Volkskrant april 2017

WOENSDAG 26 APRIL 2017

Kunst Media Eten Film Leven Mode Fotografie Theater Televisie

Mag ik u iets vragen?

DE PODCAST VAN CHRIS BAJEMA: OP ZOEK NAAR HET HEEL ERG BIJZONDER GEWONE VERHAAL

Foto Ivo van der Bent

Gebarentaal leer je zo

De B is niet van It really got bescheiden him going

SLECHTHOREND NICHTJE, DUS DE FAMILIE GAAT OP CURSUS PAG 6

BMW’S NIEUWE 5-SERIE ÉN MINI’S CLUBMAN IMPONEREN PAG 10

HOE RAY DAVIES (THE KINKS) ZIJN TRAUMA VERWERKTE PAG 12

4

DE VOLKSKRANT WOENSDAG 26 APRIL 2017

Media interview CHRIS BAJEMA

Voor zijn populaire podcast Man met microfoon gaat Chris Bajema met slechts microfoon en Ford Transit op pad.

Gedreven door het toeval.

Door Haro Kraak Foto ivo van der Bent

Moet je horen

I

n de onderdelenwinkel van Yavuz overkwam het Chris Bajema (45) voor het eerst.

Hij wist dat hij vroeg of laat een keer iemand zou tegenkomen die op dát moment zijn podcast Man met de microfoon aan het luisteren was, maar toen het eindelijk gebeurde, was hij er toch even ondersteboven van. Het door hem o zo geliefde toeval speelde een spelletje met hem.

Wat gebeurde er? Bajema had net aan Yavuz uitgelegd wat hij kwam doen in zijn winkel. Dat hij met zijn oranje bus door de buurt, Amsterdam-Oost, rijdt en mensen op straat vraagt naar verhalen. Dat hij die verhalen opneemt om er een podcast van te maken, een radio-uitzending op internet. Maar, vroeg Yavuz, je hebt online toch al YouTube en Netflix en weet ik veel wat, wie luistert er dan in godsnaam naar een podcast?

En toen kwam dat meisje dus binnen. Ze had oortjes in die aangesloten waren op haar iPhone. Bajema vroeg haar of ze het goed vond dat hij opnamen maakte voor zijn podcast. Ze liet haar telefoon zien. Op het scherm stond: ‘Man met de microfoon.’ Dat ben ik, zei Bajema, met de microfoon in zijn hand.

Dat is het mooie van toeval: je kunt het alleen op heterdaad betrappen. Je kunt het niet regisseren, plannen of pitchen. Dan moet je dus wel bereid zijn voor niks ergens naartoe te gaan.

Of een paar dagen rond te hangen in de winkel van Yavuz, omdat je wel weet dat hij een bijzonder levensverhaal heeft, maar nog niet weet of hij het ook aan jou wil vertellen. Maar als hij het eenmaal vertelt, voel je weer die kick van het vangen van een verhaal. Het is die kick waar Bajema het allemaal voor doet.

En daarom werkt Chris Bajema dus niet meer bij de omroepen. Doodsbang worden ze daar als hij zegt wat zijn plan is: ik ga ergens naartoe en dan zie ik wel waarmee ik thuiskom.

Gewoon het toeval zijn werk laten doen, geholpen door oprechte interesse, geduld en een scherp oor voor een goed verhaal.

Zo werkt het niet bij de publieke omroep, merkte Bajema, waar chefs

en zendermanagers willen meebeslissen over je idee, erop ‘schieten’ zoals dat heet, en waar je van tevoren moet weten wat je gaat vinden als je voor de radio op pad wil. Maar zo kan en wil Bajema het niet. Bovendien wil hij af en toe ook een verhaal verzinnen.

Maar feit en fictie vermengen, dat ging al helemaal niet bij NPO Radio 1 – ‘de voorgelezen krant’ noemt hij die.

Soms lukte het om er een typisch Bajema-plan door te krijgen. Zo bedacht hij in 2006 dat hij 250 bruine enveloppen lukraak door Nederland zou verspreiden. Met alleen de vraag of de vinder iets bijzonders terug wilde sturen: een foto, een voorwerp, een liedje, maakt niet uit. Elke maand koos hij een teruggezonden envelop uit en ging ermee op pad. Het resultaat, Een Grote Bruine Envelop, was te horen op Radio 1 in De avonden.

Hoewel hij zich dus wel had bewezen als toevalsjager, kreeg hij bij de NPO niet de vrijheid die hij wilde. Bajema moest voor zichzelf beginnen en dat is precies wat hij eind 2015 deed. Hij zamelde 7 duizend euro in via crowdfunding, regelde een parkeerontheffing voor zijn oranje Ford Transit, zodat hij dat grote ding overal kon neerzetten, en trok zijn wijk in: Amsterdam-Oost, waar hij al veertien jaar woont.

Nergens in de podcast zegt hij waar hij precies is; het idee is juist dat het over élke stadswijk kan gaan, over gewone mensen en wat zij meemaken. Alle verwijzingen naar het Oosterpark of de Javastraat worden er uitgeknipt in de montage. Alleen aan het accent hoor je dat die mensen niet uit, noem maar wat, Delfzijl komen. De podcast wordt er sprookjes-

De afleveringen worden per stuk zo’n 15 tot 20 duizend keer gedownload, bijna evenveel als de oplage van Vrij Nederland

achtig van, alsof Bajema zijn eigen universum heeft geschapen.

Tot dusver spoorde hij nogal wat bijzondere types op. De man van de ijzerwinkel die langzaamaan zijn straatfobie overwint en voor het eerst in twintig jaar zijn moeder bezoekt.

De Gooise ondernemer die door een oplichter al zijn geld kwijtraakt en op straat belandt. De manische jongen die denkt dat de Noord- en de Zuidpool van plek verwisselen en dat hij daarin een rol speelt. De oudere meneer die kanker kreeg en ‘gered’ wordt door de buurvrouw, die daarna zijn vriendin wordt.

Bijna altijd is de toon lichtvoetig en meelevend, geaccentueerd door een hoopvol tokkelend gitaartje, een licht melancholische mondharmonica of stemmige pianotonen, nooit te zwaar. Nee, zelfs hevig drama wordt in Man met de microfoon tot schattige proporties teruggebracht, bijvoorbeeld als een oud-crimineel zijn levenslessen opdist. Met zelfspot praat Bajema de afleveringen aan elkaar, soms in dialoog met zichzelf.

De echte verhalen vult hij aan met ‘bijna echte verhalen’, fictieve scènes die hij schrijft met zijn vriendin Paulien Cornelisse, auteur van de bestsellers Taal is zeg maar echt mijn ding en En dan nog iets, en opneemt met bevriende acteurs (tevens buurtgenoten) zoals Leopold Witte, Lies Visschedijk, Diederik Ebbinge en Cecile Heuer. Wie goed oplet, hoort dat de fictiescènes altijd met hetzelfde muziekje beginnen, zodat de luisteraar echt van bijna echt kan onderscheiden.

Die bijna echte verhalen gaan over een verkoper van alpacawol, een moeder die haar zoon klimaatvriendelijke vershoudbakjes probeert aan te smeren of een bekakte ondernemer die voor 13 cent vruchtbaarheidsbeeldjes uit Afrika inscheept en ze hier voor het duizendvoudige verkoopt. Daarmee lijmt hij de afleveringen aan elkaar, zegt Bajema, zodat ze als één geheel voelen.

Met wat geld van het Amsterdams Fonds voor de Kunst en sponsoring van de Coffeecompany redt hij het redelijk. Elke aflevering maakt hij een reclameverhaaltje over koffie, bij-

Chris Bajema in de elektronicazaak van Yavuz.

DE VOLKSKRANT WOENSDAG 26 APRIL 2017

5

Meesterlijk Man met de microfoon werd opgenomen in Meestervertellers, de beste verhalende journalistiek van 2016. Naast zijn werk voor de podcast maakte Chris Bajema audiotours voor musea. Elke vier weken maakt hij een reportage voor het

kookprogramma Mangiare, op vrijdag op NPO Radio 1. Ook schrijft hij hoorspelen en theatervoorstellingen. In augustus staat hij met de voorstelling Spanning en sensatie op een rondvaartboot op De Parade in Amsterdam.

HOE IS HET OM IN DE PODCAST TE FIGUREREN? ‘Je bent de eerste die ernaar vraagt’, zegt Yavuz als hij wordt aangesproken over zijn rol in aflevering elf van Man met de microfoon. Daarin vertelt Yavuz zijn bijzondere levensverhaal: hij is geboren in Turkije, opgeleid als elektrotechnicus en ging werken voor de deeltjesversneller CERN in Zwitserland.

Zonder al te veel weg te geven: inmiddels heeft hij een winkel in de Amsterdamse Linnaeusstraat, Y-Bug, waar hij computeronderdelen verkoopt en allerhande elektrische appara-

ten repareert. Een kapitalist is Yavuz niet; mensen betalen naar draagkracht, hij komt ze graag tegemoet als ze het niet breed hebben. De winkel is als een buurthuis, zegt Yavuz, de één komt om een kabeltje te kopen, de ander alleen voor een kop koffie of advies.

Dat Chris Bajema een paar dagen rondhing in de winkel was dus helemaal niet raar; dat doet iedereen.

Eerst wilde Yavuz hem niet over zijn privéleven vertellen; te intiem, vond hij.

‘Voor wie is dat nou interessant? Maar

voorbeeld over Justin Bieber die in Amsterdam een Coffeecompany bezocht – branded content op z’n Bajema’s. Ook verkoopt hij T-shirts en clubcards. Dialoogje tussen Bajema en Cornelisse uit aflevering elf, over de T-shirts: Cornelisse: ‘Bij elk project kom jij met dit idee. We hebben nog heel veel Een Grote Bruine Envelop-T-shirts. Hoeveel zijn er daarvan verkocht ongeveer?’

Bajema: ‘Twee.’

Cornelisse: ‘En we hebben nog heel veel Lions-shirts, van een ander project, waar we altijd in slapen.’

Bajema: ‘Daar had ik er zes van verkocht.’

Met die clubcards kun je verder niets, behalve laten zien dat je iemand bent die naar een podcast als Man met de microfoon luistert. Veertig heeft hij er verkocht. De afleveringen worden per stuk zo’n 15 tot 20 duizend keer gedownload. Dat is best aardig, vindt hij, bijna evenveel als de oplage van een tijdschrift als Vrij Nederland, en dat in zijn eentje.

Binnenkort komt de twaalfde af levering online, ditmaal met het

Chris vroeg zo goed door, hij was zo nieuwsgierig dat ik de verleiding niet kon weerstaan.’ Hoewel hij de podcast over hem heel mooi vindt, voelt het toch een beetje raar dat alles nu op straat ligt.

‘Als ik een onderdeel van een stofzuiger verkoop, wil ik helemaal niet over persoonlijke dingen praten.’ Bajema loopt vaak langs en zwaait dan altijd, zegt Yavuz. En als Yavuz nog een goed verhaal hoort uit de buurt, zal hij het zeker doorvertellen aan Bajema.

thema ‘Observeren’, want zo werkt de podcast: elke aflevering staat (losjes) een thema centraal, net als bij This American Life, de moeder aller podcasts, zijn grote voorbeeld: eind jaren negentig luisterde Bajema al naar de afleveringen. Zo’n thema helpt hem niet alleen bij de afbakening van een aflevering, het helpt vooral de mensen op straat die hij aanspreekt. Bedenk maar op welke vraag je sneller een antwoord weet: ken je een goed verhaal? Of: ken je een goed verhaal over een huisdier?

Je kunt wel stellen dat het programma is gemaakt vanuit een overtuiging: dat je niet ver hoeft te gaan, dat de verhalen op straat liggen, dat het alledaagse ook de moeite waard is. De verbeelding zoeken in de werkelijkheid, noemt hij dat. Het is belangrijk je te blijven verwonderen, vindt hij, want als je met mensen spreekt blijken ze altijd anders in elkaar te steken dan je dacht.

Stiekem, geeft hij toe, is Bajema natuurlijk óntzettend geëngageerd, al gaat het in zijn werk nooit expliciet over actuele of maatschappelijke kwesties. Bij Chris schijnt altijd de

zon, had iemand eens gezegd, en dat klopt wel.

Laatst wond hij zich nog op over een item op de Vlaamse tv over IJburg, dat een achterstandswijk met enorme integratieproblemen zou zijn. Onzin, vond hij, loop maar eens langs de keurig aangelegde speelplaatsen en voetbalveldjes daar. Het deed hem denken aan die keer in zijn jeugd toen er in mannenweekblad Panorama een verontrustend verhaal stond over het winkelcentrum bij zijn school in Schalkwijk, een buurt van Haarlem. Alsof er elke zaterdag jongens met honkbalknuppels door dat winkelcentrum trokken. Niets klopte ervan, woest was hij.

Nee, die sensatiebeluste journalistiek is niet zijn ding. Daarom praten de mensen ook zo makkelijk tegen hem. Hij is niet bedreigend, hij heeft geen crew of camera bij zich. En met die oranje bus straalt hij autoriteit uit, zodat hij een excuus heeft om al die vragen te stellen. Om de mensen aan het praten krijgen, zet hij ze terug in een situatie, een herinnering. Waar liep je? Wat zag je? Wat had je ’s ochtends ontbeten? Oké, je kwam daar aan, je deed de deur open en toen?

Hoe beter hij zijn wijk leert kennen, hoe vrolijker hij wordt. De hoeveelheid buurtinitiatieven, vrijwilligersdagen en inspreekavondjes – het is een tsú-ná-mí. Werkelijk ontroerend hoeveel mensen bereid zijn een ander te helpen. De ‘opgeruimde types’ noemt hij ze, leuke mensen, maar niet bruikbaar voor zijn podcast: te weinig drama.

Toch stemt dat sterke sociale weefsel hem gerust. En hij maakt er ook zelf deel van uit, de podcast ís de cohesie. Meer en meer mensen groet hij op straat. En het gekke is: hij kan nog jaren zo doorgaan. De verhalen drogen niet op, nee, ze bereiken hem juist steeds makkelijker. En hij kent inmiddels de goede vertellers in zijn buurt. Als hij een nieuw thema heeft, klopt hij dan weer aan. Waar gaat het over, vragen ze dan. O, daar weet ik nog wel een verhaal bij.

Luister naar de podcast via manmetdemicrofoon.nl, een podcastapp of iTunes.