ORIENTACIONS DIETETICAS NA TERCEIRA IDADE
MANCOMUNIDADE
TERRA DE CELANOVA
¿Sabe seguro se os menús da súa residencia son sans e equilibrados?
A experiencia acumulada como nutricionistas na revisión e validación de menús, permítenos ver cales son os principias erros dietéticos que teñen os menús das residencias de anciáns.
Listado dos principais erros detectados pola Unidade de Concellos Saudables nos menús das residencias de ancianos e que son precisos correxir:
Non tódolos centros revisados aseguran o aporte necesario de verduras e hortalizas na comida e na cea.
A menudo non se cumple a cantidade mínima recomendada de fibra ó día.
Algúns menús non aseguran o aporte mínimo de calcio na dieta da terceira idade.
O consumo de peixe tanto branco como azul está por debaixo das recomendacións establecidas para xeriatría.
As legumes non se ofrecen como plato principal un mínimo de dúas veces por semana.
O equilibrio hídrico dos anciáns é deficitario, debe servirse sempre auga nas comidas.
Os fritos e rebozados sobrepasan os niveis máximos recomendados. Deben realizarse coccións suaves, baixas en graxa e sal.
Débese diminuír o consumo de productos ricos en colesterol nos menús de xeriatría, principalmente encontramos un exceso de embutidos.
-2-
Nas residencias xeriátricas deben existir sempre menús equilibrados e variados adaptados ás necesidades dos anciáns, respetando na medida do posible os seus gustos e costumes. Por isto, é imprescindible que o centro conte con dietas e menús específicos para a terceira idade validados e supervisados por un profesional experto en dietética e nutrición.
Se vostede detectou algún erro no menú da súa residencia de anciáns pode ser que existan outras deficiencias máis. É por este motivo que a Mancomunidade Terra de Celanova desde a Unidade de Concellos Saudables pon a súa disposición un servicio de corrección– validación de menús para xeriátricos.
-3-
ORIENTACIÓNS DIETÉTICAS NA TERCEIRA IDADE
1. INTRODUCCIÓN
2. ENVELLECEMENTO 2.1 Principais cambios fisiolóxicos no ancián 2.2 Características nutricionais da dieta do ancián
3. FORMAS CULINARIAS E SAÚDE 3.1 Tecnoloxía culinaria tras un tratamento 3.2 Estructura dun alimentario saudable para anciáns 3.3 Estratexia NAOS
4. MENÚS DIETAS BASALES
5. MENÚS EXEMPLO PARA A TERCEIRA IDADE
-4-
1. INTRODUCCIÓN A alimentación no home cumple tres funcións principias: Nutricional É básica, xa que comer proporciona os elementos imprescindibles para vivir e para o desenrolo do organismo. Satisfacción persoal Produce, ademáis, satisfacción e placer.
Relacionarse socialmente
Lógrase unha reunión con outras persoas compartindo estes momentos agradables.
No ancián cobra maior relieve e as veces chega a convertirse no acontecemento principal da súa xornada. En ningunha outra idade ten o comer tanta importancia. Hai que procurar que ó ancián o maior o maior deleite nas comidas, reforzando un dos momentos máis importantes na súa vida cotidiana.
Moitas persoas mayores creen que a saúde, o apetito e o bo comer están firmemente relacionados. Pero ademáis, hai que engadir que COMER, ACTIVIDADE FÍSICA E UNHAS BOAS RELACIÓNS HUMÁNS son consecuencias naturais da boa saúde.
Os horarios das comidas conveñen que sexan fixos con o son tamén as súas funcións fisiológicas, en particular as digestivas que deben ser comprendidas e respetadas para que cumplan a súa función nutricional, tratando ó ancián con comprensión con comprensión, respeto e afecto, o que favorecerá o feito de nutrirse adecuadamente aceptando a súa alimentación.
-5-
Consideramos importante sinalar tamén a importancia da tradición e a cultura alimentaria da familia e do seu entorno e da zona xeográfica á que pertenza o ancián. Canto máis recoñece as súas comidas mellor se adaptará e se favorecerá a súa integración nas redidencias.
Para os nosos maiores comer ben, é sinónimo de cociñar ben. Cocíñase para facer os alimentos adecuados a unha boa dixestión, favorecendo o feito nutricional, pero así mesmo, facilita o disfrute e colabora no afianzamento das relacións humáns.
Os profesionais da saúde enfréntanse a tarea de levar a cabo actividades sanirarias preventivas que mellaren a calidade de vida dos nosos mayores, evitando así os factores que poidan influir negativamente na saúde do ancián como a promoción de conductas actitabaco, alimentación saudable e o hábito de realizar exercicio físico.
-6-
2. ENVELLECEMENTO O envellecemento é un proceso irreversible, progresivo e natural no ser humán, que se caracteriza por modificacións morfológicas, psicológicas, funcionais e bioquímicas que levan a unha limitación da capacidade de adaptación do organismo ó seu medio.
É diferente en cada individuo, co cal, non se poden poñer normas concretas de alimentación soamente basándose na idade das persoas.
Esto inflúe no seu estado nutricional e na súa capacidade de alimentarse, de relacionarse e en definitiva na súa calidade de vida.
2.1 Principais cambios fisiolóxicos no ancián
1. Variacións de peso e talla.
2. Cambios na composición corporal: menos auga corporal, menor masa muscular, aumento da graxa corporal e disminución da masa ósea.
3. Disminución
da
sensibilidade
do centro da
sede
co conseguinte risco de
deshidraatación.
4. Cambios no aparato dixestivo: disminución das pezas dentarias, atrofia das papilas gustativas con cambios de sensibilidade ós sabores doces e salados, sequedade na boca, disminución das ondas peristálticas do esófago con dificultade para a deglución aumentando o refluxo gastroesofáxico, atrofia da mucosa do estómago por disminución da secreción de ácidos, o que provoca unha absorción deficiente, cambios intestinais con baixa absorción de vitamina B12, diminución da motilidade intestinal.
5. Cambios no sistema nervioso
-7-
6. Cambios na función renal. Disminución do filtrado glomerular e da concentración da orina, maior predisposición á deshidratación e a incontinencia urinaria.
7. Disminución do apetito, gusto e olfato, ademáis da pérdida de pezas dentarias e grosor das encías.
8. Cambios metabólicos. A taxa metabólica basal disminúe entre un 10 e un 20% debido á reducción da masa muscular.
9. Cambios sociais: Trastornos de adaptación e tendencia as depresións
2.2 Características nutricionais da dieta do ancián
As necesidades enerxéticas dos nosos maiores son inferiores as do adulto, debido á disminución da masa muscular e da actividade física.
A OMS recomenda un aporte calórico de 30-40 kcal/kg de peso e día.
A SENC recomenda as kcal/día siguientes:
IDADE
VARÓNS
MULLERES
60-69
2.400
2.000
70-79
2.200
1.900
>80
2.000
1.700
-8-
A. PROTEÍNAS
A súa inxesta deberá manterse nos mesmos niveis que en individuos máis xóvenes 0.8 g/kg de peso e día.
A calidade ou valor biolóxico destas proteínas deberá ser de 0.7 aproximadamente calculados da seguinte forma:
G de proteína animal + G de proteína leguminosas G proteína total
A determinación da albúmina plasmática é un indicador moi bo do nivel proteico do ancián e sempre debe ser superior a 35g/L.
B. GRAXAS
A
A súa inxesta non debe ser superior ó 35% da dieta pero é o vehículo das vitaminas
liposolubles e aporta a palatibilidade da dieta. É máis importante a súa distribución: monoinsaturados, poliinsaturados esenciais e saturados por esta orde.
C. HIDRATOS DE CARBONO
Recoméndase un aporte mínimo do 55% da dieta e entre eles os hidratos de carbono simples como a glucosa e a sacarosa limitaranse a un 10% ,os azucares máis complexos como pastas e almidóns deben constituir un 40% da dieta e o aporte de fibra diario de 20-30 gramos ó día provinte de froitas, leguminosas, verduras e cereais integrais.
-9-
D. VITAMINAS E MINERAIS
Destacar simplemente as deficiencias en vitamina B12 por mala absorción e o déficit de ferro moi común neste colectivo.
Para que a inxesta da dieta sexa adecuada e nutra ó ancián correctamente, considérase indispensable:
1. Incentivar as relacións sociais das persoas maiores evitando no posible a soidade, sen perder a súa intimidade e a súa individualidade.
2. Promover o exercicio físico, paseos, xogos adecuados á súa idade... e de maneira preventiva inculcar nos anciáns a necesidade corporal de realizar un exercicio físico como hábito diario.
3. Mellorar as costumes alimentarias, con dietas sabrosas, sinxelas e cociñadas con coidado e mimo, facéndolles máis agradable e fácil o consumo da dieta, mellorando así a súa calidade de vida.
4. Promover hábitos de correcta hixiene bucal e se o individuo leva dentadura postiza, mantela sempre en óptimas condicións hixiénicas e mecánicas, para a diminución de problemas infecciosos bucais e facilitar a masticación dos alimentos.
5. Consumir de 1.5 a 2 litros de auga ó día, xa sexa en forma de zumo, infusións, sopas etc... para evitar a deshidratación.
6. Reducir o consumo de sal engadida nos anciáns para preveñir a hipertensión.
- 10 -
INXESTAS RECOMENDADAS EN PERSOAS DE IDADE AVANZADA VARONES MUJERES VARÓNS
MULLERES
<70 anos
>70 anos
<70 anos
>70 anos
2.400
2.100
1.875
1.700
130
130
130
130
(45-65)
(45-65)
(45-65)
(45-65)
30*
30*
21*
21*
(20-35)
(20-35)
(20-35)
(20-35)
14*
14*
14*
14*
(5-10)
(5-10)
(5-10)
(5-10)
1,6*
1,6*
1,1*
1,1*
(0,6-1,2)
(0,6-1,2)
(0,6-1,2)
(0,6-1,2)
56
56
46
46
(10-35)
(10-35)
(10-35)
(10-35)
Vitamina A (mg)
900
900
700
700
Vitamina D (mg)
10*
15*
10*
15*
Vitamina E (mg)
15
15
15
15
Vitamina K (mg)
120*
120*
90*
90*
Biotina (mg)
30*
30*
30*
30*
Colina (mg)
550*
550*
425*
425*
Fosfatos (mg)
400
400
400
400
Niacina (mg)
16
16
14
14
Ácido pantoténico
5*
5*
5*
5*
Enerxía (Kcal.) Hidratos carbono dixeribles (g) (AMDR)
Fibra (g) Graxas totais (AMDR) AGPn-6 (g) (AMDR) AGPn-3 (g) (AMDR) Proteínas (g) (AMDR)
- 11 -
Riboflavina (mg)
1,3
1,3
1,1
1,1
Tiamina (mg)
1,2
1,2
1,1
1,1
Vitamina B6 (mg)
1,7
1,7
1,5
1,5
Vitamina B12 (mg)
2,4
2,4
2,4
2,4
Vitamina C (mg)
90
90
75
75
Calcio (mg)
1.200*
1.200*
1.200*
1.200*
Cromo (mg)
30*
30*
20*
20*
Cobre (mg)
900
900
900
900
Fluor (mg)
4*
4*
3*
3*
Iodo (mg)
150
150
150
150
Ferro (mg)
8
8
8
8
Magnesio (mg)
420
420
320
320
Manganeso (mg)
2,3*
2,3*
1,8*
1,8*
Molibdeno (mg)
45
45
45
45
F贸sforo (mg)
700
700
700
700
Selenio (mg)
55
55
55
55
Cinc (mg)
11
11
8
8
- 12 -
Inxestas dietéticas recomendadas (RDA) en negriña e as inxestas recomendadas con (*).
Inxestas enerxéticas recomendadas para a poboación española para manter un índice de masa corporal 20-25 kg/m2.
AGP: Ácidos graxos poliinsaturados.
AMDR: rango de distribución aceptable (%) en relación ó valor enerxético total.
- 13 -
3. FORMAS CULINARIAS E SAÚDE
As persoas maiores conceden gran importancia ó valor sensorial e gastronómico da comida, o que consideran fundamental para a mellora da calidade de vida e a estabilidade do ancián.
Nas comidas diarias é onde se producen as relacións do ancián co mundo e resultan máis gratificantes na medida que a persoa se encontra adaptada ó seu propio hábitat. Por isto, é necesario, aplicar as técnicas tradicionalis de cociñado, dado que as persoas maiores identifícanse con elas ata o punto de sentirse desamparadas cando non son as que coñeceron durante toda a súa vida. Os maiores deste momento pertencen totalmente a xeneración da comida caseira e de tomarse o seu tempo na cociña para a elaboración duns platos que, ben é certo, haberá que adaptar en moitas ocasións as súas necesidades e limitacións.
3.1 Tecnoloxía culinaria tras un tratamento Modificacións químicas
1. Desnaturalización das proteínas por acción do calor.
2. Hidrólisis das proteínas que ocasionan a rotura das fibras musculares.
3. Xelatinización do coláxeno en medio acuoso, mediante a fixación da auga.
4. Fusión das graxas contidas no alimento.
5. Caramelización do azúcar, cambio de textura, sabores e colores máis oscuros.
6. Formación de xeles por parte dos hidratos de carbono complexos como o almidón, fécula...
- 14 -
7. Destrucción das vitaminas termolábiles.
Modificacións físicas
1. Variacións do sabor e do olor, liberando sustancias volátiles, dando lugar a sabores peculiares e a solubilización das sustancias que aportan o sabor ós alimentos, mellorando a palatabilidade dos platos.
2. A textura debido a coagulación proteica, a xelatinización do almidón que actúa como espesante e a dextrinización ou rotura parcial do almidón que en forma de caramelo resulta crocante, reblandecemento da fibra alimentaria (celulosa) contida nos vexetais para mellorar a súa masticación.
3. Hidratación dos alimentos e deshidratación para conseguir sopas e salsas saborosas.
4. Cambios da cor segundo o pH do alimento e o seu punto de caramelización.
Todas estas modificacións son moi importantes para elaborar as dietas que ofreceremos ós nosos maiores para conseguir cambiar a súa consistencia externa e adaptalas as súas necesidades, facilitando a súa masticación, deglución, palatabilidade, aporte nutricional adecuado e favoreceremos a súa satisfacción persoal como individuo.
A TECNOLOXÍA CULINARIA analiza
os tratamentos térmicos e as súas
consecuencias para que os alimentos melloren a súa dixestibilidade, valor nutritivo, calidade sanitaria e calidade sensorial, sendo aceptados como comida agradable para o individuo e provocándolle a satisfacción de comer adecuadamente.
- 15 -
Preparacións frías
Moitos dos platos que se consumen como ensaladas mixtas, de pasta, de arroz, mediterráneas, ensaladilla rusa, de peixe, macedonias, gazpacho e zumes de froitas, non levan tratamentos de calor e constitúen unha gran variedade de alimentos para as dietas de moita aceptación, moi saborosas e necesarias polo seu aporte vitamínico, minerais e fibra a unha alimentación equilibrada e sana.
Para una correcta asimilación por os anciáns realízanse técnicas de pelado, triturado dalgúns compoñentes, batido, licuación e retirada de partes duras como troncos de vexetais e zonas onde se acumula excesiva celulosa para que a súa dixestibilidade sexa máis fácil.
A condimentación
A finalidade da condimentación é a de dotar ós alimentos de aromas e sabores que acentúen os do alimento aportando algúns matices interesantes para favorecer a súa apetitosidade, dando un toque especial á comida.
A falta de condimentación adecuada fai que a dieta se volva monótona, o que constitúe unha queixa importante nos comedores xeriátricos. A búsqueda de sabores tradicionais e adecuados, mediante a utilización de condimentos suaves e aromáticos é unha tarea importante na preparación dos menús dos nosos maiores.
En occidente o sal é prácticamente o único condimento que se utiliza, pero os anciáns poden ter problemas co consumo de sodio na dieta pola hipertensión e as súas consecuencias.
Para favorecer o aroma e a calidade dos platos existen sustancias saborizantes sen sodio e utilizaremos algunhas plantas e especias de uso común para enriquecer tradicionalmente os alimentos.
- 16 -
Para as dietas propiamente hiposódicas utilizaremos unha doble cocción cos alimentos ricos neste mineral para ablandalos e eliminar parte do seu contido contenido.
O aderezo con aceite de oliva, básico na nosa cociña mediterránea, tamén constitúe un insustituible aroma e sabor, potenciando ademáis os propios do alimento, enriquecendo os platos que acompaña.
Alimentación basal adaptada
Todo plan alimentario debe cubrir as necesidades nutricionais dos individuos ós que vai dirixida, proteínas, graxas, azúcares, vitaminas, minerais e auga.
Debemos ademáis adaptar a alimentación á situación física e patolóxica actual da persoa que a vai a consumir, facendo da comida un estímulo gratificante na que o ancián se sinta identificado recoñecendo os platos fácilmente, aceptándoos, sendo familiares e accesibles a todos, cas dietas máis variadas e saborosas posibles.
Desde a dieta normal ou basal ata a dieta triturada total, que é o nivel máis alto de adaptación de texturas, hai moitos grados intermedios de adecuación da dieta ás necesidades do ancián segundo
as súas dificultades de masticación e de deglución. Na
práctica establécense dous grandes grupos:
A. Dietas de fácil masticación o dietas blandas.
B. Dietas trituradas.
- 17 -
As texturas máis habituais segundo as necesidades do ancián poden clasificarse en tres, desde a máis diluida á máis espesa:
Tipo néctar de consistencia clara. Tipo mel, cremas. Tipo puré espeso.
Algunhas persoas maiores teñen inapetencia polo que se recomenda a dosificación da dieta en 5-6 tomas pouco copiosas e se existen problemas como:
-
Ausencia de pezas dentais.
-
Sequedade da boca pola disminución de secreción salivar.
-
Alteracións na masticación e deglución por movilidade muscular insuficiente.
-
Disminución do número de papilas gustativas funcionais.
En xeral, seguiremos as seguintes normas de actuación, pensando sempre que unha dieta totalmente batida será a última opción posible:
Almorzos e merendas. Sustituíndo as pezas de froita fresca polo picado e batido de 50 g da froita elexida, co leite, producto lácteo e con adición ou non de cereais picados no batido segundo o grao de adaptación da textura da dieta.
Comidas e ceas. Os alimentos trituranse con maior dificultade e os que non dan un resultado óptimo cambianse por aqueles de consistencia máis homoxénea. Nos primeiros platos mantéñense as sopas e purés da dieta basal e os segundos platos un puré protéico da dieta de orixe a veces suplementada con clara de ovo fervida para aumentar o valor biolóxico ca albúmina que contén. Os postres sempre con textura batida, incrementando o número de lácteos respecto á dieta normal.
Receas. Un lácteo, zume ou unha infusión quente.
- 18 -
FÓRMULA DIETÉTICA DE REFERENCIA
Valor enerxético: 1.800-2.300 Kcal segundo sexo, idade e actividade física Proteínas: 10-15% . Calidad proteica >0,7 Graxas: 30-35%. Saturadas 7-10% . Monoinsaturadas >13% . Poliinsaturadas 5% Colesterol: <300mg Hidratos de carbono: 50-60%. Simples <10%. Complexos >40% Fibra alimentaria: 20-30g diarios Sales minerais: segundo valores RDA Vitaminas: segundo valores RDA Auga: 1,5-2 litros
DISTRIBUCIÓN ENERXÉTICA DIARIA POR TOMAS TOMAS VALOR ENERGÉTICO TOTAL (VET%)
TOMAS
VALOR ENERXÉTICO TOTAL (%)
ALMORZO
20-25
COMIDA
30-35
MERENDA
8-13
CEA
25-30
RECEA
5-8
- 19 -
3.2 Estructura dun alimentario saudable para anciáns
ALMORZO • Lácteo: leite semidesnatada con café ou descafeinado, cacao, infusións. • Cereal: pan ou galletas. • Froita: natural ou zume. • Complementos: aceite de oliva ou mantequilla e mermelada ou mel.
COMIDA • Primeiro plato: legumes, pastas, cereais e pataca con verdura ou só verdura. • Segundo plato: carnes, peixes ou ovos acompañados con verdura cocida, ensalada ou patacas. • Postre: froita ou postre lácteo. • Pan blanco ou integral.
MERENDA • Lácteo: leite semidesnatada con café ou descafeinado, cacao, infusións. • Cereal: pan ou galletas.
CEA Como a comida pero con menor densidade nutricional.
RECEA • Lácteo: leite semidesnatada con café ou descafeinado, cacao, infusións.
BEBIDAS • Auga: 1,5-2 litros como auga de bebida, infusións, sopas, etc...
- 20 -
3.3 Estratexia NAOS
A actual preocupación pola obesidade levou á elaboración por parte do Ministerio de Sanidade e Consumo da Estratexia para a Nutrición, Actividade Física e Prevención da Obesidade (Naos).
Dita inquietude débese á asociación da obesidade cas principais enfermidades crónicas: enfermidades cardiovasculares, diabetes mellitus tipo 2, hipertensión arterial e certos tipos de cancro. En adultos tamén se asocia a enfermidades respiratorias e artrose.
Ademáis dun factor hereditario, as principais causas de obesidade son: a alimentación pouco saudable e a falta de práctica de actividade física con regularidade.
A esto súmase que as dietas tradicionais remplazáronse por outras de maior densidade enerxética (máis graxa, máis azucre engadido ós alimentos e disminución da inxesta de fibra e carbohidratos complexos).
A obesidade é máis frecuente en mulleres (15,7%) que en homes (13,4%). Tamén se observou que a prevalencia de obesidade crece conforme aumenta a idade das persoas, alcanzando cifras do 21,6% e 33,9% en varóns e mulleres de máis de 55 anos, respectivamente. Así os grupos de maior risco son: as mulleres, persoas de idade avanzada e grupos sociais con menores niveis de renta e educativos. Por iso é importante unha ALIMENTACIÓN SAUDABLE e ACTIVIDADE FÍSICA REGULAR.
- 21 -
Os hábitos alimenticios saudables pódense resumir nos seguintes puntos:
1. Variedade de alimentos na dieta.
2. Cereais como base da alimentación (pan, pasta, arroz,...), suponiendo ós hidratos de carbono un 50-60% das calorías da dieta.
3. As graxas non deben superar o 30% da inxesta diaria, diminuíndo o consumo das graxas saturadas e ácidos graxos trans.
4. As proteínas deben aportar o 10-15% das calorías totais (combinando proteínas de orixe animal e vexetal).
5. Inxerir polo menos 400 g/día de froitas, verduras e hortalizas (mínimo cinco racións ó día).
6. Moderar consumo de productos ricos en azucres simples: golosinas, doces, refrescos,... 7. Consumir menos de 5g/día de sal e a poder ser iodada.
8. Beber 1,5-2 l/día de auga.
9. Bo almorzo completo e invertindo 15-20 min.
- 22 -
Establécese un convenio do Ministerio de Sanidade e Consumo cas principais cadeas de restauración no noso país:
As empresas de restauración colaboran á difusión da Estratexia NAOS.
Foméntase o consumo de froita e verdura.
Xunto ca pirámide nutricional, proporcionarase ós clientes información sobre o aporte calórico e nutritivo dos productos ofertados.
Diminuir paulatinamente a aportación de graxas saturadas á comida e ácidos grasos trans e saturados en aceites vexetais de fritura.
Non incentivar o consumo de racións ou porcións individuais xigantes.
- 23 -
4. MENÚS DIETAS BASALES
Servicio diario de almorzo Leite soa, con café e azucre, ou cacao soluble ou infusions Zumos variados de froitas Iogur (natural ou de froitas)
(250 c.c. + 10 g) (250 c.c.) (90 g)
Mantequilla
(12 g)
Mermelada
(20 g)
Galletas
(5 uds)
Pan Tostado
(2 uds)
Bolería
(50 g)
Servicio diario de merenda Leite, con café e azúcar, ou cacao soluble ou infusións ou froita ou zumes variados de froitas
(250 c.c. + 10 g) (250 c.c.)
ou un iogur (natural ou de froitas)
(90 g)
Bolería ou galletas
(50 g)
- 24 -
VALORACIÓN ENERXÉTICA E NUTRITIVA DE EXEMPLOS DE ALMORZO E MERENDA
VALORACIÓN
ALMORZO
MERENDA
Leite con café (225 c.c.) e azucre (10 g),
Zume (225 c.c.)
mantequilla (12 g),
Magdalena (60 g)
mermelada (20 g), galletas (5 uds)
Kilocalorías
565
371
PROTEÍNAS (g)
14,6
4,64
H. DE CARBONO (g)
81,4
62,3
LÍPIDOS (g)
22,5
13,2
Ca (mg)
508,4
18,0
Fe (mg)
1.25
1,0
Vitamina C (mg)
80,9
37,0
Colesterol (mg)
60,0
78,0
VALORACIÓN
- 25 -
5. MENÚS EXEMPLO PARA A TERCEIRA IDADE
LUNS
MARTES
MÉRCORES
XOVES
VENRES
SÁBADO
DOMINGO
Lentellas
Pisto manchego –– Polo guisado en pepitoria –– Arroz con leite
Espaguetis napolitana –– Magro de porco empanado con pementos –– Froita
Menestra de verduras –– Pescada en salsa verde –– Froita
Patacas á mariñeira –– Lomo ó chilindrón –– Natillas
Fabada –– Albóndegas caseiras con tomate –– Froita
Paella con coello –– Emperador á plancha con ensalada –– Froita
Verdura da tempada refogada –– Filete de lenguado á romana –– Iogur
Crema de verduras –– Ovos cocidos con bechamel –– Almíbar
Caldo de cocido –– Peituga de pavo con tomate natural –– Iogur
Xudías verdes con xamón –– Filete de perla á prancha con patacas –– Iogur
Sopas de allo –– Tortilla española –– Iogur
Espinacas salteadas –– Delicias de peixe –– Iogur
estofadas
COMIDA
––Tenreira con guarnición– – Froita
CEA
Puré de patacas –– San Xacobo con leituga –– Iogur
Pan: 60g (unha rebanada á comida e outra na cea)
- 26 -
COMIDA
LUNS
MARTES
MÉRCORES
XOVES
VENRES
SÁBADO
DOMINGO
Garabanzos con
Sopa de
Sopa de porros
Crema de
Menestra de
Ovos recheos
Consomé
vexetais
verduras
cenorias
verduras e
con puré de
hortalizas
guisante
Cocido galego
tenreira á
Carne guisada
Espaguetti á
Mazá asada
prancha con
con puré de
boloñesa
ensalada
pataca
––
Peixe ó forno
Peixe á prancha
Muslos de polo
con limón
con ensalada–
guisados con
–
guarnición
Froita
––
Froita
Filete de
Iogur
Sopa de cous-cous
Puré de
Froita
Sopa de peixe
espinacas Filete de xamón á
CEA
prancha
Almíbar
Yogur
Crema de
Caldo de
calabacín
verduras
Croquetas de Revolto de
polo con
Queixo con
Peixe á
setas
ensalada
marmelo
prancha con
Iogur
ensalada Iogur
Iogur
Sopa xardiñeira
Sopa de fideos
Empanada de
Ensalada mixta
congrio
con atún ó natural
Iogur
Iogur
Iogur Iogur
Pan: 60g (unha rebanada á comida e outra na cea)
- 27 -
COMIDA
CEA
LUNS
MARTES
MÉRCORES
XOVES
VENRES
SÁBADO
DOMINGO
Macarróns
Xudías
Coliflor
Puré de pataca
Garbanzos
Xudías verdes
Crema de cenoria
ó gratén
brancas
refogada
con picatostes
guisados
salteadas
––
––
––
––
––
––
––
Muslo de polo asado
Peixe á romana
Estofado
Filetes rusos
Peixe fresco
Xamón
Escalope
con patacas
con
de pavo con
en salsa de
ó forno con
braseado en
de tenreira
––
leituga
verduras
tomate
ensalada
salsa con
con
Froita
––
––
––
––
champiñóns
pemento
Almíbar
Froita
Iogur
Compota
––
––
Froita
Iogur
Guisantes á
Sopa de fideos
Crema de
Sopa xuliana
Purrusalda
Consomé
Acelgas
francesa
––
champiñóns
––
––
Hamburguesa
salteadas con
––
Peixe á
––
Salchichas
Magras con
con tomate e
xamón
Tortilla de xamón
prancha con
Peituga á
frescas con
leituga
cebola
––
iork con queixo
limón
prancha con
ensalada
––
––
Revolto de gambas
––
––
berenxena
––
Flan
Iogur
––
Iogur
Iogur
––
Iogur
Iogur
Iogur
Pan: 60g (unha rebanada á comida e outra na cea)
- 28 -
LUNS
MARTES
MÉRCORES
XOVES
VENRES
SÁBADO
DOMINGO
Fabada
Caldo
Minestrone de
Sopa de
Lentellas
Coliflor con
Caldo galego
primaveira
verduras e
verduras
Peixe cocido con
COMIDA
ensalada
hortalizas Lomo de porco
Froita
Arroz con Hamburguesa
asado con
Lasaña
allada
calamares
con ensalada
guarnición
Consomé con
Sopa
Iogur
Sopa de
Sopa de fideos
verduras
Bertorella á
CEA
puré de pataca
Froita
picatostes
romana
Natillas
Iogur
Yogur Caldo primavera
Tenreira guisada con
Froita Froita
Polo ó forno
Espinacas Xudías
rehogadas con
salteadas con
xamón Iork
ovo
Raia á galega
Caldo galego
hortalizas Queixo con marmelo
Pescada en salsa Ovos á galega
verde
con ensalada Iogur
Iogur
Sopa de
Iogur
Iogur Iogur
Natillas
Pan: 60g (unha rebanada á comida e outra na cea)
- 29 -
COMIDA
LUNS
MARTES
MÉRCORES
XOVES
VENRES
SÁBADO
DOMINGO
Menestra de
Tallaríns
Xudías pintas
Verdura
Lentellas
Patacas en
Fideua
verduras
napolitana
estofadas
refogada
––
salsa verde
––
––
––
––
––
Filete de
––
Pescada ó forno con
Cordeiro á
Polo guisado
Escalopíns ó
Albóndigas
tenreira con
Troita á
ensalada
pastora
con pementos
limón
caseiras con
ensalada
plancha
––
––
––
––
arroz
––
––
Froita
Froita
Flan
Froita
––
Froita
Almíbar
Iogur
CEA
Acelgas
Crema de
Sopa
Puré de
Sopas
Consomé con
Crema de
salteadas
porros
castelá
cenorias con
de allo
picadillo de
espárragos
––
––
––
costróns
––
Iork
––
Atún á
Xamón Iork
Sardiñas
––
Tortilla
––
Ovos
rioxana
plancha con
rebozadas con
Peituga de
española con
Salchichas
revoltos con
––
leituga
tomate natural
polo
loncha de
frescas de ave
tomate
Almíbar
––
––
encebolada
queixo
con salsa
––
Iogur
Iogur
––
––
––
Iogur
Iogur
Iogur
Iogur
Pan: 60g (unha rebanada á comida e outra na cea)
- 30 -
LUNS
MARTES
MÉRCORES
XOVES
VENRES
SÁBADO
DOMINGO
Sopa de arroz e
Purrusalda
Caldo galego
Fabada
Caldo Branco
Consomé con
Consomé
patacas
COMIDA
picadillo Filete de
Empanadillas
Polo ó alliño
Macarróns con
Peixe guisado con
tenreira á
de atún
con guarnición
carne
guarnición
prancha con
Cocido galego Magro de porco asado
patacas
Froita
Froita
Froita
Mazá asada
con guarnición
Macedonia Froita Crema de
Puré de
calabacín
verduras
Almíbar Caldo galego
Sopa de cús-
Ovos ó plato
Sopa de cebola
Sopa de fideos
Peixe a cazola
Revolto de
Peixe ó forno
cús Champiñóns
CEA
Crema Vicki
Espárragos con
con xamón
Albóndigas de
xamón serrano
serrano
peixe con
Iogur
ensalada Cuaxada
grelos Iogur
Iogur Iogur
Iogur Iogur
Pan: 60g (unha rebanada á comida e outra na cea)
- 31 -
COMIDA
CEA
LUNS
MARTES
MÉRCORES
XOVES
VENRES
SÁBADO
DOMINGO
Puré de guisantes
Xudías verdes
Macarróns
Potaxe de
Cardo con
Xudías blancas
Paella
––
––
con atún
garbanzos
patacas
guisadas
mixta
Pollo guisado
Lomo ó
––
––
––
––
––
––
chilindrón
Filetes rusos
Redondo de
Salmón
Coello guisado
Pastel
Compota
––
––
pavo ó forno
encebolado
––
de carne
Froita
Almíbar
––
––
Fruta
––
Natillas
Fruta
Cuajada
Sopa de fideos
Crema de
Puré de
Coliflor
Sopas
Acelga
Puré de
––
cenorias
calabacín
gratinada
de allo
salteada
verduras con
Tortilla
––
––
––
––
––
picatostes
francesa
Pescadilla con
Calamares
Magras con
Ovos duros
Peituga de
––
––
patacas ó
guisados
tomate natural
en salsa verde
polo con
Supremas de
Iogur
vapor
––
––
––
berenxenas
peixe con
––
Iogur
Iogur
Flan
––
pataca ó forno
Iogur
––
Iogur
Iogur
Pan: 60g (unha rebanada á comida e outra na cea)
- 32 -
LUNS
MARTES
MÉRCORES
XOVES
VENRES
SÁBADO
DOMINGO
Potaxe de
Consomé
Crema de
Potaxe de
Brecol con allada
Sopa xuliana
Caldo blanco
champiñóns
garbanzos Arroz guisado
Empanada de
Carne ó caldeiro
con carne
atún
verduras Peixe á
COMIDA
Polo ó chilindrón
prancha con
Lomo de porco
Peixe cocido
con guarnición
pataca cocida
asado con
con cenoria
guarnición Mazá asada
Froita
Arroz con leite Macedonia de
Froita
froita
Froita
Froita Sopa de ave con
Acelgas
Puré de
Sopa de cus-
Puré de verduras
Sopa xuliana
fideos
refogadas
cenoria
cus
––
––
––
––
Queixo con
Ovos con
Xudías con xamón
bechamel
––
––
CEA
Col con ovo cocido
Peituga de
Pescada ó
Croquetas con
marmelo
––
pavo á prancha
forno
ensalada
––
Iogur
––
––
––
Flan
Iogur
Iogur
Iogur
Calado blanco
Iogur Iogur
Pan: 60g (unha rebanada á comida e outra na cea)
- 33 -