santa Marija ta’ Gaudiorum illum mag[rufa b[ala Santa Marija tax-Xag[ra, Santa Marija tal-Qala, Santa Marija tal-Virtù fl-G[arb, Santa Marija ta’ Bebuna jew ta’ Sabbetta u o[rajn. Il-knisja ]g[ira li minflokha llum il-;urnata hemm is-santwarju Ta’ Pinu fl-G[arb ukoll. Insibu li wara s-seklu [dax it-titli bdew jie[du xejra o[ra. Ma baqg[ux sempli/ement jissej[u Santa Marija biss, g[as-sempli/i ra;uni li dawn bdew ji]diedu bil-bosta. Dan ilfenomenu mhux hawn Malta biss se[[ imma anki f’pajji]i o[ra li kienu kattoli/i fil-madwar tag[na, u allura bdew jing[ataw it-titli. Fl-ewwel snin tal-kristjane]mu f’Malta nsibu li min[abba li kienu jsiru festi fil-15 ta’ Awwissu, allura g[alhekk kien hawn rabta kbira ma’ Santa Marija tal-Assunzjoni. Xi knejjes kienu jirreferu g[aliha wkoll b[ala SANCTA DEI GENETRICIS VIRGO. E]empju ta’ dan hi l-kappella trolodita li hemm Bormla vi/in il-Bieb ta’ Santa Liena u li dawn il-kliem huma miktuba

Kwadru tal-ex-voto fil-kappella Tal-{las f’{al Qormi

43 villa;; li kien hawn dak i]-]mien kien hawn 46 knisja, 20 minnhom dedikati lill-Madonna u minn dawn 11 kienu dedikati lill-Assunzjoni. Kwa]i mija u erbg[in sena mittwaqqif ta’ dawn il-parro//i fis-sena 1575 saret il-Vista Appostolika ta’ Monsinjur Duzina li hija minjiera ta’ informazzjoni. Mill-erbg[a mija u tmienja g[oxrin knisja, bejn parro//i, knejjes u kappelli, xejn inqas minn mija u tmienja u sittin huma dedikati lil Marija Santissima ta[t diversi titli fosthom l-Assunzjoni, Annunzjazzjoni, it-Twelid, il-Vi]itazzjoni, ilKun/izzjoni, il-Purifikazzjoni, ilMadonna tal-Karmnu u titli o[ra. Sitta

darji dedikati lil Marija Santissima. Statwi, ni/e/ u fratellanzi Din id-devozzjoni lejn il-Madonna tkompli tinfirex permezz ta’ numru kbir ta’ statwi u ni/e/ li nsibu fit-toroq tal-ir[ula u bliet Maltin. Hawn numru kbir ta’ fratellanzi dedikati lillMadonna, b’kollox sebg[a u sebg[in, dawn insibuhom ukoll ta[t titli differenti. G[alkemm mhux kollha huma attivi llum il-;urnata g[ad hawn numru

minnhom li g[adhom jipparte/ipaw f’okka]jonijiet diversi. L-istess nistg[u ng[idu g[allpur/issjonijiet li jsiru ad unur Marija Santissima, spe/jalment bil-

Il-{add, 17 ta’ Awwissu, 2014

Storja

L-ewwel pellegrina;; li ;ie organizzat mill-Maltin lejn Lourdes kien sar bejn id-19 u t-28 ta’ Awwissu 1895

Il-kappella l-antika f’Ta’ Pinu fis-snin 20

pur/issjonijiet li jsiru matul ir-Randan, ;img[a qabel il-:img[a l-Kbira, li hija mag[rufa b[ala l-pur/issjoni tadDuluri li jsiru mhux f’belt jew ra[al wie[ed imma f’diversi. Xhieda ta’ din l-im[abba u devozzjoni Marjana huma l-g[aqdiet u lgruppi li ;ew imwaqqfa f’pajji]i biex ixerrdu din id-devozzjoni fost il-poplu tag[na. Dawn l-g[aqdiet u gruppi dawn l-a[[ar snin komplew ji]diedu ma’ dawk li di;à kienu je]istu millinqas sebg[in sena ilu. Dan l-a[[ar nibtu [afna gruppi ta’ individwi fil-parro//i li mill-inqas jiltaqg[u darba fil-;img[a, b’mod spe/jali l-Erbg[at jew il-:img[a biex flimkien jitolbu u jfa[[ru lillMadonna. Dan il-kult Marjan fostna l-Maltin ikompli juri s-sa[[a tieg[u permezz ta’ mijiet kbar ta’ poe]iji u kotba li nkitbu kemm bil-Malti kif ukoll b’ilsna o[ra u ;ew stampati lokalment. {add ma g[andu ja[seb li din ilwirja ta’ devozzjoni u qima lejn Marija Santissima bil-bini ta’ knejjes, kappelli u affarijiet o[ra kienet jew hija xi kapri//. Xejn minn dan, imma hija perswa]joni u xhieda qawwija li Marija dejjem kienet ta’ g[ajnuna kbira u bla qies g[al Malta. {alli nsemmi ftit avveniment li forsi mhux kul[add sema’ bihom kollha. Bejn issena 1467-1470 kien hawn nuqqas ta’ xita u nixfa kbira li g[amlet [sarat kbar. Il-Maltin daru lejn il-Madonna tal-Mellie[a, talbu bil-qalb, u ni]let xita bl-abbundanza. L-istess kien ;ara fl-1640 waqt nixfa o[ra kbira. Fi]-]ew; okka]jonijiet kienu ;ew organizzati velji ta’ talb u pur/issjonijiet. Il-Madonna interveniet f’diversi gwerer, u l-Maltin reb[u fuq l-g[adu. Fi ]mien il-Gran Mastru Wignacourt kien hawn ;u[ kbir min[abba nuqqas ta’ qam[. Il-Gran Mastru personalment talab personalment quddiem il-Madonna ta’ Filermo fil-katidral ta’ San :wann, bag[at ixxwieni tal-Ordni jattakkaw ]ew; porti-

jiet li kienu qed i]ommu t-tag[bija milli ti;i, dawn kienu Patras u Lepanto, u minn hemm irnexxielhom i;ibu l-qam[. Il-kwadri ex-voto Il-[afna kwadri tal-ex-voto li jinsabu fil-knejjes tal-Madonna tal-{erba f’Birkirkara, tal-{las f’{al Qormi, issantwarju ta’ {a]-}abbar, Il-knisja tal{niena fil-Qrendi, il-knisja tal-Minsija, San :wann, u o[rajn, huma xhieda kbira ta’ grazzji maqlug[a blinter/essjoni tal-Madonna f’Malta filwaqt li G[awdex hemm ta’ Lourdes, fl-Im;arr, Ta’ Pinu fl-G[arb, u Santa Marija tal-Qala. Insemmu wkoll li l-Madonna wriet ukoll li hija l-fejqan tal-Morda meta

g[al diversi drabi Malta ;iet milquta mill-pesta fl-1675 u l-1813. Dejjen sibna lil Marija Santisima sejf u tarka tag[na waqt kull gwerra. Ma nistax ma nsemmix in-numru kbir ta’ fratellanzi u g[aqdiet li permezz tag[hom il-Maltin urew id-devozzjoni tag[hom lejn Marija Santissima u t-tama lejn l-g[ajnuna tag[ha. Huwa dokumentat li mill-inqas f’Malta u G[awdex hawn qrib it-80 fratellanza ta[t xi titlu tal-Madonna. L-aktar popolari huma dawk tarru]arju, 36 b’kollox, imbag[ad hemm tad-duluri, kun/izzjoni u tal-Karmnu. Anki f’G[awdex il-fratellanzi huma popolari wkoll u nsibu tnax-il wa[da. Minbarra l-fratellanzi nsibu wkoll ilkongregazzjonijiet li huma popolari [afna f’dawn i]-]minijiet fi]-]ew; g]ejjer, bejn wie[ed u ie[or hawn madwar 22 kongregazzjoni differenti li jkollhom imbag[ad ferg[at fl-ir[ula u l-bliet. Ma nistax nag[laq din il-kitba ming[ajr ma nsemmi li Marija hija lpatruna spe/jali ta’ Malta u G[awdex. Mhux ta’ b’xejn fil-15 ta’ Mejju 1848, l-Isqof Publju Sant, li kien devot kbir ta’ Marija Santissima, wara talba li huwa stess kien g[amel lill-Papa, qara Brevi Apostoliku li bih il-Qdusija

L-ewwel katidral tal-Imdina dedikat lill-Madonna

tieg[u l-Papa Piju IX g[o;bu ja[tar u jiddikjara lill-Marija Santissima Patruna Spe/jali ta’ Malta u G[awdex, peress li dak i]-]mien i]-]ew; g]ejjer kienu djo/esi wa[da. Dan il-brevi apostoliku kien inqara propjament fil-Katidral ta’ Malta filjum tal-ingress solenni tieg[u. Dan ilbrevi apostoliku, li jinsab fl-arkivju tal-Isqof Sant, huwa ffirmat millKardinal Lambruschini u j;ib id-data tat-12 ta’ Frar 1848. Illum il-;urnata din id-devozzjoni mill-Maltin nistg[u ng[idu li tidher ukoll fin-numru kbir ta’ pellegrini li ta’ kull sena jmorru lejn santwarji sagri b[all-Grotta ta’ Massabielle, f’Lourdes, fejn il-Madonna dehret lil Bernardette, illum qaddisa, u postijiet Marjani o[ra madwar l-Ewropa. L-

ewwel pellegrina;; li ;ie organizzat mill-Maltin lejn Lourdes kien sar bejn id-19 u t-28 ta’ Awwissu 1895. Pellegrina;;i o[ra lejn postijiet Marjani b[al Fatima fil-Portugall, Loreto, Pompei u Pietrelcina, post marbut ma’ Padre Pio u hemm anki knisja dedikata lill-Madonna talGrazzja, fl-Italja. Isiru wkoll pellegrina;;i g[al Aylesford Kent, ir-Renju Unit u Medjugorje fejn il-Madonna jing[ad li g[adha tidher lil sitt vi]junarji fil-Bosnja. Dawn huma xhieda qawwija tal-fidi f’Omma tas-sema. Dawn il-mawriet ma jkunux xi divertita lejn xi w[ud mill-isba[ pajji]i fl-Ewropa, imma pellegrina;;i spiritwali b[ala xhieda qawwija ta’ fidi u qima lejn Ommna Marija.

Il-{add, 17 ta’ Awwissu, 2014

Kotba

Il-poe]iji mitlufin ta’ Manwel Dimech mill-[abs Skoperta o[ra bla pre/edent tal-Professur Henry Frendo Mario Azzopardi F’dawn l-a[[ar snin, il-ka] dwar Manwel Diemch twessa’ g[al territorju ie[or, dak ta’ bejn ir-ri/erkaturi, i]da l-aktar vu/i awtorevoli tibqa’ dik talProfessur Frendo, awtentika, evidenzjata b’dokumenti uffi/jali (e]: mill-Foreign Office) dwar g[aliex Manwel Dimech kien l-uniku Malti b’/ittadinanza Ingli]a li ma kienx ripatrijat wara li ntemmet l-Ewwel Gwerra Dinjija u t[alla jmut marid u abbandunat e]iljat f’Lixandra. Fi kiteb ie[or monumentali, Europe and Empire (2012), Frendo kien avvanza t-te]i li Dimech baqa’ e]iljat min[abba pressjoni li kienet saret millAr/isqof Aw]iljarju ta’ Malta, id-dumnikan Mons. Angelo Portelli. Frendo sab min akku]ah bi spekulazzjoni u b’allegazzjonijiet gravi. I]da Frendo g[andu reputazzjoni internazzjonali serjissima, minn La Trobe fl-Awstralja sa Firenze, Salzburg, Cambridge, New Orleans u Indiana. Ri/erka u studji intensivi Fuq kollox, [afna mir-ri/erka professjonali ta’ Frendo dwar il-ka] tal-mewt kontroversjali ta’ Manwel Dimech fl-E;ittu hi

ba]ata fuq dokumenti li hemm fil-Foreign Office. Frendo kien l-ewwel ri/erkatur li [are; g[ad-dawl x’;ara minn Dimech f’sensiela ta’ artikli li xandar fil-;urnal para-ekkle]jastiku Il-{ajja bejn l-1970-71 u li mbag[ad wasslet g[at-tke//ija tieg[u minn editur tal-istess ;urnal, mossa li kienet determinata mill-Kurja. Il-Professur Henry Frendo baqa’ sal-lum jippersisti b’ri/erka u studji intensivi dwar ir-ribell li mill-faqar u lmi]erja, mill-kriminalità u labbandun, biddel lilu nnifsu, blg[ajnuna ta’ erwie[ twajba li ridulu [afna ;id, tg[allem jikteb u jaqra b’diversi lingwi u estenda s-servizzi tieg[u lil

[absin s[abu meta kien maqful mag[hom f’Kordin. U issa, permezz ta’ ktieb ;did dwar IlPoe]iji Mitlufa ta’ Manwel Dimech mill-{abs ta’ Kordin, Frendo qed jippre]enta lil Dimech anki b[ala poeta ta’ /ertu valur, talinqas storiku. Tne[[i g[all-poe]ija dwar Mattew Callus, id-Dimech li jo[ro; minn din il-kollezzjoni, ikkurata b’[afna galbu u annotata b’attenzjoni kbira, hu bniedem g[ajjur u delu], i]olat u jlaqlaq biss ‘djalogi’ ma’ annimali u insetti ([lejjaq li probabbilment kellu [in bi]]ejjed josserva fi/-/ella). I]da xorta wa[da hemm is-sottokurrenti ta’ empatija ma’ min hu minn ta[t. Il-brimba li tattakka nnemla issir il-personifikazzjoni tal-[akma, il-persekuzzjoni u loppressjoni. Imbag[ad hemm l-evokazzjoni ta’ xenarji primittivi, ra[lin u sempli/i. Ir-rag[aj malkelb u n-nag[a;, il-[mar umli (l-annimal provile;;jat li fuqu rikeb Kristu nnifsu), il[amiema, l-g[asfur tal-bejt u lkanarina li tmut waqt li qed tipprova ]]oqq il-frie[, a//enn ie[or, fuq il-livell so/jo-politiku tal-preferenza li Manwel Dimech kellu g[all-proletarjat sprivile;;jat. Frendo jinkludi xi ittri li Dimech kien jikteb mill-[abs lil diversi [bieb li kienu pri;unieri mieg[u jew li kienu j]uruh, fejn kien jesprimi x-xewqa li g[ad jer;g[u jiltaqg[u, minkejja l-maltemp kollu li g[addew minnu, “minkejja l-infern u xxjaten.” Librerija fil-[abs

Frendo ji]vela li fil-[abs kien hemm librerija. It-testi jidhru li kienu testi klassi/i (fosthom La Divina Commedia ta’ Dante, ilpoe]iji ta’ Leopardi u Carducci, li, ta’ min jg[id, f’Malta Dun Karm kien jirriservah u jimpedixxi, anki lil poeta b[al Karmenu Vassallo, milli

Il-ktieb ri/erkat dwar il-poe]iji ta’ Manwel Dimech

folla ta’ dissidenti kalzrati li baqg[u jirre]istu l-oppressjoni bil-pinna. Forsi jg[odd g[al Dimech dan il-kliem ta’ Dostojevski: “Fil-[abs tin[oloq distinzjoni dialo;ika fil-qalb ideolo;ika.” Pediment g[al aktar ri/erka Hu /ert li fil-perjodi talpri;unerija tieg[u (darba

L-awtur tal-ktieb Henry Frendo

jaqrah). {afna mill-poe]iji fil;abra li damm Frendo nkitbu meta Dimech kien g[adu f’età tassew tarja: “Ta’ tnejn u g[oxrin sena neqsin tliet xhur” (CANTO 1), di;à kien qed jipprova jimita lil Dante, bl-u]u ta’ xbihat jinxtiebhu ma’ dawk tal-poeta epiku Fjorentin: isemmi triqtu desert, labirinti, intoppi u xewk qalb irrovini. Il-kwalità teknika, stilistika u retorika ta’ dawn il-poe]iji bikrin li sab Frendo g[andha toffri aperturi o[ra fil-qasam letterarju. Qabel xejn hemm linteress grafolo;iku. Il-kitba hi perfetta, imma Dimech jesperimenta bit-titli, xi kultant b’mod tassew ori;inali (ara, fost lo[rajn, Pazienza, Il Passero, A un Canarino in Gabbia, Il Gallo, Il Bestemmiatore. Dan is-sens vi]iv janti/ipa l-bosta xejriet grafi/i li ntu]aw flEwropa tas-seklu 20, anki f’Malta. Hemm l-influwenzi tal-letteratura kontinentali tas-seklu 19, hemm it-tentattivi tas-sunett u l-mekkani]mi lingwisti/i mnebb[in mil-letteratura

klassika, inklu]i forom Latini. F’Dimech pri;unier hemm ukoll ir-referenzi g[allmitolo;ija klassika: Vir;ilju, Vulkan u Diana, l-alla Rumana tad-dawl, li tidher li setg[et kienet l-ispirazzjoni g[all-isem tax-Xirka tal-Imdawlin li kien [oloq Dimech fi sforz qalbieni biex jaqla’ lill-Maltin mill-injoranza u l-oppressjoni ta[t il-[akma ekkle]jalikolonjali li ta’ spiss imxew parilja. Dwar il-profil politiku ‘ambivalenti’ ta’ Dimech, Henry Frendo jsostni li kien ta’ natura “nazzjonalista xellugija.” B’dan il-volum, il-Professur Frendo sie[eb lir-ribell idealist Malti mal-grupp kotran ta’ awturi internazzjonali li u]aw il-pinna biex jibqg[u jie[du nnifs u jikkomunikaw ’il hinn mill-[itan umdi u siekta ta//elel: Serge, Rosa Luxemburg, Bunyan, Gramsci, Genet, Osip u Nadezhda Mandelshtam, Solzenitsyn, Dostojevski, Wilde, Pellico, Mandela, Havel u l-Kardinal Wyszynski, fost tant o[rajn. Dimech jing[aqad ma’ din il-

minnhom anki fi sptar mentali) Dimech kellu ]mien bi]]ejjed g[al introspezzjoni moralifilosofika. Minkejja l-kalunji kollha ta’ apostasiji u atei]mu, Manwel Dimech baqa’ ferventament reli;ju] u Kattoliku, kif juru stqarrijiet varji tieg[u kif ukoll poe]iji dwar Alla jew riflessjoni dwar Stabat Mater. Forsi g[al Dimech, Alla kien dejjem fi/-/ella li tmiss ma’ tieg[u. Jista’ jkun li g[ad jo[or;u aktar xog[lijiet ta’ Dimech. IlProfessur Frendo donnu qed jo[loq pediment ie[or g[al aktar ri/erka. Il-latitudni tista’ tkompli titwessa’. Komplessivament, il-poe]iji tal-[abs ta’ Dimech jistg[u jin;abru fi pro;ett kollaborattiv li jinkludi anki l-afori]mi talawtur. Imma min-na[a l-o[ra, pro;etti individwali jafu jirrendu aktar ri]ultati intensivi u varjati ta’ Dimech idealist, filosfu li ;arrab [afna morr u issa, possibilment poeta ta’ /ertu valur. Il-manuskritti bikrin ta’ Dimech li qed jippubblika Frendo f’dan l-aktar volum re/enti mal-Midsea, g[addew g[and ir-ri/erkatur bil-kortesija tal-Baruni Igino Trapani Galea Feriol, li missieru kien akkwista ma’ gozz karti o[ra ming[and regettier.

Il-{add, 17 ta’ Awwissu, 2014

?inema

Step Up All In

(KRS – PG)

Mal-[ames film fis-sensiela, ma jidhrilniex li wie[ed g[andu jistenna li dawn ilfilms ikunu xi [a;a aktar minn mumenti, sekwenzi ta’ ]fin li jolqtu l-g[ajn, li jwasslu g[al dik finali li ti]boqhom kollha. Wara li ma jiksbux su//ess f’Los Angeles, il-grupp ‘The Mob’ ta’ Sean (Ryan Guzman) imorru lura Miami. Imma Sean jibqa’ f’L.A. fejn isib impjieg ma’ studjo ta]-]fin Salsa u biex jing[aqad mill-;did ma’ sie[bu Moose (Adam Sevani). Flimkien jiffurmaw grupp ;did ta]-]fin u jibdew jie[du sehem f’kompetizzjoni ta]]fin fuq it-tv ‘The Vortex’ f’Las Vegas. Ting[aqad mag[hom ukoll il-[abiba ta’ Moose Andie (Briana Evigan), u l-grupp jibda javvanza sew fil-kompetizzjoni li twassalhom g[al sfidi diretti ma/-champions ‘Grim Knights’ u l-eks grupp ta’ Sean, ‘The Mob’. Veru, b[alma qed taraw, li tkun taf minn qabel kif se ti]viluppa l-istorja, inklu]a rrelazzjoni ta’ m[abba-mibeg[da bejn Sean u Andie, su//essi, tilwim (l-aktar min[abba lfissazzjoni ta’ Sean li jirba[) u filmati taxxinxilli u d-dwal ta’ Las Vegas. Imma tifhmu li l-aqwa ta’ film b[al dan huma s-sekwenzi spettakolari mu]ikali u ta’ ]fin – li wie[ed aktar jista’ jsej[ilhom akrobaziji, imwassal fil-‘glorja’ kollha tag[hom permezz tat-3D.

Guardians of the Universe

(KRS – 12A)

Lestu ru[kom g[al saga o[ra b[al Star Wars, b’persuna;;i g[alkollox ;odda mnebb[a mill-komiks ta’ Marvel li, s’issa, ma kinux popolari daqs dawk ta’ Iron Man u s[abu, imma b’dan il-film ]gur li se jsiru mag[rufa daqshom. Dawn huma l-ewwel impressjonijiet tag[na wara li rajna dan il-film tal-Marvel u Disney Studios. Hu film divertenti, mi]g[ud bl-azzjoni b’cast ta’ persuna;;i ;odda li jisirqu x-xeni li jidhru fihom. Hawn g[andna ta[lita stramba ta’ bnedmin u [lejjaq minn dinjiet o[ra b[al Drax (Dave Bautista) ;gant de/i] li jpattiha lill-ambizzju] Ronan talli kien qatillu lil martu u ibnu, Gamora (Zoe Saldana) qattiela b’;ilda [adra, lil o[tha b’;ilda blu Nebula (Karen Gillan) li

ssie[bet ma’ Ronan, Rocket, ors ]g[ir i]da armat b’machine gun kwa]i ikbar minnu, u l[abib tieg[u Groot, si;ra ‘umana’. Ma’ dawn jissie[eb l-avventuru] Quill (Chris Platt) wara li minn pjaneta abbandunata jisraq sfera misterju]a li jidher li [afna kienu lesti jakkwistawha, bis-sewwa, i]da anki biddnewwa. Fost dawn tal-a[[ar hemm Ronan the Accuser (Lee Pace), im[allef setg[ani, li jag[milha ta’ ;urija u esekutur – meg[jun minn Nebula (Karen Gillan) b’;ilda blu, o[t Gamora – li jrid l-isfera g[al sidu Thanos, biex dan jeqred g[add ta’ pjaneti, fosthom Xandar, u lillqawwa militari Nova li kienet t[ares il-Li;i u l-Ordni flispazju.

Il-{add, 17 ta’ Awwissu, 2014

Media

Il-waqtiet tad-deheb li j;eg[luna nkunu ta’ g[ajnuna g[al xulxin

Albert Spiteri

af.spiteri@gmail.com Id-dlam b’mer]uq dawl Kultant ji;ru [wejje; f’[ajjitna li

g[al xi ra;uni nag[]lu li ma nag[tuhomx importanza, u drabi, l-istess /irkustanzi jikkonfonduna. Meta tTnejn li g[adda mar id-dawl, u aktar tard g[araft li kien il-pajji] kollu kompletament mitfi, fid-dlam – g[ax kien da[al il-lejl – [assejtni avvelit, [assejtni nist[i mieg[i nnifsi. X’ikun dan ilpajji] tag[na li fuq in-na[a l-wa[da hu trankwill, kwiet u sigur, imma fl-istess waqt ibati minn telqa spiritwali u passività ming[ajr qies? X’inhi din itta[lita (fil-fehma tieg[i paradossali) imqieg[da fil-borma tan-nazzjon tag[na li tipprodu/i ri/etta ta’ aljenazzjoni u nonchalance li jbe]]g[u? Ir-riga li biha nkejlu l-mixja tal-pajji] tmur lil hemm mill-grupp li jkun qed imexxi l-gvern attwali. Hemm mardiet li jintirtu hekk li jsiru parti essenzjali mill-marka li biha jing[araf il-pajji]. Dejjem insibu xi ng[idu u x’nikkummentaw; imma kollox hu momentarju, g[ax fil-mument ta’ wara jitfa//a [sieb ;did u hekk, alenija, naqbdu argument ie[or, b’rasna mimlija li qeg[din nipparte/ipaw, li qed nift[u mo[[na, li qed insa[[u d-demokrazija. L-ugwaljanza u l-[las ;ust Imma d-demokrazija tissa[[a[

Cyberspace

tassew g[aliex ilkoll inkunu qed ng[ixu [ajjitna bil-;ustizzja li tixraq lil kull wie[ed minna. Hu g[alhekk li

Salvu Felice Pace sfelicep@go.net.mt

Kummenti dwar websajts li ]ort

jiena qist ]ejjed g[all-a[[ar l-argument – li [a l-;img[at g[addej – dwar il-[las li qed tie[u s-sinjura mara tal-ministru u ma tkellimniex u ma enfasizzajniex il-b]onn li l-paga minima tkun b’sa[[itha bi]]ejjed biex tag[ti lil min jaqlag[ha l-[ila li j]omm lil familtu kif jixtieq bil-possibbiltajiet relattivi kollha. G[aliex fil-[in li fih kienu g[addejjin dawn id-diskussjonijiet fil-vojt, issinjura baqg[et idda[[al il-[las tag[ha ming[ajr problemi... u a[na x’solvejna? Kemm hu kbir il-b]onn li g[andna li nda[[lu fostna s-sens ta’ orgolju, li nag[rfu min a[na, li nag[rfu kemm flumanità tag[na – bil-fra;ilità kollha tag[ha – a[na ;ganti, kull wie[ed minna, li nistg[u b’kelma, bil-[sieb tag[na, nibdlu d-dinja g[all-a[jar. Din il-;img[a smajna bil-mewta g[al g[arrieda tal-attur ma[bub ming[ajr dubju mid-dinja kollha kif iddur, Robin Williams. Mill-films tieg[u li jiena rajt naqtag[ha li l-a[jar kien Dead Poets Society. Jg[id il-;rajja ta’ dan lg[alliem, John Keating (Robin Williams) li jg[allem il-letteratura Ingli]a f’dan il-kulle;; ultra-konservattiv. Imma hu j;ieg[el lill-istudenti ja[sbu b’mo[[hom u mhux sempli/ement isegwu l-kotba ming[ajr ma jifhmu l-potenzjal f’kull wie[ed minnhom. U g[alhekk jitkellem mag[hom dwar l-espressjoni Latina Carpe Diem: A[taf il-Jum (a[taf ilmument, a[taf l-opportunità). Jg[addi ]-]mien minn fuqek bla taf kif u jisba[ darba wa[da g[alik il-jum meta tag[raf li dik il-[e;;a g[all-[ajja li darba Fruntieri g[as-sekulari]mu estrem Is-sekulari]mu estrem g[andu a;enda serja [afna. A;enda fuq medda twila. L-g[an a[[ari huwa wie[ed, dak li l-bniedem ikun g[alkollox sid taddestin tieg[u. Il-mara sid ta’ ;isimha, kienet l-g[ajta tas-sekularisti estremi biex l-abort da[al prattikament kullimkien. Il-bniedem sid tad-destin tieg[u hi l-g[ajta tag[hom illum biex l-ewtanasja ssir possibbli kemm jista’ jkun malajr u kullimkien.

Ftit ;ranet ilu qrajt artiklu dwar patri :i]wita fl-Awstralja, Geoffrey King, li jsofri mill-marda qerrieda li jisimha motor neurone. Fil-blog tieg[u www.geoffreysj.com kiteb dwar il-proposta li qed issir li l-morda li jkollhom anqas minn sena [ajja g[andu jkollhom id-dritt li jitolbu l-g[ajnuna ta’ tabib biex itemmu [ajjithom. G[alkemm ma[kum minn din ilmarda, Patri Geoffrey jirra;una li g[alih din mhijiex materja ta’ ra;unamenti i]da materja ta’ fidi. Ma jemminx li l-[ajja g[andha tkun prolongata akkost ta’ kollox, i]da g[alih ilmarda, kiefra kemm hi kiefra, hija opportunità ta’ esperjenzi ;odda. Jaf li l-futur tieg[u se jkun diffi/li, i]da

kellek fik, issa telqet, jew g[all-anqas naqset sew. U jressaqhom lejn kwadru li juri xi studenti mill-img[oddi tal-istess kulle;;, attivi fl-isport, li [asbu u emmnu li setg[u jibdlu d-dinja. Imma ]-]mien ma [afirhilhomx, u issa huma lkoll mejtin: Carpe diem, carpe diem, jg[id l-g[alliem minn ta[t l-ilsien minn wara l-folla /kejkna ta’ w/u[ mimlijin kur]ità. “Ag[mlu minn [ajjitkom xi [a;a straordinarja.” No[olmu bl-e//ezzjonali g[al artna^ Pajji], naturalment, g[andu l-possib-

biltà li jg[ix ]g[o]ija eterna g[aliex filwaqt li ;enerazzjoni wa[da tikber u tersaq lejn ix-xju[ija, o[ra aktar ]ag[]ug[a til[aq, bl-aspirazzjonijiet u x-xewqat li ]-]g[o]ija ;;ib mag[ha. U allura, hekk, il-pajji] g[andu dejjem ilpossibbiltà li ji;;edded. Bint Robin Williams, Zelda Williams, kitbet ittra fil-blog tag[ha biex tfakkar il-mumenti sbie[ ma’ missierha li hi u [utha jg[o]]u. U tg[id: “A[na dejjem ]ammejna l-affarijiet tag[na fil-privat, biex talanqas, ma’ dan il-bniedem li kien qed jaqsam [ajtu mad-dinja kollha, ikollna mumenti li jkunu tag[na biss. Issa li hu [alliena, jiena n[ossni g[alkollox mikxufa. La[[ar li konna flimkien kien f’g[eluq sninu (il-21 ta’ Lulju).” Imma tolqotni bil-qawwi din is-sentenza fl-ittra tag[ha: “Qatt ma nasal nifhem kif kellu madwaru tant nies i[obbuh u fl-istess waqt ma [asibx biex jibqa’ mag[na.” U lill-[abib tieg[i li mieg[u kont qed determinat li j[alli d-destin tieg[u f’idejn il-Mulej. F’http://archive.thetablet.co.uk/arti cle/10th-august-201 issibu artiklu li ji]vol;i l-[sibijiet ta’ Patri Geoffrey King fil-blog teg[u, blog interessanti [afna u jittratta su;;etti varji li jolqtu l[ajja ta’ kuljum. Il-marda Motor Neurone Din il-marda tattakka n-nervi kemm fil-mo[[ kif ukoll fl-ispina tad-dahar. Il-messa;;i li jag[ti l-mo[[ b’mod gradwali ma jaslux g[and il-muskoli u b’hekk tin[ass /erta dg[ufija fil-;isem. B’mod progressiv il-;isem tin[oloqlu problemi fil-mixi, fl-abbiltà li jitkellem, li jiekol u anki li jie[u n-nifs bla ebda sforz. Mhux kull min isofri minn din ilmarda ji]viluppa dawn is-sintomi. B[ala tali, din hija marda rari. Skont statistika uffi/jali, tolqot tnejn minn 100,000 persuna u f’waqt spe/ifiku jinsabu seba’ persuni minn 100,000 isofru minn din il-marda. Studji juru li kaw]a tal-marda tista’ tkun ;enetika jew ambjentali. Is-sintomi huma varji

[afna i]da sintomi komuni b[al dawk ta’ nuqqas ta’ ener;ija, g[ejja, textix fil-muskoli, jew [ass ta’ mewt f’partijiet tal-;isem, ma jfissrux li hemm din il-

nitkellem fuq din it-tra;edja (mewta g[al g[arrieda hekk hi dejjem tra;edja) g[idtlu kif niskanta kif bniedem intelli;enti u profond b[al Robin Williams ma g[arafx jiffilosofizza fuq il-[ajja u ‘jsolvi’ l-problemi li seta’ kien qed jiffa//ja. U dan we;ibni: “Appuntu min ja[seb isib id-diffikultà; min ma ja[sibx, jiekol, jixrob u jkakki. U xejn iktar.” U jiena waqaft g[aliex ma g[araftx nag[ti risposta g[ad-domanda li n[olqot fi [siebi. Pajji]na hu /kejken. Dan fih innifsu jista’ jkun ta’ vanta;;. Anzi, na[seb jien, g[andna naraw li nu]aw dan b[ala vanta;;. G[andna g[ax nifir[u li dan tag[na hu pajji] trankwill; imma jiena n[oss li individwalment u kollettivament g[andna nitqanqlu iktar biex dak li ji;ri madwarna nqeg[dulu fuqu llenti tal-anali]i u ma nitilfux i/-/ans li niddiskutu biex nitg[allmu u hekk intejbu l-[ajja tag[na b[ala persuni u dik ta’ artna. It-televi]joni u r-radju nemmen li g[andhom jag[tu sehem s[i[ f’dan l-e]er/izzju, li jiena n[oss li hawn [tie;a kbira tieg[u. Carpe diem, ifakkarna dan ir-ra;el li messilna qalbna u g[allimna li d-da[q u l-biki jag[mlu parti essenzjali mill[ajja tag[na, u li aktar ma na//ettaw dan aktar insa[[u l-umanità fina. {alli dan ir-ra;el jistrie[ fil-pa/i u a[na lMaltin nikbru u nissa[[u fl-im[abba tag[na g[all-[ajja minkejja l-imrar li din taf tag[tina. * ASTERISKA, g[aliex hawn jitressqu punti lill-qarrejja biex flimkien nag[rfu aktar kemm dak li ji;ri madwarna hu parti s[i[a minn [ajjitna.

marda. G[alkemm issibu [afna tag[rif dwar din il-marda online, qatt mhu rakkomandat li jien jew int naslu biex nag[mlu dijanjosi tag[na nfusna, dak xog[ol ta’ spe/jalista. Tag[rif dwar il-motor neurone jinstab f’www.mndassociation.org fejn issibu wkoll forum li jittratta ka]ijiet spe/ifi/i u anki r-ri/erka li saret s’issa. Il-websajt tas-Servizzi tas-Sa[[a firRenju Unit www.nhsinform.co.uk#...#articles#m#mo tor-neurone-disease#symptoms hija utli [afna. Stephen Hawking

Stephen Hawking twieled fl-1963. Meta kellu 21 sena kien infurmat li kellu din il-marda u kien ing[ata mittobba sena jew tliet snin ta’ [ajja. Illum g[adu mimli bl-g[omor. Professur talMatematika fl-Università ta’ Cambridge, imfittex [afna g[ar-ri/erki tieg[u, awtur rinomat spe/jalment g[all-ktieb tieg[u A Brief History of Time, xjentista li j[abbatha ma’ Einstein, jg[id li bl-ewtanasja d-dinja tal-g[erf kienet tkun it-telliefa. }uru www.hawking.org.uk#. Patri Geoffrey King ukoll g[adu jg[allem u jqaddes 40 kilometru ’l bog[od mill-kunvent.

Il-{add, 17 ta’ Awwissu, 2014

Reli;jon

XHIEDA TA’ }MIENNA

}ag[]ug[ b’di]abbiltà jmur missjunarju

Fl - Italja jag[tu premju lil xi missjunarju li matul is - sena jkunu spikkaw fil - [idma missjunarja tag[hom . Dan il - premju jismu Cuore Amico . G[as - sena 200 1, dan il - premju ng[ata lil Claudio Vezzaro . Dan i] - ]ag[]ug[ kellu in/ident ikrah fl - Italja u safa persuna b ’ di]abbiltà . Imma din id di]abbiltà ma tfitlux l - ideal li kellu , anzi ispiraju biex jing[ata kollu kemm hu g[al nies b[alu b ’ xi di]abbiltà . Fil - fatt telaq b[ala lay mission ary fit - Tajlandja bi skop wie[ed : li jiddedika [ajtu b[ala missjunarju fost il - [andikappati b[alu .

ILLUM IL-{ADD L-20 {add Matul is-Sena

Fit-Tajlandja Fit-Tajlandja, il-[andikappati huma emar;inati u abbandunati. B’kura;;

kbir irnexxielu jibni u jorganzza Saint Joseph Centre li hu /entru ta’ Riabilitazzjoni u Formazzjoni Skolastika u professjonali tal[andikappati. Claudio Vezzaro qal: “Dan i//entru ta’ Riabilitazzjoni twieled biex nuru li d-di]abbiltà ma ttellifx labbiltà, l-ener;ija u l-intelli;enza talindividwu. Minkejja d-di]abbiltà, l-individwu jibqag[lu xorta wa[da l-kapa/ità. :uvni b[al dan jispirana... u j/anfarna tan-nuqqas ta’ impenn favur dawk inqas ixxurtjati minna.

Minuta ma’Alla

Il-fidi tieg[ek… kbira^

O Alla li tista’ kollox, qawwini bil-qawwa tieg[ek, farra;ni bil-pa/i dejjiema tieg[ek, hennini bis-sbu[ija ta’ wi//ek, dawwalni bid-dija eterna tieg[ek, saffini bil-fwie[a ta’ qdusitek, isqini bix-xmajjar tal-grazzja.... (tieg[ek).

Isaija 56,1,6-7< Salm 66< Rumani 11,13-15, 29-32< Mattew 15< 21-28 Fr Charles Fenech, OP

O Mulej li fik hemm il-milja ta’ kollox Int bi]]ejjed g[alija. Qatra wa[da minn Demmek bi]]ejjed biex tifdi d-dinja kollha. Kif int bi]]ejjed g[alija Hekk int bi]]ejjed g[ar-razza kollha tal-bnedmin. Mulej :esù ag[mel li Salibek ikun aktar minn bi]]ejjed g[alihom ag[mel li jkun effettiv u j[alli l-frott fija... – Silta minn talba tal-Kardinal John Henry Newman

Is-sawm u t-tg[akkis tal-[sibijiet

G[all-o[rajn l-aktar li g[andhom b]onn jitg[akksu mhux fi kliemhom i]da fi [sibijiethom 1. Hawn min i]omm [sibijiet ta’ kritika. 2. Hawn min [siebu biex ji;;udika lil dak u lill-ie[or, lis-superjuri li ma jog[;buhx, lil [utu li ma jifhmuhx,

e//. Hemm min f’mo[[u jo[loq qorti s[I[a, [siebu biex ji;;udika lil kul[add, jaqta’ s-sentenza fuq kollox u kontra kul[add. 3. Hawn min ibejjet lil [utu f’qalbu u mo[[u dejjem iberren [sibijiet ta’ vendetta u vendikazzjoni.

P. Raniero Cantalamessa Cap.

{SIEB

Kbira kemm hi kbira t-tentazzjoni, jekk titlob tajjeb tirba[. G[ax it-talb g[andu aktar qawwa mix-xitan.

– San Bernard

Il-{sieb

Min jaf il-fidi tag[na f’liema livell tinsab? Min jaf wara kollox minkejja li niddikjaraw li a[na nemmnu g[adx g[andna fina l-fidi? Kemm tassew a[na nemmnu u nwasslu ttwemmin tag[na fir-realtà ta’ kuljum? Dehret [a;a stramba g[addixxipli li mara Kang[anija ti;ri wara :esù tg[ajjat biex ifejqilha lil bintha mix-xitan. Kemm [afna drabi nag[mlu l-istess b[all-appostli a[na wkoll. Ni;;udikaw u nkunu rridu ne[ilsu mill-proxxmu tag[na li jkun qed ifittex lilna g[al kelma ta’ fara;, g[al kelma ta’ qsim il-qalb li jrid jaqsamha mag[na. Kemm-il darba ni;;udikaw lin-nies fitti propju min[abba l-insistenza tag[hom! Il-mara Kang[anija hi ta’ e]empju g[alina lkoll. Baqg[et tinsisti g[allfejqan ta’ bintha mhux biss g[allim[abba li l-omm g[andha lejn bintha i]da min[abba l-fidi kbira tag[ha f’:esù. U :esù fa[[ar il-fidi tag[ha. Il-Kelma Meta l-Lhud irritornaw mill-e]ilju tal-Babilonja u t-Tempju re;a’ sar i/-/entru tal-[ajja tan-nazzjon, kien

hemm xi w[ud li bdew jinsistu li lbarranin ma kellhomx dritt jipparte/ipaw fil-[ajja tat-tempju. Issilta tal-lum te[odna proprju kontra dawn u tg[id li l-barranin g[andhom ukoll id-dritt li jkunu membri talpoplu t’Alla. Ma’ din is-silta millKtieb ta’ Isaija, li nsibu fl-ewwel qari, imur ukoll is-Salm 66 li jing[ad fis-Salm Responsorjali fejn naraw li huma l-popli KOLLHA li jfa[[ru lil Alla. San Pawl, fl-Ittra lir-Rumani, itenni li s-salvazzjoni tal-Pagani g[andha twassal g[as-salvazzjoni ta’ Israel. Fil-Van;elu, :esù jfejjaq lil bint il-mara Kang[anija, ma[kuma mix-xitan. Kristu jfa[[ar il-fidi tag[ha. Il-{ajja 1. Kemm tkellem lil Alla b’insistenza fit-talb tieg[ek? 2. Kemm tassew tg[ix [ajtek ba]ata fuq il-fidi tieg[ek fi Kristu? 3. Kemm inti qed tag[raf li f’kull azzjoni tal-[ajja tieg[ek hemm b]onn l-intervent ta’ :esù? Id-Djalogu G[inni, Mulej, kull [in.

Il-{add, 17 ta’ Awwissu, 2014

Opinjoni

Massimiljanu I

Sfond storiku

Dun Pawl Camilleri Opinjonista pauca43@gmail.com

Massimiljanu (22.03.1459 – 12.01.1519) iben ta’ Federiku III, u ta’ Elenora tal-Portugall, kien Re tar-Rumani (mag[ruf ukoll b[ala Re tat-Tedeski) mill-1486 u Holy Roman Emperor mill-1493 sal-mewt, g[alkemm fil-fatt qatt ma ;ie inkurunat mill-Papa g[ax il-vja;; lejn Ruma kien riskju] [afna. Dam l-a[[ar g[axar snin ta’ missieru jsaltan mieg[u mill-1483. Hu wessa’ l-influwenza tal-House of Habsburg, permezz ta’ gwerer, u permezz ta]-]wie; tieg[u ma’ Mary of Burgundy, eredi tad-Duchy of Burgundy. Imma tilef ukoll lart illum mag[rufa b[ala l-I]vizzera, lill-konfederazzjoni }vizzera. Massimiljanu introdu/a [afna riformi fis-Sagru Imperu Ruman – riformi li kienu me[tie;a [afna. Dawn ippromulgahom fl-1495. Aneddotu. Darba wie[ed fqir talab karità lil Massimiljanu, li kien pront tah munita. Il-fqir ma kienx sodisfatt b’dil-karità tassew ]g[ira. Massimiljanu staqsieh g[aliex. It-tallab qallu m[abba /-/okon tal-offerta u g[ax a[na kollha a[wa u g[andna Missier wie[ed. Massimiljanu tbissem u qallu: “Mur [abib u ifhem li kieku kull wie[ed minn [utek jag[tik daqskemm tajtek jien ma ddumx ma ssir sinjur iktar minni!”

Kummenti

• Tirrealizza x’nistg[u nag[mlu jekk na[dmu flimkien? Meta :esù fejjaq lil dak il-miflu; li ni]]lu quddiemu minn bejn ix-xorok, il-Van;elu jg[iid li :esù fejqu meta ra l-fidi tag[hom. Tag[hom ta’ min? ta’ erba’ individwi, li flimkien [adu l-marid fejn kien hemm :esú u ni]]luhulu quddiemu. Wie[ed wa[du ma setax jag[milha dik il-bi//a xog[ol. Imma flimkien waslu. M’hemmx dubju li we[idna b[ala individwi, nistg[u u g[andna nag[mlu [afna ;id. Imma flimkien, f’g[aqda fi grupp, f’kunsill, f’moviment, nistg[u naslu anki fejn we[edna ma naslux. Allura jekk ma ning[aqdux [afna ;id ma jistax isir u jintilef. In[e;;e; minn qieg[ qalbi lill-qarrejja kollha biex jinvolvu ru[hom kemm jistg[u f’xi grupp(i) [a jsir [afna ;id. • T[allini ng[idlek ftit milli nkiteb fuq il-karità? Mother

G[ax [aqq …!

Patri Mario Attard OFM Cap Opinjonista

{afna ma jafux li d-dag[a jda[[lek membru spe/jali tal-infern minn din id-dinja stess!

arba xi [add qalli li kien barra minn Malta. Kif kien hemm fettillu jid[ol fi club u malajr inteba[ li fih kien hemm il-Maltin! Taqtg[ux min xiex? Mit-t[aqqieq li sema’ jvenvnu ma’ widnejh! Naf x’se tg[idli! Allura l-Maltin jidg[u biss jafu? Le sie[bi! U ma nafx l-g[aliex wasalt g[al din il-konklu]joni! Il-Maltin nies qalbhom tajba. Qalbhom jag[tuhielek. Mela dak li hemm miktub fil-Bibbja, fl-Atti tal-Appostli, huwa minnu tabil[aqq. “In-nies tag[ha ;iebu ru[hom mag[na bi [lewwa liema b[alha. Laqg[una tajjeb lilna lkoll u qabbdulna [u;;ie;a, g[ax kienet bdiet nie]la x-xita u kien il-bard” (Atti:28:2). Hemm huma l-Maltin veru! Jilqg[u lill-barranin! U jag[tuhom minn kollox! U mhux ikebbsu l-[dura kontra tag[hom! Imma, meta ni;u g[all-isport, hawn min jirra;una mhux biss b[al xi supporters Kroati li, mat-tmien snin ilu, l-g[aliex il-plejers qalbiena tag[na ]ammewhom draw, f’temp ta’ sekonda qatg[uha li jqaxxrulna l-istadium billi jaqilg[u s-seats tal-plastik u jag[mlu gwerra mal-pulizija, imma li jidg[u wkoll! B[alma jaf kul[add il-Mulej tefag[ni man-nies li j[obbu t-ti;rijiet ta]-]wiemel. Hemm isfel nin]el tassew minn qalbi! G[ax hemm isfel il-Mulej tani familja o[ra! Hija verità li hemm g[adek issib lil min i[aqqaq. Madankollu hija verità wkoll li hemm isfel id-dag[a naqas ;mielu. U ma waqax millajru tafux! Naqas l-g[aliex il-kumitat [adem kemm fela[ biex id-dag[a jiskarsa sakemm jinqata’. U, g[ax sfortunatament, iddag[a g[adu ma naqasx g[al kollox, nixtieq iva minn din ilgazzetta nag[mel appell qawwi lill-Kumitat biex jittie[du azzjonijiet dixxiplinarji [orox g[al min jidg[i! I]-]wiemel u ddag[a huma kontra xulxin! G[ax kif nista’ noffendi u ninsulenta lil min [alaqhom? A[na a[na jew m’a[niex sie[bi? Imma l-istorja ma tiqafx ma]-]wiemel. G[alkemm progress sar bil-bosta f’dan il-qasam. Darba, meta kont g[atti;rijiet, ra;el qalli: “Father, g[ad-dag[a mur ara log[ba futbol. L-aktar meta tkun xi log[ba akkanita. Ejja isma’ t-ti]jin tad-dag[a li jkun hemm.” U ejja [bieb! Iva m’a[niex kapa/i nie[du gost b’partita ming[ajr ma noffendu lil xulxin? U,

Theresa: “mhux kemm nag[tu karità, imma kemm inpo;;u m[abba fiha”. Anne Frank: “ftit ftaqru bil-karità”. Chinua Achebe: “il-vera soluzzjoni tinsab fil-bini ta’ dinja fejn ilkarità ma tkunx me[tie;a”. Martin Luther King JR: “kull bniedem irid jidde/iedi jimxix fid-dawl [allieq talaltruwi]mu jew fid-dlam qerried tal-egoi]mu.” Isabelle Allende: “a[na nippossedu biss dak li nag[tu”. Maya Angelou: meta nag[tu b’fer[ u nir/ievu bi gratitudni, kul[add ikun imbierek”. John Bunyan: “tkun [lejt ;urnata meta ma tag[mel xejn lil xi [add li ma jistax i[allsek”. Horace Mann: “meta ma tag[mel xejn g[all-o[rajn tkun qed t[ott lilek innifsek”. • Lil min tikkonsidra fqir? Mother Theresa li l-faqar g[exitu fost il-fqar materjali, qalet hekk: “spiss na[sbu li lfaqar ifisser li tkun bla ikel, bla lbies u bla dar. Imma l-ikbar faqar hu dak ta’ min mhux a//ettat, mhux ma[bub, mhux ikkurat bl-im[abba. Irridu nibdew mid-djar tag[na biex nirrimedjaw g[al dal-faqar”. Xi mkien ie[or qalet li l-ikbar faqar hu ta’ dak li m’g[andux lil :esú. Allura x-xog[ol tag[na b[ala nsara hu doppju. {a nag[tu l-flus b[ala karità. Imma ejjew nag[tu [afna iktar minna nfusna: [in, attenzjoni, im[abba, rispett, ma[fra. Nibdew minn tal-vi/in. Hemm nies qrib tieg[i (dar, xog[ol, parro//a) li ma tantx inkellimhom u nag[ti kas tag[hom? Nibda llum!

Tbissima

Meta feta[ il-[anut il-;did Tom ir/ieva bukkett fjuri b’card mieg[u. Il-card kienet tg[id: “b’sog[ba kbira”. Tom baqa’ skantat b’dal-messa;;. Sadattant daqq it-telefon u wie;bu. Kien tal-fjuri. Tg[idx kemm sku]a ru[u talli bag[at dik ilcard bi ]ball. U qallu wkoll: “ Bi ]ball bg[att il-card tieg[ek lil familja li kien g[adu kemm mitilhom xi [add”. U l-card x’kienet tg[id?” staqsa Tom. “Nawgurawlek g[all-post il;did tieg[ek!” – Jiena nawguralek hekk ukoll.

{sieb finali: “g[ajn g[al g[ajn i;;ib dinja ta’ nies g[omja” (Gandhi). T[obb tpattiha xejn? Kapa/i tpatti billi ta[fer u t[obb?

ng[id jien, x’sens fiha li nka]bar lill-Mulej li [alaqni lg[aliex it-tim tieg[i qieg[ed jirba[ jew jitlef? U x’g[andu x’jaqsam il-qaddis jew il-qaddisa patrun u patruna mat-tim tal-futbol li jkun qieg[ed jilg[ab? Se naqg[u daqshekk filbaxx li nkesku lill-qaddisin kontra xulxin? Mhux bi]]ejjed kellna farsa bl-imberkin papiet Benedittu u Fran;isku filfinali tat-Tazza tad-Dinja! Ejja n[alluhom bi kwiethom [a jissukaw jag[mlulna [afna ;id bl-g[otja tag[hom lil Alla min[abba fina! E[! Il-paroli fil-vojt! {afna ma jafux li d-dag[a jda[[lek membru spe/jali talinfern minn din id-dinja. Tg[idlix “g[ax dak vizzju!” Ma nemmnikx! Jien, li kieku xi [add ji;i joffendili lill-g[a]i] missieri aqta’ kif indur g[alih! U [add ma jag[tini tort! Missieri huwa g[a]i] g[alija. L-aktar issa li m’g[adux fostna. U mela l-g[aliex toffendi lil Missierek tas-Sema u tag[tih it-titli? Le sie[bi! Mhux vizzju g[andek! U tg[idlix li ma tkunx taf x’int tg[id. Imma, biex turi li int ra;el jew mara, tibda’ t[aqqaq! {a nag[mlu bi//a xog[ol ara! Jekk g[al kull dag[wa li tg[id ikollok t[allas il-flus tibqa’ tidg[i? Jekk g[al kull dag[wa li tg[id xi [add joffendilek l-g[e]ie] tieg[ek tibqa’ tidg[i? Tieqaf hux! G[ax ajma l-but u ajma qalbek! U mela ieqaf ag[ti fommok lix-xitan! Tinsiex! Id-dag[a hu llingwa tal-infern. Hemm isfel, f’tal-[ruq, fin-nar, fil-mel[, fil-kubrit, fil-qerda, fl-indannazzjoni, id-dag[a huwa treat! Sie[bi, id-dag[a jindannak! Jis[tek. Jindannalek ru[ek! Ibaxxik! Jag[mlek e]att b[all-awtur tieg[u, ix-xitan, bhima! Iva! Id-dag[a jibdlek f’mostru. G[aliex b’diskorsok i;ibek direttament g[adu ta’ Alla! I;ibek imsie[eb tax-xitan. Forsi ma temminnix. Ag[mel int. Però qieg[ed nara g[ajnejk sil;a. Mejta. Bla [ajja. G[ax tidg[i! Mela ieqaf idg[i! Ag[mel b[al dawk li qeg[din ji;;ieldu ma’ dnubhom tad-dag[a. Dawn ir;iel u nisa! Kif ji]olqu mill-ewwel imorru jqerru [alli jir/ievu l-ma[fra u l-barka talqrar. Arahom kemm huma fil-pa/i! Staqsi lilhom [a tara x’hemm jistenniek jekk tieqaf tidg[i! Tib]ax! Meta l-affrijiet ji;u bil-kontra g[id: Infa[[rek Mulej! Taf li x-xitan ta’ [dejk ta[arqu?! Mela a[arqu b’tif[irek man!

Celebrating 50 Years

Il-{add, 17 ta’ Awwissu, 2014

Passatemp

Mimdudin> 1. {afna f’xag[ar fit-tfal (6) 3. Il-banda ta]-}ejtun (6) 7. G[adhom mhux g[arajjes (7) 8. Prezz, stima ta’ o;;ett (5) 9. Imsemmen wa[da sew (5) 10. Sawm u ……, /a[da li wie[ed jag[mel lilu nnifsu ta’ xi [a;a (9) 11. Hekk [assu wara li xi [add insultah (5) 13. Kannella li jag[ti xi ftit fl-a[mar (6) 15. {axix li ssibu mqatta’ rqiq marrikotta fir-ravjul (6) 17. L-ewwel kelma ta’ kif tibda kull storja (5) 21. Dikjarazzjoni ;uramentata (9) 23. G[atu kbir li bih tg[atti l-bokka talbir (5) 24. Irnexxielu jara mel[a mfarrka? (5) 25. Frotta (7) 26. Imdewweb (6) 27. Li jimxi b’]ew;t u/u[ (6) Weqfin 1. Orazju, l-ammirall li miet fi

Trafalgar (6) 2. In-na[a l-o[ra tax-xellug (5) 3. Partatt (5) 4. Fwie[a mag[mula mil-lava? }gur li le! (7) 5. F’kaxxa larin;, g[andek issib mo[bi d-divertiment! (5) 6. Hekk huma, sa snienhom, ng[idu, g[ax ma jonqoshom xejn (6) 7. M’g[adux imxarrab (5) 12. Dak li ssib f’karfusa jid[ol ukoll firrota (3) 14. Bastjun (3) 15. Tifla mfarfra (6) 16. Hekk g[amel bejn tnejn li kellhom xi jg[idu u g[amilha ta’ medjatur biex jirran;ahom (7) 18. B’wa[da ta’ studju tista’ tixtri fiha (5) 19. Il-kapitali Griega (5) 20. A[na nimlewh bl-ilma u fil-Libja jimlewh bi]-]ejt! (6) 22. Djar kbar u lussu]i (5) 23. Il-[ajra ssir frotta g[al xi [add mer[i jew /apsa? (5)

6 8

Soluzzjoni tat-Tisliba li dehret il-{add li g[adda Mimdudin 1. Vapuri; 3. Emmint; 7. Issaraw; 8. Dover; 9. D[uli; 10. Annunzjaw; 11. :urat; 13. Safari; 15. Sittin; 17. Fonti; 21. Irri;etta; 23. Tara;; 24. A[dar; 25. Sidrija; 26. Banana; 27. Paniku. Weqfin> 1. Validu; 2. Russi; 3. Edwin; 4. Midinba; 5. Armat; 6. Frawli; 7. Iduru; 12. Rat; 14. Fin; 15. Stinat; 16. I;;erra; 18. Torta; 19. Falda; 20. E;ittu; 22. Tiswa; 23. Twila.

pin PUBLICATIONS

Triq Herbert Ganado, Tal-Pietà Tel> 25965412

IRBA{… voucher ta’ €15 li jissarraf f’g[a]la ta’ kotba tal-PIN (Pubblikazzjonijiet Indipendenza), Triq Herbert Ganado, Tal-Pietà (Tel. 25965463). Indirizzaw is-soluzzjoni, flimkien mal-indirizz u n-numru tat-telefon tag[kom, hekk: TISLIBA il-mument, Stamperija

Indipendenza, Triq Herbert Ganado, Pietà PTA1450. G[andkom ]mien sa nhar is-Sibt li ;ej. Ir-rebbie[ ikun mitlub iwie;eb mistoqsija sempli/i fuq it-telefon. Ir-rebbie[a tat-Tisliba tal-{add 3 ta’ Awwissu 2014 hi: Charmaine Borg, 36, Triq il-:amar, Attard.

Il-mejda ma;ika ■ Ra;el da[al f’[anut talantikità. Lema[ mejda stramba. Sid il-[anut qallu li kienet mejda ma;ika. “Din tg[idlek dak kollu li tixtieq tkun taf.” Ir-ra;el qallu: “OK, nixtriha”. Biex jippruvaha staqsieh, “G[andha xejn flus il-mara tieg[i fil-kont bankarju tag[ha li jien ma nafx bih?” Il-mejda bdiet tog[la fl-ajru u ni]let [elu [elu sal-art. Dak

kien ifisser li kellha [afna flus il-bank. “E//ellenti, imma issa g[idli kif qalg[et dawk il-flus kollha?” Il-mejda bdiet tog[la bilmod il-mod, fet[et saqajha u [alliet lill-kxaxen jaqg[u fl-art.

Tisliba bin-Numri

Soluzzjonijiet

Tisliba bin-Numri

In-numru 118 jinsab ittikkjat u mni]]el fejn suppost f’din il-gradilja biex jg[inek issib fejn g[andhom jid[lu n-numri kollha li hawn f’dawn l-erba’ listi. Jaqbillek li kull numru li ssib tittikkjah biex ma tirrepetihx.

Il-{add, 17 ta’ Awwissu, 2014

Televi]joni # Radju

NET TELEVISION

..................................................................................

07:00 08:30 09:30 11:15 12:00 13:30 15:00 15:05 17:00 18:00 18:05 18:45 19:30 20:30 21:30 21:35 23:00

NET News Iswed fuq l-Abjad (r) Telebejg[ Quddiesa mis-Santwarju tal-Madonna ta’ Pinu Telebejg[ Indifest (r) NET News Ma Tinbidel Qatt Aqtag[ha (r) NET News Flusek (r) Nis;a Maltija NET News Tour du Ron NET News Minn Festa G[al O[ra (r) NET News

RAIUNO ........................ 07:00 07:05

08:00 08:19 09:00 09:05 09:25 12:00 12:20 13:30 14:00 15:50 16:35 16:55 17:00 18:50 20:00 20:35 20:40 21:25 23:37

Tg1 Overland 12 Nel cuore dell’Africa Nera Tg1 Quark Atlante Tg1 L.I.S. Road Book Santa Messa di Papa Francesco A sua immagine Linea verde estate Telegiornale Così lontani così vicini La casa del guardaboschi Road Book - Spagna, Oman Tg1 Provaci ancora Prof 2 Reazione a Catena Telegiornale Tg Sport Techetechetè Il restauratore Tg1 60 Secondi

RAIDUE ........................ 07:00

07:30 07:50 08:10 09:10 12:10 13:00 13:45 14:15 15:15 17:15 18:00 18:05 19:35 20:30 21:05 22:40 23:27 00:35 00:55 01:25 00:55

Hulk S.m.a.s.h.! Per Asgard Straniero in terra straniera Spaccare è meraviglioso Cronache animali La nave dei sogni La nostra amica Robbie Tg2 giorno Sereno Variabile Estate Delitti in Paradiso Il commissario Lanz Squadra Speciale Lipsia Tg2 L.I.S. Reign Il commissario Rex Tg2 Hawaii Five-0 Strike Back La Domenica Sportiva Estate Tg2 Protestantesimo Hawaii Five-0 Sorgente di Vita

TVM ........................ 07:00 08:00 08:30 09:30 10:00 11:30 12:00

12:10 14:00 14:05 15:00 15:30 16:00 16:50 17:35 18:00 18:10 18:40 19:00 20:00

21:00 23:00

L-G[odwa t-tajba Tuffi[at Migduma G[anafest G[awdex illum Malta u lil hinn minnha {add G[alik A[barijiet# rapport tattemp {add Ghalik A[barijiet {add G[alik...ikompli L-irkant Teleshopping A[barijiet Is-sajf ma’ Salv Paq paq on Test A[barijiet Int minn int Paq paq on Test Mr Fisherman A[barijiet# sports# rapport tat-temp# rapport finanzjarju The brothers grimm. Film A[barijiet.

06:00 08:00 09:00 10:30 11:00 12:00 14:00 14:30 15:15 17:30 19:00 19:30 20:30

20:40 21:40 21:45 22:45 23:00

Euronews Bijografija Quddiesa tal-{add Mill-im[a]en tal-festi Valletta Rockastra Madwarna Mr. Fisherman I/-/aqqufa Malta u lil hinn minnha G[awdex illum Luxdesign A[barijiet g[al dawk neqsin mis-smig[ G[anafest Headline news Mid-dinja tat-teatru Storjagrafija News in English

ONE ........................ 07:30 07:50 08:45 09:15 09:30 09:45 11:00 12:30 12:40 13:40 14:45 15:05 17:30 17:40 18:30 19:30 20:15 20:45 22:00 22:35 23:30

ONE News Street brush Zona sport sajf Identita A[barijiet Fun & Splash Sheriff’s cousine ONE News Mad-daqqa t’g[ajn Telebejg[ Identita Arani Issa ONE News Fresh & Funky Snajja’ Malta ONE News Ieqaf 20 minuta The thursday night Bin 61 project with red electrick Tfesfia ONE News.

RAITRE ........................ 07:15 08:05 09:35 11:10

12:00 12:25 13:05 14:00 14:30 15:00 15:06 16:15 17:50 18:25

20:00 20:05 21:05 22:40 22:55 00:30 00:40

Ai confini dell’Arizona Arriva Dorellik Il mostro Ponderosa Vendetta o giustizia Tg3 TeleCamere Estate Quel gran pezzo dell’Italia Tg Regione Se non avessi piu’ te Tg3 LIS Se non avessi piu’ te Il segno di Venere Geo Magazine Tgr Fermo: Il Palio dell’Assunta Blob Un caso per due - Vite nascoste Unico testimone Tg3 Sconosciuti Collection Tg3 TeleCamere

CANALE ................5........ 06:00 07:55 07:59 09:10 09:24 09:29 09:51 12:00 13:00 13:40 14:00

14:05 15:56 16:01 19:01 20:00 20:40 21:11 23:15 Evil - Italia 1, 21>10

TVM ..........2..............

Prima pagina Tg5 Trafico Tg5 Miracoli degli animali Dietro le quinte Bye bye cindirella Lo capolo d’oro Melaverde Tg5 L’arca di Noe’ speciale di Squadra anti mafia” L’ affondamento del laco nia Dietro le quinte Una famiglia Il segreto Tg5 Paperissima sprint Tu la conosci Claudia? Maurizio Costanzo Show la storia

Scuola di Polizia 4> Cittadini in...guardia - Italia 1, 19>30

RETE ..........4 .............. 07:25

07:55 08:25 09:25 10:00 10:50 11:30 12:00 13:00 13:57 16:52 18:55 19:35 21:30 23:24 01:09

Televendita mediashop ping Zorro Pianeta mare Magnifica Italia Santa messa Pianeta mare Tg4 Pianeta mare Le storie di alive L’albero della vita Colpo grosso alla Napoletana Tg4 Il ritorno di Colonbo Bones Boogie nights Tg4 night news.

ITALIA .............1........... 07:00 08:45 10:35

11:30 12:25 13:02 14:05 15:45 17:50 18:15 18:30 19:00 19:05 19:30

21:10 23:00 01:15

Super Car A-Team NO ORDINARY FAMI LY NO Ordinary family Studio aperto Sport mediaset Matrimonio per papa 2 Carlito allla conquista di un sogno Provaci ancora Gary Vecchi bastardi Studio aperto Vecchi bastardi Provaci ancora Gary Scuola di Polizia 4: Cittadini in...guardia Evil 666 Park avenue Sport mediaset

Il-{add, 17 ta’ Awwissu, 2014

Televi]joni # Radju

Illum fuq Radio 101

.................................................... 07:55 Avvi]i tal-Mejtin u l-An;elus 08:00 A[barijiet 08:30 Mar/i u Bandalori Joe Chetcuti 09:30 Focus 101 # Anali]i tal-gazzetti 11:00 Sixties music club 11:55 Avvi]i tal-Mejtin # An;elus 12:00 A[barijiet 12:30 Skor (Pt1) Joe Vella 15:00 A[barijiet 15:05 Skor (Pt2) Sergio Carbonaro 16:00 A[barijiet 16:05 Skor (Pt2) Sergio Carboraro 17:00 A[barijiet 17:05 Skor (Pt2) Sergio Carbonaro 17:55 Avvi]i tal-Mejtin 18:00 A[barijiet 18:30 Slow down 20:30 Allegro Andante 22:30 Indipendenza u identità 23:00 Italomix 00:25 Mu]ika matul il-lejl

Il-Madonna ta/-?oqqa – Net Television, It-Tlieta fis-16>45

L-g[ira tibda tag[mel tag[ha f’Rita, tant li bdiet ti]died appena beda joqrob it-tie; tasSur Bertie. I]da Erica tidde/iedi li tag[mel offerta lil Karmnu g[al dakinhar tat-tie;, din xi tkun? L-inkwiet jer;a’ jfe;; bejn :u]eppi u Dolor, x’kien ;ara din id-darba? Bil-kontra

Chill

– Net Television, mit-Tnejn sal-:img[a fl-18>05

Net Television kuljum i;edded l - istedina tieg[u mag[kom it - telespettaturi g[all - programm varjat Chill . Il - programm Chill hu meqjus mit - telespettaturi b[ala wie[ed interessanti u li ji;bor fih diversi oqsma so/jali fosthom intervisti ma ’ diversi persuni li a//ellaw

f ’ setturi partikulari , a;;orna ment sportivi fosthom tal futbol u waterpolo i]da wkoll [arsa lejn il - lokalitajiet tag[na permezz tal - Kunsilli Lokali . Ing[aqad mal - pre]entatri/i Graziella Attard Previ g[al programm adattat g[all familja kollha .

Dejjem Tieg[ek Becky – Net Television, it-Tlieta fl-22>00

Wigi g[amel wa[da li qatt ma g[amel b[alha qabel, dik li jitlaq mid-dar ming[ajr kliem u sliem, tant li [afna bdew jinkwetaw dan x’seta’ kellu f’mo[[u. Il-[sieb ta’ [afna kien fejn dan seta’ mar u jekk kienx se jag[mel xi wa[da minn tieg[u.

Zak kien involut f’hit and run, i]da ftit nafu x’;ara u ma ;arax, i]da in/identalment Vince spi//a l-isptar min[abba in/ident tat-traffiku. Xi [add jinduna li hemm relazzjoni bejn dawn i]-]ew; in/identi, min induna b’dan?

tag[hom fe;; fer[ ;did fid-dar ta’ Matti u Mari` x’;ara? Marjanu induna li Rita qabdet vizzju ikrah filwaqt li missierha Karmnu g[amel telefonata u semma’ le[en familjari. Ta’ min kien dan il-le[en i]da fuq kollox xi [add beda jissuspetta [a]in fih. Min hi din ilpersuna?

Il-{add, 17 ta’ Awwissu, 2014

Klassifikati

PROPRJETÀ G{ALL-BEJG{ JEW KIRI

Fleur De Lys

DAR sabi[a u kbira bi tliet kmamar tas-sodda, ]ew; btie[i, gallarija e//. ?emplu lis-sid 21491666 jew 99871991.

{al Tarxien

Il-Qawra

PROPRJETÀ li tista’ tintu]a b[ala garaxx jew [anut. Klassi 4, livell mat-triq u f’post kummer/jali, 12x20x10 piedi. Prezz €45,000. ?emplu 99834242 jew 99446969. G{ALL-KIRI

FI?-?entru. Dar b’]ew; kmamar tas-sodda. Prezz €80,000. ?emplu lis-sid 99892199.

Il-Furjana

{al G[arg[ur

{ANUT fi Triq Azzopardi. Tajjeb g[al confectionery, hairdresser e//. ?emplu 99371168.

G{ALQA 240 metru kwadru b’veduta mill-isba[, tajba g[all-ka//a jew g[al passatemp. ?emplu 99251544.

Il-{amrun

GARAXX jew store, 115-il pied tul u 24 pied wisa’, bilbit[a, dawl, ilma u toilet. Bilpermess Class B. ?emplu 77200983.

Limiti tar-Rabat

}EW: tomniet art bil-veduta tal-ba[ar u tal-kampanja. ?emplu 99428000.

Paola

MAISONETTE arju] [afna f’area kwieta b’]ew; kmamar tas-sodda, salott, k/ina, kamra tal-banju u bit[a. ?emplu 99428000.

Il-Qawra

APPARTAMENT kantuniera spazju] fl-ewwel sular fi blokk ta’ tlieta b’]ew; gallariji. Bl-g[amara. Bi tliet kmamar tas-sodda, k/ina u living area. {wienet tal-mer/a filvi/inanzi. Il-prezz jinkludi garaxx ta’ tliet karozzi €138,000. ?emplu 99834242 jew 99446969.

STUDIO FLAT. ?emplu 21551139 jew 99459439.

Il-Marsa

AVVI}I

Nag[mel xog[ol

TA’ electrodes, toqob filkonkos jew planki minn 50mm sa 300mm, katusi, manutenzjoni u installazzjoni ta’ dawl u ilma. ?emplu 79494827.

Ni]barazzaw – Furniture Transport – Lifting Services ALL Clearance and Transport ji]barazzaw djar, e//. millkontenut. Ji;bru kwalunkwe skart goff u ]g[ir, anke talkostruzzjoni, innaddfu ;onna minn [axix u qtug[ ta’ si;ar, tindif ta’ bjar, qlug[ ta’ madum tal-art u kmamar talbanju. Nag[mlu trasport ta’ g[amara u servizzi ta’ lifter u high-up. ?emplu 79081719, 21433352 jew 99499619. www.allclearancemalta.com

Tiswijiet fil-pront u fil-post

TA’ fridges, freezers, washing machines, tumble dryers u dehumidifiers, e//. B’sitt xhur

Il-{add, 17 ta’ Awwissu, 2014

Klassifikati

garanzija fuq il-parts u labour. Bl-ir[as prezzijiet. Stima b’xejn minn qabel. Spare parts g[al kull tip ta’ appliances. ?emplu 21371559, 27371559, 21493285, 79884497 jew 99472570. Servizz fil-pront.

Tiswijiet

TA’ magni tal-[jata. G[al service u tiswijiet fil-pront. ?emplu 99422268 jew 21416705.

Toilet seats

NAG{MEL xog[ol ta’ toilet seats ;odda li jkunu maqsumin jew li ma ssibux tixtru b[alhom, ta’ kull tip bil-kuluri li jaqblu u kif tixtiquhom intom, g[all-kamra tal-banju kompluti bil-fittings. G[al aktar informazzjoni /emplu 21675053 jew 79675053. G{ALL-BEJG{

Cupboards

TAL-k/ina bil-cooker, air extractor u hood, bis-sink, mejda u erba’ si;;ijiet. F’kundizzjoni tajba. ?emplu 21431379, 79431379 jew 79583221.

G[amara antika

TINKLUDI twaletta bil-mera, lavaman, komodina, gradenza bil-mera u wi// tal-ir[am u gwardarobba kbira. Jistg[u jinbieg[u separati. ?emplu 99800607. PRIVAT

Ingli]

FORM 1 sa livell Sec, TALJAN – Form 1 sa livell Sec, Intermediate, Advanced u Italian for Business. Numru massimu ta’ studenti fi klassi – 4. G[alliema b’esperjenza fi/-/entru tal-Mosta. ?emplu 99890501 jew 79900093.

Livell Avvanzat#Intermedju

PURE Maths, Physics u Malti. G[alliema kwalifikati u bl-esperjenza. Il-{amrun, Birkirkara, Marsaskala u lKalkara. ?emplu 21472561, 21660812, 99458791 jew 99891548.

Malti

LIVELL Avvanzat# Intermedju. Gruppi ]g[ar. G[alliem kwalifikat u blesperjenza. Il-{amrun qrib ilJunior College u Birkirkara qrib il-Higher Secondary. ?emplu 21472561 jew 99891548.

O-Level – Forms 1-4

MALTI, Matematika, Ingli], Physics u Taljan. Marsaskala, il-Kalkara, il-{amrun u Birkirkara. ?emplu 21660812, 99458791, 21472561 jew 99891548.

Il-{add, 17 ta’ Awwissu, 2014

Avvi]i PN

Il-{add, 17 ta’ Awwissu, 2014

Lokali

Il-Malta Airport ALIVE2014 Cycling Challenge taqbe] il-mira tag[ha

U[ud mi/-ciklisti matul il-maratona ta’ Malta Airport ALIVE2014 Challenge for Cancer

It-tieni edizzjoni tal-Malta Airport ALIVE2014 Cycling Challenge kienet su//ess hekk kif il-Fondazzjoni qab]et il-mira tag[ha bis-somma ta’ €65,000. Il-fondi mi;bura se jit[abbru fi ]mien qasir u g[al darb’o[ra se jing[ataw b[ala donazzjoni lill-Fond tar-Ri/erka tal-Università (RIDT) g[al programm spe/jalizzat

fir-ri/erka tal-kan/er tas-sider f’Malta. Din is-sena, [amsa u erbg[in /iklist g[addew minn sfida iebsa. Huma qadfu kwa]i 1,100 kilometru f’sebat ijiem f’[ames pajji]i b’temperaturi s[an, xita qawwija, g[oljiet weqfin u fuq art mhux ma[duma. L-isfida bdiet minn Praga fl-10 ta’

Lulju. Il-grupp qadef b’medja ta’ 155 kilometru kuljum lejn Vjenna, g[al Bratislava, Budapest, u Belgrad. Din is-sena r-rotta kienet notevolment blg[oljiet u ferm aktar iebsa mis-sena li g[addiet, b’wa[da mill-g[oljiet partikolari kellha elevazzjoni ta’ 2,600 metru. Matul dawn l-a[[ar snin l-

Manager tal-HSBC UK g[al fuq Monte Rosa u Mont Blanc

Fi sforz biex ikompli jispira u jisfida lilu nnifsu, Samuel Scicluna minn San :iljan, se jitla’ fuq Monte Rosa fl-Alpi Pennini u fuq Mont Blanc fl-Alpi Graian. Samuel, li hu l-Manager ta’ Tim fi/?entru tal-Kuntatt tal-HSBC UK f’Malta, idde/ieda li jid[ol g[al din lavventura iebsa bis-sa[[a tal-ambjent tax-xog[ol inkora;;anti fejn ja[dem li, fost affarijiet o[ra, jinkludi gym mg[ammar b’kollox li jista’ jintu]a b’xejn mill-istaff kollu. Samuel Scicluna mar Milan biex jing[aqad ma’ tim ta’ xabbaturi o[ra li fi triqithom lejn Valle D’Aosta g[al Staffal Lift sal-Gnifetti Rifugio li qieg[ed 3,600m ’l fuq mill-ba[ar. Wara li jqattg[u jumejn fir-Rifugio jitg[allmu l-affarijiet ba]i/i li g[andhom ikunu jafu x-xabbaturi tal-muntanji u jit[arr;u dwar l-esperjenza ta’ altitudni g[olja tal-muntanja, Samuel u ttim g[andhom iqattg[u lejl

Samuel Scicluna waqt it-ta[ri; tieg[u fil-gym tal-?entru tal-Kuntatt tal-HSBC f’Malta

f’Margherita Hut; l-ikbar rifu;ju flEwropa (f’g[oli ta’ 4,554m) f’tentattiv biex i[ejju ru[hom g[all-g[oli. Imbag[ad, it-tim se jsuq lejn Courmayer u jitla’ sa Punta Helbronner. Hemm se joqog[du fit-Torino Hut f’altitudni ta’ 3,375m u jaqsmu g[all-Valle Blance u g[all-Cosmiques Hut (3,613m).

Hawnhekk, immexxija u ggwidati minn Dr Gregory Attard, mistennija jqattg[u tlett ijiem biex isiru mid[la tat-temp u j[ejju ru[hom g[al fuq Mont Blanc. It-tim qed jippjana li jkun fil-qu//ata biex jara x-xemx tielg[a mill-“Bejt talEwropa” (Roof of Europe) f’g[oli ta’ 4,810m.

Studenti tal-MCAST f’attivitajiet spe/ifi/i g[and Farsons

L-istudenti tal-MCAST f’wa[da mill-inizjattivi ta’ tag[lim g[and Farsons

Sbatax-il student tal-MCAST, li jattendu diversi korsijiet, [adu sehem f’g[add ta’ attivitajiet spe/ifi/i li kienu organizzati fil-Birrerija ta’ Farsons. Din l-attività saret b[ala parti minn programm komprensiv g[all-istudenti qabel ma kienu allokati xog[ol temporanju (work placement) mal-kumpanija. Wara ]jara biex isiru familjari mal-[idma fil-Birrerija, l-istudenti ng[ataw introduzzjoni dwar l-operat kummer/jali tal-Grupp Farsons mill-Manager g[ar-Ri]orsi Umani tal-Grupp Antoinette Caruana. Diversi su;;etti ta’ interess relatati mas-sa[[a u s-sigurtà fuq il-post taxxog[ol kif ukoll quality management kienu wkoll indirizzati mit-tim mani;erjali ta’ Farsons. Il-Grupp Farsons g[andu relazzjoni ta’ kollaborazzjoni qawwija mal-MCAST u jag[ti appo;; s[i[ lill-inizjattivi tal-Kulle;; li qed jag[ti lill-istudenti esperjenzi hands-on ta’ xog[ol waqt ix-xhur tas-sajf.

Università b’kollaborazzjoni malKlinika tas-Sider fl-Isptar Mater Dei rre;istrat progress dwar /erti biochemical pathways fil-kan/er tassider. Fost id-dipartimenti talUniversità li huma involuti f’din irri/erka hemm dawk tal-Fi]jolo;ija u Biokimika, tal-Anatomija u d-dipartiment tal-Farmakolo;ija Klinika.

Open Weekend fil-Mu]ew tad-Dar ta’ Karmni Grima

Illum il-{add, 17 ta’ Awwissu, hu l-a[[ar jum f’Open Weekend filMu]ew tad-Dar ta’ Karmni Grima, fl-G[arb, G[awdex, b’ikel tradizzjonali G[awdxi u wirja tax-xog[ol tan-newl minn Alda Cassar li tibqa’ miftu[a sat-28 ta’ Settembru. Jie[du sehem bosta gruppi folkloristi/i kif ukoll kantanti G[awdxin li joffru divertiment lill-pubbliku li jattendi. Ma tonqosx opportunità tad-deheb li wie[ed i]ur il-kmamar ta’ dan il-mu]ew interessanti li feta[ dan l-a[[ar, b’biljett imra[[as ta’ €2. G[al aktar tag[rif, ]ur il-pa;na ta’ facebook Karmni Grima Museum.

Serata Muziko Letterarja fil-Ministeru g[al G[awdex

Nhar il-:img[a 29 ta’ Awwissu fis-7.30 pm f’ wa[da mis-swali talMinisteru g[al G[awdex se ssir Serata letterarja li fiha g[add ta’ kittieba G[awdxin se jaqraw siltiet mix-xog[lijiet tag[hom. Se jinqara wkoll feature letterarju ta’ Joe M. Attard, li qed jie[u din linizjattiva, dwar il-’Bajjiet G[awdxin fil-Poe]ija’. Jie[du sehem Antoinette Grech, M’Louise Attard u Maria Schembri. I]ewqu s-serata l-pjanista u kantanta Mariella Cefai Spiteri, is-sopran Rosebelle Pavia u Josephine Grima. Wara l-kittieba G[awdxin ikollhom il-[in jitkellmu ma’ dawk li jattendu waqt li jie[du drink flimkien. Jippresiedi l-Ministru g[al G[awdex Anton Refalo.

Il-{add, 17 ta’ Awwissu, 2014

Sport

See More Business imfakkar fl-Ingilterra Kenneth Vella

Fl-a[[ar jiem fl-Ingilterra tfakkar i]]iemel Irlandi] See More Business li miet ftit tal-;ranet ilu. See More Business jibqa’ msemmi fost l-o[rajn g[ar-reb[ ta/-Cheltenham Gold Cup lura fl-1999 u kien ukoll ikkunsidrat fost l-aqwa ]wiemel tat-ti;rijiet bl-ostakli fla[[ar snin. Dan i]-]iemel miet fl-eta` ta’ 24 sena. Meta kien g[adu ji;ri, See More Business kien im[arre; mill-professjonali Paul Nicholls. Hu kien anki reba[ ilKing George VI Chase darbtejn u kellu wkoll karriera e//ezzjonali. “See More Business kien xempju ta’ kif g[andu jkun ]iemel tat-ti;rijiet blostakli. G[alija kien u jibqa’ privile;; li fil-karriera tieg[i [arri;t ]iemel ta’ dan il-livell,” tenna Paul Nicholls meta mistoqsi dwar il-potenzjal li kellu dan i]]iemel. Fil-karriera tieg[u, See More Business reba[ 18 mis-36 ti;rija li [a sehem fihom, bl-ewwel reb[a tieg[u tasal fl-1995, f’ti;rija organizzata filkorsa ta’ Chepstow. B’kollox hu reba[ 701,722 lira sterlina fil-karriera, qabel ma ;ie rtirat fl-2003. {afna missu//essi ta’ See More Business waslu meta ]-]iemel kien misjuq mill-jockey Mick Fitzgerald. Meta kien g[adu ji;ri, See More Business kien ta risposta lil dawk il-kriti/i li kienu jsostnu li ]]iemel kien ]g[ir wisq biex seta’ ji;ri u jkollu su//ess f’ti;rijiet bl-ostakli.

Korsa ting[alaq min[abba mwiet Fl-Istati Uniti, il-korsa ta’ Del Mar li tinsab fin-nofsinhar ta’ Kalifornja kellha ting[alaq u ;ew sospi]i l-programmi ta ’ ti;rijiet . Dan wara li f’perjodu ta’ ;imag[tejn mietu fiha tmien ]wiemel u we;;a’ ie[or serja-

ment waqt li kienu qied jie[du sehem f’ti;rijiet differenti. Jockeys li saqu lil dawn i]-]wiemel ilmentaw millkundizzjoni tal - art tal - korsa tal [axix li g[adha kemm saret dan la[[ar. L - amministraturi tal - korsa huma ferm inkwetati g[ax il-kumpless ta’ Del Mar hu ferm popolari f’dawn i]]minijiet tas - sena . Huwa stmat li aktar minn 42000 persuna ]aru lkumpless waqt l - ewwel laqg[a Sajfija li saret fis-17 ta’ Lulju li g[adda , attendenza li tikkuntrasta sew man-nuqqas li qed ikun hemm f’koros o[ra Amerikani. Barra dan, din kienet it-tieni darba li l-korsa kellha ting[alaq fi spazju ta’ ftit ;img[at. Anki sidien ewlenin u jockeys stabbiliti qed jirrifjutaw li jiktbu ]-]wiemel tag[hom f’din ilkorsa. Fi stqarrija, id-diri;enti talkorsa ta ’ Del Mar [abbru li qed jag[mlu investigazzjoni biex jaraw x’seta’ realment wassal g[all-mewt u l-in/identi ta’ dawn i]-]wiemel.

See More Business li tfakkar dan l-a[[ar fl-Ingilterra wara li t[abbret il-mewt tieg[u.

Ramel ;did im[allas mill-MRC

L-ista;un lokali mistenni jkompli fl-a[[ar ta’ Settembru wara li jintefa’ ramel ;did fil-korsa, kollu m[allas mill-Malta Racing Club.

Minn informazzjoni li waslitli jidher li b[alissa qed issir [idma millKunsill tal-Malta Racing Club biex matul dan ix-xahar u fil-bidu taddie[el jintefa’ ramel ;did fil-korsa tal-Marsa. Fil-;img[at li g[addew ilKunsill kien [are; espressjoni pubblika ta’ interess biex jara liema kumpanniji kienu lesti li jid[lu g[al tali pro;ett. Jidher li fost il-kumpaniji li wrew interess kien hemm wa[da li kienet lesta ta//etta il-kundizzjonijiet kollha u anki tipprova timporta ramel minn barra biex jintefa’ fil-jiem li ;ejjin. Intant, fil-jiem li g[addew beda jitne[[a r-ramel e]istenti u beda wkoll isir xog[ol ta’ livellar talkorsa. Dan ifisser li min[abba dawn ixxog[olijiet b]onnju]i u jekk ma jkunx hemm intoppi, l-ista;un 2014 issa mistenni jitkompla mhux qabel la[[ar tmiem il-;img[a ta’ Settembru, ji;ifieri l-:img[a 26 u l-{add 28 ta’ Settembru, bil-korsa tinfeta[ g[atta[ri; is-Sibt 20 ta’ Settembru. Ta’ min wie[ed jirrimarka li din se tkun l-ewwel darba fl-a[[ar snin li ramel li se jintefa’ fil-korsa se jkun kollu ffinanzjat mill-Malta Racing Club li b[ala membri ji;bor fih issidien, sewwieqa, jockeys u trainers Maltin u G[awdxin. Mhux hekk kien se[[ fl-2009, meta l-klabb kellu assistenza mill-Fond g[all-Kaw]i :usti biex g[all-ewwel

darba fl-istorja ta’ dan l-isport, kien ;ie impurtat ramel spe/jali minn barra minn xtutna. Dan kien ramel ta’ kwalita` g[olja, li kien kapa/i jilqa’ g[al kull tip ta’ temp u kundizzjoni metereolo;ika. Irri]ultati ta’ dan kollu kien evidenti minn numru ta’ laqg[at li ;ew organizzati g[ax fl-a[[ar sta;uni, ftit kienu l-laqg[at li ;ew im[assra min[abba l-maltemp. Assistenza simili kienet ing[atat ukoll fil-bidu tal-2013 mill-Kunsill Malti g[all-Isport meta kienet saret manutenzjoni o[ra simili fuq wi// lart tal-korsa. Wie[ed jawgura li fissnin li ;ejjin dan l-isport tant popolari jkompli jgawdi minn assistenza finanzjarja u lo;istika tal-Kunsill Malti g[all-iSport u ta’ entitajiet o[ra tal-gvern b[al kif se[[ matul is-snin.

Wirja ta’ }wiemel Fl-okka]joni tal-50 anniversarju mill-kisba tal-Indipendenza ta’ pajji]na, nhar il-{add 31 ta’ Awwissu, il-Partit Nazzjonalista se jorganizza l-wirja annwali ta]]wiemel g[erien u armati. Din se ssir [dejn id-dar /entrali tal-Partit f’TalPieta` u matulha se jitqassmu trofej mill-isba[. Ir-re;istrazzjoni se ssir mit-Tnejn 25 ta’ Awwissu bejn il-5pm u d-9pm [dejn id-Dar ?entrali stess. G[al aktar informazzjoni wie[ed jista’ jkellem ukoll lill-organizzatur ewlieni Gorg Cortis fuq 79729426.

Il-{add, 17 ta’ Awwissu, 2014

Sport

Jing[ata bidu g[all-Olimpjadi ta]-}g[a]ag[

Il-biera[ saret i/-/erimonja tal-ftu[ tal-Olimpjadi ta]}g[a]ag[ li se jkunu qed isiru fi/-?ina. Din hi t-tieni edizzjoni ta’ dawn il-Log[ob li se jsiru fil-belt ta’ Nanjing u se ji;u fi tmiemhom fit-28 ta’ Awwissu. I/-?ina kienet kisbet id-dritt li torganizza dawn il-Log[ob erba’ snin ilu. B’kollox se jkunu qed jie[su sehem 201 pajji]. Fit-13 ta’ Awwissu is-Sierra Leone u nNi;erja irtiraw minn dawn ilLog[ob min[abba pressjoni minn na[a tal-Awtoritajiet ?ini]i li kien qed jib]g[u li tinfirex il-marda tal-Ebola. Jum qabel bdew il-Log[ob irtiraw ukoll il-Liberja kif ukoll tnejn mill-Guinea min[abba l-istess problema. Atleta minn Nofsinhar tasSudan se jikkompeti wa[du g[ax il-pajji] m’g[andux Kumitat Olimpiku Nazzjonali. L-aktar ]ew; nazzjonijiet li g[andhom atleti huma /-?ina, li g[andhom 123 atleta u lBra]il b’97. Malta wkoll se tkun rappre]entata minn erba’ atleti. Dawn huma l-g[awwiema Julian Harding u Raoul Starface, il-judoka Francesco Aufieri u l-weightlifter Nicole Gatt. Harding se jkun l-ewwel wie[ed fl-azzjoni hekk kif illum jikkompeti fil-100m breaststroke.

TENNIS

Del Potro se jitlef il-US Open

It-tennista Ar;entin Juan Martin Del Potro se jitlef il-US Open min[abba injury fil-polz. Del Potro, li kien reba[ dan ittitlu fl-2009 tilef diversi turnaments min[abba [afna injuries u din is-sena re;a’ beda j[oss u;ieg[ fil-polz f’Jannar li g[adda waqt l-Open Awstraljan. F’Marzu ;ie operat u Del Potro kien qed jittama li jil[aq jie[u sehem f’dan il-Grand Slam li jibda fil-25 ta’ Awwissu.

Gemili jirba[ id-deheb fil-200m ATLETIKA

L-Ingli] Adam Gemili g[eleb lir-rivali Fran/i] Christophe Lemaitre biex reba[ il-midalja tad-deheb filfinali tal-200m waqt ilKampjonat Ewropej li qed isiru fi Zurich. Serhiy Smelyk spi//a t-tielet. Gemili, li g[ad g[andu 20 sena, beda karriera professjonali fl-atletika fl-2012 u minn dakinhar ‘l hawn baqa` javanza u llum-il ;urnata hu meqjus b[ala wie[ed millaqwa talenti li hawn flEwropa. Minkejja li t-tellieqa saret fil-kes[a u fuq track imxarrba, Gemili irnexxielu jag[mel [in ta’ 19.98’, li hu laqwa [in tieg[u. Il-midalja li reba[ Gemili kienet il-mitt wa[da li reb[et l-Ingilterra f’dawn il-Kampjonati. “Ninsab ferm kuntent. Kont ilni no[lom li nsir champion tal-Ewropa u issa din il-[olma saret realta`,” qal Gemili wara li reba[ it-tellieqa. Gemili sar l-ewwel atleta Ingli] f’dawn la[[ar 16-il sena li reba[ dan it-titlu Ewropew. L-a[[ar atleta li g[amel dan kien Dougie Walker. Ta min jiftakar li ri/entament Gemili reba[ il-

midalja tal-fidda fil-100m waqt il-Log[ob talCommonwealth. Skwalifikawh g[ax ne[[a l-flokk Il-Fran/i] Mahiedine Mekhissi-Benabbad ;ie

skwalifikat wara li reba[ ilfinali tal-iSteeplechase g[aliex ne[[a l-flokk hekk kif kien se jaqsam il-linja finali. Hekk kif Mekhissi-Benabbad kien riesaq lejn l-a[[ar 100 metru u induna li kellu vanta;; sostanzjali ne[[a lflokk, tefg[u f’[alqu u kompla g[addej sakemm reba[ ittellieqa. L-ewwel MekhissiBenabbad ;ie imwissi milluffi/jali i]da wara protest ta’ Spanja, l-midalja li reba[ Mekhissi-Benabbad ;iet irtirata u b’hekk Yoann Kowal reba[ id-deheb filwaqt li lPollakk Krystian Zalewski u l-iSpanjol Angel Mullera reb[u l-fidda u l-bronz rispettivament. “Meta ne[[ejt il-flokk fla[[ar metri g[amilt dan g[ax kont fer[an. Ma kontx naf li se ni;i imwissi g[alhekk,” qal Mekhissi-Benabbad wara li

Mahiedine Mekhissi-Benabbad ne[[a l-flokk qabel ma kien qasam il-linja finali u b’hekk ;ie skwalifikat

spi//at it-tellieqa. Sie[bu Kowal iddefenda lil MekhissiBenabbad u qal li b’dak li

g[amel ma we;;a’ lil [add u d-de/i]joni kienet wa[da [arxa.

Il-{add, 17 ta’ Awwissu 2014

Sport

FUTBOL

Il-[atra ta’ Conte milqug[a tajjeb

Jum wara li l-eks kow/ ta’ Juventus Antonio Conte ;ie ma[tur b[ala kow/ tat-tim nazzjonali Taljan, kienu diversi dawk li fa[[ru din idde/i]joni minn na[a tal-FIGC. Conte [alla lil Juventus xahar ilu u mall-ewwel kienu bdew l-ispekulazzjonijiet li dan kien se jibda jmexxi lill-Italja, anke jekk jidher li kien hemm interess fih minn na[a ta’ PSG. L-eks gowlkiper internazzjonali Dino Zoff, il-kow/ ta’ Fiorentina Vincenzo Montella u l-midfielder ta’ Roma Miralem Pjanic kollha fa[[ru din il-[atra. Conte iffirma kuntratt mal-FIGC sal-2016 u dan ifisser li se jmexxi lit-tim jekk eventwalment jikkwalifika g[all-Kampjonati Ewropej li dakinhar se jsiru fi Franza. “Conte g[andu l-grinta ;usta biex imexxi lit-tim wara ddi]appunt tat-Tazza tad-Dinja. Nemmen li kapa/i jittrasforma lit-tim Taljan minn wie[ed ta’ livell normali g[al wie[ed ta’ livell mill-aqwa. Hu ovvju li wie[ed irid jag[tih /ans ja[dem imma nemmen li bi]]mien it-tim nazzjonali se jkun jixba[ lil dak ta’ Juventus,”

qal Zoff. L-Italja iddi]appuntat bil-kbir waqt it-Tazza tadDinja fil-Bra]il u sfat eliminata fil-fa]i tal-gruppi filwaqt li ta[t it-tmexxija ta’ Conte, Juventus reb[u l-kampjonat g[al tliet darbiet konsekuttivi. “F’dawn l-a[[ar snin Conte wera li hu kow/ rebbie[ u nemmen li f’dan il-mument hu l-persuna ;usta biex imexxi lill-Italja. Nemmen li l-FIGC ma setg[ux jag[]lu persuna a[jar minnu,” qal Montella. Jirtira minn mal-:ermanja

Wara li [abbru li se jirtiraw minn mat-tim nazzjonali :ermani] il-captain Philipp Lahm u l-attakkant Miroslav Klose, tard il-:img[a filg[axija kien imiss lid-difensur Per Mertesacker biex jirtira minn mat-tim li g[adu kemm reba[ it-Tazza tadDinja. “Wara karriera ta’ 10 snin nemmen li wasal il-mument ;ust biex intemm il-karriera tieg[i minn mat-tim nazzjonali,” qal Mertesacker. Dan tala[[ar issa se jkun qed jiffoka fuq il-klabb tieg[u Arsenal.

Peter Biros ta’ Neptunes jipprova jimblokka pass ta’ Ivan Basara ta’ Sliema

WATERPOLO - KO TAL-PREMIER

Neptunes jirb[uha g[at-22 darba Stewart Said

Sliema Frank Salt..............12 Neptunes Grimaldi............15 (1-5),(3-4),(3-3),(5-3)

spi//at f’parita’, Neptunes komplew fil-kmand tal-partita bis-Slimi]i jwettqu ftit reazNeptunes Grimaldi reb[u n- zjoni. Fl-a[[ar sessjoni Sliema knock out ukoll meta g[elbu lil irkupraw ftit i]da da[lu tard filSliema Frank Salt 15-12 b’wir- partita b’Neptunes isibu ]ew; ja ta’ klassi. I/-Champions gowls biex jag[lqu l-partita. [asdu lil Sliema fl-ewwel Fl-a[[ar tal-partita Peter sessjoni b’erba’ gowls wara Perotti Chief Officer tal-BOV xulxin u minn hemm ikkonpre]enta t-tazza lill-kaptin ta’ trollaw il-log[ba. It-tim talNeptunes Niki Lanzon. Balluta kien kompatt bit-tanSliema: R. Coleiro, J. dem Steve Camilleri u Tamas Gabarretta (2), N. Lubrano, T. Molnar jiddominaw l-ewwel Sullivan, M. Meli (1), J. Soler ]ew; sessjonijiet u jmexxu lit- (1), J. Borg, C. Cluett, J. tim biex flimkien ma’ Biros, Brownrigg (1), N. Bugelli, I. Lanzon, Camilleri, Stellini u Basara (2), A. Petkovic (5), K. Borg Cole jikkumplimentaw u Schembri j]idu l-kwalita’. Minn na[a tasNeptunes: A. Borg Cole, N. Slimi]i stenb[u tard wara [asda Lanzon (1), M. Lanzon, M. inizjali g[aliex bdew isibuha Stellini (1), T. Agius, M. diffi/li jinfdu d-difi]a tal-avver- Zammit, S. Camilleri (6), J. sarji. Punti po]ittivi fil-partita Camilleri, A. Zarb Cousin, P. kienu l-briju tal-partitarji u lBiros (2), B. Muscat Dougall, kontroll tajjeb tar-referees. T. Molnar (5), C. Mercieca Kienu Sliema li fet[u l-iskor Referees: Mario Dalli, minn Meli i]da Neptunes Alessandro Severo splodew u skorjaw [ames darbiet minn Steve Camilleri (3) u Ikabbru d-distakk Molnar (2). Camilleri komplew Valletta McDonalds............16 i]idu l-iskor u kabbru l-vanta;; Exiles Ferretti.......................8 g[al [ames gowls. (5-0),(3-4),(5-2),(3-2) Minkejja li t-tielet sessjoni Valletta McDonalds irritor-

naw g[ar-reb[ meta g[elbu lil Exiles Ferretti 16-8. Irreb[a Beltija kienet meritata bil-barranin Korolija u Filipovic ikunu l-protagonisti assoluti bi [dax il-gowl bejniethom. B’din ir-reb[a Valletta jinsabu sitt punti ta[t Sirens. Valletta [adu vanta;; tajjeb ta’ [ames gowls fl-ewwel sessjoni u minkejja li Exiles reb[u t-tieni sessjoni, ilBeltin baqg[u dejjem b’vanta;; komdu biex reb[u ]]ew; sessjonijiet ta’ wara u kisbu reb[a tajba ta’ 16-8. Valletta: R. Sciortino, R. Mock, M. Spiteri Staines (2), M. Korolija (4), N. Bonello Ghio, S. Cachia, D. Paolella (1), D. Abela, C. Debono, C. Zammit (1), M. Cordina (1), D. Filipovic (7), M. Rizzo Exiles: I. Bugeja, J. Rizzo Naudi, S. Vassallo, D. Pace Lupi, G. Katonas (3), D. Borg, J. Spiteri Staines, K. Griscti (2), L. Sekulic (2), P. Borg, B. Lanzon, S. Galea Pace, K. Lanzon Referees: Stefan Licari, Francesco Barbara

Il-{add, 17 ta’ Awwissu, 2014

Sport

Man Utd ma[suda minn Swansea f’Old Trafford FOOTBALL FIR-RENJU UNIT

Il-kampjonat ;did tal-Premier Ingli] feta[ b’sorpri]a kbira, bi Swansea City jeg[lbu lil Manchester United f’Old Trafford, bl-iskor ta’ 2-1. Din kienet l-ewwel log[ba kompetittiva g[al Louis Van Gaal b[ala manager ta’ United u fejn – forsi kontra kull mistenni – re;g[u fe;;ew [afna mill-problemi li kienu dehru fit-team fl-ista;un li g[adda u meta r-Red Devils kienu ta[t it-tmexxija ta’ David Moyes. United da[lu g[al din il-log[ba wara pre-season inkora;;anti u fejn huma kienu reb[u l-International Champions Cup grazzi g[al diversi wirjiet po]ittivi li taw waqt it-tournament organizzat flIstati Uniti u li kien jinkludi u[ud millaqwa teams tal-Ewropa. Intant, kellhom jisfumaw it-tamiet li rRed Devils setg[u jibdew l-impenji talleague fuq nota po]ittiva u minkejja li huma kellhom [afna pussess tal-ballun kontra Swansea, sabuha diffi/li biex jinfdu d-difi]a kompatta tas-Swans li qed jidhru team organizzat [afna ta[t il-manager Gary Monk. Fil-fatt, Swansea marru fil-vanta;; blewwel attakk serju fuq il-lasta ta’ David de Gea, meta Ki Sung-yueng sab irrokna tax-xibka b’xutt fil-baxx, fit-28 minuta. Fit-tieni taqsima, United [ar;u determinati u fit-53 minuta huma rnexxielhom jiksbu d-draw minn Wayne Rooney li skorja b’mod akrobatiku, waqt ta[wida fil-kaxxa tas-Swans. Intant, u waqt li United kienu qed ifittxu t-tieni goal, Swansea mill-;did sabu x-xibka meta Gylfi Sigurdsson approfitta mill-i]ball difensiv ta’ Ashley Young u g[eleb lil De Gea g[at-tieni darba, tmintax il-minuta mit-tmiem. Ir-reazzjoni ta’ United kienet fjakka u Swansea kienu kapa/i li jiddefendu dan ir-ri]ultat utli ming[ajr wisq affann. Fil-log[biet l-o[ra talbiera[ FILBERT STREET: Is-sostitut Chris Wood skorja tard g[al Leicester City biex ja//erta minn draw mist[oqq fillog[ba kontra Everton, u fost is-sodisfazzjon tal-’Foxes’ li qed jirritornaw mal-kbar wara nuqqas ta’ [afna snin. Everton kienu marru fil-vanta;; wara g[oxrin minuta b’goal ta’ Aiden McGeady, i]da Leonardo Ulloa dam ]ew; minuti biss biex iwie;eb g[al Leicester. Intant, Everton da[lu jistrie[u 2-1 minn fuq, grazzi g[al goal ie[or skurjat fil-45 minuta minn Steven Naismith, i]da l-a[[ar kelma kienet ta’ Leicester, b’Wood jer;a’ jeg[leb lil Tim Howard fil-lasta tat-Toffees, u bil-goal jasal [ames minuti mit-tmiem. LOFTUS ROAD: Queens Park Rangers kellhom ritorn di]appuntanti fil-Premier League b’telfa ta’ 0-1 f’darhom kontra Hull City. Il-goal uniku kien skurjat fit-tieni taqsima minn James Chester li sab ix-xibka bir-ras fuq azzjoni ta’ corner. Intant, QPR [lew /ans tad-

deheb li jsalvaw xi [a;a meta huma reb[u penalty g[all-hands fil-kaxxa talistess Chester (fuq il-cross ta’ Junior Hoilet) u b’Charlie Austin jara x-xutt tieg[u salvat b’abbilta kbira mill-goalkeeper Allan McGregor. BRITANNIA STADIUM: Stoke City bdew l-impenji tal-kampjonat b’telfa f’darhom ma’ Aston Villa, bl-uniku goal tal-log[ba jasal fil-50 minuta meta lattakkant Awstrijak, Andreas Weimann, g[eleb lill-goalkeeper Asmir Begovic minn angolu diffi/li. L-a[jar /ans g[al Stoke wasal minn Phil Bardsley li kellu xutt b’sa[[tu salvat minn Brad Guzan. THE HAWTHORNS: }ew; goals skurjati minn Saido Berahino ma kenux bi]]ejjed g[al West Bromwich Albion biex jie[du t-tliet punti g[all-ispejje] ta’ Sunderland u bil-’Baggies’ ikollhom jikkuntentaw b’punt wara log[ba kumbattuta li spi//at fi draw ta’ 2-2. Din kienet l-ewwel log[ba g[all-’Baggies’ ta[t il-manager ;did, Alan Irvine, b’Sunderland jiksbu vanta;; bikri minn Lee Cattermole, li sab ix-xibka b’xutt mill-bog[od wara biss [ames minuti. West Brom [ar;u jfittxu d-draw u irnexxielhom qabel il-mistrie[ meta Berahino skorja penalty li ng[ata g[allfoul ta’ Valentin Roberge fuq Victor Anichebe. Il-log[ba baqg[et interessanti fit-tieni taqsima, b’West Brom imorru fil-vanta;; b’volley ta’ Berahino – i]da [ames minuti mit-tmiem Seb Larsson g[amilhom 2-2, wara xog[ol tajjeb ta’ Patrick Van Aanholt. UPTON PARK: Tottenham Hotspur kisbu reb[a mill-aktar drammatika fidderby ta’ Londra ma’ West Ham United, bid-debuttant, Eric Dier, isib ix-xibka g[all-goal de/i]iv, sekondi biss qabel irrefereee saffar g[al tmiem il-log[ba. I]]ew; teams spi//aw din il-log[ba b’g[axar players, b’Kyle Naughton jitke//a g[al Spurs wara li mess il-ballun b’idu fil-kaxxa u bid-difensur ta’ West Ham, James Collins, jintwera l-karta [amra g[al foul ikrah, f’nofs it-tieni taqsima. L-i]ball li tke//a g[alih Naughton kien wassal g[al penalty favur West Ham, i]da Mark Noble [ela l-okka]joni meta spara barra mill-[dax il-metru. EMIRATES STADIUM: Arsenal batew [afna biex jeg[lbu l-isfida ta’ Crystal Palace u kellu jkun goal fiddisg[in minuta, skurjat minn Aaron Ramsey, li ta t-tliet punti lill-Gunners. Kienu Palace li marru minn fuq meta Brede Hangeland skorja bir-ras fil-35 minuta wara li r/ieva ming[and Jason Puncheon. Intant, Laurent Koscielny kiseb il-parita b’goal ie[or bir-ras fil[in mi]jud tal-ewwel taqsima, bi]]ew; na[at ikomplu joffru l-log[ob velo/i fit-tieni 45 minuta u sakemm Ramsey skorja l-goal li dde/ieda llog[ba b’xutt b’sa[[tu mill-qrib, wara azzjoni ta’ corner.

MOTOGP

Marquez se jibda minn quddiem

I/-champion renjanti u lider Marc Marquez tal-Honda, illum se jibda millewwel post fil-Grand Pirx tar-Repubblika ?eka. G[al Marquez dan hu d-disa’ pole tal-ista;un. Is-sewwieq Spanjol se jkun

qed jimmira li jirba[ il-11-il Grand Prix konsekuttiv ta’ dan l-ista;un. Mit-tieni post se jibda Andrea Divizioso filwaqt li mit-tielet post se jibda Andrea Iannone. B[alissa Marquez

Gyfil Sigurdsson jiskorja t-tieni goal g[al Swansea kontra Man Utd

Rizultati u klassifiki Premiership Ingli]

Man Utd v Swansea Leicester v Everton QPR v Hull Stoke v Aston Villa West Brom v Sunderland West Ham v Tottenham Arsenal v C. Palace

The Championship

Leeds v M’boro Birmingham v Brighton Blackpool v Blackburn Bolton v Nottm Forest Bournemouth v Brentford Cardiff v Huddersfield Charlton v Wigan Fulham v Millwall Norwich v Watford Reading v Ipswich Rotherham v Wolves Sheff Wed v Derby

1-2 2-2 0-1 0-1 2-2 0-1 2-1

Illum

Liverpool v Southampton (14.30) Newcastle v Man City (17.00)

G[ada

Burnley v Chelsea (21.00) Kif Jinsabu Swansea City Arsenal Aston Villa Hull City Tottenham H Everton Leicester City Sunderland West Brom Man United QPR Stoke City West Ham Utd C. Palace Burnley Chelsea Liverpool Man City Newcastle Utd Southampton

L R D T 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 -

1 1 1 1 1

0 0 0 0 0 0 0 0 0

League One

0 0 0 0 0 1 1 1 1

0 0 0 0 0

0 0 0 0 0 0 0 0 0

1 1 1 1 1 -

F K Pt 2 2 1 1 1

2 2 2 2 1

0 0 0

1 -

3 3 0 3 0 3 0 3 2 1 2 1 2 1 2 1 2 0 1 0 1 0 1 0 2 0

1 1

Bristol City v Colchester Chesterfield v Rochdale Coventry v Sheff Utd Crawley v Swindon Crewe v Barnsley Doncaster v Port Vale Gillingham v Yeovil Notts Co v Fleetwood Oldham v Leyton Peterboro v MK Dons Scunthorpe v Preston Walsall v Bradford

2-1 2-1 1-0 1-0 1-2 1-3 2-0 0-1 1-3 3-2 0-4 0-0

Burton v Dag & Red Cheltenham v Accrington Hartlepool v Bury Luton v Wimbledon Mansfield v Oxford Morecambe v Newport Plymouth v Exeter Portsmouth v Cambridge Shrewsbury v Tranmere Southend v Stevenage Wycombe v Carlisle York v Northampton

2-1 2-1 0-2 0-1 2-1 3-2 3-0 2-1 2-1 2-0 3-1

League Two

1-1

Kif Jinsabu Bournemouth Millwall Cardiff City Nottingham F Blackburn R. Charlton A. Reading Derby County Sheffield W. Norwich City Middlesbrough Watford Ipswich T. Rotherham Utd Wolves Birmingham Leeds Utd Wigan A. Brentford Bolton W. Fulham Brighton Blackpool Huddersfield T

1-0 1-0 1-2 2-2 1-0 3-1 2-1 0-1 3-0 1-0 1-0 0-0

L R D T F K Pt 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2

2 0 0 2 0 0 1 1 0 1 1 0 1 1 0 1 1 0 1 1 0 1 1 0 1 1 0 1 0 1 1 0 1 1 0 1 1 0 1 1 0 1 1 0 1 1 0 1 1 0 1 0 1 1 0 1 1 0 1 1 0 0 2 0 0 2 0 0 2 0 0 2

Premiership Sko//i]

5 3 4 4 3 3 3 1 1

0 0 2 2 2 2 2 0 0

3 1 2 1 3 3 2 2 1 1 1 1

1 1

2 2 3 4 1 2 2 5 1 3 0 2 1 4 1 7

6 6 4 4 4 4 4 4 4 3 3 3 3 3 3 3 3 1 1 1

0 0 0 0

Celtic v Dundee Utd Dundee v Partick Thistle Hamilton v St Johnstone Motherwell v Inverness CT Ross Co v Kilmarnock

6-1

Alloa v Raith Rovers Dumbarton v Queen of Sth Livingston v Cowdenbeath Illum Hearts v Hibernian

0-1 0-4 2-1

Airdrie v Peterhead Brechin v Stenhousemuir Forfar v Dunfermline Morton v Stranraer Stirling v Ayr

0-2 1-0 2-0 4-0 1-3

Annan v Queens Park Arbroath v Albion East Fife v Berwick E.Stirling v Elgin

0-1 1-0 2-3 2-1

Championship Sko//i]

League One

League Two

1-1 1-0 0-2 1-2

Il-{add, 17 ta’ Awwissu, 2014

Lokali

’

Rekord nazzjonali f {al G[axaq

Ritratti: Malta Record/Carmelo Caruana

L-G[aqda Mu]ikali Santa Marija ta’ {al G[axaq kisret ir-rekord nazzjonali tal-akbar ballun tan-nar. Ir-rekord inkiser waqt l-ispettaklu tallog[ob tan-nar nhar l-14 ta’ Awwissu, lejlet il-festa talAssunta waqt l-ispettaklu ta’ nar sinkronizzat mal-mu]ika. Il-ballun tan-nar kien ji]en 125 kilogramma b’/irkonferenza ta’ ]ew; metri skorruti u kien mag[mul minn aktar minn mitt ballun ]g[ir pirotekniku. Il-ballun tan-nar in[adem mill-arti;;jani talG[aqda tan-Nar Santa Marija ta’ {al G[axaq.

media•link COMMUNICATIONS