Diwali Digital Magazine 2018 by Marathi Culture and Festivals

श् री Table of Contents Managing Editor Co Editor Co Editor Co Editor

Aishwarya Kokatay, Los Angeles, CA,USA………............4 Ashutosh Bapat, Pune, India……………………… .......5 Mr. and Mrs. Mate, Simi Valley, CA, USA…………...........5 Shobana Daniell, Philadelphia, PA, USA……………......6

Articles गेलास उडत! सं दीप कु लकर्णी, सिगं ापुर………………………........................ .......7 सर्जनशील साह्साना विद्या हर्डीकर सप्रे, लॉस एं जेलिस ……………………….............. .......9 आली दिवाळी! आली दिवाळी!! सौ. नीलिमा उल्हास डोंगरे,पुणे ………………………................. .......12 Reminiscing Diwali...from our childhood days Gayatri Shenoy - Patil, London, United Kingdom..... .......13 अॅनी फ्रँ कचं घर स्वराली पुजारी (गौरी पं डित) जर्मनी ……………………….......... .......15 The Emperor’s Terracotta Army Gauri Kulkarni, Suzhou China ……………................ .......17 माझा अध्यात्म योग विजया वीरकर, चिपळूण …………………………................... .......20 एका देवाची दसु री गोष्ट अशोक सप्रे, लॉस एं जेलिस ………………………..................... .......21 Good Financial Habits Gayatri Jagdale, Raleigh, USA …………………...... .......23 रूढी/प्रथा आणि श्रद्धा शरद दांडेकर लॉस एं जेलिस ……………………........................ .......24 Drinking from the saucer Dr. Lily Joshi, Pune, India ……………………….. .... .......26 सं स्कृ त भाषेत बडबडगाणी प्रज्ञा जेरे - अंजळ, बं गलोर ………………………..................... .......27 सं स्कृ ती,परंपरा आणि आपण प्रतिमा खरे (चिपळूणकर) पुणे ………………………................ .......30 गिरणीवाले माया मर्डीकर, इं ग्लंड ……………………………….............. .......32 Scientific explanation of Dnyaneshwari Dr. Ravin Thatte, Mumbai, India ……………............ .......34 अग्निदेवता तुषार दामगुडे, पुणे ………………………………................. .......36 छं दमय समिक्षा थिटे मुं बई………………………………................... .......38 दिवाळी, फराळ आणि ती हर्षदा परब, मुं बई ………………………………................... .......39 Skincare & Fitness-For Diwali Shweta Deshpande, Canada……………................... .......40 फराळ / कोम्बडू राजीव तांब,े पुणे ……………………………….................... .......42 माझा मोबाइल डायट मित्रहो, हैद्राबाद ………………………………..................... .......48 People Say Natasha Dighe Badri, New Jersey, USA…………..... .......50 आठवणीतली दिवाळी सौ. प्राजक्ता पराग म्हात्रे, उरण …………………………........... .......51 बिर्याणी युगंधरा सावं त चव्हाण, पुणे …………………………............... .......54 Personality-Adwait Shinde

Shobana Daniell ………………………….................. .......56

Poems आली आली दिवाळी उमा पाटील शिरपूर, धुळे ……………………........................... .......10 मुखवटा विजयकु मार देशपांडे, सोलापूर ……………………..................... .......12 दिवाळी सौ देवयानी प्र.जोशी, ब्रिसबेन, ऑस्ट्रेलिया …………….................... .......14 अंगाराची साथ तुला... सौ. सुजाता काळे , पांचगणी …………………………................ .......16 दू र राहीला गाव सं दीप कु लकर्णी, सिगं ापूर………………………........................ .......22 फिरूनी जन्म घ्यावा सौ. सुजाता काळे , पांचगणी ……………………......................... .......25 आजी माया मर्डीकर इं ग्लंड …………………………......................... .......28 सायकल समिक्षा थिटे, मुं बई …………………………........................... .......33 रस्ता समिक्षा थिटे, मुं बई …………………………........................... .......43 तिच्या कविता समिक्षा थिटे, मुं बई …………………………........................... .......45

Children and young adult section My Journey India Trip A classroom in India Guru Pournima Ice Hockey- My journey My Experiences In India

Atharv Dangre, Kinshasa, The Democratic Republic of Congo, Africa ..58 Kanan Clifford, San Francisco, USA……………………...................... ........59 Sunanda Clifford, San Francisco, USA ……………………................ ........60 Chaitanya and Vaidehi Dandekar San Francisco, USAA …................ ........61 Gia Waikul, Los Angeles, USAA ……………………............................ ........62 Shreyas Clifford, San Francisco A ……………………........................ ........63

Recipes माव्याची पोळी Sutarpheni – A Delicacy Banana Bread: Millet Dhokla

माया मर्डीकर इं ग्लंड……………………….…….…….…….……... .......64 Priyadarshini Gokhale, Gilbert, USA……………………….. .......64 Manisha Phanasgaonkar, Los Angeles, USA……………….. .......66 Ms Pritam Bhise, Mumbai………………………...................... .......67

Cover photo: Anushka Deshpande, Los Angeles wearing an Ilkal Saree and traditional Maharashtrian jewelry. Copyright : www.marathicultureandfestivals.com No part of this document can be copied or reproduced without the written permission of the owner and managing editor. Disclaimer: Any views or opinions presented in the articles, story, poems or advertisements on this Diwali digital magazine and printed version, are solely those of the author [user generated ] and do not necessarily represent those of Marathi Culture and Festivals site. The owners, editors and the whole team accepts no liability for the content or for the consequences of any actions taken on the basis of the information provided under the article/ story/poem, recipe, advertisement or any other content in this magazine

Editor’s Desk

Aishwarya Kokatay

Founder and Managing Editor Marathi Culture and Festivals Los Angeles, CA, USA

Diwali Greetings to All! It is amazing to see that a little idea of publishing a Diwali digital magazine four years ago, now has grown into a global platform and very well read magazine for readers of all ages. Quite often I have interesting discussions with my son and daughter who were born in USA. The question generally is: why is it important to know your original culture for someone born and brought up in a different country? And why is it important to understand other cultures as well? If we are unaware of the values that drive us and unable to distinguish them from those held by other cultures, we are often mistaken by their behaviour and gestures. American culture, for example, respects direct eye contact, those born and raised in this culture assume people who do not look us in the eye are dishonest and weak. On the other hand, Asian culture teaches us avoiding eye contact is respectful and considerate. It directly affects when an American employer interprets Asian candidate as dishonest, while the candidate is merely showing the respect. Knowing your own culture in depth, and exploring the other cultures is very important and useful in moving forward when you are in a cross cultural environment. I share these magazine link with my friends and coworkers who are from other countries, they love it! They read English articles, recipes and love our rangoli pictures. So my humble request to our younger generation: share information about our culture and understand and respect other’s ! I am very happy to see children are taking interest in showing their talents. We have received very interesting write ups from various ages. Atharva who lives in Central Africa sends a very interesting write up about his experience seeing a lion, Gia who plays ice hockey and the Clifford children who attended summer school in India and a few more, please do read and encourage them. We have received articles, write ups, recipes, poems and stories from all over the world and I thank all our authors for their creative work. Hope you will enjoy reading in this festive season of Diwali. Feedbacks are very important for us to get better, so please do email me if you have any suggestions. You all know I do not do this alone and I have a team of people who work on this initiative. My heartfelt thank you to my team for helping me with this work I am trying to accomplish. Here is the brief introduction of my team who really worked very hard to release this magazine. Ashutosh Bapat, Pune, India: Ashutosh is an established writer who regularly writes for Indian newspapers and magazines. He helped in selecting and editing Marathi content. Shobana Daniell, Philadelphia, USA: Shobana worked in education, writing and editing at public radio and advertising agencies. She also helps her husband Prof. Daniell in editing research papers.She helped in editing English content. Mr. Shreenivas and Mrs. Shailaja Mate, Simi Valley USA: Helped with editing Marathi content. Mr. Mate published two books in Marathi language 1.अंतोनी गौडी आणि सॅ न्टियागो कॅ लट्राव्हा स्पेनमधील जगप्रसिद्ध स्थापत्यमहर्षी, this book got second prize from federation of Indian publishers 2.“शिम्पेतले आकाश”, Both the books published by Rajhans Prakashan. He regularly writes for local publications. Manik Sahasrabuddhe, Sherman Oaks, USA: She is a graphic and web designer who helped in overall design and page layouts. Mrs. Sheetal Rangnekar, Irvine USA: Graphic designer and illustrator. She created cover and back of the magazine and background illustrations. Mrs.Smita Dandekar, Simi Valley, USA: Coordinated children and young adult section. Special thanks to Miss Anushka Deshpande who lives in Los Angeles and got selected to be on the cover and back of the magazine and Mr. Kedar Deshpande for making a promotional video. Wish you all a very happy Diwali and a prosperous new year! kokatayash@gmail.com

Wish You All A Very Happy Diwali & Prosperous New Year.

Co-Editors Desk

आशुतोष बापट

सह सं पादक, पुणे

नमस्कार, स्वान्त सुखाय या उदेशाने सुरु के लेला उपक्रम हळूहळू बाळसे धरू लागतो आणि मग तो नुसता स्वान्त सुखाय न राहता त्याचे स्वरूप वैश्विक होऊन जाते. मराठी माणसाने आपल्या मनात धरलेली एखादी सं कल्पना, त्याने जगातील समविचारी आणि समभाषिक लोकांना घातलेली साद, आणि त्याला जगभरातून मिळालेला उदंड प्रतिसाद अशा गोष्टी घडताना फारशा दिसत नाहीत. ‘...असते एके काची हौस, आपल्याला काय करायचं य’ अशीच वृत्ती शक्यतो सगळीकडे पाहायला मिळते. परंतु मराठी कल्चर अँड फे स्टिवल्स दरवर्षी प्रकाशित करत असलेला ई-दिवाळी अंक पाहिला की या सगळ्या आत्तापर्यंत पाहिलेल्या आणि ऐकलेल्या गोष्टी मागे पडतात. एक अत्यंत वेगळा असा हा उपक्रम आणि त्याला जागतिक पातळीवरून मिळालेला सकारात्मक आणि उत्साहवर्धक प्रतिसाद पाहिला की आपण मराठी असल्याचा रास्त अभिमान जाणवू लागतो. चार वर्षांपूर्वी अमेरिके त वास्तव्याला असणाऱ्या ऐश्वर्याताईंनी असेच एक स्वप्न पाहिले. सहजगत्या त्यांनी काही लोकांशी त्याबद्दल चर्चा के ली आणि एक वर्ष तरी आपण असा ई-दिवाळी अंक काढू या असे ठरवले. पहिल्या वर्षीचा तो दिवाळी अंक पाहून त्यांचा स्वतःचा आणि अर्थातच अनेक मराठी वाचकांच्या अपेक्षा वाढू लागल्या. मग दसु रा अंक मग तिसरा अंक असे करत करत हे चौथे वर्ष उजाडले आहे. यावर्षीचा दिवाळी अंक सुद्धा तितकाच दर्जेदार आणि साहित्याने पुरपूर भरलेला आहे. आणि त्याचे स्वरूप सुद्धा व्यापक, जागतिक होते आहे. विषयांच्या दृष्टीने व्यापक आणि लोकसहभागाच्या दृष्टीने जागतिक. नुसते लेखकच नव्हे तर जागतिक पातळीवर याचे वाचक सुद्धा वर्षागणिक मोठ्या सं ख्येने वाढताना दिसतात. विविध विषयांना वाहिलेला, निरनिराळ्या रंजक कवितांनी भरलेला आणि सुं दर अशा अनुभवांनी नटलेला असा हा दिवाळी अंक वाचकांच्या हाती देताना आम्हाला अतिशय आनं द होतो आहे. या सर्वांमागे ऐश्वर्याताईंची दू रदृष्टी, अथक परिश्रम, लोकांकडू न गोड बोलून काम करून घेण्याची हातोटी, आणि सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे जगभरातील मराठी लोकांपर्यंत आपले साहित्य या दिवाळी अंकाच्या माध्यमातून पोचावे अशी तीव्र इच्छा कारणीभूत आहे. या अंकात नेमके काय दडले आहे ते आपल्याला अंक वाचून समजेलच. परंतु हा अंक कसा वाटला, यात काही सुधारणा हव्या आहेत का, यात अजून कोणत्या विषयांचा समावेश व्हावा असे आपल्याला वाटत असेल तर ते आम्हाला अवश्य कळवावे. नाहीतरी हा अंक आपल्यासाठीच आणि आपल्यासर्वांचाच तर आहे. आम्ही फक्त निमित्तमात्र. तरी आमची ही साहित्यसेवा रुजू करून घ्यावी. आपणां सर्वांना या दिवाळीच्या भरभरून शुभेच्छा. आपली दिवाळी आणि येणारी पुढील सर्व वर्षे आनं दाची, भरभराटीची आणि ज्ञानपूर्ण वाचनाची जावोत अशा शुभेच्छा.

श्रीनिवास माटे लॉस एं जेलिस

शैलजा माटे लॉस एं जेलिस

“मराठी कल्चर अॅंड फे स्टिव्हल” सं के तस्थळावर २०१८ दीपावली अंक प्रकाशित होत आहे म्हणून आम्हा उभयताना फार आनं द वाटतो. गेल्या वर्षीप्रमाणेच जगभरातील मराठी लेखकांकडू न दर्जेदार साहित्य सौ. ऐश्वर्या कोकाटे यांच्याकडे आले आहे. भारतीय सं स्कृ ति, आरोग्य, सामाजिक कार्यकर्त्यांचा परिचय, कथा आणि कविता अशा विबिध अंगांनी हा अंक नटला आहे. ऐश्वर्याचा हा उपक्रम आता चवथ्या वर्षात पदार्पण करीत आहे. तिला उत्तरोत्तर वृद्धिंगत यश लाभो आणि वैश्विक मराठी वाचकवर्गाला वाड़मयाची सुरस मेजवानी मिळत राहो ही सदिच्छा!

श्रीनिवास आणि शैलजा माटे सह सं पादक

Happy Diwali

Shobana Daniell

The 2018 Diwali Ank has provided a forum for writers and artists to share their talents and also to give us an insight into Marathi culture that has spread globally. Diwali means festival of lights and a metaphor for knowledge; this issue reflects that by shining a light on the talents of these creative contributors. It is heartwarming to read the essays written by children whose unique points of views on different topics make the issue sparkle with their writing and various interests. Marathi Culture and Festivals website and its annual Diwali e-magazine aim to highlight the depth and breadth of Maharashtrian traditions and ensure that the core values prevail along with the inevitable changes brought about by time marching along. This is reflected especially in Dr. Thatte’s article on the scientific basis of Dnyaneshwari - the commentary on Geeta written by Sant Dnyaneshwar; Dr. Thatte, a well known plastic surgeon, wrote to us “The great need in the American context particularly for the younger generation is to be able to convey the richness of the scientific basis of her (India) philosophy to the younger members of the Indian (American) community in the USA.” It is interesting to note that plastic surgery was first taught in India by the Vedic doctor Sushruta about 4,000 years ago and his work Sushruta Samhita is one of the basic texts for Ayurvedic healing science. Another medical professional, Dr. Lily Joshi has written an in-depth guide to healthy living for seniors. This year’s issue has once again given us lots interesting articles ranging from delicious and healthy recipes, tips on robust financial health for your savings, poems, short stories, etc. The common theme is to increase our knowledge and appreciation of different aspects of cultures. From knowing and understanding our cultures and as well as different communities, we gain respect and acceptance for all. Wish you all a very happy Diwali!

गेलास उडत! सं दीप कु लकर्णी सिंगापुर

अनादी काळा पासून माणसाला उडण्याचं जरा जास्तच अप्रूप! रावणाचं पुष्पक विमान असो

तसं बघायला गेलं तर विमान प्रवास हा काही फार सुखाचा मुळीच नसतो. अनेक आव्हानाना

वा मारूतीचं लं कागमन... उडत जाण्याची कल्पना माणसाला कायमच आकर्षित करत आलीय.

झेलावं लागतं . समोरच्या व्यक्तिनं खुर्ची मागं घेतल्यामुळं आपण बारीक नाही याची जाणिव

मी पण त्याला अपवाद नाही.

होऊ लागते. सं थ गतीने होणाऱ्या जेवण वाटपा मुळे, ते मिळे पर्यंत जीव कासावीस होऊ लागतो. अगदी विमानात बसण्यापुर्वी जरी भरपेट जेवलं असलं तरी लांबनू अन्न येताना दिसल्यावर

लहानपणी एकदा बाबा मुं बईला विमानतळावर घेऊन गेले होते. तिथले आपोआप उघडणारे

एवढी भूक का लागते कोणास ठाऊक! वैमानिक तर सतत सीट बेल्ट बांधण्याची सक्ती करीत

काचेचे दरवाजे, देश विदेश चे लोक, इं ग्रजी फाडणारी देशी मं डळी आणि एकं दरीत महाभव्य

असतो. जरा निवांत बसावं म्हणलं तर बाई येतातच सांगत की मुकाट्यानं सीट बेल्ट लावून घ्या.

कारभार पाहून डोळे अगदी दिपून गेले होते. प्रत्येक गोष्ट डोळ्यात साठवून घेतली होती.

शेजारील निद्रीस्त व्यक्तीला ओलांडून बाहेर पडणे हे सुध्दा एक महाकठीण काम असते. असे

त्यावेळी काचेतनू विमानाचे प्रत्यक्ष दर्शन घेतल्यावर ब्रह्म पाहिल्याचा आनं द झाला होता.

अनेक त्रास!! तरीसुद्धा प्रत्येकाला विमान प्रवासाचे आकर्षण हे असतेच. त्या बरोबरीने अनामिक

अबब! एशटीच्या दसपट मोठं अन ते पण उडणारं!! कदाचित साक्षात देव पाहील्यावर पण

भीती पण मनात थैमान घालत असते. विमान अपघाताच्या बातम्या बऱ्याच ऐकायला मिळतात

मी एवढा खुश झालो नसतो. ते विमान आतून कसं असेल याची कल्पना करण्याचं पण धाडस

आणि बहुधा त्यात कोणी जिवं त रहात नाही. त्या कल्पनेत तर अनेकदा पोटात गोळाच येतो.

त्यावेळी माझ्यात नव्हतं . आजच्या युगात विमान प्रवास हा अतिशय सोईचा आणि सर्व सामान्यांच्या आवाक्यातला झाला पुढं आयुष्यात विमान प्रवास हा सहज साधा आणि सर्व सामान्य होऊन जाईल असं कधीच वाटलं

आहे. नवीन पिढीला विमानाचं मुळीच अप्रुप राहीलेलं नाही. खऱ्या अर्थानं जग छोटं करण्याचं

नव्हतं . नोकरीला लागल्यावर काही कामानिमीत्त मुं बई ते चेन्नाई असा विमानप्रवास करण्याचा

काम या विमानानं के लं आहे. सकाळी दादरला चहा पोहे, दपु ारी दबु ई मधे बिर्याणी आणि

प्रसं ग आला. आयुष्यात प्रथमच हे असे धाडस करावे लागणार होते. माझा बरेच दिवस असा

सं ध्याकाळी पॅ रीसमधे नदीच्या काठावर कर्णमधूर फ्रें च सं गीताच्या साथीनं वाईनचा आस्वाद

समज होता की विमानातील हवाई सुं दरी यानाच पुर्वी स्वर्गातील अप्सरा म्हणत असावेत. त्या

घेणं आता सहज शक्य झाले आहे. हजारो मैल लिलया पादाक्रांत करणं या विमानानं शक्य

अप्सरा सं स्कृ त बोलत असत आणि आता या इं ग्रजीत. दोन्ही भाषा मला तितक्याच कठिण!

करून दाखवलं य. चित्रपटात दिसणारं फाॅरेन आता सहज टप्प्यात आलं य. या विमान कं पन्या

नाईलाजास्तव मी दोन चार वाक्यं पाठ करून घेतली. तिकीट काढले असलं तरी बोर्डींग पास

त्याच्यातल्या जीवघेण्या स्पर्धेमुळं कमालीची सौजन्यशीलता दाखवतात. प्रवाशानी आपल्याच

सुद्धा घ्यावा लागतो याचा बोध त्यावेळी झाला. पण ते तसं का? अशी शं का मनाला लागून

कं पनीकडू न प्रवास करावा या साठी ते वाट्टेल ते करायला तयार असतात. त्यांच्या कर्मचाऱ्याना न

राहीली. रांगेतनू विमानात प्रवेश करण्यासाठी मी उभा राहिलो. शांत रांग बघण्याची मला

चिडता प्रवाशांबरोबर बोलण्याचे खास प्रशिक्षण दिले असावे. अनेक खट्याळ प्रवासी कोणत्या

सवय नव्हती. तरी काही उत्साही मं डळी पुढं पुढं करण्याच्या प्रयत्नात होतीच. विमानात प्रवेश

ना कोणत्या कारणावरून प्रचं ड हुज्जत घालण्यात धन्यता मानतात. तरीपण या कर्मचाऱ्यांचा

के ल्यावर आतला एकं दरीत सावळा गोंधळ मला खुपच गोड वाटला. मी कशीबशी माझी जागा

तोल चुकूनही ढळत नाही. एसटीतल्या कं डक्टरनं धक्के मारून रस्त्यात उतरवला असता.

शोधली. विमानात सीट नं बर हा अंक आणि अक्षर यानी बनवला असल्यामुळे जागा शोधणं

कदाचित तो पर्याय विमानात शक्य नसल्यामुळे ते सर्व सहन करीत असावेत. विमान उडताना

थोडं सोपं गेलं. शिवाय मदतीला हवाई सुं दऱ्या स्मित हास्य करीत उपस्थित होत्याच! समोरच्या

अथवा उतरताना सीटवर बेल्ट बांधनू शांत बसणे अपेक्षित असते. तरीपण काही मं डळीना

खुर्चीच्या मागील खिशात काय माल मसाला भरलाय याचं कु तूहल मला कायमच असतं .

नेमकी त्याचवेळी पोट साफ करण्याची अथवा पाय मोकळे करण्याची प्रचं ड इच्छा होते. हवाई

त्यातील गुळगुळीत कागदाचे मासिक प्रत्येक नवशिक्याला आकर्षित करते

सुं दरीना अशा मं डळीना जागेवर बसवून ठे वण्यासाठी वेगळा भत्ता मिळत असावा.

. आपत्कालीन स्थितीत काय करावं याची माहीती देताना हे लोक आपल्याला शिक्षण कमी आणि भीती जास्त देतात असं माझं प्रामाणिक मत आहे. सं पूर्ण प्रवासभर मी लहान मुलाप्रमाणे

आंतरराष्ट्रिय प्रवासात आपल्याला बऱ्याच दिव्व्यातनू जावे लागते. विमानात बसण्यापुर्वी

फक्त निरीक्षण करीत होतो. खिडकीची जागा मिळाल्यामुळे उं चावरून पृथ्वी कशी दिसते याचा

इमिग्रेशन, सिक्युरीटी आणि उतरल्यावर पुन्हा इमिग्रेशन, कस्टम आदी सोपस्कार न थकता

आनं द घेत होतो. काही क्षणात शहर, रस्ते, वाहनं छोटी होऊन दिसेनाशी झाली आणि प्रचं ड

लांबच्या लांब रांगांमधून पार पाडावे लागतात. तिथं कोणतीही घाई अथवा गोंधळ करण्यास

वेगाने इप्सित स्थळाकडे आम्ही मार्गक्रमण करू लागलो. सगळं च कसं विस्मयकारी आणि

वाव नसतो. प्रत्येक देशाचे सिक्युरीटी आणि कस्टम चे नियम वेगळे . त्या सर्व कसरती मधून

अभूतपुर्व होतं . ढगातून विमान जाताना हातभरावरचं पण दिसणं अशक्य झालं . समोरून दसु रं

सहीसलामत बाहेर पडणे हे सोपे काम नसते. अर्थात थोडा सराव झाला की या सर्व गोष्टी सहज

विमान आलं तर...!! अचानक असा आत्मघातकी विचार मनाला शिवून गेला. आणि मी अखेर

वाटू लागतात. लांबच्या प्रवासात बराच काळ हवेत असल्यामुळे आणि त्या अडचणीतल्या

पर्यंत जीवाची धाकधूक वाढवून घेतली. अंतिम स्थळी पोचल्यावर वैमानिकाने धावपट्टीवर

खुर्चीत अडकू न पडल्यामुळे अंग दख ु ू लागते. शरीराची जैविक दिनचर्या विस्कळीत झाल्यामुळे

अलगद उतरून वेग रोखल्यावर च मी इतका वेळ रोखलेला श्वास एकदाचा सोडला ... काही

आजारपणाची भावना उत्पन्न होऊ शकते. शरीराची मर्यादीत हालचाल आणि सतत खाण्याचा

म्हणा सर्वच विलक्षण अनुभव होता.

कार्यक्रम यामुळे पचनसं स्थेचे बारा वाजतात. जर उड्डाणाच्या आणि अंतिम स्थळाच्या वेळेत तफावत असेल तर शरीर सांगतं रात्र आणि मन सांगतं दिवस अशी काहीतरी विचीत्र अवस्था

होते. इप्सित स्थळी पोचल्यावर आपण नक्की दिवसाच्या कोणत्या वेळेपासून

आपोआप ट्रान्सफर होणार नसेल तर महा वैताग! एकदा एका ठिकाणी तर डोमेस्टिक आणि

स्वत:ला ॲडजस्ट करायचं हा कठिण प्रश्न म्हणजे जेटलॅ ग. सर्व इकाॅनाॅमी क्लास

इं टर नॅ शनल विमानतळे स्वतं त्र असल्याने व अवधी कमी असल्याने माझ्या चेहऱ्यावर सशाची

मधून प्रवास करणाऱ्याना असे वाटते की बिजनेस क्लास वाल्यांची मजा असते.

काकु ळता आली होती. त्याच वेळी मला ससे होलपट का म्हणतात ते कळून चुकलं .

त्याना आपल्या सारखा त्रास मुळीच नाही. पण बसण्याच्या जागेतील थोडीशी मोकळीक हा विषय वगळता बाकी सर्व परीस्थिती त्याना सुद्धा तीच असते.

माझ्या पहाण्यात अशी बरीच मं डळी आहेत ज्यांचा सं सार हा विमानात मिळणारे कं गवे, ब्रश आणि हाॅटेलात मिळणाऱ्या साबण व शांपूवर चालतो. काही उत्साही मं डळींच्या डायनिगं

आंतरराष्ट्रिय प्रवासाचा अजून एक स्वतं त्र उद्देश असू शकतो. तुम्ही जर स्वत: त्याऽतले असाल

टेबलाची शोभा विमान कं पन्याचे काटे चमचे वाढवताना नजरेस पडतात. विमानातून मिळणारी

तर स्वत:साठी अन्यथा कोणा अन्य त्याऽच्या भक्तासाठी. ते म्हणजे कस्टम फ्री विदेशी मद्य.

मासिकं , वर्तमानपत्र या अशा माफक गोष्टीनी तर मी कायमच माझं सामान्य ज्ञान वाढवित आलो

लोक भरभरून बाटल्या विकत घेतात आणि सं पूर्ण विमानात जो तो बाटल्यांचा खण खण

आहे. विमानातील करमणूकीसाठी दिलेली छोटी स्क्रिन सुरवातीस जरी कु तूहल वाटत असली

आवाज करीत प्रवेश करतो. विमानात पत्ते चाॅकलेटं आदी मनसोक्त वाटतात ही फक्त अफवा

तरी नं तर तिचा पण तिटकारा येऊ लागतो. काही लोकाना लागोपाठ तीन चार चित्रपट पाडायची

आहे. कदाचित अति लांब पल्ल्याच्या विमानात काही प्रमाणात करीत असतील ही! पण माझे

हौस असते पण माझी गाडी तासाभरातच बं द पडते. अवघडू न बसून त्या छोट्या पडद्यावरची

तरी असे लाड आजतागायत कोणी पुरवले नाहीत. मद्यपीना मात्र विमान प्रवास ही एक पर्वणीच

हलती चित्रं नं तर डोके दख ु ीचे कारण बनू शकतात.

असते. खिशातून एकही दमडी वेगळी काढू न न देता हवी तेवढी आणि हव्या त्या प्रकारची दारू पुरवली जाते. अशा लोकांची हौस माझ्या सारख्या शुध्द माणसाच्या तिकीटातूनच भागवली

अशा अनेक गैरसोयींनी युक्त प्रवासाचे वेध मात्र प्रत्येकालाच असतात. विमानातून प्रवासाला

जाते याचं मात्र मनात कु ठं तरी द:ु ख! असो! प्रत्येक विमानाच्या ठरलेल्या अन्न पुरवठ्याच्या

जाण्याची तयारी ही जोरदार चालते. मी कितीही वेळा हा प्रवास के ला असला तरी प्रत्येक

वेळा मात्र तं तोतं त पाळल्या जातात. तुम्हाला भुक असो वा नसो! तुमच्या कडे नं तर द्या असा

वेळी विमानतळावर गेल्यावर लहानपणीच्या सं दीप प्रमाणे आजही काचेतनू भलेमोठे विमान

पर्याय नसतो. आज काल हवाई सुं दऱ्यांच्या बरोबरीने हवाई तरूण सुध्दा असतात. हे लोक

निरखण्याचा मोह सुटत नाही. पुर्वीची “गेलास उडत” ही सं ज्ञा आता उपहास न राहता एक स्टेटस सिबं ल वरून जीवनाचा अविभाज्य घटक बनलेली आहे.

इतका लांबचा प्रवास आणि मेहनत करून पण एवढे टवटवीत कसे राहतात याचं मला अजूनही कु तूहल आणि कौतुक वाटते. पुणक े राना खड्ड्यांवरून हिणवता येऊ नये म्हणूनच कदाचित हवेत पण प्रचं ड हादरे बसू शकतात. असे हादरे बसायला लागले की मी मी म्हणणारा नास्तिक सुध्दा देवाला आठवल्याशिवाय रहात नाही. अशावेळी एक तर होणारे हादरे, त्यातून उत्पन्न झालेली भीती आणि आसपासच्या समस्त खादाड जनतेचा तोंडावाटे बाहेर येणारा आवाजी हिशोब या सर्व गोष्टी टाळण्यासाठी मी मुकाट्यानं डोळे मिटू न सं गीत ऐकत खुर्चीबध्द होतो. त्या शिवाय पर्यायच नसतो म्हणा. विमानातील अजून एक मोठ्ठा त्रास म्हणजे बाळांचं आक्रस्ताळेपणानं रडणं आणि त्याच्या मातेची दर्दु शा. त्या टिचभर बॅ शिनेट मधे त्याला सतत ठे वायचे आणि काढायचे या कारणानं त्याची शांत झोप होऊ शकत नाही. जरा हादरे आले की या हवाई मावश्या बिचाऱ्याच्या झोपेचा बळी देत मातेच्या हवाली करतात. मला प्रत्येक बाळ जणू ध्रुव बाळासारखे अढळ पद मागत असल्यासारखे वाटते. विमानातून बॅ गांचा प्रवास हा एक वेगळा अभ्यासाचा विषय होऊ शकतो. प्रत्येकाने किती किलो सामान घ्यायचे हे त्या तिकीटावर स्पष्ट लिहीलेले असले तरी प्रत्येकाला हा प्रश्न कायम भेडसावत असतो. चेक इन बॅ गा किती आणि के बिन बॅ गा किती अशी समिकरणं मांडण्या करीता तयारीचा निम्मा वेळ द्यावा लागतो. बोर्डींग पास घेताना त्यांच्या स्वाधीन के लेल्या बॅ गेच दर्शन थेट अंतिम ठिकाणी इमिग्रेशन पश्चात सामानाच्या बेल्टवर घडते. तोपर्यंत त्या बॅ गेवर काय काय सं स्कार के ले जातात याचा आपणास गं ध नसतो. दथु डी भरून वाहणाऱ्या बेल्टवरून आपली नेमकी बॅ ग ओळखून चपळाईने गर्दी व प्रवाह तोडू न काढू न घेणे यासाठी खास प्रशिक्षणाची आवश्यकता असते. आजतागायत मला न सुटलेलं कोडं म्हणजे जर कोणी मुद्दामून अथवा चुकीने दसु ऱ्याची बॅ ग घेतली तर? आमच्या बॅ गरूपी सीतेचे अशा रावणाने अपहरण करू नये यासाठी आम्ही बॅ गांवर चित्र विचीत्र आकृत्या काढतो शिवाय धागे, दोरे, गं डे बांधनू ठे वतो. आपली नेमकी बॅ ग ताब्यात आली की जत्रेत हरवलेलं लेकरू परत सापडल्याचा आनं द होतो. कधी कधी आपल्याला डोमेस्टिक आणि इं टर नॅ शनल असा कनेक्टेड प्रवास पण करावा लागतो. दोन विमानात जर पुरेसा अवधी नसेल तर चांगलीच दमछाक होते. त्यात जर सामान

Painting by Asawari Chitre

सर्जनशील साह्साना विद्या हर्डीकर सप्रे लॉस एं जेलिस

“आयुष्य हे एक साहसी योगायोगांची मालिका आहे”, डॉ. उदय देवासकर सांगत होते. योगायोगाने भेटलेल्या एका गुजराथी कु टुंबाने बडोद्याहून अमेरिके त येण्यासाठी के लेली मदत..’नवजात शिशु’ विभागासाठी पत्नी शिरीन देवासकर सह झोकू न देऊन झेललेली आव्हाने.एका नवजात अर्भकाची प्रचं ड गुंतागुंतीची यशस्वी शस्त्रक्रिया.. अशा अनेक साह्सांब्द्द्ल सांगतानाच उदयने त्यांच्या पुण्यातील साहसी योगायोगाची गमत सांगितली. आणि मग पटकन मिश्कीलपणे म्हणाले, “ हो, आणि आज तुमची ओळख म्हणजे आणखी एक साहसी योगायोग!” ‘युनिवर्सिटी ऑफ कॅ लिफोर्निया लॉस एं जेलिस’(UCLA) च्या रुग्णालयातील एका ख्यातनाम डॉक्टरची ओळख करून घेण्याचा आमचा ताण त्यांच्या या विधानाने एकदम सैलावला आणि आम्ही सगळे च खळखळून हसलो. आमचे स्नेहाचे धागे सहजपणे जुळले. बाकी आम्हीही एका साहसी मोहिमेसाठीच त्याना भेटायला गेलो होतो .मोहीम होती पुण्यातील ‘दीनानाथ मं गेशकर रुग्णालयात नवजात बालकांवर गुंतागुंतीच्या हृदय शस्त्रक्रिया करण्यासाठी काही निधी जमवण्याची! या मोहिमेचे शिल्पकार होते स्वत: डॉ. उदय देवासकर ! ते सांगत होते,’ “काही वर्षापूर्वी हे “सर्जनशील साहस” आपण करू असं मला स्वप्नातही वाटलं नव्हत,. मी बडोद्याचा. त्यामुळे के वळ ८ दिवस भारतात गेलो तेव्हा पुण्यात जाण्याचं तसं विशेष कारण नव्हत. पण गेलो. तिथे एका जुन्या मित्राकडे चहा घेताना त्याच्या भाचीने सहज म्हणून एक पत्रक हातात दिले. ते होते डॉ. धनं जय के ळकरांचे आवाहनपत्र. वाचून काय वाटले कोण जाणे, पण तडक उठलो आणि पुण्यात बांधकाम चालू असलेल्या या रुग्णालयासमोर जाऊन थांबलो. डॉ. धनं जय के ळकर भेटले. डॉ. के ळकर यांची दार्शनिकता, तडफ, नवे विचार ऐकू न त्यांचे महत्त्व ओळखण्याचा मोकळे पणा, साधेपणा आणि समर्पित वृत्ती सर्वच आवडले आणि आमचे ऋणानुबंध जुळले. मी मुक्काम दोन दिवस वाढवला आणि मग काम करणारे अभियं त,े (इं जिनिअर), वास्तुशिल्पी(architect) आणि डॉक्टर या सर्वांबरोबर बैठकी घेऊन, दीनानाथ मं गेशकर रुग्णालयाच्या नवजात शिशु विभागाची सं कल्पना आणि योजना के ली. “. ‘समानी व आकू ति: |समाना हृदयानि व: ||’ असे धागे जुळलेले. तेव्हा विभागाची के वळ योजना करून उदय देवासकर थांबले नाहीत. तर नं तर त्या विभागप्रमुखाना सपत्निक लॉस अन्जेलीस ला बोलावून स्वत:च्या घरी त्यांची रहाण्याची व्यवस्था करून, त्याना UCLA चे अद्ययावत रुग्णालय दाखवले. त्यानं तरची पुढची काही वर्षे दीनानाथ रुग्णालयाच्या नवजात शिशु विभागासाठी वर्षातून दोन फे ऱ्या पुण्यात करून आपला धावपळीचा वेळ डॉ. देवासकर यानी सत्कारणी लावला. या विभागातील डॉक्टर आणि कर्मचारी यांचे प्रशिक्षण करण्यासाठी UCLA चे कर्मचारी पुण्यास पाठवले. यं त्रसामग्री, मिळवून दिली आणि अक्षरश: जीव ओतून हा विभाग आकाराला आणला. दीनानाथ मं गेशकर रुग्णालयाच्या नवजात शिशु तात्काळ सेवा (Neonatal Intensive Care Unit) मध्ये

आधुनिक तं त्रे आणि सेवा उपलब्ध करण्याची सोय के ली. तिथे अनेक शैक्षणिक परिषदा आयोजित करून हा विभाग पुणे आणि परिसरासाठी नवजात शिशु सेवासाठीचे माहितीकेंद्र व्हावा यासाठी प्रयत्न के ले. विविध ठिकाणी दिलेल्या व्याख्यानातून मिळालेले पैसे आणि स्वत:चा अमूल्य वेळ याच्या एकत्रित निधीतून ही सेवा चालू आहे. आपला वेळ आणि तज्ञता देऊन भारतात रुग्णसेवा करणारे अनेक अमेरिकन (त्यात भारतीय अमेरिकनही आले) डॉक्टर आहेत. पण त्यापुढे एक पाउल टाकू न प्रत्येक योगायोगाचे साहसात रुपांतर कसे करावे आणि ते साहस यशस्वी करण्यासाठी लागेल ती धावपळ कशी करावी, आपल्या वेगवान आयुष्यातनू वेळ कसा द्यावा याचा आदर्श वास्तुपाठ म्हणजे डॉ. उदय देवासकर. ! बाबा आमटे यांच्या शब्दाचा आधार घेऊन सांगायचं , तर देवासकर यांच्या सृजनशील आणि ‘सर्जनशील’ साह्साना अक्षरश: ‘सीमा’ नसतात! अमेरिकतील तज्ञ डॉक्टर भारतात परिषदाना जातात तेव्हा त्यांना पटवून देऊन दीनानाथ मं गेशकर रुग्णालय आणि भारतातील अन्य रुग्णालयांच्या भेटी घडवणे, त्यांची व्याख्याने आयोजित करणे अशा कल्पना डॉ. देवासकराना वेळोवेळी सुचतात आणि त्यांच्या अमलबजावणीसाठी धावपळ करण्याची त्यांची तयारी असते. निधी नसेल तर प्रसं गी स्वत:च्या खिशातून खर्च करतात. एकदा त्यांच्या पत्नीचा (शिरीन) ‘डॉक्टर ऑफ द ईयर’ असा सन्मान झाला. त्याप्रसं गीच्या भोजन समारंभात शेजारी बसलेल्या डॉक्टर शेर्मनशी गप्पा मारताना त्यांनी भारतात जाऊन गरिबांसाठी ‘कर्रेक्टीव प्लास्टिक सर्जरीज’ शिबीर करण्याची योजना के ली आणि आणखी एक साहसी सफर आखली. लॉस एं जेलिस मधील ‘Plastico Foundation’ या सं स्थेच्या २० डॉक्टर आणि अन्य सेवकांचा ताफा डॉ. लारी निचर च्या नेतत् ृ वाखाली पुण्याला रवाना झाला. दीनानाथ मं गेशकर रुग्णालयाचे कर्मचारी, डॉक्टर्स हे त्यात सामील झाले. रुग्णालयाची यं त्रणा ( जागा, शस्त्रक्रिया गृह,े सामग्री, औषधे ई.) डॉ. के ळकर यांनी अर्थातच विनामूल्य देऊ के ली. जन्मजात व्यं गे, भाजणे यातून निर्माण झालेली गुंतागुंत यामुळे शारीरिक हालचाली आणि शरीर यं त्रणेत दोष निर्माण होतात. हे दोष दू र करण्यासाठी ‘corrective plastic surgery’ चा उपयोग होतो. अशी शस्त्रक्रिया परवडत नाही अशा सुमारे १०० गरीब रुग्णांची पहाणी करून त्यांच्यावर या दोन आठवड्यांच्या शिबिरात मोफत शस्त्रक्रिया के ल्या गेल्या. त्या सर्व यशस्वी झाल्या. या रुग्णांचा जाण्या येण्याचा, रहाण्याचा सर्व खर्चही करण्यात आला. डॉ. निचर यांच्या ताफ्याने दीनानाथ रुग्णालयाच्या कर्मचाऱ्याना प्रशिक्षण दिले आणि त्यांनी शस्त्रक्रियेनंतरची सर्व सेवा पुरवली. त्यानं तर जगभरात अशा शिबिरांची योजना करता येईल का असा विचार करून UCLA मार्फ त एक सेवा यं त्रणा उभारण्याची योजनाही डॉ. देवासकर यांनी के ली. एक शिबीर यशस्वी झाल्यावर डॉ. उदय देवासकर यांनी नव्या साहसाची योजना के ली. ते साहस म्हणजे बालकांच्या हृदय शस्त्रक्रियांचे शिबीर. International Children’s Heart Foundation ही अमेरिके तील सं स्था, UCLAचे काही डॉक्टर्स आणि सेवक, व दीनानाथ मं गेशकर रुग्णालय यांनी एकत्र काम करायचे. डॉ. बिल नोविक ( ICHFचा सं स्थापक) या शस्त्रक्रिया तज्ञाने डॉक्टर्स आणि सेवक मिळून २० जणांचा ताफा घेऊन पुण्यात जायचे. पुण्यातील ताफा त्याना मदतीसाठी असेल. दोन आठवड्यात सुमारे

२० ते २५ बालकांच्या हृदयावरील गुंतागुंतीच्या शस्त्रक्रिया आणि पुण्यातील डॉक्टर्स व सेवक यांना प्रशिक्षण. बालकांची शस्त्रक्रियोत्तर देखभाल करून त्याना घरी पाठवण्याचे काम पुण्यातील ताफ्याचे. अशी योजना. जरी या ताफ्याने आपला वेळ आणि तज्ञता मोफत दिली आणि पुण्यातील शस्त्रक्रिया खर्चाची जबाबदारी दीनानाथ रुग्णालयाने उचलली तरी ताफ्याचा जाण्यायेण्याचा, रहाण्याचा खर्च होताच. त्यासाठी आमच्या घरी (आमच्या घरी -दोनदा झाले आहे,गाळणे)आम्ही एक निधिसं कलन कार्यक्रम के ला. गावातले मित्र आणि काही डॉक्टर्स आम्ही बोलावले. डॉ. देवासकरांनी सर्व योजना समजावून सांगितली आणि आधी यशस्वी झालेल्या plastic surgery शिबिराची छायाचित्रे दाखवली. या शिबिरात भाग घेतल्या एका भारतीय डॉक्टरने स्वत:चे अनुभव सांगितले. सर्वात शेवटी मी या शिबिराचे दू रगामी महत्व सांगितले आणि आवाहन के ले. महाराष्ट्रातील काही अभागी बालकांच्या सुदैवाने आम्हाला यश आले आणि पुरेसा निधी जमा झाला. डॉ. देवासकर यांनी ताफ्याला घेऊन रवाना होण्याचे सर्व सं योजन के ले. पुण्याहून डॉ. के ळकर आणि त्यांचे दीनानाथ रुग्णालयाचे सर्व सहकारी यांनी सूत्रे सांभाळली. २० बालकांवर यशस्वी शस्त्रक्रिया झाल्या. अशावेळी शस्त्रक्रियोत्तर काळात बालके दगावण्याचे प्रमाण बरेच असते. पण सुदैवाने १८ बालके जगली आणि या शस्त्रक्रिया यशस्वी झाल्या. अनेक साहसी योगायोगातून, अनेक डॉक्टर्स आणि सेवकांच्या श्रमातून, साकारलेली ती १८ जीवने! अनेक अर्थांनी त्या सृजनशील आणि सर्जनशील साह्साना सीमा नाहीत!

उमा पाटील शिरपूर

धुळे,

शं करपाळे , लाडू , चिवडा झाला आनं द के वढा रोषणाई, दिवे, पणती जमले सारे माझे सं गती आकाशकं दील बनवू चला खुशीचे गीत गाऊ चला ||२||

धनाची करूया पूजा सुखी होईल सर्व प्रजा उटण्याने स्वच्छ झाले तन व्हावे पवित्र, निष्पाप मन अभ्यं ग स्नान करू चला खुशीचे गीत गाऊ चला ||४|| देवी लक्ष्मीला पुजयू ा नवे कपडे रे नेसूया देवी देईल आशीर्वाद मिटवेल तं टा आणि वाद बं धुराजाला ओवाळू चला खुशीचे गीत गाऊ चला ||५|| माळा, हार, पाने, फु ले घर सजवतील मुले गरीबाला करूया दान त्यालाही मिळावा मान सर्व दानधर्म करू चला खुशीचे गीत गाऊ चला ||६||

आली आली दिवाळी

आली आली दिवाळी सुं दर काढू या रांगोळी झगमगते दिवे लावू अंधाराला दू र पळवू एकमेकांना भेटू चला खुशीचे गीत गाऊ चला ||१||

शाळे ला लागली सुट्टी मित्रांशी जमली गट्टी किल्ले आपण बनवू थोरांना आपण आठवू इतिहास स्मरू चला खुशीचे गीत गाऊ चला ||३||

दिवाळीचे पडता पाऊल थं डीची लागे चाहूल दिवाळीचा छान उत्सव आला जल्लोषाचा महोत्सव रंगीत भेटकार्ड बनवू चला खुशीचे गीत गाऊ चला ||७|| नाही फटाके , नाही धूर नको प्रदू षणाचा पूर निसर्गाचे नियमित चक्र वागू नये कधी वक्र निसर्गाला जपूया चला खुशीचे गीत गाऊ चला ||८||

एकलिपी कॉि अन ांउन्सर

EKALIPI CALL ANNOUNCER

स म न्य कॉि अन ांउन्सर आपल्य भ रतीय (लिशेषतः मर ठी) न ि ांच खरोखर चुथड करत त सामान्य कॉल अनाांउन्सरचे उच्चार इतके भयानक असतात,की ककत्येकदा माणसाचे नाव पण ओळखता येत नाही.

खूप वर्षे आपण सगळयाांनी हा त्रास सहन केला (अमेररकेतच नाही, भारतात पण). हे अनाांउन्सर गग ु लच्या आर्टि किशियल इांटेशलजन्सद्वारे उच्चारतात.

काही वर्षािनी गुगल हे दरु ु स्त करे ल, अिी आपण आिा करतो. पण त्याांना हे करणे अवघड

आणण महाग पडणार आहे.

म्हणून मी त्य ब बतीत क हीतरी कर यचे ठरििां. खुप कष्ट ांनांतर स दर करतोय. Ekalipi Call Announcer म्हणजेच एकलिपी कॉि अनाांउन्सर 1. कोण च िोन आि लकांि कोण ि िोन करत असि तर त्या व्यक्तीचे नाव या ॲप मध्ये स्पष्ट आलि शुध्द मराठीत ऐकाि.

2. जे गुगिि पण जमत न ही, ते तुम्ही कसे करत ? 3.

त्यामागीि युक्ती आहे आमची ”एकलिपी” आलि ”नावाांच्या उच्चाराांचा शब्दकोश”. आलि हो, आम्हािा मराठीतल्या दोन ”च” आलि दोन ”ज” मधिा फरक कळतो.

िोन आि की िोनकडे बघण्य चीही गरज न ही.

Ekalipi Announcer Ekalipi Script Proper Name Dictionary

ॲप त्या व्यक्तीचे नाव साांगेि. फोनिा हातपि न िावता, उत्तर द्या लकांवा नाकारा.

4. ही ॲप ि पर यि इतकी सोपी आहे की ती कोणीही ि परू शकेि.

तम ु च्य आई िडीि ांनी तम ु चे न ि ठेित न खूप लिच र केि असण र. आपल्य मुि ांची न िे ठरित न तम्ु ही सध्ु द खूप लिच र केि असेि. त्य कष्ट ची कदर कर . ही ॲप लिकत घेउन आम्ह ि उत्तेजन द्य . आमची इलन्टिियूि नॉन प्रॉलिि आहे. ॲपच्य लिक्रीने जो क ही ि यद तो आम्ही इतर ॲप्स स ठी ि परू. उद हरणे: IOSची आवृत्ती (जाने वारी २०१९), Marathi GPS (जुन २०१९) गुगि प्िेटिोअर िरून ड उनिोड कर (िक्त $ 6.99) Search for “ekalipi” in Google Play Store अधिक माहितीसाठी वेबसाईट www.ekalipi.com www.ekalipi.org www.wikilipi.com

संपकक: Ekalipi Institute

Kishorbapat9@gmail.com +91 72086-96522 (India) +1 805-426-5676 (USA)

आली दिवाळी! आली दिवाळी!! मुखवटा सौ. नीलिमा उल्हास डोंगरे

विजयकु मार देशपांडे

पुणे

सोलापूर ,

भारत हा कृषिप्रधान देश आहे. वर्षाऋतू सं पल्यावर, नवीन पिके हाती आल्याने शेतकरी वर्ग व त्यावर अवलं बनू असणारे सर्वजण खुशीत असतात, व्यापारी वर्ग, मजूर, धं देवाईक सर्व आनं दात असतात. मुलांना शाळा कॉलेजला सुट्टी असते म्हणून विद्यार्धीवर्ग खुशीत तर सासुरवाशिणीना माहेरी बोलाविल्याने त्याही आनं दित. सर्व स्त्रिया घराची रंगरंगोटी, खाद्यपदार्थ, सजावट करण्यात दंग असतात. दिवाळीचा एकू ण सगळीकडे आनं दीआनं द असतो. प्राचीन उल्लेख : सन १०८८ ते ११७२ मध्ये हेमचं द्र नावाच्या कोषकाराने ‘हेझीनाम’ नावाच्या ग्रंथात यक्षराणी म्हणजेच ‘दिपालिका’ किवा दिवाळी असे म्हटले आहे. दसु रा प्राचीन उल्लेख हर्षवर्धनाच्या ‘नागानं द’ या नाटकात आढळतो. तर एका यवन प्रवाशाने आपल्या हिदं स् ु थान विषयी ग्रंथामध्ये प्रत्यक्ष पाहिलेल्या दिवाळीचे वर्णन के लेले आहे. लीला चरित्रात भाऊबीज साजरी के ल्याचे आढळते. सं त ज्ञानश्वरानी, मी अविवेकाची काजळी l फे डू नी विवेक दिप उजाळी ll ते योगिया पाहे दिवाळी ll असे दिवाळीच्या लखलखाटाचे वर्णन के ले आहे. सुप्रसिद्ध बौद्ध सम्राट अशोक याच्या दिग्विजया प्रीत्यर्थ हा उत्सव भारतात मोठ्या प्रमाणात पहिल्यांदा सुरु झाला. त्याचप्रमाणे विक्रमादित्य, चं द्रगुप्त मौर्य, यांनीही दिपोत्सव साजरे के ले आहेत. पेशवाईतील दिवाळी, रोषणाई व दारूकामाचे विशेष व मनोरंजक प्रकार १. तावदानी रोषणाई : काचेच्या कमानी करून आरसे लावीत व दारूकाम करीत. २. आकाशमं डळ तारांगण : दारूकामाची उं च उं च झाडे तयार करून ती पेटवत. त्यातून आकाशातील ताऱ्याप्रमाणे तारे निघत व रंगीत फु लझाडे व फळझाडे निघत. ३. चादरी दारूकाम : यात सप्तसुवर्णप्रमाणे लालपिवळ्या रंगाची फु लझाडे निघत. ४. नारळी झाडे : उं च झाडे तयार करून ती पेटविली गेल्यावर त्यातून तोफांचे, बं दक ु ांचे आवाज येत. ५. प्रभाचमक : सुर्यादयाचा वेळी सकाळी जशी प्रभा पडते तशी या दारूकामाच्या वेळी पडत असे. ६. बादलगर्ज : यात मेघगर्जना जशी होते तशी गर्जना होत असे.

पुसून आरशास त्या, मी पुसून राहतो , “नित्य हासरा कसा, मी स्वत:स पाहतो ?”

आरसा हळूच हसे बघुनिया मला पुन्हा, प्रश्नांकित चेहरा पाहुनिया माझा पुन्हा -

“आहेस एक विदू षक रडशी मनातून तू , हसविण्यास या जगा लपवशी द:ु ख तू !

रहस्य सांगतो तुला, नीट ऐक रे जराचेहऱ्यावरचा मुखवटा काढुनिया बघ जरा !”

Reminiscing Diwali...from our childhood days Gayatri Shenoy - Patil

London

Remember those lovely days of childhood fondly even roasting the rawa and besan in pure ghee and rolled by my now. We kids would eagerly be awaiting for our 6 monthly term exams to end. There would be this wonderful excitement in the air, about when would the exams end and when would the preparations for Diwali start. After the great ordeal of cramming our way through the exams, the day would finally arrive with a bang. All the kids would be jumping their way back home with joy, feeling lighter and happier, with the lovely feeling that Diwali vacations were about to commence. Throwing our bags at home, my sister and I would happily wolf lunch down. “It’s just term exams that have ended!”, our Aaji would reprimand us, “Don’t act as though your final exams have finished.” We would ignore the comment with all the wishfulness the innocence of childhood blesses us with. For us all that mattered was the next 18 odd days or so were to be soon lined up with loads of fun, playing in the society with our building buddies, feasting on yummy faral, decorating our house with rangoli, lights & lamps and the icing on the cake - bursting fire crackers. But nothing was in excess in those days, our parents kept us very much in line and limit, and we never indulged in any excesses, everything was in moderation. The next couple of days that followed would be used up in helping parents clean up the house and playing away with friends. Then would come the super important task of helping Aaji and Mummy with faral preparation. Learning the various techniques, which we would soon forget. But it was fun shaping the chaklis, shankarpaalis, karanjis and laadoos. The aroma of the fresh faral frying in the pan is still etched on our minds. Nothing we eat now could beat the yummy laddoos made by painstakingly

granny’s sugran palms. The faral preparation was a beautiful, fragrant part of the festive activities. The goodies would be soon loaded in to big pītal dabbas. The kandil, lightings and earthen lamps, rangoli powder and the design chaaps would be dug out from the attic to be dusted and spruced up for the festival. A small allowance would also be given for purchase of new clothes to ring in the new year and a limited purchase of assorted fire crackers - no deadly Laxmi bombs for us girls - sparklers, chakris and anaars would suit just fine. A few cousins would come over to stay to add even more excitement to the exciting festival. Everyone would get together in the building compound to build a grand killa. So much fun, frolic and excitement. And finally the lovely day that we would wait so eagerly for would dawn. Diwali is truly known as the King of Festivals. Most festivals would come and go away quickly. But Diwali and Ganesh Chaturthi were festivals which had grand celebrations spread over days. So that each and everyone could make time and enjoy it. 6 joyous days of Diwali which started with Vasubaras, followed by Dhantrayodashi, then Narakchaturdashi, Laxmi Pujan, Bali Pratipada, and ended with Bhaubij. Vasubaras was a day spent quickly playing with cousins and friends. Living in the city there weren’t many cows around. So ladies from the building would go to the nearby Gotha/ Dairy Farm to do Puja of the cows. Dhantrayodashi a day when people considered it auspicious to make purchases of any household items and precious metals like gold and silver. The grownups would be busy

with their shopping and all of us kids would gather to make paper lanterns out of coloured tissue paper and cardboard. Dad would help us get the lantern sorted and connected with a light bulb. And we would proudly display our handicraft in the window. In the evening all homes in the colony would be decked in their regal splendour. Each house prettily decked with rangoli and lamp decoration. Those days there were no China made lamps around and local orange kandils added to beautiful evening glow. The killa would also be ready by now. All decked with Shivaji, little soldiers, toy cannons, animals and birds. People in the building society and visitors to our house would visit our killa and admire our handiwork. By evening the whole area would be alight with earthen lamps, paper lanterns and the chirping of kids.

on the remaining Diwali faral and enjoying to our heart’s content. When the festival would end and it would be time to go to school again, we would drag on with heavy hearts but optimistic and looking forward to celebrating Diwali the next year ahead.

Narak Chaturdashi, the day of actual fun would dawn. This was considered as the first day of Diwali and celebrated with great pomp and splendour. We would get up very early, before the crack of dawn, for the abhyang snan where our Aaji would help us massage coconut oil all over our body, after which we would take bath with Sugandhi utne. Wow! what a beautiful fragrance the abhyang snan had. After the royal bath, the feast of Diwali food spread would await us. Laddoo, karanjya, shankarpali, chirote, chaklya, chivda, shev - the feast was endless and we kids devoured each and every item to our heart’s content.

सौ देवयानी प्र.जोशी

We would then have a gala time bursting fire crackers with our cousins and friends. How the day would go by we would never know. The day of Laxmi Pujan would dawn when all the elders would do Puja of Laxmi Devi and anything precious at home or vehicles. For us Kids it was an opportunity to burst even more firecrackers and enjoy to our hearts content. Bhau Beej marked the end of the Diwali festivities where we sisters would do Aarti of our Brothers and pray for their well being. There would be an exchange of gifts similar to Raksha Bandhan which we all cousins would look forward to. The rest of the Diwali holidays were spent basking in the winter chill around the bonfires in the evening, feasting

Reminiscing the lovely Diwali of our childhood days and now seeing our children enjoy the same, I can truly say, life comes a full circle. There can never be any festival as enjoyable as Diwali and there can never be an age as beautiful and as innocent as childhood to enjoy the same

दिवाळी ब्रिसबेन,

आली दिवाळीआली दिवाळी तनमनी फु लली आनं द पाकळी वाहिला बाजारी उत्साह ओसं डू नी पणत्या रांगोळी फळा फु लांनी सकाळ प्रहरी सडा रांगोळी उटणे सुगंधी साबण आंघोळी आकाशकं दील पणत्या म ाळा अंगणी चिवडा करंज्या लाडू कडबोळी चं गळ सारी च ार दिसांची भेटी गाठी ग प्पा बैठकी सुना लेकी नटू नी थटू नी जावई मुले झ ब्बा घालूनी सण दिवाळी सर्वांची लाडकी कौतूक करती फ टाके वाजवुनी सुग्रास भोजन प ं गती मांडूनी भेट मिठाईची एकमेकां देऊनी नाही भेदभावाची आहे प्रत्येकाची सुख समाधानाची निखळ आनं दाची वाद विसरूनी ए कत्र येण्याची अशी आवडती दिवाळी सगळ्यांची

अॅनी फ्रँ कचं घर

स्वराली पुजारी (गौरी पं डित) जर्मनी इथे छळछावणीत पाठवलं जातं तर ओत्तो याना दसु रीकडच्या छावणीत.छावणीतच टायफाऑइडच्या साथीत अँनचा मृत्यू होतो.अँनची बहीण आणि आई यांचा ही तिथेच अंत होतो. ओत्तो माञ आश्चर्यकारकरीत्या वाचतात.ते आजारी असल्याने त्याना सिक बराकमध्ये ठे वलेलं असतं (जिथे कमी छळ होतो) आणि काही दिवसातच युद्ध सं पून रशियन आर्मी सगळ्या कै दीना सोडू न देत.े त्यामुळे ओत्तो कु टुंबाला शोधत अँम्स्टरडॅ मला येतात. पेपरमध्ये जाहिराती देऊन पत्नी आणि मुलीना शोधायचा प्रयत्न करतात आणि अखेर त्या मृत झाल्याची बातमी रेड क्रॉसकडू न त्याना समजते. मिएप गेस (ज्या लपून राहताना फ्रँ क फॅ मिली ला खाण्यापिण्याच्या गोष्टी हळूच आणून देत असतात) अँनची जपून ठे वलेली डायरी आणि काही सुटी लिखाण के लेली पानं ओत्तोना देतात.अँनच्या इच्छे नुसार डायरी प्रकाशीत होते.

‘डायरी ऑफ अॅन फ्रँ क’ हे मी अगदी शाळकरी वयात वाचलेलं पुस्तक! वाचून खूप

हळहळ वाटली होती. अँनी फ्रँ क ही एक ज्यू मुलगी. जीवनावर भरभरून प्रेम करणारी, लेखिका होण्याचं स्वप्न बघणारी.दसु ऱ्या महायुद्धाच्या काळात हिटलरने ज्यू लोकांना पकडू न त्यांचा छळ सुरू के ला तेव्हाचा लपून रहाण्याचा काळ अँनने तिच्या डायरीमध्ये शब्दबद्ध के लाय.

नुकतच अँम्स्टरडॅ मला जाऊन अँनचं ते सिक्रे ट हाऊस बघण्याचा योग आला. ऑनलाईन तिकिट मिळाले नसल्याने दीड तास रांगेत थांबनू आत प्रवेश मिळाला. टिपीकल डच शैलीतलं अँम्स्टरडॅ मच्या एका कॅ नालशेजारी हे घर आहे.दाम स्क्वे अर पासून पायी अगदी दहा मिनीटे.चारमजली इमारत आहे.

मूळचे फ्रँ कफर्टचे फ्रँ क कु टुंब ज्यूना नाझी लोकांनी पकडणं सुरू के ल्यावर नेदरलँ डस् ला अँम्स्टरडँ मला येतात.अँनचे वडील ओत्तो फ्रँ क यान्च्या ऑफीसच्या वर एका खोलीत गुपचूप लपून राहू लागतात.अँन, तिची मोठी बहीण मारगॅ ट, आई आणि वडील.तिथे त्यांच्याबरोबर व्हॅ न डॅ न कु टुंबही असते. अॅन शब्द सर्वत्र सुधारायला हवा. अँनसारख्या बोलक्या स्वच्छं दी मुलीला व्यक्त होण्यासाठी लेखन हा एकमेव पर्याय असतो.तिच्या तेराव्या वाढदिवसाला मिळालेल्या डायरीमध्ये ती तिच्या सगळ्या भावना व्यक्त करू लागते.डायरीचं नाव ती ‘किटी’ असं ठे वते. अँनला शाळा सोडावी लागणे, नुकतच किशोरवयात आल्यामुळे सोबतचा मित्र पीटर व्हॅ न डॅ नबद्दल वाटणारं आकर्षण, तणावपूर्ण वातावरण, एकू णच युद्धाचे पडसाद, बं दीवास के व्हा सं पेल युद्ध के व्हा सं पेल याबद्दल घरात सतत चालणाऱ्या चर्चा,खाण्यापिण्याचे पदार्थ मर्यादित मिळत असल्याने अनेकदा के वळ उकडलेले बटाटे खाऊन राहणं , दारं खिडक्या काळ्या कागदाने बं द असल्याने ऊन्हाचा कवडसासुद्धा न मिळणं , या सगळ्यामुळे येणारी आजारपणं , अँनचं कृ श होत जाणं , स्वच्छतागृह वापरायलाही मर्यादा असणं , कोणताही आवाज बाहेर जाऊ न देण्याची खबरदारी घेणं अशा सगळ्या गोष्टी अँनच्या डायरीमध्ये येतात. असच लपून राहताना अखेर तो काळा दिवस येतो आणि सिक्रे ट हाऊस मधे राहणाऱ्या सगळ्यांना पकडू न नेलं जातं . अँन मारगॅ ट आणि आई यांना बर्गेन बेस्लेन

खालचे दोन मजले तेव्हाच्या ऑफीसची जागा दिसते.अर्धवरतुळाकार जिना चढू न गेलं की अँन रहायची ती खोली दिसते.खोलीच्या दरवाजासमोरच बुक शेल्फ ठे ऊन प्रवेश द्वार त्यावेळी बं द के लेलं होतं त्याप्रमाणे आताही दिसतं .बाजूने आपण खोलीत प्रवेश के ला की मोठ्या खिडक्या काळ्या कागदाने बं द के लेल्या दिसतात.अँनचं टेबल तिचा पलं ग आता नाहीये पण त्यांचे फोटो त्या त्या जागी लावले आहेत.खोलीशेजारी पॅ सेजमध्ये बेसीन आणि टॉयलेट...त्यावेळचे अजून तसेच आहे.त्याच्यापुढे गेलं की किचन जे व्हॅ न डॅ न आणि फ्रँ क फॅ मिली मिळून वापरत असत.

(या घराचं काही वर्षापूर्वी नूतनीकरण के लेलं आहे-वेळेप्रमाणे गरजेचं होतं नाहीतर पडझड होऊन इतिहास बघायला मिळाला नसता)

अंगाराची साथ तुला...

पुन्हा दसु ऱ्या जिन्याने आपण खाली येतो.मोठ्या खोलीत अँन आणि सिक्रे ट हाऊस मध्ये राहिलेल्याचे फोटो बघायला मिळतात.तसच अँनचं एकमेव असलेलं video चिञणही बघायला मिळतं .रस्त्यावरून जाणारा लग्नसमारंभ खिडकीतून हळूच वाकू न बघणारी अँन दिसते.

मूळ डच भाषेत असणारी अँनची डायरीसुद्धा तिथे ठे वलेली आहे.’लिबे किटी’ (डिअर किटी)अशी सुरुवात करून लिहलेली! पूर्ण घर बघताना ऑडीओ गाईड आपल्याला कु ठे काय होतं हे सांगत असतो तसच माहितीचे फलकही लावलेले आहेत.घर बघून झाल्यावर खाली’डायरी ऑफ अँन फ्रँ क’ हे पुस्तक, अँनचा फोटो असलेल्या वह्या, अँनच्या पुस्तकावर बाकी काही लेखकानी लिहलेली पुस्तकं असं बरचसं विक्रीसाठी ठे वलेलं आहे. जे पुस्तक मला लहानपणी वाचून मनाला स्पर्शून गेलं होतं ते ठिकाण बघायला मिळणं / अनुभवणं माझ्यासाठी थरारक अनुभव होता.माणसासारख्या समाजप्रिय प्राण्याला बं दिस्त आणि सतत मृत्यूचं सावट घेऊन वावरणं किती कठीण आहे हे ते घर बघताना पुन्हा जाणवलं .काही दिवसांपूर्वी जर्मनीत डकाऊ इथला concentration camp ही बघणं झालं असल्याने अँनचा शेवट कसा झाला असेल याची कल्पना आली.

सौ. सुजाता काळे

पांचगणी

ं तो! कोण हरतो ! कोण जिक इथे कु णाची खं त कु णा, जो धडपडतो, जो कळवळतो, रोजच पडतो ही खं त मना.. अंगाराची साथ तुला...

अंधारातुन दिशा काढ तू , हाच मानवा सं देश तुला, हृदयातुन पेटव मशाल तू , मार्ग दाखवी रोज तुला.. अंगाराची साथ तुला...

वादळात जरी पडले घरटे, जोमाने तू बांध पुन्हा, थरथरणारे हात ही दबतील, दगडाखालुन काढ जरा.. अंगाराची साथ तुला...

सूर्य सोबती नसो तुझ्या, ना चं द्र सोबती दिमतीला, काजव्याची माळ ओवुन, बांध तुझ्या तू भाळाला... अंगाराची साथ तुला...

लखलखणारा तारा नसु दे , नशीब तारा चमकव ना, वसं तातल्या रंग छटा या, पानगळीत ही पसरव ना... अंगाराची साथ तुला...

वितळुनी पोलाद स्वतःस बनव तू , अंगाराची साथ तुला, ढाल नसु दे चिलखताची, छाती मधुनी श्वास हवा.. अंगाराची साथ तुला...

अँनचं घर हे प्रेक्षणीय स्थळ नक्कीच नाही पण विदारक इतिहासाचा पुरावा आहे.म्हणूनच ते बघून बाहेर पडताना अँनचा निरागस हसरा चेहरा आणि हुरहूर याच गोष्टी मनात रहातात.

The Emperorâ&#x20AC;&#x2122;s Terracotta Army Gauri Kulkarni Suzhou

The first emperor of China, Qin Shi Huang, was obsessed

the emperor's tomb - which was discovered in the 1950s, but has not been excavated to date due to fear of damage to the contents because of oxidation, and also the possible risk of mercury contamination. Archaeologists now estimate the army to consist of 8000 warriors, 160 chariots and 600 horses - majority of which still remain buried! The warriors have been found in less than pristine conditions - shattered to pieces in some cases - probably because of a massive earthquake which hit Xi'an area in the 16th century. What can be seen today is the result of an elaborate piecing together of the fragments - a giant clay jigsaw puzzle! It is said that you have not been to China unless you've been to Xi'an.

with immortality. It is said that he spend the last few years of his life in the elusive quest for the magical elixir of everlasting life! He was also very concerned about the after-life and to protect himself and his capital Xi'an, even after his death, he commissioned this gigantic army made of terracotta warriors and horses!

About 700,000 artisans labored for over 37 years to create this army of life-sized terracotta figures. In the tradition of many a despotic monarch, the First Emperor had most of these artisans put to death - to protect the secret of his immortal army! And a secret it remained for over 2000 years!!! Generations passed, farming their lands, burying their dead - totally unaware of this wonder that lay buried deep under. Until 1974, when a farmer digging a water well unearthed some pieces of terracotta pottery further investigations revealed this astounding creation. Buried almost 5 meters under the ground, the terracotta army has been found in 4 main pits, about 2kms away from

OK, that's my history lesson for the day! Back to present day Xi'an - the Terracotta Army is now located about 40 miles from the city. City buses are available to make it to the site - but after our earlier experiences, we decided to opt for a private van and tour guide - about 700 RMB for both together. From the entrance gates where you buy the tickets to the actual pits - you can walk, or take a little shuttle for 5RMB. It is a pleasant walk and it gave the guide a chance to tell us a little bit more about the history of Xi'an and the Army. The first stop on the tour was a bit of a gimmick, in my opinion. Our guide took us into a shop, ostensibly to meet one of the original farmers who discovered the site. For a mere 200 RMB, get a picture with this discoverer and also an autographed book about Xi'an. Now, I don't know this

see the archaeology team on site. Pit 2 and Pit 3 are a lot smaller, and have not been excavated as much. The bronze chariots, armor, weapons along some of the warriors are located in a separate museum. Up close, the attention to detail is astounding. These figures were all lacquered and colored originally - some remnants of the color is still visible, it must have been breathtaking in the glory days! The chariot made for the emperor is bronze, and as well as the armor and the weapons. The horses drawing the chariot fascinated me - the horse is a noble animal to begin with and it has been so lovingly crafted here - you can almost imagine its hot breath and shuffling hooves!

person from Adam - I would most certainly like to give him the benefit of doubt - but when the attendant said, 'No buy book, no picture' - I really wasn't interested anymore.

The tour is dotted with stops at various shops where you can buy souvenirs - but don't buy anything here - way too highly priced, plus, they won't bargain! There's plenty of opportunity to shop as you make your way to the exit! No shuttle on the way out, there's no escape from all the souvenir stalls! It is a surprisingly long walk back

One more thing that makes this place so unique - the museum has actually been built on the original site. The first glimpse inside Pit 1 - totally took me aback by the sheer size! Gaze upon the warriors in the pit - China at its best 2000 years ago, and then lift your eyes to the dome above - modern China, all in one place. All the figures are incredibly life-like - from the expressions on the faces to the lines on open palms! The dress and hairstyles indicate rank and also, age - our guide said that the warriors range from 16 to 60 years of age. They are taller than the average Chinese man in those days, and proud moustaches are meant to demonstrate aggressive masculinity. At the rear of Pit 1, work still continues to reconstruct these figures - too bad, it was a holiday. It would have been something else to actually

to the parking lot - especially after the 3 hours already spent on the site! There's a Subway at the very start of this 'Magnificent Mile', or for the more adventurous, there are plenty of local food stalls, where you can try the hand made noodles and soup. The taxi brought us back to the hotel at about 4pm money well spent I would say. I really wanted to go to the Shaanxi Cultural show or Tang Dynasty show but it was too late to get tickets. Probably for the best - the kids would have been hard to handle after the long

look to the future. I also have a twinge of regret - my homeland has a history that stretches back further than even ancient Xi'an, and yet, India has somewhat lost her connection to her glorious past. We have let invaders and conquerors rewrite our illustrious history, forgotten our heritage and rich traditions.

day. Instead, we made an amazing discovery - about 5 minutes walk away from the Crowne Plaza is the Cade Plaza, we went there looking for a Mexican place, but there were at least 5 other restaurants we could have eaten at, including a really nice Indian restaurant. We still had to visit the Muslim Quarter behind the Drum tower - another good place to sample the local fare, and to get the best bargains. It is a very picturesque location, little alleys with the usual souvenirs, with the Drum Tower as a backdrop. Mountains of dates were available, and so was jade. What treasure did I find? A travel mahjong set in a pretty wooden box. I admit I'm addicted - sadly, Ajey wouldn't let me buy it - one is enough, he said! I visited Xian with the Terracotta Army as the main attraction, but I was amazed at the sense of history this place has! True, it is not as clean or shiny as Suzhou or Shanghai, the taxi drivers not as polite, the roads not as good, the metro not as well connected - but still, it has an unique charm. I look at the preservation work, the integration of history with the quotidian - how true it is that unless you understand your past, you cannot

Paintings by Mangala Tata

माझा अध्यात्म योग

विजया वीरकर चिपळू ण

सोमवारी दपु ारी उज्ज्वला मोने व श्रीकला नेने स्कू टरवरून थेट पुण्यात आल्या. काहीतरी

महत्वाचा प्रस्ताव असल्याची कल्पना आली. झळ ु झळ ु ीत छान साड्या, मोजके दागिने व उत्साही चेहरे े अशा बायका पहाव्याश्या व ह्व्याश्या वाटणे साहजिक आहे. “अ ग, हल्ली आम्ही सत्सं गाला जातो. तू ये, येच. आता तिकडे निघालो आहोत. आजच सुरु कर. तुला बऱ्यापैकी कळे ल. “आनं दसाधना” वर आज चर्चा आहे. नं तर प. पू. लीलावती आईंच्या भक्तीसुधामृताची कॅ सेट ऐकायची. मग वैयक्तिक ध्यान करायचे असा रोज एक तास सत्सं ग असतो. वेगळ वातावरण. अमुक तमुक पण रोज येतात. आपण जग विसरतो. फार छान वाटतं .” त्यांचे एका दमात सर्व सांगून झाले. कॉलेजला नवीन प्रवेश घेतल्याचा त्यांचा उत्साह मी पहात व ऐकत होते. मी : अ ग, सत्सं गातील चर्चा कळे ल की नाही शं का आहे. वेळ छान जाईल ही खात्री आहे. मी माझ्या ‘पूर्व’ अध्यात्मिक अवस्थेची प्रांजळ कबुली दिली होती. त्यावर दोघी “ अग आमच्या पू. आईना अशीच नम्र माणसं आवडतात. “मग पूज्य आईंचे व्यक्तिमत्व, त्यांचे बोलणे चालणे हसणे दिसणे कसे अलौकिक आहे हे प्रत्यक्ष पाहण्यासाठी उद्याचे नक्की पक्के करून मी सुटले होते. त्या दोघींची (अध्यात्मिक) वाटचाल वेगवान वाहनावरून सुरु होती. त्यांना ‘उज्ज्वलप्रभा’ व ‘श्रीसिद्धकला’ अशी अध्यात्मिक नावे मी कौतुकाने बहाल के ली होती. प्रश्न असा होता की ह्या मुलींना (वय ४० ते ५० वर्षे) नेटका प्रपं च करून परमार्थाचा सत्सं ग करणे लीलया कसे जमू शके ल की प. पू. लीलावती आई त्यांना दोन्ही आघाड्यांवर सूक्ष्मातनू सदैव मार्गदर्शन करतात ? की साक्षात भगवं तांची लीला म्हणजे हीच असेल काय ? की सत्सं गामुळे अध्यात्मिक पॉवर्स वाढू न सर्व घरदार त्यांना अनुकूल होत असेल?

पॉवर गेली म्हणून ते पुन्हा स्थुलात आले आणि चष्मा शोधू लागले. बाईंनी तत्परतेने तो शोधून दिला. जं बूकासवाची वाट (जांभळाचे सरबत) सं पवून श्री कृ ष्णकु मारांचे गुढार्थ मं थन पुन्हा सुरु झाले. अनेक वर्ष अर्थ चितं नात गेली असल्यामुळे ताणतणावामुळे मधुमेहाचा विकल्प सुरु झाला असावा. त्यांचे वाचन सुरु होते. बाई सं थगतीने बाहेर आल्या. चांदीच्या पेल्यातनू जलपान सादर झाले. असे जल अधिक सात्विक असते. सिद्ध वर्षाजलाविषयी त्यांनी एक पुस्तक दाखविले. अध्यात्मिक ग्रंथसं पदा दाखविली. बाईना अगदी जवळून पाहण्याचा योग आजच येत होता. कमरेभोवती जास्तीची चरबी वेटोळे घालून बसल्याने हालचाल मं द होत असाव्यात. पूर्वी सहजयोगध्यान कें द्रात बाई जात असे, पण अध्यात्मिक वाटचाल सं थ होती. शिवाय कृ ष्णकु मारांचे दख ु णे यामुळे व्यत्यय येत, त्यातून इमारतीत सत्सं गाचे वातावरण नव्हते, साधकांपेक्षा बाधक लोकच जास्त. आता अडचणींवर मात करून त्रिविधताप सोसून पुढे जाणारा साधकच परमार्थाचा अधिक जवळ कसा होतो हे समर्थवचन आठवले. असो, बाईंच्या साधनेसाठी प्रकटपणे शुभेच्छा देऊन सात्विक असा पं चखाद्य भक्कम लाडू खाऊन मी निरोप घेतला. जगी सर्व सुखी अशी ही राधाकृ ष्णाची जोडी होती. हॅ पी सेवानिवृत्ती !

एकू ण सत्सं ग म्हणजे चांगल्या चांगल्या लोकांशी सं पर्क , सुखकर वातावरण, मनःशांती, वेळ आनं दात जावा, काही चांगले सुचणे वगैरे. असा सत्सं गाचा साधारण अर्थ मी लावीत होते. हे काम लकी आणि सुखी मं डळीचे आहे. माझे तेथे जाणे हा श्रीलीलाकृ पायोगच म्हणावे लागेल....... आज गुरुवार. सत्सं ग झाला. मुख्य म्हणजे प्रसाद फार सुं दर होता. भजन व भोजन दोन्ही महत्वाचे. खर ना ? घरी येताना आग्रहासत्व म्हणून सौ. राधिकाबेन ह्या साधिके च्या घरी जाण्याचा योग आला. घर झकास. त्यात थाटात ध्यान करण्याची स्वतं त्र व्यवस्था मं द प्रकाश, मं द सुगंध मधुर भोजन. सुखासनावर बसून बाईंचे यजमान – (वय ५५ ते ६० असावे.) सेल्फ रियलायझेशन हा ग्रंथ वाचत होते. त्यांच्या साधनेत व्यत्यय नको म्हणून आम्ही समोरच्या खोलीत बसलो. त्यांना (नावं कृ ष्णकु मार) टेंशन डायबेटीस आहे हे कळले. त्यासाठी मेडीटेशन. खट्याळ व नाठाळ मनाला जागेवर आणून शांती प्राप्त करण्याचे प्रयोग सुरु होते. त्यासह वनौषधींचे उपाय सुरु आहेत. – बाई सांगत होत्या. “व्यवसायातून निवृत्त झाल्यावर रिकामपणाचे उद्योग म्हणून ग्रंथ वाचन सुरु के ले आहे. “ – लांबनू ते सं क्षेपाने बोलले.मग जगाकडे एक निरर्थक कटाक्ष टाकू न पुन्हा वाचन पण चितं न सुरु झाले होते. (विजेची)

Painting by Meenakshi Ingle

एका देवाची दसु री गोष्ट

अशोक सप्रे

लॉस एं जेलिस

उपायदेव नावाचा देव आहे अशी माझी श्रद्धा अगदी लहानपणा पासून होती. इतकी

श्रद्धा होती की मी मराठी पहिलीत असताना देव गुरुजींच्या “जगात एकं दर किती देव आहेत ?” ह्या प्रश्नाला “३३ कोटी आणि एक” अस उत्तर मी दिले होते. गुरुजींनी ते चूक आहे असे सांगून मला शून्य गुण दिले होते. बाकीच्या मुलांनी ३३ कोटी देव आहेत हे उत्तर दिले होते आणि देव गुरुजींनी त्या सर्वाना १०० गुण दिले होते. देव गुरुजीना भेटून माझ्या उत्तराचा विस्तार करण्याशिवाय आता दसु रा उपाय नव्हता. मी म्हणालो “ गुरुजी, जगात ३३ कोटी देव आहेत हे सर्वमान्य आहे. पण त्या ३३ कोटी नावात एका देवाच नाव मला दिसत नाही. म्हणून मी ३३ कोटी आणि एक देव आहेत अस म्हणालो” देव गुरुजींच्या चेहऱ्यावर स्मित हास्याच्या रेषा उमटल्या होत्या. त्यांनी उत्सुकतेने सदऱ्याची कॉल्लर जरा नीट करत अधिरतेने विचारले होते, “मुला, तुला वाटणाऱ्या ह्या देवाचे नाव काय आहे, बर?” मी उत्तरलो “ गुरुजी, गणपती, शं कर, विष्णू , इं द्र, त्र्यं बक, राम, कृ ष्ण, मारुती इत्यादी आणि तसेच मातृ देवो भव, पितृ देवो भव, आचार्य देवो भव असे सर्व देव ३३ कोटीच्या यादीत आहेत.” गुरुजीजींचा सं यम आता जात आला होता. ते म्हणाले “मग?” मी उत्तरलो “ज्या देवाचे नाव त्या यादीत नाही त्याचे नाव आहे “उपायदेव”. मी त्यांची टिंगल करत आहे असे देव गुरुजीना वाटले असावे. गुरुजींचा चेहऱ्यावर क्रोधाच्या छटा उमटल्या होत्या. भुवया उं च झाल्या होत्या आणि त्यांचा हात माझ्या कानाच्या पाळीकडे वळत होता. माझ्या बोलण्याचा योग्य परिणाम देव गुरुजींच्या वर होत नाही आहे हे स्पष्ट झाले होते. मला घाईने आणखी विस्तारात्मक बोलणे हा आता एकच उपाय पुन्हा राहिला होता. “गुरुजी, उपायदेव सर्व गुण सम्पन्न, सर्व सं चारी, सर्व विकारांचा नाशक, सर्व मनोकामना पूर्ण करणारा अस सर्व व्यापी आहे. तेव्न्हा तो देव आहे हे अगदी स्पष्ट आहे.” आता गुरुजीजींची उत्सुकता थोडी वाढली आहे असे त्यांच्याकडे पाहून मला वाटले. मी झटपट पुढे बोलू लागलो. “ देव गुरुजी, मी अस वाचलं य की उपायदेव सर्व विकारांना बर करू शकतो, मग ती पोटदख ु ी असो, डोके दख ु ी असो की कं बरदख ु ी असो. दोन दिवसात वजन कमी करू शकतो, तुम्हाला गोरे करू शकतो .” गुरुजी आता माझ्या बोलण्यात पूर्ण गुंतलेले होते. माझ बोलणेही आता ओघवते होत चालले होते. “गुरुजी, उपायदेव धन देतो, पत्रिके तील दोष दू र करू शकतो, मुलीचे ं ू लग्न झटकन होण्यावर उपाय आहे. शनीची पिडा दू र करण्यावर उपाय आहे. विच आणि साप चावल्या वरचे गावठी उपाय तर सर्वसामान्य आहेत” माझ्या बोलण्याचा परिणाम गुरुजींच्यावर आता खूपच होऊ लागला होता. “ मुला, तू बोलत राहा. मला आणखी ज्ञात कर. मला या उपाय देवाबद्दल आणखी काही सांग. तू त्याला पाहिले आहेस का?” आता मला अधिकाराने पुढे बोलण्याशिवाय उपायच नव्हता. “देव गुरुजी, मी

जसा आत्ता तुम्हाला बघत आहे तसा मी उपायदेवाला पाहिला आहे. उपाय देवाचे अनेक अवतार पाहिले आहेत. काही तरल असतात, काही सूक्ष्मात जावून बघायला लागतात, काही बाबांचे असतात, काही घरेलू असतात, काही आजीच्या बटव्यातले असतात, काही झटपट असतात, काही शास्त्रीय असतात, काही गावठी असतात, रामबाण असतात , हुकमी असतात, हमखास असतात, आणि जालीम पण असतात! आणि हो, काही १०१ टक्के गुणी असतात. देवगुरुजी आता माझ्याकडे अत्यं त आदरणीय कौतुकाने पहात होते. माझी मजल शून्य गुणापासून पासून शं भरा गुणापर्यंत पोचत आहे अशी माझी खात्री झाली होती. अस वाटत असताना देव गुरुजींनी एक मार्मिक प्रश्न विचारला . “मुला, प्रत्येक देवाला आरती असते. गणपतीची आरती आहे, शं करची आहे, मारुतीची आरती आहे, देवीची पण आहे. आरती असेल तरच तो देव असतो. मग उपायदेवाची आरती कु ठाय? मी कधीही ऐकलीही नाही . आरती नसेल तर उपायदेव अस्तित्वात असण अशक्य आहे . सांग, कु ठे आहे आरती? “ हा प्रश्न देव गुरुजी के व्हा विचारतात याची मी अत्यं त अधिरतेने वाटच पाहत होतो. “गुरुजी, गुरुजी” अस म्हणत प्रचं ड घाईने मी खिशातला कागद काढला. आणि उपायदेवाची आरती जोर जोराने म्हणू लागलो. जालीम, हमखास, शं भर टक्के रामबाण आणि हुकु मी एक्के जयदेव, जयदेव जय उपायदेवा तुझ्या सं ग्रहाचा दे मला ठे वा || जयदेव जयदेव तुम्ही दिलेले लावून मलम मूळव्याध गेली कायम पळून डोके दख ु ी गेली तुला भिऊन पोटाची आग गेली शमून || जयदेव जयदेव प्रसन्न होऊन देतोस धन करतोस कमी माझे वजन अशी तुझीही करणी मोठी किती किती गाऊ तूझी मी स्तुती || जयदेव जयदेव मनोकामना तू करीशी सम्पूर्ण देवनू आजीच्या बटव्यातील चूर्ण झालो मी गोरा लाऊन अंगारा माझा तू के लास गोंडस चेहरा || जयदेव जयदेव लैंगिक शक्ती झाली जवान उपाय देवा, तुझे हे दान मी झालो आता मुलग्याचा बाप (२) उपाय देवा, तुझा प्रताप || जयदेव जयदेव उपाय देवा, कर मोठी कृ पा

शिरा वर आण के सांचा ताफा अशोक तुला आहे शरण नाही आता त्याला कधी मरण || जयदेव जयदेव घालीन लोटांगण, वं दिन चरण, उपायदेवा तुला हे वं दन

दूर राहीला गाव सं दीप कु लकर्णी

सिगं ापूर

इथे आम्ही, म्हणजे देव गुरुजी आणि मी, त्या दिवशी थांबलो होतो. पुढे कित्येक वर्षांनी मी आमच्या गावाला परत गेलो असताना मला कळल की सर्व उपायांना थकू न एक दिवस देव गुरुजी देवाघरी गेले, आणि त्यांनी गावात बांधलेले उपायश्वराचे देवळ ू आता श्री श्री देवेन्दो ....म्हणजे देव गुरुजींचा नातू देवेन देवाशिष देव.... बघतो. त्याला भेटायच्या इछे ने मी देवळाकडे निघालो. देवळाच्या आसपासचे सर्व वातावरण उपायदेवाच्या आरतीच्या निनादने प्रचं ड दमु दमु त होते . खेचाखेचीची गर्दी होती. मी थांबलो. लांबनू च कोपरा पासून हात जोडू न नमस्कार के ला, आणि थक्क होऊन घरची वाट धरली.

दू र राहिला गाव गेलो दू र देशी शोधत सुखाशी ओलांडूनी वेशी विसरलो माती मातीचा सुगंध मधाळ ती बोली हृदयाशी सं बं ध पहाटेची किलबील अन शाळे तनू पाढे भूपाळीच्या सं गतीनं गावची सकाळ पळे बोलका बाजार टपरीवरचा चहा शिळोप्याच्या गप्पा सगळे निवांत रहा दोस्तांची मस्ती दपु ारची सुस्ती बागेतली भेळ पहायला कु स्ती ओढ वाटे मजला अाजही त्या युगाची गावच्या मातीची सोनेरी क्षणांची असेल का सगळं जसं च्या तसं का नव्या युगात हरवून गेलं जसं मोबाईल चं खुळ इं टरनेट चं याड बदलून टाकतं य सगळं नव्या युगाचं फॅ ड

Good Financial Habits

Gayatri Jagdale Raleigh

Diwali is around the corner and is a perfect time to start some good financial habits. Traditionally, it is also a time to buy some good/valuable new things. We treat it as a beginning of New Year. How about this Diwali we start with some good financial routines to secure our financial future with blessings of Goddess Laxmi? Sounds good? Let’s jump in then.

§ Spend Less & Save More You can put an automatic limit on your spending by diverting a fixed sum of money as savings after you get your paycheck every month. Savings depends a lot on your spending habits and lifestyle. If you are ready to make changes to your spending habits and also to lifestyle then it will be easy to save more. Adding some fiscal discipline to our lifestyle and maintaining it will help with your monetary decision making.

steps for a truly financial freedom. In case of credit cards, do not use it for big transactions and try to clear your balances on cards as early as possible. Make a clear plan for repayment if you are taking loan for buying house or a car. You can pay an additional month of house or car loan each to pay off your early. Liability of these loans will be much more, and major part of your income will go to these loans which can make it harder to save. § Teach your kids about savings Teach your kids about savings and its importance early which will help them in their future. Savings is not just a good habit but also provides an aid in case of illness or accident or disability. it also helpful in achieving different financial d goals like retirement, kid’s education/marriage etc.

§ Create a Budget for Expenses It’s always a good idea to maintain a diary of all your daily and monthly expenses. Remember, our elders used to tell this and we can’t keep ignoring it. This will help you out to identify unnecessary expenses that you can possibly cut down or postpone. Allocate a fixed budget for every expense and that can help you save more.

In addition to the above financial habits, it is equally important to take care of your health. Consider a good health insurance plan and don’t forget regular check-ups. Add some workout and health eating habits to your lifestyle. Embrace good habits to keep yourself healthy and wealthy.

§ Invest Regularly & Wisely Saving money is good but investing it wisely is equally important. Your Investments not only help grow but also helps accumulate wealth over long term. It is important how and where you invest. There are many investment options available like equity, mutual funds, bonds, real estate etc. Investing wisely in suitable options can generate positive returns and wealth in long run.

About Author: Gayatri Jagdale am a founder-promoter of Fund-Matters. I have an MBA (Finance) with 10+ years of experience in financial industry. I manage Consulting, Education and Investments portfolio for Fund-Matters.

Keep aside about 20% of your savings or about 6 months of expenses , in liquid assets as an emergency fund. You can utilize this money in contingency or urgent situations. § Pay off Debts as early as possible Paying off your debt as early as possible is one of the important

Happy Investing!

Disclaimer: The investment advice expressed in this article is the opinion of the author; these ideas and strategies should be used after first assessing your own personal and financial situation and consulting a financial professional. The publisher Marathi Culture and Festivals is not liable for any losses or damages in connection with use of information in MCF’s Diwali Ank or website.

रूढी/प्रथा आणि श्रद्धा शरद दांडेकर

लॉस एं जेलिस

समाजामध्ये रोजचे जीवन सुसह्य होण्याकरिता काही वैयक्तिक शिस्त अंगीकारणे

आवश्यक असते. परंतु ‘शिस्त पाळा’ असे म्हणून बहुतांशी समाज शिस्त पाळण्यात उत्साही नसतो. हे जाणून पूर्वजानी मोठ्या कल्पकतेने ‘पूजा / अर्चना’ यामध्ये अशी शिस्त गुंफून ठे वली. त्यामुळे रोजचे जीवन सुखकर झाले म्हणणे फारसे वावगे ठरणार नाही. अश्या शिस्तीतनू समाजाचे आरोग्य कसे राखले जाईल हाही उद्देश्य असे. देवाला रोज नैवेद्य दाखविल्याशिवाय भोजन करू नये या प्रथेमागील हेतू पुर्वाजांच्या कल्पकतेचे एक उत्तम उदाहरण आहे. स्नानोत्तर शुद्ध होऊन ताजे चौरस अन्न शिजवायचे व त्याचा नैवेद्य देवास अर्पण करून त्याचे सेवन करणे यातील शुद्धता, सुचिता, आणि आरोग्याकरिता योग्य व आवश्यक असे अन्न सेवन करण्याची प्रथा समाजामध्ये रूढ व्हावी हा उद्देश्य असण्याची शक्यता दिसून येत.े पूजा / अर्चना कशाकरिता करावयाची हा प्रश्न तरुण पिढी नेहमी विचारते. त्याचे उत्तर वास्तविक अगदी सोपे आहे पण त्यातील भावार्थ मात्र समजाऊन घेण्यास हवा. पूजा / अर्चना देवाकरिता किंवा इतर कोणाही करिता करावयाची नसते, तर स्वतः:करिताच करावयाची असते. देहशुद्धी, मन:शुद्धी व विचारशुद्धी हा त्यामागील उद्देश्य आहे. स्नान आणि एकाग्रतेने पूजा /अर्चना करून देहशुद्धी व मन:शुद्धी होऊ शकते आणि देव / ईश्वर (किंवा निसर्ग म्हणा - शक्ती जिच्यामुळे हे जग वर्षांनुवर्षे चालू आहे) त्यांस शरण जाऊन त्यापाशी आपला ‘अहंभाव’ अर्पण करणे त्याने विचार शुद्धी होते. हे सर्व रोज के ल्याने मानवाचे जीवन वैयक्तिक पातळीवर आणि सामाजिक पातळीवर सुखकारक होऊ शके ल ही शक्यता अश्या रुढी/प्रथा सुरु करण्यामागे असल्यास त्याची प्रचिती सहज घेता येईल. दर्ु दैवाने रूढी/प्रथा यामागील कारण मीमांसा लक्षात न घेता त्या चालू ठे वनू एका बाजूने अंधश्रद्धा तर त्या (काळाप्रमाणे योग्य तसे बदल न करता) अजिबात न पाळल्याने वैयक्तिक आणि सामाजिक जीवनावर काय परिणाम दिसून येत आहेत यासर्वाचा खोलवर विचार होणे आवश्यक आहे.

घरात एकही मांजर नव्हती. पूजच े ी वेळ झाली तेव्हा नोकर मालकास विचारत आला ‘साहेब पूजच े ी वेळ झाली पण खांबास बांधायला मांजर नाही’. असे नोकराने विचारल्यावर मालक म्हणाला ‘असे कर, शेजारी जा व एक मांजर घेऊन ये व त्यास खांबाला बांध म्हणजे पूजा सुरु करता येईल’ वैयक्तिक व सामाजिक जीवन सुखकारक होण्याकरिता के लेले नियम कालांतराने कालबाह्य झालेले आढळले तरीसुद्धा त्यामागची कारणमीमांसा माहीत नसल्याने व काही अंशी अंधश्र्द्धेने ते तसेच पुढे चालू ठे वले जातात. उदाहरणार्थ देवापुढील निरांजन विझवायचे नाही असा एक सं के त पूर्वी पासून चालत आलेला आहे. आपल्या सं स्कृ तीत शाश्वत जीवनाचे प्रतीक म्हणून ‘अग्नीपूजा’ के ली जाते. वास्तविक पूर्वजांनी ही प्रथा पूजच् े या माध्यमातून सुरु के ली असावी. रोजच्या जीवनातील सुखसोयींचा व्यावहारिक विचार सर्व सामान्य प्रजेला कसा सुलभतेने अंगिकारता येईल ही यामागची कल्पकता लक्षात घेण्यासारखी आहे. ज्याकाळात वीज नव्हती व घरात काही ठिकाणी दिवसा सुद्धा उजेड बेताताच असे. त्याकाळी घरात तेल अथवा तुपाने प्रज्वलित के लेली ज्योत सतत तेवत ठे वणे अत्यावश्यक होते. ही व्यावहारिक आवश्यकता पुजच् े या माध्यमातून प्रथा म्हणून सुरु के ल्याने सर्व सामान्य जीवनाला सुखकारक झाली. अशा अनेक प्रथा आपल्या रोजच्या जीवनात आपल्याला आढळून येतात. प्रश्र्न असा की देवापुढे अशी ज्योत कायम ठे वणे सद्यपरिस्थितीत योग्य आहे का? त्यातल्या त्यात अमेरिके त की जेथे घरे बांधणीत लाकडाचा वापरच बहुतांशी के लेला असतो. कारणमीमांसा, भावना, आणि सद्यपरिस्थिती ह्या सर्वाचा विचार करून रूढी/प्रथा यांचे पालन अथवा त्यात योग्य बदल करणे ही आजची एक सामाजिक आवश्यकता आहे. आणखी एक उदाहरण विचारात घेण्यासारखे आहे.

अलीकडे म्हणजे अगदी १०० वर्षांपूर्वी विवाह लहान वयात होत असत. वधू आणि वर यांनी एकमेकास बहुधा पाहिलेले नसे. विवाह विधीची सुरवात मं गलाष्टकांच्या आशिर्वादाने रुढी / प्रथा सुरु होतात पण त्या तत्कालीन परिस्थितीला अनुकूल अश्या असतात. काळाप्रमाणे परिस्थितीत बदल झाल्यास रूढी/प्रथा यामध्ये योग्य तो बदल करणे आवश्यक होत असे. अंतरपाट बाजूला झाल्यावर वधू वर प्रथम एकमेकास बघत असत. मुहूर्तावर मं गलाष्टके सुरु होत असत. त्यामुळे मं गलाष्टके झाल्यावर ‘लग्न’ लागले हा समज रूढ ठरते. तसे न के ल्यास मात्र अंधश्रद्धेचे बी पेरले जाऊ शकते. पूजा करताना अमुकच फु ले झाला. वास्तविक त्यानं तर विवाह विधीस खरी सुरवात होत असे. पण विधी के वळ हवीत नाहीतर देवाचा कोप होईल ही ‘भीतीची’ भावना जोपासल्याने अंधश्रद्धा वाढीस पुरोहित व वर-वधू आणि आई वडिल याच्या पुरताच मर्यादित असे. ही परिस्थिती अजूनही लागल्यास नवल वाटू नये. गणपतीला ‘जास्वदांचे फु ल प्रिय असले तरी उत्तरध्रुवाजवळ फारशी बदललेली नाही. कन्या प्रदान, अक्षतारोपण, पाणिग्रहण, अग्निपूजा, लाज्याहोम, ते उपलब्ध असणे कठीण हे त्यालाही माहीत आहे. आंब्याची पाने सणासुदीला उत्तर सप्तपदी असे मुख्य विधी चालू असताना त्या विधीमधील जो गर्भितार्थ आहे तो वर अमेरिके त सर्वत्र मिळतील असे नाही व आजही उत्तर अमेरिके त शेंडी असणारा नारळ मिळे लच असे नाही. रूढी कश्या निर्माण होतात त्याची एक गमतीदार गोष्ट आहे ती अशी: आणि वधू यांना त्यांच्या वैवाहिक जीवनात अंत्यत उपयुक्त असा आहे. त्याकडे कु णाचेच लक्ष नसते, अगदी वधू वराचे सुद्धा. सध्याच्या परिस्थितीत वधू आणि वर याची ओळख आधीपासूनच झालेली असते. पण त्यांना विवाह सं स्काराचा अर्थ व त्यातील उपदेश जर एका गावात एक सुखवस्तू सावकार होता. सावकारी करीत असला तरी वृत्तीने धार्मिक समजला नाही तर विवाहसं स्थेचा मूळ पायाच डळमळीत होण्याची दाट शक्यता आहे. आणि श्रद्धाळू होता. प्रत्येक पौर्णिमेला सत्यनारायणाची पूजा करीत असे. त्याचा मोठा तसे काहीसे चित्र आज समाजामध्ये दिसून येत.े पुण्याच्या ज्ञानप्रबोधिनी या सं स्थेने सर्व चौसोपी वाडा होता. मुले बाळे , नोकर, येणारे जाणारे, पै पाहुणे, इत्यादी गोतावळा नेहमी सं स्कार शास्त्रोक्त पण सद्यपरिस्थितीस विचारात घेऊन कसे करावयाचे यासं बं धी जे प्रयत्न घरात असे. गोठ्यात गायी म्हशी व दारात कु त्री मांजरे असत. काही वर्षांनी मांजराची सं ख्या इतकी वाढली की पूजेत व्यत्यय येऊ नये म्हणून प्रत्येक पुजच् े या दिवशी त्यांना एका के ले आहेत हे खरोखरच प्रशं सनीय आहे. विवाह विधीमध्ये कं कणबं धन, मं गलसूत्र बं धन, कानपिळी, सुनमुख इत्यादी काही प्रथा तत्कालीन व प्रादेशिक आहेत. वधूने अमुक एका खांबास बांधनू ठे वावे लागत असे आणि मगच पूजा सुरु होत असे. ही प्रथा अनेक वर्षे रंगाचीच साडी नेसणे, वराच्या अंगाला फासलेली हळद वधूने आपल्या अंगाला लावून चालू राहिली. काळाप्रमाणे सावकार निवर्तला. परंतु त्याच्या मुलाने पूजच े ी प्रथा पुढे चालू ठे वली. पुढे असे झाले की मांजराची सं ख्याही हळूहळू कमी होत गेली. एका पुजेच्या दिवशी स्नान करणे, यासारख्या अनेक प्रथा अजूनही प्रचलीत आहेत. सूनमुख ही प्रथा पाळायची असल्यास प्रौढ असलेल्या वधू वरास मांडीवर घेताना सासूची काय परिस्थिती होईल?

सप्तर्शीदर्शन, रवी दर्शन, ह्यामागील मूळ गर्भितार्थ पुरोहितांनाही माहीत नसतो व असला तरी त्याकडे कु णाचेच फार लक्ष नसते. असो. सांगायचे तात्पर्य असे की समाजाने काही कारणांनी ज्या प्रथा अथवा रूढी चालू के ल्या त्या सद्य परिस्थीतीशी सुसंगत आहेत किंवा नाहीत व नसल्यास त्यात योग्य ते बदल करणे आवश्यक ठरते. गुरु शिष्य परंपरेत शिष्याला ज्ञानाचे आकलन हे सं वादातून होत असे. मध्यतं रीच्या काळात मात्र ‘असे का’ हा प्रश्न विचारणे म्हणजे ‘उद्धटपणा’ ठरविला जात असल्याने काही कालबाह्य रूढी तशाच पुढे चालू राहिल्या व अजूनही परिस्थिती विशेष बदललेली नाही. प्रथा आणि रूढीं मध्ये बदल करण्यास समाज तयार का नसतो हा प्रश्र्न सहाजिकच उद्बवतो. बदल करण्यास नाखूष असणे हा मनुष्य स्वभावच आहे. बदल करावयाचा म्हणजे विचार करणे आले, काही प्रयत्न करणे आले, अभ्यास करणे आले, काही कष्ट करणे आले. हे सर्व करण्यापेक्षा ‘ठे विले अनं ते तैसेची रहावे’ हा सर्वात सोपा मार्ग. बदल न करण्याचे दसु रे कारण मात्र ‘अंधश्रद्धा’ असे म्हटल्यास वावगे ठरणार नाही. अमुक एक प्रथा अथवा रूढी पाळली नाही तर देवाचा कोप होईल अशी भावना काही व्यक्तीमध्ये इतकी खोलवर रुजलेली असते की प्रथेमध्ये जरा बदल झाल्यास त्याच्या जीवाची घालमेल होते. त्यांना विचार करण्याचीही भीती वाटते. देवापुढील निरांजन जर चुकीने विझले तर ‘देवाचा कोप होणार’ ही भीती त्यांना ग्रासून टाकते. मला नाही वाटत आपले देव इतके असहिष्णू आहेत. पण प्रथा चालू राहण्याकरीता काही समाजात मनामध्ये भीती निर्माण के ली जात असे व त्यामुळे अंधश्रद्धा बळावण्यास खतपाणी मिळत गेले. “कारणमीमांसा लक्षात न घेता कु ठलीही प्रथा अथवा रूढी सद्य परिस्थितीत योग्य किंवा अयोग्य याचा विचार न करिता, आणि अश्या प्रथेपासून वैयक्तिक व सामाजिक सुख अथवा आनं द न लाभता कष्ट आणि द:ु ख सर्वाच्या वाट्याला येत आहे, हे समजून सुद्धा ती रूढी/प्रथा चालू ठे वण”े अशी थोडक्यात अंध्दश्रद्धेची व्याख्या करिता येईल. जागृतपणे समाजातील अश्या प्रथा अथवा रूढी समजावून घेऊन, त्यांचा अभ्यास करून त्यात योग्य ते बदल करणे हे सध्याच्या प्रौढ पिढीचे कर्तव्य आहे. माझे वडील व्यवसायाने यं त्रविशारद होते पण निवृत्तीनंतर ते पौरोहित्य करीत असत. एका कु टू ंबात श्राद्ध करण्याचे प्रसं गी एका तरुणाने त्यांना प्रश्र्न विचारला की मृत व्यक्तीकरित्ता हे सर्व आपण का करतो? प्रश्र्न सयुक्तिकच होता. त्यावर वडील म्हणाले ‘श्राद्धविधी आपण मृत व्यक्तींकरिता करीत नसून आपल्याकरिताच करावयाचा असतो’. पुढील प्रश्र्न अर्थातच ‘हे कसे काय’ असा होता. वडील म्हणाले ‘आपल्या पुर्वाजांमुळेच आपण आपले आयुष्य उपभोगत आहोत. त्यांची स्मृती कृ तज्ञतेच्या भावनेने आपल्या मनात सतत जागृत ठे वण्याकरिता हा विधी आहे’. तरुण पिढीची जिज्ञासा समजावून घेऊन त्यांना समर्पक उत्तर देणे ही आजची गरज आहे. हे कर्तव्य पार पडण्याकरिता लागणारे सं शोधनाचे श्रम करणे मात्र आवश्यक ठरते. आणखी एक विचार येथे अवश्य नमूद करावासा वाटतो. रूढी अथवा प्रथा यात बदल करताना वैयक्तिक भावना दख ु ावल्या जाणार नाहीत ह्यासंबं धी काळजी घ्यायला हवी. मन:शांती हा आरोग्याचा पाया आहे व तो जोपाण्यास रूढी अथवा प्रथा यांची आवश्यकता नाकारता येणार नाही. रूढी अथवा प्रथा यांचे पालन के ल्याने कु णाला अनाठायी कष्ट होत नाहीत अथवा कु णाचेही नुकसान होत नाही असे असून वैयक्तिक भावना मात्र जोपासल्या जात आहेत असे असल्यास अश्या रूढी किंवा प्रथा त्या कालबाह्य असल्या तरी बदल न करणेच जास्त सं युक्तिक ठरू शके ल. तात्पर्य असे की रूढी अथवा प्रथा यामधील बदल पूर्ण अभ्यासाने, विचाराने व स्थलकालाचे तारतम्य वापरून आणि भावनांचा आदर राखून के ला जाणे हितावह ठरेल. नाहीतर ‘करायला गेलो एक ... ‘ अशी अवस्था होईल.

फिरूनी जन्म घ्यावा सौ. सुजाता काळे , पांचगणी

की जन्मभर फिरावे रे मानवा ! तुची रे ठरवावे.. भरावे मनाचे गगन चांदण्याने, की व्देषाच्या आगीत स्वतः जळावे, रे मानवा ! तुची रे ठरवावे.. रहावे किनारी डोळ्याच्या किनारी, की वहावे पूरात स्वतः बुडवावे, रे मानवा ! तुची रे ठरवावे.. जगावा प्रत्येक श्वास हृदयाचा, की मोजक्याच श्वासात स्वतः सं पवावे, रे मानवा ! तुची रे ठरवावे.. छे डुनी अंतरी तार सं गीताची, की बेसुरी सं गतीत स्वतः भिजवावे, रे मानवा ! तुची रे ठरवावे.. कवटळुन घ्यावे अथांग क्षितिजास, की कोंडी करावी स्वतःच्या मनाची, रे मानवा ! तुची रे ठरवावे.. जगाच्या पसा-सात, पसरूनी हरवावे, की स्वतःच्या मनी जग निर्माण करावे, रे मानवा ! तुची रे ठरवावे..

Drinking from the saucer

Dr. Lily Joshi M.D. Internist Pune “I’ve never made a fortune, And I’ll never make one now But it really doesn’t matter ‘Cause I’m happy anyhow As I go along my journey I’m reaping better than I’ve sowed I’m drinking from the saucer ‘Cause my cup has overflowed.” John Paul Moore, 18th C. poet

years, the middle age has extended till 65, people past 65 call themselves ‘young old’ and those past their eighties are ‘old old.’ Environmental and medical advances have added significant number of years to our lives, let’s now learn to add life to those years.

This poet has grasped the essence of life when he says his cup

You are away from the rat race - no long work hours, no gruelling commutes, no competition, no transfers, no bossy harassment, no office politics - peace!

‘runneth over.’ There are more stanzas, but the part above defines the topic I have chosen - “Enjoying the Golden Years.’ ‘Youth, I do adore thee, Age, I do abhor thee.’ said Shakespeare centuries ago. Everyone wants to cling to the youth because: “Youth is hot and bold, Age is weak and cold”

Senior people are mostly afraid of the four Ds - Disease, Disability, Dependence and Dying. Well, people know in theory that one gets old, may have an ailment or two, and death is inevitable. But does that mean that the moment one hits the age of retirement, one has to lose all that is cherished so far, the looks, the vitality, health and independence? I am 68 years old, and thanks to the robust parental genes and an optimal lifestyle, I have no major health problems. I had a busy and fulfilling clinical practice and after working for 38 long years, I decided to cut it down drastically so I can do all the things I want with a worry-free mind. I exercise 7 days a week, eat moderately, read, write, do activities I love, attend music concerts, take in a movie, invite people I care about, travel all over, both in and out of India, and go for hikes whenever I can. Yes, I enjoy life and continue to do so , hopefully till the end. So many people I see in my clinic have lost that special ingredient of meaningfulness - the zest for life. They seem to have given up the will to live fully and capacity to enjoy. Basically they are bogged down by the prospect of difficult road ahead and dread the prospect of being a senior. Actually what was earlier thought as youth has extended till 50

To achieve this, let’s try and change our mindset. Remember, there is an upside to being a ‘senior citizen. Let’s look at what life has to offer post retirement.

Time to enjoy your nest egg/savings without feeling guilty. Your responsibilities as a house holder and parent are over. You need not worry about your children’s finances or other problems. Let them handle their own affairs, engage in their own battles. Now that you are officially ‘senior’, you are entitled to so many concessions and advantages. Bus and train fares are less, airlines and shipping lines tickets cost less, even holiday packages are reduced. Government offices have special facilities for the seniors too. There is no need to feel shy to avail yourselves of these things. After a while, you actually learn to enjoy being called uncle, or auntie by young people as they usher you in a crowded hall. Now that you are free on weekdays, you can easily plan a matinee or a lunch at an otherwise busy restaurant. Perhaps the best part of the ‘Golden Years’ are your grandchildren. I was here in the U.S. in 2012 for an extended stay when I was blessed with my first grandson. I remember writing to my friends in India, “Being a mother is a unique and ecstatic experience, but --being a grandmother beats it anytime.” Why? The little tots can give you so much. Cuddle them, sing songs to them, play with them, tell stories, indulge them shamelessly, love them and feel loved in return. The more time you spend with them, you feel you are getting younger and more energetic. Look at me, every day I play soccer with my five year old grandson Sharwin and let him win. I spend precious minutes with the two year old Sharang showing him the spiders, ants and bumble bees around the house, and I have just returned from Charlotte, N.C. (USA) where I had a lovely time with four year old Kiyan telling him stories of Ramayan and Mahabharat.

Spending time with friends - getting together- something you could never do before, caught as you were in the daily humdrum of busy life. It is likely that when you retire, suddenly you are caught in a void. You do not need a whole lot of friends. But just a few, to be with you. This does not happen if you don’t reach out to make new friends or renew old friendships. Spending time in a coffee shop on a regular basis chatting, laughing over silly jokes, can help you shed your weariness and boredom, make you feel younger. Follow the passion of your life. Now is the time to follow your ‘to do’ list. Whatever you felt interested in but never had time for, you can do it NOW. When you meet people sharing same interests, you automatically form friendships. Paint, learn to sing, dance, play an instrument, learn subjects like theology, go for heritage walks. You can do anything you want within means of your fitness and budget. Visit your native place, trace your roots, organize a family get together, participate in a public event. Live purposefully. Work for a few hours every day. You may or may not make money out of it. Work for social causes, be a volunteer at a hospital or a public library. Using your expertise, experience and ability to help somebody, to make a difference to somebody, gives a purpose to your life, your very existence. There is nothing worse than feeling worthless and useless. Get connected. As you retire, your avenues of meeting people, gaining new insights and information, which actually stimulates those gray cells in your brain start diminishing. On the top of that, if your eyes, ears or memories start failing, you slowly start getting alienated from the world. Spend at least one hour in reading good books, keep abreast of current news, learn to go online to get connected with the world. Who knows, you might get in touch with long lost friends and associates that way. If you love somebody, express it. Small but thoughtful gifts, kind words and gestures go a long way towards nurturing relationships. Do not take your loved ones for granted, work at keeping the bond alive. For any reason if some dear ones have been estranged from you, now is the time to resolve the issue and find closure. What about sexuality? This aspect of life achieves new dimensions in later years. It no longer means sexual acrobatics but comfort. Being together fosters closeness, affection, intimacy, security and fulfills a need to be touched. Love yourself. Dress well. Take care of your health, skin, hair, nails. Buy good quality spectacles, hearing aids or comfort footwear. Go for beauty treatments if you have the inclination. It never hurts to have a pleasant appearance. (But use your common sense and do not try to compete with the young.) Attend public gatherings. Smile more. Be cordial. Listen more. Speak less. Give your advice only when asked.

No discussion of the Golden Years is complete without considering the four aspects necessary for the same. To live life fully, exactly as you like, doing precisely what you want , it is vital to have these four things: • Sufficient money: your savings and investments, you have toiled hard all these years to this end. It should be adequate for your daily needs as well as reasonable amount of fun and recreation. By this time, your liabilities should be over. • Sufficient time: now you have plenty. At this juncture learn to pace yourself. Do all those things you want leaving adequate gaps for power naps and relaxation. No sense in burning yourself out. • Good Attitude: highly necessary to have a positive attitude towards these golden years. Remember, ‘you are as old as you feel.’ Know the difference between chronological age and biological age. • Health and fitness: perhaps the most important determinants of your quality of life. Health is a state of well being - physical, mental, social, spiritual; while fitness has many aspects such as aerobic stamina, muscle strength, flexibility, endurance and a proper body composition. There are so many books on this subject, and you all must have been exposed to so much advice from health professionals, but I would like to give you two simple tips. Diet: At this age when appetite is small, eat whatever you like in moderation. General rule is you can easily digest foods you have been eating since childhood. If you want to be adventurous and try new things, eat one or two spoonfuls only. Be mindful and listen to your body signals. You might be having certain medical conditions requiring a particular diet. Find out ways to make it tasty within the constraints. As for alcohol, the same rule applies. Moderation! Again, if you are on medication, talk to your doctor about the feasibility. But one thing is quite certain, tobacco in any form is a BIG NO. Exercise: The bones are shrinking, muscles are wasting and body is getting rigid. Though you are eating less, you are burning fewer calories. Thus you need to do cardio, machines, stretches (yoga), abdominals and core muscles and finally cooling down by way of Shavasana (meditation).Try to spend one hour every day diligently to keep fit and fine. Remember, no matter how old you are, regular exercise makes you feel better and younger. It is very likely that many of you might have lifestyle diseases like hypertension, diabetes, high cholesterol, heart disease, hyperacidity etc. It is the price one pays for increased longevity. Learn to accept this reality, find out from your doctor how to keep your ailment under control and never ask the question ‘why me?’ Take your medication regularly and go for periodic

check ups even if you have no complaints. I shall end my advice with a small but significant suggestion. Do a ‘random act of kindness’ every so often. This means helping those whom you don’t even know and who cannot repay your kindness ever. Why? Your kindness doesn’t burn a hole in your pocket but makes a huge difference to someone. So are you selfless? This selflessness is actually selfish. It actively secretes the pheromones or ‘feel good’ hormones in the brain which make you feel great and improve your self esteem. Let me tell you a famous story named ‘coffee on the wall.’ This story comes from Venice, Italy. A tourist sipping coffee observed other customers paying more than they were expected to, telling the waiter that the extra coffee was to be put on the wall. The waiter would write something on a chit of paper and put it up on the wall. The man was perplexed and kept an eye on the happenings. After a while, an obviously impoverished person entered the shop and sat down without saying anything. The waiter approached him graciously, served coffee politely and removed the chit from the wall. Suddenly the author understood what was happening. A human being was being helped without making him lose his dignity. Going back to the title, ‘Drinking from the Saucer’, if one gets a feeling of contentment, gratitude and acceptance at the end of the day, well then, indeed the cup overflows with joy.

आजी माया मर्डीकर

इं ग्लंड,

आठ दशकं अशीच सरली, अजून शिकायचं य बाकी ||धृ|| हसत-खेळत, नाचत-बागडत, बाल्यावस्था सरली, नवे जग, नव्या गोष्टी, नकळत आत्मसात होती. आठ दशक मागे सरली, खूप शिकायचं बाकी ||धृ|| प्राथमिक, माध्यमिक शाळा, महाविद्यायात, डिग्री, डिप्लोमे, कष्टपूर्वक प्राप्त के ले. आठ दशक मागे सरली, खूप शिकायचं य बाकी ||धृ|| अनेक नोकऱ्या, व्यवसाय करत, ऐन तारुण्य आले, कटू -चांगले अनुभव, धक्के -बुक्के खाल्ले. आठ दशक मागे सरली, खूप शिकायचं बाकी ||धृ|| व्यवहार नि पैसा नाते, नकळत आकलन झाले, आता खरे ज्ञान, हळूहळू ऊमजू लागले. आठ दशक मागे सरली, खूप शिकायचं बाकी ||धृ|| यथा शक्ती यथा मति, मांडला सं सार, पूर्णही के ला, आगळा, अलौकिक, अनुभव, बुद्धीने जमा के ला. आठ दशकं मागे सरली, खूप शिकायचं बाकी ||धृ|| कर्तृत्ववान, बुद्धिमान मुलं, एेन तारुण्यात आली, आकलन, ज्ञान, क्षेत्र, वर्तुळं , त्यांची विस्तृत झाली. आठ दशक मागे सरली, खूप शिकायचं बाकी ||धृ|| वर्तुळ, समज, आकलन माझं , आकसलं गेलं, जिद्द, विश्वास मोठा, याला सामोरी जाईन. आठ दशक मागे सरली, अजुन शिकायचं बाकी ||धृ|| मुलांच्या व्यवहारांत, ‘लक्ष’ नाही घालायचं , विचारल्याशिवाय आपलं मत, कधी नाही द्यायचं . आठ दशक मागे सरली, अजून शिकायचं तुला ||धृ|| अधुनिक जगांत, तुझा अनुभव नाही कामाचा, अलिप्ततेनं, प्रेमानं रहाणं , अवघड नाही तुला. आठ दशक मागे सरली, अजून शिकायचं तुला ||धृ|| नातवं डांच्यात रमायचं , मौज-मस्ती करायची, कु कगाडी, झक ु झक ु गाडी, पाठीचा घोडा करायचा. आठ दशक मागे सरली, अजून शिकायचं तुला ||धृ|| तू हसायचं , खूप हसवायचं , आनं दात रमायचं , प्रत्येक क्षण ‘बोनस’ तुझा, स्वागत करायचं . आठ दशक अशीच सरली, अजून शिकायच खूप तुला, अजून शिकायचं खूप!!!!!

सं स्कृ त भाषेत बडबडगाणी

प्रज्ञा जेरे - अंजळ बं गलोर

भारतामध्ये बोलल्या जाणाऱ्या बावीस अधिकृ त भाषा आणि त्यांच्या शेकडो उपभाषा

यांच्या मुळाशी असणारी; भारतीय सं स्कृ तीची ओळख (identity) म्हणून सांगता येईल अशी कु ठली एक भाषा आहे का हो? असा प्रश्न जर कोणी आपल्याला विचारला तर आपल्याला सं स्कृ त भाषा नक्कीच आठवेल. पूर्वीच्या काळी रोजच्या व्यवहारात वापरल्या जाणाऱ्या भाषांना सुसंस्कृ त (refine) करून सं स्कृ त भाषा बनवली गेली की रोजच्या व्यवहारात वापरल्या जाणाऱ्या सं स्कृ त भाषेतच बदल होत होत हल्लीच्या भाषा बनल्या? हा वादाचा मुद्दा आपण बाजूला ठे व.ू पण एक ज्ञानभाषा आणि व्यवहारभाषा म्हणून इं ग्रजीचं आजच्या काळात जितकं महत्त्व आहे तितकं च महत्त्व जिला होतं ती सुं दर, समृद्ध सं स्कृ त भाषा आज शाळांमध्ये फक्त scoring आहे म्हणून शिकली जाते आणि घरांमध्ये फक्त धार्मिक कार्यक्रमांपुरती शिल्लक राहिली आहे. असं का बरं झालं असावं ? खरं म्हणजे सं स्कृ त भाषेत कथा, काव्यं , नाटकं आणि तत्त्वज्ञानपर ग्रंथांचा मोठा खजिना आहे. शिवाय सं गीत, नृत्य, चित्रकला, शिल्पशास्त्र यासारख्या कलांचा विचार करणारे; गणित, औषधविज्ञान, रसायनशास्त्र, धातुशास्त्र, खगोलशास्त्र अशा विज्ञानाच्या अनेक शाखांमधील सं कल्पनांचा विचार करणारे हजारो ग्रंथ या भाषेत आहेत. सं स्कृ तमध्ये असणारी स्वर, व्यंजनं यांची शिस्तबद्ध मांडणी, वाक्यरचनेचे व्यवस्थित (wellstructured) स्वरूप याचा सं गणकशास्त्राला कसा उपयोग आहे हा एका स्वतं त्र लेखाचाच विषय होईल.

अशी स्वर, व्यंजनं , अंक, तसेच प्राण्यांची, पक्ष्यांची, रंगांची, वाहनांची, भाज्यांची, फळांची नावं शिकवण्यासाठी म्हणून १५ गाणी लिहून झाली. ही नावं मुलांना पाठ करावी न लागता सहजपणे गुणगुणत लक्षात राहावीत, या निमित्ताने सं स्कृ त भाषा त्यांच्या कानांवर पडावी, ओठांवर खेळावी आणि व्याकरण शिकण्याआगोदर त्यांची भाषेशी मैत्री व्हावी हा उद्देशाने ही गाणी लिहिली आहेत. या गाण्यांचं सर्व काम सांगलीसारख्या छोट्या गावात झालं आहे हे विशेष. सांगलीचे युवा सं गीतकार आणि पं . जयतीर्थ मेवं डु ी यांचे शिष्य श्री. अभिषेक काळे यांनी या गाण्यांना चाली दिल्या आहेत. श्री. अविनाश इनामदार यांनी सं गीतरचना के ली आहे. आस्था, आदित्य, अवं ती, लब्धि, विरति, सोहा या छोटया गायकांनी ही गाणी गायली आहेत. आणि animation सुद्धा सांगलीच्याच Animagic Studio मध्ये झाले आहे. भारताच्या सर्व प्रांतांमध्ये आणि भारताबाहेरही superhit झालेली ही गाणी www. youtube.com/c/vedika या ठिकाणी आपल्याला बघता येतील. www. milaap.org/vedika या link वर प्रकल्पाची अधिक माहिती मिळू शके ल आणि त्यासाठी अर्थसाहाय्य्य देखील करता येईल. लोकांचा उदंड प्रतिसाद बघता या १५ गाण्यांवर न थांबता आणखी गाणी, गोष्टी, विनोद, चित्रकथा, खेळ, कोडी, e-learning modules अशा विविध अंगांनी हे काम पुढे न्यावं असा विचार आहे. सं स्कृ तप्रमाणे अन्य सर्व भारतीय भाषा, कला आणि सं स्कृ तीसाठी उत्तम काम करता यावं अशी इच्छा आहे. या कामासाठी सर्वांच्या शुभेच्छा आणि सहकार्य हवे आहे.

पण सं स्कृ त भाषा व्यवहारातून कमी कमी होत नाहीशीच झाली तर आपला हा मोठा वैचारिक, वैज्ञानिक आणि सांस्कृतिक ठे वा पुढच्या पिढ्यांना कसा मिळणार? पालक मुलांसाठी वेगवेगळ्या आर्थिक गुंतवणूका (investments) करतात, घरं बांधतात, जमिनी घेऊन ठे वतात, त्यांचं पुढचं आयुष्य अधिकाधिक सुखकर कसं होईल याची काळजी घेतात. पण आपल्या वाडवडिलांकडू न वारसाहक्काने आपल्यापर्यंत आलेलं हे जे ज्ञानधन आहे ते आपल्या मुलांपर्यंत पोचावं असं त्यांना आवर्जून वाटतं का? एक आई म्हणून, शिक्षिका म्हणून मी या गोष्टीचा बरेच दिवस विचार करत होते. माझी मुलगी पहिलीत असताना तिने शाळे त कन्नड भाषा शिकायला सुरू के ली. एके दिवशी शाळे तनू आल्यानंतर ती सहजपणे मुळाक्षरांचं गाणं गुणगुणत होती. आणि माझ्या मनात आलं की भाषा शिक्षणाचा हा किती सोपा, छान मार्ग आहे! मग मी त्याच चालीवर सं स्कृ तमध्ये एक गाणं बनवलं . माझी मैत्रीण अदिती गं धे हिने ते सं गीतात बसवलं आणि मुलांच्या साथीनं ते गाऊन record के लं . “हे गाणं जर आपण animated video च्या रूपात लोकांसमोर आणलं तर? करून बघूया!” असा विचार करून एक video बनवला. के वळ हौसेखातर स्वतःचे पैसे घालून बनवलेल्या या video चे आज दोन लाख, पं धरा हजार, सातशे views आहेत!

Painting by Mangala Tata

अशा प्रकारचं काम के लं तर लोकांना आवडेल अशी मग खात्रीच झाली आणि “वेदिका: सं स्कृ त गाणी” या YouTube channel ची कल्पना पुढे आली. एकामागोमाग एक

सं स्कृ ती,परंपरा आणि आपण

प्रतिमा खरे (चिपळूणकर) पुणे

सं स्कृ ती या विषयाची व्याप्ती मोठी आहे. मर्यादित शब्दात हा विषय विशद होण्यासारखा नाही.परंतु विषय सर्वांशी घनिष्ठ सं बं धित असल्याने तो मांडण्याचा हा माझा प्रयत्न आहे. त्याचबरोबर आपल्या प्रथा परंपरा पाळताना के वळ पूर्वापार चालत आल्यात म्हणून हट्टाने त्या तशाच चालू ठे वण्याची आपली मानसिकता याविषयी विचार मांडण्याचा हेतू आहे. परंपरा मग त्या सामाजिक,सांस्कृतिक,राजकीय असोत किंवा धार्मिक असोत,परंपरा पाळताना शुद्ध विचार,हेतू ,इच्छा,भावना,निष्ठा,समता,मांगल्य,पावित्र्य आणि सरतेशेवटी या सर्वातून येणारी आनं दाची प्रचिती या गोष्टी अत्यन्त महत्वाच्या आहेत.परंपरांचे हे मूल्य ओळखून आधुनिक जीवनशैलीत सुद्धा आपली ही ५००० हजार वर्षांपासून उज्ज्वल परंपरा टिकू न असलेली आपली सं स्कृ ती पुढे सं क्रमित करणे आपल्याच हाती आहे.. यासाठी शुद्ध आचरण- कर्मातून काही विशिष्ठ नियमांचे आपल्याला पालन करावे लागते. आपल्या या भारतीय सं स्कृ तीत अनेक जाती,धर्म,पं थ आणि तितक्याच त्यांच्या विद्या,कला,साहित्य ,सण,उत्सव,खाद्यपद्धती आहेत. यांच्यातील देवाणघेवाणीतून आपल्या जीवन पद्धतीत नवनवीन बदल होत असतात .काळानुसार घटना,परिस्थितीचे परिणाम म्हणून काही नव्या परंपरा आपण आत्मसात करत असतो. तर कधी पूर्वीच्या अनिष्ट असलेल्या प्रथा परंपरा जाणीवपूर्वक बं द करणेही गरजेचे असते. समाजहितासाठी असे बदल आवश्यकच असतात.प्रथा परंपरां जपण्यातनू समाज सुसंस्कृ त, सुदृढ आणि प्रगत व्हावा यासाठी सर्वाना सामान अधिकार असणे गरजेचे असते,ते नसतील तर समाजात असं तोष निर्माण होतो. आज समान अधिकाराचे महत्व लोकांना हळूहळू पटू लागले असले तरी हे बदल पचनी पडायला अनेक वर्ष जावी लागली.त्याचे कारणही तसेच होते. पिढ्यानपिढ्या आजवर ज्यांनी अन्याय,अत्याचार सहन करत नरकयातना भोगल्या त्यांचा जर आपण सं वेदनशील मानाने विचार के ला तर त्या विषमतेतनू त्यांच्या मनात आजही धुमसणारा असं तोष किती स्वाभाविक आहे हे समजून येईल.अस्पृश्यता,बालविवाह,सती जाण्याची प्रथा किंवा बालवयात वैधव्य आल्यानंतर विद्परु ीकरण करून लाल अलवणात सं पूर्ण आयुष्य त्या स्त्रीने एकाकीपणात घालवणे म्हणजे किती निर्दयीपणाचे होते?का आणि कसे सहन के ले असेल तिने? तशीच त्यावेळची आणखी एक घृणास्पद पद्धत म्हणजे डोक्यावरून मैला वाहून नेण्याची पद्धत. कीव,किळस,घृणा आणि चीड आणणारे हे जीणे म्हणजे जिवं तपणी मरणच की !! याच पार्शवभूमीवर योग्य ते बदल घडवून आणण्याचे आश्वासन देत २६ जानेवारी १९५० रोजी उदयाला आलेली आपली राज्य घटना ही नव्या युगाची प्रवर्तक ठरली.डॉ. बाबासाहेब आंबडे करांनी सक्षम भारतीय सं विधानाद्वारे स्वातं त्र्य,समता,बं धुता,न्याय व धर्मनिरपेक्षता या तत्वांवर देशाची एकता,अखं डता आणि राष्ट्रीय एकात्मता जोपासण्याचे महान कार्य के ले. जात,धर्म,वं श,लिगं , प्रांत या मुद्यावरून के ला जाणारा भेदभाव त्यामुळे नष्ट होऊन लोकशाहीत एका नव्या पर्वाची सुरवात झाली.अशा अमानवीय घटनांचा निशेध म्हणून अन्याया विरोधात त्यावेळी सगळीकडेच होणाऱ्या छोट्या मोठ्या चळवळी,क्रांती, आंदोलने,दसु ऱ्या महायुद्धातीळ अमानुष नरसं हार,त्यानं तरचे पॅ रिस समधील ते ‘मानवी अधिकाराचे वैश्विक घोषणा पत्र ‘(१९४९) या सगळ्या घटना प्रत्यक्ष अप्रत्यक्षपणे कारणीभूत होत्याच. १९४९ सालच्या त्या मानवी अधिकाराच्या वैश्विक घोषणा पत्राला१९६६ साली राष्ट्र सं घातून पाठिंबा मिळून १९७६ साली त्याला अंतरराष्ट्रीय कायद्याचे स्वरूप प्राप्त झाले,ही एका नव्या युगाची ही नांदी ठरली. त्यापाठोपाठ राजकीय,सामाजिक,शैक्षणिक,सांस्कृतिक.. अशा सर्वच क्षेत्रात सकारात्मक

बदलाव येऊन अपेक्षित सुधारणा दृष्टीपथात येऊ लागल्या.साहित्यातही त्याचे पडसाद उमटले,नवसाहित्यातून दलित साहित्य,स्त्रीवादी साहित्य उदयाला आले. महादेव शास्त्री जोशी यांनी भारतीय सं स्कृ ती बाबतची सर्व माहिती सं कलित करून ‘भारतीय सं स्कृ ती कोष’ निर्माण के ला.त्याकोषात आपल्याकडच्या सर्व जाती,धर्म,पं थ,प्रतिकं ,४वर्ण,४आश्र म४पुरुषार्थ,धर्मकार्य, कर्तव्य,अधिकार,तसेच ग्रह,नक्षत्र,तिथी,सण,वार उत्सव,निसर्ग,रा ष्ट्रीयसण,तत्वज्ञानीव्यक्ती ,चारित्र्यसं पन्न व्यक्ती,योगज्ञान,वेद,रामायण महाभारत ....असे सं स्कृ ती सं बं धित सर्व विषय समाविष्ट के ल्याने हा कोष अभ्यासकांना मार्गदर्शक झाला आहे.अशी ग्रंथसं पदा हे सं स्कृ तीचे वैभव असते. भारतभूमी ही प्रामुख्याने हिदं ू ,बौद्ध,जैन आणि शीख या ४ धर्मांचे उगमस्थान(जन्मस्थान)असले तरी भारतात प्रवास,पर्यटन,आक्रमणं ,सत्ता... या निमित्तानी भारतात आलेल्या सर्व धर्मियांना भारताने आपल्यात सामावून घेल्याने इस्लाम, ख्रिश्चन, पारशी, ज्यू आणि बहाई हेही धर्म भारतीय सं स्कृ तीत समाविष्ट आहेत.इथली ही विविधता,विविधतेतील एकता, भौगोलिक रचना, जुन्यानव्याचा सांस्कृतिक सं गम जगभरातल्या पर्यटकांना नेहमीच आकर्षित करत आला आहे.आता भारत महासत्ता होण्यासाठी या सं स्कृ तीचे महत्व ओळखून तिचे जतन, सं वर्धन करणे आपल्याच हाती आहे . विद्यारन्ज व अर्थार्जनामुळे जागृक आणि प्रगत झालेला समाज शहरीकरण व जागतिकीकरणातून अमुलाग्र बदलतो आहे. देश आज समृद्ध होतो आहे. विज्ञान तं त्रज्ञानात प्रगती होऊन नवनवीन शोध लागून भौतिक सुविधा वाढत आहेत. असे जरी असले तरीही बदलत्या काळात शैक्षणिक व आर्थिक महत्व वाढल्यामुळे शिक्षण वा नोकरीनिमित्त व्यक्तीला कु टुंबापासून दू र,बाहेर गावी किंवा काही वेळा देशाबाहेरही जावे लागते, विविध लोकांमध्ये त्याचा वावर होतो तेव्हा माणसाच्या आवडी,निवडी,आहारविहार वृत्ती,भाषा यावर त्याचा थोडाबहुत परिणाम होतो,ज्ञानात भर पडण्या बरोबरच आचारविचार व राहणीमानात बदल होत असताना सं गत, शेजार व सहवास बदलामुळे दोन भिन्न जीवन शैली एकत्र आल्यावर मात्र काहीवेळा परिस्थितीशी जुळवून घेताना माणसाचे एकटेपणा,सामाजिक सं के त,सामाजिक प्रथा यामुळे त्याच्या मनात द्वं द्वव सुरु होऊन काहीवेळा नवीन गुंता निर्माण होतो.भौतिक सुख असूनही कधीकधी ह्या काळात त्याच्या मनात चाललेल्या द्वं द्वामुळे त्याची सं स्कृ तीशी असलेली नाळ तुटण्याचा सं भव असतो. आपण म्हणतो जग जवळ येते आहे, खरं तर माणूस माणसापासून दू र होतो आहे. पण नवीन जीवनशैली आत्मसात करताना आपल्या सं स्कृ तीच्या आदर्श मूल्यांची पायमल्ली होणार नाही याची दक्षता घेऊन उत्तमोत्तम असेल त्याची सांगड घालत दोन जीवनशैलीत देवाणघेवाण के ल्यास आपल्याला आपल्या सं स्कृ तीचेही स्वत्व राखता येईल. आजची परिस्थिती पाहता आपल्या देशातून शिक्षण नोकरी निमित्ताने मुली एके कट्या देशाटन करताना दिसतात पण त्याच वेळी दसु रीकडे ‘निर्भया’आणि‘कोपर्डी’ सारख्या घटनांतनू मुलीचे जीवन आपल्या देशात असुरक्षित असल्याचे दृश्य दिसते आहे.’सबका विकास’ हे ध्येय ठे वायचे तर एकीकडे ऐश्वर्य, सुबत्ता आणि दसु रीकडे दाळीद्रय,कु पोषण,असुरक्षितता असे दृश्य असायला नको. हि दारी मिटवली पाहिजे. .

आपल्याकडची कौटुंबिक परिस्थिती पाहता घर,नोकरी अशी दहु रे ी कसरत स्त्रियांना करावी लागत असल्यामुळें नव्या पिढीचे जीवन खूप धावपळीचे झालेले दिसते. पतिपत्नी नोकरीनिमित्त घराबाहेर ,त्यांचं एकु लतं एक अपत्य डे के अरमध्ये तर म्हातारे आई वडील वृद्धाश्रमामध्ये. परिणामी ‘डे के अर’आणि ‘वृद्धाश्रम’यांचे सगळीकडे पेव फु टलेले दिसते. सगळे च असे एकाकी होणार असतील, आजीआजोबा आणि नातवं ड यांच्या गोड नात्यातही दरु ावा येत असेल तर कु टुंबात कसे व्हावे सं स्कार? आणि कसा व्हावा सं वाद?आपल्या कौटुंबिक नात्यात दरु ावा आणणाऱ्या या वृद्धाश्रमयांची सं ख्या दिवसेंदिवस फोफावत असताना का आळा घालू नये या वृद्धाश्रमांवर? भारतीय सं स्कृ ती ही तोडणारी नाही,माणसं जोडणारी सं स्कृ ती आहे.वसुधवै कु टुंबकं हा आपल्या सं स्कृ तीचा पाया आहे.कु टुंबात एके काळी आपल्याकडे प्रसं गी चुलत,जाते,मामे भावं डेही गुण्यागोवींदाने एकत्र राहत होती.कु ठे गेले एकोप्याने राहण्याचे ते सं स्कार? आजच्या आधुनिक जीवनशैलीत स्वातं त्र्याच्या नावाखाली अलिप्त राहणे गोड वाटू लागले आहे. कु णालाही दसु ऱ्याचे वर्चस्व नको आहे.तशातच आर्थिक सुबत्तेमुळे कधी पैशाची आलेली गुर्मी,शिक्षणाने आलेला अहंभाव यामुळे काहीवेळा सं स्कारांचीच खिल्ली उडवली जाते तेव्हा प्रश्न पडतो की सुबत्ता आणि विद्वत्तेचा सं स्कारांशी काही सं बं ध आहे की नाही? ‘सं स्कार’या शब्दातनू ‘सं स्कृ ती’ची उत्पत्ती झाली असल्याने सं स्कारांना आपल्या सं स्कृ तीत अनन्यसाधारण महत्व आहे.सं स्कार आणि सं स्कृ ती म्हणजे काय हे थोडक्यात जाणून घेण्यासाठी कै . स्मिता तळवलकर यांच्या ‘सात च्या आत घरात ‘या मराठी सिनेमातील तरुण मित्र मैत्रिणींच्या पार्टीतील दृश्य आठवून पाहावे.देवघरातल्या मं द तेवणाऱ्या समईवर पार्टीतील एक तरुण आपली सिगारेट शिलगावतो.त्यामुळे त्या सं स्कारी घरात हलकल्लोळ होतो, घरातील आजीचा तो त्रागा आणि त्या उलट त्या तरुणाचे सं स्कारशून्य,बेछूट,बिनधास्त वागणे यातून उठलेला कल्लोळ क्षणार्धात सं स्कार आणि सं स्कृ ती मूल्यांवर प्रकाश टाकतो.कु टुंबात आपल्यावर लहानपणापासून के ल्या जाणाऱ्या सुसंस्कारांमुळे शुभाशुभ घटना,सं के त,रितीरिवाज यांची आपल्याला जाण येत असते. त्या जाणीवा प्रगल्भ होतात.त्यातील वर्तनमुल्य जाणून त्या परंपरा जपण्यातून सं स्कृ ती सं वर्धन होत असते. धार्मिक बाबतीत बोलायचे तर कु ठलीही परंपरा जतन करताना धार्मिक विधीच्या ज्या काही सर्वमान्य पद्धती आहेत, श्रद्धेने त्या पार पाडताना कु टुंबासमवेत मं गलमय वातावरणात त्यांचे पावित्र्य राखले जाते तेव्हा आनं दाची अनुभूति येते. अशा परंपरातून सुसंस्कृ तता येण्याने सं स्कृ तीचा विकास होतो. पण परंपरा या के वळ पूर्वापार चालत आल्या म्हणून अंधश्रद्धेने त्या जपणे योग्य होणार नाही.त्याचप्रमाणे वेळेअभावी त्या परंपरांचे ओझे वाटू न त्या जपणेही योग्य होणार नाही. आंधळ्या परंपरांचे पाईक होणे नको. परंपरा जपताना इच्छा,भावना, मांगल्य,श्रद्धा,पावित्र्य यांचे महत्त्व आहे.तेव्हाच त्यातून सुखसमाधानाची अनुभूती येत.े त्यासाठी अज्ञान, अंधश्रद्धा व पूर्वग्रहांचे निर्मूलन व्हायला हवे.परंपरा किंवा रितीरिवाज जपताना नैतिकतेचे भान ठे ऊन दसु ऱ्यावर अन्याय होणार नाही ह्याची दक्षता घ्यायला हवी. इतिहासात पूर्वी जेव्हा जेव्हा लिगं ,वर्ण,जाती धर्म यातील भेदातून अन्याय अत्याचार घडले तेव्हा असं तोषाने समाज ढवळून निघाल्याने समाजस्वास्थ्य बिघडू न असं तोष माजलेला आपण पहिला आहे.

नसावे?खरं तर पती निधनाने दख् ु खी झालेल्या स्त्रीला कु टुंबात मुलांना घडवताना अनेक सं कटाना तोंड देत आई व वडील अशा दोन्ही भूमिका पेलून घरसं साराच्या जबाबदाऱ्याही ती खं बीरपणे पार पाडत असते. मग तिच्यात देवत्व का दिसू नये?पती निधन हा काही तिचा दोष नाही.तसेच सौभाग्यवती असणे हे स्त्रीचे कर्तृत्व नाही.कळते पण वळत नाही पण परंपरा मात्र पुढे चालू अशी आपली स्थिती झाली आहे का?.योग्यायोग्य काय याचा नैतिकतेणे आपण विचार करणारच नाही का?.समस्या मनाला भेडसावल्या तर परिवर्तनाची गरज ओळखून आपण त्यात बदल घडू न आणू.पण त्यासाठी समस्या मनाला भेडसावल्या पाहिजेत,मनाला प्रश्न पडले पाहिजेत तर उत्तराच्या दिशेने आपल्या प्रगतीच्या वाटा आपल्याला मोकळ्या होणार आहेत..सुदैवाने कायद्याने आज सर्व अनिष्ट प्रथा परंपरांना आळा बसल्याने समाजात सुसंस्कृ तता नांदते आहे. कॉम्पुटरच्या जमान्यात आज अगदी लहान लहान मुलंसुद्धा जेव्हा इलेकट्रोनिक्सची उपकरणं हाताळतात तेव्हा बटण दाबताच त्यांना उपलब्ध होणाऱ्या ज्ञानापुढे काहीवेळा घरातील वडीलधाऱ्या माणसाचे अनुभवसिद्ध ,पारंपरिक ज्ञान सुद्धा फिके पडते ते पाहून मुलांच्या प्रगतीचे कौतुक वाटते.मात्र अजूनही काही ठिकाणी या आधुनिक उपकरणांविरोधात उगाचच ओरड होताना दिसते किंवा आधुनिक तं त्रज्ञाना विषयीच्या अज्ञानामुले नाराजीचा सूर लावला जातो तेव्हा थोडं वाईट वाटतं .पण त्या उपकरणांचा वापर कु ठे , किती आणि कसा करायचा याचे तारतम्य बाळगता आले तर प्रगतीच्या सर्व वाटा नक्की मोकळ्या होतील.. विज्ञान तं त्रज्ञानातली आजच्या नव्या पिढीची प्रगती पाहता जागतिक स्पर्धेत उतरण्या योग्य त्यांची वाटचाल सुरु झालेली दिसते. सं स्कृ तीने घालून दिलेल्या सं स्कार परंपरांशी सांगड घालून ही वाटचाल अशीच चालू ठे वली तर प्रगत आणि सुसंस्कृ त समाजामुळे आपली सं स्कृ ती जगासमोर आदर्श असेल. आज आपल्याकडे शैक्षणिक,वैज्ञानिक, आर्थिक,सामाजिक ....अशा सर्वांगीण प्रगतीच्या वाटा सर्वांसाठी खुल्या झाल्या आहेत त्यांचा फायदा करून घेऊन मिळालेल्या सं धीचं सोनं करायला हवं .सर्व जाती धर्म पं थांना सामावून घेऊन एकता जपण्याची क्षमता आपल्या सं स्कृ तीत आहेच. आता महासत्ता होऊ पाहणारा सुसंस्कृ त आणि प्रगत भारत देश वैश्विक समस्या उभ्या ठाकल्या तरी त्या सोडवण्यास अग्रस्थानी असेल असा विश्वास वाटतो.

आत्ताही सध्या मराठा आरक्षणावरून मोर्चे,आंदोलने सुरु आहेत पण यावर तज्ञांच्या चर्चा घडवून आणून तो प्रश्न सोडवता येण्या सारखा आहे. आंदोलने शांतपणे होण्यालाही हरकत नाही पण जमावाने कायदा हातात घेऊन जाळपोळ,हत्या करणे हा सं स्कृ तीला कलं क नाही का? कायदा काय ते करेलच. पण प्रत्येकाला हक्काबरोबर नैतिक जबाबदाऱ्या आणि कर्तव्य समजली पाहिजेत. कु ठलाही एक धर्म,जात,पं थ उच्च किंवा नीच असे काही नसते,धर्म मानायचच तर तो‘मानवता धर्म’मानावा ही सं स्कृ तीची शिकवण आहे. म्हणूनच मी,माझी जात,माझा धर्म श्रेष्ठ, पूज्य असे समजून एकमेकांवर कु रघोडी करण्यापेक्षा आपण आपल्याच प्रथा परंपरांमध्ये त्रुटी असतील त्या आधी शोधून योग्य ते बदल करणे गरजेचे आहे.बदल आहेत तर सुधारणा आहेत. छोट्या छोट्या वाटणाऱ्या पण मनाला नेहमीच खटकणाऱ्या अशा कितीतरी गोष्टी के वळ पूर्वापार चालत आल्यात म्हणून तशाच चालू ठे वल्या पाहिजेत असे नाही.आपल्याकडे प्रत्येक धार्मिक विधीत,सणसमारंभात देवी म्हणून सौभाग्यवती स्त्रीला बोलावून तिचा मानसन्मान करण्याची पद्धतआहे.आक्षेप घेण्यासारखे यात काही नाही पण मग विधवा स्त्रीची कु लक्षणी म्हणून अवहेलना का व्हावी?धार्मिक विधीत तिला काहीच का स्थान

Painting by Meenakshi Ingle

गिरणीवाले माया मर्डीकर इं ग्लंड

‘जोशीवाडा’ हा या परिसराचे आकर्षण-शान-वैशिष्ठय किंवा केंद्रबिदं ू च म्हणा! मोठ्या

शहरात नसतील एवढ्या विविध गोष्टींची लयलूट या छोटेखानी शहरात आहे. सर्वात महत्वाची गोष्ट येथील वस्ती जोशी यांच्याशी काही ना काही नाते असणाऱ्यांची आहे. रक्ताचं नातं , विवाहांनी जोडलेली नाती अथवा व्यवसायानं झालेली नाती. थोडक्यात सर्व सर्वांना ओळखतात. भली मोठी इस्टेट ह्या जोश्यांची आहे! निगर्वीपणा, साधेपणा आणि कायम पृथ्वीवर पाय असण्याचे बाळकडू या कु टुंबाकडे आहे. सं पूर्ण परिसरात ‘गिरणीवाले जोशी’ हीच त्यांची ओळख. गिरणी कसली? कापडाची गिरणी, सुताची गिरणी, की कागदाची गिरणी? यातली कसलीच गिरणी नाही. जोश्यांची गिरणी म्हणजे अस्सल धान्याची पीठे दळणारी गिरणी आहे! समाजात पिठाची गिरणी चालविणे हे श्रीमं तांचे प्रतिष्टीत काम मानले जात नाही, पण हा मामला काही वेगळाच आहे. आज दिवाळीतला पाडवा. नवीन गिरणीचे उदघाटन जोशी आजोबांनी नुकतेच पार पाडले होते. टाळ्यांचा कडकडाट आजोबांच्या कानांत अजून गुंजत होता... आजचे आजोबा, पुरुषोत्तम जोशी पुण्याजवळील मुळशीत जन्मले, वाढले, शिकले इं जिनियर झाले! कु ठे तरी नोकरी करण्यापेक्षा घेतलेल्या शिक्षणाचा उपयोग, काहीतरी वेगळ्या पध्द्तीने ‘लोकोपयोगी’ करायचा हा चं ग त्यांनी फारच पूर्वी बांधला होता. आजोबा त्यांच्या तरुणपणापासूनच एक कल्पक, व्यवस्थापक आणि उत्तम कामगार होते. तरुण वय, उत्साह खूप. काहीतरी वेगळं करायची हौस, एक सूप्त महत्वाकांक्षा आणि कष्टांची तयारी! कशालाच कमी नाही. स्त्रियांनी, जात्यावर धान्यांची पीठे दळायचे ते दिवस होते. आपल्या आईचे जात्यावर तासं तास फिरणारे हात, त्यांना गप्प बसू देत नव्हते. धामाघूम झालेला तिचा चेहरा त्यांच्या डोळ्यापुढून हालत नव्हता. देशांत औद्योगिक क्रान्तीचे वारे जोरांत वहात होते. तेलावर चालणाऱ्या पिठाच्या गिरण्या येत होत्या पण त्या फक्त मोठया शहरांत! कारण त्या चालवायला दरमहिन्याला लागणारे तेल के वळ शहरांतच उपलब्ध होते. ती व्यवस्था करणे जरा मुष्कील, पण अगदी अशक्य नव्हते. सखोल, चौकस अभ्यास करून, तेलाची ही समस्या दू र करता येईल हे या तरुणाने हेरले. गिरणी कशी चालवायची, तिचा मेन्टेनन्स, तेल कु ठे मिळते, किती दिवस पुरते ही सर्व माहिती घेऊन पहिली पिठाची गिरणी त्यांनी आपल्याच घराच्या पडवीत १९३४ साली सुरु के ली. ते स्वतः ती चालवत. एक इं जिनियर आपल्या डिग्रीचा एव्हढा उत्तम उपयोग करताना क्वचित दिसतो. गोरगरीबाना गिरणीत दळणे परवडेल असेच दळणाचे दर होते. पैशांपेक्षा सामान्यांची सोय, स्वस्त, स्वच्छ पीठ उपलब्ध करायचे हेच ध्येय! पुढेपुढे पैसे नसतील तर गव्हाच्या रूपात दळणाचा दर ते घेत. त्याही पुढे जाऊन ते पीठच गव्हाच्या किंमतीत विकू लागले. यात नफ्यापेक्षा तोटा होत नाही ना एव्हढेच ते पहात. त्या छोटेखानी उपशहरांतील गिरण्यांची कीर्ती परिसरांत पसरली. आणि पुरुषोत्तम रावांचा स्वभाव परोपकारी, विश्वासू माणसं जोडण्याची कला, घरची-दारची जबाबदारी घेणारा माणूस, अवघ्या दहा वर्षांत ४/५ गिरण्या, जोशी कु टुंबातील एक एक जण चालवू लागला. जोशींच्या गिरण्या या परिसरांतच नाही तर जवळपासच्या खेड्यांतही उपयुक्त ठरल्या. दिवसेन दिवस पिठाची मागणी वाढत गेली आणि जोश्यांचा कारभार वाढला. जोशींच्या गिरण्या नवीन रोजगार पुरवण्यात व त्या त्या परिसराच्या उन्नतीत हातभार लावून गेल्या. प्रत्येक नवी गिरणी कु टुंमबातील एके काच्या स्वाधीन करून मूळ गिरीणिशी जोडली गेली.

नवीन गिरणी झाली म्हणजे त्या गिरणीचे तं त्रज्ञान आले, अनुभवी कामगारांतर्फे नवीन कामगारांचे तांत्रिक शिक्षण आलं , गिरणीचे व्यवस्थापन आलं - सर्व बाबींचा आधार मूळ गिरणीतूनच व्हायचा. जोश्यांचे गिरणी साम्राज्य एक एक करत वाढतच होते पण त्यातील सामाजिक धागा मूळचाच राहिला. लवकरच गिरण्या विजेवर चालायला लागल्या. आता आजोबांची मुले या उद्योगांत उतरली, सुना-जावई मदतीस आले. नव्याचे स्वागत झाले, सर्व पुरुषोत्तम रावांच्या नेतत् ृ वाखालीच चालायचं . जोशी गिरण्यांचे जोशी मिल्स मध्ये कसे परिवर्तन होत गेले कु णालाच कळले नाही. पिठाच्या मिलच्या अनुसंगाने पार्ट सर्विसिन्ग, स्टोरेज, पॅ किंग एक एक धं दे अवतीभवती उभे झाले. काही घरचीच मं डळी, काही घरच्या-सारखी मं डळी. काहीं दिवसांतच विजेचे खांब गावांत वाढले, विजेची टंचाई कमी होत गेली, विजीचे दरही कमी झाले, जोशी मिल्सचा पसारा वाढतच गेला. एव्हढ्या पिठासाठी गिऱ्हाईकही वेगळ्या पद्धतीचे आले! मोठी मोठी हॉटेल्स, त्यांची ‘कॉन्ट्रॅक्ट्स’ जोशींनी मिळवली. सरकारच्या प्राथमिक शाळांतनू मोफत जेवण देण्याचा कायदा झाल्याने त्या शाळा, धर्मादायी सं स्था इत्यादींना या गिरण्या आता औद्योगिक प्रमाणात पीठ पुरवू लागल्या. पुढील वीस वर्षांत ‘पिठाची गिरणी’ म्हटलं म्हणजे सर्वांच्या तोंडी ‘जोशी मिल्स’ आल्याच - फ्रॅं चाईस असो किंवा सर्विसिन्ग असो, एक अलिखित नियमच झाला होता! गिरणींत काळानुसार सुधारणा होत गेल्या, ऑटोमेशन आलं , कार्यक्षमता वाढली. आता जोशींची तिसरी पिढी म्हणजेच आजोबांचे नातू या उद्योगांत उतरले. सौर्यउर्जा हे नवे आव्हान! या अधुनिक मुलानी स्वतः शिकू न ही उर्ज्या एकत्रित करण्याच्या इक्यूपमेंटचा अभ्यास के ला - जागतिक मार्के ट मध्ये कोणती यं त्रणा मिळू शकते, त्यात आपल्याला काय बदल करावे लागतील, खर्च-फायद्याची गणिते सोडवून झाली आणि आपणही हे युनिट बसवायचे हे पक्के ठरवलं . अवघ्या आठ महिन्यांत स्वदेशी इं जिनियरांच्या मदतीने आपल्याच इस्टेटीत ही आधुनिक सौर्यमशिनरी बसवली - पुरुषोत्तम रावांचाच नातू तो! आजचे गिरणीचे ७०वे युनिट - ५०% सौर्य उर्जेवर चालणारी भारतातील पहिली गिरणी होती. आजच्या जगात पर्यावरण हा एक महत्त्वाचा सामाजिक मुद्दा असून ‘जोशी मिल्स’ या बाबतीतही सर्वांना बरोबर घेऊन अग्रेसर! सौरऊर्जेच्या गिरणीत पोतीच्या पोती धान्य दळायचे आणि योग्य ठिकाणी पोचवायचे हे मोठे जिकिरीचे काम होते. म्हणजे फू ड सायं स आले, logistics (पुरवठा शास्त्र) आले, त्याची आखणी आणि व्यवस्था आली, मशिनरीचा मेन्टेनन्स, कामगार कल्याण, पगार व कायदेशीरबाबी आणि अश्याच अनेक गुंतागुंतीच्या भानगडी आल्या. सं भाजी रावांची अत्याधुनिक, जागतिक पातळीवर कोशिष जरी आहे - history repeats itself - जोशी आजोबांचे स्वप्न आज खूपच पुढे गेलं होतं ! एरवी काटकसरीने अस्थानी उधळ-माधळ टाळण्याऱ्या जोशींच्या वाड्यात, आज खऱ्या अर्थाने दिवाळीच्या दिव्यांचा लखलखाट होता. कु ठे ही अंधार नव्हता! हॉल, देवघर, मागच्या-पुढच्या खोल्या, पॅ सेजसे एव्हडेच नाही तर गाईचा गोठा, घराभोवतालची तीन फु टी बागसुद्धा लखलखत होती! भितं ीवरची दिव्यांची रोषणाई शोभिवं त दिसत होती. आज या व्यवसायात जोश्यांची तिसरी पिढी म्हणजे नवयुवक, सौर्य तं त्रज्ञ श्री सं भाजी जोशी, CEO जोशी मिल्स लिमिटेड - म्हणजेच जोशींच्या नातवांनी मोठी बाजी मारली होती. या उर्जेवर नुसती गिरणीच नव्हे तर सं पूर्ण जोशी इस्टेटीतील सर्व कामांसाठी सौरऊर्जाच वापरायची आहे अशी घोषणा आज झाली होती. आणि अर्थात

प्रचं ड प्रमाणावर पीठं दळून बाजारात विक्री करता उपलब्ध होणार होतं . हा पसारा फक्त कौटुंबिक न राहता ‘सामाजिक’ झाला होता. सं भाजी जोश्यांना पैश्यापेक्षा लोकोपयोगी काम करण्याचा ‘वारसा’ पूर्ण करायचा होता. तीन पिढ्यांच्या नावलौकिकावर मुकुट चढवायचा होता. भरपूर पैसा असूनही सामान्यांसाठी काहीतरी चांगलं करणारा, ध्येयवादी, कठोर कष्ट करणारा, तरुण कु ठू न-कु ठे जातो याचे हे जिवं त उदाहरण! अशी माणसं आजही या दनि ु येत आहेत, म्हणूनच न्यूक्लियर बॉम्बचं सावट असूनही जग व्यवस्थित चालू आहे. आज दिवाळीचा सण, नव्या गिरणीचे उदघाटन नुकतेच पार पडत होते - भाषणं झाली, आभार व्यक्त झाले, मिठाईचे वाटप झाले, सगळे च आनं दी आणि सं तुष्ट होते. अवती भोवती दिवाळीच्या पणत्या तेवत होत्या. मधून मधून फटाके , फु लबाज्या, भुईचकऱ्या, माठ फु टत होते. मागून एक मोठ्ठ दिवाळीचं रॉके ट सूSSई करून आजोबांच्या खुर्चीवरून दू र आकाशाकडे झेप घेत, वेगाने उडाले!

सायकल समिक्षा थिटे

मुं बई

जुनं अंगण, जुनी सायकल.. अजूनही घुमतोय कानात तो घं टीचा आवाज.. धोतर आवरत..सायकलवर स्वार होऊन जायचे अप्पा...गवताच्या पेंढ्या आणायला.. स्वतःची स्वप्नं-आकांक्षा दिसेनाशी व्हायला पुरेसा असलेल्या चुलीच्या धुरासमोर, अंधाऱ्या खोलीत बसलेली आई... आईच्या कानापाशी माझं कु जबुजणं.. मलाही चालवायची सायकल...जायचं य खूप दू र... फिरणाऱ्या चाकांचे ऐकावेसे वाटतात सूर.. तू पडशील, तुला झेपणार नाही अशी आईने लावलेली शं कांची रांग.... अगं ,पडण्यासाठी आधी वर चढायला हवं की नको, तूच मला सांग... उं च,जड,धिप्पाड सायकल मला हिणवायची दू र उभी राहून.. खिजवायची माझ्या हातातल्या चुलीच्या फुं कणीकडे पाहून... अजूनही ती उभी आमच्या अंगणात जणू माझ्या अपूर्ण इच्छांचा बांधलेला पुतळा, मी मात्र झेपावले माझे पं ख पसरून सोडू न मागे गुंता सगळा...

Scientific explanation of Dnyaneshwari Dr. Ravin Thatte Mumbai

Ravin Thatte MS, FRCS (Edin) is a very prominent and

successful Plastic & Reconstructive Surgeon based in Mumbai. He has written many books on various subjects ranging from medicine to philosophy. Dr. Thatte was awarded the prestigious Hari Om Prerit S. Rangachari award of the Association of Surgeons of India (ASI). Since his school days, Dr. Thatte has continued to study Dnyaneshwari in depth and has shared with us his article on the scientific basis of the Maharashtra’s patron saint - Sant Dnyaneshwar’s renowned commentary on the Bhagvad Geeta. This article is written to highlight the scientific and rational content in the Dnyaneshwari which is a commentary on the Bhagavad Geeta and this commentary was narrated over 700 years ago in the Prakrut (प्राकृत) which later evolved in Marathi - a language spoken by more than eleven crore (११० दशलक्ष) (110 million) people in western India. The Dnyaneshwari (ज्ञानेश्वरी) contains more than 9000 verses as compared to the Geeta which has seven hundred of them. Only some verses from the Dnyaneshwari which are quite distinct from the Geeta or expand on the Geeta’s rather abbreviated and therefore hidden scientific content are touched upon in this article. In the event her (गीता) reference to a personal God or her theistic (ईश्वरनिष्ठा) content which is crucial to the Geeta’s narration is not touched upon in this article. In a manner of speaking therefore this article is incomplete and perhaps heretical (नास्तिक). However, the aim of the article is to reveal to the world at large the attitude of philosophers in ancient India to matters outside of conventional religion. Dnyaneshwar, in addition to the Geeta, drew on material which predated the Geeta but was not expressly included in her (गीता) content.

Dnyaneshwar in his very first verse calls the source of the universe by the name AADDYA (आद्या) This word

means ‘the first’ or primal and does not designate it as a creator underlining a very important principle of the Vedic Indian philosophy which states that the world was a spontaneous creation or rather did not arise by any design. The reasons for the creation can only be speculated something which has been done from times immemorial. The speculation is hinted at in the second word of the first verse of the Dnyaneshwari namely VED PRATIPADDYA (वेद प्रतिपाद्या).The word implies that this is the subject of speculation on the AADDYA (आद्या) by the VED (वेद) a philosophical text in the Indian tradition. This runs contrary to all religious dogmas which ascribes the creation to a creating God. The next word in the first verse SWA-SAMVEDYA ( स्व-सं वेद्या) is even more interesting. The word SWA (स्व) means self and the SAMVEDYA (सं वेद्या) means aware or cognizant. The whole word therefore means that this entity is aware of itself or is conscious. This is a very important feature of Indian philosophy and by a rider implies that the consciousness that is harboured by the living creatures in this universe must have been derived from this primal source. The universe therefore is assumed to be secondary. The last word in the first verse is ATMA ROOPA (आत्मरुपा). The word ATMA (आत्मा) traditionally means the soul but amongst it’s other meanings are ‘force’ and ‘energy’. The word Roopa (रुपा) means form or appearance. The word collectively means ENERGY/FORCE/FORM/APPEARANCE. This is as clear a hint as any one can get about the author’s conclusions about the way this universe is or has come about. This is no different from what the astrophysicists are saying today about the universe and its beginning. Modern science at present is not speculating on the nature of singularity but is only exploring what happened after the singularity spread for unknown reasons. The word used in the Indian philosophical tradition for the singularity is (ब्रह्म) from the root BRUH (बृह) to mean to spread and is used as AADDYA (आद्या) in the first verse.

It is assumed in the Indian tradition that the singularity or (ब्रह्म) was not accompanied by anything else and that the sky had not formed during its pristine existence. This implies lack of space or movement and therefore a verb cannot be applied to it. Because it was single, comparisons were not possible and so an adjective is not usable and because it was single a noun is superfluous. We name it only for our convenience and this is referred to in the seventeenth chapter of the DNYANESHWARI (ज्ञानेश्वरी) where Dnyaneshwar (ज्ञानेश्वरी) implies that it is because of man’s inability to deal with abstract ideas that he chooses to name things and then proceeds forward. Generally speaking, therefore language fails to describe the singularity, a conclusion arrived by the Indian philosophers by a route different from the astrophysicists. The first verse is preceded by the word Aum (ॐ) which in the Indian tradition is considered to be the reverberatory character of the AADYA (आद्या) or the (ब्रह्म) because everything in this universe or prior to it has a certain potential reverberatory presence. The letter Aum (ॐ) also represents zero but has enormous potential (or presence). The arrangement that is envisaged is that of a bicameral system of numbers where the zero that is the AUM (ॐ) and the number one that is the (ब्रह्म) together create infinite numbers which then constitutes the universe which comes to develop from the singularity or (ब्रह्म). This then is inflection point where KARM (कर्म) begins and events occur and because time or KAL (काळ) is the measure of events time or KAL (काळ) begins. It is interesting to note here that the Sanskrit word AVAKASH (अवकाश) is used both for space and time alternatively hinting that the thinkers in ancient India had noted the connection between space and time like has been elucidated by Albert Einstein. (ब्रह्म) is bereft of KARM (कर्म). There is a RUCHA (रुचा) in the MUNDAK UPNISHAD (मुं डक उपनिषद) which speculates that “with heat it expands and what follows is matter, life, mind and man, and activity or KARM (कर्म) nestles throughout this sequence. The evolutionary nature of events narrated here are remarkably similar to what modern science is saying today. Modern cosmological science narrates a sequence of the creation of a basic particle from the enormous outpouring of energy when the (ब्रह्म) expands or the singularity explodes in the “big bang” theory. This is followed by huge numbers of atoms collected in clouds in the space created by the expansion of the singularity which we call the sky (आकाश). At one place in the (ज्ञानेश्वरी) in her eighth chapter a verse appears where Dnyaneshwar wonders\ how and why\ a bank of clouds \of many a hue\ appeared in the sky\will remain a mystery\to both me and you. Mind you this verse belongs to the thirteenth century. The mention of hues or colours is probably a poetic prophecy but is startling nevertheless in view of the spectroscopic analysis of

different elements in the atomic table. As modern astrophysics tells us it is these clouds that form stars and planets and harbour different elements. Dnyaneshwari (ज्ञानेश्वर) like the Geeta (गीता) emphasizes that all constituents of the universe are products of KARM (कर्म) and that the animate objects JEEV (जीव) are special and are no different from (निराळा/ वेगळा) is one of the most well-known aphorism or SOOTRA (सूत्र) by the foremost commentators on Indian philosophy Shankaracharya (शं कराचार्य). The progress of KARM (कर्म) in the living, particularly in the human race, is classified into three parts. The first of these is the accumulated component also called SANCHIT (सं चित) with threads going back for generations and clearly hints at the genetic component. The second type of KARM (कर्म) is the one that begins at birth which is called PRARABDHA (प्रारब्ध) and is the end product of the accumulated KARM (कर्म). The predisposition to certain diseases or the personality of the individual that modern science is now speculating on belongs to the idea of PRARABDHA (प्रारब्ध). This biological product’s life is now influenced by his circumstances and his own actions and that process is called KRIYAMAN KARM (क्रीयामन कर्म) or one which follows the life of the living creature. Living beings therefore are not only products of KARM (कर्म) and therefore must also perform KARM (कर्म) either voluntarily or involuntarily such as breathing or circulation of blood. The KARMIK events are influenced by millions or billions of variables and therefore though some rough conclusions or outcomes in a single human life or about society in general can be projected the project is too complicated to divine accurate outcomes. Indian philosophy therefore calls Karma as a mysterious process not out of a fatalistic outlook but as a realistic assessment. Therefore the debate as to if the human race should follow renunciation or giving up of KARMA (कर्म) or actively engage the world is decided in the latter’s favour. The rider applied to that conclusion is that a person should go into an involuntary mode while doing voluntary actions by paying little attention to the consequences of his actions and thereby work with peace in mind because KARMA (कर्म) is a mysterious process beyond one’s reach DNYANESHWAR (ज्ञानेश्वरी) at one place in the DNYANESHWARI (ज्ञानेश्वरी) says that the idea that there is a “creating caring and killing activist God” is sheer ignorance. Both the GEETA (गीता) and the DNYANESHWARI (ज्ञानेश्वरी) mainly fashion their arguments to advise that people must strike a balance between emotions and intellectual rigor and should arrive at decisions on their own.

अग्निदेवता

तुषार दामगुडे पुणे

कडाडऽऽऽऽऽऽऽऽ आकाशात अजून एकदा प्रकाशाचा कल्लोळ झाला. माझे अंग भितीने शहारून गेले , पाय थरथर कापू लागले. त्या प्रकाशाच्या कल्लोळा पाठोपाठ वारा जोरदार वाहू लागला. सर्व प्राणी जीवाच्या आकांताने आडोशाला धावू लागले. पण मी कु ठे जाणार होतो. मला सामावून घेणारे एवढे मोठे बिळ होते कु ठे ? हा आवाज झाला आणि वारा वाहू लागला कि आकाशातून पाण्याचे टपोरे थेंब जमिनीवर पडायला सुरुवात होते हे आता सरावाने मला माहिती झाले होते. कधीकधी ते थेंब सलगपणे कोसळत रहात. अगदी तीन चार वेळा जमिनीवर प्रकाश आणि अंधार झाला तरी कोसळत रहात. शरीरावर कसलेही के स अथवा जाडजूड कातडी नसताना त्या जलप्रपाताच्या माऱ्याखाली अंग अगदी गारेगार पडत असे. माझी हाडं देखिल गारठू न जात. सुदैवाने एखादी गुहा मोकळी मिळाली तर आकाशातून कोसळणाऱ्या त्या पाण्यापासुन सं रक्षण मिळे . पण............ पण तो अत्यंत जोखमीचा खेळ होता. त्या अंधाऱ्या गुहांमधे आधीच एखादा ं पशु असेल तर .....! त्या अंधाराला दरु हिस्त्र सारणारा, उब देणारा , कधीकधी नशीब जोरावर असेल तर भाजलेलं मांस देणारा एक चमत्कार मी पाहिला होता. पण मला त्याची देखिल फार भिती वाटत असे. त्या पिवळ्या लाल रंगाच्या झपाट्यात जो जो प्राणी आला तो मृत्युमुखी पडत होता. मी कित्येकदा हे दृष्य उं च कड्यांच्या आडोशाला लपून पाहिले होते. एकदा तर असं च खाद्यपदार्थ शोधत असताना माझा पाय चुकून त्या लाल पिवळ्या चमत्काराच्या झपाट्यात आलेल्या गवतावर पडला होता. त्यावेळी पायाच्या तळव्यातनू जी असह्य वेदना उसळली होती त्या आठवणीने माझे अंग अजुनही भितीने कापत असे. आणि तो पिवळ्या लाल रंगाचा चमत्कार अशी जोरदार हवा सुटली कि आम्हाला कधीकधी पहायला मिळत असे. आजही तशीच हवा सुटली होती , आकाशातून पाण्याची सं ततधार सुरू होण्याची तयारी झाली होती..... आता तो उब , मांस आणि प्रकाश देणारा चमत्कार व्हावा...... आज मी थोडं धाडस करून त्याच्या झपाट्यात आलेल्या झाडाच्या फांदीला हातात उचलून घेणार होतो......... मी आज हे धाडस के लं तरच कधीतरी भविष्यातील कु ठल्या काळी माझे वं शज या लाल पिवळ्या चटके देणाऱ्या चमत्काराचा उगम आणि रहस्य शोधतील , मला खात्री आहे ! ____________ आम्ही इथे एका नदीकाठी हे शहर वसवलं होतं . छोटी छोटी कु डाची घरं, त्यापुढे अंगण, मग जं गली प्राण्यांपासुन सं रक्षणार्थ असलेली काट्याकुट्यांनी उभी के लेली भितं आणि

अशीच गोल रिंगणाकारात उभ्या के लेल्या सगळ्या घरांची रचना. नदी मुळे आमच्या सर्वात मोठ्या प्रश्नाचे निराकारण झाले होते. तो प्रश्न म्हणजे " अन्न " त्या अन्नाच्या उत्पादनात महत्त्वाचा भाग असणारी ती नदी आमच्यासाठी " दैवत " होती. आम्ही तीचे पुजन देखिल करत होतो. आता आम्हाला आमच्या पुर्वजांप्रमाणे अन्नाच्या शोधार्थ भटकावे लागत नव्हते. नदीच्या पाण्याचा वापर करुन आम्ही मुबलक अन्न मिळवत होतो. काही वेळा जं गली प्राण्यांची शिकार करुन देखिल आम्ही अन्न मिळवत होतो. त्याचा साठा करुन ठे वत होतो. त्या अन्नाला शिजवून खात होतो. पण........ पण ते सर्व प्रकारचे अन्न शिजवण्यासाठी आम्हाला अग्नीची आवश्यकता भासत असे. फार पुर्वी आमचे पुर्वज जं गलात वणवा पेटल्यावर त्या वणव्यात पेटलेल्या झाडांच्या फांद्या आणुन अग्नीचा प्रश्न मिटवत असत पण पाऊस कोसळायला लागल्यावर तो अग्नी विझनु जात असे. मग कधीतरी कु णीतरी तो अग्नी एका घरात आणुन ठे वला. सध्या तो अग्नी आमचे धार्मिक कृत्यं करणाऱ्या पुजारी बाबांच्या पावसाच्या पाण्याला देखिल दाद न देणाऱ्या सुरक्षित घरात आहे. त्याला अखं ड पेटता ठे वण्यासाठी आम्ही सुक्या लाकडांनी भरलेले एक स्वतं त्र घरंच ठे वलेले आहे. त्या दाहक अग्नीला काबूत ठे वण्यासाठी त्या अग्नी भोवती चौकोनी आकाराचे कुं ड बनवलेले आहे. आता कु णाच्या घरातील अग्नी विझला तरी आम्हाला चितं ा नाही. कारण धडधडत्या अग्नीने पेटणारे ते कुं ड आम्हाला सदैव उपलब्ध आहे. आमचे अन्नपदार्थ शिजवणारा, आम्हाला उब देणारा , जं गली श्वापदां पासुन सं रक्षण करणारा आणि आमची अंधारी रात्र उजळणारा तो अग्नी आमच्यासाठी एखाद्या दैवताप्रमाणे वं दनीय , पुजनीय आणि जीवनदायी होता. कधीतरी कु ठल्या काळात आमचे वं शज त्या अग्नी देवतेचे रहस्य उलगडू न, हवे तेव्हा आणि हवे तिथे त्याला उत्पन्न करू शकतील का ? नक्कीच करू शकतील. मला खात्री आहे ! ____________ ते हरीण शेवटी एकदाचे माझ्या टप्प्यात आले. गेले कित्येक तास आम्ही अगदी श्वास रोखून बसलो होतो. मी पापण्यांची हालचाल थांबवली. लक्ष्यावर नजर कें द्रीत के ली. बाण लावलेली प्रत्यंचा जोर लावून कानापर्यंत खेचली. छातीत हळूवारपणे श्वास भरून घेतला आणि लक्ष्याच्या दिशेने बाण सोडला. बाणाने लक्ष्यवेध घेतल्यावर त्या हरणाने एक जोरदार आरोळी मारली. अंग झटकू न पळण्याचा के वीलवाणा प्रयत्न त्याने के ला पण तो पुरेसा नव्हता. थोडे अंतर गेल्यावर त्या हरणाने धाडदीशी जमिनीवर अंग टाकले. मी मोठ्या खुशीने शिळ ठोकली. एवढा वेळ झडु पात लपून बसलेला माझा साथीदार हसतच बाहेर आला. आम्ही पळत जाऊन शिकार आमच्या ताब्यात घेतली. आमचा

जेवणाचा प्रश्न मिटला होता. माझ्या साथीदाराने कं बरेला लावलेला धारदार सुरा काढू न मांस सोलण्याच्या व त्याचे तुकडे करण्याच्या कामाला सुरुवात के ली. कितीतरी वेळ झटापट के ल्यावर ते काम पुर्ण झाले. ते तुकडे घेऊन आम्ही पाण्याच्या साठ्याच्या शोधार्थ निघालो. काही अंतर चालल्यावर एक ओढा आम्हाला लागला. ते तुकडे आम्ही स्वच्छ धुवनू घेतले. आता ते मांस भाजण्याच्या प्रक्रियेला सुरुवात करायला हवी. जवळच असलेल्या झडु पांचे सुके गवत, कोरड्या लाकडांचे ढलपे आणि फांद्या आम्ही गोळा करुन सरण रचले. तोपर्यंत कपाळावर आणि पाठिवर घामाचे थारोळे जमले होते. अखेरीस मी माझ्या कं बरेला असलेल्या पिशवीतून ते दोन विशिष्ट दगड बाहेर काढले. व ते एकमेकांवर घासून चकमक पाडायला सुरुवात के ली. एकमेकांवर ते दगड घासता घासता कितीतरी वेळ निघून गेला असावा पण ती लाकडं काही पेट घेत नव्हती. शेवटी माझ्या जोडीदाराने ते दगड माझ्या हातातून घेऊन प्रयत्न करायला सुरुवात के ली. मी थकवा आल्यामुळे एका झाडाला पाठ टेकून ते दृष्य पाहू लागलो. माझा साथीदार एकीकडे ते दगड एकमेकांवर घासत होता आणि त्यातून ठिणगी उडाली कि खाली वाकु न त्या सरणाने पेट घेण्यासाठी वारा देखिल घालत होता............ मला थकव्याने हलकीशी डुलकी लागली असावी पण डोळे उघडू न पाहिले तेव्हा अखेरीस त्या लाकडांनी मनाजोगता पेट घेतला होता. माझा साथीदार त्या अग्नीवर ते कोवळे मांस भाजत होता. मागच्या तीन दिवसांच्या प्रतिक्षेनंतर आज आम्हाला पोटभर अन्न मिळणार होते.

कित्येक तासांच्या मेहनती नं तर मिळालेल्या माहितीचे सार म्हणजे "वेगवेगळ्या धातुं पासुन सोने बनवण्याच्या किंवा अमरत्व प्राप्त करण्याच्या आकर्षणाने जगभरातील अनेक मोठमोठ्या म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या व्यक्तींना मध्ययुगात झपाटलेले होते. यामध्ये आधुनिक रसायनशास्त्राचा आद्य सं स्थापक म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या रॉबर्ट बॉयल , सुप्रसिद्ध सर आयझॅ क न्युटन वगैरे अनेक मं डळींचा समावेश होता. या सर्वांना "किमयागार/ alchemist" म्हणत. सोने बनवण्यासाठी या मं डळींनी अनेक धातु आणि पदार्थांवर अगणित प्रयोग के ले. त्याच्या नोंदी ठे वल्या. या मं डळींपैकी एकालाहि अमरत्व प्रदान करणारा काढा किंवा सोन्याची निर्मिती करणारा परीस शोधता आला नाही परंतु आधुनिक काळातील रसायन शास्त्राचा पाया मात्र नकळतपणे याच मं डळींनी घातला. कारण यातूनच अनेक रसायनं , द्रव्य पदार्थ , शास्त्रीय प्रमेयं यांचा शोध लागला. व सोने बनवण्यासाठीचा प्रयोग करतानाच पांढऱ्या फॉस्फॉरसचा शोध लागला. पुढे त्यात आणखी भर घालत तांबडा फॉस्फॉरस शोधला गेला. १८२३ मध्ये जर्मन के मीस्ट " Johann Wolfgang Döbereiner " याने पहिल्यांदा लायटरचा शोध लावला तर १८२६ मध्ये इं ग्लिश के मीस्ट जॉन वॉकर याने पहिल्यांदा सुरक्षित, स्वस्त व सुलभ अशा matchstick चा शोध लावला. अखेरीस रहस्य उलगडले होते. यातायात थांबली होती. कित्येक लाख वर्षे माणसांची अक्षरशः अग्नीपरीक्षा पाहणारा अग्नी माणसाला हवं तेव्हा हवं तिथे उत्पन्न करता येऊ लागला होता."

आता आम्ही अग्नी निर्माण करणारी हि किंवा अशाच प्रकारची साधनं वापरत होतो पण ती इतकी बेभरवशाची होती कि त्या पद्धतीने अग्नी उत्पन्न होईलच याची शाश्वती नसे. कितीतरी योजनं मागे सोडुन आलेल्या माझ्या नगरात एका प्रचं ड मोठ्या मं दिरात वर्तुळं आणि चौकोन यांच्या नक्षीने नटलेल्या यज्ञकुं डात सतत पेटत ठे वलेला तो अग्नी माझ्या डोळ्यासमोर नाचू लागला. त्या अग्नी देवतेला बळी देण,े त्याच्या अभिवादना प्रित्यर्थ उत्सव साजरा करणे, आमच्या धार्मिक आणि रोजच्या जीवनामध्ये त्या अग्नी देवतेच्या स्तुतीपर मं त्र म्हणणे इ. परंपरा कितीतरी पिढ्या पाळत आलो होतो. शेवटी कठिणातले कठिण धातु पाघळवून त्यापासून शस्त्र , चिलखतं निर्माण करणाऱ्या , आमच्या शेतीची अवजारे, वाहनांची लोखं डी चाकं , शत्रूपासुन आमच्या नगराचे सं रक्षण करणारे भव्य दरवाजे , आम्हाला पोषक व पचणारे अन्न पदार्थ शिजवणाऱ्या आणि अंधारात प्रकाश देणाऱ्या त्या अग्नीचे आम्ही पुजक व भक्त होतो यात आश्चर्य कसले ?

मी शांतपणे खिशातून 555 चे पाकिट काढू न एक सिगारेट तोंडात कोंबली. सिगारेट पेटवण्यासाठी दसु ऱ्या खिशात हात घालून मी लायटर बाहेर काढला. काय झाले कोण जाणे पण मी एकटकपणे त्या लायटर कडे पहात होतो. कितीतरी वेळा पाहिलेला तो लायटर आज मला वेगळाच भासत होता. मी तो लायटर आणखी जवळ घेऊन पाहू लागलो तेव्हा मला माझ्यासारखे परंतु आदिमानव किंवा आदिवासी किंवा मध्ययुगीन भासावेत अशा वेगवेगळ्या अवतारांची माणसं दिसू लागली. त्यांचे चेहरे माझ्याकडे अभिमानाने पहात होते व त्यांच्या डोळ्यांच्या कडांना पाणी देखिल आले होते कि काय असा मला भास झाला........... !

माझ्या डोळ्यात अश्रू तरळले. कारण कामा प्रित्यर्थ सतत घराबाहेर रहावे लागणाऱ्या आमच्या सारख्या अनेक भटक्यांचे जीवन मात्र असेच हालअपेष्टांनी भरलेले होते. कधी प्राण्यांची शिकार मिळतच नसे तर कधी शिकार किंवा खाण्यायोग्य वनस्पती मिळून सुद्धा फक्त अग्नी पेटवणे अशक्य झाल्यामुळे उपासमार होत असे. अत्यं त भुकेमुळे कधीकधी मांस किंवा वनस्पती कच्चीच खाण्याचा देखिल प्रयत्न आम्ही के ला होता परंतु त्यामुळे प्राणांतीक वेदना किंवा आजाराला बळी पडण्याचाच आम्हाला अनुभव होता.

" हं बोल आई " मी

......... खायला सुरुवात करण्याआधी देवतांच्या स्तुती प्रित्यर्थ म्हटले जाणारे मं त्र म्हणून त्या गरमागरम लुसलूशीत मांसाचा मोठा तुकडा आम्ही त्या पवित्र अग्नीत सवयीने अर्पण के ला. हि अग्नी देवता म्हणजे समस्त देवतांचे मुख होती. आम्ही त्यामध्ये अर्पण के लेली वस्तू , पदार्थ सर्व देवतांना पोहचते अशी आमची श्रद्धा व परंपरा होती. त्यांच्या कृ पेमुळेच तर आम्हाला अन्न खायला मिळत होते. पहिला घास पोटात गेल्यावर त्याचवेळी एक विचार अंतकरणाच्या तळातून वर आला. कधीतरी कु ठल्या काळात आमचे वं शज या अग्नी देवतेचे रहस्य उलगडू न, हवे तेव्हा आणि हवे तिथे त्याला उत्पन्न करू शकतील का ? त्यावर सर्व तर्हेचे नियं त्रण मिळवणाऱ्या अधिक सुलभ साधनांचा शोध लावू शकतील का ? ते हे नक्कीच करू शकतील. मला खात्री आहे !

मोबाईलची रिंग वाजली तेव्हा मी कु ठे भानावर आलो. फोन आईचा होता. मी फोन उचलला.

" हे बघ , आज तुझे काम सं पले कि घरी येताना मं डईत जा ..." " का ? काय विशेष ?" मी तीचे बोलणे अर्धवट तोडत बोललो " अरे का काय का ? येताना मं डईतुन होमाचा पुडा घेऊन ये. त्यामध्ये अर्पण करण्यासाठी समीधा, तीळ, तुप सर्व काही दर्जेदार आहे का ते नीट तपासून घे. उगाच दोन पैसे वाचवण्यासाठी देवांचा कोप व्हायला नको. त्यामुळे काळजीपुर्वक सगळे तपास आणि आठवणीने घेऊन ये " हे म्हणुन आईने फोन ठे वला. फोन ठे वल्यावर माझ्यापुढे चौकोन, वर्तुळात मांडलेली होमकुं डं, वेगवेगळ्या धार्मिक स्थळी असणारी अग्नीकुं डं , धुन्या, त्यामध्ये अर्पण के ले जाणारे उत्तमोत्तम पदार्थ , वस्तू फे र धरून नाचू लागल्या.......... पण आत कु ठे तरी माझ्या मनाच्या तळाशी असणारा मानवाचा अंश मात्र मानवी प्रवासाच्या सुरवातीला धाडस करुन पहिल्यांदा अग्नीशी सं पर्क साधणाऱ्या त्या आमच्या पुर्वजाला त्रिवार अभिवादन करत होता.

____________ कॉलेजच्या प्रोजेक्ट साठी गेले कित्येक तास मी इं टरनेटवर शोधाशोध करत होतो. त्या

छं दमय समिक्षा थिटे

मुं बई

दिवाळीचा पहिला दिवस ...माझ्यासाठी दिवाळी म्हणजे नवीन पुस्तकं आणायची,

दिवाळीअंक आणायचे आणि घरच्या ग्रंथसं ग्रहात भर टाकायची..दिवसभर वाचायचं आणि तोंडी लावायला फराळ घेऊन बसायचं ...मग दिवाळीच्या सुट्टीचं सार्थक होतं . पुस्तक-खरेदी आणि दिवाळीचं तसं जुनं समीकरण आहे. पण आता पुस्तकं विकत घ्यायला कोणतं ही निमित्त चालतं ...अगदी मनात आलं तेव्हा लॅ पटॉपवर दोन चार टिचक्या मारल्या की पुस्तकं घरपोच! कित्येक दिवसांनी शेवटी आज मॅ जस्े टिकला जायचा योग आलाच. पुस्तक-खरेदी इतकी दसु री कोणतीही गोष्ट मला प्रिय नाही. पण पुस्तकखरेदीसाठी माझ्या घरून हल्ली तुटपुंजे पैसे मिळतात. आणलेलं पुस्तक दोन दिवसांत वाचून सं पलं की ते इतर पुस्तकांच्या पं गतीत बसायला मोकळं होतं ! आईला नेमका यावरच आक्षेप आहे. घरात पडलेल्या पुस्तकांना पुन्हा कोणी हातही लावत नाही या कारणामुळे आई नवीन पुस्तकांना पैसे देताना काही ना काही ऐकवतेच. तिचा लायब्ररी लावण्याचा सल्ला मला पटला पण त्यासोबतच घरात हक्काची, मालकीची पुस्तकं असावीत असा माझा नेहमी हट्ट असतो. आजही मी काय घ्यायचं हे ठरवून निघाले. आईने चारशे रुपये दिले. फक्त चारशे! चारशे रुपयात येतील तेवढी पुस्तक आणायला मी आणि आजी मॅ जस्े टिकला रवाना झालो. चारशे रुपयात काय होणारे हे नाराजीच्या सूरात मी बोलणारही होते पण चारशे रुपयात चार पाच येतील असा ‘अचूक’ हिशोब करून तिने मला पिटाळलं असतं . आता चारशे रुपयात चार पाच यायला कथाकादंबऱ्या काय सटरफटर गोष्ट आहे का! चारशे रुपयात दोन तीन काव्यसं ग्रह घ्यायचे की कादंबऱ्या घ्यायच्या असं गणित मांडत मांडत मी आणि आजी रिक्षात बसलो. मी रिक्षावाल्याला कोण जाणे कसं राम मारुती रोड ऐवजी गोखले रोड सांगितलं . माझी चूक माझ्या आजीच्या लक्षात यायचं कारणच नव्हतं कारण ती आजतागायत कधीच मॅ जस्े टिकला गेली नव्हती. मी चुकीचं ठिकाण सांगितलं य हे माझ्या गावीही नव्हतं . माझ्या डोक्यात अजूनही कशी पुस्तकं घ्यायची याचा हिशोब सुरु होता. रिक्षा दसु ऱ्या दिशेला वळल्यावर आजीने इधरसे क्यू उधरसे लेना चाहिये था वगैरे विचारायला सुरवात के ली. अनेक वळसे घेत, हुज्जत घालत शेवटी रिक्षावाल्याने आम्हाला राम मारुती रोडवर आणून सोडलं .आधी रिक्षावाल्याने आम्हाला ऐकवलं मग गोखले रोड आणि राम मारुती रोड मधला फरक कसा कळला नाही म्हणून आजीने मला ऐकवलं . ( आता ठाण्यात एवढी वर्ष राहून मला हे कन्फ्युझन कसं झालं हा प्रश्न तुम्हाला पडला असेल. पण होतं असं कधी कधी. कृ पया वाचकांनी मला ‘जज’ करू नये. शेवटी मॅ जस्े टिकमध्ये पोहचलो हे महत्त्वाचं, भले अर्धा ठाणा फिरावा लागला पण पोहचलो. तोवर आजीचा ‘लवलवथी विक्राळ’ झालेला. मी काही ‘जस्टीफिके शन’ नको म्हणून गप्पच बसले. मी मुकाट्याने आत जाऊन पुस्तकं बघू लागले. आजवर जेव्हा जेव्हा मी बुक्स्टोअरमध्ये गेले आहे तेव्हा तेव्हा मला एका प्रश्नाने हमखास छळलं य. बॅ ग जमा करून आत जा असं कधीच काउं टरवर बसलेले लोक सांगत नाहीत. सिसिटीव्हीची देखरेखही नाही. तीन चार जण मस्तपैकी काउं टरवर गप्पा मारत बसतात. कोणी बॅ गेत नेलीच भरून पुस्तकं तर? मला नेहमी हा प्रश्न पडायचा. नं तर मी कु ठे तरी वाचलं . वाचणारे कधी चोरत नाहीत आणि चोरणारे कधीच वाचत नाही. हे वाक्य वाचल्यावर वाटलं की काऊंटरवरच्या माणसांचं निर्धास्त असण्यामागचं हेच गुपित असावं . (तरीही मला तो प्रश्न छळतोच) नेहमीप्रमाणे मी त्यांना वपु कु ठे ? म्हणजे वपुंची पुस्तकं कु ठे अशा अर्थाने विचारलं . त्यांनी वपुंची पुस्तकं नाहीयेत हे ऐकल्यावर माझा हिरमोड झाला. मग दोन कवितासं ग्रह आणि नेमाडेंची कादंबरी घेऊन मी काऊंटरवर आले. बिल बरोबर बनवतायेत की नाही हे मी

सहज डोकावून बघत होते. नेहमीप्रमाणे डिस्काउंट किती मिळतो याची मला उत्सुकता. एकू ण 450 झाले आणि सूट म्हणून त्यांनी 50 वजा करून 400 लिहिले तेव्हा माझा आनं द गगनात मावेनासा झाला. बरोबर चारशे रुपयात हवी ती पुस्तकं आली याचं समाधान वाटलं . मी खुश होऊन बाहेर पडले. बाहेर पडल्यावर आजीची रिक्षात बसायची चिन्ह दिसेना. आजी सरळ चालू लागली. साड्यांच्या दक ु ानाबाहेर ती थांबली. कधीपासून मला पांढरी साडी घ्यायची आहे, आलोय तर आता बघू जरा हे ऐकल्यावर माझा चेहरा बघण्यासारखा झाला. बरोबर आलेल्या माणसासाठी साडी विकत घेणं म्हणजे अग्निदिव्यच असतं हे कोणालाही वेगळं सांगायची गरज नाही. आत्ता मला तिचा माझ्यासोबत येण्यामागचं कारण उमगलं . येताना मी गोखले आणि राम मारुती मध्ये गफलत के ली त्यामुळे आता या अग्निदिव्याला सामोरं जाण्याशिवाय काही पर्याय नव्हता. मी गुपचूप तिच्या साडी घेण्याच्या सोहळ्यात सामील झाले. शेवटी हवी तशी पांढरीसाडी मिळाली तेव्हा तिचा आणि साडी दाखवणाऱ्या सेल्समनचा जीव भांड्यात पडला. आठशे रुपयाची साडी घेऊन आजी खुश होऊन बाहेर पडली. साड्या विकत घेणं ही आजीची जुनी हौस, नेसल्यावर होणारा आनं द अवर्णनीय असतो पण त्यापेक्षा ती चार दक ु ानं फिरून, तासभर सेल्समनला वेठीस धरून हवी तशी साडी घेण्यात तिला जास्त समाधान वाटत असावं . वर्षानुवर्षं तिचं साड्यांचे ढीग लावणं आणि माझं पुस्तकांचे ढीग लावणं चालू आहे. पण या ढिगाऱ्यातच आमचं सुख दडलेलं आहे. आजही तिने 800 रुपयाची साडी नाही तर समाधानच विकत घेतलं . सुख विकत घेता येतं की नाही माहित नाही, पण क्षणिक समाधान तरी नक्कीच विकत घेता येतं असं मला वाटतं . हेच समाधान तिचं टॉनिक आहे! या वयात कशाला हव्यात एवढ्या साड्या, ते पैसे खाण्यापिण्यावर घालवावेत असं बोलणं निव्वळ फोल ठरेल. हवं ते करण्याचं स्वातं त्र्य आणि अधिकार वयाच्या या टप्प्यावरही मिळतो या भावनेनेच प्रत्येक साडीनिशी तिच्या अंगावर मूठभर मांस वाढत असेल. शेवटी छं द तो छं दच! मग तो पुस्तकं वाचण्याचा असो वा साडीखरेदीचा, जगणं सुखकर आणि समृद्ध होणं सगळ्यात महत्वाचं!

दिवाळी, फराळ आणि ती हर्षदा परब

मुं बईi

पं ढरपुरच्या एका अनाथ आश्रमात तिची माझी भेट झाली. मी कामानिमित्त गेले होते. ती

फराळ वाटायला आली होती. तिला आश्रमाचा कोपरा न कोपरा माहित होता. मला आश्चर्य वाटलं . असं च एका ठिकाणी ती आठवणीत हरवली होती आणि मी तिला चोरुन बघत होते. मग मी विचारात हरवले ‘तुम्ही मला मगासपासून बघताय’ ‘हो ना?’ मी मानेनेच हो म्हटलं . मग हसून म्हटली मी इथेच लहानाची मोठी झाले. मला आश्चर्य वाटलं नाही. इथल्या अशा अनेक मुली मी पाहिल्या होत्या. ज्यांनी आश्रम सोडल्यानंतर आठवण ठे वनू एक दोन फे ऱ्या इथे घातल्या होत्या. आपला मोठे पणा दाखवायला, कधी काळी त्यांच्यासमोर मिरवलेल्या व्यक्तींसारखं या चिमुरड्यांसमोर मिरवण्याची हौस भागवायला, काही जणी तळमळीनेही आल्या होत्या. त्यातल्या काहींना ओल्या डोळ्यांनी परत जाताना मी पाहिल्या होत्या. असो. ही मात्र निराळी वाटली. ती मिस करत होती काहीतरी. दिसत होतं तिच्या डोळ्यात. सं स्थेतल्या प्रमुख बाईंनी तिला हाक मारली. तशी ती थोडी बावचळली. बिथरली. घाबरली. अहो, इथे या. एक मिनिट. एक काळा माणूस तिच्या दिशेने चालत जाताना पाहिला. ‘म्हणजे हा नवरा तर’ मी तिच्या अहो या हाके तून हा अर्थ लावला होता. तिने आणलेला फराळ ती मनापासून वाटत होती. एक -दोन मुलांना अगदी मांडीवर घेऊन हाताने फराळ भरवला तिने. ती याच आश्रमात होती. माझ्या शोधणाऱ्या नजरेला संं स्थाचालक बाईंनी उत्तर दिलं . मी – अच्छा सं स्थाचालक बाई - याच वर्षी मेमध्ये लग्न झालं य तिचं . मी - ओके सं स्थाचालक बाई - वडीलांनी लग्न ठरवून कन्यादान के लं . मी - फक्त आश्चर्याने त्यांच्याकडे पाहिलं आणि माझा प्रश्न बाईपं र्यंत पोहोचला होता. सं स्थाचालक बाई - अशीच तिचा बाप जिवं त आहे. अशाच एका दिवाळीला आणून सोडलं होतं त्याने हिला. आली तेव्हा काखेतल्या पिशवीत थोडे कपडे होते. दोन हाताता फराळ होता. आई वारली. तेव्हा हिच्या बापाने सुदामने काही महिन्यांनं तर दसु रं लग्न के लं . करतात अनेकजण असं लग्न मुलांसाठी वगैरे. मग काही महिन्यातच हिला इथे ठे वनू गेला. रडू नये म्हणून तिच्या हातात फराळ दिला होता. काहीच कळत नव्हतं तिला. तिच्या मनातला गोंधळ डोळ्यात दिसत होता. पण शब्दात तो मांडेल एवढी मोठी नव्हती. 5- 6 वर्षाचीच असेल. बापाने इथे पं गतीत बसलेल्या पोरात सोडली तिला. तशीच हातात फराळ आणि काखेला पिशवी लावून बसली. पुढ्यात वाढलेलं खात बसली. बापाला आपण नकोय हे त्या छोट्या जीवाला कळून चुकलं होतं बहुतेक. ती त्या दिवशी रडली नव्हती. जणू सावत्र आईच्या जाचातून काढू न तिला आईच्या कु शीत आणून ठे वलं होतं . आमच्या आश्रमातली सर्वात समजूतदार मुलगी म्हणून प्रत्येक पाहुण्यांना तिची ओळख करुन देत आलो आम्ही. शिकली पण व्यवस्थित. बी.ए. के लं . फर्स्ट क्लासने. सं स्थेत आलेलं प्रत्येक लहान मुल मग ते काही महिन्यांचं असो की काही दिवसांचं हिचा हात लागला की सं स्थेत रमून जातं असा इथल्या कर्मचाऱ्यांचा समज आहे. तो आजही कायम आहे. बाप असल्यामुळे हिला दत्तक देता आलं नाही. मी एकवार शोधून तिला पाहिलं पाळण्यातल्या एका लहानगीला उचलून तिच्याशी तिचं काहीतरी बोलणं सुरू होतं . मी - पण इतकं मोठं होईपर्यंत ठे वता ? सं स्थाप्रमुख बाई - हिला आम्ही कर्मचारी म्हणून नोंद करुन ठे वनू घेतलं . कॉलेजात जायची, अभ्यास करायची, इथली पडेल ती सर्व काम करायची, मुलांची आजारपण आणि अभ्यास या दोन्हीसाठी तिन्ही जागलेल्या रात्रींचा हिशोब पण नाही ठे वता येणार.

मी - पण मग हे लग्नाचं खुळ? सं स्थाचालक बाई- लग्न (नाही,गाळणे) बापाची जबाबदारी म्हणूयात. मुलगी मोठी झावी तेव्हा बाप भेटून गेला एकदा मला. ‘नातेवाईक म्हणतात आता मोकळा हो’ मी समजायचं ते समजून गेले होते. लोकांनी लग्नासाठी हट्ट धरला होता असं त्याचं म्हणणं . मी तेव्हा त्यांना सांगून पाहिलं . शेवटी मुलीची तयारी असेल तर निर्णय घेऊ असं म्हणून बोळवण के ली त्यांची. (मी सुमा.गाळणे)... सुमती हिचं नाव सुमती आईने ठे वलेलं. आम्ही सर्वांची नावं बदलतो पण हिचं नाही बदललं . मी सुमाशी बोलले. तिने लग्नाला होकार दिला. मी - का? सं स्थाचालक बाई - तिचं म्हणणं होतं मुलगी म्हणून बापाला जे करता येईल ते तो करतोय. करू देत.े त्याच्या बाप पणाच्या कर्जातनू मुक्त होते..दान करुन घेते स्वत:च. पण मुलगा मी पसं ती देईन तो असेल. तिचं उत्तर आणि मुलाबाबतची अट ऐकू न मी निर्धास्त झाले. ती भावूक होऊन निर्णय घेत नाहीए हे कळलं मग मीही फार चर्चा नाही के ली या विषयावर. इथल्या मुली शिकत नाहीत. हा सं तोष तिच्या तुलनेत तसं वाईटचं दिसतो. आत्ता मी त्याला आणि तिला निरखून पाहिलं . हो की. तो काळ बसक्या नाकाचा निस्तेज डोळे . ती तरतरी बांध्याची सावळी पण देखणी. नेसलेल्या साडीत आणखीच उटावदार दिसत होतं . चेहरा गावातल्या मुलींसारखाच अगदी डोक्यावर गोंदलेलं आणि त्याखाली लावलेली टिकलीही तशीच पण काळे भोर पाणीदिर डोळे मोहवून टाकणारे. मी आक्षेप घेतला होता मुलाच्या दिसण्यावर. बाईंनी माझी निरिक्षणाची तं द्री तोडत म्हटलं . पण मुलगा हुशार आहे. तिने पुढे शिकावे म्हणून त्याचा आग्रह आहे. सोलापूरात तो एका कॉलेजमध्ये शिकवतो. एक - दोन सं स्थांमध्ये झोपडपट्टीतल्या मुलांना शिकवायला जातो. हिने त्याच्याशी लग्नाला होकार दिला तो अनाथ आहे हे कळल्यावर. स्वभावाने खुप चांगला आहे. सुमतीच्या चेहऱ्यावरच्या तजेल्याने आणि त्याच्या न बोलता तिच्या सगळ्या कामातल्या सहभागाने दिसत होतं . हिच्या बापाने लग्नाचा सर्व खर्च के ला. दागिने घातले मुलीला. कन्यादान के लं . इथल्या मुलींसाठी ही खुप मोठी गोष्ट. लग्नाला आलेल्या आणि गोष्ट ऐकलेल्या प्रत्येकाने बापाचं खुप कौतुक के लं . कित्ती के लं मुलीसाठी असा आविर्भाव होता प्रत्येकाच्या बोलण्यात. ही लग्नानं तर बापाच्या खांद्यावर डोकं ठे वनू रडली नाही म्हणून लोकांनी बरेच टोमणे मारले. लग्नाच्या पांच दिवसांनंतर इथे येऊन सगळ्यांना जवळ घेऊन घेऊन रडली. ज्या कोपऱ्यात ती झोपायची तिथे बसून, जमीन चाचपून रडली. जणू ती आईपासून दू र जाणार होती. मी सुमतीकडे पाहिलं . आता सं स्थाचालक बाईंनी तिची माझी ओळख करुन दिली तिने मला शेक हॅ ण्ड के लं . मी तिच्या परवानगीने तिला घट्ट मिठी मारली. अनाथाश्रमात वाढल्याने तिला मिठीतून माझं सारं म्हणणं कळलं होतं . येत जा ताई इथे अधूनमधून. मुलांशी गप्पा मारायला. मोकळं वाटेल तुम्हाला. नवऱ्याने डब्यातनू आणलेला लाडू पुढे करत ती म्हणाली. हॅ प्पी दिवाली. हसत प्रसन्न चेहऱ्याने ती म्हणाली आणि निघून गेली फराळ वाटायला.

Skincare & Fitness - Looking Good For Diwali

Dr. Shweta Dixit, Canada Diwali festival is all about diyas, lamps, lanterns, fireworks which lighten up the nights and bring to us that glorious glitter and enthusiasm to celebrate and enjoy this fun filled festival. What if we could add to this by bringing glow to our complexion with some easy `do it yourself’ techniques? sone pe suhaga isn’t it?

Follow this 7 days regime and you are good to glow! CTMS –Cleansing,toning,moisturizing and sunscreen application should be followed as a religion daily. It will give your skin the much needed daily dose of oxygenation, protection and care. The products chosen should be as per your skin type. Eat 2 almonds, soaked in water overnight, daily. Additionally, do this skincare regime a week before DiwaliDay 1: Skin purification - Scrub skin with the mixture of ½ tsp oatmeal mixed with ½ tsp rice flour add coarse sugar 1tsp mixed with freshly squeezed lemon juice and rub in for 2-3 mins. Rinse with plain water. Follow this with plain full milk application on face, keep for 20 mins and rinse. This would remove all the dead skin cells and make your skin ready for further steps. Day 2: Nourishment phase - Apply a mixture of papaya pulp,tomato juice and orange juice to a cleansed face.Keep for 20 mins and rinse. Also eat these fruits the same day. Day 3: Iron rich phase - Take a leaf of spinach and grind it into a paste, add honey and banana then apply for 30 mins on the face. Follow this application with rose water for next 10 mins. Day 4: Protein phase - At night, apply an egg white and keep it for half an hour on the skin. This would help in pore shrinkage along with making your skin glow; vegetarians can apply milk powder mixed with kiwi pulp. Day 5: Smoothening phase - Grind fresh strawberries, avocado pulp and watermelon juice. Apply this paste as a thin layer on face and rinse after 40 mins. Day 6: Natural bleaching phase - Place slices of cucumber and potatoes on your face. Cover these slices with a thin piece of cloth dipped in rose water. Keep this on for about 25 mins and rinse. Day 7: Beautiful skin from within phase - Make juice of 1/4 carrot and beet, add lemon. Drink this juice an hour before lunch. At night apply plain almond oil on your face, keep for 2 hours and rinse.

Weight loss tips Usually people equate Diwali with weight gain as we tend to eat high quantities of sweets, mithais, fried food etc.; also due to increase in the number of get togethers in the season and yummy festivities, we tend to binge. So start deleting your calories from days ahead so that you can enjoy good festivities during Diwali. Cut down 1 chapati/day - so you are cutting more than 100 cals a day!! Do not have more than 2 Tsp rice in a day. Drink juice made of 1/2 tomato+1/4 cucumber+1/4 carrot before you go for any Diwali function.This ways you would be already full and wouldnâ&#x20AC;&#x2122;t binge. Every day, 15 minutes before lunch, have a fruit and loads of water. Take daily walks of about 30 mins at any time convenient to you. Eating Diwali faral in moderation is advised rather than completely skipping it.

This will help you to tone down and look svelte in those beautiful diwali dresses. So celebrate guilt free weight conscious Diwali!! Happy Diwali!!

HçÀjçU

jçpççÇJç lççbyçí. पुणे Rajiv Tambe has been consistently working for children, Writing for them, teaching them using innovative methods, coaching and training teachers, meeting and counseling parents. While working for some NGOs and for UNICEF and as a freelance journalist, he has traveled extensively visiting schools, helping teachers and students, in the most remote parts and tribal areas of the state of Maharashtra, including areas that are not accessible by usual road transport. He has published 89 Books Published In 17 Languages. He has won many awards for his publications.

l³ççvçí DççpçÓyççpçÓuçç Hççnçlç çÆJç®ççjuçb, ’Dççpç kçÀç³ç çÆoJççUçÇ çÆyçJççUçÇ Dççní kçÀçÇ

Dççcnçuçç GkçÀUl³çç lçíuççlç IççuçÓvç lçUlççlç. cçuçç mççbiçç Dççlçç Dççcnçuçç sUC³ççmççþçÇ kçáÀþuççÇ çÆ¬çÀ³çç çÆMçuuçkçÀ jççÆnuççÇ Dççní? DçççÆCç.. .. IçjçlçuççÇ nçÇ kçÀlçça mçJçjlççÇ yççF& cnCçlçí, DçpçÓvç çÆlç®³çç cçvççmççjKçb Pççuçb vççnçÇ! cnCçpçí Dççlçç lççÇ cçuçç kçáÀìCççj kçÀçÇ lçUCççj? ³çç YççÇlççÇvçí cççP³çç DçbiççJçj®çí kçÀçìí kçÀ[kçÀ Pççuçílç!“ iççíìÓjçcç uçç[Ó içá[içá[uçí,’Dçiçb ®ç¬çÓÀ ³çç cççCçmççb®³çç cçvçç®çç kçÀçnçÇ LççbiçHçÊçç®ç uççiçlç vççnçÇ. Dççcnçuçç DççOççÇ cçjcçjímlççíJçj Yççpçlççlç. YççpçÓvç YççpçÓvç Dççcç®çç jbiç G[çuçç kçÀçÇ Dççcç®³ççJçj içjcç HççkçÀ Dççílçlççlç. DççiççÇlçÓvç HçáÀHçÀçìîççlç pççCçí cnCçlççlç lçí ní®ç. DçççÆCç pçjç Dçbiçç®ççÇ JççHçÀ pççlç vççnçÇ lççí®ç ³çç Içjçlçu³çç yçç³çkçÀç cçáþçÇ mçjmççJçÓvç lç³ççj®ç Dçmçlççlç. ³çç MçnçC³çç yçç³çkçÀç mJçlç:®³çç nçlççuçç lçÓHç uççJçÓvç Dççcç®çí cçç$ç kçÀ®ççkçÀ®ç uç®çkçíÀ lççí[lççlç DçççÆCç cçiç Dççcnçuçç DççJçUÓvç çÆ®çJçUÓvç Jç Içf çÆHçUÓvç Dççcç®çí iççíUí lç³ççj kçÀjlççlç.

kçÀç³ç?“

Dçnçí, Dççcnçuçç HçjJçç çÆHçUlçç-çÆHçUlçç JçUlçç-JçUlçç SkçÀç yççF&vçí nUÓ®ç SkçÀ sçíìç iççíìÓjçcç ìçkçÀuçç kçÀçÇ lççW[çlç.. .. ..

l³çç®³çç yççpçÓuçç®ç uççíUlç Hç[uçíuçç iççíìÓ cnCççuçç,’kçÀç jí? kçÀçnçÇ JçíiçUç Jççmç Dççuçç kçÀç?“

nç içjcççiçjcç iççíìÓjçcç lççW[çlç HçáÀìuçç. ®ççbiçuçb Lççíyçç[ Yççpçuçb!

lçíJn{îççlç çÆlçLçí®ç yççpçÓuçç ìíkçÓÀvç yçmçuçíuççÇ ®ç¬çÓÀ cnCççuççÇ,’JçíiçUç Jççmç Dççuçç Dçmçlçç lçj DççHçu³ççuçç kçÀUuçb vçmçlçb kçÀç? yçnáOçç l³çç®³çç [çíkçw³ççlç HçÀìçkçíÀ HçáÀìuçí DçmçlççÇuç. çÆkçbÀJçç l³çç®³çç [çíÈ³ççmçcççíj çÆoJçí ®çcçkçÀuçí DçmçlççÇuç. kçÀç³ç Kçjb Dççní vçç?“ ’JJçç ®ç¬çÓÀ! lçáPçb yççíuçCçb DçiçoçÇ lçáP³ççmççjKçb®ç Dççní. kçÀçìíjçÇ DçççÆCç Kçcçbiç!!“ Dçmçb çÆ®çjçíìÓ cnCççuçç.. .. Flçkçw³ççlç DççF&vçí l³çç mçJçç¥vçç G®çuçuçb DçççÆCç yççníj®³çç KççíuççÇlç DççCçÓvç þíJçuçb. yççníj®³çç KççíuççÇlç IçjçlçuççÇ mçiçUçÇ pçCçb lçj nçílççÇ®ç HçCç HççJnCçí mçáOoç nçílçí. l³çç mçJçç¥®³ççmçcççíj HçÀjçUç®³çç yçMçç þíJçlç DççF& cnCççuççÇ,’nb.. ³ççJçíUçÇ HçÀjçU kçÀçnçÇ cçvççmççjKçç Pççuçç vççnçÇ. cnCçpçí FlçkçÀç pçcçuçç vççnçÇíS nb. HçÀçj®ç IççF& PççuççÇ ³çboç.“ DççF&®çb ní yççíuçCçb SíkçÀu³ççJçj lçj ®çkçÀuççÇ®çb [çíkçbÀ®ç çÆHçÀjuçb. ®ç¬çÓÀ ®çkçÀuççÇ JçÌlççiçÓvç cnCççuççÇ, ’kçÀcççuç®ç Dççní ³çç oÓä cççCçmççb®ççÇ! Dççcnçuçç Yççpçlççlç, kçáÀìlççlç, cçUlççlç, þçíkçÀlççlç cçiç mççíN³ççlç IççuçÓvç çÆHçUJçìÓvç kçÀç{lççlç. DçççÆCç Flçkçw³ççvçí HçCç l³ççb®çb mçcççOççvç nçílç vççnçÇ cnCçÓvç kçÀçÇ kçÀç³ç 42

nç ®ççíªvç Kççuuçíuçç uçç[Ó! çÆiçUlçç HçCç ³çíF&vçç DçççÆCç LçákçÀlçç HçCç ³çíF&vçç. cçiç [çíUí çÆHçÀjJçlç uççiçuççÇ Lç³çLç³ççì kçÀjç³çuçç. Kçjb mççbiçç³ç®çb lçj, Dççcnçuçç HçççÆnu³ççJçj ³ççbvçç OççÇj OçjJçlç vççnçÇ! DçççÆCç cçiççMççÇ.. .. lççÇ yççF& HççJnC³ççbvçç mççbiçlç nçílççÇ,`³çboç çÆkçÀvçF& HçÀçj®ç IççF& PççuççÇ.’ kçÀcççuç®ç Dççní!! içjcç uçç[Ó Kçç³ç®ççÇ IççF& PççuççÇ DçççÆCç cçiç kçíÀuçç çÆ[mkçÀçí, ní mççbiçç vçç HççJnC³ççbvçç.“ mçcççíj HçÀjçUç®ççÇ iç®®çb yçMççÇ HçççÆnu³ççJçj mçiçÈ³ççb®çí nçlç DççHççíDççHç yçMççÇkçÀ[í JçUuçí. kçáÀCççÇ uçç[Ó, kçáÀCççÇ ®çkçÀuççÇ lçj kçáÀCççÇ MçbkçÀjHççUí HçìçHçì G®çuçuçí. uçç[Ó Kççlç HççuçJççÇ cnCççuççÇ,’JJçç! uçç[Ó lçj PçkçÀçmç!! “

l³ççJçj DççF& HçìkçÀvç cnCççuççÇ, ’HçCç HççuçJççÇ, içjcç içjcç uçç[Ó KççC³çç®ççÇ cçpçç®ç kçÀçnçÇ JçíiçUçÇ. nçí vçç?“ ní SíkçÀlçç®ç HççuçJççÇuçç þmçkçÀç uççiçuçç. DçççÆCç nçlççlçuçç uçç[Ó lççW[çlçu³çç uçç[Óuçç cnCçuçç,’DççíUKçuçbmç vçç? nçÇ®ç lççÇ çÆ[mkçÀçí [çvmçj! içjcç uçç[Ó cçáBn cçW DççÌj yççWyççyççWyç ©cç cçW.“ ní SkçÀlçç®ç lççW[çlçuçç uçç[Ó Dççvçboçvçí Dçmçç kçÀçnçÇ GmçUuçç kçÀçÇ lççí lççW[çlçÓvç vççkçÀçlç®ç çÆMçjuçç. cçiç HççuçJççÇuçç uçç[Jçç®³çç®ç mçìçmçì çÆMçbkçÀç Dççu³çç!! l³ççJçíUçÇ nçlççlçuçç uçç[Ó cçç$ç nmçÓvç-nmçÓvç Hççj YçámçYçáMççÇlç Pççuçç. ®çkçÀuççÇ®çç lçákçÀ[ç lççí[lç HççJnCçí cnCççuçí,’JJçç kçw³çç yççlç nÌ! Kçcçbiç,KçámçKçáMççÇlç, kçÀçìíjçÇ DçççÆCç lçjçÇnçÇ DççlçÓvç J³çJççÆmLçlç HççíkçÀU! JJçç JJçç! ®çkçÀuççÇ KççJççÇ lçj lçácç®³çç nçlç®ççÇ.“ ní yççíuçCçb SíkçÓÀvç ®ç¬çÓÀ ®çkçÀuççÇ mçáKççJçuççÇ. Flçkçw³ççlç oámçjí HççJnCçí cnCççuçí,’n@! kçÀçnçÇlçjçÇ®ç kçÀç³ç yççíuçlçç³ç? lçácç®çb yççíuçCçb cçuçç DççÆpçyççlç Hçìuçíuçb vççnçÇ!! mHçäb yççíuçlççí cnCçÓvç kç=ÀHç³çç kçáÀCççÇ jçiççJçÓ vçkçÀç. HçCç ®çkçÀuççÇ KççJççÇ lçj ³ççb®³çç®ç nçlç®ççÇ, ní kçÀçnçÇ cçuçç Hçìlç vççnçÇ.“ Dççlçç Içjçlçuçb JççlççJçjCç SkçÀocç yçouçuçb. IçjçlçuççÇ cççCçmçb pçjç içbYççÇj PççuççÇ. yçMççÇlçuçç HçÀjçUmçáOoç ®çcçkçÓÀvç l³çç HççJnC³ççkçÀ[í HççnÓ uççiçuçç. ’mçCççmçáoçÇuçç çÆoJççUçÇ®³çç çÆoJçMççÇ uççíkçÀçb®³çç IçjçÇ HçÀjçU Kççlççvçç Dçmçb yççíuçÓ vç³çí. ní HçCç Dççlçç DççcnçÇ çÆMçkçÀJçç³ç®çb kçÀçÇ kçÀç³ç ³çç cççCçmççbvçç?“ Dçmçb MçbkçÀjHççUí ®çkçÀuççÇ®³çç kçÀçvççlç nUÓ®ç kçáÀpçyçápçuçí. Flçkçw³ççlç lççí oámçjç HççJnCçç cnCççuçç,’®çkçÀuççÇ KççJççÇ lçj lçácç®³çç®ç nçlç®ççÇ ní cçuçç Hçìuçb vççnçÇ kçÀçjCç cçuçç Jççìlçb `mçiçUç HçÀjçU KççJçç HçÀkçwlç lçácç®³çç®ç nçlç®çç’ FlçkçÀç lççí sçvç Pççuçç Dççní! DçiçoçÇ Dççcç®³çç cçvççmççjKçç Pççuçç Dççní!!

रस्ता समिक्षा थिटे

मुं बई

रस्ता कधीच सं पत नाही, सं पेल असं वाटतं आणि सुरू होतो दसु रा रस्ता तिथून, हे रस्ते कु ठे घेऊन जात आहेत याची पर्वा नसते, कारण अद्याप ठरलेलं नसतं कु ठे जायचं य.. कदाचित कु ठे जायचं च नसतं ... रस्त्यांमागून रस्ते,विचारांमागून विचार तुडवायचे असतात. कधीतरी फक्त चालत राहायचं असतं कु ठे ही न पोहचण्यासाठी ... कधीतरी आडोशाला विसावा घ्यायचा असतो.. पण थांबता येत नाही, चालत राहावं लागतं , कारण एकच... गती , वेग..... हे शब्दही इतके आखूड,छोटे जणू वेळ जायला नको उच्चारण्यात.... कारण आजकाल कु ठे पोहचलो यापेक्षा किती चाललो यात खरी चुरस.. माणसाचे पाय शेवटी कधीतरी चालून दमणारच. हे रस्ते कु ठे तरी जाऊन सं पणारच. त्या शेवटच्या टोकावरून मागे वळायचं , स्वतःच्या विचारांचे विखुरलेले तुकडे गोळा करायचे आणि पुन्हा चालायला लागायचं ...

kçÀçjCç.. lçácnçuçç Dççcnç mçJçç¥çÆJç<ç³ççÇ JççìCççjb Òçícç lçácç®³çç nçlçÓvç ³çç HçÀjçUçlç Glçjuçb Dççní!! nç vçámçlçç çÆoJççUçÇ®çç HçÀjçU vççnçÇ. nç Òçícçç®çç, cçç³çí®çç DçççÆCç çÆpçJnçÈ³çç®çç HçÀjçU Dççní!“ l³çç®çJçíUçÇ, yçMççÇlçuçç HçÀjçU Dççvçboçvçí Dççíj[uçç ’nçíeee! DçiçoçÇ Kçjb. DççcnçÇ lçmçí®ç Dççnçílç!“

kçÀçWyç[Ó

jçpççÇJç lççbyçí. पुणे

Hçnçì PççuççÇ DçççÆCç yççyççb®ççÇ Kçá[yçÓ[ mçáª PççuççÇ. DççF&®ççÇ DçççÆCç cçáuççb®ççÇ PççíHç ®ççUJçuççÇ.

GpçJ³çç Hçç³ççvçí cççiçí cççlççÇ G[Jçlç yççyççbvççÇ çÆJç®ççjuçb,’cnCçpçí? kçÀç³ç kçÀjCççj lçÓ?“

yççyçç Oç[Hç[lç Gþuçí. l³ççbvççÇ HçbKç lççCçÓvç DççUmç çÆouçç DçççÆCç.. ..

SkçÀ Hçç³ç G[Jçlç kçÀçWyç[Ó SíçÆìlç cnCççuçç,’l³çç sçíìîçç çÆHçuuççbvçç Dçmçb kçÀçnçÇ IççyçjJçCççj kçÀçÇ l³ççb®³çç ®ççí®ççÇ yçbo Pççu³çç HçççÆnpçílç. Dççlçç kçáÀþí lççÇ Dçb[îççlçÓvç yççníj DççuççÇ DçççÆCç [ç³çjíkçwì cçuçç®ç çÆ®ç[Jçç³çuçç uççiçuççÇ.

içUç HçáÀiçJçlç pççíjçlç Dççíj[uçí ’kçÓÀeekçÓÀ®çkçÓÀeee.“

ní cnCçpçí, `sçíìîçç ®ççí®ççÇlç cççíþç çÆkçÀ[ç’ IçíC³ççmççjKçb®ç Dççní kçÀçÇ!

ojJççpçç {kçÀuçÓvç yççníj Dççuçí.

l³ççbvçç mçcçpçlç vççnçÇ, cççÇ l³ççb®çç `YççF&’ Dççní?..“ yççyççb®³çç Dççíj[C³ççvçí sçíìç kçÀçWyç[Ó pççiçç Pççuçç. lççí KçámçHçáÀmçlç yççníj Dççuçç.

yççyçç l³ççuçç mçcçpççJçlç cnCççuçí,’Dçjí lççÇ mçiçUçÇ lçáPççÇ®ç YççJçb[b Dççnílç.

l³ççvçí GY³çç-GY³çç çÆHçmçb HçáÀuçJçuççÇ.

DçççÆCç lçÓ l³ççb®çç®ç YççF& Dççnímç!

cçiç ®ççí®ççÇvçí çÆHçmçb çÆJçb®çjuççÇ DçççÆCç pççíjçlç SkçÀ çÆMçbkçÀ çÆouççÇ.

HçCç lçjçÇmçáOoç l³ççbvççÇ çÆ®ç[Jçuçb lçjçÇ lçÓ DççF&uçç®ç mççbiçç³ç®çb. DçpçÓvç uçnçvç Dççnímç lçÓ.“

uçiççyççiçç lçájç nuçJçlç yççyçç Dççuçí. cççvç çÆlçjkçÀçÇ kçÀjlç kçÀçWyç[Ó kçÀ[í jçiççvçí HççnÓ uççiçuçí.

kçÀçWyç[Ó uçç[çlç®ç yççyççb®³çç pçJçU mçjkçÀuçç. l³ççvçí Òçícççvçí yççyççb®³çç çÆHçmççlç ®ççí®ç IççmçuççÇ. ®ççí®ç GIç[Óvç lççí cnCççuçç,’yççyççee, l³çç uççnvç çÆ®çuu³çç çÆHçuuu³çç çÆHçuuççlç KçíUç³çuçç cçuçç vççnçÇ DççJç[lç. mçiçUí cçuçç çÆ®ç[Jçlççlç.

ní SíkçÀu³ççJçj cçç$ç kçÀçWyç[Ó jçiççJçuçç. l³ççvçí HçÀCççkçÀç©vç içUç HçáÀiçJçuçç. lçá[lçá[ G[lç l³ççvçí oçívnçÇ Hçç³ççbvççÇ cççlççÇ cççiçí G[JçuççÇ. cççvç çÆlçjkçÀçÇ kçÀjlç yççyççbkçÀ[í Hççnçlç kçáÀjkçáÀjuçç,’yççyçç Fì Fpç ìÓ cç®ç! DççF&uçç kçÀçnçÇ mççbçÆiçlçuçb lçj DççF& l³ççbvçç®ç HçbKççKççuççÇ Içílçí. DçççÆCç.. cçuçç çÆMçkçÀJçç Dçmçb lçácnçuçç cnbìuçb lçj..“

cçuçç cnCçlççlç,’sçíìîççlç cççíþç uççbyç[ç, ³çí[ç ®çbHçÓ kçÀçWyç[ç.“ kçÀçWyç[Óuçç Hçá{í yççíuçÓ vç oílçç®ç yççyççbvççÇ l³çç®³çç ®ççí®ççÇlç cçT Lçb[iççj iççb[ÓU kçÀçWyçuçb. yççyçç HçÀkçwlç lçájç nuçJçlç nmçuçí.

JçÌlççiçÓvç kçÀçWyç[Ó cnCççuçç,’Dççpç lçácnçÇ cçuçç HçÀçmì OççJçç³çuçç, Tb®ç G[ç³çuçç DçççÆCç içUç HçáÀiçJçÓvç Dççíj[ç³ççuçç çÆMçkçÀJçç. cçiç cççÇ kçÀç³ç kçÀç³ç kçÀjlççí Hççnç.“ 44

yççíuçÓvç yççíuçÓvç kçÀçWyç[Ó®çç Içmçç mçákçÀuçç®ç nçílçç. l³ççuçç yçjb Jççìuçb.

lççíHç³ç¥lç ®ççbiçuçb®ç Gpçç[uçb. çÆHçuuççb®çç kçÀuçkçÀuççì mçáª Pççuçç.

kçÀçWyç[Ó kçÀmççyçmçç l³ççb®³ççlç çÆcçmçUuçç.

kçÀçWyç[Ó mççJçOç Pççuçç.

Içjçcççiç®³çç DçbiçCççlç kçÀçWyç[çÇ DçççÆCç çÆlç®ççÇ vçT çÆHçuuçb KççT MççíOçlç çÆHçÀjlç nçílççÇ.

kçÀçWyç[Óvçí ÒçLçcç DççpçÓyççpçÓuçç HçççÆnuçb. cççvç JçUJçÓvç cççiçb HçççÆnuçb.

Içjç®³çç cççiç®³çç yççpçÓuçç oçívç Içjçb®çç çÆcçUÓvç SkçÀ sçíìçmçç GçÆkçÀj[ç Dççní.

l³ççvçí Giçç®ç cçmlççÇ kçÀjlç oçívç Hçç³ççvçí cççlççÇ G[JçuççÇ.

cçOçí HçÀUçÇ IççuçÓvç l³çç®çí oçívç Yççiç kçíÀuçílç. SkçÀçlç mçákçÀç kçÀ®çjç lçj oámçN³ççlç Dççíuçç.

DççHçu³çç YççJçb[çb®³çç DççmçHççmç HçíÀN³çç cççju³çç.

mçákçw³çç kçÀ®çN³ççlç kçÀçnçÇ Kçç³çuçç çÆcçUlç vççnçÇ. lçjçÇHçCç DççIççÇ çÆHçuuçb DçççÆCç cççiççícççiç kçÀçWyç[çÇ çÆlçLçí pççlçí.

Pçç[ç®³çç cççiçí,kçÀçíHçN³ççlç çÆkçbÀJçç oiç[çHççþçÇ SKççob cççbpçj Jçç kçáÀ$çç lçj oyçç Oç©vç yçmçuçíuçç vççnçÇ vçç?

kçÀçWyç[Ó DççF& pçJçU içíuçç.

Hççíjçb®³çç cçmlççÇvçí DççF& JçÌlççiçuççÇ nçílççÇ.

mçiçUç kçÀ®çjç GmçkçÀìÓvç l³ççlç Oçá[içÓmç Iççuçç³çuçç çÆHçuuççbvçç KçÓHç DççJç[lçb.

cçiç kçÀçWyç[çÇ mçiçÈ³ççbvçç çÆHçuççbvçç çÆlçLçÓvç nçkçÀuçlçí.

l³çç mçákçw³çç kçÀ®çN³ççlç kçÀçiçoç®çí lçákçÀ[í, jbiççÇyçíjbiççÇ HçÊçí, HçÀçìkçíÀ jbiççÇlç lçkçwlçí, JçíiçJçíiçÈ³çç DççkçÀçjç®ççÇ onç-yççjç jbiççÇyçíjbiççÇ KççíkçÀçÇ, Hçárí, MçWiççb®ççÇ ìjHçÀuçb, ®çç@ kçÀuçíì Jç çÆyçmkçÀçÇìçb®çí kçÀçiço, kçÀç[îçç DçççÆCç cççí[kçíÀ nBiçj Dçmçuçb kçÀçnçÇyççnçÇ Hç[uçíuçb nçílçb.

kçÀçWyç[Ó MçnçCçç Dççní.

l³çç çÆHçuuççbvçç lçj vçámçlçç Tlç Dççuçç nçílçç.

lççí l³çç mçákçw³çç kçÀ®çN³ççlç kçÀOççÇ®ç pççlç vççnçÇ. lççí Dççíu³çç kçÀ®çN³ççlçu³çç oiç[çKççuç®çí çÆkçÀ[í MççíOçÓvç Kççlç Dçmçlççí.

kçÀOççÇ Kççíkçw³ççb®³çç HççþçÇ uçHçç lçj kçÀOççÇ l³çç®³ççlç®ç pççGvç yçmçç. Hçç³ççvçí HçÊçí G[Jçç DçççÆCç ®ççí®ççÇvçí lçkçwlçí HçÀç[ç. kçÀç[îçç IçíTvç HçUç çÆkçbÀJçç MçWiçç IçíTvç OççJçç. l³çç kçÀ®çN³ççlç l³ççb®çç çÆkçÀ®ççì kçÀçuçJçç mçáª nçílçç.

Dççpç nçÇ lçmçb®ç Pççuçb. cçmlççÇ kçÀjç³çuçç mççjçÇ çÆHçuuçb l³çç mçákçw³çç kçÀ®çN³ççlç IçámçuççÇ.

DççkçÀçMççlç Tb®ççJçj HçbKç çÆmLçj þíJçÓvç Iççj mçbLçHçCçí çÆHçÀª uççiçuççÇ.

DçççÆCç çÆHçuuççbvççÇ kçÀuçkçÀuççì mçáª kçíÀuçç.

lççÇ çÆHçuuççb®çç Dçboçpç Içílç nçílççÇ.

kçÀçWyç[çÇ jçiççvçí HçÀCçHçÀCçuççÇ.

mçcççíj®³çç Pçç[çJçj yçmçuçíu³çç IççjçÇ®çb l³çç çÆHçuuççbkçÀ[í yççjçÇkçÀ uç#çb nçílçb.

pçíJnç çÆHçuuçb mçákçw³çç kçÀ®çN³ççlç içíuççÇ lçíJnç Iççj DççkçÀçMççlç PçíHççJçuççÇ. DçççÆCç l³çç®çJçíUçÇ Pçç[çJçj yçmçuçíuçç HççíHçì o®çkçÓÀvç Dççíj[uçç DçççÆCç HçÀ[HçÀ[lç çÆvçIçÓvç içíuçç.

HççíHçìç®çb Dççíj[Cçb DçççÆCç l³çç®çb HçÀ[HçÀ[Cçb kçÀçWyç[Óvçb yçjçíyçj çÆìHçuçb.

HçCç l³çç çÆHçuuççb®çç mçákçw³çç kçÀ®çN³ççlç Dçmçç kçÀçnçÇ çÆOçbiççCçç mçáª nçílçç kçÀçÇ IççjçÇuçç vçícçkçÀç vçícç Içílçç ³çíF&vçç. DççF& pçJçU®ç GYçç Dçmçuçíuçç kçÀçWyç[Ó IççjçÇvçí HçççÆnuçç.

l³çç sçíìîçç çÆHçuuççbHçí#çç nç içáìiçáçÆìlç HçbÀ[Ó®ç G®çuççJçç Dçmçb IççjçÇvçb þjJçuçb. lççÇ Dççlçç JçjlçÓvç®ç kçÀçWyç[Ó®çç JçíOç IçíT uççiçuççÇ.

Dççlçç IççjçÇvçí kçÀçWyç[ÓJçj uç#ç kçWÀçÆêlç kçÀíuçb. 45

mççJçkçÀçMç SkçÀç uç³ççÇlç HçbKç nuçJçÓvç çÆlçvçí DççkçÀçMççlç iççíuç çÆHçÀjC³çç®çç Jçíiç Jçç{Jçuçç.

Dççlçç.. IççjçÇ®³çç DççkçÀçMççlçu³çç iççíuçç®³çç cçO³ççJçj pççÆcçvççÇJçj®çç kçÀçWyç[Ó nçílçç.

Dççlçç SkçÀç #çCççlç yççCç mçáìu³ççÒçcççCçí Iççj mçjU çÆlçjkçÀçÇ KççuççÇ ³çíCççj DçççÆCç kçÀçWyç[Óuçç oçívç Hçç³ççlç G®çuçÓvç PçHçkçÀvç Jçj IçíTvç pççCççj.

Iççj vçícç IçíTvç kçÀçWyç[Ó®³çç çÆoMçívçí mçjmçjlç PçHçkçÀvç KççuççÇ PçíHççJçuççÇ..

Iççj Jçíiççlç KççuççÇ DççuççÇ.

çÆlçvçí kçÀçWyç[Óuçç uçHçlççvçç HçççÆnuçb. HçCç Dç®ççvçkçÀ kçÀçWyç[ç kçÀçWyç[çÇ®³çç kçÀuçkçÀuççìçvçí lççÇ o®çkçÀuççÇ. #çCçYçj kçÀç³ç kçÀjçJçb ní çÆlçuçç mçcçpçívçç. çÆlçvçí SkçÀ sçíìç KççíkçÀç Hçç³ççlç G®çuçuçç DçççÆCç lççÇ Pçìkçw³ççlç Jçj G[çuççÇ.

l³çç®ç Kççíkçw³ççlç kçÀçWyç[Ó uçHçuçç nçílçç. Kççíkçw³çç®³çç PççkçÀCççlçÓvç kçÀçWyç[Ó®çb lççW[ yççníj Dççuçb nçílçb.

kçÀçWyç[çÇvçí IççjçÇ®ççÇ mççJçuççÇ DççíUKçuççÇ.

Iççj G[çu³ççJçj yççyççbvççÇ Jçj HçççÆnuçb lçj l³ççbvçç l³çç Kççíkçw³ççlçÓvç [çíkçÀçJçCççjç kçÀçWyç[Ó çÆomçuçç.

kçÀçWyç[çÇ #çCççlç mççJçOç PççuççÇ. mççJçuççÇ®ççÇ nçuç®ççuç DçççÆCç IççjçÇ®çç mçÓj HççnÓvç kçÀçWyç[çÇuçç Dçboçpç Dççuçç! çÆlçvçí kçÀçWyç[Óuçç pççíjçlç kçÀ®çN³ççlç {kçÀuçuçb.

kçÀçWyç[Ó Oç[Hç[uçç. l³ççvçí SkçÀ #çCç Jçj HçççÆnuçb.

Iççj Jçíiççvçí l³çç®³çç®ç çÆoMçívçí ³çílç nçílççÇ. [çíUí jçíKçÓvç DçççÆCç vçKçb Giççªvç ³çíCççjçÇ Iççj Hççnlçç®ç kçÀçWyç[Ó HçÀçmì HçUçuçç. kçÀçWyç[Ó HçìkçÀvç SkçÀç Kççíkçw³ççlç pççGvç uçHçuçç.

yççyçç o®çkçÀuçí. yççyçç içUç HçáÀiçJçÓvç pççíjçlç Dççíj[uçí,’kçÓÀeekçÓÀeekçÓÀkçÓÀ®çkçÓÀee“

DçççÆCç kçÀçWyç[Óuçç mçcçpçuçb. l³ççvçí yççyççb®çç FMççjç DççíUKçuçç.

Iççj Jçj pçç³çuçç JçUuççÇ lçíJnç çÆlç®³çç Hçç³ççlçuçç KççíkçÀç çÆlçjkçÀç Pççuçç. JççN³çç®³çç Pççílççvçí SkçÀç yççpçÓvçí GIç[uçç. DçççÆCç kçÀçWyç[Óvçí vç YççÇlçç Kççíkçw³ççlçÓvç yççníj G[çÇ þçíkçÀuççÇ!! DçççÆCç HçbKç nuçJçC³çç®çç Òç³çlvç kçíÀuçç.

DççF&vçí kçÀuçkçÀuççì kçíÀuçç. JççN³ççJçj lçjbiçlç kçÀçWyç[Ó mççJçkçÀçMç KççuççÇ Glçjuçç. çÆHçuuçb kçÀ®çN³ççlç uçHçuççÇ. pççÆcçvççÇJçj Hçç³ç ìíkçÀlçç®ç l³ççuçç Lççí[b içjiçju³ççmççjKçb Pççuçb. uççbyçÓvç OççJçlç kçÀçWyç[ç Dççuçç. lççí içUç HçáÀiçJçÓvç çÆMçjç lççCçÓvç Dççíj[Ó uççiçuçç.

OççJçlç®ç yççyçç Dççuçí. yççyççbvççÇ ®ççí®ççÇvçí l³çç®çç lçájç nuçJçlç l³ççuçç MççyççmçkçÀçÇ çÆouççÇ.

तिच्या कविता

HçUlç HçUlç l³çç®ççÇ DççF& DççuççÇ. HççþçíHççþ l³çç®ççÇ lççÇ vçT YççJçb[b DççuççÇ.

समिक्षा थिटे

मुं बई

’Mççyyççmç kçÀçWyç[Ó !! Dççlçç lçÓ cççíþç Pççuççmç.“ Dçmçb DççF&vçí cnCçlçç®ç, kçÀçWyç[Ó içUç HçáÀiçJçlç cnCççuçç,’DççF& Dççpç cççÇ ... ..“

HçCç kçÀçWyç[Óuçç Hçá{í yççíuçÓ vç oílçç..

या कविता माझ्या नाहीत, या कविता तिच्या आहेत जी मी लिहायला बसल्यावर माझ्या हातातलं पेन नकळत ओढू न घेत,े समोरचा कागद शब्दांनी भरभर व्यापते, तिच्या कवितांना यमक नसतं , ताल नसतो, लय नसते, फक्त शब्दांच्या फटीमध्ये लपलेलं भय दिसते, या कविता माझ्या नाहीत, तिच्या आहेत जिला काहीही आठवलं , सुचलं तरी लिहायचं असतं , काही काळ बुडण्याची चितं ा सोडू न अलगद वाहायचं असतं , विचारांना शब्द आपोआप येऊन बिलगतात आणि ती फक्त मांडत राहते, अनुभवांची बरणी नकळत कलं डते आणि वेदना कागदावर सांडत जाते,

या कविता माझ्या नाहीत, तिच्या आहेत जिला कदाचित वास्तवाचं भान नसेल, तिच्या डायरीत एकही हसरे पान नसेल, तुम्ही विचाराल की ती सतत भूतकाळात डोकावून का बघते? नाही,ती मागे वळून का बघेल,ती तर भूतकाळातच असते,

DççF&vçí Òçícççvçí kçÀçWyç[ÓkçÀ[í HçççÆnuçb DçççÆCç çÆlçuçç Dçç½ç³çç&®çç OçkçwkçÀç®ç yçmçuçç.

या कविता माझ्या नाहीत, भूतकाळातल्या ‘तिच्या’ आहेत. kçÀçWyç[Ó®³çç Yçjoçj MçíHçìçÇ®ççÇ çÆHçmçb ®çkçÀ®çkçÀçÇlç Jç lçákçÀlçákçÀçÇlç çÆomçlç nçílççÇ. l³çç®³çç [çíkçw³ççJçj®çç lçájç uçKçuçKççÇlç çÆomçlç nçílçç.. DçiçoçÇ l³çç®³çç yççyççbmççjKçç®ç!

DççF& kçÀçnçÇ yççíuçC³ççDççOççÇ®ç kçÀçWyç[Ó içUç HçáÀiçJçÓvç DççjJçuçç,’kçÓÀeekçÓÀeekçÓÀkçÓÀ®çkçÓÀee“

Painting by Mangala Tata

माझा मोबाइल डायट मित्रहो हैद्राबाद

“मी मोबाइल डायट करनार आहे.” मी फार मोठा वगैरे बॉम्ब टाकतोय या थाटात.

मिनिटे.

“हे काय नवीन फॅ ड?”

दिवस पाचवा: व्हॉटस अॅप सुटल्यानंतर फोनकडे बघायची इच्छा मरते. सकाळी साडेसात मिनिटे आणि सं ध्याकाळी साडेसात मिनिटे ब्रॉइझिगं के ल्यानंतर इतर वेळेला फोन स्वत:पासून दू र ठे वावा.

“अग फॅ ड नाही. मी मोबाइल वापरनार नाही, मी व्हाटस अॅप वापरनार नाही, फे सबुक बघनार नाही, ट्वीट करनार नाही, युट्बयु बघनार नाही म्हणजे माझ्याकडे किती रिकामा वेळ असेल, मी तो वेळ तुम्हा लोकांना देउ शके ल. तुझ्याशी गप्पा मारील, मुलांशी खेळेल.” भाजी निवडता निवडता किर्तन ऐकावे तसे ती ऐकत होती. “तर मग” “तर मग ..... डेटापॅ क वाचेल.” “तो तर अनलिमिटेड आहे.” “डेटाच जाउ दे , डायटच बोलू” “काय बोलायच त्यात. मोबाइल डायट म्हणजे हॉटेलात जाउन मिसळपाव न खाता साबुदाणा खिचडी खाण्यासारख आहे का? दोन दिवस टिकनार नाही हे सोंग.” “सोंग? हा सं यमाचा महामेरु, सं यम ढळू देणार नाही.” “तुझा सं यम, माहीती मला किती टिकतो ते. बायको आहे तुझी.” बायकोच्या अशा कु चक्या बोलण्याकडे मी अजिबात लक्ष देत नाही. तिचे असे कु चके बोलणे ही कोणत्याही कार्यक्रमाची नांदी असते. मी सदागुरु सर्चानं द श्री गुगळे महाराज यांनी दिलेला मोबाइल डायेटचा प्लॅ न वाचायला घेतला. मोबाइल डायेट हा अत्यंत कठीण प्रकार आहे. मनुष्य अन्नपाण्याविना चार दिवस काढू शकतो पण मोबाइलशिवाय नाही. अचानक मोबाइल बघणे बं द के ल्यास वेड लागण्याची शक्यता आहे. अशा शारीरीक आणि मानसिक गरजांचा अभ्यास करुनच हा मोबाइल डायेट प्लॅ न तयार करण्यात आलेला आहे. तुम्ही तुमच्या जबाबदारीवर हा डायेट करीत आहेत यात काहीही शारीरीक किंवा मानसिक बाधा झाल्यास आम्ही जबाबदार नाही. दिवस पहिला: आज तुम्ही मोबाइल जवळ बाळगायचा, सतत खिशात ठे वायचा पण बघायचा नाही. सकाळी आणि सं ध्याकाळी अर्धा तास व्हाटस अॅप, दिवसभर इनकमिगं कॉल आणि दपु ारी फक्त बायकोला फोन. दिवस दसु रा: कालच्या प्रमाणेच सारा डायेट करावा. परंतु आज फोन बं द ठे वावा म्हणजे कु णाचाही कॉल येणार नाही. काल झालेल्या त्रासामुळे तुम्ही तुमच्या बऱ्याच मित्रांना मला फोन कर असे सांगितले असण्याची टाट शक्यता आहे. दिवस तिसरा: फोन कालप्रमाणे बं द ठे वावा. फक्त दपु ारी बावीस मिनिटे युट्बयु वर सं स्कारी विडियो बघावा. बायकोला फोन करावा. दिवस चौथा: मोबाइल डायेट सप्ताहात व्हॉटस अॅप बघण्याचा आज शेवटचा दिवस आहे. तेंव्हा फक्त साडेसतरा मिनिटे व्हॉटस अॅप बघून फोन बं द ठे वायचा. फक्त साडेसतरा

दिवस सहावा: आज फोन सं पूर्ण दिवसभर बं द ठे वावा. तुम्हाला वेळ मिळे ल तेंव्हा फोन हातात घेउन त्यावरुन हात फिरवावा. स्वाइप करतोय असा भराभर अंगठा फिरवावा. झमू करतोय अशी बोटे फिरवावी पण फोन बं द ठे वायचा. दिवस सातवा: अभिनं दन तुम्ही आता डायेटच्या अंतिम टप्प्यात पोहचलेला आहात. आज फोनला हात लावायचा नाही. खूप इच्छा झाली तर फक्त हवेतच फोन वापरत असल्यासारखी बोट फिरवायची. या डायेटच्या सप्ताहात फे सबुकवर वर्गमैत्रीणीचे फोटो बघणे, मोबाइल गेम खेळणे, नको ते विडियो बघणे अशा तामसी गोष्टी पूर्णत: वर्ज्य आहेत. टीप: ज्यांना कु णाला अचानक डायेट करणे कठीण वाटत असेल त्यांनी दिवसातून चारवेळा बायकोला फोन करावा. बायकोशी जास्तीत जास्त वेळ मोबाइलवर बोलल्याने मोबाइल वापरायची इच्छा आपोआप कमी होत जाते. गुरवारी सकाळी साईबाबांच्या फोटोला हार घालून मी माझ्या मोबाइल डायेटला सुरवात के ली. डायेट प्लॅ नमधे सांगितल्याप्रमाणे सकाळी अर्धा तास पटापट व्हॉटस अॅप बघितले. फोनला आता हात लावायचा नाही असा विचार करुन ऑफिसला गेलो. तासभर ठिक गेला पण नं तर मात्र फोनची तिव्रतेने आठवण आली. काय करावे सुचत नव्हते म्हणून मी रोजच्या सवयीप्रमाणे ऑफिससुं दरी पामेलाच्या क्युब नं C-६०४वर नजर टाकली. ती कु णाशीतरी मोबाइलवर बोलत होती. मला मळमळल्यासारखे झाले. मी उठू न कॅ फे टेरीयात गेलो, तर तिथे एक मुलगा दसु ऱ्या मुलाला त्याचा नवीन फोन दाखवित होता. ते दृष्य बघून मला ओकारीच व्हायची बाकी राहिली होती. मी तडक माझ्या जागेवर आलो. पामेला अजूनही मोबाइलवरच होती. मी ऑफिसच्या कामात लक्ष घातले. रोज ज्या कामांना रात्रीचे आठ वाजायचे ती सारी कामे दपु ारपर्यंत आटपली. कु णी फोनचा विषय काढतील म्हणून जेवायला एकटाच गेलो. डायेट प्लॅ नमधे सांगितल्याप्रमाणे बायकोला फोन के ला पण त्यात बोलण्यासारखं काहीच नव्हतं , नुसता ऐकत होतो. मित्रांशी बोलायाची खूप इच्छा होत होती. खूप कु चाळक्या करावशा वाटत होत्या. बॉसच्या नावानी बोंब करावी, जुन्या वर्गमैत्रीणीविषयी बोलाव किंवा कु णाच सूत कु णाशी जुळल याची चर्चा करावी पण फोनच नेटवर्क मात्र जुळवता येत नव्हत. नशीब पण असा दगा देते ना त्यादिवशी साऱ्या दिवसभरात टेलीमार्केटिंग वाल्यांचासुद्धा फोन आला नाही. पामेला मात्र सं पूर्ण दिवसभर फोनला चिकटली होती. माझे हात, पाय, डोळे , मेंदू असतील नसतील ते सारे अवयव फोनला स्पर्श करायला आसुसलेले होते. मधुमेहाचा त्रास असनाऱ्या व्यक्तीची माणसाने मिठाइच्या दक ु ानात नोकरी करताना जी मानसिक परिस्थिती होइल ना तसे काहीसे माझे झाले होते. त्यादिवशी उशीरापर्यंत ऑफिसमधे थांबायचे असल्याकारणाने मी मोबाइल उपवास ऑफिसमधेच सोडला. एका झटक्यात धडाधड व्हाटसअॅप वाचले. चांगले चारशेबावन्न मेसेज होते. दिवस काढण सोप होत पण रात्र मात्र वैऱ्याची होती. प्रियकर सोडू न गेल्यावर त्याच्या आठवणीने प्रेयसी जशी विव्हळते ‘कटे नाही रात मोरी पिया तेरे कारण कारण’ तसा मी विव्हळत होतो. तडफडत होतो. सारखे कड बदलत होतो पण झोप येत नव्हती. दोन मिनिट डोळा लागला तर झोपेत ती पामेला माझा फोन घेउन पळतेय असे भयं कर स्वप्न पडले. मी धाडकन जागा झालो. रात्रभर तसाच तडफडत होतो.

दसु ऱ्या दिवशी उशीराच उठलो. सवयीप्रमाणे डोळे न उघडताच माझा हात बाजूच्या टेबलावरील मोबाइलकडे गेला. तसा माझा मुलगा ओरडला “बाबा नो फोन, डायेट.” करंट लागून झटक्यात हात मागे घ्यावा तसा मी माझा हात मागे घेतला. बापरे वाचलो नाहीतर सकाळीच उपवास मोडला असता. एखाद्या शुद्ध शाकाहारी व्यक्तीने चुकुन चिकन लॉलीपॉप हातात घ्यावे तस झाल होत. त्यादिवशी माझ्या उपवासाची फार काळजी घेतली गेली. फोन, चार्जर, हेडफोन अशा अमान्य वस्तू माझ्यापासून दू र ठे वण्यात आल्या. कु णीही माझ्याशी चांगले वागले की मला त्यांच्या हेतबु द्दल शं का येत.े ती व्यक्ती जर का घरातली असेल तर ती शं का दाट होते. मला सारखा सं शय येत होता मला कडकडीत उपवास करायला लावून यांचा माझा मोबाइल ढापण्याचा प्लॅ न आहे. मी सावध होतो. मी जरी मोबाइलपासून दू र असलो तरी माझी नजर मात्र पुर्णवेळ मोबाइलवर खिळून होती. ऑफिसमधे आल्यावर सवयीप्रमाणे क्युब नं ६०४ वर नजर टाकली. पामेला आजसुद्धा फोनवरच होती. मला तिचा प्रचं ड राग आला. असशील तू ऑफिसैश्वर्या म्हणून सतत फोनला चिकटू न राहायचे. इतक मोबाइलग्रस्त व्हायच. आता तिच्याकडेच काय पण खरीखुरी ऐश्वर्या जरी आली तरी त्या क्युबकडे बघनार नाही असे मी मनात ठरविले. फोन बं द होता त्यामुळे कु णाचाही फोन येणार नव्हता. मेंदूला हे पटले होते पण माझ्या बोटांना मात्र हे पटत नव्हते. ते सारखे फोन हातात घ्यायला, त्यावरुन फिरायला तळमळत होते. ऑफिसमधे राहिलो तर ही बोटे मला माझा उपवास सोडायला भाग पडतील अशीच भिती वाटत होती. या साऱ्या त्रासातून वाचण्यासाठी मी लवकर घरी जायचे ठरविले. वाटल होत घरी सर्वांना धक्का बसेल, सारे कौतुकाने विचारतील आज इतक्या लवकर. बायको माझ्या आवडीचे खायला करील, मुल मला येउन बिलगतील. मनात मनोरे बांधीत मी घराचे दार उघडले आणि माझा भ्रमनिरास झाला. सोफ्याच्या एका खुर्चीवर बायको आणि दोन खुर्च्यावर मुल मोबाइल घेउन बसले होते. दोन दिवसापासून टेबलवर पडलेल्या पेपरकडे आपण ज्या दर्लक्षि ु त नजरेने बघतो त्या नजरेने साऱ्यांनी माझ्याकडे बघितले. मी सोफ्यात जाउन बसलो. पाच मिनिटे, दहा मिनिटे झाली पण आपल्या बाजूला कु णी हाडामासाचा माणूस बसला आहे, याचे त्या आभासी दनि ु येत हवलेल्यांना सोयरसुतक नव्हते. लक्ष वेधनू घ्यायला मी जोराचा आवाज करीत जांभई दिली तर तीनही नजरा रागात माझ्यावर रोखल्या गेल्या. घऱात सर्वात जास्त दर्लक्ष ु करायची कु ठली वस्तू असेल तर ती असते लवकर घरी आलेला नवरा. कु णी विचारीत नाही. शेवटी मीच उठू न स्वतःसाठी चहा के ला आणि चहा घेउन परत त्याच जागी बसलो. हॉलमधे भयाण शांतता होती. मोबाइलच्या लायब्ररीत बसलो आहो असा भास होत होता. आयुष्यात मी सारे अत्याचार सहन करु शकतो, अगदी शिर्षासन घालून पाय वर डोके खाली करुन तासभर टिव्हीवरच्या रडक्या सिरियल्स बघू शकतो (अत्याचाराची परिसीमा आहे ही) पण घरात सारे मोबाइल बघत असताना तसाच रागारागात घराबाहेर पडलो. रागातच झपाझप पावले टाकत चाललो होतो. मनातल्या मनात हिला बोलत होतो. ‘मी काही चांगले, उदात्त करायला जावे तर त्याची घरात कु णाला काही किंमत नाही. माझे खाणे काढते. काय खातो असा मी. ही कोण समजते स्वतःला’ डोके शांत झाले तेंव्हा लक्षात आले की मी घरातल्या पायजम्यावरच चार किलोमीटर लांब आलो होतो. खिशात एक दमडी नव्हती. आलो तेवढच अंतर परत पायी जाण्याशिवाय पर्याय नव्हता. या मोबाइल डायेटमुळे काय काय दिवस बघावे लागले काल उपवास, आज पायपीट. अजून पुढे काय दाखविनार देव जाणे. पायपीट झाल्यामुळे खूप थकलो होतो त्यामुळे अख्ख्या आयुष्यात मी जितका झोपलो नसेल तितका झोपलो.

“काल दिवसभर झोपलो होतो.” “का काय झाल?” “डायेट करतोय.” “का, चांगल खायला पायला मिळत तर तुम्हाला भिकारडे डायेट सुचतातच कसे?” “तसा डायेट नाही” “सांगितले तुझे थेर तुझ्या बायकोने.” मोबाइल डायेट म्हणजे थेर, सार कारस्थान आधीच शिजल होत तर. या नारायणरावाला कापायला आता गारद्यांची गरज नव्हती. बारभाई आणि आनं दीबाई मिळूनच कारस्थान करीत होते. “कशाला करता नसली थेर. आता मला तुला फोन करायचा तर कु णाला करु. तुझ्या आईला तिच्या गोळ्या सांग. तिची चिठ्ठी हरवली. तो फोन आताच्या आता चालू कर. गरज पडली तेंव्हा वापरायचा झाल. मिळतय ना म्हणून सारा माज आलाय तुम्हा लोकांना, आमच्या वेळेस कु ठे होत हे सार. पुन्हा अस काही खूळ डोक्यात घातल तर याद राख.” तिर्थरुपांशी बोलून माझा उपवास मोडला होता, वरुन साक्षात तिर्थरुपांचाच आदेश. माझ्या मोबाइल डायेटचा बळी गेला होता. आमच्या तिर्थरुपांनी त्या डायेट प्लॅ नला उभा आडवा फाडला होता. माझा आठवड्याभराचा मोबाइल डायेट चार दिवसात सं पला होता.

डायेटचा चौथा दिवस आला. रविवार होता तेंव्हा मी उशीरा उठलो. बायको मोबाइल बघत चहा पित होती. माझा राग अजूनही गेला नव्हता तेंव्हा फारसा बोललो नाही, शांतपणे सोफ्याच्या त्याच खुर्चीत बसलो. माझा सं यम खरच वाढला होता. बायकोचा मोबाइल वाजला तिने मला तिचा फोन दिला. माझ्यासाठीच फोन होता तिकडे तिर्थरुप पेटले होते. “हॅ लो” “कारे फोन का नाही उचलला. काल कितीवेळा फोन के ला मी.”

People Say

Natasha Dighe Badri,

New Jersey

The two families were on a summer road trip. On the way, they were going to pass close to a famous village. The village where a great saint had lived and which people still believed was still blessed by Him. All year round, lots of believers and even some skeptics visited the place. People say prayers to Him never go unanswered. They decided to pay the place a visit. No harm in paying respects at a place where a great saint lived. The village was crowded and so was the temple. Even amid the rush, they were able to see the house where He had lived and also pay respects to the memorial built where He had been buried. It was late evening when they started back from the village to the next destination where their hotel was booked. The drive was along winding roads with woods on either side. The woods were beautiful and forbidding at the same time. The two cars drove in single file in the streams of light from their headlights. Ginny sat in the back seat, scrunched between her two elder sisters. She kept her eyes on the road straight ahead and tried to avoid looking at the dark woods. When their car’s headlights suddenly turned off, leaving them in darkness, she found it a little hard not to get scared. Their car stopped with a slight screeching of the brakes. The other car of the party was driving ahead of them and its light was moving off. Ginny’s father pressed the horn and its long drawn honk caught the attention of their friends; the other car slowed down and turned back to come to them. In the light from the other car, and their small pocket flashlights, the men opened the hood and looked at the engine and mass of wires around it. They tried to find which wire had broken leaving the car still working but with no headlights. Armed with small long-nose pliers, they were all ready to fix it. Amid the complaining voices of her sisters, Ginny closed her eyes and sat quiet.

After a while, the men gave it up. They couldn’t find the broken wire. There was no help to be found for miles. It was decided that the working car would lead and the other car would try to follow in the light of the first car. It was dangerous and they would have to go very slow. As Ginny’s father began to close the hood, there was a clang and suddenly, bright light streamed through the headlights once more. At first, everyone rejoiced that the headlights were working again, without waiting to think how. Then, Ginny’s father looked to see where he had dropped the pliers. The pliers had slipped from his hand and their small metallic tip had landed touching the two broken wires and completing the circuit. Many pairs of amazed eyes stared at the pliers and the broken wires. What a coincidence that the pliers should fall at just the right place! Now, knowing exactly where the problem was, it was not hard to fix. Soon, they were on their way again, with working headlights and all. Ginny smiled to herself. All was well again and they were on their way; their way back from the trip to the saint’s village. People say He was a great saint. People believe prayers to Him never go unanswered.

आठवणीतली दिवाळी

सौ. प्राजक्ता पराग म्हात्रे, उरण

माझे बालपण एका गावात बागडण्यात गेले. गावात तसे सगळे च सण पूर्वी उत्साहाचे

वाटायचे. त्यात दिवाळी म्हणजे सगळ्यात मोठा सण इतका मोठा की पूर्वी दिवाळीच्या स्वागताला प्रत्येक घर जवळजवळ महिनाभर आधी पासून तरी सज्ज असायचं . त्यातून गावातील घरांच्या दिवाळीसाठी शहराच्या तुलनेने जास्तच तयारी असायची. घराची रंगरंगोटी डागडू गी करून रंगरंगोटी करायची. घरासमोर अंगण असायचं . ते अंगण कु दळीने उखळायचे. पाणी शिपं डू न चोपणीने चोपायचे. येणारे बारीक-सारीक दगडही काढू न टाकायचे. अंगणाची पातळी एकसमान करावी लागत असे. चोपायचा कार्यक्रम दोन-तीन दिवस तरी चालायचा. अंगणातच रांगोळी काढण्यासाठी ओटीच्या पायर्‍यांच्या समोर खास रांगोळी काढण्यासाठी अंगणापासून थोड्या उं चीवर ओटा तयार करावा लागत असे. त्यासाठी अंगणाची पातळी तयार झाल्यावर ओट्यापुरती जास्त माती आणून ओटा चोपला जाई. त्यानं तर अजून पाणी मारून अंगण व ओटा दोन्ही गुळगुळीत करून घ्यावे लागायचे. हे गुळगुळीत के लेले अंगण-ओटा सुकला की त्याला शेणाने सारवले जायचे. हे सर्व होताना आठवडा तरी जायचाच. शेण खराटा व हाताने दोन्ही प्रकारे सारवता यायचे. खराट्याची किंवा हाताने शेण सारवल्याची सुं दर नक्षी अंगणात उमटत असे. मग अंगण अगदी सुं दर, स्वच्छ नवे कोरे वाटायचे. माझे वडील मुं बईत प्रीमियर कं पनीत नाइट शिफ्ट करायचे. नाइट शिफ्ट वरून येऊन ते घरातील दिवाळीच्या तयारीला उत्साहाने भाग घ्यायचे. पूर्वी तांब्या-पितळे ची भांडी असायची. ह्या भांड्यांना कल्हई लावून घ्यावी लागायची, तेव्हा कल्हईवाले दर आठवड्याला दारावर ओरडत यायचे. कल्हाईईईईईई अशी त्यांची हाकही तितकीच लयदार असायची. स्टोव्ह दरुु स्तीवालाही दारावर येत असे. त्याची इस्टो रिपेर अशी हाक ऐकू आली की त्याला बोलवून आणायची घाई व्हायची. स्टोव्ह व्यवस्थित ८-१० दिवस चाललाय मी असे पाहिलेच नव्हते रोज त्या स्टोव्ह ला पिन मारावी लागायची ती मारलेली नसेल तर स्टोव्हची फ्लेम हमखास डिस्को डान्स करायची. कधी उजव्या बाजूला कधी डाव्या बाजूला धाव घ्यायची. स्टोव्ह दरुु स्तीवाला स्टोव्ह खोलून तो दरुु स्त करून द्यायचा. नवीन वायसर वगैरे टाकायचा मग मात्र स्टोव्ह काही दिवसांसाठी मस्त भकाभक चालत असे. माझी आई प्रार्थमिक शाळे त शिक्षिका होती तर . आईला दिवाळीची सुट्टी पडलेली असायची. स्वयं पाक खोलीतील भांडी घासण्याचा एक दिवस कार्यक्रम असे. अगदी पितळी टाक्या, तांब्याचे-पितळे चे हंडे, कळश्या, पातेली, तांब,े डबे, समई, व इतर ं ेने मग राखेने घासून लख्ख के ली जात मग ती वाळवून, पुसून बाकीची भांडी आधी चिच पुन्हा ऐटीत जागच्या जागी सोन्याप्रमाणे चमकायची. स्टोव्हही पितळे चा असल्याने तोही ं ेने घासावा लागायचा. घडवं चीवरील भांडी तर त्यांच्या रचण्यामुळे फारच सुबक चिच ं लावावी लागत नसल्याने पटकन घासली जायची त्यात दिसायची. स्टीलची भांडी चिच डझनभर ग्लास, तांब्या, पेले, चमचे, ताट, वाट्या असायच्या. त्यात कडीवाले उभे डबेही असायचे. शिवाय दिवाळीचा फराळ ठे वण्यासाठी मोठ मोठे डबे असायचे ते वेगळे च. एखाद्या सुट्टीच्या रविवारी आई-वडील सामान भरायचे. महिन्याच्या किराण्यासोबत दिवाळी स्पेशल खरेदीही असायची. त्यात दिवाळीच्या पदार्थांचे सामान, उटणे, रांगोळी, पणत्या, साबण असायचा. साबण मोतीचा असायचा. फार सुगंधी असायचा आधी तो.

हे सगळं सामान घरी आण्यल्यावर काढू न बघायला मला खूप गं मत वाटायची. मग आई रांगोळी, रंग डब्यांमध्ये भरून ठे वायची. दिवाळीचे सामान वेगळे ठे वनू रोजचे सामान जागच्या जागी ठे वले जायचे. एका बाजूला दिवाळीच्या फराळाची तयारीही चालू असायची. डाळी, पोहे, साखर दळायची आमच्या घरी जाते होते. आजी, आई त्यावर पीठ, साखर सगळी दिवाळीला लागणारी दळणे दळत असत. इतर जिन्नसे निवडू न ठे वली जात. अनारशाचे पीठ करण्यासाठी तांदूळ २-३ दिवस भिजवून ते दळले जायचे. मग अनारशाचे मिश्रण तयार करून ठे वले जायचे. भाऊ कं दील बनवण्यासाठी सज्ज असायचा. कं दील बनवण्यासाठी वेगवेगळे रंगीत कागद त्याला वडील आणून देत असत. त्यात जिलेटीन पेपर पण असायचा हे मला आठवते. त्यावेळी ते पेपर पाहायला, हाताळायला फारच आनं ददायी वाटायचे. दिवाळी पर्यंत जेव्हा भाऊ कं दील करायचा तेव्हा फारच गं मत वाटायची. मला छोटे छोटे कं दील फार आवडायचे. मी पण फु कट गेलेले कागद खेळायला घेऊन कं दील करायचे प्रयत्न करायचे पण खेळात इकडे तिकडे टाकल्याने पुन्हा त्याचा चुरगळा व्हायचा. त्यात काही चकचकणारे कागदही असायचे. मग ते कागद मी बारीक बारीक कै चीने कापायचे, तसेच पूर्वी गजर्‍यांना पेचक लावलेल्या असायच्या मग अशा आईच्या वापरून झालेल्या गजर्‍यांची पेचक काढू न ती पण अगदी बारीक कापून सगळे डबीत भरून ठे वायचे. ह्याचा उपयोग रांगोळीवर चकाकी म्हणून टाकण्यासाठी व्हायचा. दिवाळी सण म्हणजे नवीन कपडे आलेच. मग आई-वडील बाजारातून मला फ्रॉक साठी, भावाला, वडिलांना शर्ट पँ ट साठी कापड आणायचे. आईला नवीन साडी आणली जायची. आजीसाठी जरीकाठाची खास नऊवारी साडी असायची. तशी आजी नेहमीच काठाचीच साडी नेसायची. प्रिन्टेड साडी तिला आवडत नसे. शिवाय भाऊबीजेसाठी सगळ्यांच्या भावा-बहिणींसाठी कपड्यांची किंवा भांड्यांची खरेदी असे. माझ्या चुलत भावांसाठी कधी नॅ पकीन, छोटे टॉवेल, बनियन, रुमाल, डबे, वाडगे अशा वस्तू असायच्या. आईचे भाऊ मोठे असल्याने त्यांना कधी शर्ट पीस, पॅं ट पीस, मोठी भांडी, बेडशीट, उशांची कव्हरे, मोठे टॉवेल अशा वस्तू आणल्या जायच्या. भावाला इतर चुलत बहिणींना देण्यासाठी वाडगे, तांब्या, डबा अशा वस्तू असायच्या तर कधी कधी भाऊ त्यांना आरतीत पैसेच टाकायचा. त्यावेळी आरतीत २ रु. टाकले जायचे हे मला आठवते. वडिलांच्या बहिणींसाठी साड्या असायच्या. ह्या कपड्याची खरेदी एकाच दक ु ानात के ली जायची. ह्या खरेदीसाठी मी नेहमी आई-वडिलांच्या सोबत असायचे. त्या रंगीबेरंगी, मऊ-मऊ साड्या पाहून त्यांना हाताळताना मला मखमली स्पर्शाचा अनुभव येत असे. दिवाळीत टेलरकडे कपड्यांचा ढीग पडलेला असायचा. १ महिना आधी पासूनच हा ढीग रचायला सुरुवात झालेली असायची. त्यामुळे कापड घेतल्या घेतल्या लगेच टेलरकडे धाव मारावी लागायची तेव्हा टेलर दिवाळीच्या १-२ दिवस आधी कपडे शिवून द्यायचा. शिवलेले कोरे कोरे कपडे घरी येऊन शिस्तीत कपाटात विराजमान व्हायचे. मी जरा मोठी झाल्यावर कधी कधी घराबाजूच्या खडीमध्ये सापडणारे शिपं ले, सागरगोटे घेऊन ते खलबत्त्यात बारीक कु टायचे आणि ते चहाच्या गाळणीत किंवा पीठ चाळायच्या चाळणीत गाळून त्याची रांगोळी बनवायचे. रांगोळी काढण्यासाठी लागणारा ठिपक्यांचा कागदही पूवी घरी बनवला जायचा. एका वर्तमान पत्रावर उभ्या आडवा समांतर रेषा

मारून उजळणीला लागणार्‍या रकान्यांप्रमाणे रकाने करायचे व प्रत्येक रकान्याच्या कोपर्‍यावर धूर येणारी अगरबत्तीने भोके पाडायची. मध्येच ही भोके जास्तवेळ जळल्याने मोठी व्हायची. मुलांना दिवाळीची सुट्टी पडलेली असायची. तेव्हा मुले घरासमोर मातीचा किल्ला बनवून त्यावर मातीचे मावळे उभे करून त्याच्या भोवती मेथी पेरायचे. ही मेथी आठ दिवसात दिवाळी पर्यंत उगवून किल्ल्याचा परिसर हिरवागार, लॉन लावल्यासारखा दिसायचा. दिवाळीला ८-१० दिवस बाकी असले की गावात सगळ्यांच्या घरातून तिखट-गोड फराळाचा वास सुटायचा. वासाने कधी एकदा आपल्या घरातील पदार्थ खाते असे व्हायचे. पूर्वी गावातील सर्व ओळखीच्या घरांमध्ये, नातेवाइकांमध्ये आपले स्नेहभाव प्रकट करण्यासाठी घरात बनलेल्या फराळाच्या पुड्या आपापसात वाटल्या जायच्या. आमच्या घरात ३ किलोचे २-३ प्रकारचे लाडू , ५ किलोचा चिवडा, ५ किलोच्या चकल्या, करंज्या अश्या मोठ्या प्रमाणात आई फराळ करायची. करंज्या लाटण्यासाठी आजूबाजूच्या मुली-बायका मदत म्हणून हौसेने यायच्या. तेव्हा प्रत्येकाकडे मदतीला जाण्याची मुलींची पाळीही ठरलेली असायची. फराळ करताना मला मध्ये लुडबुडायला मजा वाटायची. आमच्या इथे लाकडी दोन हँ डलने दाबायचा चकलीचा साचा होता. त्या साच्यातनू चकली पाडताना मला ब्रह्मांड आठवे. खूप मेहनत लावून माझ्याने त्यातून एखादी चकली पडायची. हातही दख ु ून यायचे. नं तर मी मोठी होईपर्यंत म्हणजे चकली पाडता यायला लागेपर्यंत आईने पितळी गोल दांडा फिरवायचा साचा घेतला. करंज्यांच्या लाटलेल्या पारीत सारण भरणे मग ती कातणी ने कापणे ही कामे मला आवडायची. दिवाळीच्या म्हणजे वसुबारसेच्या दिवसापर्यंत फराळ तयार असायचा. माझी रांगोळ्या काढण्याची हौस ह्या दिवसापासून चालू व्हायची. मी अगदीच लहान होते तेव्हा आईच रांगोळी काढायची. मला त्याचे आकर्षण असायचे म्हणून मी रांगोळीचा डबा घेऊन अंगणभर रेषा, ठिपके मारायचे. ह्याच दिवशी कं दील दीपावलीचे स्वागत करण्यासाठी दारासमोर झगमगत असे. कं दिलाचा रंगसं गतीतील ओटी-अंगणात पसरणारा प्रकाश हे खास आकर्षण असे. त्यातून भावाने स्वतः बनवलेला कं दील म्हणून त्याचे अजून कौतुकही असे. धनत्रयोदशीच्या दिवशी सं ध्याकाळी आई रांगोळी काढू न पाट मांडायची आणि त्यावर घरातील दागिने, जुनी नाणी, चं दीच्या वस्तू एका ताटात घेऊन त्यावर हळद-कुं कू , फु ले वाहून, दिवा ओवाळून धनाची पूजा करायची. ते सजवलेलं ताट फार देखणं दिसायचं . धणे आणि गुळाचा प्रसाद सगळ्यांना वाटला जायचा. त्यानं तर यायची पहिली अंघोळ/नरक चतुर्दशी. हा दीपावलीचा सगळ्यात मोठा, खास दिवस. ह्या दिवशी पहाटे ४-५लाच आई स्वतः उठू न सगळ्यांना उठवायची. भाऊ उठला की तो फटाके वाजवायचा त्या आवाजानेच मला जाग यायची. मग आजी-आई सगळ्यांना उटणे, लावून त्यांची अंघोळ व्हायची. तेव्हाच्या उटण्यालाही एक अनोखा सुगंध होता. उटणे लावताना प्रत्येकाच्या समोर फु लबाज्या लावून दिन दिन दिवाळी गाई म्हशी ओवाळी ह्या ओळी आनं दात गायल्या जायच्या. प्रत्येक व्यक्ती जेव्हा अंघोळ करून बाहेर यायची त्यासाठी एक चिरांटू/चिरांटे फळ ठे वलेले असायचे. आमच्या घराच्या आसपास ह्या फळांच्या वेली असायच्या. त्या आदल्या दिवशीच शोधून त्यावरची फळे आणून ठे वली जायची. ही फळे पायाच्या अंगठ्याने दाबून फोडली जायची. आजी सांगायची की ही फोडली म्हणजे आपण नरकासूराचा वध के ला. मला ती चिरांटू फोडायला खूप गं मत वाटायची. मी खूप शूर आहे असे वाटायचे ती फोडताना. मग एका ऐवजी दोन-तीन चिरांटी पायाने जोरात फोडू न टाकायचे. अंघोळी झाल्या की नवे कोरे कपडे घालायचे. मग आई आमची आरती करायची. देवाला फराळाचे नैवेद्य दाखवायची. नैवेद्यात चकली, चिवडा, २-३ प्रकारचे लाडू , अनारसा, करंजी, शेव, शं करपाळी असे पदार्थ असायचे. ह्या पदार्थांचा आम्ही घरातील सगळी मं डळी एकत्र बसून फराळ करायचो. मला ठिपक्यांची रांगोळी काढता यायला लागल्या पासून मी रांगोळी काढू लागले. रंगांचा तो विशिष्ट वास, चुकलेली रांगोळी दरुु स्त करणे,

तासन तास त्या रांगोळीसाठी बसण्यात काही वेगळाच आनं द होता. ९-१० च्या सुमारास पाहुण्यांची, फराळ वाटणार्‍या व्यक्तींची वर्दळ चालू व्हायची. मग प्रत्येकाला आई फराळाची डिश भरून देत असे. मला गावामध्ये फराळ वाटण्याची ड्यूटी असे. एका मोठ्या पिशवीत फराळाच्या पुड्या घेऊन मी सगळ्या घरांमध्ये वाटू न येत असे. मग प्रत्येक घरात काही ना काही पदार्थाची चव घ्यावी लागायची. सं ध्याकाळ झाली की दिवे लागणीची, अमावस्येच्या काळोख्या रात्रींना पणत्यांच्या तारकांनी धरतीवर लखलखाट करण्याची. मातीच्या पणत्या आईने सकाळीच पाण्यातनू काढू न सुकवलेल्या असायच्या. त्या पणत्या पेटवल्या जायच्या मग ओटीवर दाराच्या दोन खिडक्यांच्या बाजूला, माळ्यावरच्या कठड्यावर, रांगोळीच्या मधोमध, तुळशीभोवती, देवळावर, (आमच्या अंगणासमोर शं कराचे छोटेसे मं दिर आहे) पडवीत आम्ही पणत्या लावायचो. पणत्या लावल्या की सगळे अंगणात पणत्यांची रोषणाई पाहण्यासाठी जमायचो. तो दिपोस्तव पाहतच राहावा असे वाटायचे. मध्येच वारा यायचा एखादी पणती विझायची मग परत ती लावायची. थोड्याच वेळात भावाच्या फटाक्यांचा कार्यक्रम चालू व्हायचा. अगदी लहान होते तेव्हा मला फटाक्यांची खूप भिती वाटायची. मग मी घराबाहेर पडायचेच नाही. फटाक्यांचा आवाज सं पे पर्यंत घरातच बसून राहायचे. थोडी मोठी झाल्यावर बं दू कीच्या गोळ्या मिळायच्या त्या हातोड्याने किंवा दगडाने फोडायचे. नं तर रोल मिळू लागला तोही तसाच फोडू न फट फट आवाज काढायला मजा यायची. दू सरा दिवस लक्ष्मी पूजनाचा. लक्ष्मीपूजनाची सं ध्याकाळी लगबग चालू व्हायची. लक्ष्मीपूजनासाठी आई पुन्हा देवघरात पाटा खाली रांगोळी काढू न त्यावर ताट ठे वनू ताटात घरातील पैसे, जुनी नाणी वगैरेची पूजा करायची. पाडव्याच्या/बलिप्रतिपदेच्या दिवशीही ४-५ वाजताच उठू न आई घरातील के र काढायची, तो के र एका पुठ्ठ्यावर भरायचा, एक जुनी के रसुणी आधीच आईने जपून ठे वलेली असायची. त्या के रावर ती जुनी के रसुणी ठे वनू त्यावर दिवा लावून वडील तो के र बाहेर घेऊन जायचे व एका कोपर्‍यावर ठे वायचे. के र नेत असताना आम्ही ताटाचा लाटण्याने टण-टण आवाज करायचो. पाढव्याच्या दिवशी झेंडू , आपटा व भाताच्या कणश्या मिळून के लेले तोरण दाराला बांधले जायचे. प्रत्येक घराच्या समोर पाच शेणाचे गोळे व त्यावर झेंडूचे फु ल टोचून त्या गोळ्यांची पूजा के ली जायची. आई वडीलांना औक्षण करायची. मग ते एकमेकांना भेटवस्तू द्यायचे. दपु ारी ते गोळे सगळ्यांच्या भितं ीवर चिकटलेले दिसायचे. दपु ारी घरी श्रीखं ड पुरीचा बेत ठरलेलाच. श्रीखं डासाठी चक्काही दही फडक्यात बांधनू टांगून घरीच के लेला असायचा. ह्या चक्क्यात भरपूर साखर घालून पुरण यं त्रातून काढू न त्यात चारोळ्या, वेलची घालून श्रीखं ड के ले जायचे. आठवण झाली की तो चक्का मिश्रित साखरेचा खरखरीतपणा अजून हाताला स्पर्शून जातो. शेवटचा दिवस भाऊबीजेचा. ह्या दिवशीही मामा, माझे चुलत भाऊ घरी यायचे. ह्या दिवशीही जेवणाचा खास बेत असायचा. औक्षण करून सगळ्यांची भाऊबीज व्हायची. कोणी कोणी काय काय भाऊबीज भेट आणली हे जाणून घ्यायला मी उस्तुक असायचे. शेवटचा दिवस असल्याने भाऊ थोडे फटाके तुळशीच्या लग्नासाठी व मध्ये मध्ये वाजवायसाठी ठे वनू बाकीचे सगळे उडवून टाकायचा. मी थोडी मोठी झाल्यावर फु लबाजे, पाऊस, चक्र, नागाच्या गोळ्या, माचीस, रॉके ट असे फटाके उडवू लागले. मी फु लबाजे पेटवून त्यांची तार तोडी वाकवून ते मोठ्या झाडांच्या फांदीवर फे कू न लटकवायचे. अशी झाडावरची फु लबाज्यांची लाइटिंग पाहायला मला फार आवडायचे. फटाके उडवले की सगळीकडे धूर, फटाक्यांचा वास दरवळायचा. भाऊ मोठा झाला तसा त्याचा फटाके उडवण्याचा छं द कमी झाला मग फार थोडे फटाके आमच्या घरी असायचे. फक्त माझ्यापुरतेच हलके फु लके . काही वर्षात भावाचे लग्न झाले आणि मला वहिनी आली. वहिनीनेही घरातील सगळे च सोपस्कार अंगिकारले व आईचा भार कमी झाला, मला सोबत मिळाली. आम्ही दोघी मिळून रांगोळी काढू लागलो. तिला रंगसं गती चांगली जमायची त्यामुळे रांगोळी अजून देखणी दिसू लागली. सगळ्याच गोष्टीत ती उत्साहाने भाग घ्यायची. काही वर्षातच भावाच्या दोन मुली समिधा आणि विदीता ह्यांनी घरातील माझे लहानपण भरून काढले. दिवाळी झाली तरी दिवाळी सं पली असे वाटायचे नाही कारण तुळशीच्या लग्नापर्यंत

दिवाळीचेच वातावरण असायचे. दारासमोर रांगोळ्या असायच्या, आकाश कं दील पेटलेलाच असायचा, पूर्णं ओटीभर नसल्या तरी रोज रात्री दोन पणत्या बाहेर पेटलेल्या असायच्या. रात्री कमी प्रमाणात पण फटाक्यांच्या इथे-तिथे तुटक आवाज येत असायचा. सुट्या असल्याने पाहुण्यांची वर्दळही चालूच असायची. माझे काका-आत्या सगळे मुं बईत असल्याने ते ह्या सुट्टीत मुलांना आजोळी घेऊन यायचे. आई-आजी मग सगळ्यांचा पाहुणचार करण्यात गुंतनू जायच्या. त्यांचा मुक्काम शाळा चालू होईपर्यंत असायचा. मग घरात हा गडबड गोंधळ, पळापळ, धडपड. आम्ही मुले रोज भातुकली, झाडावर चढणे खेळायचो. काका मला आणि भावाला फटाके आणायचे ते ह्या दिवसात उडवायचे. थोड्याच दिवसांत तुळशीच्या लग्नसराईची लगबग असायची. तुळशीच्या लग्नाचा एखादा दिवस ठरला की देऊळ व तुळस रंगवली जायची. तुळशी भोवती रांगोळी काढली ं ा, आवळे आम्ही झाडावरून तोडू न जायची. लग्नात तुळशीसमोर ठे वण्यासाठी चिच आणायचो व तोडताना त्याचा आस्वादही घ्यायचो. वडील ऊस तोडू न आणायचे व तुळशीत रोवायचे. मग अंतरपाट धरून कृ ष्ण तुळशीसमोर ठे वनू एखादा छोटा मुलगा तुळशीसाठी लग्नाला तयार करून मं गलाष्टके म्हणायची. आम्ही बच्चे कं पनी तांदूळ हातात घेऊन सावधान म्हटल्यावर कोणाला तरी टार्गेट करून त्यांच्या अंगावर तांदूळ उडवायचो. मग मोठ्या माणसांचा ओरडा मिळायचा.

सासरी आल्यावर सासूबाईंचा फराळातील बोरे हा प्रकार समजला (बोरे काय ते सांगावे) व आम्ही तो शिकू न घेतला. आता फराळाची सगळी जबाबदारी आम्हा दोन सुनांवर असते. बाजारात हल्ली फराळाचे सगळे पदार्थ ठिकठिकाणी मिळतात. पण दरवर्षी आमच्याइथे नोकर्‍या, जबाबदार्‍या सांभाळून पण आम्ही साग्रसं गित सगळे फराळ करतो, नातेवाइकामध्येही वाटतो. तांब्या-पितळे ची भांडी आम्ही जुन्या घरीच ठे वली पण सासूबाईनी तांब्याचा बं ब, घं गाळ आणि लोखं डी खलबत्ता मात्र आवर्जून आणला. दिवाळीत ही भांडी चमकवली जातात. बं बात पाणी तापवून घं गाळात सगळ्यांची उटणे लावून अंघोळ के ली जाते. लोखं डी खलबत्त्यात गवळाकाचरी, खोबरे कु टू न ते के सांना लावण्यासाठी रात्री भिजवून ठे वले जाते. दिवाळीच्या सगळ्या दिवसातील पूजा-अर्चा आम्ही लहानथोर मनापासून एकत्रीत करतो. मुलांचे नवऱ्याचे औक्षण करतो. चांगले ते घ्यावे, झेपेल ते करावे आणि अनावश्यक ते टाळावे ह्या तत्त्वाने घरातील काही जुन्या परंपरा आम्ही हौसेने अंगिकारल्या आहेत.

अशा प्रकारे दिवाळीचा सहवास १ ते दीड महिना सहज असायचा. रंग, सुगंध, रोषणाई, आतिषबाजी, खमं ग आस्वाद, परस्परांतील स्नेहभाव ह्याचा मिलाप म्हणजे दिवाळी. जसं जशी वर्षे सरू लागली तसं तसे परिस्थिती नुसार दिवाळीच्या ह्या धांदलीचे स्वरूप बदलू लागले. तांब्या-पितळे ची भांडी आईने मोडीत काढली. स्टोव्ह च्या जागी गॅ स आला. दिवाळीत घर सजत त्यापेक्षा जास्त पटीने बाजारपेठेतील दक ु ाने सजू लागली. कं दील, रंगीत पणत्या, रांगोळ्या , रांगोळ्यांच्या रंगांचे ठिग, ठिपक्यांचे कागद, रांगोळीची, पुस्तके , फटाके ह्यांची जत्राच लागू लागली. जाते नामशेष झाली आणि गिरणीने दळण्याचे कष्ट वाचवले. वर्षभर दिवाळीसारखे पदार्थ बाजारात मिळू लागले त्यामुळे दिवाळीत बनणार्‍या फराळाचे कोणाला अप्रूप राहिले नाही. नवीन वाढणार्‍या पिढीमध्ये देवाण घेवाणीची प्रथा कमी झाली. बाजारात फराळाची दक ु ाने जागोजागी लागू लागली पण कु ठलाही फराळ आईने किंवा वहिनीने कधीच विकत आणून घरात ठे वला नाही. फराळ हा घरातीलच असे. कारण घरी के लेल्या पदार्थांमध्ये जो जीव ओतलेला असतो, जिव्हाळा ओथं बलेला असतो तो बाहेरच्या फराळांमध्ये मिळत नाही. पण फराळाचा नाश होऊ नये म्हणून आई आणि वहिनी मर्यादित फराळ करू लागल्या. विविध रंगी, डिझाइन्सचे आकाशकं दील बाजारात मिळू लागले. भाऊ कं पनीत नोकरीला लागला त्यामुळे अपुर्‍या वेळेमुळे आकाशकं दील बाजारातला येऊ लागला. अंगणात कोबा बसल्याने अंगण उखळून, चोपून सारवण्याचा त्रासही गेला. दिवाळीच्या तयारीसाठी करावे लागणारे कष्ट कमी झाले पण दिवाळीतील उटणे, चिरांटी, रांगोळ्या, दीपोत्सव, पारंपरिक पूजा ह्या तितक्याचे उत्साहात आणि आनं दात साजर्‍या होतात. पुढे माझे लग्न झाले. घरात नवरा, सासूबाई, सासरे, दीर, जाऊबाई, पुतण्या, नणं दा सगळ्याच हौशी त्यामुळे दिवाळी म्हणजे मोठा जल्लोष वाटू लागला. १ वर्षे जुन्या घरात राहिलो तेव्हा पूर्वीचे सारवलेले अंगण, सासूबाईंची पितळी भांडी ह्याचा पुन्हा एकदा अनुभव घेतला. १ वर्षा नं तर नवीन घरात गेलो. अंगणात लादी असली तरी लादीवर गेरू सारवून आम्ही रांगोळीला बसायला लागलो. हल्ली कमी वेळ लागणारी आणि सुबक दिसणारी सं स्कारभारती रांगोळी प्रचलित झाली आहे. पण आम्ही मधून मधून ठिपक्यांची रांगोळीही काढतो. नणं देचे लग्न होण्यापूर्वी जाऊबाई, नणं दा आणि मी अशा मिळून एकच रांगोळी काढायचो. आता माझ्या मुली जोडीला आहेत. एक छोटी राधा लुडबुडायला तर मोठी श्रावणी मदतनीस म्हणून हौशी कलाकार. माझा पुतण्या अभिषेक मोठा झाल्यापासून कं दील बनवतो. तितक्याच हौशीने बाजारातूनही आणायला सांगतो. मग आम्ही एक घरात वरच्या मजल्यावर एक आणि एक समोर असे दोन कं दील लावतो. अंगणात एका कोपर्‍यात किल्ला बनवला जातो. ओटीवर, अंगणात पणत्या लावून आम्ही सगळे च त्याचा अंगणात जाऊन आनं द घेतो.

बिर्याणी

युगंधरा सावंत चव्हाण, पुणे

ती बादली सरकवतेस का गं जरा इकडे ?”... स्पॉन्डिलिसीस, सांधदे खु ी; वयानुसार

शरीराला पिळवटू न बसलेल्या अशा व्याधींशी सामना करत वयाच्या बासष्टाव्या वर्षी पॉटरीचं हौशीने आपल्या बं गल्याच्याच आवारात वर्क शॉप घेणाऱ्या रिमाताई वर्क शॉपला आलेल्या एका स्टुडंटपैकीच असलेल्या किशोरवयीन मुलीला म्हणाल्या आणि बादलीत बुचकळलेले हात जवळच ठे वलेल्या कपड्याने पुसून आलेला फोनकॉल घेण्यास म्हणून वर्क शॉपच्या बाहेर गेल्या. “अहो रिमाताई यं दा ३१ डिसेंबरला आपला दादर क्लब खास सिनियर सिटीझन्ससाठी कार्यक्रम ऑर्गनाइझ करणार आहे. पण फक्तं मेंबर असलेल्यांसाठीच बरं का ! तुम्ही येणार ना ? कार्यक्रम सं ध्याकाळीच असणार आहे . एका डान्सग्रुपतर्फे अरंगेत्रमही सादर के लं जाणार आहे म्हणे . सोबत गझलांचा कार्यक्रम आणि डिनरसुद्धा .” पलीकडू न मिसेस उर्मिला राजाध्यक्षांचं हे बोलणं ऐकू न रिमाताईंनी जरा चाचरतच नकार दिला तशा पार्टीच्या बातमीने आधीच कमालीच्या उत्तेजित झालेल्या उर्मिलाबाई आवाजाची पातळी जरा उं चावतच म्हणाल्या , “का हो ? तब्येत बरी नाही का ? एकट्याच तर असता तुम्ही. का काही दसु रा प्रोग्रॅम आहे तुमचा त्यादिवशी ?” त्यावर रिमाताई म्हणाल्या , “छे हो ... कार्यक्रम वगैरे काही नाही . मला जरा एका कामासाठी पुण्याला जायचं य म्हणून जमणार नाही. तुम्ही सगळे करा की एं जॉय , मी पुढल्या वेळेस नक्की येईन .” त्यावर तोंडदेखलं ओके म्हणून उर्मिलाबाईंनी फोन डिस्कनेक्ट के ला आणि आपल्या बाजूला क्लब मेंबरपैकीच एक असलेल्या वर्तकबाईंना तोंड वाकडं करतच म्हणाल्या , “ काय होतं हीला यायला ? दोन्ही मुलं अमेरीके ला, नवरा दोन वर्षांपूर्वी गेला. घरात मोलकरीणीव्यतिरिक्त अजून कोणीच नाही. ना कोणात जास्त मिक्सअप होत ना आपल्या ग्रुपच्या कु ठल्या कार्यक्रमाला हजेरी लावत. कसल्या त्या ‘कुं भारकलेत’ सदैव गाढलेली असते. कशाला मिरासदारबाईंनी हीला इथे मेंबरशीप घ्यायला लावली देवजाणे ! म्हणे पुण्याला काम आहे. खरंतर कोणीही नातेवाईक पुण्यात नाहीत हीचे मग दर दोन तीन महिन्यांनी पुण्यात काय अडलेलं असतं हीचं ? “ उर्मिलाबाईंनी विनाकारण चालवलेल्या गोंगाटाला काहीसं कं टाळतच वर्तकबाई म्हणाल्या, “ अहो दगडू शेटला पाया पडायला जाणार असतील अजून काय असणार आहे ? आणि त्या कु ठे ही जाईनात ...... त्याच्याशी आपलं काय देणं घेणं ?” आता तोंडसुख घेण्यास रिमाताईंच्या रूपात आयतं गिऱ्हाइक सापडल्यानंतर एरवीही तोंडाळपणा करणाऱ्या उर्मिलाबाई सोबतीला आपल्या उच्चभ्रू जीवनशैलीचा उदोउदो करण्याची ही सं धीतरी कशा सोडतील म्हणा ! विषय पुढे चालू ठे वतच त्या म्हणाल्या , “आमच्याकडेच पहा नं .... वय झालं म्हणून आम्ही काही मिळमिळीत आणि डबक्यातलं आयुष्य जगत नाही . दरवर्षी ३१ ची पार्टी आमच्या मुळशीच्या फार्महाऊसवर करतो. बार्बेक्यू, शॅ म्पेग्न् ... सगळं मस्तपैकी एं जॉय करतो..... अगदी मुक्तपणे .... पण यावेळेस इथे कार्यक्रम आहे म्हटल्यावर तेही कॅ न्सल के लं . आणि या मॅ डम दादर क्लबसारख्या प्रतिष्ठीत क्लबची पार्टी एं जॉय करायची सोडू न प्रवास करणार ... काही सोशल लाईफच नाही हीला.... सो टिपीकल ..... दैव देतं आणि कर्म नेतं ! दू सरं काय ?” वास्तविक , आपल्या वर्क शॉपला येणाऱ्या विद्यार्थ्यांशी अतिशय मैत्रीपूर्ण वागणूक व व्यवहार ठे वणाऱ्या परंतु क्लबमधील आपल्या समवयस्क स्त्रियांशी मात्रं जरा सावध आणि मोजकं च बोलणाऱ्या रिमाताईंनी एके काळी आयुष्याची वीस वर्षं पुण्यनगरीत

घालवली असली तरी सध्याच्या काळात त्यांचे नातेवाईक किंवा मित्रमैत्रीणी यांपैकी कु णीच तिथे रहात नसताना त्या ३१ डिसेंबरच्या ग्रॅं ड पार्टीवर पाणी सोडू न पुण्याला कशाला जाणार होत्या कु णास ठाऊक ? वर्क शॉप सं पल्यानंतर नेहमीच दोन तास आराम करणाऱ्या रिमाताई २९ तारखेला मात्रं आराम न करता आपली छोटीशी पर्स घेऊन घराबाहेर पडल्या आणि चालतच मेनरोडवर असलेल्या एका मोठ्या ब्युटी सॅ लॉनमध्ये शिरल्या . एरवी स्वतःला आरशात धड पहाण्याचीसुद्धा उसं त न मिळण्याइतपत स्वतःला कामात व्यग्र करून घेणाऱ्या रिमाताई तब्बल तीन तास सॅ लॉनमध्ये व्यतीत करून पेमेंट करण्यासाठी काऊंटरवर आल्या तसं लॉबीच्या दरवाज्याला लागूनच असलेल्या मोठाल्या आरशात उतार वयात दर्लक्षि ु तपणाच्या आवरणाखाली झाकोळून गेलेल्या अविश्वसनीय सुं दर चेहऱ्याचं प्रतिबिबं पाहून मनातल्या मनात सुखावल्या. ऑनलाइन ऑर्डर करून हवी असलेली वस्तू एका दिवसात मिळणं शक्य नव्हतं म्हणून सं ध्याकाळी त्या घराबाहेर पडल्या व जवळच्याच एका मॉलमधल्या दक ु ानात ती वस्तू मिळाल्यानंतर मॉलमधल्याच एका सुपर बाजार स्टोअरमधून थोड्या ग्रॉसरीच्या सामानाची खरेदी करून व जवळच्याच एका कॉफीशॉपमधून एक वाफाळलेली आणि त्यांच्या खास आवडीची दिमेरेरा शुगरमिश्रित लाते् रिचवून घरी जाण्यास निघाल्या. घरी आल्यानंतर फ्रे श होऊन व कपडे बदलून एक लांब असा पायघोळ मॅ क्सी कम् गाऊन अंगावर चढवून शांतपणे एक मासिक वाचत हॉलमधल्या सोफ्यावर रेलून बसल्या खऱ्या पण का कोण जाणे त्यांचं चित्त वाचनात एकाग्र होईना आणि मासिक बाजूला ठे ऊन एक डुलकी घ्यावी म्हटलं तर कसल्याशा विचाराने डोळ्याला डोळाही लागेना. अर्धा-पाऊण तास सोफ्यावर पडू न अस्वस्थपणा जाणवू लागला तशा त्या उठल्या आणि समोरच्या सेंटर टेबलवर ठे वलेली डायरी व पेन घेऊन काहीतरी लिहू लागल्या. काही वेळाने भूक लागल्याची जाणीव होताच लक्ष घड्याळाकडे गेलं तशा त्या पुन्हा किचनमध्ये गेल्या व मोलकरीणीनेच तयार करून ठे वलेलं वालाचं बिरडं, पोळ्या मायक्रोव्हेव मध्ये गरम करून एका प्लेटमध्ये घेऊन ; सोबत दोन चमचे बीटची कोशिबं ीरही वाढू न पुन्हा हॉलमध्ये येऊन बसल्या. एके क घास तोंडात टाकत असतानाच परवाचं म्हणजेच ३१ तारखेचं वेळापत्रक मनातल्या मनात त्या आखू लागल्या . रिमाताईंना सं ध्याकाळी सहा वाजता पुण्याला पोहोचायचं असल्यामुळे त्या दिवशी होणाऱं ट्रॅफीक लक्षात घेता त्यांना आपल्या दादरच्या घरातून निदान दोन वाजतातरी निघणं आवश्यक होतं . ३१ तारखेला सकाळी जेवण बनविण्यात वेळ जाऊन उगाच निघायला उशीर होऊ नये म्हणून सुपरमार्के ट मधून खरेदी करून आणलेले जिन्नस कपाटातून बाहेर काढू न जेवणाची पूर्वतयारी म्हणजेच वाटण , मॅ रिनेशन इत्यादी सोपस्कार ३० तारखेच्या रात्रीच करून त्या मोकळ्या झाल्या व ३१ तारखेला पुण्याला निघण्यापूर्वी त्यांनी स्वतः तयार के लेल्या मातीच्या भांड्यात ते शिजवून मॉलमधून महत्प्रयासाने मनासारख्या मिळालेल्या हॉटपॉटमध्ये भरून तो त्यांनी आपल्या कपड्यांच्याच बॅ गेत ठे वला. एरवी आपल्या बाह्यावरणाकडे अगदीच दर्लक्ष ु करणाऱ्या रिमाताई आज मात्रं आकाशी निळ्या रंगावर पांढऱ्या रंगाचे बुट्टे असलेली तस्सर सिल्क साडी नेसून वर त्याच निळ्या रंगाचा ब्लाऊज व गळ्यात मोत्यांची एकसरी माळ तसं च त्यावर मोत्यांचे हिरेजडित कानातले आणि असाही बांगड्यांचा छं द नसल्यामुळे सोनेरी पट्ट्याचं ब्रेसलेटप्रमाणे भासणारं ॲनलॉग वॉच् मनगटावर बांधनू सुरकु तलेल्या चेहऱ्यातही तेजपुंज दिसत होत्या. घरची गाडी असूनदेखील ड्रायव्हरला अगोदरच सुट्टी दिलेली असल्या कारणाने ; बरोबर दोनच्या ठोक्याला बं गल्यासमोर येऊन उभ्या राहिलेल्या

प्रायव्हेट कॅ बमध्ये बसून रिमाताई पुण्याला जाण्यास निघाल्या. कु ठल्याही प्रकारची रिस्क न घेता वेळेवर पोहोचण्याकरीता ड्रायव्हरने वाटेत कु ठे ही गाडी न थांबवीता पुण्याला पोहोचणं रिमाताईंना अपेक्षित होतं परंतु पहिला टोलनाका क्रॉस के ल्या के ल्याच ड्रायव्हरने गाडी हायवेच्या कडेला लागून असलेल्या फू डमॉलकडे वळवली तसं रिमाताईंनी अस्वस्थ होऊन मनगटावरच्या घड्याळाकडे पाहीलं . घड्याळात चारच वाजलेले असल्यामुळे वर अजून दोन तास वेळ असल्यामुळे त्यांची अस्वस्थता थोडी कमी झाली. “पांच मिनिट बोलकर कितनी देर लगा दी आपने ?”.... पाच मिनिटात येतो असं सांगून वीस मिनिटांनी परतलेल्या ड्रायव्हरकडे जरा त्रासलेल्याच नजरेने आठ्या पाडत रिमाबाईंनी त्याला हटकलं . त्यावर एक औपचारीक स्माइल देऊन काहीही न बोलता ड्रायव्हर चुपाचाप गाडी स्टार्ट करून चालवू लागला. गाडी जसजशी पुण्याच्या पट्ट्याकडे पळू लागली तसतशी वातावरणात जाणवू लागलेल्या गारव्याने की काय ... रिमाताईंना हळुहळू डुलकी येऊ लागली आणि त्यातच त्यांना गाढ झोप कधी लागली ते कळलं च नाही. परंतु हे काय ?झोपेतून त्या चालत चालत येऊन कु ठे पोहोचल्या ? गाडीत बसताना पायात असलेली चप्पल आतामात्रं गायब झाली . पायाला मातीचा स्पर्श का जाणवतोय ? मोठमोठ्या वृक्षांची गर्द राई ......कु ठू नसा एक छान सुगंध..... ओळखीचाच .... दरवळू लागलाय .... रीमाताई सुगंधाचा माग घेत घेत हळुवारपणे पावलं टाकत पुढे चालल्या आहेत........चालता चालता पावलं मध्येच थबकतात.... समोर दिसणाऱ्या विशाल वृक्षाभोवतालच्या चौथऱ्यावर कु णीतरी मांडी घालून पाठमोरं आणि तसं ओळखीचं च भासणारं बसलं य..... रिमाताई पुढे चालत जातात आणि बसलेल्या व्यक्तीच्या खांद्यावर हात ठे वतात तशी ती व्यक्ती मान वळवून रिमाताईंकडे पाहते आणि अचानक ....... हे काय ? फटदिशी कोणीतरी पुढे ढकलून वेगाने मागे ओढल्याचा भास झाला तशा रिमाताई झोपेतनू जाग्या झाल्या . ड्रायव्हरने करकचून ब्रेक लावल्यामुळे गाडी एक हिसका घेऊन थांबली आणि रिमाताईंचे डोळे उघडले. समोर स्वागताला आलेलं घाटातलं भलं मोठं ट्रॅफीक पाहून रिमाताईंचा जीव अजूनच वरखाली होऊ लागला. “ट्रॅफीकमे से बाहर निकलने के लिये कितनी देर लगेगी ? “ घड्याळात पुन्हा पाहीलं असता पाच वाजून गेल्याचं दिसल्यानंतर रिमाताईंनी न राहवून ड्रायव्हरला विचारलं . त्यावर “पं धरा बीस मिनट तो लग ही जाएं गे !” एवढं बोलून डेक ऑन करून ड्रायव्हरने एका यूएसबी के बलने मोबाईल डेकला जोडू न हिदं ी गाणी सुरू के ली. परंतु के वळ ती ऐकल्याने रिमाताईंचं टेन्शन पळून जाणार नव्हतं त्यामुळे त्यांनी मान वळवली आणि डोक्याला आठ्या पाडू न त्या खिडकीबाहेर पाहू लागल्या. काहीवेळाने घाटरस्ता सं पला तसं ट्रॅफीक क्लीयर होऊन गाडी पुन्हा मोकळ्या रस्त्यावर वेगाने धावू लागली तसं त्यांच्याही जीवात जीव आला. घड्याळात साडेपाच होऊन गेले होते. रिमाताईंनी बॅ गेतनू मोबाईल काढला व एक नं बर डायल करून कानाला लावला परंतु कॉल फे ल गेल्यामुळे मेसेज टाइप करून पाठवू लागल्या. मोबाईलची रेंज गेल्यामुळे कॉल व मेसेज दोन्ही जायचे वांदे झाले आणि ‘दष् ु काळात तेरावा महिना’ या म्हणीला साजेशी परिस्थिती निर्माण झाली. पुण्यात ठरलेल्या वेळी म्हणजेच सहा वाजता पोहोचणं आता शक्य नाही हे रिमाताईंना कळून चुकलं आणि सहा वाजून गेल्यानंतर हायवे सं पून शहरी भाग सुरू झाला तसं फोनची रेंजही व्यवस्थित आल्यामुळे त्यांनी पुन्हा नं बर डायल के ला. परंतु पलीकडू न उत्तर न मिळाल्यामुळे एक मेसेज टाइप करून तो त्यांनी सेन्ड् के ला. पाऊण तासाने गाडी डेक्कन जिमखान्याच्या कमला नेहरू पार्कासमोर येऊन थांबली व ड्रायव्हरचा हिशेब चुकता करून रेणतु ाई गाडीतून बाहेर पडल्या तशी पार्काच्या नव्याने रंगवलेल्या गेटवरून एकवार नजर फिरवत गेटच्या बाहेरच खाद्यपदार्थांच्या स्टॉल्सची लागलेली लांबलचक रांग.... छे ! रांग कसली ? गर्दीच आवासून पाहू लागल्या. गेटमधून आत शिरू लागल्या तसं बऱ्याच वर्षांपूर्वी सायं काळी पार्कांत होणाऱ्या गर्दीपेक्षा आज पार्काबाहेरच्या स्टॉलवरील गर्दी रिमाताईंना जास्तं जाणवत होती. थर्टी फर्स्ट सेलिब्रेशनचे वेध लागलेले असल्यामुळे की काय .... एरवी मुलांच्या कलकलाटाने दमु दमु ून निघणारं पार्क आज तसं मुळीच गजबजलेलं नव्हतं . एवढ्या वर्षात बरेचदा पुण्याच्या वाऱ्या करूनदेखील रिमाताईंची पुष्कळशा जुन्या आठवणींनी व्याप्त असलेल्या या पार्काकडे पावलं वळवण्याची मात्रं हिमं त होत नसे त्यामुळे आज तिथे पुन्हा जाताना रिमाताईंचं मन प्रत्येक पावलागणिक घाबरंघुबरं होत होतं . चालत चालत एका ठिकाणी येऊन त्या स्थिरावल्या आणि मान वर

करून पसरलेल्या औदंबु राच्या विस्ताराकडे पाहू लागल्या . तीच जागा ..... तोच सुगंध ..... असं मनातल्या मनात म्हणत त्या वृक्षाभोवतालच्या चौथऱ्यावर बसल्या. “आताच आलीस ?“ ..... हा प्रश्न आणि ओळखीचा आवाज कानावर पडला तसं रिमाताईंनी मागे वळून पाहीलं . “विजयकर ....तुम्ही कधी आलात ? मला घाटात जरा ट्रॅफिक मिळालं त्यामुळे उशीर झाला ... तुम्हाला जास्तं वाट पहावी लागली नाही ना ? तुमच्या मित्रमं डळी, नातेवाईकांपैकी कोणी ओळखीचं तर नाही ना इथे ?” रिमाताईंनी विचारलं असता नकारार्थी मान डोलवतच एक मं द हास्य विजयकरांच्या चेहऱ्यावर तरळलं . वास्तविक चोवीस वर्षांपूर्वी आजच्याच दिवशी व याच औदंबु राच्या वृक्षाखाली सुरू झालेल्या विजयकर आणि रिमाताईंच्या ; समाजाच्या चौकटीत स्थान नसलेल्या परंतु एकमेकांपासून लांब राहूनसुद्धा जिवं त राहीलेल्या नात्याला, आपापल्या कौटुंबिक जबाबदारीतून मोकळं झाल्यानंतर आज पहिल्यांदाच माणसांच्या गर्दीत बाहेर पडण्याचा योग आला होता. रिमाताईंनी आपल्या बॅ गेतला हॉटपॉट बाहेर काढू न समोर ठे वला तसं विजयकरांनी कु तूहलाने आणि प्रश्नार्थक नजरेने पाहिलं असता क्षणाचाही विलं ब न करता रिमाताई म्हणाल्या...... “काळाने आणलेल्या बं धनाच्या धगधगीत आचेवर होरपळूनदेखील आपल्या प्रेमाचा ओलावा टीकवून जिव्हाळ्याने वाफाळलेली आणि तुमच्या पोटात जाण्यासाठी आतुर झालेली तुमची आवडती .... ‘बिर्याणी’ ... हॅ प्पी ॲनिव्हर्सरी विजयकर !”

Personality of the Year: Mr. Adwait Shinde, Los Angeles, USA

Meet Advait Shinde, CEO of GoGuardian, a company he co-founded with the mission of providing K-12 schools with new technologies that enable students to engage in a better learning experience by tapping into the power of the internet in an open, but safe way. Advait brings his passion for using data and technology to solve the world’s problems to his role as CEO, and is dedicated to helping unlock student potential in education. Based on his accomplishments in education and technology, Advait was selected: for the Forbes 30 Under 30 list for Education in 2016, as a finalist for CTO of the Year for the Los Angeles Business Journal in 2017, and as a finalist for Ernst & Young’s prestigious Entrepreneur of the Year Award for Greater Los Angeles in 2018. Before co-founding GoGuardian, Advait was an engineer at Google where he worked with his teams to combine innovation with the power of scale, helping to launch key products, such as Google Pay (formerly Google Wallet). Advait holds a B.S. in Computer Science from UCLA. In 2018, Inc. magazine ranked GoGuardian the fastest-growing education company on its annual Inc. 500 list, the most prestigious ranking of the nation’s fastest-growing private companies. Here are some of the excerpts from Advait’s interview by Shobana Daniell How did you decide on a career in Computer Science? I’ve always been really passionate about computers. I learned how to program as early as fifth grade. Programming has always been fascinating to me - like complex puzzle solving. Picking CS was an obvious choice - I’m really glad I did it. Who encouraged you in your k-12 academic life? I have been a very passionate learner from my childhood. Math and Science were my favorite subjects. My parents especially my mom - were huge catalysts in my early K12 life. I learned all of my basic math from my mom and grandma was my first Algebra teacher! I also had a few incredible teachers in K12 that instilled a level of wonder and passion about math, physics, and other sciences.

Name a few key steps in your journey from an aspiring computer science student to your current position as CEO of GoGuardian I was always involved in the startup community online (YCombinator, Hacker News) and wanted to one day start my own tech company. I was pretty frustrated that the UCLA CS curriculum was more focused on the mathematics side of CS than it was the internet-side (the side necessary to start a tech company). As a result, I learned web development on my own (databases, web services, frontend, etc.) and eventually built a side project called CourseRail that was a public tool for searching through all of the UCLA list of available courses. The experience of learning web dev on the side and building Course Rail was crucial to my growth as an engineer and entrepreneur.

In my third summer at UCLA I was an intern at Google on the Google Maps team. Going through rigorous code and architecture review at Google taught me how to be a real professional software engineer - understanding how software is built with teams as well as the principles of testability and scalability. These were also crucial experiences for me. What were the most memorable experiences during your school, college and first job? Winning the first prize in a Hackathon in UCLA. I coded overnight with a group 3 other students and developed an online coding tool. I really remember the feeling of first joining Google - being surrounded by people that were passionate about engineering that were light years smarter and more experienced than me. More specifically I remember the weekly all-hands meetings that were run by the founders of Google. I used to attend each one in person and sit in the front row. Those experiences were so formative and inspiring. I learned a lot from Larry Page and how he had such an ambitious vision for the future. What is the greatest difference between the technical side of your work and the administrative/marketing side?

GoGuardian have so much potential to apply themselves, and the company has so much potential to impact education... The thought of realizing this potential is really motivating to me. Did you know the person who nominated you Forbes 30 Under 30? No :/ Did you attend the event? If so, was it Boston or Philadelphia? What was your impression of the event? I went to the Boston event. It was really motivating to see all kinds of entrepreneurs from so many different verticals. Have you visited India? if so, where and how many times? What are your memories of the trips? I’ve been to India dozens of times. I’m also deeply motivated by the potential there. The idea that hundreds of millions of people have access to the internet supported by an economy that has just gone digital - so much potential for entrepreneurship and innovation there.

There’s so much breadth to my work now - engineering, product, marketing, sales, finance, board/investor management, and most importantly people and culture. The last component, people, is the common thread that occupies most of my consciousness. The question of how do you get hundreds of people motivated and aligned around a single goal is a really challenging one. What is the single most important trait for successful entrepreneurs? Assuming this is “most important trait”, I would say passion. You need an obsessive passion for something (product, engineering, marketing, etc.) - a passion so deep that it allows you to constantly think about your craft and gives you the energy to overcome the many hurdles that invariably get thrown at you. Young entrepreneurs often work long hours, what is your favorite way to unwind? I play a lot of chess! One day I want to build a tool for chess players/learners that will help them improve their game with AI. I also love photography - you can check out my photos on instagram at @advait3000. What inspires you every day? I’m really motivated by potential. The idea that I have so much potential to improve myself, all the people at

Children and Young Adult My Journey

Atharv Dangre Kinshasa, Africa

I have always wondered how kids go on to achieve

remarkable goals. Some become authors, some scientists, lawyers, teachers, etc. Hence I wanted to do something extraordinary. So, I started writing a book but sadly could not finish it, it’s still lying incomplete in my tab. The inspiration of this journey was my mom. She gave me the idea to start writing blogs, her advice to me was to write about each day of the year since it marks a special event and write about it. I spent few days doing research and thought it might be a good idea, so I gave it a try. I wrote my first blog and I was really happy. Got good comments which inspired me for the second blog and then I decided to write few lines everyday. In my second blog on lions day, I got one comment as “I have seen lions very closely both in person and in tv”. But I wanted to see lions in person. Surprisingly, the next day my dad found information about a nearby safari place in Africa and we went there We got to see some lions in person. I was delighted. What I mean is that if you put some effort you will get appreciation from others and sometimes a way to tell elders about our hopes and wishes. Writing blogs sounds time consuming but it is actually fun. So guys pick up a pen and start writing your own. LION DAY August 10, is the day we should all appreciate this magnificent creature. Arguably, one of the most widely

recognised animal in human culture, the lion has been depicted in sculptures and paintings, on national flags, and in films and literature, e.g. This day’s main purpose is to raise awareness on this creature. More than 1000 of lions were killed in 2017 due to human activities. Do you know the price of 1 lion bone? It’s more than 1 thousand dollars. A hundred years ago we think there were over a million lions. Today it is estimated that they are between 20,000 or 35,000 lions on this planet and only 2,000 lions left in the wild Kenya. How to celebrate lions day? The best thing to do is to spread awareness.Kids can draw pictures of lions though it will not look like a real one. How about putting a lion’s photo in FB or setting it as your display picture. Fun facts: In 1758, Carll Linnaeus described the lion in his work Systema Naturae and gave it the scientific name Felis leo The word lion, is derived from Latin: leo and Ancient Greek (leon).The word lavi (Hebrew:) may also be related. Lions usually live up to only 14 years in the wild and up to 30 years in captivity and hunt at night Ok, you might be thinking that no one would eat lions but Hyenas eat old and injured lions. That’s all for this day …ROARS …THE LION’S DAY…. !!!

Standing on top of a Dharma Chakra, the four lions are

the official symbols for India - they appear on rupees, on government documents, Indian passports, and only the Indian government can use this symbol. The four lions symbolize courage, power, confidence and pride.

India Trip

Lions, a powerful and majestic animal, like many wildlife creatures are under the threat of extinction due to hunting and poaching. The Asiatic Lion was found in countries spanning from eastern Turkey to Bengal India. Now, as free animals in the wild, they are only to be found in Gir National Park Forest area in Gujarat, India. Due to the state government’s efforts, the number of lions has increased from 200 to 600 in about 40 years African lions are spread over several countries but they also face the same threat - extinction. March 3 is World Wildlife Day, which calls attention to the plight of endangered species around the planet. 2018 was dedicated to four species commonly called the “Big Cats”: lions, tigers, leopards and jaguars. Some zoos have lion breeding programs to stave off the decline in population; these zoos and World Wildlife Fund need our help. (source: phys.org & zsl.org ) This information piece is by Shobana Daniell.

Amolie Khare, Pune

Kanan Clifford

San Francisco

My name is Kanan Clifford. I am an American who is living in India for a short period of time.

India is a wild and crazy place with many things that make it unique. For starters, the traffic is crazy during rush hour. In Oakland, it takes 30-45 minutes tops to get from one end to the other during rush hour, and 1 to 1.5 hour to get from Oakland to San Jose during rush hour. In India, it can take 3+ hours to get from south Mumbai to the north Mumbai. Also there are so many people out and about in India, and on the streets. For example, in Mumbai, there are 21.3 million people. Many of the streets are filled from 4am to 2am, the next morning. We often have to swerve to avoid people, rickshaws, cows and scooters. When we moved to India, and started getting used to the climate and living conditions, I realized that it was much different compared to the way I used to live in America. You go to school much earlier, eat a lot more, and have different speaking customs that I am not used to. One of the most important details is that you have so little outdoor space to play in, and usually end up going to the parking lots of the apartments to find space to play. In the parking lot, we usually play cricket with a tennis ball, and have met some new friends who also live in the building. What I have noticed is that Indian English is a whole different than our American English, because of the way they pronounce different words in the British way, but without the British accent. The other strange thing is that they think that the way I speak is odd, and not normal. School is much stricter, and there is a rule that says that if you aren’t at the gates by 7:45, they will make you go home - no questions asked. While you are in school, you are expected to be 5 minutes early to every class, and

turn in every piece of homework. When I wake up in the morning, I normally listen to the beginning or end of the Giants game, then do my exercises and get ready for school. Our driver drives us to school, and then we walk up 7 flights of stairs to get

to the actual classroom. Then, when I get home, I usually read on the computer or do my homework that can take a good amount of time. We usually have a very nice and tasty dinner that our cook makes, and are able to relax and make sure that we are ready for the day to come

Saranya Patil London

A classroom in India

Sunanda Clifford

San Francisco

I entered an Indian school for 1st grade. One day we worked on a project about how we learn. And then we acted in a play which was about learning profiles. In the play, we were risk-takers. We walked across a street without our parents. We looked both ways and crossed when we knew there were no cars. Even though the play wasnâ&#x20AC;&#x2122;t real life, we felt good about taking the risk.

And the people with me were Anushka, Eva and Nitara. I am also learning Hindi by singing songs and playing games. Outside of school I visited the biggest place where they make Ganesh deities.

Guru Pournima

Vaidehi Dandekar San Francisco

Our Online मराठ ी Experience गु रु पौर् णिमा is a special event for us. It is the day when we honor our Gurus and teachers who have taught us many important lessons. It is a celebration to reflect upon why our teachers are so important to us, and to be grateful for the knowledge that they pass on to us. Each year, on the full moon day in the lunar month of आषाढ, we thank our teachers for their time, effort, and selflessness in helping us reach our full potential. Our teachers are present in many different aspects of our lives. Our family members and community of friends offer us guidance, life-lessons, and support on a daily basis. In fact, the श्लोक - ”गु रु र्ब्रह्मा गु रु र् विष्णु: गु रु र्देवो महेश्व रः गु रु:साक्षात् परब्रह्म तस्मै श्री गु र वे नमः” is a salutation that evokes our Gurus as representatives of God. The concept of “Guru” exists within each of us, as well as in educational items such as books and texts. This past गु रु पौर् णिमा, we reflected upon a unique aspect of our learning. For the past few years, we have been learning music online with two amazing Marathi teachers in India. वै दे ह ी has been learning tabla from पं डित राजे न्द्र वै शं पायन . चै त न्य has been learning Hindustani classical vocal music from श्रीमत ी अं ज ल ी मालकर. Even though our gurus are thousands of miles away from us, we still share a common culture through language and art. For example, every lesson is spoken and conducted in मराठ ी, and all of our class notes are written in दे व नागर ी. For that hour each week, it often feels as if we have been transported to मालाड and पु णे respectively! Via online technology, we spend time speaking मराठ ी and learning our art as if we were right there in our guru’s home. We can often hear horns from cars and rickshaws, the call of

Chaitanya Dandekar San Francisco birds, and the general sounds of the streets of महाराष्ट्र in the background ! This experience has also made us realize the importance of the relationship between the Guru and the disciple, no matter how physically close or far they may be to each other. In interacting with our gurus this way, we are part of a lineage of artistic knowledge and we feel a deep commitment to these teachers. As we get excited, get frustrated, make mistakes, and achieve success, we have developed a close relationship with our gurus. This connection makes it easier and quite comfortable to speak and learn in मराठ ी. As we advance in our artistic achievements, we thank all of our gurus for guiding and helping us. They are exceptional role models for us. We aim to pass on this beautiful art and our learned skills to people who want to learn and are motivated to dive into this amazing गु रु शिष्य tradition.

Ice Hockey- My journey

Gia Waikul

Los Angeles

Southern California is a pretty warm place and it doesn’t

snow here but ice hockey has been my life for the past 4 years. I was born in California and have lived here ever since. In my life, one of my biggest passion is ice hockey, but I’ve always loved doing athletic things. I started gymnastics since I was 3 years old and still continue today and I have also done swim training in the past. A couple months before I started playing ice hockey I used to be a figure skater which now helps me on my edges while playing hockey today. When I was a figure skater I always saw hockey players at my ice rink and when I watched them play I thought it looked like a lot of fun and I wanted to try it. I ended up falling in love with the game and playing ever since I was 8. Balancing practice and academics can often be difficult because I have to drive two hours to get to practice and do homework late at night. Grades are very important to me and my parents so I’m usually practicing hockey or studying. I practice everyday during the season by working on speed, by regularly doing leg workouts. I even have a small practice set out in my backyard for stickhandling and shooting. During the off season I try to attend as many clinics as possible so that I can continue to do well and have fun before the upcoming season. The off season is one of the most important time for me because I have to train in order to make a good team when tryouts come around. Making a good team is a big deal because you play with good players and against strong teams, it will help you become a better player plus you get to travel more and compete in more tournaments and get a lot more exposure and

experiences. Being a hockey player can be hard sometimes, because it takes a lot of commitment even if it means missing hanging out with friends. When I get long weekends or breaks from school they’re usually spent playing hockey tournaments. But what motivates me to keep going is the reason I started playing hockey which is my love for the sport and overall it’s just a lot of fun to go out and play. On the team that I play on, I am the only Indian-American girl. I now play on an all girls team but before that I was usually the only girl on the team. I did experience some hate and bullying from teammates and even coaches for being a girl, so I did find myself switching teams a lot. One of my favorite things about hockey is traveling. Hockey has brought me to so many different places because of tournaments. Tournaments are really exciting and fun, because you get closer with your teammates and we all get to stay in hotels together and play for a first place trophy. Another one of my favorite things is making friends on my team so that I always have someone to talk to and have fun with while playing. Hockey most of the time is very serious game because we have to pay attention in practices and concentrate during games so you can’t always be talking with your teammates. Playing hockey teaches me to be focused and work with determination towards my set goals. In the future, my goals are to compete in the Olympics and play college hockey. I aspire to be to like Hillary Knight because I love her work ethic and she’s an

amazing hockey player and a great inspiration to me and many other girls

Diwali for me is Holi because colors are so pretty and it’s a lot of fun to celebrate colors and spring.

When I’m not playing sports I’m usually studying, hanging out with friends or spending quality time with myself since I am an only child. Because both of my parents are Maharashtrian we like to eat a lot of Indian food and I love all sorts mithais but over here you don’t get them like you do in India. My favorite tradition is Diwali because it’s such a beautiful celebration of victory over darkness and, of course, delicious sweets and parties with friends and family. But coming in second to

I would love to see more Indian girls and just girls in general on the ice because sometimes we should get out of our comfort zone and try new things. Overall I love life and playing sports and enjoying everything with people that are close to me like my parents, without whom I would not have started sports. I want especially thank my parents who are my #1 supporters and all of my family who support me. Thank you for reading and I want to wish everyone a Happy Diwali.

My Experiences In India

Shreyas Clifford San Francisco

School My school is awesome because in my old school in America I did not learn a separate language or art with a different teacher. Also it was good for me too go to a new school, make new friends, and learn new languages like French and Hindi. The languages that I spoke in my old school were Spanish and English. I also like having different choices of after school activities like sports, robotics, or chess.

need to know Hindi. It is also a great experience because one of my friend speaks Hindi and English and if I know Hindi then I can talk to him in Hindi. Playing Cricket On The Ground Floor Playing cricket is good for me because it is a new sport that I did not know how to correctly play. I like learning to play cricket because I can show my friends in America how to play. Also playing cricket has helped me make new friends in the apartment.

Living in an Apartment

Having To Make New Friends

I am not used to living in an apartment. There is less space to run around and play. Because there are chairs and tables. Living in a apartment is also a change because we have a cook that cooks for us when we want him to.

Having to make new friends helps me learn about new people and challenges me. I have to talk to new people that I don’t know and share things about myself.

Language Learning different languages is a good experience for me because when people speak in those languages, I can understand them. Also because I am in India and I

माव्याची पोळी माया मर्डीकर

इं ग्लंड

साहित्य :

१०० ग्राम मावा, २५ ते ३० ग्राम पिठ ी साखर, १ जिभे च ा चमचा चण्याचे प ीठ, साजू क तू प, ४ डाव मै द ा-भोग लावू न, गोडे ते ल. नॉनस् टिक तवा.

कृ त ी:

मावा मोठ्या थाळ ीत घे ऊ न कु स्करा. त्यांत आवड ीनु स ार साखर घाला. चण्याचे प ीठ थोड्याश्या तु प ावर खमं ग भाजू न ते प ीठ थाळ ीत घाला. सर्व गोष्टी कणक ीप्रमाणे एकत्र करून मळा व त्याचे छोटे छोटे गोळे तयार करून थाळ ीत ठे वा. दु स ऱ्या थाळ ीत मै द ा घे ऊ न त्यांत जरा जास्त मोहन घालू न पु र णपोळ ीच्या कणक ी प्रमाणे भिजवा व प ीठ २ तास झाकू न ठे वा. नं तर हा मै द ा मळू न त्याचे छोटे गोळे तयार करा. मै द् याचा गोळा लाटू न त्यांत पु र ाणाप्रमाणे माव्याचा गोळा घालू न बं द बाजू पोळपाटावर ठे ऊन पातळ लाटा. [साधारण फु लक्या एव्हढ ी]कोमट तव्यावर, मध्यम आं चे व र, गु ल ाब ी भाजा व पोळ ी जाळ ीवर सु ट ी सु ट ी काढू न ठे वा. नं तर तू प लावा. म्हणजे पोळ्या कु रकु र ीत राहत ील. थं ड झाल्यावर डब्यात ठे वा. ८-१० द िवस मजे त टिकतात. पोळ ी जे व्ह ढ ी पातळ ते व्ह ढ ी त ी कु रकु र ीत होते. एन. आर. आय. ट ीप: बाजारां त मावा मिळाला नाह ी तर १ ल िटर व्होल दू ध नॉनस् टिकवर आटवा. मावा तयार!!

Sutarpheni – A Delicacy Priyadarshini Gokhale Gilbert

This is a delicacy which transports me to my childhood. It is made of fine strands of dough wrapped in a circle and is slightly sweetened with sugar syrup. A replica of this can be made very quickly by using shredded phyllo dough, but it won’t taste the same as the original one. In this recipe I have provided the traditional method of making this delicacy, which is still used by halwais. It is a laborious recipe but well worth it. The homemade one version tastes better than the store bought one. At home it is made with quality ingredients and is fresh. It is delicious and will melt in your mouth. Here is my recipe for professional version of Sutarpheni. Ingredients

1 cup all purpose flour water to knead dough and to make sugar syrup 3/4 cup ghee 2 tbsp corn flour 1/2 cup oil 1/4 tsp salt oil or ghee for frying 1 cup sugar 64

sliced almonds and pistachios for garnish (optional) rose water (optional)

Method Add the salt to the flour and using minimal water, knead the all purpose flour into a stiff dough. Cover the bowl and let it rest for at least 1 hour or up to 3 hours. The dough will soften. In a large plate with an edge, pour the ghee and oil. Add corn flour and whisk the mixture with your fingers or a fork for a minute or two till it is well mixed. Divide the dough into 3-4 pieces, each a large fistful. Roll each piece into a ball, flatten it and make a neat hole in the center of it (like a doughnut) and place each ball into the tray. The ghee, oil and corn flour mixture will rise up into the center hole and prevent it from closing up. Make sure to place these in an order. Now start with the first dough ball. Stretch the center hole as long as you can (the dough shouldnâ&#x20AC;&#x2122;t tear) and place it back in the plate. Do the same with all the pieces. Make sure you maintain the order. Then let them rest for a minute or two. Then start with the first dough piece and stretch the center out further. If it becomes a very long loop, wrap it over itself (like you would wrap a thread). Do this with each piece. Repeat this process of elongating and wrapping till you start seeing fine threads in your dough ball. Keep winding the threads onto themselves as you keep elongating it. This process is time consuming and it took me about 1- 1.5 hours of wrapping to get really thin threads. Heat the oil/ghee in a frying pan. Use enough oil so that the entire sutarpheni can be submerged when being fried. Once hot (test the oil temperature by adding little dough and if it comes up immediately, it is hot) place one of the dough ball (which should now look like a thread ball) into the oil. Immediately, use a sharp skewer to tease the dough strands away from each other. Fry at a medium high temperature and till the bubbles start to subside. It will take a minute or two. Then flip it over and fry for another 30 seconds to a minute. It will feel soft as you turn it. Remove it and drain the oil completely. You can also sprinkle powdered sugar on the sutarpheni when hot and it will melt. You can garnish it with pistachios and almonds and serve it. Once sugar is added you can store it for one week in the fridge. To make the syrup Cover the sugar with just enough water to submerge the sugar. Now bring it to a boil and boil it for a couple minutes and make simple syrup. Once cool, pour this syrup over the sutarpheni. You can add rose water to the syrup. Garnish with slices pistachios and almonds. Sutarpheni in syrup will lose its crispy texture in about 1-2 days. Store in the fridge. To store the sutarpheni for later use, once it is fried, let it cool down completely and then store in an airtight container for up to a month. It will remain fresh if refrigerated for a longer time.

Banana Bread

Manisha Phanasgaonkar Los Angeles Ingredients 1/2 cup butter 1/2 cup apple sauce or 1/2 cup apple butter 2 cups sugar 4 eggs 4 bananas totally ripened 2 1/4 all purpose flour 2 tsp baking soda 1 tsp vanilla essence Walnuts 1 cup optional Method Cream sugar and butter and applesauce in a Kitchenaid cake mixer until it is soft. Then add eggs, bananas and vanilla essence. Sift flour and baking soda and then add to rest of the mixtures. Do not over mix. Add walnuts last. Bake at 350 for about 40 min or more. Check if done before taking out of the oven. A bundt pan works well or a large Pyrex glass pan works well too. It is super easy and comes out very fluffy. Key is not to overmix the mixture.

Millet Dhokla

Ms Pritam Bhise, Mumbai

Ingredients: 1 cup Ragi flour 1 cup Semolina (Rava) 1 cup Curds (sour) 1 Tablespoon Green chilli-ginger paste 1 Teaspoon Fruit Salt ( Found in Indian grocery stores) 1 Tablespoon Oil Salt to taste For Tempering: 3 Tablespoon Oil 2 Green chillies (Slit) 1 Sprig Curry leaves 1 Teaspoon Mustard seeds 1 Tablespoon Sesame seeds Method Prepare a steamer/double boiler with water and grease the dhokla plates with adequate oil. Keep aside. Combine ragi flour, semolina, curds, chilli-ginger paste and oil and mix well. Add around 1 cup of water and mix again. Let it rest for 5 to 7 minutes. After 7 minutes, add more water if needed to get a dropping consistency. Let the water in the steamer boil; add fruit salt to ragi mixture and gently stir in one direction. Pour it in dhokla plates and steam it on high flame for 10 to 15 minutes. Cool the plate for 5 minutes and temper it. Cut the dhokla into squares or diamonds and serve it with chutney of your choice. Nutrition: A high fibre, calcium rich recipe with adequate proteins. Variation: Same batter can be used to make dosas or uttapam or idlis. Recipe tried, tested and tasted by Ms Pritam Bhise (Mother, Teacher and a Nutritionist)

Contributors

Sandeep Kulkarni, Singapore

Gayatri Jagdale, USAe

Blogger http://thetdilse.blogspot.com/

Financial Blogger https://fund-matters.com/

Rajive Tambe, Pune

Poonam Borkar

A blogger and writer www.rajivtambe.com

Rangoli Artist, Montreal, Canada https://www.youtube.com/c/PoonamBorkar

Manaswini, UK

Sanjay Ghogale, India

Blogger Manaswinispeaks.blogspot.co.u

Comic illustrator

Rohini Kelkar Abhyankar, Los Angeles Blogger yug21.wordpress.com

Mitraho, Hyderabad Blogger www.mitraho.wordpress.com

Prajkta Mhatre, Uran Blogger Prajaktamhatretarangmaniche.blogspot.com

Gouri Kulkarni, China Writer http://magssk.blogspot.com/2013/04/the-emperorsterracotta-army.html

Natasha Dighe Badri, New Jersey Blogger and Writer http://www.natashadighe.com/

Priyadarshini Gokhale Food blogger http://tastetherecipes.blogspot.com