Diwali Magazine 2017 by Marathi Culture and Festivals

श् री Table of Contents Managing Editor Co Editor Co Editor Co Editor

Aishwarya Kokatay, Los Angeles, CA,USA………............4 Ashutosh Bapat, Pune, India……………………… .......5 Mr. and Mrs. Mate, Simi Valley, CA, USA…………...........5 Shobana Daniell, Philadelphia, PA, USA……………......6

Articles, Stories/ लेख, कथा बाप्पा मोरया ।। शर्मिला माहुरकर, वडोदरा भारत ……………………….....................7 Untold History: Shivaji Maharaj-video clip Mr. Sanket Modak, Los Angeles…………………...........8 B.S.Mardhekar By Dr. VivGokhale………………………………….........9 आइं स्टीन एक महान योगी डॉ मुकं ु द मोहरीर, सेंडीएगो, यू.एस.ए……………………........................11 ज्योत दिवाळीची विद्या हर्डीकर सप्रे,रिव्हर साईड, के लिफोर्निया……………..........................15 The Music in My Heart I Bore Natasha Dighe Badri, New Jersey USA………………...18 जीवनशैली आणि आधुनिक व्याधी शरद दांडेकर, सिमी व्हेली, यू. एस. ए………………………....................21 काव्यसरस्वती बहिणाबाई चौधरी किरण शिवहर डोंगरदिवे, बुलढाणा, भारत……………………..................24 छोटी बॅ लेरिना श्रेया तेलंग, लॉस एं जेलिस……………………………………............26. Rebirth of Ajanta cave paintings by M.R.Pimpare Mayura Pimpare, India………................................................28 बत्तिशी! मोहना प्रभुदेसाई जोगळे कर, शार्लोट, यू.एस.ए……………….....................29 निखळणारा तारा आणि पहाटेचा गार वारा रोहिणी के ळकर अभ्यं कर, लॉस एं जेलिस ……………...............................32 Swami Samartha Ramdas visit to Tamil Nadu Pratap Sinha Raja Bhosle……………..................................34 माध्यमे आणी बोली भाषांचे वाढते महत्त्व जयदीप भोगले, मुं बई……......................................................................36 Aditya Kalyanpur- video clip Adity Kalyanpur, USA…………..............................................37 फ्रे न्चानुभव सचिन गोडबोले, पॅ रिस…………………………………................38 Personality --Ketki Waslee Ketki Waslee,Toronto, Canada…………………...............39 सुकलेले नाते अनं त यात्री, यू. एस. ए……………………………….........................40 फ्रांसच्या भूमीत मराठी मन अश्विनी दस्तेनवार पॅ रिस, फ्रांस………………………........................38. The Politics of Gender Equality in India Ninad Vengurlekar, Mumbai………………………........45 अमेरिके तला पप्पू भाऊ! स्वप्नील पगारे, लॉस एं जेलिस ………………………….........................47 Vrushali Deshmukh-video clip Vrushali Deshmukh....................................................................48 माझा जॉली होतो तेंव्हा मित्रहो, हैद्राबाद, भारत………………………………....................49 Planning to Relocate to Australia Gaurav Wadekar, Australia ………………….. ................51 आम्ही मराठी- तुम्ही मराठी सौं धनश्री सं के त देसाई, मुं बई ……………………….............................55 माझे बेळगाव कनेक्शन मीना नेरुरकर, फिलाडेल्फिया, यू.एस.ए……………..................................57 मामीची पत्रकार परिषद सत्यजित खारकर, शिकागो यू .एस.ए.........................................................59 .

Poems/ कविता शाळा मोहन चव्हाण वर्डीकर.............................................................................8 पाऊसपाणी किरण शिवहर डोंगरदिवे,भारत ................................................................10 ‘अशीच कधी तरी’ डॉ. सु. गि. जोशी, फिलाडेल्फिया, पेनसिल्वानिया ...........................................14 Exercise च्या सागरात शोभाची नौका शोभा मोरे, लॉस एं जेलिस........................................................................25 येळकोट येळकोट जय मल्हार मधुकर कुं भोजकर, लॉस एं जेलिस.............................................................,27 WHO IS SHE ? Rohit Wakade, Toronto...............................................................31 तुझ्या ह्या कविता सं जीवनी मराठे खरे. मुं बई.......................................................................,33 चारोळी विजयकु मार देशपांडे, सोलापूर, भारत .......................................................37 You are mine Pratik Mane,Pune........................................................................42 आपण प्रत्येक क्षणात फु लायचं ! भरत उपासनी, नाशिक...........................................................................44 नातेसंबं ध उमाली कै लास पाटील, शिरपूर, भारत.........................................................56

Children and young adult section Bharatiya Festivals and Culture Kanan Clifford, San Francisco…………...............................60. A story behind Valay’s story Valay Kelkar Denver, Colorado…………………….........61 Diwali Arnav Sadhu, Phoenix ……………………………….....61 नवरात्री: What This Means To Me Chaitanya Abhay Dandekar, San Francisco …………....62 The Escape Archisha Pathak, Chicago ……………………..................63 A modern मराठी -American girl Vaidehi Abhay Dandekar…......................................................65

Recipes/ पाककृ ती Three recipes from my kitchen Manali Saodekar Wazalwar, El Paso, Texas………….......66 Zucchini Fritters Shweta Malekar(Gupta), Hong Kong…………………..68 Deftly rolled collard greens { aluvadi} Rahul Telange, Birmingham, Alabama………………....69 Nakhatai Pallavi Rasam, Singapore……………………....................70 Ellappa Anusha Acharya, Dubai, UAE…………………….............71 Narali Bhaat Priyadarshini Gokhale, Gilbert, Arizona...............................72

Painting by Pratima Khare, Pune, India

Cover photo: Deesha Malpure wearing a traditional Paithani, (Marathi: पै ठ णी) nine yard sari. This variety of sari is named after the Paithan town in Maharashtra state; they are woven by hand and made from very fine silk and gold or silver threads; it is considered as one of the richest saris in India. The jewelry is also traditional Marathi style made with pearls and gold: natha (nose ring), chinchpeti & tanmani necklace and tode (bangles). The back: Gandhar Katre wearing pajama kurta, stole and Puneri pagdi. Copyright : www.marathicultureandfestivals.com No part of this document can be copied or reproduced without the written permission of the owner and managing editor. Disclaimer: Any views or opinions presented in the articles, story, poems, videos or advertisements on this Diwali e-edition and printed version, are solely those of the author [user generated ] and do not necessarily represent those of Marathi Culture and Festivals site. The owners, editors and the whole team accepts no liability for the content or for the consequences of any actions taken on the basis of the information provided under the article/ story/poem, recipe, advertisement, video or any other content in this magazine.

Editor’s Desk

Aishwarya Kokatay

Founder and Managing Editor Marathi Culture and Festivals Los Angeles, CA, USA

Diwali Greetings to All! Let the good times roll, Diwali is on the horizon and we are happy to present this Diwali digital magazine 2017, published for the website www.marathicultureandfestivals.com. As we are growing in terms of readers, contributors and sponsors, we are also trying to make this platform a quality content hub for readers, writers, artists and performers! Yes you read it right, “performers”; we are adding original audio/videos to this magazine based on reader’s feedback we received last year. Another exciting addition is the children/young adults section so all our young friends can also showcase their talent. Culture is not about the festivities only, it is also about coming together to help each other. This year we started a new column “ Helping Hands”. In this column, we are writing about people and organizations who are coming forward to help others. By doing this, I hope to encourage readers to get inspired and volunteer to help. If you or anybody you know making a difference helping others, please share with us. We received entries from all over the world and we have put together for you to enjoy in this festive season. I thank all of you who sent quality content to make this magazine a unique place of expression. Of course I have not done this alone and I have a team of dedicated volunteers who help me selflessly in this initiative. I thank my advisers for supporting and guiding me on every step I take. Let me introduce you to the people who worked very hard creating this magazine: Ashutosh Bapat, Pune, India: Ashutosh is an established writer who regularly writes for Indian newspapers and magazines. He helped in selecting and editing Marathi content. Shobana Daniell, Philadelphia, USA: Shobana worked in education, writing and editing at public radio and advertising agencies. She also helps her husband Prof. Daniell in editing research papers.She helped in editing English content. Shreenivas and Shailaja Mate, USA: Helped with editing Marathi content. Mr. Mate recently published two books in Marathi language 1. अंतोनी गौडी आणि सॅ न्टियागो कॅ लट्राव्हा स्पेनमधील जगप्रसिद्ध स्थापत्यमहर्षी, this book got second prize from federation of Indian publishers 2.“शिम्पेतले आकाश”, Both the books published by Rajhans Prakashan. Manik Sahasrabuddhe, Los Angeles, USA: Manik produced the visuals, page layouts and overall design. She is a graphic and web designer. Works and consults on independent projects. Mrs. Sheetal Rangnekar, Los Angeles USA: Graphic designer and illustrator. She created cover and back of the magazine, background images and children’s section. Children and young adult section: This section is designed and edited by Mrs.Smita Dandekar, Mrs. Pratibha Sadhu and Mrs. Sheetal Rangnekar. Congratulations to Mr. Gandhar Katre and Ms.Deesha Malpure who got selected to be featured on cover and back of the magazine.Thank you to these young adults.

Wish You All A Very Happy Diwali & Prosperous New Year. 4

Co-Editors Desk

आशुतोष बापट

सह सं पादक, पुणे

नमस्कार, मराठी कल्चर अँड फे स्टिवलचा हा तिसरा ई दिवाळी अंक. खरंतर पहिल्या वर्षी अंक प्रकाशित करताना के वळ एक हौस म्हणून सुरु के ले ला हा उपक्रम. परंतु दसु ऱ्या वर्षी त्याला मिळाले ल्या उदंड प्रतिसादामुळे आम्हां सर्वांचाच उत्साह द्विगुणीत झाला. जसजसा लोकांचा प्रतिसाद वाढत गेला तसतसं ले खांच्या सं पादनाचे काम जास्त अवघड होत गेले. कारण अनेक गोड वस्तूंमधून ठराविक वस्तू वगळणे आणि ठराविकच पानात वाढू न घेणे हे जितके अवघड असते तसेच हे सं पादनाचे काम सुद्धा अवघड होत गेले. दसु ऱ्या वर्षी नुसत्या अमेरिके तून नव्हे तर जगाच्या कानाकोपऱ्यातून आमच्याकडे विविध प्रकारचे साहित्य दाखल झाले . यं दाचे हे या ई दिवाळी अंकाचे तिसरे वर्ष. एखादी कलाकृ ती किंवा एखादी चळवळ हळूहळू बाळसे धरायला लागते तो हा काळ. ले खांमध्ये सुद्धा एक प्रकारची प्रगल्भता आले ली आम्हाला जाणवू लागली आहे. गेली दोन वर्षे लोक हा दिवाळी अंक वाचत असल्यामुळे, कोणत्या दर्जाचे साहित्य इथे प्रकाशित के ले जाते याचा आता ले खकांना सुद्धा अंदाज येऊ लागला आहे. हे विश्वची माझे घर या महत्वाच्या धाग्याने आपण सगळी मराठी मं डळी जगात कु ठे ही असलो तरीसुद्धा या दिवाळी अंकाच्या रूपाने एकमेकांशी घट्ट बांधले गेलो आहोत. दिवसेंदिवस ही नात्याची वीण अजून घट्ट होत जाईल यात शं काच नाही. प्रगत तं त्रज्ञानाची मदत घेऊन एवढी सुं दर कलाकृ ती निर्माण करता येते याचे ई दिवाळी अंक हे एक ज्वलं त उदाहरण म्हणायला हवे. या अंकासाठी काम करणारे लोक, या अंकासाठी लिखाण करणारे साहित्यिक, कवी, कलाकार मं डळी यांनी कधीही एकमेकांना बघितले सुद्धा नाहीये. परंतु मराठी ही एकच ओढ आम्हां सर्वांना ही कलाकृ ती सादर करण्यासाठी प्रवृत्त करते याचा आनं द जास्त आहे. इवल्याशा लावले ल्या या रोपाचे रुपांतर हळूहळू वृक्षात होत असताना आपण सर्व याचे साथीदार आणि साक्षीदार आहोत याचा अर्थातच आपल्या सर्वांना अभिमान आहे. विविध जबाबदाऱ्या पार पाडत या अंकाच्या प्रकाशनाचे काम ऐश्वर्याताई मोठ्या हिमतीने आणि तेवढ्याच आनं दाने करताहेत ही गोष्ट खरोखर कौतुकास्पद आहे. आपणा सर्वांचे सहकार्य आणि आशीर्वाद सतत मिळत राहतील याची खात्री आहेच. आपणां सर्वांना ही दिवाळी अतिशय आनं दाची आणि भरभराटीची जावो. मराठी सारस्वतात आपल्या सारख्या लोकांमुळे सतत भरच पडत राहो ह्याच दिवाळीच्या आपणां सर्वांना शुभेच्छा !!!

श्रीनिवास माटे लॉस एं जेलिस

शैलजा माटे

लॉस एं जेलिस

“मराठी कल्चर अँड फे स्टिव्हल्स” या आंतरजालावरील व्यासपीठामुळे जगातील सर्वदू र पसरले ल्या मराठी माणसाना एकत्र येण्यासाठी एक स्थायी स्वरूपाचा, आणि तरीही नित्यनवीन महोत्सव अनुभवता येत आहे, याचा प्रत्यय गेल्या तीन वर्षातील दीपावली अंक वाचताना येतो. कल्पकतेबरोबरच ऐश्वर्याकडे लोकसं ग्रह हा विशेष गुण असल्याने अनेक क्षेत्रातील सहकारी, तसेच जगातील रसिक आणि ले खक या उपक्रमाकडे आकृ ष्ट होत आहेत. गेल्या त्तीन वर्षातील ले ख वाचल्यावर असे लक्षात येईल की मनोरंजकतेबरोबरच वाचकांच्या ज्ञानात भर घालणारे आणि त्याना विचारप्रवृत्त करणारे सुं दर ले ख जगाच्या कानाकोपऱ्यात पसरले ल्या मराठी समाजातून येत आहेत. या दीपावली अंकांच्या माध्यमातून आणि नियतकालिक प्रसारणातून जागतिक मराठी माणसांची मानसिकता जोडण्यात “मराठी कल्चर अँड फे स्टिव्हल्स” ला अधिकाधिक यश प्राप्त होवो ही शुभेच्छा!

श्रीनिवास आणि शैलजा माटे सह सं पादक

Happy Diwali

Shobana Daniell Co Editor

Happy Deepawali to Marathi Culture and Festivals Readers; this festival marks the celebration of the triumph of goodness, knowledge over ignorance, New Year and is symbolized by lighting of lamps. In Hinduism, light is a metaphor for knowledge. Diwali is a celebration of return of Sri Ram and parivar to Ayodhya, Sri Krishna’s victory over Narakasura, the demon of ignorance and Sri Vishnu’s defeat of Bali. And of course, special pujas to Sri Ganesh and Sri Laxmi are performed by all. Diwali is also celebrated by Jains and Sikhs to commemorate the spiritual awakening of Sri Mahavir and the freedom from imprisonment of Guru Hargobind Ji respectively. By developing MCF (Marathi Culture and Festivals), Aishwarya has successfully taken the initiative to bring to ‘light’ the value of our culture and also in a way bring us all ‘home’ to Bharat. Diwali celebration also focuses on various other aspects of life: family, food, worship, wealth and gifts. This issue of MCF Diwali Ank articles span the full range: sensitive poems, delicious recipes, informative & literary articles, etc. and it also highlights its new emphasis on sharing stories of ‘heroes’ who are doing charitable work helping those in need. I hope MCF readers are inspired to help others in any way they can. Happy Diwali and a prosperous New Year.

बाप्पा मोरया ।। शर्मिला माहुरकर वडोदरा भारत मला आठवतय , तेव्हापासून माझ्या दिवसाची सुरुवात गणेशाच्या प्रार्थनेने हाेत असते. हिदं ू

आता माझ्या मते ह्या प्रश्नाच उत्तर साध आहे, हत्तीच तोंड आणि आकार असले ला हा देव

मं दिरात देवाची अनेक लहान मोठी रुप दिसतात. सर्व गणांचा नायक म्हणजे गणपती बाप्पा

उं दरासारख्या चिमुकल्या प्राण्यावर बसले ला पाहीला , की परमेश्वराने निर्माण के ले ल्या मोठ्यातल्या

!ब्रम्हा - विष्णु - महेश ह्या तिघांपैकी ते नाहीत, ब्रम्हा हा सृष्टीचा निर्माता आहे , महेश सृष्टीचा विनाशक तर विष्णु सृष्टीचे जतन करणारा . हे तीन हिदं ूंचे प्रमुख देव आहेत .

मोठ्या आणि लहानातल्या लहान प्राण्यांना समान महत्व आहे , ह्या तत्वाचा साक्षात्कार होतो.

गणेश शिवाचा पुत्र आहे. काहींच्या मते तो फक्त पार्वतीचा पुत्र आहे. शिवापासुन तो झाले ला

माझ्या आजींनी मला दिले ल उत्तर जरा भिन्न होत , त्या म्हणाल्या ,” बाप्पाशी सं बं धीत असले ले

नाही , तर पार्वतीने स्वत: त्यांना घडवले ला आहे .

प्राणी बाप्पांच्या कर्तृत्वशक्तीचे प्रतीक आहेत . हत्ती ज्या प्रमाणे जं गलात येणाऱ्या बाधा तुडवुन , सोंडेने उपटू न जं गल ओलांडतो किंवा उं दीर ज्या प्रमाणे तटाच्या दगडी भितं ीखालची जमीन उकरुन

बाप्पां बद्दल अनेक कथा प्रचलीत आहेत . गणेश हा गजमुख कसा झाला , याची गोष्टही

त्या बिळातुन तट ओलांडू शकतो , म्हणुनच बाप्पांना विघ्नहर्ता म्हणतात.”

मजेदार आहे. मी लहान असताना माझ्या आजीने मला सांगितली होती . पार्वती स्नानाला गेली असताना तिने गणेशाला स्नानगृहाच्या पहाऱ्यावर बसवले . शिव तिथे आले तेव्हा गणेशाने

मला बाप्पांच खुप आकर्षण वाटत , खुप श्रध्दा वाटते , या मागच गुपित काय आहे ? त्यांचे टक

त्यांना अडवले . या उध्दटपणाचा राग येऊन शिवाने गणेशाचे डोके उडवले .भेदरले ल्या पार्वतीने

लावून आपल्याकडे पाहणारे पाणीदार नयन आणि रुं द भालप्रदेश असे सुचवतात , की ते अतिशय

शिवाला आपल्या पुत्राचे मस्तक पुन्हा बसवण्यास सांगितले . शिवाने त्याला दिसले ल्या पहिल्या

बुध्दिमान देव आहेत .मी लहानपणी ऐकले ली एक गोष्ट मला अजून आठवते. एकदा पार्वतीने

प्राण्याचे मस्तक तोडू न ते गणेशाच्या खांद्यावर बसवले . तो प्राणी म्हणजे हत्ती . याबद्दल दसु री

आपल्या दोन मुलांत गणेश आणि कार्तिके य यांना पृथ्वीप्रदक्षिणा घालायला सांगितली . कार्तिके य

कथाही प्रचलित आहे. पार्वतीने शनीला आपला सर्व गुणांनी परिपूर्ण असले ला पुत्र दाखवला

वेगाने निघून गेला . गणेश थोडी विश्रांती घेऊन शांतपणे उठले आणि पार्वतीला एक प्रदक्षिणा घालू न

. शनिची दृष्टी पडताच गणेशाचे मस्तक भस्मसात झाले . आणि शिवाने त्या मस्तकाच्या जागी

पुन्हा जागेवर बसले . पार्वतीने शर्यतीची आठवण करुन देताच गणेश मिश्किल हसून म्हणाले , “

गजाचे मुख बसवले .

तुम्हीच माझं विश्व आहात , आईला प्रदक्षिणा घातली , की पृथ्विप्रदक्षिणा घातल्याच पुण्य लाभत ं ली हे सांगायला नको. मला बाप्पा प्रिय आहेत ते त्यांच्या बुध्दिचातुर्यासाठी. .” बाप्पांनी शर्यत जिक

गणपती बाप्पांच्या कर्तव्यनिष्ठेची एक कथा प्रचलित आहे . ईश्वराच्या दशावतारांपैकी एक शक्तिमान अवतार म्हणजे परशुराम . परशुराम शिवभक्त होते , शिवाकडू न त्यांना अनेक वर

आज भारतातच नाही पण अख्या विश्वभरात गणपती बाप्पांची भक्तिभावाने आणि उत्साहाने

प्राप्त झाले ले होते . एकदा परशुराम शिवाच्या दर्शनासाठी कै लाश पर्वतावर आले प्रवेशद्वारावर

पुजा के ली जाते . ही नुसती पुजाच नव्हे तर प्रचं ड प्रेमाने साजरी के ले ला सोहळा असतो . दहा

पहाऱ्यासाठी उभ्या असले ल्या गणेशाने शिवाची निद्रा भं ग पावू नये , म्हणून परशुरामाला

दिवस मं गलमई वातावरण ,सजवले ले मं डप, रंगबिरंगी माळांची आरास, फु लांच्या लडी, सकाळ

आत प्रवेश करु दिला नाही . सं तप्त झाले ल्या परशुरामाने बलप्रयोग करुन आत शिरण्याचा

सं ध्याकाळ आरतीचा गुंजणारा नाद ,पुरणपोळी, ऊकडीचे मोदक, खिर पुरी , शिरा ह्या गोड

प्रयत्न के ला पण गणेश त्यांच्या दृढनिश्चयापासून हलले नाहीत . आपल्या लांब सोंडेने त्यांनी

प्रसादांचा मं द सुवास , जास्वं द , पिवळा सोनचाफा , अबोली -लालचुटुक गुलाब आणि दऱु ्वांचे हार

परशुरामाला उचलले आणि हवेत गरगर फिरवून जमिनीवर फे कले . भिरभिरणारा मेंदू

ह्याच्या अस्तित्वाने बाजार बहरुन जातात आणि बघता बघता दहा दिवस कु ठे आणि कसे निघुन

ठिकाणावर येताच , परशुरामाने आपला परशू गणेशावर फे कला . गणेशाला तो परशूचा घाव

जातात ह्याचा पत्ताही लागत नाही .

सहज चुकवता आला असता पण तो परशु शं करानेच परशुरामाला दिले ला होता . आपल्या पित्यानेच दिले ल्या परशूचा अवमान होऊ नये , म्हणून गणेशाने घाव आपल्या दातावर झेलला

शवटी बाप्पांना निरोप द्यायचा दिवस ऊजाडतो . विसर्जनाच्या तयारीत सगळे भक्तगण गुंगुन

दात तुटला . त्यासाठी गणेशाला एकदंत हे नाव प्राप्त झाले .

जातात . मोठ्या भक्तिभावाने आपण बाप्पांना पुढच्या वर्षी लवकर या असे प्रेमाने सांगुन निरोप

या कथेची दसु री बाजूही आहे , गणेशाने व्यासांनी सांगितले ली महाकाव्य - महाभारत

देतो . पण का माहिती नाही माझ्या मनाला एक गोष्ट वारंवार खटकते ती म्हणजे विसर्जनाच्या वेळी

लिहीण्यासाठी आपला दात काढू न त्याची ले खणी बनवली . गणेशाचा नसले ला दात विद्येच प्रतीक मानला जातो. गणेशात अशी अनेक प्रतीके सामावले ली आहेत , हिदं धु र्म सांगतो , की

होणारी बाप्पांची खेडसाळ . भल्या मोठ्या प्रचं ड गणपती बाप्पांच्या मुर्ती अर्घवट तलावात बुडाले ल्या

गणेशाचे स्थुल शरीर हे विश्वाच्या भव्यतेच प्रतीक आहे . त्यांच्या शरिरातील मानव आणि चार हात हे पिडं आणि ब्रम्हांडाचे प्रतिक आहे .अनाकर्षक बाह्य रुपापेक्षा आंतरिक सौंदर्य हे जास्त

असा का अट्टहास की गणेश मुर्ती मोठीच असली पाहीजे .. जी गोष्ट आपल्या अवाक्याबाहेर असते

पाहिल्या की मन विषण्णतेने भरुन जात . ह्याला कारणीभुत कोण ? आपलाच अट्टहास? आपला

महत्वाचे असते , असाही ह्या प्रतिकाचा काही लोक अर्थ सांगतात. गणेशाची वाकडी सोंड

तिच करण्याचा मनुष्याचा हट्ट का? कधी गणपती बाप्पा म्हणतात का ,की माझी मुर्ती ईतकी मोठी हवी किंव तितकी मोठी हवी ..? आपण एका सुशिक्षीत समाजात रहातो अशा समाजाचे प्रतिनीधी

,ओम् चे प्रतिक तर कमरेभोवतीचा नाग हा विश्वाच्या चेतना शक्तीचे प्रतीक आहे.

म्हणुन आपल्याही काही मुळभुत नैतिक जवाबदाऱ्या आहेत त्यांच एक नागरिक म्हणुन पालन करण हे आपल कर्तव्य आहे . छोट्या मुर्ती आणाव्यात, ईको फ्रें डली गणपती बाप्पं च्या मुर्ती वापराव्यात

बालपणी मी माझ्या आजींना एकदा विचारल , “ आजीमा , बाप्पा उं दरावर का बसतात?”

. शक्य असल्यास अंगणात एका छोट्या बादलीमध्ये छोट्याशा बाप्पांचे विसर्जन करुन ते पाणी

एखाद्या वृक्षाला विसर्जित करावे . मोठ्या तलावात होणाऱ्या सामुहिक विसर्जनामुळे तलाव दषि ु त होतात जर प्रत्येक सोसायटीने कृ त्रीम हौद तयार करुन त्यात बाप्पांचे विसर्जन के ले तर ही हानी सुध्दा टाळण्यात मदत मिळू शकते. हा प्रयत्न पुणक े रांनी के ले ला आहे आणि पुष्कळ

शाळा

यशस्वी झाल्याचाही प्रत्यय आहे .छोटे छोटे ऊपाय असतात पण योग्य तरीने ते अमलात

मोहन चव्हाण वर्डीकर

आणले तर बऱ्याच अशक्य गोष्टी शक्य होऊ शकतील . तलावांचे होणारे हाल आपण वाचवू

भारत

शकतो. पर्यावरणावर होणारा प्रहार टाळू शकतो. आपण ज्या समाजात रहातो त्या समाजाला आपल्याकडुन जितकी मदत शक्य आहे ती करण्याची आपली नैतीक जवाबदारी जर एक सुसभ्य नागरीक म्हणुन आपण पार पाडण्याचा प्रयत्न के ला तर ते आपल्याकडुन समाजाचे ऋु ण फे डले गेल्याचा एक गोड अनुभव आपण अनुभवू शकू ह्यात काही शं काच नाही.

।। गणपती बाप्पा मोरया ।।

शाळा माझी देहू-आळं दी शाळाच पं ढरपूर विठ्ठलमय फळा पाठीशी मी कशास जावू दरु . हरेक कृ ती ओवी ऋचा शब्द शब्द होई अभं ग हातांचे टाळ, हातची चिपळ्या मृदंग. भले मैदान चं द्रभागा व्हरांड्याचा काठ प्रार्थनेच्या भजनाला कीर्तनाचा परिपाठ. विद्यार्थी दैवत माझे शिकणे-शिकवणे पूजा समरस होता कर्माशी नूरे अध्यात्म दज ु ा. इथेच नामा, सावता ,चोखा ज्ञाना-तुका-मुक्ता-जनाई इथेच निवृत्ती पुंडा एका सोपान रूखमा ठाईठाई . निरागसतेचा फु ले मळा आनं दाची नित्य उधळण ले करासं गे रमता रमता मी पणाची होई बोळवण

Untold History: Shivaji Maharaj

Mr. Modak is an automotive engineer by profession. He started visiting forts of Maharashtra as a hobby but soon realized that there are so many interesting facts related to these forts, so he decided to research in detail and found out some interestingfacts about Shivaji Maharaj’s life. We are very happy that he agreed to make a brief video presentation for Marathi Culture and Festivals readers. We hope you will enjoy this very informative documentary:

Video Link: https://goo.gl/hzPxjL 8

B.S.Mardhekar (1909-1956): A Great Aesthetician from India

Dr. Vivek Gokhale India

Bal Sitaram Mardhekar (1909 -1956) was the first Marathi writer to receive the Sahitya Akademi Award for his work Saundarya ani Sahitya (A Study of Aesthetics) (सौंदर्य आणि साहित्य). Mardhekar was born at Mardhe in Satara district. He studied up to Matriculation at Dhule in Khandesh and got his B.A. from Fergusson College, Pune. He went to England in 1929 and during that period he closely studied literary movements in Europe. After teaching at college level, he worked at All India Radio until his death. His earlier collection of poems, Shishiragam (शिशिरागम), was traditional/lyrical. But his later avant-garde poetry brought an urban ethos into Marathi poetry and created a storm in the Marathi literary world. His poem “पिपात मेले ओल्या उं दिर” (Mice Died in the Wet Barrel) appeared in Abhiruchi (अभिरुची) magazine in 1946 and created a radical shift of sensibility in Marathi poetry. Marathi bhakti (भक्ति) poems, the poetry of T. S. Eliot and W. H. Auden had an influence on him. Mardhekar was also a renowned critic and an experimental novelist by using the stream of consciousness technique.

Since 1968

had been teaching at the Post Graduate Department of Philosophy at a college -Vidarbha Maha Vidyalaya- in Amaravati (India) since 1968. In 1974, I first read Mardhekar books: ‘Arts and Man’ and ‘Saundarya ani Sahitya‘. Later on, I came across a few critical articles on Mardhekar. One by Dr. R.B.Patankar, a Reader in the Department of English in the then Bombay University, and another by Prof.M.P.Rege from the Department of Philosophy, Kirti college in Mumbai. Prof Rege was famous for his rational, liberal and analytic criticism. Patankar, a follower of Kant, was rather sarcastic in his style. Both these eminent personalities had criticized Mardhekar. Mardhekar indeed was an epoch making poet in Marathi language. Also, he was perhaps the only writer who himself was an artist and an aesthetician too. Apparently, he was constantly engaged with the issues/questions which made him uneasy regarding the greatness of literature among different art forms. In his writings, he

had also addressed the issues emerging from the theories of Aristotle, Bharat, Kant and Richards. Knowing this, I was drawn to read Mardhekar seriously and carefully. I started reading him with a view to defend him, if I could, against the criticism leveled against him. My study of logic, philosophy and music made my task a bit easy. I also decided to take the subject for my Doctoral thesis with Nagpur University. I succeeded in my attempt, and afterwards, in 2006, I published a book in Marathi, ‘Mardhekar and His Critics - Who is Deluded?’ Thereafter, I submitted my Doctoral thesis, ‘Two Exponents of the Artistic Nature of Literature - Mardhekar and Karandikar’. Karandikar was also a renowned poet in Marathi language. He was a professor in English literature with the credit of translating Aristotle’s Poetics and Shakespeare’s King Lear and Macbeth into Marathi. He was also a short essay writer and was felicitated with the Dnyanpeeth Award for his contribution to Marathi language. He was of the view that Literature was not a ‘Fine‘ but a ‘Vital‘ art. I was intrigued with the two equally great and honest literary personalities taking almost contradictory stands. I could not decide whether this was due to the very nature of the art of literature or of the Aesthetic value, or whether there existed some misunderstanding on the part of one of the two opponents. After quite an in-depth study, I came to conclusion that it was Karandikar who had not paid attention to a few questions that were necessary for defending his stand, and further, that his stand could not be treated as a complete theory and could not be compared with that of Mardhekar, who was a rigorous theorist. Recently, I also weighed Mardhekar’s stand Vis a Vis the traditional stream of criticism in yet another Indian language – Hindi, only to find that it could withstand there too. Also, while reading the special volumes of JAAC (The

Journal of Aesthetics and Art Criticism) and BJA (The British Journal of Aesthetics) I found that there were hardly any issues which Mardhekar had not considered. B. S. Mardhekar may therefore be revered for his originality as an Aesthetician. Here is my list of topics and questions which Mardhekar has dealt with in his theory: 1:The Aesthetic view. 2:The Nature of the Aesthetic Feeling/Emotion (the terms as used by Mardhekar), or the ‘Aesthetic Sense’/‘Taste’ (as Kant called it). 3:The Nature of the Aesthetic Value. 4:What is Beauty. 5: Aesthetic object 6: Aesthetic value and Art 7:The Aesthetic judgment /proposition 8: Aristotle, Bharat, Kant and Richards. 8.1. What is Aristotle’s opinion on the Form? 8.2. What is Bharat’s Rasa Theory on aesthetics? Mardhekar’s words on Aesthetics have emerged from a profound thought and are definitive at least to this date!

पाऊसपाणी किरण शिवहर डोगं रदिवे भारत आभाळातून थेंब नाही डोळ्यात साचले पाणी ऐकू दे विठ्ठला.. ओल्या थेंबांची पाऊसगाणी भेगाळलेल्या मातीमायला वांझपणाचे दू षण का रे? जर बापपण विसरून आभाळच विसरलं पाऊसपाणी एकरभर विकू न, शहरात मास्तर झालं य पोरगं हिस्सा मागायला खळ्यावर तरी येऊ दे राजावाणी बैल विकू न खुं ट्यावरचा पैसा फे कला मातीत अंकुर फु लून होऊ दे सगळीकडे आबादाणी वारीतल्या भजना-अभं गातच नाचू नको देवा आम्हीही हरिविठ्ठलच गातो पेरणी करताना रानोरानी दथु डी भरून वाहू दे गावागावातली गं गा-चं द्रभागा व्याकूळ भक्ता भेटण्या तूच हो पाऊसपाणी, विठ्ठलवाणी

Paintings by Avi Sadhu, Los Angeles

_hmZ `moJr AmBZñQ>mB©Z Mukund Martand Moharir was born in Khamgaon, District Buldhana, Maharashtra State. He completed his Junior College education there. Thereafter, he went to Jabalpur Engineering College, Indian Institute of Science Bangalore, etc. before coming to USA. He is in USA for the past 46 (forty six) years. He did his Ph.D. in Aerospace related subject and worked on various NASA projects such as Space Shuttle, National Space Plane (NASP), Upper Stage Rockets, Interceptor Rockets, Tomahawk Cruise Missile, Unmanned Air Vehicles (UAV), etc. Dr. Moharir has conducted many training seminars for NASA engineers/scientists and published eight technical papers in Aerospace applications. He worked as Invited Chairman of Technical Forum in three different International Aerospace Conferences attended by more than 150 corporations world over. He has received many awards for his work on scientific applications in Aerospace field. He and four other experts from General Dynamics Corporation, were invited by ISRO (Pro. U.R. Rao) for a series of consultation meetings on Upper Stage Rocket. Dr. Moharir is a “Globe Trotter” and has visited all the continents, and many countries. He has published a book titled: Success, Happiness and Manifesto of “Happyism”. Also, he has published in international journals three papers on “Happiness Philosophy”. On the invitation of the Bhutan Government, he was a guest speaker in 2015 GNH World Conference attended by 725 delegates from 49 nations.

डॉ मुकं ु द मोहरीर सेंडीएगो, यू.एस.ए. _mZ{gH$ OS>UKS>U, {dMmaà{H«$`m AWdm g§ñH$ma Am{U d¡km{ZH$ emoY `m§Mm nañna g§~§Y AJXr _moOŠ`m eãXmV gm§Jm`Mo, Va AmBZñQ>mB©ZMo {MÎm EH$m _hmZ `mo½`mà_mUo hmoVo; Am{U VoM Ë`mÀ`m d¡km{ZH$ emoYm§_mJrc ahñ` Amho. EImXm _hmZ `moJr {MÎm {Z`§{ÌV H$éZ AmË_ñdénmer EH$ê$n Pmë`mda, H$moUË`mhr AÝ` ~mø KQ>ZoMm à^md Ë`mÀ`mda Z nS>Vm Ë`mMr g_mYr A^§J amhVo. Ë`mMà_mUo AmBZñQ>mB©ZMo {MÎm EImÚm d¡km{ZH$ g§H$ënZm dm g_ñ`oer Ëd[aV EH$ê$n nmdV Ago d _J H$moUVohr ~mø H$maU Ë`mMr g_mYr ^§J H$aÊ`mg Ag_W© R>aV Ago.

`Wm Xrnm: {ZdmVñWm: Zo“Vo gmon_m ñ_¥Vm & `mo{JZmo `V{MÎmñ` nw§OVm: `moJ_² AmË_Z: &&6-19 ^. JrVm (AW© : Á`mà_mUo {Zdm©V {R>H$mUmÀ`m {Xì`mMr Á`moVr `V²qH${MV Z hmcVm gai amhVo, Vem Á`moVrMrM Cn_m, {MÎm ñdmYrZ H$ê$Z, Vo AmË_ñdénmH$S>o cmdUmè`m `moJmÀ`m {MÎmmcm {Xcocr Amho.) “`mà_mUo Á`mMo {MÎm dU©Z H$aVm òB©c’ Agm AmBZñQ>mB©Z hm {dkmZ `moJr hmoVm. Ë`mÀ`m ~mcnUrM Ë`mÀ`mda Oo g§ñH$ma Pmco, (_J Vo ì`pŠV§Zr Ho$coco AgmoV, dm n[apñWVrZo Ho$coco AgmoV) Ë`m g§ñH$mam§Mr _wÐm Ë`mÀ`m emoYmda H$er C_Q>cr ho nmhÊ`mMm à`ËZ AmnU `m coImÛmao H$aUma AmhmoV. `m_wio g§ñH$mam§Mo _hÎd AYmoao{IV hmoB©c, H$maU gmnojVoMm ì`mnH$ {gÕm§V hm `m g§ñH$mam§_wioM _m§S>Vm Amcm. Joë`m e§â dfm©Vrc gdmªV gw§Xa d H$Xm{MV _mZdr B{VhmgmVrc gdm©V _ hÎdmÀ`m {gÕmÝVm§n¡H$s hm EH$ {gÕmÝV Amho. AmBZñQ>mB©ZZo hm {gÕmÝV _m§S>cm ZgVm Va Vmo emoYyZ H$mT>Ê`mg d¡km{ZH$ g_wXm`mg H$Xm{MV 100 dfmªhÿZ OmñV H$mcmdYr cmJcm AgVm, Ago åhQ>co OmVo. ~mc AmBZñQ>mB©Z ~mocÊ`mV _§X hmoVm. VrZ dfmªMm Pmë`mda Vmo ~mocy cmJcm. na§Vw Vohr VmoVao. Ë`mMm VmoVaonUm OmÊ`mg Xhmdo df© COmS>co. (`mMo H$maU Ë`mMr {dMma H$aÊ`mMr nÕV empãXH$ ZgyZ à{VH$mË_H$ hmoVr. åhUOo Vmo eãXm§Ûmao {dMma H$arV Zgo. Va S>moù`m§nwT>o g§H$ënZm/KQ>Zm `m§Mo {MÌ Cô H$éZ H$arV Ago ._mZ{gH$ à`moJ (Wm°Q> EŠg{à_|Q>) ho Ë`mMo d¡{eîQ>ç ^mdr H$mimVhr àH$fm©Zo àH$Q>co. Ë`mMo ~mcnUrM {Xgcoco én åhUOo eãXm§Ûmao ~mocVm Z òUo hm JwU Ago coIH$mMo _V Amho. Ë`mÀ`m KamV nyU© A{^ì`pŠV ñdmV§Í` hmoVo. d`mÀ`m nmMì`m dfuM Ë`mÀ`m d{S>cm§Zr Ë`mcm {IemV R>odVm òB©c Ago EH$ hmoH$m`§Ì ~jrg åhUyZ {Xco. Ë`mÀ`mer chmZJm AmBZñQ>mB©Z Iyn IoiV Ago. H$gohr hmc{dco, {JaŠ`m KoVë`m, {\$a{dco, WaWadco Varhr hmoH$m`§ÌmMr gy{M EH$ R>am{dH$ {XemM XmI{dVo, `mZo Vmo AM§{~V hmoB©.

Amnë`mcm S>moù`m§Zr Oo {díd {XgVo Ë`m_mJo H$mhrVar XS>coco, Imocda cncoco JyT> Agco nm{hOo, Agm {dMmam§da nS>cocm R>gm hm Ë`mÀ`mdarc Pmcoë`m g§ñH$mam§n¡H$s n{hcm g§ñH$ma. {ZgJm©~Ôc Ë`mcm Iyn Hw$Vyhc dmQ>V Ago. Va Aem àH$mao Ë`mMo Hw$Vyhc OmJo amhrc, Vmo à`moJerc amhrc `mgmR>r Ë`mÀ`m _mVm{nË`m§Zr {Xcoco àmoËgmhZ hm Ë`mÀ`mda Pmcocm Xþgam g§ñH$ma. {Vgam g§ñH$ma Ho$cm Vmo _°Šg Q>mc_r `m d¡ÚH$s` ì`dgm`mMo {ejU KoUmè`m VéUmZo! hm VéU AmBZñQ>mB©ZÀ`m Kar AmR>dS>çmVyZ EH$Xm Oodmd`mg `oV Ago. Aë~Q>© 9 Vo 10 dfmªMm AgVmZmM _°Šg hm Ë`mMm Mm§Jcm {_Ì d Aä`mg KoUmam {ejH$ ~Zcm. Ë`mZo Aë~Q>©cm AZoH$ {dkmZ{df`H$ nwñVH§$ dmMm`cm {Xcr. “_ wcm§gmR>r {dkmZ’ ho Ë`mVc§ n{hc§ nwñVH$ hmoV§. Aë~Q>©À`m AZoH$ àíZm§Zm _°Šg CÎmao XoV Ago. {dkmZmÀ`m nwñVH$m§_wio “àH$memMo ñdén’ `m {df`r Aë~Q>©À`m _ZmV AZoH$ {dMma Kmoiy cmJco. nwT>o hrM àoaUm - “”_r àH$me {H$aUm§À`m cmQ>oda ñdma Pmcmo Va?’’ `m énmZo àH$Q>cr. Aë~Q>©Mm H$mH$m hm AOyZ EH$ g§ñH$mañÌmoV hmoVm. Aë~Q>© 12 dfmªMm AgVmZm H$mH$mZo Ë`mcm ~rOJ{UVmMo nwñVH$ {Xco Va _mVm{nË`m§Zr ^y{_VrMo nwñVH$ {Xco {edm` _°ŠgMr nwñVHo$ hmoVrM! `mMm n[aUm_ åhUOo Aë~Q>©Mo _wimVM J{UV {df`mV J{V Agcoco S>moHo$ AmVm Ymdy cmJco. ~rOJ{UVmVrc à_o`o ñdV:À`m doJù`m nÕVrZo gmoS>{dUo Am{X Ë`mÀ`m A§JdiUr nS>co. nm`WmJmoagÀ`m {gÕm§VmgmR>rhr Ë`mZo ñdV:Mr doJir {gÕVm _m§S>cr. Aë~Q>© 15 dfmªMm hmoÊ`mnyduM AdH$cZemó d g_mH$cZemó ({S>\$apÝe`c d B§Q>rJ«c H¡$cŠ`wcg) _Yrc VÁk ~Zcm.

_°ŠgMo _XVrZo d`mÀ`m 13/14 ì`m dfuM Aë~Q>©Zo _°ŠgdocÀ`m {dÚwV Mw§~H$s` {gÕm§VmMo g_rH$aUm§Mo gma g_OmdyZ KoVco. EHy$UM d`mÀ`m Ad¿`m 13 ì`m dfuM Aë~Q>©Mo ^m¡{VH$ nXmW© {dkmZmVrc kmZ nXdrYam§À`m kmZmMo VmoS>rg Pmco hmoVo. _°ŠgdocÀ`m {dÚwV Mw§~H$s` joÌmÀ`m JwUY_mªÀ`m Aä`mgmZo (d 5 ì`m dfuM {_imcoë`m hmoH$m`§ÌmÀ`m IoiÊ`mZo) joÌ ({\$ëS>) åhUOo H$m` `m{df`r Aë~Q>©À`m _ZmV {deof R>gm C_Q>cm hmoVm. Ë`mÀ`m n{hcm g§emoYZ {df`H$ {Z~§Y hmoVm Vmo åhUOo “Mw§~H$s` joÌmMm BWa `m _mÜ`_mda hmoUmam n[aUm_.’ nwT>o àH$me {H$aUén d chaén Agm Û¡Vr AgVmo, Ë`mÀ`m nwï>rH$aUmMo doir ho g§ñH$ma àH$fm©Zo {XgyZ Amco. _°ŠgZo AmVm Aë~Q>©cm VÎdkmZ {df`H$ nwñVHo$ nwa{dÊ`mg gwadmV Ho$cr. d`mÀ`m 13 ì`m dfuM H$mÝQ>À`m VÎdkmZmMm n[aM` Aë~Q>©cm Pmcm. {díd EH$mpË_H$ Amho; {díd {Z`_~Õ Amho, B©ídamMo {Z`_ gdmªZm g_mZ AmhoV, dada nmhVm

Ag§~Õ d Jm|Yi_` dmQ>Umè`m KQ>Zm§_Üòhr EH$ Imocda cncocr gwg§~§YVm d gwg§JVr AgcrM nm{hOo - VÎdkmZ (Y_©) d {dkmZ `m§Mm A§{JH$ma EH$mMdoir H$aVm òVmo, {díd {Z`_~Õ Agë`mZo H$m`©H$maU ^md d dñVw{Zð> {dMmagaUr `m§Mo ghmæ`mZo [dídmMo {Z`_ g_OUo eŠ` Amho, B©ídamMr (na_gË`mMr) AZw^y{V òD$ eH$Vo. àË`j AZw^dmZo gË` g_OVo Am{X {dMma g§ñH$maj_ Aë~Q>©À`m _Zmda Imocda éO{dÊ`mMo AàË`j lo` _°Šgcm Úm`cm hdo. {dídmMo {Z`_ (B©ídamMo _ZmoJV) g_OUo eŠ` Amho Am{U {dídmV gwg§JVr, gdmªgmR>r EH$M {Z`_ Agcm nm{hOo hm {dMma nwT>o AmBZñQ>mB©ZÀ`m Am`wî`mV d g§emoYZmÀ`m {XeogmR>r _mJ©Xe©H$ R>acm. VéU AmBZñQ>mB©Z {dMma H$ê$ cmJcm H$s, M§Ð n¥Ïdr^modVr EH$m JVrZo {\$aVmo, n¥Ïdr gy`m©^modVr doJù`m JVrZo {\$aVo, gy`© Amnë`m AmH$meJ§JoV {\$aVmo, AmH$meJ§Jmhr {\$aVmV `m gd© doJdoJù`m JVtMr Zm|X B©ída H$er R>odV Agoc? Ë`mMoH$S>o `m gd© gmnoj JVr _moOÊ`mgmR>r EImXm {Zanoj, ñdV§Ì, gd©Ì g_mZ Agcocm, _mnX§S> AgcmM nm{hOo. Vmo H$gm Agoc? àH$memMr JVr {Zanoj, gd©©Ì g_mZ, ñdV§Ì Amho `m Ë`mÀ`m nwT>rc emoYm_mJo ho H$mÝQ>À`m VÎdkmZmMo g§ñH$maM hmoVo. chmZnUmnmgyZM Aë~Q>©H$S>o {MÎm EH$mJ« H$aUo, A§V_w©IVm, {Okmgm, ÑT>{dídmg, AmË_{dídmg, ghZercVm ho JwU hmoVoM, {edm` eãXmZo {dMma H$aÊ`mEodOr à{V_ m§À`m ghmæ`mZo {dMma H$aÊ`mMr {ZgJ©XÎm XoUJr hmoVr. Ë`mVM darc g§ñH$mam§Mr â nS>cr. ârg â åhUOo `mM doir åhUOo d`mÀ`m 15/16 ì`m dfuM Ë`mMr “_mI’ À`m VÎdkmZmer AmoiI Pmcr. _mI hm WmoS>m d¡km{ZH$ d OmñV H$éZ VËdkM hmoVm. gmnojVm åhUOo H$m` ho _mIZo VÎdkmZmÀ`m A§Jm§VyZ OmUco hmoVo _mI Zo {c{hco Amho H$s, Agm {dMma H$am H$s amÌr gd©OU Pmoncoco AgVmZm gd© dñVy 1000 nQ>rZo dmT>ë`m, AJXr _moO_mn H$amd`mÀ`m nÅ>rgH$Q> gd©dñVy, Va Zo_H$m H$m` ~Xc Pmcm ho H$moUmcmhr g_OUma Zmhr. åhUOo chmZ d _moR>o ho gmnoj _moO_mnmÀ`m nÅ>rgmnoj Amho. Aë~Q>©Zo nwT>o emoYcoë`m gmnojVoÀ`m {gÕmÝVmÀ`m VÎdmMo _yi _mI À`m darc àH$mao à{VnmXZ H$aÊ`mÀ`m g§ñH$mam§_Üò Amho. Aem dmMZmVyZ Aë~Q>© AZoH$ g§H$ënZm§da {dMma H$ê$ cmJcm. Ë`mVcm EH$ {dMma Ë`mMo _ZmV Ka H$éZ am{hco Vmo åhUOo Oa àH$mechatdaM ñdma hmoD$Z àH$memMm nmR>cmJ Ho$cm Va? Va Ë`mdoir AÝ` gd© nXmWmªMr JVr H$m` {Xgoc? _ZmV {eOV am{hcocm hm {df` n[anŠd hmoÊ`mg nwT>rc Xhm dfmªMm H$mi Omdm cmJcm. 1902 gmcr d`mÀ`m Vo{dgmì`m dfu Aë~Q>©Mr Zo_UyH$ ~Z© òWrc noQ>§Q> H$m`m©c`mV Pmcr. H$m`m©c`mV OmÊ`mgmR>r Aë~Q>©cm ~g_YyZ n«dmg H$amdm cmJV Ago. dmQ>oV amoO EH$m Q>m°dadarc KS>çmi Ë`mMo cj doYyZ KoB©. JVrZo OmVmZm H$mc_mnZmda H$m` n[aUm_ hmoV Agmdm, hm {dMma Ë`mMo _ZmV Kmoiy cmJcm. ~gMm àdmg d KS>çmi `m§Zr Z H$iV Ho$coco g§ñH$ma nwT>o, gmnojVm {gÕmÝV emoYÊ`mÀ`m doir Cn`moJr R>aco. cdH$aM Aë~Q>©Zo H¥$îU nXmWmªÀ`m àmaUmda {dMma H$aÊ`mg àma§^ Ho$cm. _°Šg ßc±H$ `m O_©Z emókmZo `m~m~VMo {Z`_ ZwH$VoM emoYyZ H$mT>co hmoVo. {dMma H$aVm H$aVm Aë~Q>©À`m _ZmV AMmZH$ cha C_Q>cr H$s, H¥$îUnXmWmªÀ`m àmaUchatMo gyÌ gd©Ì {dÚwVMw§~H$s` àmaUmcm cmdco Va? _J BVH$s df} _ZmV Ka H$ê$Z

am{hcoë`m Mw§~H$s` joÌ, àH$me{H$aU, JVr `m§À`m H$ënZm§_Yrc gwg§JVrMr OmUrd Aë~Q>©cm Pmcr. àH$me{H$aU d D$Om© `m§À`m ñdénmMm {gÕm§V Ë`mcm ßc±H$ Mo gyÌmV {Xgcm. àH$me{H$aU ho chaén H$Uén Ago XmoÝhr ñdénmV AgmdoV d ßc±H$Mo Cî_mJ{VH$sMo Ë`m§Mr gm§JS> KmcUmao gyÌ Aë~Q>©Zo àH$me{H$aUm§gmR>r dmnaco. CîUVm d {dÚwVMw§~H$s` àmaU `m§Mo EH$sH$aU `m_wio Ho$co Joco. ({ZgJm©V gwg§dmX Agcm nm{hOo `m H$mÝQ>À`m g§ñH$mam§Mm Cn`moJ òWo Pmcm.) àH$me {H$aUm§À`m ñdénmÀ`m `m A§JmMo kmZ Pmë`mZo, àH$memMo ñdén H$m`? `m AZoH$ df} S>moŠ`mV AgUmè`m H$ënZoZo Aë~Q>©cm PnmQ>co. (òWo WmoS>ogo {df`m§Va C{MV Amho. Vo åhUOo VËH$mcrZ O_©Z g_mOmVrc {dkmZmMo d VÎdkmZmMo ñWmZ. O_©Z emók d d¡km{ZH$ {díd {dkmZmÀ`m AZoH$ emIm§_Üò AJ«oga hmoVo. Va {dkmZ d Y_© EH$Ì Zm§Xÿ eH$VmV Ago gm§JUmam H$mÝQ> hm VËdk O_©Zrda à^md nmSy>Z hmoVm. {dkmZ{df`H$ {dnwc gm{hË` O_©Z ^mfoV à{gÕ hmoV Ago. VoWrc J¥{hUr d {dÚmWu `m§Zmhr ho gm{hË` ghOnUo dmMm`cm {_io. Ë`m_wio {dkmZmMm àgma g_mOmVrc gd© Wam§V hmoVm. `mnmgyZ ñ\y${V© KoD$ZM lr. Jmo. am. nam§Ono `m§Zr _hmamï´>m_Üò {dkmZmMm àgma hmoÊ`mgmR>r 90 dfmªnydu “g¥{ï>kmZ’ ZmdmMo {dkmZàgmamcm dm{hcoco _m{gH$ gwé Ho$co. AmOda AI§S>nUo à{gÕ hmoUmè`m `m _m{gH$mcm cmoH$ml`mMr JaO Amho. Voìhm O_©ZrV {dkmZ KamoKar nmohmoMcoco hmoVo Vgo AOyZhr Amnë`m òWo Pmcoco Zmhr hr I§V _ZmV Amho.) àH$memMr JVr {Zanoj d A§{V_ _`m©XoMr Amho. hr JVr Amocm§S>Uo eŠ` Zmhr d H$moUVmhr dñVw_mZ Agcocm nXmW© àH$memÀ`m JVrZo OmD$ eH$Uma Zmhr. nXmWmªZm J{V_mZ H$arV am{hco Va Ë`mMm n[aUm_ dñVw_mZmMo dmT>rV hmoV Agmdm. åhUOoM dñVy_mZ d D$Om© EH$_oH$m§V énm§Va H$aVm òUmè`m Agë`m nm{hOoV Am{X {ZîH$fmªV AmVm Aë~Q>© nmohmoMcm. VgoM àH$me{H$aUm§gmR>r _mÜ`_mMr Oéar Zmhr. Vmo ñdV:M dmhH$ H$U (ìhÀ`©Ac nm{Q>©H$c) {Z_m©U H$aVmo. D$O}Mr cha nwT>o gaH$ë`mda dmhH$ H$U Zï> hmoVmV. Am{X {ZîH$f© H$mTy>Z Aë~Q>©Zo “BWa’ cm hÔnma Ho$co. òWo naV nyd©g§ñH$mam§Mo ApñVËd OmUdVo. d`mÀ`m 5 ì`m dfu hmVmV nS>coco hmoH$m`§Ì H$moUË`mhr {XeoV {\$adco Varhr gyMrda Ë`mMm n[aUm_ hmoV Zmhr. Mw§~H$s` joÌ d àH$me `m§Mm nañna g§~§Y Amho. ho gyÌ d àH$memMr JVr gd© {Xem§Zm g_mZ amhrc, ho nyd©g§ñH$mam§Mo _hËd AYmoao{IV H$aVmV. àH$me{H$aU åhUOo {dÚwVMw§~H$s` joÌm_Üò D$Om© dmhÿZ ZoUmao gmYZ hm AZw^d Aë~Q>©cm Amcm. kmZ åhUOo àË`j AZw^d H$mÝQ>Mo _V hm g§ñH$maXoIrc VoWo {XgVmo. g_H$mcrZ Wmoa O_©Z d¡km{ZH$ cm°aoÝQ²>P d nm°BZHo$Aa `m§Zmhr {d{d{jV gmnojdmXmMm {gÕm§V (ñnoec {WAar Am°\$ [aZo{Q>pìhQ>r) Jdgcocm hmoVm. VËH$mcrZ O_©Z g_ mOmVrc {dIwacoco d¡km{ZH$ kmZ nmhVm Aë~Q>©cm XoIrc cm°aoÝQ²>P d nm°BZHo$Aa `m§Mo H$m`© AdJV Agmdo, Varhr hm {gÕmÝV AmBZñQ>mB©ZÀ`m EH$Q>çmÀ`mM Zmdmda H$m Zm|Xcm OmVmo `m dmXJ«ñV KQ>ZoH$S>o Xþc©j H$ê$Z EdT>oM åhUVm òB©c H$s, AmË_{dídmg, {dMmam§Mr ñnï>Vm d àñWm{nV Ym{_©H$ {dMmam§darc {damoY ñnï>nUo Zm|X{dÊ`mMo ~mcnUmMo g§ñH$ma naV EH$Xm Aë~Q>©À`m ~mOyZo Cô am{hco. d`mÀ`m nmMì`m dfm©nmgyZ nwT>o VrZ df} Aë~Q>© H°$Wm°{cH$ MM©À`m emioV {eH$V hmoVm. VoìhmM àñWm{nV Ym{_©H$ éT>t~m~V Ë`mMr ~§S>Mmoar {XgyZ Amcr hmoVr. Ý`yQ>ZMo {gÕmÝVm§Zm R>mognUo ZmH$maVmZm cm°aoÝQ²>P d nm°B©ZHo$Aa H$_r nS>co AgmdoV. Vo ~§S>Imoa ZìhVo.

{dd{jV gmnojVoMm {gÕm§V gmnS>ë`mda Aë~Q>©Zo gai gai Ý`yQ>ZÀ`m J¥hrVH$m§ZmM

AmìhmZ {Xco. ñWiH$mimMo _moO_mn gdmªgmR>r g_mZ Agco nm{hOo; AdH$me (ñnog) d H$mi (Q>mB_) hr XmoÝhrhr ñdV§Ì, n[anyU© Am{U ñd`§{gÕ VÎdo AmhoV, `m Ý`yQ>ZÀ`m J¥hrVH$m§V ~Xc Amdí`H$ AgyZ, AdH$me d H$mi hr XmoZ ñdV§Ì VÎdo-{Za§Hw$e d

ñd`§{gÕ ZgyZ Ë`m§Zm OmoS>Umam àH$me/àH$mechar ho EH$_od {Za§Hw$e d ñd`§{gÕ VËd Amho ho Aë~Q>©Zo R>m_nUo _m§S>co. AdH$me d H$mimMo _moO_mn _moOUmè`mÀ`m JVrZwén doJdoJio Agoc na§Vw àH$memMr JVr gd© {ZarjH$m§Zm gmaIrM Agoc- _J Ë`m§Mr JVr {H$Vrhr Agmo. ho VÎd Aë~Q>©Zo OmJ{VH$ gË` åhUyZ ñdrH$maco. Varhr hm {gÕm§V H$mhr H$mi Xþc©{jVM am{hcm. ghm _{hÝ`m§Z§Va _°Šg ßc±H$ `m O_©Z {X½JOmZo Ë`mg H$mhrem ZmIwerZoM _mÝ`Vm {Xcr. ßc±H$Zo H$mhr e§H$m CnpñWV Ho$ë`m. _mÌ Aë~Q>© Amnë`m _Vm§da ÑT> hmoVm. ßc±H$H$S>o Xþc©j H$éZ Amncm _moham Aë~Q>©Zo AmVm gmnojVoÀ`m ì`mnH$VoH$S>o di{dcm. (_yi ^mfUmVrc “J¥hrVHo$’ {df`H$ {ddoMZ òWo Jmico Amho.) ({dd{jV gmnojVoMm {gÕm§V _m§S>Vm§Zm Amnë`m {ZgJ©XÎm d¡Mm[aH$ à`moJ H$aÊ`mÀ`m j_VoMm nyU© Cn`moJ Ho$cm hmoVmM.) 1907 Z§Va åhUOo d`mÀ`m 28 ì`m dfu Aë~Q>©Zo {dd{jV gmnojVm {gÕmÝVmÀ`m _`m©Xm Kmc{dÊ`mgmR>r JwéËdmH$f©U d Ë`m_wio hmoUmam àdoJ (A°pŠgcaoeZ) `m§Mr gm§JS> {d{d{jV gmnojVoer KmcÊ`mMm à`moJ gwé Ho$cm. Ë`mZo J°{c{cAmoMo {gÕmÝV VnmgyZ ~KÊ`mg àma§^ Ho$cm. J°{c{cAmoÀ`m à{gÕ à`moJm_Üò EH$mM C§MrdéZ EH$ OS> nXmW© d EH$ nú`mÀ`m {ngmà_mUo hcH$m nXmW© Ago Imcr n¥Ïdrda \o$H$co Va, hdoMm {damoY ~mOycm R>odcm Va XmoÝhr nXmW© n¥Ïdrda EH$mM jUr nS>Vrc. Ë`m nXmWm©Mr JVr JwéËdr` joÌmV, Jw`Ëdr` ~cm_wio _wŠVnUo H$mogiUo (\«$s \$m°c) Aer Agoc. åhUOoM JwéËdr` joÌm§_Üò JwéËdr` àdoJ hm nS>Umè`m nXmWm©À`m dñVw_mZmda Adc§~yZ ZgVmo. Ë`mMdoir Aë~Q>©À`m _ZmV EH$ AX²^yV H$ënZm S>moH$mdcr. Vr åhUOo, Aem _wŠVnUo H$mogiÊ`mMo doir nS>Umè`m dñVwcm H$moUË`mhr ~cmMm AZw^d òV Zmhr. Zìho Voìhm Ë`m dñVyda H$moUVohr ~c H$m`©aV

ZgVo. AmVm Agm _wŠVnUo H$mogiUmam Oa g§doXZerc àmUr/_mZd/d¡km{ZH$ Agoc Va AmnU Imcr OmV AmhmoV H$s, AmnU pñWa AgyZ n¥Ïdr àdoJmZo Amnë`mOdi da da òVo Ë`mcm ho AmoiIVm òUma Zmhr. `mMmM AW©, JwéËdr` à`moJ hm gmnoj Amho, Agm {ZîH$f© Aë~Q>©Zo H$mT>cm. _moO_mnmÀ`m nÅ>rgH$Q> gd©M dñVy gma»`mM à_mUmV dmT>ë`m Va H$mhrM \$aH$ AmoiIy òUma Zmhr, `m _mI `mÀ`m {gÕm§VmMo g§ñH$ma òWo dmnaco Joco.

‘अशीच कधी तरी’

_J `mM g§H$ënZoda {dMma H$aVmZm, Ë`mÀ`m ñnï>rH$aUmW© Aë~Q>©Zo Amncr _mZ{gH$ à`moJj_Vm dmnacr. Ë`mMo XmoZ à`moJ gwM{dco.

येत जा डोळ्यात माझ्या चुकवून नजर तू कधी कधी, किनार ओली पापण्यांची गोठवून जा तू कधी तरी I येत जा स्वप्नात माझ्या देण्यास स्पुर्ती कधी कधी, सुगंध तुझ्या स्मृतींचा उगाळीत जा तू कधी तरी I येत जा पुस्तकी माझ्या शब्द आकारण्या कधी कधी, सुखले ल्या तांबसू फु लांचा रंग पाहण्या कधी तरी I येत जा मनी माझ्या जागवण्या चेतना कधी कधी, ‘बं दीत’ त्या कवितांना पुन्हा मुक्त करण्या कधी तरी I हळू हळू बघ आठवणी ह्या धूसर होत जातील, काळाआड मग आपल्या फक्त कविताच राहतील I

à`moJ H«$. 1 g_Om, EH$m C§M \$cmQ>mda EH$ _mUyg OS> cmoI§S>r Jmoim KoD$Z C^m Amho. Va Voìhm Ë`m _mUgmg Jmoim OS> cmJoc. _mÌ Ë`mZo \$cmQ>mdéZ Jmoù`mgH$Q> CS>r _macr Va Ë`mg Jmoù`mMo dOZ OmUdUma Zmhr. à`moJ H«$. 2 ImocdaÀ`m A§VamimV OoWo JwéËdr` ~c H$m`©aV Zmhr. Aem {R>H$mUr EH$ _mUyg EH$m ~§X qnOè`mV C^m Amho, Ago g_Om. Oa Vmo dOZXe©H$ H$mQ>çmda C^m am{hcocm Agoc, Va dOZXe©H$ eyÝ` dOZ XmIdoc. AmVm Vmo ~§X qnOam ~mø ~c cmdyZ daÀ`m {Xeocm Agm IoMcm H$s, àdoJ 9.81 _rQ>g© à{V goH§$X Agoc Va Ë`mdoir dOZXe©H$ 90 {H$cmo dOZ Xe©drc (n¥Ïdrda `m _mUgmMo dOZ 60 {H$cmo ^aoc ho J¥hrVH$) åhUOoM àdoJOÝ` d JVrg amoY H$aUmao dñVw_mZ ho EH$M AmhoV. Ë`mVrc \$aH$ AmoiIVm `oUma Zmhr. JVrg amoY H$aUmao dñVw_mZ d àdoJOÝ` dñVw_mZ ho EH$M AmhoV, Agm _hÎdmMm {ZîH$f© Aë~Q>©Zo H$mT>cm. EHy$U {ZgJ©XÎm XoUJrg g§ñH$mam§Mr gmW {_imcr Va H$m` hmoD$ eH$Vo, `mMo CÎm_ CXmhaU åhUOo Aë~Q>© AmBZñQ>mB©ZMo emoY ho Amho.

डॉ. सु. गि. जोशी फिलाडेल्फिया

(S>m°. _w. _. _mohara `m§À`m {XZm§H$ 17/02/17 amoOrÀ`m _amR>r {dkmZ n[afXoV, nwUo {d^mJmZo Am`mo{OV Ho$coë`m B§J«Or ^mfUmMo _wŠV énm§Va \$ŠV g§ñH$ma d emoY g§~§Ym§{df`r)

Paintings by Mangala Tata, Los Angeles

ज्योत दिवाळीची

विद्या हर्डीकर सप्रे सेंडीएगो, यू.एस.ए.

मुक्काम वरोरा, आनं दवन. आम्ही महाविद्यालयीन विद्यार्थिनी बाबा आमटे यांच्या घरी गेलो होतो. गोष्ट अनेक वर्षापूर्वीची. पण आज घडल्यागत ताजी ! त्या दिवशी दिवसभर अंधशाळे त कसलं तरी वेगळं चैतन्य जाणवत होतं . अखेर एकदाची सं ध्याकाळ उजाडली . टांगा आला. . मुलांचे कान टवकारले . मारियन बाईचा आवाज आला आणि एकच धमाल उसळली . टांग्यातनू उं च धिप्पाड, गोरी मारियन उतरली. काही सेकंदांतच त्या मुलांतली होऊन गेली. . कोण वाळलाय, कोण उं च झालाय, सर्वाकडे तिचं लक्ष. हातानं कोणाची वेणी घालणं सुरु. ह्र्दयं जुळली की भाषा किती गौण ठरते याची प्रचीती येत असते. रात्री कधीतरी तिच्याशी गप्पा मारायला वाव मिळाला. . मरियन सांगत होती... “मी जर्मनीची. गेल्या वर्षी भारत पहायला आले . भटकं तीत इथे आले आणि रमले . या मुलांनी इतका जीव लावला की या सुट्टीतही पुन्हा भारतात आनं दवनात आले . आता दरवर्षी येणार. “दीज आर माय चिल्ड्रेन. आय मिस देम व्हेन आय अॅम नॉट हिअर.” असं म्हणताना तिच्या निळ्या डोळ्यांत पाणी होतं . भारताच्या कु ठल्यातरी कोपऱ्यातल्या तीस चाळीस अंध मुलांसाठी हजारो मैल दू र असले ल्या कु ण्या मरियनचा जीव तळमळतो आणि आपल्या तगड्या मित्राबरोबर मजेत सुट्टी घालवायची सोडू न ती हसतमुखाने आनं दवनात रमते. –एक साधी शिक्षिका – स्वर्गीय पुण्याच्या मोहानं ले करांचं कल्याण करायला आले ली कोणी धर्मोपदेशिका नव्हे! त्याच भारताच्या कु ण्या कोपऱ्यात जन्मले ले त्याच पोरांच्या नाळे चे आपण- दैवाच्या लाटेचा फटका तसा बसतो तर त्यांच्यासारखेच वळवळलो असतो- ती लाट उं चावली आणि सर्व सुखं हात जोडू न उभी राहिली आणि आता विलक्षण थं डपणे –परके पणे आपण सगळ्या गोष्टी मनावेगळ्या करतो ! वास्तिविक या दोन टोकांच्या मध्ये पुष्कळ काही करता येतं. प्रश्न वृत्तींचा आणि इच्छे चा असतो. भारतात जातांना एकदा शेजारी एक अमेरिकन डॉक्टर होते. अमेरिके त भरपूर कमावणारे. भव्य प्रासादात राहणारे हे गृहस्थ भारतात कशासाठी जात आहेत हा मला प्रश्न ! त्यांनी दिले लं उत्तर मला अंतर्मुख करायला लावणारं होतं . “मी खूप कमावतो. त्यातले पुष्कळ पैसे आयकरापोटी जातात. पैसे जाणारच तर ते सत्कारणी लावावेत असं मला वाटतं . म्हणून मी सुट्टीतले अर्धे दिवस आयुर्वेदावर सं शोधन करणाऱ्या एका करमुक्त सं स्थेतर्फे भारतात जातो. माझं काम तर करतोच पण थोडंफार सेवाकार्यही करतो. भारतात पुष्कळ काम करण्याची आवश्यकता आहे. आणि आयुर्वेदातूनही खूप शिकण्यासारखं आहे. यासाठी होणारा खर्च करमाफितून भरून निघतो ! “उपभोग, व्यवहार आणि त्याग याची चांगल्या तऱ्हेनं सांगड घालण्याचा हा एक प्रयोग आहे.

“त्यक्तेन भुन्जीथा:” ! वर्षातले एकरा महिने पुष्कळ पैसे मिळवायचे. सुट्टीचे पं धरा दिवस भरपूर चैन करायची. उरले ल्या पं धरा दिवसांचा विनियोग आपल्याला रुचणाऱ्या, समाधान देणाऱ्या, समाजोपयोगी कामासाठी करायचा – ही अगदी साधी सं कल्पना आहे. मनात आणलं तर प्रत्येकाला ती व्यवहारात आणणं शक्य आहे. अमेरिकन डॉक्टरसारखं व्यवहार चातुर्य दाखवलं तर आर्थिक तोशिस न पडता आपण पुष्कळ करू शकतो. भारतात जाऊन नवीन तं त्रज्ञानाची माहिती करून देण,े उद्योगक्षेत्रात सल्ले देण,े व्याख्याने/ परिषदा/ चर्चासत्रे आयोजन व सहभाग, आरोग्यशिबिरे, प्रवासात सहज जाता जाता समाजकार्याची माहिती मिळवणे, स्लाईड्स/ फोटो घेणे आणि परतल्यावर त्या परिचितांना दाखवून ही माहिती पसरवणे या व अशा अनेक कल्पना सत्यात उतरवता येतील. जास्त कष्ट करण्याची तयारी असले तर चारपाच मित्रांनी मिळून भारतात उद्योग अथवा सुसज्ज रुग्णालय चालवण्याची कल्पना कशी काय वाटते ? आपापसात सुट्ट्यांचं नियोजन के लं तर आळीपाळीनं जाऊन काम करता येईल. माझ्या एका मैत्रिणीकडे जुन्या कापडांची एक बॅ ग कायम तयार असते. भारताच्या प्रवासात ती नेहमी नेली जाते आणि भारतातल्या तिच्या घराच्या आसपासच्या गरजू लोकांना ते कपडे मिळतात. एकदा ‘वडील अंत्यवस्थ’ – असा दू रध्वनी आल्यावर दोन तासात भारतात निघाले ल्या तिच्या नवऱ्यानं तशा मानसिक अवस्थेतही ती बॅ ग नेली! “करावसं वाटतं हो ! पण एकट्याच्यानं काय होणार” असं म्हणणाऱ्यांना या उदाहरणावरून अनेक कल्पना सुचू शकतील. दसु रं एक रडगाणं – “ आभाळच फाटलय तर आपण तरी काय करणार आणि करून उपयोग काय?” असं वाटतं तेव्हा फाटले ल्या आभाळाला थोपवणाऱ्या गोवर्धनाची गोष्ट आठवावी. हजारो माणसं जेव्हा एकतानतेने काम करतात तेव्हा पायवाट देखील नसताना माणूस चं द्रावर पोहोचू शकतो हा ( बाबा आमटे यांच्या शब्दातला) आशावाद बाळगला तर फाटले ल्या आभाळाकडे रोज रोज पहायची आणि “घास रोज अडतो ओठी” म्हणत साता समुद्रापलीकडल्या आठवणीनी उसासे टाकायची गरजच उरत नाही. फक्त आपला गुरुत्वमध्य थोडा बदलावा लागतो एवढंच. मग सगळ्या आभाळाएवजी एका छोट्या कामाकडे लक्ष कें द्रित करायचं आणि ते छोटं ध्येय पूर्ण करण्यासाठी झटायचं . आपले सगळे तोल सांभाळूनही तोलामोलाचं कार्य आपल्या हातून होऊ शकतं . भारतात जाऊन काही करणं आम्हाला शक्य होत नाही. आम्ही इथून काय करणार असा एक प्रश्न असतो. साधी बँ केच्या अ- निवासी (नॉन रेसिडेंट) खात्यात पैसे गुंतवण्याची कल्पना घ्या. हे एक महत्वाचं कार्य होऊ शकतं . व्याजाची उशी जरा कमी गुबगुबीत

वाटेल पण ही शेवटी एकप्रकारची “इन्व्हेस्टमेंट इन मॅ न” आहे. यापुढची पायरी म्हणजे व्याजाची रक्कम दरसाल व्यक्ती अथवा सं स्थेला देणगी देण.े सण, मुलांचे वाढदिवस, पितरांचे स्मृतिदिन अशा नैमित्तिक पण नियमित देणग्या देणं फार अवघड नाही. त्यासाठी जवळ फार पैसे असण्याची आवश्यकता नाही. दिवसाला एक डॉलर इतकी किमान सुरवात करता येईल. त्याला ‘पिगी बँ क’ म्हणा अथवा ‘काकबली’ म्हणा. विद्यार्थी असूनही जमेल ती रक्कम देणगी म्हणून पाठवणाऱ्या मित्रांची उदाहरणे आहेत. श्राद्धदिनी स्मृतीवृक्ष लावण्याची योजना पुण्यात सुरु झाली आहे. एका वृक्षाला डॉलरमध्ये किती किरकोळ तो खर्च ! करण्याची स्मृती मात्र हवी. एका आजीबाईनी फु लवाती विकू न जमा झाले ले पैसे कोसबाडच्या बालवाडीसाठी पाठवले होते... म्हणजे इच्छा असली आणि विचार असला तर किती साध्या गोष्टीतून आपण परमार्थ करू शकतो याचन हे उदाहरण आहे. पं चवीस वर्षापूर्वी एका मराठी अधिवेशनात क्विल्ट सोडतीची (लॉटरी) एक अभिनव कल्पना मी आणि माझ्या मैत्रिणीने राबवली होती. त्या मैत्रिणीने एक क्विल्ट स्वत:च बनवले . लहान मुलांनी १ डॉलर ची सोडतीची तिकिटे उत्साहाने विकली आणि बघता बघता आमचे दोन हजार जमले . त्यातून एका खेड्यातील काही मुलांच्या पुस्तकांचा खर्च के ला गेला. ज्यांना आवड आहे व सवड काढता येणं शक्य आहे त्यांनी अशा कलात्मक वस्तू बनवून मं डळ अथवा अन्य कार्यक्रमात सोडती काढल्या तर सहज पैसा उभा राहू शके ल. मॅ चिगं फं डच्या योजना अनेक कं पन्यांत असतात. त्याचा फायदा घेता येईल. “स्पॉन्सर अ चाइल्ड” ही तर सोपी कल्पना आहे. फक्त दोनशे डॉलर्समध्ये एका मुलाचा खर्च भागतो. ही योजना राबवणाऱ्या अनेक भारतीय सं स्था आहेत. अशा मुलांचे अमेरिके तील पालक आपल्या मुलांबरोबरच या मुलांचेही परीक्षेतील यश अभिमानानं सांगतात. पण या पालकांची सं ख्या फार थोडी. अमेरिके तल्या प्रत्येक भारतीयाला एका मुलाचे पालकत्व सहज शक्य आहे. फार दू र कशाला? आपल्या नात्यातसुद्धा गरजू मूल असू शकते. यापुढची पायरी म्हणजे आपल्या उत्पन्नाचा काही भाग सेवाकार्यासाठी बाजूला काढणे. आपल्याकडे जुनी चित्राहुतीची पद्धती आहे. तिचं असं पुननर्वीकरण करण्याची कल्पना अवास्तव नाही. चैनीच्या आपल्या कल्पनांना काही लक्ष्मणरेषा घालू न घ्याव्या लागतील. पण कामातून मिळाले लं समाधान के वढं तरी मोठं . असे आपल्या चित्राहुतीच्या आर्थिक मुल्यानुसार गावात एक घर, एक विहीर, एक शाळा, एक दवाखाना, रुग्णवाहिका, रस्ता असे उदिष्ट ठरवून पूर्ण करता येईल. व्यक्तिगत पातळीवरची कोणतीही योजना सामुदायिक पातळीवर निश्चितच अधिक यशस्वीपणे राबवता येते. परंतु प्रश्न असतो सामुहिक वृत्तीचा ! या वृत्तीसाठी लागणारी प्रज्ञा (व्हिजन) आपल्याकडे क्वचितच दिसते. गेल्या काही दिवसात घडले ल्या या दोन घटना पाहाएका थोर पुरुषाच्या प्रवचनांचा भव्य कार्यक्रम अमेरिके त झाला. काही हजार लोक येत होते. लोकांच्या जाण्यायेण्याच्या व्यवस्थेसाठी बसेसची व्यवस्था होती. प्रसादविक्रीची व्यवस्था होती. उत्तम स्मरणिका विक्रीस होत्या. प्रवचनांच्या चित्रमुद्रिका (व्हिडीओ कॅ सेटस् ) विक्रीची योजना होती. प्रत्यक्ष प्रवचनांना प्रवेश मूल्य नसूनही या उद्योग समूहातून एक रुग्णालय उभे राहील एवढा पैसा उभा राहिला. योग्य प्रज्ञा असेल तर कु ठे ही व्यावसायिक

स्वरूप न येऊ देता तं त्रशद्धु व्यवसायाची यं त्रणा राबवता येते. आणि एका रचनात्मक कार्याचा भक्कम आर्थिक पाया कसा उभारता येतो याचे हे उदाहरण. याउलट एका मं दिर प्रमुखांना मं दिराला मिळणाऱ्या देणग्यांच्या काही भागाचा विनियोग भारतातील सेवाकार्यासाठी करण्याची कल्पना सुचवली तर त्यांनी सुचवणाऱ्याकडे हा कोण पाखं डी असा दृष्टीक्षेप टाकला...... मराठी मं डळे आणि पर्यायाने बृहन्महाराष्ट्र मं डळ या दोन टोकांच्या मध्ये कु ठे तरी असते असे वाटते..! आतापर्यंत १८ अधिवेशने झाली. लाखो डॉलर्सचा खर्च झाला. पहिल्या अधिवेशनात भारतात करण्याच्या कामाबद्दल मोठे सत्र होते. दसु ऱ्या अधिवेशनात छोटं सत्र होतं तेव्हा फक्त चार डोकी उपस्थित ! नं तर च्या एकाही अधिवेशनात असा काही विषयच नव्हता. न्यू जर्सी येथील अधिवेशनात मिनतवारीने यशवं त कानिटकर हे महाराष्ट्र फाउं डेशनचे सं स्थापक सं स्थेब्द्द्ल बद्दल बोलायला उभे राहिले आणि त्यांनी पुलंच्या भाषणानं तर उठू न कॉफीच्या दिशेने जाणारे प्रेक्षक हताशपणे पहिले ! लॉस एं जे लीस चे १७वे अधिवेशन झाले तेव्हा “सेतू बांधयू ा अंतरी” असा महाराष्ट्रासाठी आणि भारतासाठी काम करणाऱ्या काही सं स्थाना एका रंगमं चावर आणणारा एक कार्यक्रम मी सं योजित के ला होता.त्यावेळी दसु रा कोणता निदान “करमणुकीचा कार्यक्रम तरी नका ठे वू “ अशा मी विनवण्या के ल्या. पण त्यावेळी एका अप्रतिम लोकप्रिय कलाकाराचा कार्यक्रम ठे वला. आपण या अधिवेशनाच्या सल्लागार समितीवर असल्याची मला लाज आणि कीव वाटली ! एकदम बृहन्महाराष्ट्र मं डळ पातळीवर विचार करण्याएवजी सध्या महाराष्ट्र मं डळामार्फ त चांगली योजना राबवता येईल. गाव दत्तक योजना, एका ग्राम विकसनाची जवाबदारी, मं डळाच्या सं ख्याबळानुसार विकासाचे टप्पे व लक्ष्ये ठरवता येतील. काही मं डळांनी ही कल्पना उचलू न धरली आहे. सध्या ४ गावांचे काम महाराष्ट्रात चालू आहे आणि अमेरिके तील काही मराठी त्यासाठी पैसे पाठवत आहेत. काही कु टुंबांनी आपले “कौटुंबिक ट्रस्ट” बनवून महाराष्ट्रात काही चांगले प्रकल्प सुरु के ले आहेत. तेव्हा सगळाच काही अंधार नाही. पण ज्या प्रमाणात आपण अमेरिके तील लोक पैसे मिळवतो, त्या प्रमाणात हे काहीच नाही असे वाटते. पातळी कोणतीही असो, काम कोणतं ही असो, आपण के ले ली प्रत्येक कृ ती मोलाची आहे. आपल्याला कसलाही मोठा त्याग करायला नको की कोणतं ही अग्नीदिव्य करायचं नाही. फक्त आपल्या आत पहायचं आहे आणि तिथली मानव्याची ज्योत प्रज्वलित करायची आहे !

The Music in My Heart I Bore…. Natasha Dighe Badri New Jersey, USA

The interviewer was sitting in front of him, all ready to “So, let’s begin, shall we? First of all, me and the audience are begin. The tall, skinny, young man ran a nervous hand through his dark hair. His eyes had a faraway look about them, he was feeling shy, nervous and awkward. He had no stage-fright or camera-shyness when performing but an interview for a famous news channel was not exactly his thing. His thing was playing the flute, making beautiful music out of emptiness. But then again, when he played, he closed his eyes and everything else ceased to exist for him.

eager to know, what sort of a person is Rohan? How would you describe yourself as a person because we all know the performer, the artist, so let’s find out more about the real you.”

For a moment, he regretted having said, “Yes” to this interview. But in no way was he regretting his action which had prompted this media interest in him as a person rather than as a maker of melodious music.

“Speaking of friends, let’s go a bit further. Anyone special? Girlfriend?”

That was what his nervousness was all about. He could bat any questions about his music. But about his life, his ideology, it wasn’t that easy. ‘I’m just an ordinary guy and she’s going to be asking me questions about extraordinariness’, he thought to himself. The fact that the interviewer, Tina, was a beautiful young woman, dressed smartly and having an air of street smarts and worldly ways did not help his nerves much either. The interview began. With the roll cameras and everything, she started in their usual typical style, “We are here today with Mr. Rohan Dev who has recently been the topic of discussion, this time not just for his music but for his donation of the entire proceeds of his first ever solo concert to charity.” Turning her attention to him, she began with enthusiasm and a smile, “Good morning, Rohan and welcome to the show.” “Good morning, Tina. Thanks for inviting me.”

“Well, I am not a very social person. I have friends but other than that I keep to myself. I enjoy my music and spend a lot of time in it. I also enjoy travelling. ”

Rohan smiled and looking around the studio, pointed to a big poster of himself hanging in the background. It showed him playing the flute, “That’s the love of my life.” As he began answering questions, taking them on one at a time, Rohan almost forgot to be nervous. ‘I am starting to get the hang of this’, he thought to himself. Tina smiled and said, “Well, you dodged that one so let’s talk of something else. Recently you have been making news because you donated the entire proceeds of your first ever and let me add highly successful solo concert to a charity. It’s an admirable act and a very nice example that an achiever of the young generation like yourself is showing such awareness. Tell us more about the cause you are supporting.” “Thank you. Actually, the proceeds of this concert went to XYZ which is a non-profit organization working for orphans and rehabilitation of juvenile delinquents.” “That’s a really noble cause, but any particular reason why this organization or this cause is close to your heart?”

occasionally small time stealing and the like. “Well, the organization is really good and I have been following its work in the past couple of years. But the cause is really close to my heart, because I was one” answered Rohan without batting an eyelid. “Now this is the first time we have actually heard of your personal life or your childhood. Please share with us a little more of it.” Without betraying any sort of emotion, Rohan replied, “Well, there’s not much to share really. I don’t know my birth parents, or my family. The last name Dev was given to me because I was found on the street by a Mr. Dev who took me to the police station. As I was unclaimed, I was sent to an orphanage, they just gave me the same last name. I don’t really remember much of it till the time I was in the orphanage.” “As a child did you know you wanted to grow up to be a musician? Did you already play the flute when you were younger? Did they have music lessons at the orphanage?” “No, I did not start flute lessons till I was out of the orphanage.” “Tell us more. How did you come to be a musician? What inspired you to take up music?” Rohan exhaled deeply. She wasn’t going to let it go. He should have known, they would dig deeper and deeper till they had his whole life history. But then again maybe there was no harm in it. If it helped someone, inspired someone, even gave a faint glimmer of hope in some dull life, it was all worth it. He took a deep breath and began. “I don’t want to complain but that particular orphanage was by no means an ideal setup for raising children. There were few people to look after the children, so the bigger kids bullied the smaller ones and that sort of a thing. I used to get beaten up a great deal and when one day one of the bigger boys tried to do something with me, I ran away from the orphanage. I was living on the streets in this very city. I made friends with some street kids and was almost going into criminal ways. Life was nearly subhuman, no real job, just fighting for food,

Then it happened. It happened many years ago but I remember it like it was yesterday. One day, I had got badly beaten up in a fight, I wanted to be alone and hide. There was a patch of trees beyond the highway and I had given everyone the slip and was sitting under a tree there. I was hurting, hungry, sad and angry all at the same time. I didn’t know who to blame and that made me even more upset. That was the first time I heard the flute. I didn’t know what it was but I heard soft, soothing notes. For a while I just sat there listening; then I saw a young man, playing the flute. His bicycle stood against a tree nearby and on it hung a cloth bag. He played for a while, I watched him hidden behind a tree. Then he stopped and went to his cycle. He looked about for something in his bag. It was some papers. He also got out a bottle of water and drank from it. When he was looking for the papers, I had seen him take out some fruits and put them in again. It suddenly struck me how acutely hungry I was. He had gone back to sit under the tree. He was close but I had to risk it. I crept up and grabbed the bag from the cycle. I should have waited till he was playing, but anyway he saw me, dropped his papers and grabbed the long strap handle of the bag. It jerked out of my hands and an apple fell to the ground. I grabbed the apple and ran for my life. He didn’t chase me. When I was sure I was safe, I sat down and ate my apple and again I heard the music. When I had finished the last bit of my apple, I wasn’t going to risk him taking it back you know, I slowly and silently went back to see him play. But the music had stopped. I reached the spot just in time to see him put his flute and everything back in his bag. He was about to get on his bicycle when he stopped. He took out some fruits and a packet of biscuits from his bag. He put them down carefully on the ground. He smiled and swung onto his bike and rode off. You wouldn’t believe it, but I was crying. I had borne the worst of beatings and never shed a tear but that day, I wept and wept. “He kept the food for me. He cared. Someone cares.” I kept thinking to myself. It was as if this one little kind gesture by a stranger had changed everything. I wept away all the sorrow and suffering. The notion that my parents,

whoever they were, didn’t care enough to look after me had always been searing a hole through my heart. But someone had cared. Someone had done something for me. What is kindness, but an act of love which expects no returns! That event just turned my life around. I was just a child but I changed my ways and even got a job as a waiter in a small shack that passed for a restaurant. I worked and saved up some money. I wanted to learn to play the flute. For the first time in an entirely aimless existence, I had some goal. However small, it made life worth living.

With an effort, Tina spoke again. “That was the most amazing story I have ever heard” and suddenly remembering her role of interviewer added, “and I am sure all our viewers agree. So, with your donation you are trying to give back what you received?” Rohan smiled, “I don’t believe I could ever repay them. I cannot give back. Rather I just try to pass on to others who need it, what I received; some kindness, some love.” “Wow! That was beautiful; thank you Rohan, for this really wonderful interview. It was really inspiring. And our best wishes for a bright future.”

When I had saved a little money, I bought me a flute. I cannot express how wonderful I felt. Even mountaineers on the peak of Mt. Everest would hardly have had the same sense of achievement as I felt that day. I was almost afraid to spoil the flute by putting it to my lips. Next was to learn to play. I tried to teach myself but it was in vain. I needed to listen and learn in order to play. I could not afford to join any classes. But I don’t know what came upon me. In a moment of insanity, I went and found the house of flute maestro Pandit Raghunath. I literally stood outside his house for three days. As luck would have it, he saw me when he came back for he had been out of town. In earnest, I told him how I had been waiting to see him and what the flute meant to me and why I needed to learn it. My master, really, is a great man. When he heard my story, he took me in. Just like that, no questions asked. He trusted a crazy youngster he had never seen before and treated him like his son. He even had me home-schooled and made me give and clear my board exams. And that education made a big difference too because reading is something I have now grown to enjoy. And in music, he taught me all I know, he made me who I am. So, you see me standing before you because of two gentlemen who played the flute.” Rohan finished his story. Tina was quiet. Everything was still. Everyone was taken aback that this talented young man just reaching the first summit of success had such a rocky road to it.

Painting by: Mangala Tata, Los Angeles

जीवनशैली आणि आधुनिक व्याधी शरद दांडेकर सिमी व्ह्लेली , यू.एस.ए.

विसाव्या शतकाच्या उत्तरार्धात मानवाची वैज्ञानिक प्रगती अतिशय जोमात झाली. ह्या प्रगतीमुळे मानव अनेकविध सुविधा उपभोगत असून आपले जीवन सुसह्य करण्याच्या प्रयत्नात त्यास काही अंशी यश अवश्य प्राप्त झाले आहे. अनेक सुविधांमुळे जीवन सुसह्य झाले असले तरी मानव ’सुखी’ आहे का हा प्रश्र्न मात्र २१ व्या शतकाच्या प्रारंभापासून प्रकर्षाने मनात येऊ लागला आहे. ’जागतिक आरोग्य सं स्थेने’ (World Health Organization) आरोग्याची व्याख्या शारीरिक, मानसिक, सामाजिक, आणि आध्यात्मिक अश्या चार स्तरात के ली आहे. ह्या पैकी शारीरिक आरोग्यावर बरेचसे सं शोधन व त्याअनुषंगाने खूपसे प्रयत्न झाले आहेत व चालू आहेत. ॲलोपथि उपचार पद्धतीतही सं शोधन व प्रगती झाल्याने विसाव्या शतकाच्या प्रारंभी जीवाणूं मुळे उद्भवणाऱ्या ज्या व्याधी होत्या त्यावर मानवाने पूर्णपणे विजय प्राप्त के ला आहे असे म्हटले तर वावगे होणार नाही. त्याचबरोबर वैज्ञानिक सुधारणाही अगदी झपाट्याने झाली. मात्र त्याअनुषंगाने जीवनशैलीत कळत नकळत अनेक बदल होऊ लागले . १९८० च्या दशकाच्या अखेर पर्यंत नोकरी अथवा व्यवसायाच्या निमित्ताने असणारी रोजची कामे दिवस सं पत आला की थांबत असल्याने वैयक्तिक जीवन जगण्यास निवांतपणा मिळत असे. मुले शाळे तनू घरी आल्यावर पटांगणात जाऊन खेळत असत. व्यायाम करणे, पोहणे, इतर घराची कामे, फिरावयास जाणे, कौटुंबिक व सामाजिक सं पर्क साधणे, इत्यादी करिता प्रौढांना वेळ मिळत असे. परिणामी शारीरिक, मानसिक, व सामाजिक स्तरातील आरोग्य सुस्थितीत ठे वण्याकरिता आवश्यक अशी परिस्थिती उपलब्ध असे. १९९० च्या दशकापासून मात्र हे चित्र हळू हळू बदलू लागले . ’माहिती तं त्रज्ञान’ (Information Technology) ह्या क्षेत्रात जोरात प्रगती होत गेली. कु ठे ही तयार असणारी माहिती, पत्रे, चिठ्ठी, कागद पत्रे, इत्यादी सर्व एका क्षणात जगाच्या पाठीवर कु ठे ही पोहोचविण्याची सोय उपलब्ध होऊ लागली. ही सुविधा एखादा ’चमत्कार’ घडावा अशी होती. त्यामुळे व्यैयक्तिक आणि व्यावसायिक जीवनाला एक विलक्षण ’वेग’ आला. सुरवातीला ही सुविधा म्हणजे एक ’वरदान’ च वाटू लागले . मात्र हळूहळू त्याचे इतर अनपेक्षित असे परिणाम दिसू लागले . ’माहिती’ एका क्षणात इकडू न तिकडे मिळू लागली हे जरी खरे असले तरी त्याचबरोबर त्या माहितीची प्रतिक्रीया, अपेक्षित उत्तरे, इत्यादी सर्व उलट टपाली, अर्थात सं गणकावर, उपलब्ध असण्याच्या अपेक्षाही वाढत गेल्या. वेळेचे बं धन पूर्णपणे नाहीसे झाले व परिणामी दिवस असो अथवा रात्र मानवास वैचारिक विश्रांतीस वेळच मिळे नासा झाला. माहिती तं त्रज्ञानाबरोबरच त्याच्या अनुषंगाने इतर उपकरणे अधिकाधिक प्रगतशील

होत गेली. अश्या उपकरणांचा आकारही लहान होत गेला की जेणे करून ती कु ठे ही नेण्याची सोय झाली. सेल फोन आणि त्यात झाले ली सुधारणा, लॅ प टॉप, पॅ ड, इत्यादी उपकरणे सहज उपलब्ध होत गेली. मानवास ह्या उपकरणांची इतकी चटक लागली की अशी उपकरणे एखाद्या व्यक्तीकडे नसल्यास ’आपण मागासले ले तर नाही ना’ असा त्या व्यक्तीस सं भ्रम पडावा. दर्ु दैवाने अशी उपकरणे हेच जीवन बनत गेले. अगदी लहान मुलेही अश्या उपकरणातील खेळ खेळण्यात गढू न गेलेली आढळू लागली. सेल फोनवर बोलणे हे तर एक ’व्यसन’ होऊन बसले . इतके की वाहन चालवताना सुद्धा सेलफोनवर नुसते बोलणेच नव्हे तर सं देश पाठवणे अशी ‘अतिघातक’ प्रथा पडत गेली. त्याकरिता कायदे करून सुद्धा फारसा फरक पडले ला दिसत नाही. कित्येक जीवघेण्या घटना ह्या प्रथेमुळे घडल्या तरिसुद्धा ही प्रथा सुरूच असल्याचे दिसून येत आहे. माहिती तं त्रज्ञानाचे अतिगं भीर असे परिणामही आता दिसू लागले आहेत. विशिष्ठ अशी माहिती की, जी लहान मुलांच्या दृष्टीस पडू नये, ती मुलांना सुलभरीत्या उपलब्ध होऊ लागले ली आहे. ‘इले क्ट्रॉनीक खेळ म्हणजेच विश्र्व’ असणारी ही लहान मुले आपले लहानपणच हरवून बसली आहेत. ही लहान मुले मोठी झाल्यावर त्यांची विचासरणी, जीवनाकडे पाहण्याची द्रृष्टी कशी असेल ही विचार करण्यासारखी बाब आहे. ‘’समाज म्हणजे फक्त मीच’ अशी ’एकांगी’ भावना त्यांच्यामध्ये प्रबळ झाल्यास ते आश्र्चर्य वाटू नये. जीवन सुखी राहण्याकरिता आरोग्य सुस्थितीत असणे अति आवश्यक आहे. आणि त्याकरिता शारीरिक, मानसिक, सामाजिक, व अध्यात्मिक स्तरांवरील आरोग्य कसे सुस्थितीत राखता येईल हा विचार के ल्यास मानवाने विज्ञानातील प्रगती साधून आपले आरोग्य राखले आहे की बिघडवले आहे हा प्रश्र्न मनात आल्याशिवाय रहात नाही. योग्य व्यायाम, योग्य निद्रा, योग्य आहार आणि विहार, व मन:शांती ही सर्व पथ्ये रोजच्या जीवनशैलीत पाळणे आरोग्यास आवश्यक आहे. वास्तविक विज्ञानातील मानवाची प्रगती ही पथ्ये पाळण्यास पूरक अशीच आहे. परंतु मानवानेच विज्ञानाचा योग्य वापर करावयाचा नाही असे ठरविले तर तो विज्ञानाचा दोष नव्हे. वाहन चालविताना सेल वापरून नका या करिता कायदा करावा लागतो हे कशाचे द्योतक आहे ह्या चा विचार अवश्य करायला हवा. आंघोळ करताना सुद्धा सेल फोन वापरता आला पाहिजे ही गरज वैचारिक अशांततेचे द्योतकच नव्हे काय? आपली जीवन शैली अशी होत चालली आहे की सेल फोन, लॅ प टॉप, आणि पॅ ड ही साधने उपलब्ध होण्याचे आगोदर जणू जग चालतच नव्ह्ते. रोजच्या जीवनात सं गणकासमोर, टिव्ही समोर, किंवा पॅ ड वर आपण जागेपणीचे सर्व तास घालवितो. जेवणही तिथेच घेतो जणू काही जेवण्याचा आणि मनाचा काहीच सं बं ध नाही. रामदास स्वामींनी जेवण म्हणजे ’...जाणिजे यज्ञकर्म’ असे सं बोधिले आहे. पण ’वदनी कवळ घेता...’ हा श्र्लोक जेवणापूर्वी म्हणणे म्हणजे ’किती बुरसटले ले विचार...’ असे म्हणण्याइतके आपण ’पुढारले ले (?)’ झालो आहोत. वास्तविक ’अन्न हे पूर्णब्रम्ह..’ ही उक्तीच मुळी नकोशी झाली आहे. आयुर्वेद

शास्त्राप्रमाणे ’पचनक्रिया’ अन्नाकडे जेव्हा द्रुष्टी जाते तेव्हापासून सुरू होते. आपण तर अन्नाकडे पहातच नाही. काय खातो काय पितो याकडे लक्ष देण्यास आपल्याला वेळच नसतो. मग त्यातून उद्भवणाऱ्या व्याधीला आपल्याला तोंड द्यावेच लागत आहे. गेल्या दोन तीन दशकापासून मानवजातीला ज्या व्याधी भोगायला लागत आहेत त्या सर्वांच्या मूळाशी ’जीवनशैली’ कारणीभूत आहे असे आपल्याला आढळे ल. आणि म्हणून ’ॲलोपथी’ तील औषधे परिणामकारक ठरू शकत नाहीत. पूर्ण दिवस कायम कामाच्या ओझ्याखाली असल्याने शारीरिक आणि मानसिक आरोग्य याकडे पूर्ण दर्लु क्ष होत आहे ह्याचे भानही आपल्याला नाही. मानसिक अशांतता महिनोगणती आपण सहन करतो, तिच्याकडे दर्लु क्ष करतो. त्यातून जेव्हा काही शारीरिक व्याधी उद्भवतात तेव्हा कु ठे नाईलाजाने वैद्यकीय मदतीसाठी धाव घेतो. दर्ु दैवाने वैद्यकीय मदत के वळ तात्पुरता इलाज करू शकते कारण मूळाशी मानसिक अशांतता हे जाणून घेण्याचा प्रयत्नसुद्धा होत नाही. अतिरक्तदाब, मधुमेह, दमा, सं धिवात, पाठदख ु ी, मणक्यातील द:ु ख, सायटिका, थायराईड च्या कार्यात कमीजास्त पणा, कर्क रोग, अॅलर्जी, अश्या अनेक व्याधींनी मानव जातीस व्यथित के ले आहे. जीवनशैलीतील बिघाड हा विज्ञानातील प्रगती मुळे झाला असे म्हणणे म्हणजे ’भितं ीत खिळा ठोकताना अंगठ्यावर हातोडा मारला गेला तर ती हातोड्याची चूक आहे’ असे म्हणण्यासारखे आहे. व्याधि दोन प्रकारच्या असू शकतात; ’आधिज व्याधी’ आणि ’अनाधिजव्याधी’. ह्या पैकी अनाधिज व्याधी बाह्य कारणांनी व बहुतांशी शारीरिक स्तरावर उद्भवते. विसाव्या शतकाच्या पूर्वार्धात उद्भवले ल्या कॉलरा, टायफॉईड, क्षय, देवी, इत्यादी व्याधी जीवाणुं मुळे उद्भवत असत आणि त्यावर मानवाने विजय मिळवले ला आहे. परंतु १९९० च्या दशकापासून ज्या व्याधी मुख्यत्वेकरून दिसून येतात त्या बहुतांशी ’आधिज’ म्हणजे अंतर्गत कारणांमुळे उद्भवले ल्या आढळतात. तैत्तिरीय उपनिषदात उल्लेखिल्याप्रमाणे मानव त्याचे पृथ्वीवरील जीवन शरीर, प्राण, मन, बुद्धी, आणि आनं द ह्या पाच स्ततरामध्ये जगत असतो. परंतु सध्या प्रचिलीत होऊ पाहणाऱ्या जीवनशैलीत पहिल्या चारही स्तरात मानव अस्वस्थ स्थितीत जगत असताना आढळतो आणि त्यामुळे जीवनातील पाचवा स्तर ’आनं द’ त्याने गमावल्याचे आढळून येत.े विज्ञानातील प्रगतीच्याय शिखरावर असून सुद्धा ’मन:शांती’ करीता तिचा उपयोग कसा करावयाचा याचा विचार न करता ’जास्तीत जास्त’ उपभोग्य वस्तूंवर प्रभुत्व अथवा मालकी कशी मिळवता येईल याकडेच जास्त लक्ष के न्द्रीत झाले ले दिसते. जन्मापासून मरेपर्यत प्राणाचा एक अविष्कार म्हणजेच ’श्र्वासोच्छ्वास’ आपण सतत करीत असतो, पण त्याकडेही आपले लक्ष नसते आणि मनाकडे तर पूर्ण दर्लु क्षच के ले जात असल्याचे लक्षात येत.े उदाहरणार्थ ’जीम’ मध्ये (व्यायामशाळा हा शब्द येथे मुद्दाम वापरत नाही कारण सध्या ह्या शब्दाचा अर्थबोध होईल या विषयी शं काच आहे) ’ट्रेड मील’ वर चालताना कानात ध्वनीयं त्र लावून गाणी ऐकत किंवा समोर दू रचित्रवाणी बघत मनाची करमणूक करीत शरीराला ‘exercise’ देण्याचा प्रयत्न आपण करीत असतो. जणू काही (प्राण)’श्र्वासोच्छ्वास’ आणि मन यांचा आणि शारीरिक स्वास्थ्याशी काही सं बं धच नाही. वास्तविक मनस्वास्थ्य बघडल्याने त्याचे दष्प ु रिणाम ’प्राण’ आणि शरीर ह्या दोन्ही स्तरावर होतात. जेव्हा असे परिणाम शरीरास जाणवू लागतात तेव्हा आपण त्यावर उपचार करायला धावतो. दर्ु दैवाने असे उपचार ’मूळ’ कारण न शोधल्याने निष्प्रभ ठरतात. विज्ञानात झाले ल्या प्रगतीचा आपल्या रोजच्या जीवनात कसा उपयोग करून घेता

येईल की जेणे करून मन: शांती लाभेल हा विचार करायला हवा. योगशास्त्राचा विस्तार भगवद्गीतते चार विभागात के ले ला आहे. राजयोगाच्या अभ्यासाने वैयक्तिक जीवन शिस्तबद्ध करता येणे शक्य आहे. ज्ञानयोगाने आणि भक्तीयोगाने विचारशक्ती आणि भावना यावर प्रभुत्व कसे मिळवायचे हे शिकता येत.े आणि रोजच्या जीवनात आपले कार्य कर्मफलाची आशा न धरता कसे करावयाचे हा कर्मयोग श्रीमद्भगवद्गीतने े आपल्याला सांगितला. ‘ज्ञानयुक्त भक्तीप्रधान कर्म’ ही कर्मयोगाची अगदी सयुक्तिक व्याख्या गीतेत सांगितली आहे. ‘योग’ हे जीवनाचे शास्र आहे व त्याचा अभ्यास सातत्याने करून आपल्या जीवनशैलीत योग्य असे बदल करणे शक्य आहे. मनाचे सं तुलत्व कायम राखणे ही आरोग्याची गुरूकिल्ली आहे. मन जसे चं चल आहे तसेच ते बलवान व द्ढरु असेही आहे. एवढेच नव्हे तर निसर्गाने मनाला पूर्ण स्वातं त्र्य दिले ले आहे. अमृतबिन्दु ह्या अथर्ववेदाशी सं ल्लग्न असले ल्या उपनिषदातील एक श्र्लोक नेहमी लक्षात ठे वण्यासारखा आहे; तो श्र्लोक असा ‘मन एव मनुष्याणां कारणं बन्धमोक्षयो’ सारांशाने याचा अर्थ असा की मनुष्याचे मनच त्याच्या स्थितीला कारणीभूत असत. श्रीमद्भगवद्गीतते ही भगवं तानी (अ ६ श्र्लो ५) हेच सांगितले आहे. स्वतःचा उद्धार स्वतःच करायला हवा, स्वतःला कधीही खचून देऊ नये कारण आपणच स्वतःचे बं धु/मित्र किंवा शत्रूही असू शकतो. शरीर, प्राण, आणि मन या तिघांचे सं तुलन एकमेकांशी निगडीत असते. यापैकी एकाचे सं तुलन बिघडले तर इतर दोघांचेही सं तुलन रहात नाही. उदाहरणार्थ आपल्याला जर जखम झाली तर आपल्या श्र्वासोच्छ्वासावर अवश्य परिणाम होतो व मनही त्रासले ले असते. परंतु आपले मन बलवत्तर असून त्याच्या सहाय्याने आपण शरीर, व श्र्वासोच्छ्वास (प्राण) सं तुल स्थितीला आणू शकू . मनाला अशी शिकवण मात्र आपल्यालाच द्यायला हवी. ओंकार प्रणव (Recitation), मं त्रोच्चार, मन एकाग्र करून ध्यानस्थ बसणे, इत्यदींचा अभ्यास करून मनाला अशी शिकवण देणे शक्य आहे. योगासने, क्रिया, इत्यादी अभ्यासाने शरीराचे व प्राणायामाने ‘प्राणा’ चे सं तुलन साधता येते. कमीतकमी वेळात शरीर, प्राण, आणि मन या तिघांचे सं तुलन साधण्याची ‘नियमित सूर्यनमस्काराचा अभ्यास’ ही गुरूकिल्ली आहे. सर्वसाधारणपणे १२ सूर्यनमस्काराकरीता १५ मिनिटे पुरतात. जीवनात ही १५ मिनिटे आपण आपल्या आरोग्याकरीता देऊ शकलो नाही तर आपली जीवनशैली अवश्य बदलायला हवी. सध्याच्या धकाधकीच्या जीवनात होणारा मानसिक ताण कमी करण्याकरीता प्रत्येक दोन तासानी, एक किंवा दोन मिनिटे, डोळे मिटू न, के वळ आपल्या श्र्वासोच्छ्वासाकडे मन एकाग्र करून, मनातल्या मनात ओंकाराचा जप करीत राहिल्यास मानसिक ताण कमी होण्यास मदत होते. हा प्रयोग अवश्य करून पहा. सारांशाने आधुनिक काळात जीवनशैली कशी असावी की जेणे करून शरीर, प्राण, आणि मन या तिघांचे सं तुलन लाभेल याचा अवश्य विचार करायला हवा. योगाभ्यासाने व विज्ञानाच्या मदतीने तसे प्रयत्न के ल्यास वर उल्लेखिले ल्या ‘आधिज’ व्याधींना आपण दू र ठे ऊ शकू .

काव्यसरस्वती बहिणाबाई चौधरी निसर्गकन्या बहिणाबाई चौधरी या अशिक्षित स्त्रीचे काव्यातनू प्रकट होणारे तत्त्वज्ञान

शिक्षितांनाही लाजविणारे आहे. जात्यावर किंवा चार स्त्रिया एकत्र आल्यावर त्यांनी ओव्या, गाणी म्हणावीत ती सोपान चौधरी यांनी लिहून ठे वावीत, आचार्य अत्रे यांनी ती पाहावीत आणि सं पूर्ण महाराष्ट्राला भुरळ पाडणारी कविता प्रकट व्हावी, हा एक अद्तभु योगायोग होय. खांदेशामध्ये जन्मले ल्या बहिणाबाई या खर्‍या अर्थाने निसर्गकन्या होत्या. त्यांच्या कवितेत शेतकरी, रानवनातील निसर्ग,कष्टकरी या सार्‍यांचे वर्णन आले ले आहे. अप्रतिम प्रतीके सहज व सोपी शब्दरचना कवितेतनू अगदी आपलासा वाटावा असा गोडवा आणि शेवटी डोळय़ात झणझणीत अंजण घालणारा व आपलासा वाटणारा उपदेश या सर्व पार्श्‍वभूमीवर बहिणाबाई यांची कविता मनामध्ये कधी घर करते ते वाचकाला कळतच नाही. माझी माय सरसोती, माले शिकवते बोली ले क बहिणीच्या मनी,किती गुपित पेरली सरस्वतीप्रमाणेच पं ढरपूरच्या विठ्ठलाच्या त्या भक्त होत्या. मातीचे ऋण मानण्याचे तत्त्वज्ञान त्या काळात त्यांच्याकडे होते. त्याचप्रमाणे सूर्य हा सृष्टीपोशिदं ा आहे हेही त्यांच्या काव्यातनू प्रकट होते. अरे देवाचं दर्शन झालं आपसुक। हिरीदात सूर्यबापा दाये अरूपाचा रूप॥ माहेरवासीन स्त्रियांच्या नशिबी येणारे सुख व सासरच्या व्यथा हा बहिणाबाईंच्या काव्यांचा आणखी एक पैलू होता. बहिणाबाईंच्या माहेरच्या वर्णनात त्या स्वत:चे माहेर शोधू लागतात. माहेरच्या वाटेने जाणारं मन माहेरपणासाठी कसं आसूसले ल असतं यांची जाणीव बहिणाबाईंच्या कविता वाचल्यावर होते. माझ्या माहेराच्या वाटे, जरी आले पायी फोड पाय चालले चालले , अशी माहेराची ओढ पायाला फोड आले तरी पाय थांबत नाहीत ते माहेराच्या दिशेने चालत राहतात. अशा प्रकारचे वर्णन त्यांच्या अनेक कवितांमधून दिसते. घरोटा,सं सार अशा कवितांतनू त्यांनी सहजीवनाच्या यशाचे गमक सांगितले आहे. देखा सं सार सं सार, दोन्ही जिवाचा सुधार कधी नगद उधार, सुखा द:ु खाचा बेपार

किरण शिवहर डोगं रदिवे

बुलढाणा, भारत

सं सार म्हणजे काय? त्यात एकमेकांच्या जिवाचा व विचारांचा कसा आदर करावा ते बहिणाबाईपेक्षा योग्य रीतीने आणखी कोणी चांगले सांगू शके ल, असे वाटत नाही. सं सार वेलीवर सुख-द:ु खाचा सामना करताना पती निधन झाल्यावर खं बीरपणे सं साराचा गाडा रेटणार्‍या बहिणाबाई या खरोखर आदर्श असे प्रतीक होत्या. पती निधनानं तर त्यांच्यावर द:ु खाचा जो डोंगर कोसळला. खरे तर त्यात एक अडाणी, निरक्षर, स्त्री पूर्णपणे नेस्तानाबूत झाली असते. मात्र, त्यांच्या कवितेतनू जे सं दर्भ समोर येतात ते फार विचार करायला लावणारे आहेत. लपे करमाची रेखा किंवा आता माझा मले जीव यासारख्या कवितांमधून त्यांच्या सोशिकपणाचे व खं बीरतेचे दर्शन घडते. देव गेले देवाघरी, आणि ठे यीसनी ठे वा डोयापुढे दोन लाल, रडू नको माझ्या जिवा पती गेल्यावर दोन मुलांकडे पाहत रडायचे नाही. हे स्वत:ला बजावणारी स्त्री खरोखरच धिरोदात्त असली पाहिजे यात शं का नाही. त्याच बरोबर ज्योतिषासारख्या थोतांडाला विरोध करून नको नको रे जोतिषा, नको हात माझा पाऊ माझं दैव माले कये, माझ्या दारी नको येऊ! असे ठणकावून सांगत आपल्या नशिबात जे आहे त्याला समोर जाण्याची त्यांची बेधडक वृत्ती वाखणण्याजोगी आहे,यात शं का नाही. कष्टकरी व शेतकरी जीवन जगणार्‍या बहिणाबाई त्यांच्या कवितेतनू शेतीला बाजूला ठे वू शकल्या नाहीत. शेतीची साधने यात मोघडा, पांभर, कोयप, आऊत, तिफन, चाहूर, वखर, नांगर या सर्व अवजारांचे उपयोग त्यांनी अगदी सोप्या शब्दांत मांडून ठे वले आहेत. शेतकर्‍याला सर्वात जास्त वाट पाहावी लागते, तो पाऊस. तो आल्यावरचे अप्रतिम वर्णन बहिणाबाईंच्या आला पाऊस या कवितेत आढळते. पेरणी, कापणी, रगडणी (मळनी) उफणनी या प्रत्येक शेतकरी कर्माचे जिवं त वर्णन करणार्‍या स्वतं त्र कविता बहिणाबाईंनी लिहिले ल्या आहेत. त्यानं तर धरत्रीच्या कु शीमं दी, बियबियानं निजली वर्‍हे पसरली नाही, जशी शाल पांघरली अशा प्रकारे शेतातील बियाणे व त्यातून फु टणारे अंकुर त्याचे वर्णन बहिणाबाईंनी के ले आहे. मोट हाकतो एक या कवितेतूनही त्यांनी कष्टकरी जीवन चित्रित के ले आहे. निसर्गातील सुगरण या पक्ष्याच्या खोप्याला अजरामर शब्दरूप देण्याचे काम ज्यावेळी

बहिणाबाई करतात, त्याचवेळी गुढी उभारणी, आखजी (अक्षय तृतीया), पोया (पोळा) इत्यादी सणाची महती वर्णन करताना शेतकर्‍याने बैलाची पूजा का करावी तेही बहिणाबाई सांगतात. वढे नागर वखर, नही कष्टाले गनती पीक शेतकर्‍या हाती, त्याच्या जिवावर शेती अशाप्रकारे द:ु ख, सण, उत्सव, अध्यात्म धर्म इत्यादी सर्व बाबींवर आपल्या सहजसाध्य शब्दांनी भाष्य करीत बहिणाबाईची कविता समाजासाठी एखाद्या दीपस्तं भासारखी तेवत आहे. कवितेप्रमाणेच सहज बोलण्यातनू वापरल्या जाणार्‍या काही सुं दर म्हणी हे सुद्घा बहिणाबाईंचे एक देणं आहे. १) दया नाही, मया नाही डोयाले पाणी गोगलगायच्या दधु ाचं काढा वो लोणी,२) शिदोळाले आला राग, माले म्हणा फन्या नाग, ३) कयाचे गेली नवस, आज निघाली आवस, ४) आसु नाही ती सासु कशाची?आसरा नाही ती सासु कशाची? ५) माणसानं घडला पैसा, पैशासाठी जीव झाला कोयसा.

Exercise च्या सागरत शोभाचीनौका. गणपतीचे नाव घेऊन लक्ष देऊन ऐका शोभा मोरे,

लॉस एं जेलिस

सगळ्यांना माझा नमस्कार आणि दिवाळी च्या शुभेच्छा! मी सौ. शोभा मोरे. आम्ही अमेरिके त १९९० साली आलो. मला एक मुलगी व दोन मुलं आहेत, सात नातवं ड आहेत. अमेरिके त आल्यावर “ होम डे के यर “ चालवत होते, त्यामुळे स्वत:कडे लक्ष द्यायला आणि व्यायाम करायला वेळच मिळाला नाही. वजनाचा काटा पुढे-पुढे धावत होता. २०१४ मध्ये सेवा निवृत्त झाले तेव्हा डॉक्टर नी बजावलं कि वजन कमी के लं नाही तर गुडघे दख ु ी अजून त्रास देतील. मग मात्र मनात ठरवलं कि आता व्यायाम आणि diet के ल्याशिवाय गत्यं तर नाही. मग सरळ जिम जॉईन के लं . जसं मी माझं वजन कमी करून healthy life style सुरु के ली, ह्या विषयी मला काही तरी सांगायचे आहे, जरूर वाचा : I want to tell you a big fat truth If you want to do exercise, start it now, sometimes later becomes never. Fat to fit, fit to fresh Sweat to sweet, fresh to energetic. I am retired, but I am not tired. I am not lazy but I am very busy. Diet + exercise = good health. Doctor says you are ageing gracefully. Diet and exercise is not a destination It is a long successful journey. In it, and you will win it. Be happy and stay healthy!

छोटी बॅ लेरिना

श्रेया तेलंग

लॉस एं जेलिस, , यू.एस.ए.

एम्मा आणि मी तसे एकत्रच लहानाचे मोठे झालो. माझा एम्मावर तसा जास्तच जीव. अवघे सात वर्षांचे अवखळ वय, नाजूक जिवणी, लाल चुटुक ओठ, खोल निळे डोळे , एखाद्या ं ू न घेईल असे निरागस हास्य. एम्मा राजकन्येसारखे लांब सोनेरी के स..कु णालाही सहज जिक सगळ्यांचीच लाडकी. एम्माचा खास दोस्त म्हणजे त्यांचा लाडका कु त्रा Oreo. Oreo अगदी २ महिन्यांचे पिल्लू असल्यापासून एम्मासोबत वाढले ला, त्यामुळे एम्माला त्याचा फार लळा. आमच्या सगळ्यात आवडत्या गोष्टी म्हणजे अंगणात मनसोक्त पकडापकडी खेळणे, ट्रॅम्पोलिनवर ऊंच ऊंच उड्या मारणे, डोंगर चढणे आणि समुद्रावर जाऊन भरपूर भिजणे! एम्माला जर कु णी विचारले , “तुला मोठे पणी कोण व्हायचं य?”, तर तिचे ठरले ले उत्तर! तिला तिच्या चौथ्या वाढदिवसाला कु णीतरी एक बॉले रिना बाहुली दिले ली, तेव्हाच तिने कधीच मनाशी ठरवून टाकलं य, तिला एक अगदी प्रसिद्ध बॅ लेरिना व्हायचं य. लहानपणापासूनच एम्मा अगदी नाचरी. टीव्ही वर बॅ ले लागताच घरभर गाणी म्हणत, आनं दाने इवल्याश्या हातांनी टाळ्या पिटीत बागडणारी एम्मा सगळ्यांचा जीव की प्राण. (आणि अर्थात तसाच माझाही !) सॅ टिनचे मोजे, मं द गुलाबी रंगाचा tutu अर्थात छोटासा झगा, सोनेरी के सांचा गच्च बांधले ला ऊंच बुचडा... चिमुकल्या चवड्यांवर पटापट गिरक्यांची प्रॅ क्टिस करताना एम्माचा झगा अगदी मस्त फु लतो आणि तिचं ते मनमोहक रुपडं जणू डोळ्यात नुसतं साठवून ठे वावं सं वाटतं . तेव्हा Oreo देखील तिच्या अवतीभोवती उड्या मारतो आणि शेपटी हलवत नाचू लागतो. तिच्यामुळे जणू अक्ख्या घराला जिवं तपणा येतो. एम्माच्या बॅ लेच्या वेडापायी तिच्या आईने एम्माला बॅ ले क्लास सुद्धा लावलाय. एम्मा क्लासमध्ये अगदी मन लावून, लक्ष देऊन शिकते, घरी येऊन तासनतास आरशासमोर स्टेप्स मध्ये सफाई येईस्तोवर प्रॅ क्टिस देखील करते. अभ्यास, खेळ, Oreo, आणि बॅ ले, या सगळ्यामध्ये अर्थातच एम्माचा कल बॅ ले कडे जास्त झक ु तो. एम्माच्या instructorने देखील तिच्यातली चमक के व्हाच ओळखली आहे. चार महिन्यांपूर्वी ती एकदा एम्माच्या आईला म्हणाली, “तुमची एम्मा एके दिवशी खूप प्रसिद्ध बॅ लेरिना होणार आहे. तिच्या डोळ्यातलं तेज काही साधारण नाही. कलात्मकतेने हवेत उडवले ले हात, डौलदार व लौचिक शरीर, मानेचा ताठ कणा, एकू णच गिरक्यांमधली ऐट, या वयात ही सगळी अदाकारी अगदी विलक्षण आहे. तुम्ही तिचे नाव पुढच्या वर्षीच्या आंतर-राज्य स्पर्धेत नक्की द्या. सगळ्या तयारीची जबाबदारी माझी!” झाले ! तेव्हापासून एम्माने स्पर्धेचा ध्यासच घेतला आहे. हाताच्या आणि पाऊलांच्या लयबद्ध पण चपळ हालचाली करत असताना एम्मा एखाद्या फु लपाखरासारखी भासते. आजू बाजूच्या जगाचे भान विसरून ती एखाद्या तरबेज बॉले रिना प्रमाणे आता डौलदार गिरक्या घ्यायला शिकली आहे. मी आणि Oreo भान हरवून गुंगल्यासारखे एम्माचे झपाटू न जाणे अगदी जवळून अनुभवत असतो. तिच्या क्लास मधील “सगळ्यात मोहक

बॅ लेरिना” म्हणून एम्माला ओळखतात. आता स्पर्धेला दहा महिने राहिले त. एम्मा पूर्णपणे झोकू न देऊन तयारीला लागलीये. परवा एम्मा नेहमीप्रमाणे च्याकोवस्कीच्या सं गीतावर गिरक्यांची प्रॅ क्टिस करत होती. Oreo तेवढ्यात कु ठू नतरी आला, सं गीताच्या वेगाच्या भरात असतानाच, एम्माचा एकदम Oreoच्या पायात पाय अडखळला आणि ती अचानक जमिनीवर कोसळली. मी खूप घाबरलो आणि मलाही एकदम काही सुचेनासेच झाले . काही के ल्या एम्मा उठे चना ! भुं कू न भुं कू न Oreo ने अगदी घर डोक्यावर घेतले , त्याच्या आवाजाने एम्माचे आई-बाबा धावत आले च. सारा प्रकार त्यांच्या पटकन लक्ष्यात आला. तिची आई तिला मोठमोठ्याने हाका मारून उठवायचा प्रयत्न करत होती. आणि एकदम तिला रडू च फु टले ! बाबा तिच्या आईला शांत करत होते. Oreo ला कदाचित अपराध्यासारखे वाटत असावे, तो एम्माच्या पावलांना चाटू लागला, त्याच्या पं जाने हलके हलके तिला खुणावू लागला. एम्मा उठे नाशी झाल्याने सैरभैर होऊन इकडू न तिकडे चकरा मारू लागला. दहा मिनिटांनी मग एम्मा डोकं धरत अर्धवट भानावर आली, पण कसलीतरी गुंगी होतीच. आईचे रडणे ऐकू न, तिच्या गळ्यात पडू न एम्मादेखील रडू लागली. डोळे पुसता पुसता म्हणाली, “आई मला नीट दिसत नाहीये ग... सगळं धुरकट दिसतं य...” आईला अजूनच गलबलू न आले . क्षणाचाही विलं ब ना लावता तिच्या बाबांनी ताबडतोब गाडी काढली, एम्माला आणि तिच्या आईला घेऊन ते तडक ERla पोहोचले . वाटेत एम्मा काहीतरी सतत पुटपुटत राहिली. मला एम्माला असे पाहावेच ना. On call डॉक्टरांनी एम्माला तपासले आणि त्यांच्या असे लक्षात आले कि डोक्यावर आघात झाल्यामुळे, एम्माची दृष्टी धूसर झाले ली, ती गोंधळून गेलेली आणि एकदम पायातली ताकद देखील कमी झाले ली. पण नुसत्या पडण्याने इतकी गं भीर लक्षणे त्यांना जरा वेगळी वाटली. म्हणून त्यांनी काही scans करायचे ठरवले . तोवर एम्मा आता जरा स्थिरावले ली. Oreo बद्दल बोलू लागली, सगळ्यांच्या जिवात जीव आला. मग CAT scanning झाले आणि काही वेळाने डॉक्टरांनी एम्माच्या आई बाबांना बोलावून घेतले . आत गेल्यावर म्हणाले , “Please sit down.” या तीन शब्दांनी एम्माच्या आई-बाबांच्या छातीचे ठोके वाढू लागले . “एम्माच्या मेंदूच्या मागे एक सं त्र्याएवढा tumor वाढतोय.” हे शब्द कानी पडताच तिच्या आई-बाबांच्या पायाखालची जमीनच सरकली. “तो ताबडतोब काढणे खूप महत्वाचे आहे. नाहीतर तो मोठा होऊन आणखी गुंतागुंत होऊ शकते. एम्माला आता Children’s हॉस्पिटलला Neurosurgery unit ला हलवावे लागेल आणि उद्या सकाळी शस्त्रक्रियेने tumor काढावा लागेल.” एम्माची आई म्हणाली, “काहीतरी चूक झाली असणार!” डॉक्टरांनी समजावले की Radiologistचे आणि त्यांचे यावर एकमत होते. एम्माच्या आई-बाबांनी पूर्ण धीर एकवटू न हे एम्माला सांगितले आणि तिला रडू च फु टले . “आई पण मला स्पर्धेला जायचं य ग.. माझी प्रॅ क्टिस बुडेल..” आईने एकदम एम्माला घट्ट छातीशी धरले . रात्र एम्माने रडू न काढली. मला अगदी सुन्न व्हायला झाले ले.

शस्त्रक्रिया सकाळी ८ वाजता सुरु झाली आणि तब्बल ६ तास चालली. लांब के सांच्या राजकन्येसारखी दिसणारी एम्मा एकदम बोडक्या बाहुलीसारखी दिसू लागली. तिचा चेहरा अगदी मलू ल झाले ला. एखाद्या कोमेजले ल्या फु लाप्रमाणे एम्मा हॉस्पिटलच्या बेडवर निपचित पडली होती. तिला पाहून माझा जीव अगदी कासावीस होत होता, पण मी अगदी हातबल होतो. दसु ऱ्या दिवशी MRI झाला आणि डॉक्टर म्हणाले , “ tumorचा काही अंश अजून राहिल्याचे आढळले आहे.” ग्लानीत असल्यामुळे आईला अर्धवट बिलगून “माझी स्पर्धा..माझी स्पर्धा..” एवढेच बोलत राहिली. दसु ऱ्या दिवशी तिला पुन्हा ४ तासांच्या शस्त्रक्रियेला सामोरे जावे लागले . एम्मा मोठ्या धीराची. सर्व काही झाले आणि डॉक्टरांनी अगदी आनं दाची बातमी सांगितली. “The tumor is all out !” आणि एम्माचे निळे डोळे एकदम झळाळून गेले. एम्माने अशक्त अवस्थेतदेखील मोठ्या उत्साहाने सर्वप्रथम डॉक्टरांना विचारले “माझी स्पर्धा? मी डान्स करू शकते ना आता ?” डॉक्टर तिचा हात हातात घेऊन एकदम आश्वासक हसले . तर आज तब्बल ६-७ वर्षांनी, मी एक low grade benign tumor असल्याचे Oncologistनी सांगितले . एम्मा आणि मी तसे एकत्रच लहानाचे मोठे झालो. मक्याच्या दाण्याएवढा असल्यापासून माझे आणि एम्माचे एवढे घट्ट नाते. आणि म्हणूनच माझा एम्मावर जास्त जीव. तिच्या आयुष्यातल्या प्रत्येक घटनेला मी साक्ष आहे. तिचे पहिले पाऊल असो किंवा बॅ ले ची पहिली गिरकी असो, मी कायम तिच्या सुख-दःु खांमध्ये समरसून गेलेलो. एम्माच्या आनं दात माझा आनं द शोधात गेलो, आणि कसा कु णास ठाऊक तिच्यात इतका गुंतत गेलो. म्हणूनच कदाचित वेळ आली तरी माझे पाऊल काही निघेना. पण गेल्या दोनतीन दिवसातल्या घटनांचा आढावा घेतल्यावर जेव्हा लक्ष्यात आले की बिचारी माझी एम्मा माझ्यामुळे जगण्यासाठी इतकी मोठी झं झ ु देत्ये, तेव्हा कु ठे मी भानावर आलो. आता २ महिने

येळकोट येळकोट जय मल्हार महाराष्ट्राचा जयजयकार मधुकर कुं भोजकर

लॉस एं जेलिस ,

Therapy करून एम्मा दैनंदिन कामांना सुरुवात करू शकणार होती. आणि विशेष म्हणजे बॅ ले प्रॅ क्टिस सुद्धा करू शकणार होती. एखाद्या चलचित्राप्रमाणे माझेही ६-७ वर्षांचे एम्माभोवतीचे फिरणारे आयुष्य सर्र्क न डोळ्यासमोर आले . तेव्हा जाणवले एम्माची स्वप्न हीच माझी स्वप्न, आणि म्हणूनच एम्माला खूप मोठी बॅ लेरिना करायचेच, आणि ते ही नुसते स्पर्धेपुरते नव्हे. त्या पोरीची जिद्द माझ्याइतकी जवळून अजून कु णीच पहिली नाहीये. एम्माला फु लताना पाहणे मला नक्कीच आवडले असते, पण आता हे कडू -गोड आठवणींचे अतूट नाते इतिहास जमा व्हायला हवे.आणि ते सध्या करण्यासाठी मला तिच्यापासून वेगळे व्हावेच लागणार...निव्वळ एम्माच्या स्वप्नपूर्तीसाठी!

राष्ट्र-राष्ट्र परी करिती सारे, महाराष्ट्र हे राष्ट्र नसे राष्ट्राहुनी ते किती निराळे , महाराष्ट्र हा प्रांत असे प्रांताची ह्या सीमा बघुनी आले सर्वे वसतीला म्हणून म्हणती जनांत सगळे “ महाराष्ट्र “ ह्या भूमीला इथल्या माती स्पर्शची करिता रोम रोम परी फु लू न उठे रज:कणातुन इतिहास साचिला मातीचा हा गुण असे महाराष्ट्रील पिऊन पाणी महान ठरती जन सगळे तहानले ल्या तृप्तची करणे पाण्याचा हा गुण असे हवेत इथल्या अगळे वारे स्फुर्तीदेवता मनी सं चारे त्या स्फुर्तीतुनी असं ख्य तारे नभांत इथल्या वास करी महान घरणी, महान करणी, विचारसरणी महान असे चितं न करिता पटले सर्वा “ महाराष्ट्र “ कां नाम असे ?

Rebirth of Ajanta cave paintings by artist M.R. Pimpare Mayura Pimpare Aurangabad, India

History has mystical feel to it, especially when it is expressed through pictures and graphics centuries ago. Change in culture and society over the period of time could make it vanish or twist its meaning. There are very few examples of such archaeologically important discoveries to be recovered completely and make complete sense. One such gift to Indian culture from our ancestors is in the Ajanta Caves, an intriguing set of paintings in stone caves re-discovered in 1819 by British colonial officers. Many attempts were taken since then to decipher these set of paintings in a sequence and try to establish link with Buddhism.

100km from this historic site is city of Aurangabad, hometown of our artist Mr. M.R. Pimpare, an incredible individual driven by the only aim; to put life in the paintings of Ajanta. And what a feat he has achieved, he is the only man who has successfully recreated almost 300 the paintings in their original sizes with all the intricacies which were available to analyse and described in scriptures. It is a deep, concentrated study combined with relentless efforts over 5 decades and mammoth efforts to analyse and interpret without hampering originality in any way. His work was recognized in Limca book of world records.

बत्तिशी!

मोहना प्रभुदेसाई जोगळे कर शार्लोट, यू.एस.ए

भल्या पहाटे कळा सुरु झाल्या. सुमुखी दाते आय ओय करत कु शीवर वळली. नवर्‍याला गदगदा हलवलं तर तो तिच्याहून जोरात ओरडत एकदम दारच उघडायला निघाला. त्याचं हे नेहमीचं च. आधी दाराकडे धावणार काही झालं तरी. पळपुटा कु ठला. सुमुखी ’झोप तू’ असं फणकार्‍याने पुटपुटली आणि आय, ओय जोरात आळवत दसु र्‍या खोलीत डोकावली. चिरंजीव आडवे पडले ले. ते ढिम्म हलले नाहीत. सुमुखी तिसर्‍या खोलीत गेली. पलं ग रिकामा. पळाली की काय? कु णाबरोबर? कशी? कधी? आता सुमुखी दोन वेगवेगळ्या कारणांसाठी ओरडायला लागली. पलं गाच्या पलीकडच्या बाजूला पडले ली तिची तरुण कन्यका उठू न शांतपणे पलं गावर झोपली. जग इकडचं तिकडे झालं तरी या घरातलं कु णी स्वत:ची झोपमोड होऊ देणार नाही याची सुमुखीला खात्री पटली आणि इलाज नाही म्हणून आपोआप किंचित बरंही वाटायला लागलं . दातदख ु ी विसरुन ती पुन्हा आडवी झाली. रात्री सुमुखीने उठवले लंही कु णाला आठवत नव्हतं त्यामुळे तिला काय झालं होतं हे विचारणं दू रच. पण उठल्या उठल्या सुमुखीने आंतरजालावरच्या माहितीच्या पुरात उडी मारली. तिने दातदख ु ीची लक्षणं शोधली. त्यातली ’गं भीर’ लक्षणांची यादी आपलीच असं तिला वाटायला लागलं . लक्षणं म्हटलं की परिणाम आले च. वेळीच उपाय के ले नाहीत तर दाताबरोबर आपणही ’राम’ म्हणू शकतो हे लक्षात आल्याआल्या सुमुखीने वही पुढे ओढली. पोटदख ु ीने बेजार झाल्यावर लिहिले ला मागच्यावेळच्या इच्छापत्राचा कागद तिने फाडला. नवीन लिहायला घेतलं . गेल्यावेळेस आधीच पोट दख ु त असताना नवर्‍याने के ले ल्या स्वयं पाकामुळे तिचं पोट अधिकच बिघडलं होतं . तातडीने रुग्णालयात दाखल व्हावं लागलं होतं . नवरा तुरुं गात जाऊ नये म्हणून तिने त्याला जेवण करता येत नाही त्यामुळे अपचन झालं असं रुग्णालयात सांगितलं . पण अन्नात विष घालू न सुमुखीला मृत्यूच्या सापळ्यात अडकविण्याचा त्याचा बेत तिच्याहून अधिक चांगला कु णाच्या लक्षात येणार? सुमुखीने बदला म्हणून त्या वेळेस नवर्‍याला इच्छापत्रातूनच काढू न टाकलं . प्रत्येकाच्या वागण्यानुसार ती त्यांना इच्छापत्रात घालत होती, काढत होती. तेवढ्यात तिथे आले ल्या नवर्‍यालाही तिने सुचवलं , “तुझं एकच एक आहे इच्छापत्र. परिस्थितीप्रमाणे बदलायला हवं .” “तुझे बदल चालू असतात तेवढे पुरे. त्यासाठीच वही दिली आहे. कर तू बदल. शेवटच्या क्षणाला जो कागद असेल ते तुझं इच्छापत्र. स्वाक्षरी करायला मात्र विसरु नकोस.” नेहमीप्रमाणे आताही नवर्‍याने सांगितलं . साश्रू नयनाने तिने मुलांना बोलावून घेतलं . “आज लिहिलं य हं पुन्हा. काय हवं - नको, कमी -जास्त करायचं आहे ते बघा.”

“आई, तू एकदाच जा ना.” मुलगी म्हणाली आणि दचकली. सुमुखीचा श्वास अडकला. “अगं , मला घालवतेस की काय? काय ही आजकालची मुलंऽऽऽऽ” “मुलं? तू काही झालं की मला पण ओवतेस त्यात.” मुलाने कु रकू र के ली तशी विषयाची गाडी तिच्या ले कीने मूळपदावर आणली. “या वर्षातलं चौथं इच्छापत्र. ते घालवायचं य. तुला नाही. एकच करुन ठे व नं बाबासारखं .” सुमुखीने घाईघाईत हातात धरले ला कागद फाडला. “अगं , फाडू नकोस. वाचतो आम्ही. दे.” मुलाने कागद घेतला. “नको. विचार बदललाय माझा. परत करते इच्छापत्र.” सुमुखीने पुन्हा लिहायला सुरुवात के ली. ‍सं तापाच्या भरात तिने पुन्हा नवर्‍याला इच्छापत्रात भरलं . घे नतद्रष्ट कार्ट्यांचा ताबा. समजू दे तुलाही. त्या नादात तिच्या दाताचं दख ु णं ही बाजूला पडलं . दोनच दिवसात गालावर हात ठे वनू मलू ल चेहर्‍याने सुमुखी दंतवैद्यासमोर होती. जिवणी ताणून वैद्यबुवांना हसताना पाहिल्यावर आले ला राग आवरत तिने दात दाखविण्यासाठी तोंडाचा ’आ’ वासला. “काढावा लागेल.” तोंडाचा वासले ला ’आ’ सुमुखीला बं दही करता येईना. कपड्यांना उडू नये म्हणून चिमटे लावतात तसं इथे तिचं तोंड बं द होऊ नये म्हणून लावले ला. त्या ही स्थितीत तिला हसायला यायला लागलं . लहानपणापासून आतापर्यंत तिने तोंड बं द करावं म्हणून ओरडणं किंवा काकु ळतीला येऊन के ले ली विनवणीच ऐकली होती सर्वांची. इथे मात्र तोंड बं द करु नये म्हणून दंतवैद्यांचा खटाटोप. काढावा लागेल म्हटल्याक्षणी हाताने खाणाखुणा करुन त्यांना थांबवण्याचा आटापिटा के ला. “थांबा, थांबा.” बोलण्याचा प्रयत्न करत सुमुखीने हाताने खाणाखुणा सुरु के ल्यावर ते थांबले . गालात अडकवले ला चिमटा काढू न त्यांनी प्रश्नार्थक नजरेने पाहिलं . “दात काढू न काय करायचं ?” सुमुखीने भेदरल्यासारखं विचारलं . या अर्धवट वयात दात काढणार. ना धड तरुण, ना धड म्हातारी. एक जरी दात गेला तरी भगदाड. चांगलं दिसायचं तर कायम हसायचं हे तत्त्व सुमुखी अक्षरश: रोज राबवत होती. चिडली तरी

हसतच चिडायचं कारण सतत चांगलं दिसायचं हे धोरण. आणि ही काय अवदसा सुचली इथे या दंतवैद्यजींना. काढू न टाकायचा म्हणे. आणि करायचं काय?

“तू ठरव बाई. १९९५ ते २०१७ ऐकतोच आहे मी. त्यात भर नको.” सुमुखीने फणकार्‍याने आपल्या दाताचं आपणच काय ते बघू असं ठरवलं आणि मोहीम हाती

“हा काढू न टाकायचा आणि दसु रा घालायचा.” सुमुखीला तिचा दात काढणार

घेतली.

दंतवैद्याचेच दात उपटू न परत त्याच्याच घशात घालावे असं वाटायला लागलं . पण तेवढ्यात सिनेमात पाहिले ले चं देरी, सोनेरी दातांचे नट आठवायला लागले .

नवीन दंतवैद्याने आधीच्या दंतवैद्याने सुचवले ला दात काढावा लागेल हे तर सांगितलं च वर अजून आजूबाजूचे दोन चार दात खराब झाल्याचं तिच्या निदर्शनास आणून दिलं .

“सोन्याचा दात.” क्षणभर तिला मोह झाला. त्या निमित्ताने सोनं घेऊन होईल आणि ते

सगळ्या खर्चाचा विचार करता भारतात जाऊन दात उपटू न यावेत की काय असं ही तिला

सतत जवळ राहील.

वाटू न गेलं पण व्यावहारिक दृष्ट्या ते शक्य नव्हतं . मग हे सगळं जितक्या लांबणीवर टाकता येईल तितकं कसं टाकायचं याचं तिने नियोजन के लं . गूगल करुन वेगवेगळे उपाय

“एक - दोन ठिकाणी चौकशी करते अजून आणि मग तुम्हाला सांगते दात काढायचा की नाही ते” सुमुखी तिथून बाहेर पडली आणि घरी येऊन तिने सर्वांवर दात काढले .

सुरु के ले . सुमुखी रोज लसूण खायला लागली. अॲपल सायडर व्हिनेगर प्यायला लागली. बेकिंग सोडा दातावर चोळायला लागली. लवं गा गालात ठे वायला लागली. नवरा म्हणाला, “असले अघोरी उपाय करण्यापेक्षा एकदाच काय तो उपटू न टाक ना.”

“ही साखळी तुझ्यामुळे सुरु झाली.” सुमुखीने नेहमीप्रमाणे नवर्‍यावर सार्‍या जगाचा राग

“तुझं बोलणं अघोरी आहे. माझे उपाय नाहीत.” सुमुखीने नवर्‍याची सूचना फे टाळत

काढला.

पुढची पायरी गाठली. कायप्पावरुन तिच्या शाळे तले मित्र, जे आता दंतवैद्य झाले आहेत त्यांना सल्ला

“अच्छा.” त्या ’अच्छा’ मध्ये काय नवीन सांगते आहेस असं होतं . जे काही वाईट होतं

विचारला. मध्या म्हणालाच,

त्याला तोच जबाबदार असतो तिच्यामते हे त्याला पक्कं ठाऊक आहे. उद्या जग बुडालं

“तेव्हा घासू म्हणून चिडवायचा तुम्ही सार्‍या आठवतं य का? आणि आता एकदम माझा

तरी तू नळ चालू ठे वलास म्हणून जगबुडी झाली म्हणायला सुमुखी कमी करणार नाही

सल्ला? मी घासू होतो, हुशार नव्हतो, आहे ना लक्षात.” मध्याच्या दातांची नक्षी करावी

याची त्याला खात्री होती. पण वादाला कु ठे तोंड फोडायचं म्हणून त्याने अच्छा वरच विषय

असं वाटलं तरी आता काम होणं महत्त्वाचं होतं . सुमुखीने दंतपं क्ती दाखवत मधाळ शब्द

सं पवला. पण सुमुखीने विषयाला तोंड फोडलं च.

त्याच्याकडे रवाना के ले . “ए, त्याचा राग काढू न अजून दात पडण्याचं काहीतरी सुचवू नकोस हं.” त्या शब्दांबरोबर

“आठवतं य ना, इथे आलो तेव्हा अक्कलदाढ यायला लागली होती. दंतवैद्य आणि

माफ कर, हास्य इत्यादी इमोजी टाकले . सुमुखीचा मित्र पाघळला.

तू सं गनमताने सगळ्या दाढा काढू न टाकण्याचा कट रचलात.” तो प्रश्नार्थक नजरेने

“३००० हजार डॉलर्स घालू न दात काढण्यापेक्षा आपोआप पडेल तोपर्यंत थांब. मग

तिच्याकडे पाहत राहिला.

पुढचं पुढे.” ही कल्पना सुमुखीला एकदम पटली. तोपर्यंत तिने तशी इतर माहिती काढली होतीच. आता औषधाच्या मागे लागायचं होतं . विमाकं पन्या आणि वैद्य सं गनमताने

“१९९५ सालची गोष्ट आहे ही.”

औषधं सहजासहजी हाती लागू देत नाहीत. मग सहजासहजी न मिळणारी औषधं मिळवायची कशी? ज्ञानाच्या सागरात सुमुखीने पुन्हा उडी मारली. नाना कॢ प्त्या वाचून

“२०१७ साली पण जशीच्या तशी सांगते आहेस.” त्याने तिच्या स्मरणशक्तीला दाद

तिला डॉक्टर आणि विमा कं पन्यांना फसवणार्‍या मनुष्य समूहाचं कौतुकच कौतुक

दिली. तिकडे दर्लु क्ष करत सुमुखी म्हणाली.

वाटलं . त्यातला एक पर्याय तिने धडक योजनेसारखा राबवला. ती थेट ’पेटको’ नावाच्या पशुपक्ष्यांच्या दक ु ानात पोचली.

“चार, चार दाढा काढल्या एकाचदिवशी. माझं तोंड आता काही दिवस बं द म्हणून तू

“हे औषध पाहिजे होतं .” तिने लिहून नेलेला कागद पुढे के ला.

खूश. दोन महिन्याची कमाई एका दिवसात म्हणून वैद्यबुवा खूश.”

“काय झालं य माशाला?” औषधाचं नाव पाहत तिथल्या मदतनिसाने विचारलं . “माशाला? माझ्याकडे नाही मासा.”

“नाही काढणार म्हणायचं स. सोप्या गोष्टी उगाच अवघड कशाला करायच्या.” सुमुखीचा

“मग हे औषध?” मदतनीस गोंधळला.

नवरा तिच्याकडे न बघता म्हणाला.

“अरे हो, आहे आहे मासा. माझं लक्ष नव्हतं . माफ करा हं. म्हणजे मी माझ्या दाताचाच...” सुमुखीने मानेला, के सांना आकर्षक झटका देत दात विचारातून उडवला

“अक्कल नव्हती ना.” नवर्‍याच्या मिष्किल चेहर्‍याकडे लक्ष जाताच आपण घोडचूक के ली

आणि म्हटलं .

हे तिच्या लक्षात आलं .

“म्हणजे माझ्या माशाचाच विचार करत होते. त्याचा दात दख ु तोय हो खूप. आय अॲम व्हेरी अटॅ च्ड टू हिम. एकु लता एक आहे ना.”

“याचाच अर्थ अक्कलदाढ काढल्यामुळे काही फरक पडला नाही.” तो हसून म्हणाला.

“हाऊ स्वीऽऽऽट. आय हॅ व बेटा टू .” तो मदतनीस स्वत:च्या बेटा माशाबद्दल बोलायला

“त्यामुळे आली अक्कल. आता काय करु ते सांग.”

लागला. ती सं धी साधत सुमुखी म्हणाली,

“ हे औषध ना गूगलवर सापडलं मला. आहे का बघा ना तुमच्याकडे.” “कु ठला दात दख ु तोय?”

WHO IS SHE ?

“डावा, खालचा. “ नकळत तिने दख ु र्‍या दातावर हात धरला. “तुम्ही माश्याच्या दाताबद्दल बोलताय की तुमच्या?” सुमुखीच्या आकर्षक अदांकडे

Rohit Wakade

दर्लु क्ष के लं त्याने.

Toronto, Canada

“दोघांच्या.” “पण दोघांनी एकच औषध घेऊन नाही चालणार.” “तुम्ही माशाचं द्या. मी ते माणसाला द्यायचं की नाही ते बघते.” तिथे काही ते औषध सापडलं नाही म्हणजे त्या विक्रेत्याने तिला ते मुद्दाम दिलं नाही याबद्दल सुमुखीच्या मनात तिळमात्रही शं का नव्हती. त्याच्या कु ळाचा उद्धार मनातल्या मनात करत ती पुन्हा घरी आली. घरी येऊन तिने पुन्हा पुन्हा दात हलवून पाहिला. मध्याने म्हटल्याप्रमाणे पडण्याची चिन्ह नव्हती. काय करावं ते समजत नव्हतं . पण दाताचा काय तो सोक्षमोक्ष लागल्याशिवाय सुमुखीला चैन पडत नव्हतं . विचाराच्या नादात ती जिन्याच्या पायर्‍या चढली आणि सुमुखीचा पाय घसरला. दख ु ावले ला पाय हळुवार हाताने कु रवाळत असतानाच तिला तो सुजल्यासारखा वाटायला लागला. चालायचा प्रयत्न करतानाच आपल्याला चालता येत नाही हे जाणवलं . “ओय, ओय, ओय...” ती जोरात ओरडली. घरात कु णीच नव्हतं त्यामुळे कु णी आलं नाही. आणि असते तरी आले असते का प्रश्न तिने स्वत:लाच विचारला. उत्तर मिळे ना. तिने बाजूला पडले ला फोन उचलला आणि माहितीच्या सागरात परत एक डुबकी मारली. मुरगळले ल्या पायाचं पुढे काय होईल हे तिला पाहायचं होतं . त्यामुळे तिच्या दाताचं ही द:ु ख बाजूला पडलं . आता पाय महत्त्वाचा होता. चौतीस दातातला एखादा गेला तर ठीक पण दोनातला एक पायच गेला तर? ताबडतोब इच्छापत्रात बदल करायला पाहिजेत. लं गडत ती तिच्या खोलीत पोचली. वहीतला आधीचा कागद फाडत, पाय चेपत तिने तिचं इच्छापत्र बदलायला सुरुवात के ली.

She makes me cry sometimes, But I owe her my smile, She is my biggest critic, But I owe her my success, She can bring tears in my eyes, But I owe her my happiness, She can hit me anytime, But I owe her my prayers, She can gift me death, But I owe her my life, She can be let down by my deeds, But I owe her my dignity, She might be my biggest weakness, But I owe her my strength, She is my shadow with me every time, But I owe her my reflection, She is so beautiful no words can describe, So no doubt but I owe her my angel, She ate first to satisfy my hunger, But now to satisfy her hunger I owe her my food, She still wishes she could do something for me, But I owe her my everything, Guess anyone who is she, She is my MOTHER, But I owe her my GOD!

Painting by Meenakshi Gudadhe Ingle, Dubai

निखळणारा तारा आणि पहाटेचा गार वारा

रोहिणी के ळकर अभ्यं कर यू.एस.ए

आत्ता मध्यरात्रीवे अडीच वाजले आहेत. मला ठरवल्याप्रमाणे जाग आली आहे.

बाकीच्या असं ख्य पण त्या फिक्या आहेत.काही जोडीजोडिने आहेत तर काही पुंजक्या-

आज पर्सीड उल्कापात बघण्यासाठी उत्तम दिवस असल्याचा प्रसार माध्यमात बराच

पुंजक्यांनी.

गवगवा झाला आहे. स्विफ्ट टर्टल (चपळ कासव) नावाचा धूमके तू दर १३३ वर्षांनी

हेsss!... पुन्हा आता पुढची उल्का दिसेल तेंव्हा असे चुकार उद्गार बाहेर निसटता कामा

होणार्‍या फे र्‍यातून जो दगड-धोंडे रूपी धुरळा आपल्या वाटेत उडवून जातो त्यातून

नयेत असं मी स्वतःला बजावलं आहे. ही पुन्हा धावती प्रकाशाची रेघ! “अरे समोर

दर वर्षी पृथ्वीला वाट काढत सं क्रमण करावं लागतं . त्याचाच परिणाम म्हणजे जुलै,

या. अशा बाजूबाजूनी काय जाता?” ह्या पळणार्‍या उजेडाच्या रेघांना फक्त डोळे पकडू

ऑगस्टमधे होणारा हा पर्सीड उल्कापात अशी माहिती मी काढली आहे. माझी उत्सुकता

शकणार आहेत कारण त्यांना नाद नाहीये म्हणून कानोसा घेऊन झटकन बघण्याचा

देखील शिगेला पोचली असल्याने मी आता बाहेरच्या किडे-किटकांच्या विश्वात insect

पर्याय नाहीच्चे. मी आता माझी जागा पुन्हा बदलते आहे. गवतावरच्या खुर्च्यांच्या पाठी

repellent चं कवच चढवून, फारशा वापरल्या न जाणार्‍या मागच्या अंगणातल्या

जरा जास्त मागे रेलले ल्या आहेत म्हणून मी त्यातल्या एका खुर्चीवर जाऊन बसते. आता

लाउं ज चेअरवर येऊन बसले आहे. रात्रीचे अडीच वाजले असले तरी बाहेर फीनिक्सचा

माझ्या दृष्टीक्षेपात जरा वरचं आकाश आलं आहे. आत्तापर्यंन्तच्या उल्का साधारण एका

उन्हाळा आपली जाणीव करून देतो आहे. बाहेर एअरकं डीशनर्सचा आवाज रात्रीच्या

दिशेने म्हणजे ईशान्य (NE) ते नैऋत्य (SW) धावल्याचं माझ्या लक्षात आलं आहे.

तिसर्‍या प्रहराच्या अपेक्षित शांततेचा भं ग करतो आहे. काल पाऊस पडल्यामुळे हवेत

अरे हो हा पर्सीड उल्कापात नव्हे का? पर्सीड म्हणजे पर्सियस ह्या ग्रीक योद्ध्याचं नाव

एक तर्‍हेचा उबारा आहे. जुलै ऑगस्ट हे फीनिक्सच्या वाळवं टातले मॉन्सूनचे महिने. म्हणजे हवेतलं बाष्प वाढण्याचे महिने! पाऊस पडतो, नाही असं नाही, पण किंचित, एक

असले ल्या नक्षत्राकडू न येणार्‍या उल्का. म्हणजे पर्सियस आणि ऍन्ड्रोमीडा राजकन्येचे ते

दोनदा सणसणीत सरी इतकं च. ढगांमुळे रात्रीचं आकाश काळं शार नाही. भुरकट आहे.

ईशान्येलाच उगवतं साधारण चं द्र मावळल्यावर.

त्यात शहराचा उजेड आकाशावर परावर्तित होतो आहे. क्षितिजापासून साठ अंश नजर

“अब बात जमी.” स्पष्ट रेषा दिसली आता. गडद! म्हंटलं तर मधे तुटक म्हंटलं तर नाही.

उचलावी तेंव्हा कु ठे आकाश गडद काळं दिसतं आहे. त्याच्या खाली सगळं उजळले लं,

मगाचच्या रेषा आणि आत्ताची ह्यात चांगलाच फरक आहे. लोकांच्या हातावरच्या रेषा

म्हणून चांदण्या देखील क्षितिजापासून वरंच दिसताहेत.

जशा वेगवेगळ्या असतात तशा. काहींच्या हातावरच्या जाड, गडद आणि खोल तर

हेsss! माझ्या तोंडातून एक उत्स्फूर्त उद्गार निसटतो, प्रकाशाची एक धावती रेषा

काहींच्या अगदी बारीक, हलक्या आणि वरच्यावर. के सासारख्या. दिशा मात्र सगळ्यांची

डोळ्याच्या कोपर्‍यातून दिसते. माझा आवाज उगाचं च खूप मोठा वाटतो मला. अस्पष्ट

सारखी. आता मी पुन्हा ठळक रेषा दिसायची वाट पाहाते आहे. आज उद्यामधे जरी

धावणारी उजेडाची लकीर बघून आपल्या नजरेतनू काहीतरी निसटलं अशी चुटपुट

तासाला दोनशे उल्का पडणार असल्या तरी माझ्या तुटपुंज्या नजरेच्या, तुटपुंज्या

लागते. मी जिथे ती उल्का दिसली तिथे लक्ष कें द्रित करते. पण उल्काच त्या! कु ठू नही

आकाशात त्या बर्‍याच अंतराअंतरानी उगवतामावळतांना दिसताहेत. वाट पहायला

येतील... आपल्या दृष्टीचा कोन सं कु चित असल्याची तीव्र जाणीव होते आहे. सगळ्याभर

लावणार्‍या उल्कांमुळे सारखं वर बघून बघून आता माझी मान दख ु ायला लागली आहे. मी

एकाचवेळी नजर ठे वता आली तर बरं झालं असतं असं वाटू न जातं आहे पण काय

मान खाली करणार आहे.

करणार? आपल्या दृष्टीकोनात बसणारं आकाश तेच आपलं आकाश!

हेsss! आणखीन एक डोळा भरून बघण्याचं समाधान देणारी उल्का. पण हिचा उगम,

हेsss!... पुन्हा उत्स्फूर्त उद्गार निसटतो. आताची उल्का पण हुलकावणी देऊन गेली. मी

मध्य, आणि अंत तिन्ही बघता आले की. निखळणारा तारा! हो निखळणारा तारा

जिथे बघते आहे त्या माझ्या दृष्टी-कक्षेच्या जेमत्येम आत आली. म्हणजे आली हे कळलं

शब्दप्रयोग जास्त यथार्थ वाटतो आहे. निखळणे हा शब्द अचूक आहे. ह्या शब्दाला एक

पण बघितल्याचं समाधान मात्र मिळालं नाही. मी आता खुर्ची आणखी पुढे ओढली

नाद आहे. जरी तारा निखळतांना आवाज होत नसला तरी आपल्या गत-अनुभवांनी

आहे. दृष्टीची कक्षा वाढवण्याचा के विलवाणा प्रयत्न! कावळ्याच्या ३६० अंश फिरणार्‍या

सं स्कारित बुद्धीला तो पटणारा आहे. जिथून ती प्रकाश रेषा सुरू होते तिथे त्या

ऐकीवातल्या दृष्टीचा मला आता हेवा वाटतो आहे. बागेतली पामची झाडं काळ्यारंगाची वाटली तरीही सुबक आणि उठू न दिसताहेत. डाळिंबाचं झाड आणि सं त्र्याच्या झाडाची

निखळणार्‍या तार्‍याचं उगमस्थान आहे. पडतानाची प्रकाश रेषा जरी सरळ असली तरी तिला एक किंचित गोलाई आहे. पृथ्वीच्या गोलाईची, गतीची त्यात झलक आहे.

फांदी ह्यांची एक छोटीशी कमान झाली आहे. त्या कमानीच्या मधोमध कोंदणात

अर्रे अजून एक... आता उद्गार नाही. मनातल्या मनात कौतुक आहे. पृथ्वीचं कौतुक.

बसवले ल्या एखाद्या हिर्‍याप्रमाणे एक टप्पोरी चांदणी शोभून दिसते आहे. कोंदण शोभा

तिच्या ह्या पोषण करणार्‍या, रक्षण करणार्‍या वातावरणरूपी कवचाचं कौतूक. कु ठू न

वाढवू शकतं ह्याची प्रचीती येते आहे. पुढची उल्का दिसेपर्यंत मी माझ्या आकाशाच्या

कु ठू नसे हे दगड धोंडे येतात पण पृथ्वी सगळ्यांना घुसमटवून टाकते. तिच्या जीव-सृष्टीला

तुकड्यातल्या चांदण्यांच्या सं ख्येचा अंदाज घेते आहे. दीडएकशे ठळक, टपटपीत,

तिळमात्र धक्का लागत नाही! उगाच नाही आपण तिला आई म्हणं त. मोठी आई...

मुलगे आहेत अशी एक ग्रीक दंतकथा वाचल्याचं स्मरतं आहे. आणि हो परसियस नक्षत्र

पादस्पर्शं क्षमस्व मे! आता मला बाहेर बसून बराच वेळ झाल्याची जाणीव होते आहे. पण ’अजून एक’ ची आशा मला उठू देत नाहीये. लांबवर एक कोंबडा आरवतो आहे. त्याचा आवाज टिपेचा नाही...हा अमेरिकन कोंबडा. भारतातल्या खणखणीत तार सप्तकात आरवणार्‍या कोंबड्यांची आठवण होते आहे. लांबवर एक मोटरसायकल गेल्याचा आवाज सगळीकडे

तुझ्या ह्या कविता सं जीवनी मराठे खरे

भारत

भरून राहीला आहे. डॉप्लर इफे क्ट शिकतांना जवळ येणार्‍या आणि लांब जाणार्‍या आवाजाची फ्रीक्वें सी कशी बदलते त्याचं हे प्रात्यक्षिक आहे. मी अजून वाट बघते आहे, एक शेवटचा निखळता तारा बघून नक्की आत जाणार आहे. मी पुन्हा मगाशी दोन फांद्यांच्या कमानीतला तारा शोधते आहे पण आकाशाचा फिरता डोम कें व्हाच पुढे सरकला आहे. ती ठळक चांदणी कें व्हाच कमानीतून बाहेर पडली आहे. तिच्याबरोबरचे इतर तारेही आता वर आले आहेत. अरे हे तर मृग नक्षत्र आहे. तो लागले ला बाण, ते मृगाचे चार खूर आता स्पष्ट दिसताहेत. त्याच्या मागून येणारा व्याध मात्र अजून खाली आहे, दिसत नाहीये. आहाहाहाsss! उल्का नाही पण गार वार्‍याची एक झळ ु ुक सुखावून गेली आहे. दसु री, आणि तिसरी. पहाट झाली आहे. हा पहाटेचा गार वारा! उन्हाळाही कु ठे सा पळाला आहे. पहाटेच्या ह्या गार वार्‍यात इथेच झोप लागेल असं वाटतं आहे. आता डोळे देखील जड झाले आहेत. आत जायला हवं आहे...

काय गं तुझ्या ह्या कविता, मला नाही काही कळत... भावार्थ आणि नेमका शब्द मला नाही समजत.. मी आपलं साधं , सरळ ,प्रेम तुझ्यावर करतो .. डोळ्यांमधे डोकावून तुझ्याच, माझीच छबी बघतो.. काय करायचेत गुलाब अन् मोग-याचे ते गजरे.. तुझ्या साठी जन्मभर, मी झेलीन काटे सारे.. चाँकेलट्स आणि ग्रिटींग्ज खूप कं टाळवाणी वाटतात.. माझ्या अमूल्य वेळाच्या पटीत, ती बरीच महाग असतात..

निखळणार्‍या तार्‍याला, पहाटेच्या गार वार्‍याला मनोमन नतमस्तक होत मी मागचं दार लावून घेतलं आहे.

चौकटीतलं प्रेम कसं सारेच जणं करतात.. माझे श्वास मात्र तुझ्या प्रेमात , जगण्यासाठी झरु तात.. व्यवहारी राहून सुध्दा,’ती’ भावना अशी मनात रुजली.. न कळत माझी मलाच एक, मस्त कविता सुचली.... नको मला मापत जाऊ, तुझ्या यमक आणि अनुप्रासात.. हा जीव अडकला आहे तुझ्यात, येवढच ठे व ध्यानात... निशीगं ध अन् रातराणी का सकाळी कधी फु लते.... काजव्याच्या प्रकाशातच माझी ,सारी सुगंधी रात्र सरते...

Swami Samartha Ramdas visit to Tamil Nadu Pratap Sinha Raja Bhosle Thanjavur, India

Origin of Harikatha and Samartha Mutt at Thanjavur Swami Samartha Ramdas spiritual adviser and guru of Chatrapati Shivaji Maharaj had visited Thanjavur twice during the period of King Venkoji alias Ekoji (16761683 A.D) and blessed him. In 1677, Samartha visited Thanjavur and left behind his disciples who went on to establish mutts in Thanjavur. The earliest of these is called locally Peria (big) mutt, and Anantha Muni established a mutt in Mannargudi and Raghava Swami established one at Konur.

Marathi.This was translated into Tamil and delivered as a lecture by Madhoba Ratnakarar head of a mutt. Gopaladasam copied these Tamil lectures during the narration, as revealed in the colophon of the manuscript. Samartha is of opinion that only those who conduct the household life successfully are competent to be a Mumukshu (seekers of divine knowledge).This has been published by TMSSML and edited in two parts.

While Swami Samartha Ramdas gave Thanjavur the art of Harikatha, from which came the art of Harikatha Kalakshepa, Thanjavur showed its gratitude to the saint in a different way. Samartha is said to have restored the eyesight of a blind Viswakarma of Thanjavur and requested the latter to make bronze deities of Rama, Sita, Lakshmana and Anjaneya. Samartha took the idols with him and worshipped them in Sajjanagad, where he attained Samadhi. A temple was built in Sajjanagad and the deities were installed there and are still being worshipped, proclaiming Thanjavur’s association with the great Maharashtrian saint. A rare manuscript at Thanjavur Maharaja Serfoji’s Saraswati Mahal Library shows a royal personage and his preceptor in small illuminations on either side of a horizontal page.On the title page of ‘Atmarama Grantha’ of 1820 A.D, the two portraits are of King Shivaji the great on the left and Samartha Ramdas swami - his guru on the right. King Shivaji sits with hands folded obeisance his sword on the ground. Swami Samartha Ramdas is seated,and his hands are in the teaching posture behind him is a bolster and he wears a tiger fleece hide over his shoulders. Dasabodam (Dasbodh) is a philosophical work by Samartha Ramdas Swami written in OVI metre in

Portrait of Samartha Ramdas made by his disciple Bheemaswami Shahapurkar.

Sri Samartha Ramdas Swami and Sri Bheemaswami

Prince of Thanjavur Worshipping at Sajjangad Ram temple where bronze idols of Rama, Sita, lakshmana and hanuman are installed which were made in Thanjavur and taken to Sajjangad by Samartha Ramdas Swami for Worshipping

Special thanks to His Highness Pratap Sinha Raja Bhosle (14th descendent of Thanjavur Maratha Royal Family) for sharing these information and original paintings and portraits from Thanjavur Palace Museum

माध्यमे आणी बोली भाषांचे वाढते महत्त्व

जयदीप भोगले

मुं बई, भारत

पूर्वी साहित्य म्हटले की प्रमाण भाषा, शुद्ध भाषा किंवा पुणरे ी भाषा असेच गृहीत धरले

सुरेखपणे हाताळले होते. मी दिल्लीत शिक्षणानिमित्त असल्यामुळे अशी भाषा मी जवळून

जायचे

अनुभवले ली त्यामुळे त्याचे खास कौतुक व authenticity नक्कीच मला जाणवली .

मग त्या साहित्यात फक्त कविता ,कथा कादंबरी नाही तर टेलिव्हिजन युगात कार्यक्रम

मग ओंकारा, बं टी आणि बबली , बँ ड बाजा ते अगदी अलीकडच्या दंगल पर्यंत प्रत्येक भाषा

आणी सिरिअल सुद्धा बनवल्या जायच्या.

आणि तिथल्या व्यक्ती आणी वल्ली आपण पाहत आहोत पसं त करत आहोत.

ज्याप्रमाणे पुस्तकांमध्ये नवसाहित्य, मुक्तछं दात्मक कविता ,सामाजिक ले खन, दलित

धाकड म्हणजे काय हे शब्दशः समजले नाही तरीही सिनेमामध्ये असले ल्या वातावरणात

साहित्य अशी हाताळणी विविध ले खकांनी के ली ती तितक्या सहजपणे टीव्ही नवीन

आपल्याला उमजून जाते आणि याला प्रमाण भाषेतला पर्यायी शब्द कोणता हे आपण

आल्यावर सहज येऊ शकली नाही.

विचारत नाही

टीव्ही हे कदाचित नवीन माध्यम असल्यामुळे त्यात येणारे कलाकार त्यांना अप्रोच

हाच धागा ना आना इस देस लाडो , अफसर बीटीया, बालिका वधू ते थेट तारक मेहता या

होणारे निर्माते कलाकार हे सगळे पुण्या मुं बईचे असायचे . टीव्हीवर दू रदर्शन ही एकच

हिदं ी मालिकांमध्ये सुदधा हाताळले ला आपल्याला दिसला असेल

वाहिनी असल्यामुळे साहजिकच त्याचा सर्वप्रथम प्रसार व उपलब्धता ही याच शहरांमध्ये

मराठी मालिका हा माझा स्वतः चा जिव्हाळ्याचा विषय ...यात सुद्धा असे कित्येक प्रयोग

झाली

यशस्वी पद्धत्तीने झी मराठी ने सुद्धा के ले ले आहेत

व या लोकांपर्यंत पोहीचतील असेच कार्यक्रम निर्मात्यांनी बनवले .

अवं तिका पासून ते रात्रीस खेळ चाले व तुझ्यात जीव रंगला पर्यंत तिने के ले ला प्रवास हा

हे कार्यक्रम गुणवत्तेनुसार नक्कीच उत्तम होते यात काही शं का नाही पण सर्वसामान्य

बोलीभाषेने माध्यमात के ले ला प्रवास दाखवतो

जनतेच्या बाजू मांडणारे त्यांच्या घरचे वाटणारे कार्यक्रम कमीच किंवा विरळ असायचे.

सैराट हा इतका ग्रामीण भाषेचा सिनेमा असून सुद्धा 100 करोड चा टप्पा गाठू शकतो याचे

आता मी लहानपणी “चाळचाळ नावाची वाचाळ वस्ती “हा कार्यक्रम आवडीने बघयचो

श्रेय निर्माते यांनां तर द्यावेच लागेल पण बोली भाषा प्रमाण भाषेतकीच लोकांना आवडते

पण आमच्या गावातले जीवन व या शहरी जीवनात खूप फरक असायचा . मला त्यावेळी

याचा एक हा मैलाचा दगडच आहे की काय असे म्हणावे लागेल.

नक्कीच चॉईस नसल्यामुळे मी सर्व पाहत होतो पण त्याकाळात बाकी बोली भाषेत नवीन

अमेरिकन सं स्कृ ती आणि ब्रिटिश सं स्कृ ती मध्ये सुद्धा स्कॉटिश व कृ ष्णवर्णीय बोलीभाषा

कार्यक्रम लोकप्रिय होऊ शकतील असे बऱ्याच जणांना कदाचित वाटले च नाही

तितक्याच सशाक्तपणे प्रमाण भाषेबरोबर जाऊन बसले ल्या आपल्याला दिसतात

मराठी सिनेमा मध्ये सुद्धा ग्रामीण म्हणजे फक्त कोल्हापूर पुरते मर्यादित होते पण

म्हणूनच की काय आजकाल तरुण पिढीला want पेक्षा waana जास्त जवळचे वाटते हे

महाराष्ट्रात 28 जिल्हे आणि किमान 6 ते 7 अगदी भिन्न म्हणता येतील अशा बोलीभाषा

बोली भाषेचे जिव्हाळ्याचे नातेच म्हणावे लागेल

असून सुद्धा त्याबद्दल त्याचा विचार कधी झाला नाही

पण मराठी मध्ये खूप मस्त आणि उत्कृ ष्ट हे शब्द लै भारी ने कधी रिप्लेस होतील का हे मात्र

पण गेल्या दहा ते पं धरा वर्षांमध्ये प्रसार माध्यमे व चित्रपट यामध्ये बोली भाषा व त्यांचे

कदाचित येणारी वर्षे ठरवू शकतील.

सौन्दर्य त्यातील खास विनोद ,त्या भागातील व्यक्तिविशेष या सर्व गोष्टींचा जास्त सखोल

मकरंद अनासपुरे , भारत गणेश पुरे, सं कर्षण कराडे, भाऊ कदम ही सर्व वेगवेगळ्या बोली

विचार होऊ लागला आहे

भाषा बोलणारी पण तितकीच लोकप्रिय मं डळी बोली भाषांचा झेंडा फडकवत ठे वताना

नोकरी व शिक्षणानिमित्त लोकांचे होणारे स्थलांतरण , टीव्ही ची सहज उपलब्धता,

दिसतात. यांच्या अभिनयाबरोबर आपण बोली भाषेचे सुद्धा कौतूक करायला हवे.

जुन्या साहित्यामधील नावीन्य चा अभाव व कालाबाह्यता , आणी इतर महाराष्ट्रातून

धातू ज्याप्रमाणे कमी जास्त प्रमाणात कार्बन घातल्यास पोलाद ते अगदी बीड बनतो पण

येणारे कलाकार व त्यांना जनतेने दिले ली पसं ती या सर्व पूरक कारणामुळे अशा पद्धतीने

दोघे तितके च उपयोगी व सुं दर असतात .अगदी तसेच शुद्ध अशुद्ध भेद न ठे वता प्रत्येक भाषा

नवीन प्रयोग यशस्वी होऊ शकतात याचा निर्माते व चॅ नेल चे कार्यकारी निर्माते व चित्रपट

हा वेगळ्या धातूच्या रुपाप्रमाणे मानला तर नक्कीच त्याचे सौंदर्य जास्त उत्तम पद्धतिने कळू

निर्माते यांना वाटते आहे

शके ल.

हा बदल महाराष्ट्रापुरता नसून सं पूर्ण भारतभर याचा प्रभाव होतो आहे असं मला गेल्या दहा वर्षांपासून नक्कीच जाणवत आहे

ले खनामध्ये काही मर्यादा येण्यामुळे बऱ्याचदा वर्तमानपत्रे अजूनसुद्धा बोली भाषेचा वापर

मी 2005 ला पाहिले ला खोसला का घोसला ने दिल्ली मधल्या खास भाषा शैलीला

ले खामध्ये करत नाहीत पण व्हिडीओ माध्यमे ही जास्त प्रभावी असल्यामुळे ती ही जबाबदारी

उत्तम पद्धतीने पार पाडत आहेत येत्या काळात आपण एखादी सामाजिक चर्चा न्यूज वाहिनीवर सुद्धा मराठवाडी भाषेत पाहू शकलो तर मला त्यात काही गैर वाटणार नाही

चारोळी

भाषा ही माणसाच्या मनातले लोकांना समजण्यासाठीच असते आणि ती वेगळ्या बोली

विजयकु मार देशपांडे

भाषांतील शब्दसिद्धीमुळे जास्त समृद्ध होऊ शकते

सोलापूर, भारत

ज्याप्रमाणे दोन राग मिश्र राग बनवू शकतात तसेच दोन बोली भाषा या नक्कीच नविन मिश्र भाषा तयार करू शकतात मग त्याला आपण जसे अनवट रागानां स्थान देतो तसे त्या भाषेला सुद्धा दिले तर काय हरकत आहे अगदी पनीर टिक्का पिझ्झा असं काहीतरी बनू शकते आणि तो किती छान लागतो हे मी तुम्हाला नक्कीच सांगायला नको

साम्य .. पावसाला आणि सखे तुला आर्जव करतो येण्यास वेळी पालथ्या घड्यावरती पाणी दोघेही हजर कायम अवेळी ..

का रे पावसा छत्री नसली की नेमका गळतोस सखी नसली की नेमका उधळतोस का रे पावसा नको तेव्हा छळतोस आठवण झाली की दू रदू र पळतोस ..

पावसागमनाने .. कडकडते रुपडे भेसूर विद्युल्लतेचे गडगडते हास्य विकट मेघनादांचे धडधडते काळिज आतुर बळीराजाचे गडबडते जीवन अवघ्या मुं बैकरांचे .

Aditya Kalyanpur Visit Link: https://goo.gl/z76xcn

Aditya is a tabla (Indian hand-drums) maestro who has worked with some of the most legendary individuals in the music industry. His music can be heard on Katy Perry’s “Legendary Lovers” from her multi-platinum album “Prism,” he’s recorded with The Rolling Stones’ Keith Richards, and he’s performed with Oscar and GRAMMY winning composer A.R. Rahman (“Slumdog Millionaire). A child prodigy, Aditya studied tabla under the aegis of the late, legendary Ustad Allah Rakha (famous for his collaboration with India’s global icon, Pandit Ravi Shankar) and his son, two-time GRAMMY winner Ustad Zakir Hussain. AK received his diploma in Music from the University of Mumbai. He’s since recorded with GRAMMY-nominated John Beasley (“American Idol” music director), performed with GRAMMY-winner John Popper at the prestigious Carnegie Hall NYC, and Founded the New England School of Music in Boston, MA, as well as established the Shyamal Music Foundation in Mumbai, India – a non-profit created to promote, preserve and propagate Indian classical music by giving a platform to the next generation of talented musicians. He has sent a small clip for our readers to enjoy.

फ्रे न्चानुभव सचिन गोडबोले

पॅ रिसi

सर्व

साधारणपणे ३ ते ४ वर्षांपूर्वी फ्रान्स (पॅ रिस म्हणूया खरं तर) मध्ये आले ल्या व्यक्तींच्या अनुभवापेक्षा माझा अनुभव फार काही वेगळा नाही. परंतु काही गोष्टी ह्या सापेक्ष असतात त्यापैकी एक म्हणजे अनुभव. प्रत्येक व्यक्तीबरोबर हा व्यक्तिसापेक्ष बनत जातो. आपल्यापैकी बऱ्याचजणांसारखा मी हि एका आई टी प्रोजक्ट े च्या निमित्तानं एप्रिल २०१४ मध्ये पॅ रिस ला आलो. आणि त्यानं तर सुट्टीचा अपवाद वगळता सातत्याने वास्तव्य करून आहे. सुरवातीचे काही महिने कामात व्यग्र असल्याकारणामुळे कसे गेले ते कळले च नाहीत. मग जरा स्थिर स्थावर झाल्यानं तर आजूबाजूची परिस्थिती, परिसर, लोकसमूह इत्यादींचे अवलोकन करू लागलो. आधीपासून फ्रें चमन्सबद्दल बरेच ऐकले होते म्हणजे चांगले आणि वाईट. परंतु स्वतःला जोपर्यंत अनुभव येत नाही तोपर्यंत माणसाने ऐकीव गोष्टींवर विश्वास ठे ऊ नये असे म्हणतात ते अगदी खरं आहे कारण तुमची मते बनवताना तुमचा दृष्टिकोन हा पूर्वग्रहदू षित नसला आणि अनुभवाधारित असला तर तो जास्त प्रामाणिक असतो. असो. सुरवातीला जास्त पण अजूनही ‘फ्रें च भाषा’ हि एक प्रारंभिक अडचण आपल्या आणि फ्रें चसमूह ह्यामध्ये ठाण मांडून बसले ली आहे. कारण फ्रें च भाषेचं वेगळे पण (अर्थात इं ग्रजी पेक्षा) आणि फ्रें च माणसांनी के ले लं तिचं जतन. ह्यामुळे जोपर्यंत तुम्हाला फ्रें च येत नाही तोपर्यंत फ्रें च माणूस, समाज, व्यवस्था, नगररचना वगैरे वगैरे काहीच कळणार नाही. जे लोक पॅ रिसला फक्त एक प्रेक्षणीय स्थळ म्हणून भेट देतात आणि जातात त्यांना अर्थात ह्या सर्व गोष्टी लागू होत नाहीत कारण त्यांचं वास्तव्य हे फक्त काही दिवसांचं अथवा काही आठवड्यांपुरतं असतं . इथे राहणाऱ्या माणसांची परिस्थिती वेगळी असते. एका इं डो-मराठी अनिवासी भारतीय माणसाच्या दृष्टिकोनातून बघितलं त तर हा मुद्दा तुम्हाला नक्की पटेल. मला आढळले ली दसु री महत्वाची गोष्ट म्हणजे इथली शिस्तबद्धता आणि शांतता. पॅ रिस मध्ये प्रेक्षणीय स्थळांना भेट देताना हि गोष्ट प्रकर्षाने जाणवते कि कितीही गर्दी असो पण त्या गर्दीचे होणारे सं चालन अतिशय शिस्तबद्धपणे आणि महत्वाचे म्हणजे अतिशय शांततेने होत असते. विशेष म्हणजे ह्या गर्दीचा आकडा हा शे-हजारांमध्ये नव्हे तर कधी कधी लाखांमध्येहि असतो. पण कु ठे ही चेंगराचेंगरी, आरडाओरडी, धक्काबक् ु की असे प्रकार घडत नाहीत. आणि सर्वात महत्वाचे म्हणजे जर तुम्ही ह्या सगळ्याचा भाग बनलात तर ते सगळ्यांच्या दृष्टिकोनातून आनं दाचे ठरते. तर असो. सुरवातीच्या काही महिन्यांनं तर, आपल्या मातीची आपल्या माणसांची आपल्या भाषेची आठवण येणं क्रमप्राप्तच होतं आणि माझं ही तसं च झालं . इथे एवढ्या लांब आल्या नं तर, आधीच फ्रें च येत नसल्यामुळे सं वाद साधणे कठीण म्हणून इथे स्थायिक झाले ल्या अनिवासी भारतीयांबरोबर सं वाद साधण्याचा प्रयत्न करावा म्हंटल तर फक्त इं ग्रजीमध्ये कारण बरेच स्थायिक झाले ले लोक हे दक्षिण भारतीय आहेत. तेंव्हा एवढ्या सगळ्या मं थनातून म्हणजे फ्रें च, इं ग्रजी, दक्षिण भारतीय भाषा आणि हिदं ी पार करून मला मराठीभाषेमध्ये सं वाद साधता येईल अशी अंधक ु शी आशा देखील नव्हती. आणि तो दिवस उगवला. मी नेहमीप्रमाणे एका शनिवारी पॅ रिसमधील इं डियन मार्के ट मध्ये आठवड्याभराचे सामान घेऊन एका हॉटेल मध्ये जेवत होतो आणि अचानकपणे काही मराठी शब्द कानावर पडले आणि मला जणू ब्रम्हानंदच झाला. मी ताडकन उठू न उभा राहिलो आणि त्या आवाजाच्या दिशेने गेलो आणि तिथे बसले ल्या एका मराठी कु टुंबाची स्वतःहून ओळख करून घेतली. आणि इथेच

एक अमूल्य ठे वा माझ्या हाती लागला, तो म्हणजे ‘महाराष्ट्र मं डळ फ्रान्स’. ह्या मं डळाचे कर्तृत्व आपण सारे जाणताच पण माझ्या दृष्टिकोनातून त्याचे महत्व अनन्यसाधारण आहे कारण २०१४ साली स्वीकारले ल्या सभासदत्वानंतर एका अप्रतिम प्रवासाची सुरवात झाली. इतक्या वैविध्यतेने नटले ले दर्जेदार कार्येक्रमांचे प्रेक्षकसुख, दर्जेदार आणि कसले ल्या कलाकारांबरोबर के ले ल्या अनौपचारिक गप्पा, अस्सल मराठी मध्ये साजरे झाले ले गाण्याचे आणि नकलांचे कार्येक्रम आणि अजून एक गोष्ट सांगतो कि मी पॅ रिस मध्ये इं डियन क्लासिकल सं गीत शिकतो आणि तेही परांजपे बाईंकडू न. हे सुद्धा शक्य झालं ते के वळ ‘महाराष्ट्र मं डळ फ्रान्स’ च्या सहकार्यानेच. अजून बऱ्याच गोष्टींचे अनुभव आहेत ते म्हणजे इथल्या लोकल मार्के ट, सुपर मार्के ट, सिनेमागृह, मॉल इत्यादींना दिले ल्या भेटी आणि त्यांचे वेगवेगळे प्रसं ग. भाड्याने जागा शोधता शोधता आले ले नाकी नऊ. भाड्याच्या जागेकरता के ले ला करार आणि त्या करता साधले ला फ्रें च भाषेतील सं वाद ज्याला विसं वाद म्हणणे जास्त सोयीचे ठरेल. पॅ रिस हि एक वैविध्यतेने नटले ली, सौन्दर्याने सजले ली परंतु अजूनही तिची फ्रें च ओळख न विसरले ली अशी एक अद्तभु रम्य नगरी आहे. शेवटी एवढंच सांगतो कि, बाकी काहीही असो पण एक मात्र नक्की कि पॅ रिस हि नगरी सर्वांना सामावून घेणारी आहे आणि तुम्ही नकळत तिच्या कवेत कसे जाता हे तुमचे तुम्हालाही कळत नाही.

Paintings by Anushree Dhavale, Paris

Personality of the Year: Ketki Waslee, Toronto, Canada We are very happy to introduce this talented girl from Canada. We received her information for cover way after deadline, but wanted to let our readers know about her achievements.

Born in a Marathi family, Ketki Walsee grew up in Canada. She is the winner of Boogie Woogie International” & “Miss South Asia Canada 2013”. After pursuing her Acting Diploma from “International Namit Kishore’s Acting Academy” she also attended Hollywood workshops in Los Angeles (U.S.A). “ I love America! The spirit of Americans is what inspired me to be there!” says Ketki. Name it - pageants, fashion shows or brand ambassadorship - Ketki has been conquering internationally & has higher aims to broaden her horizons!

Ketki is breaking barriers by crossing over the US border and carving her own niche in the entertainment industry - it has made her feel like home away from home. “ I love to travel to the United States and Canada extensively as there is so much natural beauty to savour and embark on unknown destinations all across both the countries,” says Ketki.

She was a declared winner for Style One & Iris Events presents “ Face of Chennai 2016”. “ I love to represent India as a rainbow full of vibrant cultures and multiculturalism that exists in the country’, adds Ketki. She has also taken a plunge in rapping as well, as she rapped for Tamil movie”Unnodu Ka” composed by: Mr. C Sathya (Raatinam Suthudhu). Her well wishers will be in for surprises this year as her future is blazing with opportunities in films & music.

The people of India have welcomed Ketki to explore her talents and reach the potential to it’s utmost levels. As of now, she is spending quality time with her family and as they say family always helps us keep our feet on the ground and the arms reaching for the skies. She says “I wasn’t able to make time for family, so this summer we all went for a great vacation in Mexico & the Canadian countryside. It really helps one rejuvenate and I missed that togetherness- which is a true gift for life, we must all cherish it.I am certain about my capabilities, you gotta absorb every aspect of life & face it with utmost strength”.

सुकलेले नाते अनं त यात्री,

यू. एस. ए.

शनिवार सकाळची वेळ रियाची तशी सुट्टी असल्याने मोकळी-ढोकाळी. सकाळी ६ ला

दधु वाल्याने बेल वाजवली तरी ती उठली नाही. सकाळी ८.३० ला आळसावत उठली, एक कप चहा के ला, टीव्ही लावला व वर्तमानपत्र उघडू न वाचायला लागली. रियाची वीकएं ड ची ही नेहमे ीची सवय, काही फारसे करायचे नाही, कु ठे बाहेर पण फारसे जायचे नाही. बस, घरातील थोड्या गोष्टी करून बाकी वेळ "पडे राहो". छान पुस्तक वाचायचे, चुकले ल्या खास सिरिअल्स बघायच्या, एक दोन मैत्रिणीशी फोन वर गप्पा मारायच्या आणि जर गरज असेल तर खरेदी करायची, फारच चांगला सिनेमा असेल तर बघायचा. पण काहीही झाले तरी ती वीकएं ड ला लाइब्ररीत मात्र हमखास जायची. रियाचा सोमवार ते शुक्रवार अगदी साचेबद्ध असतो. कॉले ज मधील प्रोफेसरकी, नं तर के वळ आवड म्हणून २-३ तास एका मराठी टीव्ही चॅ नेलवर वृत्तसं पादकाचे काम करून घरी आल्यावर पूर्ण थकले ली असते. थोडेफार घरातील गोष्टी उरकल्या, सोशल मीडिया वरील मित्र-मैत्रीणीच्या स्टेटस ना उत्तर दिले आणि दसु ऱ्या दिवसाची तयारी के ली की हीचा दिवस सं पला. म्हणून तिला आळसावले ला वीकएं ड आवडतो. कधी कधी ती वीकें डला पुण्याला जाऊन आईला भेटते. आईचे ही वय झाले आहे, प्रकु र्तीच्या तक्रारी चालू च असतात त्यामुळे रियाचं आईला भेटून येत.े आईला पण तेव्हडेच बरे वाटते. बाकी तिला फार मित्र मैत्रिणीचा गोतावळा आवडत नाही. काही खास मोजक्या मैत्रिणी आणि मोजके जवळचे नातेवाईक, ह्या शिवाय ती फारसे कोणात मिसळत नाही. तर अश्याच एका सुस्तावले ल्या शनिवार सकाळी रिया चा दिवस सुरु झाला. चहाचा काप बाजूला ठे वला, वर्तमानपत्र बाजूला ठे ऊन, चष्मा काढू न विचार करू लागली, चला आज आता काय करायचे आहे? लायब्ररी ला तर जायचे होतेच, तिथेच थोडी शॉपिगं करूयात, पावसाळ्याचा मोठा सेल लागला आहे. मुं बईचा धो धो पडणारा पाऊस सुरु व्हायच्या आत शॉपिगं के ले ले बरे. पण एक क्षण रियाच्या मनात विचार आला. दपु ारी यशचा फोन तर येणार नाही ना? तो इतक्या दिवसांनी फोन करेल आणि आपण बाहेर शॉपिगं असू तर बोलता येणार नाही. पण मनात विचार आला, इतक्या आठवड्यात त्याने फोन के ला नाही तर आज कशाला करेल? यश चा विचार आल्यावर तिचा चेहेरा गं भीर झाला. यश तिच्या वाहिनीचा मावस भाऊ, म्हणजे तसे जवळचे नाते पण रिया पुण्यात असे पर्यंत तिचे यश शी फारसे बोलणे नव्हते. कधी घरात, समारंभात दोन शब्द बोलले की सं भाषण सं पले . पण १५ वर्षांपूर्वी रियाने मुं बईत नोकरी घेतली आणि तिला मनात नसताना मुं बईत यावे लागले . पुण्याची व्यक्ती मुं बईत आली की भाभाऊंन जातेच. तो उकाडा, घाम, जिवाच्या आकांताने धावणारी माणसे, रस्त्यावरील गर्दी, आवाज...सर्व काही अशक्य होते. पण त्यावेळी यश तिच्या मदतीला धावून आला. तो मुं बईत रहात असल्याने त्याच्या ओळखीने, त्याच्याच मित्राचा एक रिकामा फ्लॅट त्याने रियाला भाड्याने मिळवून दिला. कॉले जच्या जवळच फ्लॅट मिळाल्याने रियाचा मोठा प्रश्न सुटला. त्यामुळे त्यांच्या भेटीगाठी जरा वाढल्या, बाहेर कॉफी शॉप मध्ये बसून अवांतर गप्पा होऊ लागल्या. रियाची साहित्यातील आवड त्याला खूप भावली. हळूहळू त्याला हे पण कळले की रिया

कविता, ले ख पण लिहिते. पण शामळू पणा मुळे ते कोणालाच माहीत नव्हते. त्याने तिला थोडे धीट करून ते लिखित तिच्या कडू न काढू न घेतले व सर्व वाचले . काळात नकळत यश तिचा अतिशय जवळचा मित्र होत गेला. तो तिच्या लिखाणावर टीका-टिप्पणी करून अजून चांगले करण्याचा प्रयत्न करायचा. तिच्या लिखाणावर उत्तम दाद द्यायचा. तिचे लिखाण लोकांपुढे कसे पोहेचेल त्याचा प्रयत्न करायचा. मुख्य म्हणजे त्याने तिच्या लिखाणाबद्दल आत्मविश्वास निर्माण के ला. ती नं तर हळूहळू सोशल मीडिया वर तिचे लिखाण लिहू लागली, ते लोकांना पण खूप आवडू लागले . मासिक, पेपर मधून तिचे लिखाण छापून येऊ लागले . तिला हवी असले ली मान्यता हळू हळू मिळायला लागली. यश ला त्याच्या जोडीदाराकडू न जे अपेक्षित होते पण जे मिळत नव्हते, तेच नेमके त्याला रियात दिसत होते. आयुष्याची जोडीदार म्हणून यश ला स्वप्ना बद्दल खूप प्रेम होते. तिने सं सार करताना के ले लया तडजोडी, मुलांना वाढवताना के ले ली धडपड व अनेक कठीण प्रसं गी त्याच्या मागे खं बीर पणे तीचे उभे राहणे, ह्या सगळ्याची त्याला कदर होती. सं सार उभा करताना काडी काडी ने उभा करावा लागतो ह्याची त्याला जाणीव होती आणि ते स्वप्नाने खूप सुरेख निभावले ह्याचा त्याला अभिमान होता. पण स्वप्ना चा आणि यश चा स्वभाव पूर्ण भिन्न होता, त्यांच्या आवडी निवडी वेगळ्या होत्या. त्यांच्या सं साराची गाडी २५ वर्षांपेक्षा जास्त धावली तरी, त्यांच्या मनाचे "रूळ" कधीच मिळाले नाहीत. यश ला आयुष्य परिपूर्ण जगायची इच्छा, अनेक विषयात रस, कलासक्त होऊन बेधं दु जगण्याची बेफिकिरी तर स्वप्ना ला चाकोरी बद्ध जीवनाची आवड, दिवसातील प्रत्येक गोष्ट ही ठरवल्या प्रमाणे शिस्तीत झालीच पाहिजे हा आग्रह, तिच्या आवडी, निवडी अतिशय specific आणि मर्यादित. अगदी सिनेमा बघायचा झाला तरी तिला "हम आप के है कौन?" सारखे सिनेमेच बघायला आवडणार तर यश ला Perched सारखे offbeat सिनेमे पण आवडणार. जे सिनेमाच्या बाबतीत व्हायचे तेच बाकी सर्व आवडी निवडीत पण व्हायचे. दोघांच्या स्वभावातील या विरोधाभासाने, कदाचित सं सार चांगला झाला पण मने जुळली नाहीत. रिया शी गाठी भेटी वाढल्यावर यश ला त्याच्या आयुष्यातील ही एकटेपणाची कमी दू र झाल्याचे जाणवले . तो तिच्याशी अनेक विषयांवर तासनतास सं भाषण करू लागला,. रिया पण त्याच्याशी कितीही अवघड विषयावर मोकळे पणाने बोलू लागली. ते दोघे विचारांनी एकत्र बांधले गेले होते. यश आणि रियाच्या जवळकीचे तेच मुख्य कारण होते... यश ला साहित्यात आवड तर होतीच पण तो कविता, शेर-ओ -शायरीत जास्त रमायचा. त्याला गाण्यात पण खूप आवड होती आणि प्रत्येक चांगले कार्यक्रम तो आवर्जून बघायचा. त्याच्या या क्षेत्रात अनेक मान्यवरांशी जवळीक पण होती. उत्तम जाणकार, दर्दी असूनही त्याने स्वतःच्या फायद्यासाठी त्याचा वापर कधीच के ला नाही. सर्व काही छान चालले असतानाच अचानक यश ला सिगं ापूर ला नोकरीसाठी शिफ्ट व्हावे लागले . रियला तो खूप मोठा झटका होता कारण ती यश वर बऱ्याच गोष्टींवर अवलं बनू होती. मुख्य म्हणजे तो तिचा "मॉरल सपोर्ट" होता. ह्या अचानक आले ल्या बदलाने रियाच्या आणि यशाच्या, दोघांच्याही आयुष्यात पोकळी आली. सिगं ापूर ला

गेल्यावर यश जवळ जवळ रोज तिला फोन करायचा. नं तर कामाचा व्याप जसा वाढला, तसे बोलणे कमी झाले व नं तर फक्त वीकएं ड लाच खूप गप्पा व्हायच्या.

आवडले असते...ह्या क्षणी रिया आपल्या जवळ असावी, अशी जाणीव जरी झाली की यश अस्वस्थ होऊन तिकडू न निघून जायचा.

५ तासांच्या वेळेतील फरक असल्याने तो रियाला त्याच्या सं ध्याकाळी म्हणजे रियाच्या दपु ारी फोन करायचा. हळूहळू रियाला वीकें डला त्याच्या दपु ारच्या फोन ची सवय लागली. वीकएं ड ची दपु ार मोकळी ठे ऊन घरात राहायची म्हणजे मनसोक्त गप्पा मारता येतात ! त्यांच्या गप्पा अनेक गोष्टींवर असत, कधी नवीन आले ल्या पुस्तकावर, कधी रियाच्या नवीन ले खावर कधी कु ठच्या गाण्यावर तर कधी रियाच्या काढले ल्या नवीन फोटोवर. तो पण काही नवीन वाचले , बघितले असेल तर सांगायचा. दू री असली तरी मने जवळ होती. त्यांच्या दोघांच्या वागण्यात जे स्वाभाविक पणे दिसत होते, ते बोलण्यास दोघेही टाळत असत. तिला त्याच्या सं सारात खोडा घालायचा नव्हता आणि त्याला पण आयुष्याच्या मध्यावर सं सारात वितुष्ट आणायचे नव्हते. म्हणून भावनिक पातळीवर दोघेही आपापली कमी भरून काढत होते.पण दोघांनाही कदाचित माहित होते की त्यांच्यातील "मैत्री" आणि "प्रेम" ह्यातील अंतर खूपच कमी आहे.

यश असाच एकदा मुं बईत रियाला भेटायला आला होता. ते दोघे खूप हिडं ले , फिरले , खरेदी के ली, गप्पा मारल्या व त्यांचा एकत्र घालवले ला तो दिवस सं पला, आणि यश परत पुण्याला जायला निघाला. यश आजकाल रियाला परत सोडू न जायच्या क्षणी खूप हळवा व्हायचा. परत कधी भेट होईल ह्या विचाराने कासावीस व्हायचा. त्याचे हे हळवे होणे रियाच्या नजरेतनू सुटले ले नव्हते. परत जायच्या क्षणी त्याच्या कातरले ल्या आवाजाने तिला पण गलबलू न यायचे पण ती स्वतःला सावरायची. अश्याच एका हळव्या क्षणी त्याने रियाला गुडबाय चा shake hand देताना अचानक जवळ ओढले व दोघांच्या हृदयाची धडधड ऐकु येईल इतके ते दोघे जवळ आले . रियाला हे अनपेक्षित होते, ती गोंधळून गेली. तिने त्याला हळूच दू र ढकलले आणि तिच्या चेहऱे ्यावर नाराजगी पसरली. तिचा नाराज चेहरे ा पाहून यश पण वरमला आणि जुजबी बोलू न निघून गेला.

यश वर्षातून एकदा सुट्टीवर भारतात यायचा. सिगं ापूरला शिफ्ट झाल्यामुळे त्याने मुं बईतील फ्लॅट विकला होता व सुट्टीत आला की पुण्याला राहायचा. तरी सुट्टीत कमीत कमी एक -दोन दिवस तो रियाला भेटायला मुं बईला जायचा. तो आला की रियाच्या आनं दाला पारावार नसायचा. तो दिवस रिया फक्त त्याच्यासाठी ठे वायची. बाहेर हिडं णे, खरेदी, खाणे, खूप गप्पा सर्व काही भरपूर व्हायचे. रिया मध्यम वयाची असली तरी आकर्षक व सुं दर होती. तिच्या वागण्या, बोलण्यात एक वेगळाच charm होता, त्यामुळे तिचे व्यक्तिमत्व दसु ऱ्यांवर सहज छाप पाडणार होत. अनेक पुरुष तिच्या ह्या आकर्षक व्यक्तिमत्वामुळे "मॅ डम, मॅ डम" करत तिच्या जवळ लाळघोटे पणा करतात ह्याची तिला पूर्ण कल्पना होती, पण ती पण मुरले ली होती, त्यांना हसून खेळून टोलवत निघून जायची. पण यश ची गोष्टच वेगळी होती. यश तिच्या हृदयातील एक नाजूक कप्पा होता. त्याचे अकृ त्रिम हसणे, लाघवी बोलणे, सरळ स्वच्छ स्वभाव, mannerism हे सर्व रियाला खूप आवडायचे. तो जरी तिच्या सोबत राहत नसला तरी त्याचे अस्तित्व तिलाआजूबाजूस सतत जाणवायचे. प्रत्येक नवीन गोष्ट करायची झाली की तिला प्रथम यश ची आठवण यायची. अनेक वेळेला काही गुंतागुंतीच्या, नाजूक विषयांवर चर्चा करताना रिया त्याचाशी इतके मोकळे पणाने बोलायची की नं तर तिलाच वाटायचे की ती एव्हड्या मोकळे पणाने ह्या नाजूक गोष्टीं एका "पुरुषा" समोर कशी बोलू शकली? तिला यश एव्हडा आवडायचा की एकदोनदा ती त्याला बोलू न गेली "You are more than a best friend. You are very special to me". यश चे जर लग्न झाले ले नसते तर तिने त्याचाशी कदाचित लग्न पण के ले असते. नेमकी त्यामुळेच रियाची पण मनाची घालमेल व्हायची. यश ला के वळ एक मित्र मानले तर नात्याला खोटारडेपणा येतो व त्या पलीकडचे सं बं ध तिला ठे वायचे नव्हते. आजकाल यश ला तिच्या सोबत मुं बईत काढले ला प्रत्येक क्षण गोठवून ठे वावे असे वाटायचे. तिच्या बरोबर काढत असले ला वेळ कधीच सं पू नये असे त्याला वाटायचे. खूप महिन्यानं तर भेट होत असल्याने यश ला तिच्या अनामिक स्पर्शाची हुरहूर वाटायची. हाताला झाले ला अलगद स्पर्श तो तिच्या नकळत अत्तरासारखा हुंगून, त्यातील सुगंध साठवण्याचा प्रयत्न करायचा. रिक्षात बसल्यावेळी वाऱ्याने उडू न त्याच्या चेहऱे ्यावर आले ली तिची मखमली के सांची बट तो आजकाल कधीच बाजूला सारत नसे. आताशा त्याला तिची कमी खूप जाणवत होती. सिगं ापूर मध्ये सुद्धा त्याने काही छान नवीन सुं दर पाहिले , चांगले खाल्ले, किंवा चांगली नवीन जागा बघितली की त्याला रियाची हमखास आठवण यायची. त्याला वाटायचे कि रिया इथे असती तर तिला किती हे

यश ला आपल्या ह्या वागण्याची खं त वाटली. कामानिमित्त त्याचे अनेक स्रियांबरोबर नियमित सं बं ध यायचे. मित्र परिवारात सुद्धा त्याच्या मोकळ्या लाघवी स्वभावामुळे अनेक स्त्रिया त्याच्या आसपास घुटमळायच्या पण त्याचा पाय कधीच निसटला नव्हता. त्याच्या character बद्दल कोणीही चुकीचे बोलणे शक्यच नव्हते. मग आज काय झाले ? कश्याने आपले मन आज बेहकले ? रिया, जिला आपण इतके वर्ष जवळून ओळखतो, जिच्या बरोबर आपण अगणित मोकळे क्षण घालवले आहेत, जिचा आपल्यावर पूर्ण विश्वास आहे... तिच्या बरोबर आज हे असे....? माणसाचा दारू न पिता स्वतः वरचा ताबा सुटणे म्हणजे काय असते ते तो आज अनुभवत होता. यश तिला परत फोन पण न करता सिगं ापूरला निघून गेला. तिथे गेल्यावर सुद्धा त्याने अनेक आठवडे रिया ला फोन के ला नाही की टेक्स्ट पाठवले नाही. रिया आपल्याबद्दल काय विचार करत असेल ह्या जाणिवेने तो अजूनच अस्वस्थ होत होता. रिया पण काही आठवड्यानंतर त्या प्रकारातून सावरली होती. तिला यशाच्या अश्या वागण्या बद्दल खं त वाटत होती. ज्याला आपण इतके वर्ष ओळखतो, ज्याने आपल्याला घडवण्यासाठी इतकी मदत के ली, ज्याच्यावर आपण मित्राच्या पलीकडले प्रेम के ले तो अचानक असा का वागला? आपणच त्याच्या असल्या वागण्याला जबाबदार आहोत की काय ह्या अपराधी भावनेने ती त्रासली होती. यश ला आता तिच्याशी बोलल्या शिवाय काहीही सुचत नव्हते. म्हणून त्याने उसना धीटपणा आणून फोन के ला. दोघेही फोनवर जुजबी बोलले . दोन माध्यम वयीन माणसे नको असताना कसे बोलतात तसे बोलले . तो पूर्वीचा आपले पणा निघून गेला होता. उपचार म्हणून एकमेकांच्या चौकश्या के ल्या. अनेक वेळेला त्याने फोन करून सं बं ध पूर्वीसारखे करायचा प्रयत्न के ला पण कोरडे पणा कायम राहिला. शेवटी अश्याच एका सं भाषणात जखमेवरची खपली उडाली आणि रिया त्याला भळाभळा, नको, नको ते सर्व बोलू न गेली. रियाने त्याच्या “त्या” वागण्याचा अर्थ “शारीरिक आकर्षण” असा घेतला होता. तिने त्याला "असल्या" नात्यांबद्दल चार खडे बोल सुनावले . ते ऐकू न तो सुन्न झाला, अजूनच खिन्न झाला. रियाने जरी त्याला चुकीचे समजले असले , तरी त्याची पण चूक होतीच व त्या साठी त्याने कु ठच्याही तऱ्हेचे explanation न देता सॉरी बोलू न माफी मागितली. यश फोन झाल्यावर, तिने बोलले ल्या गोष्टींचा विचार करू लागला. खरंच आपण तिला शरिरिक आकर्षणाने जवळ ओढले ? खरंच तिच्या मोकळ्या वागण्याचा आपण चुकीचा अर्थ घेतला? त्याच्या समोरून त्या क्षणी मागील १५ वर्षातील ते काही नाजूक प्रसं ग येऊन गेले, जेव्हा त्याने त्या गुलाबी क्षणात थोडीशी गुस्ताख़ी के ली असती तर बरेच काही घडू शकले असते. पण त्याने कधीच चुकीचे पाऊल पडू दिले नव्हते. बराच वेळ तो स्वतःशीच विचार

करत राहिला. आणि त्याच्या विचारात हळूहळू स्पष्टता येऊ लागली. यश ला एक गोष्ट लक्षात आली की त्याचे तिच्याशी फक्त मैत्रीचे सं बं ध नाही तर त्या पलीकडील आहेत. त्याला आता मान्य करावे लागले की तो तिच्यावर मनापासून प्रेम करतो आणि तिच्या बरोबर प्रत्येक क्षण भरपूर जगण्याचा विचार करतो. जितके वर्ष आपण हे आयुष्य जगलो, तितके आयुष्य आता राहिले ले नाही, याची प्रकर्षाने जाणीव झाल्याने त्याला ती प्रत्येक क्षणी जवळ हवी आहे. पण ते शक्य नसल्याने तो हळवा होत चालला आहे. ही तगमग तो बाहेर कोणा समोर बोलू शकत नसल्याने अजूनच desperate होत आहे. त्या विचारांच्या वादळात अडकले ले असताना असताना त्याला स्वप्ना ची आठवण आली. आपण तिच्याशी प्रतारणा तर करत नाही ना, असा विचार चमकू न गेला. पण त्याच क्षणी, दसु ऱ्या मानाने उसळी मारली व ते म्हणाले , हे आयुष्य एकदाच जगायला मिळत. किती वर्ष असेच मनात गोष्टी दाबून जगणार? त्याला जरी त्यात चूक वाटली तरी स्वतःचे जीवन मोकळे ढोकळे जगण्याच्या अपेक्षेने त्या चुकीला तो दर्लु क्ष करत होता. त्याचे मन त्याला सांगत होते की त्याने रियाला शारीरिक आकर्षणाने जवळ ओढले नव्हते पण मग कशासाठी त्याने तसे के ले ....??? विचार करता करता त्याला जाणवले की ती एक दाबून ठे वले ल्या वाफे सारखी अचानक घडले ली प्रतिक्रिया होती. रिया बद्दल मनात दाबून ठे वले ल्या अनेक वर्षांच्या उत्कट भावनेचा अचानक विस्फोट झाला होता. त्याने तिला मिठीत घेतले ते त्या अधुऱ्या, अपुऱ्या क्षणांना बं दिस्त करण्यासाठी. तिच्या अतिशय सुं दर बोलक्या चेहऱे ्यावरचे भाव डोळ्यात व्यवस्थित साठवण्यासाठी... तिच्या गुलाबा सारख्या नाजूक ओठांचा लालचुटुक रंग आपल्या हृदयात भरण्यासाठी, तिने लावले ल्या उं ची स्प्रे चा सुगंध नसानसात साठवण्यासाठी. तिच्या भूरभुरत्या रे शमी के सांचा मुलायम स्पर्श रोमारोमात साठवण्यासाठी. तिच्या गोल चेहर्या े वर हसल्यावर पडणारी ती छोटीशी खळी स्पर्श करून साठवण्यासाठी. हे सर्व साठवून त्याला परत सिगं ापूरला न्यायाचे होते. त्याच्या आयुष्यातील तीची कमी, ह्या साठवून नेलेल्या सुं दर अनुभवातून थोडी कमी करायची होती. तिला मिठीत घेतले ल्या क्षणात, त्याने काय के ले हे त्याने परत आठवले आणि एक गोष्ट त्याला जाणवली. त्याची नजर तिच्या सुं दर, बोलक्या चेहऱे ्याशिवाय इतरत्र कु ठे ही ढळले ली नव्हती, तिच्या त्या कोमल, निरागस चेहऱे ्या व्यतिरिक्त त्याने कु ठे ही स्पर्श के ला नव्हता, जो स्पर्श त्याने आजही कस्तुरी सारखा जपून ठे वला आहे. स्त्री-पुरुषातील ठराविक नातेसंबधातून पाहिले तर त्यात “शारीरिक आकर्षण” असेच दिसणार. पण तो एक सुं दर, नाजूक क्षण पण असू शकतो. मनाने जुळले ल्या पण रूढार्थाने वेगळे ठरवले ल्या दोन जीवांच्या मनात साकारले ल्या इच्छांचा, स्वनपूर्तीचा तो एक क्षणभं गुर क्षण पण असू शकतो. एक असा क्षण जो आयुष्यभर साठवता येतो. रिया अजूनही यश वर खूप नाराज आहे. एकमेकांशी बोलतात पण कोरडेपणा आहे, जो यश ला खूप त्रास देतो. मनाने एकजीव झाले ले ते दोघे अश्या तऱ्हेने तुटले , ह्याची खं त कदाचित दोघांनाही होत असेल. "सुकले ले नाते" परत कधी बहरेल की नाही ते माहीत नाही.

Painting by Meenakshi Gudadhe Ingle, Dubai

You are mine Pratik Mane India I am a car, you’re my petrol. When I’m hungry, you’re my cream roll. I am a runner, my track is you. You’re my start and I end with you. You’re the diamond, you always shine. I’m lucky to say you’re only mine. If you are weather, I’m the season. If you’re effect, I’m the reason. I’m your username, you’re my password. I’m your world, You’re my Miss World. You’re my day, I’m your night. You’re my Vodka, I’m always tight.

You’re my cup, I’m your tea. You’re my honey, I’m your bee. I’m a variable, you’re my function. I’m a current, you’re my junction. I’m arya bhatta, you’re my zero. You’re my heroine, I’m your hero. I’m your heart, you’re my beat. In every exam, you’re my cheat. I’m your body, you’re my soul. I’m you’re road, you’re my toll. You’re a subject, I’m your book. You’re a model, I’m your look. You’re food, I’m your cook. I’m a fisherman, you’re my hook.

I’m your sleep, You’re my dream. I’m your ice, you’re my cream. I’m a question, you’re my answer. I’m music, you’re my note. I’m a candidate, you’re my vote. I’m a Potter, You’re my pot. I’m a lover I love you a lot. I am a chalk, You’re my board. I’m a warrior, you’re my sword.

फ्रांसच्या भूमीत मराठी मन अश्विनी दस्तेनवार पॅ रिस, फ्रांस

पॅ रिस ही फॅ शनची राजधानी आणि शाळे त इतिहासात शिकले ली फ्रांसची राज्यक्रांती

यापलीकडे पॅ रिस आणि फ्रांसबद्दल खोलवर माहिती नव्हती. डोळे झाकू न पाण्याट उडी टाकावी तशीच मी पॅ रिसला आले .तशी माझ्या आई वडिलांची आधी पॅ रिस वारी झाली असल्यामुळे त्यांनी काढले ल्या पॅ रिस च्या फोटोवरून शहराच्या लु क आणि फील ची कल्पना आली होती.प्रगत आणि आपल्यापेक्षा वेगळी सं स्क्रु ती असणाऱ्या पाश्चिमात्य देशाबाद्दल कु तूहलाची भावना होती. नवीन जीवनशैली जवळून पाहून त्यातल्या चांगल्या आणि मनाला भावणार्या गोष्टी आत्मसात करण्याची मानसिकता होती. आपण कोठे उडी मारली आहे याची थोड्यादिवसात चांगली कल्पना आली.तरीही इथली हवा, भाषा,आहार,सं स्क्रु ती,शिष्टाचार अगदी सगळे च कल्पनेच्या पलिकडचे त्यामुळे सुरवातीची वर्षे कठीण गेली आणि इथे रुळायला वेळ लागला.सुरुवातीला जी फ्रें च भाषा कानी पडायची तो जणू पक्षांचा चिवचिवाट होतोय असे वाटायचे. इं ग्रजी भाषेचे नामोनिषlणही कु ठे नाही. ग्रोसरी दक ु ानातही सर्व जिन्नसांच्या बं द डब्यांवर फ्रें चमध्ये नाव लिहिले ले. अक्षरशः भाषेअभावी मी आंधळी,मुकी आणि बहिरी होते. तर मग भाषा शिकणे अपरिहार्यच होते. फ्रें च भाषाशिकताना ह्या भाषेचा प्रचं ड आवाका ध्यानात आला. सुरुवातीला हे भाषेचे प्रकरण मला आपल्या अवाक्याबाहेरचे वाटे आणि आपल्याला ही भाषा कधीच येणार नाही असेच सतत वाटत असे.आज जेव्हा मी मागे वळून पाहते तेव्हा हा भाषेचा एव्हडा मोठा डोंगर चढू न आल्याबद्दल माझे मलाच कौतुक वाटते! त्यावेळी इं टरनेट चे जाळे भारतात घरोघरी पसरले नव्हते.त्यामुळे भारताशी मर्यादित सं वाद चाले .दोन खं डामध्ये मोठी दरी होती. मी मग दरवेळी भारतातून येताना भरपूर मराठी पुस्तके घेवनू येई. टी व्ही,नाटक,सिनेमा काही नसल्यामुळे आणि आता मोकळा वेळ मिळाल्याने मराठी वाचनाची इच्छा मनापासून पुरी करून घेतली. तसेच स्वयम्पाका बाबतीतही झाले .चमचमीत, मसाले दार भारतीय पदार्थांची सवय असले ल्या जिभेला खुश ठे वण्यासाठी आणि शाकाहारी असल्यामुळे भारतीय पारंपारिकच नव्हे तर जगाच्या पाठीवरील वेगवेगळ्या देशांतील पदार्थ बनवू लागले आणि ते आता आमच्या दैनंदिन आहाराचा भागच बनले आहेत. सुरुवातीला पावलोपावली कल्चर शॉक बसत असे.पण मनाची कवाडे उघडली आणि पूर्वग्रह न बाळगता पहिले कि दसु री सं स्क्रु ती समजु शकते आणि जशी आहे तशी मान्य करता येवू शकते. आपल्याकडे नुसते हसून ओळख दाखवायची सवय त्यामुळे चेहऱ्यावरची घडी न हलवता नुसतं बोन्जू, बोन्स्वा म्हणणारी इथली माणसे मला पटायची नाहीत पण आता सवय झाली.कोणाशीही सं वाद साधताना वाक्याच्या सुरवातीचे आणि शेवटचे शिष्टाचार पाळायचे इथे बाळाला अगदी बोलायला लागल्यापासून शिकवतात. सार्वजनिक ठिकाणी जसे रेल वे चे तिकीट काढताना किंवा काही खरेदी करताना चुकुनही हे शिष्टाचार विसरले तर समोरचा अगदी हक्काने त्याची आठवण करून द्यायचा. सगळे काही सुबक नीटनेटके दृष्ट लागण्या सारखे. तरीही इथल्या लोकांच्या वागणुकीत मला कमालीचा अलिप्तपणा आणि कोरडेपणा जाणवतो. यासं दर्भात एक माझ्या मनाला शिवून गेलेली घटना आठवते.आमच्या एका शेजारी गृहस्तांचा अकाली आणि अचानक

मृत्यू झाला. त्यावेळी घरातील इतर सदस्याकडू न दःु खाच्या भावनेचे अजिबात प्रदर्शन झाले नाही.ह्या बाबतीत आपली सं स्किती प्रगल्भ आहे. अशा वेळी लोकांनी बोलवायला जाणे आणि दःु खात असले ल्या व्यक्तीने रडू न आणि बोलू न आप्त आणि मित्रांसमोर दःु ख व्यक्त करणे ही एक थेरपी आहे.ज्यामुळे मानसिक आघात झाले ला माणूस यातून लवकर सावरतो. इथली शिस्त,स्वच्छता,जोपासले ला सांस्कृतिक वारसा,सुबक शेकडो वर्षे जुन्या इमारती, मनाला भुरळ पडणारे निसर्ग सौंदर्य याशिवाय वैद्यकीय सुविधा आणि तं त्रणा अशा कितीतरी गोष्टी वाखाणण्यासारख्या आहेत. माझ्या व्यावसायिक जीवनात अनेक गोष्टी मला इथे जाणवल्या ज्या मला वाखाणाव्या वाटतात. ज्यामध्ये कामाच्या ठिकाणची व्यावसायिकता, परफे क्शन कडे झक ु णारी आणि प्रत्येक पातळीवर सं पूर्ण जबाबदारी घेण्याची वृत्ती आणि सर्वात महत्वाचे ते काम आणि वैयक्तिक जीवनातील सं तुलन अशा अनेक गोष्टींचा उल्लेख करावा वाटतो. लहान मुलांना प्राथमिक शाळे पर्यंत अभ्यासाचा खूप कमी भार, भरपूर खेळ आणि इतर छं द जोपासण्यावर भर तसेच शाळे त मुलांना दिले जाणारे रोजचे गरम जेवण अशा कित्येक गोष्टी मला इथे मनापासून आवडल्या. इथल्या बालवाड्या आणि प्राथमिक शाळे तील वातावरण,मुलांसाठीच्या बागा वगैरे पाहून पुन्हा लहान होवून शाळे त जावेसे वाटे! इथल्या शाळांमध्ये अगदी लहान वर्गापासून दिसणारी भिन्न वं श,वर्णाच्या भावने पलीकडली छोट्या मुलांची निखळ मैत्री मोठ्यांना खूप काही शिकवून जाते. ड्रायविगं लायसन्स मिळवणे हा इथला माझा जबरदस्त अनुभव.भारतात मला एकोणिसाव्या वर्षी गाडी चालवता येत नसतानाच लायसन्स मिळाला होता.इथे मात्र त्यासाठी २ वर्षे मेहनत घावी लागली.वाहन चालवताना नियमांचे तं तोतं त पालन करण्या वाचून दसु रा पर्यायच नसल्यामुळे आणि तसे न के ल्यास भरभक्कम दंडाची भरपायी करावी लागत असल्यामुळे वाहतूक खूपच सुनियन्त्रीत आणि सुरक्षित आहे.आणि आपल्या देशाला यातून अनुकरण करण्यासारखे खूप आहे.आणखी एका गोष्टीचा इथे आल्यावर धक्का बसायचा तो म्हणजे सगळे पादचारी कसे फक्त झेब्रा क्रोसिगं वरच रस्ता क्रॉस करतात.आणि कितीही जोरात येणार्या गाडीचा गाडीवान क्रोसिगं वरचा पादचारी पलीकडे जावू पर्यंत गाडी थांबवतो आणि सं यमाने वाट पाहतो!आपल्याकडे हे पाहायला मिळणे दर्ु मिळ. गाडीचा भोंगा क्वचितच ऐकायला मिळतो. तं तोतं त शिस्त पाळत पुढे सरकणाऱ्या ह्या गाड्या सं ध्याकाळनं तर दू रवरून पहिल्यास जणु लाल आणि निळ्या रंगाच्या दिव्यांचा माळlच दिसतात. इथे आल्यानं तर साधारण एक दीड वर्षाने महाराष्ट्र मं डळाच्या स्थापनेच्या कार्यक्रमाचे निमं त्रण आले . डॉ.शशी धर्माधिकारींची उठल्यातरी निमित्ताने ओळख झाली होती आणि त्यांच्याकडू न हा निरोप आला. मोठ्या उत्साहाने आणि अभिमानाने आम्ही छोट्या अथर्व ला घेवनू पॅ रिस मधल्या कार्यक्रमाला गेल्याचे आठवते.त्यानं तर मं डळाच्या रुपात आपला देश ,सं स्क्रु ती आणि भाषेशी नाळ पुन्हा जोडली गेली.पारंपारिक सण आणि दर्जेदार

सं स्कुतिक कार्यक्रमाना जायला मिळाले आणि माझ्यासाठी महत्वाचे म्हणजे आपल्या मातृभाषेत बोलण्याची ऐष मिळू लागली! भाषेतनू सं स्किती आणि विचार वाहतात असे म्हणतात. एखाद्यावर भाषा लादणे म्हणजे विशिष्ट विचारसरणी लादणे आहे. पण नवीन भाषा आत्मसात करताना आपण आपल्या मुळांना घट्ट पकडू न असावे असे मला वाटते. निसर्गसौन्दर्य आणि पर्यटनासाठी फ्रांस प्रसिद्ध असलां तरी भारतीयांना इकडे नोकरी-व्यवसायासाठी स्थलांतरित होण्याचे आकर्षण नाही.त्याला कारण इथली खोलवर मुरले ली सं स्किती किंवा भाषेचा अडथळा म्हणा. भारतीयांचा कल असतो तो इं ग्लंड,अमेरिके सारख्या इं ग्लिश बोलणार्या देशांकडेच.आणि युरोपीय देशांमधल्या कडक राष्ट्रीय भावनेमुळे फारशी परदेशी किंवा आशियाई मं डळी इथे दिसत नाहीत.त्यासं दर्भात गेल्या १०-१२ वर्षात इथे खूप बदल झाले ला दिसतो.त्यावेळी आम्ही राहतो त्या भागात आमचे एकु लते एक भारतीय कु टुंब होते.आता आजूबाजूला सहज १०-१२ भारतीय कु टुंबे आहेत ! मं डळlमुळे अनेक परिचय झाले ,मैत्रीचे वर्तुळ विस्तारले .आणि आता तर मं डळlचे सभासद अनेक पटीने वाढले आहेत.उत्तम गायक,ले खक,निवेदक,नृत्य आणि अभिनय पारंगत सभासदांनी मं डळात सप्तरंग भरले आहेत. सभासदांनी बसवले ल्या अंतर्गत कार्यक्रमानासुद्धा व्यावसायिक छटा असते. महाराष्ट्राचे फ्रांसशी नाते तसे अनेक शतकापासून आहे.ह्याच फ्रांसमध्ये मर्साय च्या किनार्याजवळ सावरकरांनी समुद्रात उडी मारून सुटके चा प्रयत्न के ला होता. आपली,भाषा,सं स्क्रु ती,साहित्य आणि कले वरील प्रेम ह्या दृष्टीकोनातून मला फ्रें च आणि मराठी मं डळीत खूप साम्य वाटतं . महाराष्ट्र मं डळाच्या कार्यक्रमातुन गिरीश कु लकर्णी,मोहन आगाशे,शबाना आझमी, जावेद अख्तर, मल्लिका साराभाई,रीमा लागू ,मराठी ले खिका माधुरी शानभाग अशा व इतर अनेक मान्यवर व्यक्तिमत्वांशी जवळून भेट झाली आणि सं वाद साधता आला. भारताचे पं तप्रधान नरेंद्र मोदींच्या पॅ रिस भेटीवेळी त्यांना जवळून पाहण्याचा आणि ऐकण्याचा आनं द मिळाला. कदाचित अशी सं धी भारतात सहजासहजी मिळाली नसती.चित्रकला आणि पेंटिंगची मला लहानपणापासून आवड आहे. इथे आल्यावर हा छन्द जोपसायला मला वेळ मिळाला.मात्र ही चित्रे प्रदर्शनात मांडावीत असा विचारही कधी मनी आला नव्हता जो महाराष्ट्र मं डळाने पॅ रीस जवळच्या एका शहरात होळीनिमित्त आयोजित के ले ल्या प्रदर्शनात प्रत्यक्षात आला. मं डळाने साडी शो, भारतीय शैलीच्या नृत्याचा कार्यक्रम असे इतरही अनेक दर्जेदार कार्यक्रम आयोजित के ले ज्यात सहभागी होतानाचा आनं द आणि अभिमान अमुल्य आहे. ह्या कार्यक्रमाना फ्रें च प्रेक्षकांनी प्रचं ड दाद दिली. राजगुरू आणि धर्माधिकारी यांच्या नेतत् ृ वाने महाराष्ट्र मं डळlने फ्रान्समध्ये आपला ध्वज फडकवला आहे आणि तो लहान्मोठ्याच्या उत्साहात असाच फडकत राहो.अतापार्यांची मं डळाची वाटचाल पहिली तर आता मागे वळून पाहणे नाही.महाराष्ट्र मं डळाला अनेक शुभेच्छा!

आपण प्रत्येक क्षणात फु लायचं! भरत उपासन ी, नाश िक

मोकळ्या हवे त कध ी फिरायचं ? व िस् तीर्ण आकाश कध ी बघायचं ? कध ी बघायचा समु द्र ? आण ि कध ी झे ल ायचा अं ग ावर पाणवारा ? हे सारं आपण कध ी करायचं ? क ी चार भिं त ीत घु स मटू न मरायचं ? कित ी पक्षी बाहे र किलबिलत असतात आण ि वाऱ्याबरोबर झाडं डोलत असतात पौर् णिमे च ा चं द्र भरगच्च फु लले ला असतो आण ि समु द् राला आले लं असतं उधाण हे सारं आपण काळजात कध ी साठवायचं ? क ी चार भिं त ीत घु स मटू न मरायचं ? द्वेष,मत्सर,असह्य घु स मट,भय आण ि मनाचा ऱ्हास यापेक्षा जास्त असं या चार भिं त ी काय दे त ील ? तु झ् या श्वासां शी खे ळ त ील,तु झ् या भावनां शी खे ळ त ील, बोन्सायसारख ी तु झ ी वाढ खु र टू न टाकत ील ! या डबक्यांच ी दु र्गं ध ी कध ी कध ी जात नसते ! सवय ीने आपल्याशा वाटू लागले ल्या या डबक्यात मनसोक्त डुं ब ायचं ? या डबक्यातला एक मच्छर म्हणू न जगायचं ? क ी ताट ी उघडू न आकाशात एक गरुड म्हणू न उडायचं ? हे कध ी आपण करायचं ? बालकासारखं निष्पाप,निरागस कध ी हसायचं ? मोर म्हणू न, पिसारा खु ल वू न, पावसात कध ी नाचायचं ? पिसाटासारखं मस्त ओरडत माळरान कध ी तु ड वायचं ? वारा प्यायले ल्या जनावरासारखं चौखू र कध ी उधळायचं ? सज्जन माणसां च् या, निरागस ले करां न ो, खरं सां गू का ? भयग्रस्त माणसां न ा कु णी प्रकाश पाहू दे त नाह ी ! आता आपणच एक ठरवायचं ! या भयाण काळोख्या अं ध ारात कु जत घु स मटत मरायचं ? क ी श्वासात तु फ ान भरून मोकळ्या रानात हुंदडायचं ? भावनां च ा कोंड मारा कर ीत दम्याच्या खोकल्यात मरायचं ? क ी दोन् ही फु प्फु सं शु द्ध भरगच्च प्राणवायू ने भरून आरोग्यसं पन्न जगायचं ? या भयग्रस्त सडक्या डबक्यात कु ढायचं ? क ी या व िस् तीर्ण आकाशात एक गु ब गु ब ीत पक्षी म्हणू न मनसोक्त उडायचं ? जगण्याच ी कला जोपासत आपण मनसोक्त जगायचं ! पाकळ ी पाकळ ी उमलव ीत प्रत्येक क्षणात फु लायचं ! हे कधी आपण करायचं ? हे आज आणि आत्ता,आत्ताच आपण करायचं ! आपण प्रत्येक क्षणात फु लायचं ! आपण प्रत्येक क्षणात फु लायचं !

The Politics of Gender Equality in India Ninad Vengurlekar Mumbai, India

I am standing at the security check-in gate at Mumbai airport. It’s a 12 pm flight but the check-in gates are full of people waiting in queues. I went and stood in a random queue which looked shorter. Earlier I used to count the number of people in queues and then make my choice. Over the years I have realized it is a waste of time. So now I just go and stand in a queue that visually looks shorter. As I stood there, I observed that the ladies queue was unduly long. As I moved my eyes around I could see at least 70-80 women awaiting their turn for a security check. On the other hand the men’s queues was shorter. Maybe around 8-10 passengers. However, there were 6 queues of men, with each having 8-10 passengers. Which means that there were fewer men than women at the security check. A few moments later I realised that I was actually standing in a security check facility for women. There was an enclosed glass cabin in front of me and a male guard was frisking men inside it. Realising this, I told a security guard to allow the ladies to join our queue so that they could check in faster. The guard quickly went ahead and informed the women to join our queue for a faster check in. He also organised a lady guard to stand in the security cabin once the women started to come in. I thanked him. It was a quiet conversation and nobody except the immediate 2 passengers in the queue realised what I did. Both smiled and thanked me for the courtesy extended. Later, I stood in the boarding queue. An old man was standing ahead of me. As he neared the boarding counter, he signalled a few women who were sitting and chatting. Around 6-7 women and a man got up and joined the queue ahead me. I was furious at their

audacity to casually break into the queue. I tapped on the shoulder of the man and requested him to go back in the queue. He looked at me and said, “Arrey bhai ladies hai. Aapko itni dikkat kyon ho rahi hai?” I informed him that it was not about gender, it was about following basic rules in a public place. As we were arguing, 2-3 women from that group joined the debate and told me that since there was an old lady with them, they were sitting and waiting for their turn. My argument was turning a bit uncomfortable for my co-passengers. A man standing behind me asked me to go ahead in the queue and check in before the women. He thought it was a smart way to solve the problem. The women too thought that it was a great idea because that would shut me up. I refused to go ahead in the queue and stood where I was. The women then started to talk loudly amongst themselves as to how these days men show no respect to women and how in their hometown men are more cultured than those in the city. The man behind me was nodding approvingly and was smiling at me with a smirk on his face. I was fuming inside. But I kept my cool and decided to ignore their banter and criticism. Once inside the aircraft, I started thinking as to how both men and women encourage gender discrimination against women in trivial things like a queue. There is no chivalry in allowing someone to break rules. But men do it all the time. Worst, many women appreciate men who extend such illegal courtesies to them. They feel good by the fact that they win such short term goodies from men, but they don’t realise that they are losing the long term battle against gender discrimination. The reality is that most men love using such risk free occasions to prove to women that they are gender friendly.

Actually that may not be the case. Because when it comes to extending gender equality where it matters most, many of these men would instruct the women in their lives to shut up and do as they say. Which is why I could see through the guy’s argument when he forced me to allow those women to break the queue. He essentially did it to score some free brownie points and project himself as a gender sensitive man. And why wouldn’t he? Because many women love men who break rules to accommodate them. They absolutely adore such men. So much so that when the same men refuse to treat them as equals on many other occasions, these women justify such blatant gender inequality saying - “He is otherwise a very liberal person but he is strict about certain things especially when it involves me or my daughter.” They love this possessiveness in their men.

Therefore I believe what men need to do and women need to demand is gender neutrality, rather than gender equality. Gender neutrality is a far more powerful idea than gender equality. Gender equality is fighting for a women’s football team. Gender neutrality is including a woman in a men’s football team or vice versa, because they are most eligible to be there. You may feel I have used an extreme example. But my own daughter has played in boys football team on merit. So it’s not an improbable idea. It’s not just that we need to demand gender neutrality, we need to raise our children to be gender neutral whether boys or girls. Only then can we hope to achieve gender equality.

I have seen so many women around me bragging about such men in their lives - “My husband likes this, he dislikes that, he is very strict, sometimes he gets angry, but he is a very soft and sensitive person at heart....blah...blah...blah...” Essentially they justify their husband’s irrational behaviour because they don’t want to challenge his gender bias in public. Either they are scared or they are just clueless. This is the truth. And they do this because they have been raised like this by their mothers. What they don’t realise is, by doing so, they too are raising their daughters to believe that all rules set by men are for their own good, and that it is men who will unilaterally decide what is allowed and disallowed in their lives. They are raised to comply, never question men. Men see this around them all the time, and modern men have learnt the art of balancing their gender bias through such random acts of kindness in public. It is unfortunate that many women fail to see through this chicanery. What I did, how the security guy behaved, and what the men around me thanked me for, was an act of gender neutrality. We all followed the rules. We were not gender friendly, neither did we demand equal rights. We just followed the rules.

अमेरिके तला पप्पू भाऊ! स्वप्नील पगारे लॉस एं जेलिस

१७ ऑक्टोबर २००८, सॅ न फ्रांस िस्कोहून निघाले लं आमचं जे ट एअरवे ज चं

व िमान मुं बईला पोहचलं . आरत ी आण ि म ी अमे र िके ला २००७ला गे ल ्यानं तर जवळ जवळ द िड वर्षां न ी भारतात परत आलो होतो. निम ित्तह ी तसं खास होतं - लग्नाचं !!! व िमानातला सगळा प्रवास लग्नाच्या आनं दाच्या हुरहुर ीत गे ल ा होता पण सोबत ीला एक दःु खाच ी बातम ीह ी होत ी. आमचे आप्पा (वडिलां चे मोठे भाऊ) वारले होते. माझ्या शहर ी वाढले ल्या आयु ष् यात म ी जवळू न पाहिले ला एकमे व शे त कर ी म्हणजे आमचे आप्पा. काळा रखरख ीत रं ग, सडपातळ पण तं दरुस्त शर ीर, करडे के स, सदरा, धोतर, टोप ी आण ि करकर ीत आवाज करण्याऱ्या वहाणा! त्यांचं हे चित्र माझ्या डोळ्यात दडू न बसलं य. त्यांच्या अकस्मात जाण्याने सगळं घरच दःु खात होतं . त्यांच्याच दहाव्याच्या कार्यक्रमासाठ ी गावाला जाणे ठरले होते. १९ ऑक्टोबरच्या पहाटे म ी आई वडिलां स ोबत गावच्या प्रवासाला निघालो. ढगां न ा हळु व ार चिरडू न बाहे र ये ण ारा प्रकाश, आकाशात धू स र होणारे तारे , रातकिड्यांच ी हळु व ार थां ब णार ी किरकिर आण ि सकाळच ी गोड थं ड ी पहाटे च ा रं ग ले ला निसर्गबे त म ी एन्जॉय करत होतो. माझ्या मनात द िड वर्षात साचू न राहिले ल ी अमे र िके च ी पहाट आण ि सद्यस्थित ीतल ी भारतातल ी पहाट अशी नकळत तु ल ना सु रु झाल ी. पण ड् रा यव्हरने अचानक हॉर्न मारून झोप मोडाव ी अशी माझ ी धुं द मोडल ी. साधारण ४ तासां च ा पल्ला होता. शहर सोडू न गाव जसे जवळ ये त होते तसा हवे त ला तो सु गं ध प्रखर जाणवत होता. आठवणींच् या गोठड ीत अजू न ह ी त्या मात ीचा वास दडला आहे. आमचं गाव मं जू र - अहमदनगर जिल्ह्यात कोपरगाव शे ज ार ी वसले लं एक छोटं सं गाव. आमचं घर तसं गावाबाहे र च - रानाशे ज ार ी. म ी लहानपणापासू न गावाला जाण्याचं ठरलं कि तोंड मु र डायचो. कारणह ी तसं गं मत ीचं होतं . मला गावच्या पाण्याच ी चव आवडत नसायच ी. शहरात जन्म झाले ल्या माझ्या शर ीराला गावच्या जड पाण्याच ी गोड ी कध ीच लागल ी नाह ी. बऱ्याच वे ळ ा म ी पाणी न पिता फक्त गोड्या चहावर काढले ले द िवसह ी आठवतात. कदाचित हे च ओळखू न आईने सोबत पाण्याच्या दोन मोठ्या बाटल्या घरूनच भरून घे त ल्या. आजह ी आई वडिलां न ा त्या आठवणी ताज्या असत ील. म ी साधारण सात-आठ वर्षां न ी गावाला भे ट दे त असे न. माझ्या शे व टच्या भे ट ीतलं गाव आण ि आत्ताचं गाव यात नक् कीच फरक जाणवणार यात मला तिळमात्र शं का नव्हत ी. कोपरगाव तालु क्यात ील मु ख्य हायवे घे ऊ न चास फाट्याशे ज ारून एक रस्ता मं जू र गावात श िरतो. चास फाट्यावरच गावातला महत्वाचा बाजार भरत असे. मं जू र साख ीच आजू ब ाजू ल ा दोन-त ीन छोट ी गावं वसले ल ी. त ी सगळ ी गावं म िळू न एकाच द िवशी चासला बाजार कर ी. मला अजू न ह ी आठवतं लहानपणी गावाला गे ले लो असताना आप्पा आम्हा लहान मु ल ां न ा चासला चु र मु ऱ ्यांचा भत्ता, गोड ी शे व, बुं द ीचे लाडू आण ि ऊसाचा रस खाण्यापिण्यासाठ ी न्यायचे. फाट्यावर शे ज ार ी असले ल्या एका ‘हाटे ल ात’ आमच ी मे ज वान ी असायच ी. पण आमच ी गाड ी जशी फाट्याजवळ ये त होत ी तसे मला ते स्वरूप बदलले लं द िसत होतं . सायबर कॅ फे , लॉज, कपड्यांच ी मोठ ी दु क ाने, ५-६ हॉटे ल ्स वगै रे ने चासचा कायापालट झाला होता. वडिलां क डू न कळालं कि त्याच हायवे ने पु ढे श िर् डीसाठ ी बायपास काढला आहे म्हणू न हा सगळा बदल द िसतोय. ते बघू न थोड ी खं त वाटल ी. ‘गावाने गावासारखं राहावं ’ कदाचित माझ ी हि मानस िकता त्याला आड ये त होत ी. परं तु तो बदलच कदाचित ‘व िकासाच ी’ व्याख्या असे ल.

वडिलां न ी ड् रा यव्हरला गावात जाणारा रस्ता दाखवला. एका खडबड ीत धु ळ ीदार वळणावर बार ीक दगडं आण ि खड ी तु ड वत मात ीच्या रस्त्यावर आमच ी गाड ी उतरल ी. एवढ्या वे ळ हायवे व र निमू ट पणे स ीटला चिकटू न बसले ल्या आमच्या शर ीराला थोड ी हालचाल म िळाल ी. तिने आम्हाला पु र तं जागं के लं . आमच्याच गाड ीने उडणार ी धू ळ आत श िरू पाहताच आईने लागल ीच तिच्या बाजू च ी ख िडक ी बं द के ल ी. त ी मलाह ी सां ग त होत ी. पण गावात आल्याचं खरं समाधान मला ते व्हा च म िळालं . डौलात झु ल णारे हिरव्यागार ऊसाचे शे त, बहरले ल्या कां द् याचा मळा, कोथिं बि र ीच्या बागा - निसर्गाच्या वे ग ळ्याच रूपाचे दर्शन मला घडत होते. घर एक-दोन मै ल ां व र दू र असताना वडिलां न ी ड् रा यव्हरला गाड ी एका बाजू ल ा घ्यायला सां गि तल ी आण ि मला “बाहे र ये” म्हणाले . एका मोकळ्या हिरव्यागार कां द् याच्या मळ्याकढे बोट दाखवत ते मला म्हणाले कि “हे आपलं शे त. आप्पा याच कां द् यावर काम करत होता”. त्यांच्या दाटले ल्या कं ठातू न ये ण ारे शब्द आण ि पाण्याने भरले ले डोळे मला स्पष्ट द िसत होते. फळ्यावर ील अक्षरे पु स ाव ी तसे त्यांन ी रुमाल काढू न अश्रू पु स ले आण ि शब्द गिळू न टाकले . पण म ी त्या जागे च ा आण ि वे ळे चा मोह टाळू शकलो नाह ी. माझ्या कॅ मे ऱ ्याच्या ले न्समध्ये वडिलां च् या पाणावले ल्या डोळ्यांसोबत त ी निसर्गसं पत्ती म ी कै द के ल ी. शे व ट ी गावाला पोहोचलो. कच्च्या रस्त्याच्या प्रवासाने गाड ीतल्या पे ट् रो लसारखं च माझ्या पोटातलं पाणीह ी पु र तं हललं होतं . गावच्या घराजवळ ये त ाच माणसां च ा खू प मोठा लोंढ ा द िसू लागला. त्या माणसां च् या लोंढ् यातह ी गावचं घर स्पष्ट द िसत होतं . मराठ ी स िने म ात पाहायला म िळतं अगद ी तसं च आमचं घर जम िन ीपासू न चार फु टां च ा उं चवटा त्यावर दगड स िमें ट ने बां ध ले लं दु म जल ी घर. दु स रा मजला तसा शहर ी भाषे त बिल्डिं ग च्या गच् चीसारखा. घरापु ढे मोठं अं ग ण आण ि त्याभोवत ी बसायला बां ध ले ला कठडा. लहानपणी जे व णानं तर आम्हा भावं डां च् या गप्पा तिकडे मस्त रं ग ायच्या. घराशे ज ार ी डाव्या बाजू ल ा गाईंचा गोठा आण ि उजव्या बाजू ल ा बै ल गाड ी उभ ी करायच ी जागा. त्याच्याच शे ज ार ी रचू न ठे वले ला बै ल ां च ा चारा. मागल्या बाजू ल ा स्वयं पाकघर आण ि एक उं च झाड ज्याच्या सावल ीत आम् ही जे व ण करायचो. आज ी आजोबां न ी हे घर साधारण कध ी बां ध लं हे मला ठाऊक नाह ी पण त्यांच ी पु ण् याई तिकडे प्रकर्षाने जाणवते. पहिल्या पावसाच्या सर ीसाठ ी ढग जसे तळमळू न दाटू न ये त ात तशाच घराला एवढ्या वर्षां न ी बघू न आठवणी दाटू न आल्या. शहरात बं द फ्लॅ ट् स मध्ये राहणाऱ्या आम्हा भावं डाना हि खू प मोठ ी पर्वणी होत ी. गाड ीतू न खाल ी उतरलो. त्या माणसां च् या लोंढ् यात माझ ी नजर ओळख ीच्या चे ह ऱ्यांना शोधण्यात मग्न झाल ी. आण ि तितक्यात समोरून धावत ये ण ारा व िजू द िसला - आप्पांचा मोठा मु ल गा. त्याने ये ऊ न घट्ट म िठ ी मारल ी आण ि बां ध फोडू न रडला. त्याच्या म िठ ीत आण ि माझ्या शर्टवर पडले ल्या त्याच्या प्रत्येक आसवात वड ील गे ल ्याच्या दःु खाचा ओलावा जाणवत होता. म ी त्याला सावरण्याइतका मोठा नव्हतो पण प्रयत्न के ला. दहाव्याचा कार्यक्रम पार पडला. जे व णाच्या पं गत ी बसल्या. म ी भावाबहिणीसोबत गप्पा मारत असताना आप्पांचा दु स रा मु ल गा पिं ट् या मला बोलवू लागला. म ी त्याच्या कडे गे ल ो ते व्हा बोलला “भाऊ, चल काह ी लोकां न ा तु ल ा भे ट ायचं य”. म ी जरा दचकलो. मनात व िचार आला कि आध ी हे शब्द फक्त काह ी राडा झाले ला असताना ऐकले ले . ते व्हा म ी भारतातच राहत होतो पण आता तर??? तो माझ्या गोंध ळले ल्या चे ह ऱ्याकडे बघत पु न् हा म्हणाला “ये त ोय ना भाऊ?” म ी म्हणालो “कु णाला भे ट ायचं य?” तो म्हणाला “अरे हाईत काय लोकं , तू चल तर?” त्याच्या हट्टाला म ी नकार दे ऊ शकलो नाह ी. चावड ी शे ज ार ीच असणाऱ्या भ ीमा तात्याच्या घर ी त्याने मला ने ले. तिकडे १५-२० लोकां च ा जमाव

बसला होता. म ी घरात श िरताच त्यांचं बोलणं बं द झालं आण ि सगळ्या नजरा माझ्या कडे ये ऊ न टे क ल्या. म ी घरभर नजर फिरवल ी. भ ीमा तात्या सोडू न एकह ी जन ओळख ीचा नव्हता पण त्यांच्या डोळ्यातल ी त ी आतु र नजर आण ि चे ह ऱ्याचं हास्य “आम् ही तु झ ीच माणसं आहोत दादा” असं म्हणत होत्या. पिं ट् या मोठ्यांन ी आवाज काढू न म्हणाला “तर हा आमचा अमे र िके तला पप्पू भाऊ!!! सं पत तात्यांचा थोरला”. म ी चक्रावू न त्याच्याकडे नजर फिरवल ी. त्याने माझ ी अवस्था ओळखल ी आण ि म्हणाला “अरे भाऊ, या सगळ्यांना तु ल ा भे ट ायचं व्हतं . बघायचं व्हतं कि अमे र िके तला भाऊ कोण आहे अन कसा द िसतो ते”. म ी ओशाळू न हसलो आण ि म्हणालो “अच्छा!”. डोक्यावर पदर घे त ले ल ी, कपाळावर मोठा लाल टिळा लावले ल ी एक बाई म्हणाल ी “भाऊ, तू तर आमच्यातल्याच द िसतो कि - काळा सावळा”. म ी म्हणालो “हो तर, तिकडे जाऊन रं ग थोड ी ना बदले ल. शे व ट ी जन्मापासू न च ी गॅ रं ट ी आहे”. त्या सगळ्यात हसू फु टलं . एक मु ल ग ी शाळे तल्या वयातल ी असे ल बहुदा म्हणाल ी “भाऊ, तिकडे लोकं पण आपल्यासारख ीच असतात का रे?”. या प्रश्नात बोलण्यासारखं खू प दडलं होतं पण तिने अमे र िके तल्या लोकां च् या द िसण्याबद्दलचा प्रश्न व िचारला असा समज करून म ी म्हणालो “हो तर, अगद ी आपल्यासारख ीच. २ हात, २ पाय, २ डोळे असणार ीच”. त्यांचं हसणं अजू न वाढलं . एका वर िष्ठ गृ ह स्थाने म्हं ट लं “भाऊ, इथं आम् ही ममईला जायला घाबरतोय अन तू एवढ्या लां ब गे ल ाय व्ह. गावाचं नाव काढलं स. भाऊ, आम् ही काय तु झ् या लग्नाला ये ऊ शकणार नाय पण तु ल ा भे ट लो हे च झाक झालं बघ”. त्यांच्या डोळ्यातलं कु तु हू ल, आपु ल क ी आण ि प्रे म बघू न वाटलं कदाचित आपणच भरपू र गोष्टींच ी गुं तागुं त वाढवतो. त्यांच्या इतकं साधं जगणं जास्त सोप्पं असतं . एका दु स ऱ्या बाईने डोक्यावर पदर ओढत माझ्या हातात थोडा गू ळ आण ि पाण्याचा ग्लास द िला. गू ळ तर ओळख ीचा होता पण ते “पाणी”??? लहानपणापासू न कडवट वाटणाऱ्या त्या जड पाण्याच ी चव नकळत जिभे व र रें ग ाळल ी. थोडा अस्वस्थ झालो पण एवढा मोठा जमाव माझ्याकडे डोळे लावू न बसला होता. त्यांच्याच नजरे त ला गोडवा पाण्यात उतरला आण ि तो ग्लास म ी पिऊन र िकामा के ला. “अमे र िके तल्या पप्पू भाऊचा” एवढ्या वर्षां च ा गावच्या पाण्याचा उपवास त्या द िवशी मोडला!!! परत ीच्या प्रवासात या गोड आठवणींच ा ठे वा सोबत घे त, कसारा घाटाच्या हिरव्यागार डोंग रा आडू न ये ण ार ी थं ड हवे च ी घोंग ड ी ओढू न म ी जे ट लॅ गच्या झोपे त बु डू न गे ल ो.

Paintings by Avi Sadhu, Los Angeles

Vrushali Deshmukh

Vrushali Deshmukh, who hails from Latur is a very competent singer. At present, she is under the tutelage of the popular singer Ashwini Bhide. Vrushali holds a degree in music and is also on the faculty of a college in Latur. Enjoy a soulful rendition of Late Suryakant Tripathi “Nirala”s Saraswati Vandana “Veena Vadini Var De” Singer Vrushali Deshmukh Music - Vrushali Deshmukh Music Arranger - Satyajit kelkar, Jeevan Dharmadhikari Lyrics - Suryakant Tripathi (Nirala) Tabla - Harshad Ganbote Sitar - Gayatri Gore

Video Link: https://goo.gl/jXxw1p 49

माझा जॉली होतो तेंव्हा मित्रहो हैद्राबाद, भारत “या वे ळे स द िवाळ ीला फराळाचा एक पदार्थ तू बनवायचा.”

तें व्हा पण म ी माझ्या भाषणस्वातं त्र्याचा पू र्ण सन्मान कर ीत लगे च प्रतिक्रिया द िल ी

रव िवार ी सकाळ ी म ी अं थ रुणात लोळत पडलो असताना आमच्या ह ीने बॉम्ब

‘चकल्या खू प सुं दर आण ि चव ीष्ट झाल्या फक्त त्या चव ीचा आस्वाद घ्यायला घरात

टाकला. उं च धिप्पाड जोएल गॉर्नरने पह ील्याच चें डू श िवसुं दर दासला बाउं सर

खलबत्ता नाह ी.’ तें व्हा च तर या एकं दर ीत प्रकाराच ी मू हु र्तमे ढ रोवल ी गे ल ी. माझे

टाकल्यावर त्याच ी ज ी अवस्था होइल तशी काह ीशी माझ ी अवस्था झाल ी होत ी.

हे अस खोचक बोलणे ऐकू णच तर त ी म्हणाल ी होत ी क ी ‘पु ढ ल्यावर्षी तू एकतर ी

शाळा कॉले जातले सारे खडू स मास्तर बायकोचे रुप घे उ न माझ ी सरप्राइज टे स्ट

फराळाचा पदार्थ बनवू न दाखव.’ गे ल ्या दहावर्षात जिला स्टेशनचा रस्ता पाठ झाला

घ्यायला उभे आहे असे वाटत होते. हा सारा त्या जॉल ी एलएलब ी स िने म ाचा

नाह ी, त ी म ी बोलले ल वाक्य वर्ष भ र डोक्यात ठे वे ल असा म ी स्वप्नात सु द्धा व िचार

पर िणाम होता. कु ठु न दु र्बुद्धी झाल ी आण ि तो स िने म ा बघायला गे ल ो असे झाले

के ला नव्हता. म ी पण काह ी कच्च्या गु रु चा चे ल ा नाह ी म ी ह ी प्रतिवाद के ला

होते. त्यात तो अक्षयकु मार म्हणजे जॉल ी आपल्या बायकोला मस्त गरम गरम

“अग मे स ी कित ीह ी चां ग ला फु टबॉलपटू असला तर ी त्याला क्रिके ट खे ळ ता ये इ ल

जे व ण करुन वाढतो आण ि ह ी बया त्याच्या हातच्या जे व णाचे तोंड भरुन कौतु क

का?” कस सु च त ना मला.

कर ीत त्यावर मस्त ताव मारते. स िने म ाच्या गोष्टीचा आण ि या प्रसं गाचा काह ीह ी सं बं ध नव्हता तर ी त्यांन ी टाकला असा प्रसं ग आण ि त्यामु ळे माझ्यावर भलताच

“अच्छा. मे स ी. कोणत्या क्षेत्रातला मे स ी आहे स तू?” च्यायला अक्कल काढल ी होत ी.

प्रसं ग ओढवला.

“ते जाउ दे. तू ते द िवाळ ीच्या पदार्थाच जरा जास्तच स िर ीयस घे ते स. तु झ् या हाताच ी चव कु णाला ये उ शकते का?”

“अग त्या स िने म ातल तु झ् या ये व ढच लक्षात राह ील? तू म्हणशील तर म ी त्या सौरभ शु क ्लासारखा नाच करुन दाखवतो. जरा इत्तर गिरा दो. कसा मस्त

“ते च तर बघायचे आहे. मलाह ी त्या जॉल ीच्या बायकोसारखे तु झ् या हातचे खाउन

नाचला ना तो”

तु झ ी तोंड भरुन स्तु त ी करायच ी आहे. फे सबु क वर फोटो टाकायचा आहे ‘माझा लाडका जॉल ी’, व्हॉट् सअॅ प वर तु झ् या पाककले चे गोडवे गायचे आहे त. माझ ी खू प

“सध्या फक्त एक पदार्थ करुन दाखव.”

स्वप्ने आहे त रे .”

या टोमण्यासोबत एक खोचक लु क फु कट म िळाला, म िरच ीच्या ठे च्यासोबत

“अरे यार या जॉल ीच ी तर. अग तो स िने म ा होता.”

तिखटाचे पाक ीट फु कट. म ी खोचक बोलत नाह ी असे नाह ी उलट खोचक बोलणे हा माझा जन्मस िद्ध अधिकार अशाच अव िर्भावात म ी वावरत असतो.

“नाह ी तो अक्षयकु मार घर ीसु द्धा जे व ण बनवतो, वाचलय म ी मास िकात.” कोण

ह ीने के ले ल्या पदार्थां व र खोचक बोलल्याश िवाय मला तो पदार्थ पचतच नाह ी.

छापतो असल्या गोष्टी. कु णाच्या घरातल्या गोष्टी कशाला जगजाह ीर करायच्या.

मे रे द िलको ठं डक नह ी म िलत ी वगे रे म्हणतात ना त्या प्रकारात मोडनारे .

कु णी घरात स्वयं पाक करो वा न करो या गोष्टी पु स्त कात कशाला छापायच्या.

ऑफिसमधे तर म ी बायकोने के ले ल्या पदार्थावर खोचक टोमणे कसे मारायचे

स िले ब्रेट ींन ाह ी काह ी खाजग ी आयु ष्य आहे क ी नाह ी. एक व िचार असाह ी आला

याचे क्लासे स घे त ो. लग्नानं तर हिने पहल्यांदा मसाला डोसा के ला आण ि मला

त्याच ी बायको ट ्विं क ल खन्ना आहे माझ ी आहे का? माझा व िचार म ीच गिळला.

प्रतिक्रिया व िचारल ी त्याला म ी शां त पणे उत्तर द िले ‘मस्त क्रिस् पी झाला,

मघाशीच माझा मे स ी झाला होता आता अक्षयकु मार झाला असता. एकवे ळ

त्रिकोन ी आकार द िला तर समोसा म्हणू न खपू न जाइल.’ एकदा इडल ी जरा

मे स ीसारखे खे ळ ाडू होता ये इ ल पण अक्षयकु मारसारखे ख िलाड ी होने शक्य नाह ी.

आं ब ट झाल ी तर म ी लगे च प्रतिक्रिया द िल ी ‘थोड ी हळद कम ी पडल ी म्हणू न

स्वतःच्या सामर्थ्याच ी मला पू र्ण कल्पना असल्याने म ी तहाच ी बोलणी सु रु के ल ी

नाह ीतर ढोकळा म्हणू न खाल्ली असत ी.’ तिने यावर नाक मु र डले तर म ी त्यावर

“तु झ ी समस्या काय आहे तु ल ाच दरवर्षी फराळ बनवावा लागतो. हे च ना. तर

व्यावसाय िक सल्ला द िला ‘आपल्याकडे व्यावसास िक वृ त्ती च नाह ी. ठोकळा

यावे ळे स घरच्या फराळाला पू र्ण व िराम. आपण बाहे रु न बोलावू. है द् राबादमधे ह ी आता

फसला तर लोचो म्हणू न चालतो तर मग इडल ी ठोकळा म्हणू न खाल्ली तर काय

बरे च ऑपशन्स आहे त. आलमं ड हाउस, स्वीट बास्के ट. नाह ीतर म ी कोट ीला जाउन

वाइट’. अर्थात यावर काह ी द िवस रुसवाफु गव ी झाल ी पण ते चालायचे च भाषण

अस्सल मराठ ी फराळ घे उ न ये त ो.”

स्वातं त्र्यासाठ ी ते व ढ ी किं मत मोजाव ीच लागते. गे ल ्यावर्षी ह ीने चकल्या के ल्या

“मला फऱाळचे पदार्थ बनवायला आवडतात पण यावे ळे स तु झ् या हातचे खायचा

तु ल ा वचन दे त ो माझे राणी या तोंड ातू न ब्र सु् द धा निघनार नाह ी.”

मू़ ड आहे.” ह ीच ी रे क ॉर्ड एकाच ठिकाणी अडकल ी होत ी यार.

“अशी हार नाह ी मानायच ी माझ्या राजा. आपल्या बाज ीरावाला असे हारले ला बघू न कु ठल्या काशीबाईला आनं द होइल. म ी श िकव िते तु ल ा, तू काह ी काळज ी

“पोहणे न ये न ाऱ्या व्यक्तीने धरणात उड ी घे उ नये, जॅ के टश िवाय आग ीत जाउ

करु नको काह ी लागले च तर यु ट्यु ब आहे च मदत ीला.”

नये, पॅ रॉशु ट श िवाय व िमानातू न उड ी घे ऊ नये. तसे च स्वयं पाक आल्याश िवाय द िवाळ ीचा फराळ बनवू नये.”

बाज ीराव काय, काशीबाई काय, अरे काय चालले होते. माझा जॉल ी करायचाच असा ठाम निश्चय ह ीने के ला होता. म ी हतबल होतो, गु ड घ्यावर बसू न तिच्याकडे

“का नाह ी प्रयत्ने यु ट्यु ब रगडिता बे स नाचे भजे ह ी बने. मागे तू च बोलला होता.”

बघत होतो. तिने तिचा हात दे उ के ला होता. हा चाळ ीशीतला रोम िओ आपल्या

म ी कध ी काळ ी फे कले ले हे वाग्बाण जपू न ठे वू न परत मला मारायलाच वापरले

जु लि एटला फू ल दे उ न प्रे म मागण्याएवज ी हातात कॅ प घे उ न भ ीक मागत होता.

जात ील असे वाटले नव्हते.

काय करावे सु च त नव्हते हे आव्हान कसे स्वीकारायचे. ते व ढ्यात स्वयं पाक घरातू न भां डे पडल्याचा आवाज आला. धडाधडा भां डे आपटल्यासारखा आवाज ये त

“आता मला समजले . तु ल ा असे च वाटते ना म ी तु झ् या हातच्या पदार्थां च ी ख िल्ली

होता. त्या आवाजात तिचा चे ह रा धू स र होत होता.

उडवतो. त्यावर टिका करतो. म्हणू न माझ ी फजित ी करायलाच तू मला हे सारे करायला सां ग त आहे. हे च ओळखल ना तू मला. अग म ी घरातले वातावरण

आण ि मला जाग आल ी. बापरे के वढे भयं कर स्वप्न पडले होते. सकाळ ी सकाळ ी

खे ळ ीमे ळ ीचे राहावे म्हणू न झटत असतो आण ि तू भलता अर्थ काढते. इतक सु द्धा

अं ग ाला घाम फु टल्यासारखे वाटत होते. एक बरे होते सारे स्वप्न होते के वढा

तू समजू न घे उ शकल ी नाह ी मला.” इमोशनल ब्लॅ कमे ल ींग अँ ड ऑल.

घाबरलो होतो म ी. रव िवार ी सकाळचे आठ वाजले होते. सकाळचे स्वप्ने खरे होत नाह ी रव िवार सकाळचे तर नाह ीच नाह ी. म ी ब्रश के ला आण ि चहाच ी

“नाह ी रे माझ्या शोन्या. मला अस कशाला वाटे ल? तू तर अगद ी जॉल ी

वाट बघत डायनिं ग टे ब लवर जाउन बसलो. चहा आला, सोबत बिस्किट सु द्धा

व्यक्तीमत्व आहे म्हणू न च तर तु ल ा जॉल ीसारखा फराळ करायला सां गि तले .

आले . एफएमवर ‘हर फिक्र को धु व्वे मे उडा..’ गाणे चालू होते. कस कळत ना या

तू फराळ कर म ी वातावरण सां भ ाळते.” आमच्या घरातला मनिं द रस िं ग आज

रे ड ीयोवाल्यांना. म ी सु द्धा चहातू न निघनाऱ्या वाफे सोबत माझे स्वप्न दू र उडू न जात

भलताच फॉर्मात होता, अगद ी तें डु ल कर ी थाटात बॅ ट ींग कर ीत होता. क्रिके टच्या

आहे अशीच कल्पना कर ीत होतो.

इतिहासात मनिं द रच्या नावावर एखादे शतक वगे रे आहे का याचा शोध घ्यायला हवा. माझ ी सपे श ल हार होत आहे असे च द िसत होते. अकराव्या क्रमां क ावर

“द िवाळ ी जवळ आल ीय.”

बॅ ट ींग ला ये न ारा बॅ ट् स मन जर का शतक ठोकायला लागला तर समोरच्या सं घाच ी हार पक् की असते. मलाह ी ते च चित्र द िसत होते तें व्हा हार कबू ल करण्याश िवाय

“हो, पं घरा द िवस राहिले त नाह ी.”

पर्याय नव्हता. “आपल काय ठरल होत तु झ् या लक्षात आहे ना?” “अग तु ल ा ठाउक आहे ना मला साधा चहासु द्धा करता ये त नाह ी. एकवे ळ अभिषे क बच्चन अॅ क्टींग श िकू न घे इ ल पण मला फराळाचा पदार्थ बनवायला

“काय?”

जमनार नाह ी. म ी हात जोडतो बाई.” म ी तिच्या समोर हात जोडू न गु ड घ्यावर बसलो. तिच्यापु ढे हात पसरले , बाजू ल ाच पडले ल ी माझ ी कॅ प हातात घे ऊ न पु ढे

“यावे ळे स द िवाळ ीला फराळाचा एक पदार्थ तू बनवायचा.” माझा जॉल ी झाला

बोलू लागलो.

होता.

“माझ ी कॅ प माझ ी इज्जत, मान्य आहे त ी अशीच कु ठे ह ी धु ळ खात पडल ी असते. ह ी कॅ प तु झ् या पायावर ठे वतो, तु झ ी हात जो़ डू न माफ ी मागतो पण पदार्थ कर असे अभद्र शब्द तु झ् या मु ख ातू न बाहे र पडू दे उ नको. म ी चु क लो. परत कध ीह ी तू के ले ल्या कु ठल्याह ी पदार्थाला नाव ठे वनार नाह ी. पदार्थ पू र्ण पणे बिघडला तर ीह ी हूं का चूं करनार नाह ी. चकल ीचा लाकड ी ठोकळा होउ दे , शं करपाळ्याचे वर्तमानपत्र होउ दे , अनरशाचा लाडू होउ दे लाडवाचा चिवडा होउ दे , चिवड्याचा श िरा होउ दे. कशाचे काह ीह ी होउ दे म ी काह ीह ी बोलनार नाह ी.

Planning to Relocate to Australia Gaurav Wadekar Australia Things you should do, once the thought of emigrating to Australia comes to mind

I can say that I have immigrated at least a few times now, first to USA, then to Australia, then back to India and now back to Australia. Having done this roller coaster ride, I have encountered many experiences, people, stories, that I wanted to put a brief list together, which will help people to prepare themselves. I am also in the process of writing a book to guide people with their immigration decisions. During my second innings in Australia, I realised that while number of people immigrating, especially to Australia has drastically increased, information and guidance available to people is not readily available. I think, immigration is an important step and one should be thinking about it holistically taking into account psychological, personal, family, career, financial and all the relevant factors associated with you, rather than making the shift only for one reason, which mostly I have found is job and more interested in the process of visa only. In order to share my experiences, I started writing on my blog www.gauravwadekar.com and after the fast article, received an overwhelming response and it was truly an encouragement. Now I find my time invested in helping people get jobs, reviewing their resumes or LinkedIn profiles, having hour long conversations on tips and tricks which people should follow to get jobs. We have a few success stories already and it is always a satisfaction when people do find their dreams fulfilled. It also, made me start a meetup on Finding jobs in Australia ( link: https://www.meetup.com/Finding-a-Job-in-Australia/?_ cookie-check=UDpPfEpfwOHvCKhF) and in a few months, it has grown drastically with very successful events conducted. One can feel the desperation in this people when they attend the meetup, as some are truly struggling to find their foot in the door.

In the process of talking to these people, I found that there are some who have got the jobs but they are not at all happy. People with 10 years, 15 years of experience and they end up doing jobs not related to their previous jobs or end up choosing a step below from where they were. This means, the problem is not that you did not get a job here when you came; the problem is you did not plan ahead. Hence, I am compelled to write this article. Things to do before taking a permanent residency â&#x20AC;˘ First of all, do a research on the country you want to take permanent residency of. Talk to people there and understand the culture and lifestyle. Talk to the people there means, talk to Australians and not Indians in Australia. If you are interested, you will know where and how to find them. Go figure. But talk to a local to know about the life in their country. Most of the times, I see people calling other immigrants from their country (nothing wrong in this and one should get feedback from friends and family) but try to ask them about their local friends and see if they can spend some 15 minutes with you over the phone. Do not talk about jobs and salaries as that will really put them off. Just talk about, the life and the culture here. Tell me about your beautiful country and what should I expect if I come there, could be good questions to start a conversation. â&#x20AC;˘ If possible, just do a small holiday tour to Australia and visit before you decide to take that step. It will really help in making your decision. â&#x20AC;˘ Now, do a research on your job skill. Do you have a specific skill set or a general skill set? Do research on the job market for your skill set. LinkedIn is a powerful tool. Research your job profile on www.seek.com.au and see what kind of openings are there. A lot of people are very happy to see a lot of job openings for their roles on the seek website, but what they do not understand

is, that it means, it is a generic skill set and there are a lot of people available for that skill set already. Try searching for some specific technology say “Blockchain” for example and see what do you find? If it is scarce, it is rare, easy to crack! By the way, this was also told to me by one of the recruiters recently at a meetup. • It is very important to do your financial planning. I have seen people earning real good salaries back in their countries, leaving everything and come in search of a better life but, when they end up here with substandard jobs, they realize that in a short term, there is no financial advantage. Cost of living is high here. What, this means, is that one should be aware of the financial aspect and take the decision wisely. If you are having a generic skill set, it can take up to 6 months to get a decent job. It is a hard reality and there is no option but to suck it up and be prepared for it. To give you an idea of the cost involved on a monthly basis and this is pretty basic lifestyle and most people living lavishly back home may find difficulty in adjusting to this (If you are single (even if you have family, most of the people would come alone first, and I think it is a wise thing to do): • Rent - $800 - $1200 (Decent private room with either shared or private bathroom). You can save some if you are ready to share the room with someone • Utilities - $200 - $300 (Phone, gas, electricity, internet, etc.)

• Commute - $200 - $300 (Public Transport)

• Food - $300 - $400 (If cooking at home) or double if eating outside • Entertainment and extras (miscellaneous) - Up to $500. This can vary for different people • Ask yourself the question of why overseas? Why Australia and try to give at least 20 good reasons (the more the better) for you to move from your country (And I will move because Xyz moved there and is doing really good, is not a reason, by the way as everyone’s situation and the condition is different). I am not discouraging anyone but just putting facts out there and asking people to be a bit prepared before taking the decision. But once you are convinced, there is no looking back. So once you decide, • Talk to a registered MARA agent for your visa options

and start the visa process. Most of the people do it on their own as it is a straightforward process and all the information is available on http://www.border.gov.au/ • Get your visa processed. Most of the people have told me that their agent back in India has charged up to Rs. 1 lac (About AUD $2100) for getting the visa processed. This does not include the visa fees and other costs that are associated with the visa like the English test, medical tests, etc. • Start preparing yourself: • Until the visa comes, work on your LinkedIn profile and create a network for you. • Don’t ask for jobs on the network but start developing relationships • Put genuine effort in understanding your industry in the country and how it works • Ideal will be if you are able to develop relationship with some local recruiters from your industry • Start doing some research on the life here. Be acquainted with the city you are moving to. Join Internations, an expat community and see if there are any Australians in your city. You can go to the event or network with them. Now, we reach the stage, where after a lot of tests, documentation and going back and forward, finally the visa has arrived! Great news, but there are a few more steps to take care of - start a couple of months before your departure: • Look and ask for good schools for your kids (if you have any and they go to school) • Start looking for places to live nearby (Some sites, which I know of): • www.airbnb.com (You can book room for 2 weeks before coming to save you the headache of looking something instantly)

• www.flatmates.com.au

• www.easyroommates.com.au

• Join meetups for your skill sets and engage with the

organizer by writing them a message (again to know about the industry) and not asking for job

phone handy. It is always exciting to travel so keep it that way and don’t be stressed. You are well prepared.

• Start making a list of necessary things you need. Be aware of the weather here, when you are traveling and be prepared accordingly.

• After you arrive, do the following things (Not necessary in this order):

• Most of the things you can buy here. There are a lot of Indian stores, Asian stores and hence you will get most of the things from your country here. • This is important. Visit sites like www.gumtree. com.au and look for those odd jobs that you may be comfortable in doing when you land here, for the first few weeks. Why this? Not so much to help you earn the money, but more so to give you that local feel and help you get acquainted with the local culture. This will help a lot in your interviews, as most of the people are looking at cultural fit in addition to your skill set. This will also mentally prepare you to be ready for any challenge that comes across. We may never need this but no harm in knowing. • Get your international driving license • Book your flights well in advance to get good deals. I use www.skyscanner.com and it just gives me the best deals from all the sites. • A week before coming, start applying to the jobs on www.seek.com.au and www.indeed.com.au and LinkedIn. If you do so, before that, they won’t look at it as they don’t know when you would come as you would write, that I will be there on this date. They would rather give a preference to someone who can do an interview in the near future. So, any application a week before is just useless, according to me. • Look at the customs laws for Australia and bring only necessary things. A lot of things like plants, wooden items, spices, etc. are not allowed and hence be aware of it. As I said earlier, you will be able to buy most of the things here. • If you use Uber, attach your debit or credit card to it as here, Uber does not allow cash and it could definitely come in handy for you at times. • Have some Australian dollars on you when you travel. They will come handy as soon as you land. Now you are all packed and take the flight. Have a good

• Take a local phone number (Lebara (Available in the arrivals hall at the airport) is bad in their service but gives you unlimited international calling to India for $50). The network is Vodafone dependent I guess and hence it works fine and the data is a bit limited too but most of the times, we end up using wifi. Optus has a very good network. • Take Opal card. This is the card, one uses to travel on the local transport there (trains, buses, ferries, trams, etc.) • Get a driver’s license - Information can be found on this link ( http://www.rms.nsw.gov.au/roads/licence/movingto-nsw.html) . If you hold your license in India for more than 3 years, you may be eligible for a full license and only an online test is required. However, check with the RMS when you reach here. • Get a Medicare card (This is the medical security that the government gives you, so if you fall sick, then there are certain medical facilities that you can avail either free or at discounted prices) • Open a local bank account (CBA, Westpac, NAB, ANZ are the big 4 banks) and I am with CBA, who I think are good enough but you can go to any. • Meet those LinkedIn connections that you made, for coffee or lunch and now discuss the possible opportunities you are looking for • Start attending meetups • Start looking for a place to live now. Initially, shared apartments as people might not rent if you don’t have a job, but no harm in applying (Here, one has to apply for the rental). You can visit www.domain.com.au or www. realestate.com.au to find the rental place but highly unlikely to get something before getting the job • Visit the city like a tourist and see places. Make yourself acquainted with this beautiful city • If you are game for it, take some odd jobs by applying on www.gumtree.com.au

â&#x20AC;˘ Continue applying on seek and LinkedIn Also, let us cover the most important part regarding local travel, especially using public transport. If you want to know which bus to take or which train to take and how to go from one place to another, the best way to do that is maps.google.com. I have not found any other site as good as Google Maps so I use it and recommend it. I have written this in the context of Sydney but my friends from other cities can throw light on any specific points relevant to their city. Most of them are similar though. Now, start enjoying this immigrant dream that this beautiful country is more than happy to provide for a better future, not only for you but also the next generations! If you have any questions, please feel free to ask me and if I donâ&#x20AC;&#x2122;t know, rest assured that I will put some effort in finding the answers for you. And if you are curious, about the featured image, it is the Sydney Town Hall, right at the centre of the city.

Paintings by Mangala Tata, Los Angeles

Thank you!

आम् ही मराठी- तु म् ही मराठी

सौ ं धनश्री सं के त देसाई मुं बई

कध ी जातिवाद तर कध ी राज्यावरून माणसं भां ड तात...

सां ग ावे से वाटते म्हणू न इथे लिहावे लागले .

आपले मू ळ महाराष्ट्रात असू न दे ख ील बऱ्याच वे ळ ी तु म् ही इं दू र( इं दौर ) मध्यप्रदे श ातले का? मग मराठ ी कसे? इतकं छान मराठ ी कसं बोलता? हे प्रश्न मला सारखे व िचारले जायचे. मला सारखे सां ग ावे लागायचे इं दू र पु ण्यश्लो का अहिल्याबाई होळकरां च ा आहे, इं दू रच नव्हे तर मध्यप्रदे श ात ग्वालियर हे स िं धि या (श िं दे) बडोदा ( गु ज रात) चिमणाबाई गायकवाड,धार हे पे शव्यां चे आहे तर रावे र खे ड ी पश् चिम निमाड नर्मदाकाठ ी त्यांच ी समाध ी आहे.

मराठ ी श िकता याव ी, त्याचे महत्व समजू न मराठ ी भाषे च ी अभिवृ द्धी होवू न त ी ये ण ाऱ्या पिढ ीत रुजाव ी म्हणू न “ माय- मावशी “ हा साहित्याशी निगड ीत समू ह स्थापन करणाऱ्या अलकनं दा साने मावशी आज सोशल म ीडियाचा सदु प योग कसा करावा असा आदर्श निर्माण कर ीत आहे. समू ह ात अगद ी ८० वर्षाच्या ७ भाषें व र प्रभु त्व असणाऱ्या अनु भ व ी आज ीं श् रीमत ी अनु र ाधा जामदार या सु द्धा मराठ ीला आण ि मराठ ी माणसाला पु ढे आणायला जिद्दीने साथ दे त आहे त.

मध्यप्रदे श ात महाराष्ट्रापेक्षा जास्त उत्तम आण ि र ीतसर सणवार साजरे होतात. कु ठल्याह ी सणावाराला आपल्या वे ळे प्रमाणे चाल ढकल करायच ी पद्धत अजिबात नाह ी( सवाष्ण ब्राह्मण यां न ा हॉटे ल ात जे व ण मु ळ ीच नाह ी). बरं ते व ढे च नाह ी तर कित ीतर ी अश्या मराठमोळ्या वस्तू आहे त जे सहज म िळे नाश्या झाल्या क ी मग इं दू रहून मागवावे लागते.

आपण महाराष्ट्रात नाह ी राहात हा भावच मु ळ ात नाह ी कु णाच्या. नागपं चम ी काय, पोळा,द ीप अमावस्या , जरा जिवं तिका सर्व म्हणजे अगद ी सर्व , कालनिर्णय जसे सां गे ल अगद ी तसे सणवार साजरे होतात. तर ी दु ज ाभाव याला सामोरे जावे च लागते. नु स तं म्हणत नाह ी तर प्रत्यक्षात अनु भ वले आहे म ी. आमच्या रक्तात मराठ ी आण ि मराठ ीपण भिनले आहे हे समजू न घ्या.

बरं का!! एक आवर्जून सां ग ावे से वाटते क ी आमच्या इं दू रला सरदार सोहन स िं ग म्हणू न दु क ान आहे , जात ीने सरदार असला तर ी त्याला मराठमोळ्या सर्व धार् मिक ग्रं थां ब ाबत माहित ी असते ज ी मला 9 वर्षात इथे एकाह ी दु क ानात नाह ी सापडल ी.

आमचे पू र्व ज फक्त आपल्या जाग ी मराठ ीचे गोडवे गात बसले नाह ी तर महाराष्ट्राबाहे र मराठ ी आण ि महाराष्ट्राच ी किर्ती वाढवत होते. म्हणू न च मध्यप्रदे श असो वा इतर कु ठले ह ी राज्य महाराष्ट्राबाहे र मराठ ीला जपणारा माणू स खरा मराठ ी असं सां ग ावे से वाटते ...

इं दू रला गु ढ ी उभारायला आज ह ी सर्व हिं दू ( फक्त महाराष्ट् रीयनच नाह ी तर सर्वधर्मातले ) एकत्र राजवाड्यावर ये त ात आण ि सू र्या च्या पहिल्या किरणे स अर्घ्य दे वू न नववर्ष प्रतिपदा साजर ी करतात. मराठ ी पे प र “समाज चिं त न” सं पादन करणारे श् री अनिल काका धडवईवाले निःस्वार्थ मराठ ी रक्षणाकर िता उपक्रम राबतात, इं दू रात ील जु न्या मराठ ी शाळें ना ज ीवन म िळावे म्हणू न धडपडत आहे आण ि ते ह ी कु ठला ह ी व िशे ष पाठिं ब ा न घे त ा. ह ी त्यांच ी मराठ ी साठ ी असले ल ीच तळमळ आहे.

मु द्दा हा नाह ीच मला हा प्रश्न आण ि हे सर्व बऱ्याच द िवसां प ासू न बोलावे से वाटत होते. माझ ी मावशी (सौ राधिका इं गळे दे व ास म.प्र) यां च् या शाळे करू ६०० मु ल ां न ी शाडू चे गणपति साकारले हे दे ख ील सं स्कारच आहे कारण इतर सर्वजाग ी सर्वच श िकवत असत ील त्यात दे ख ील वाद नाह ीच पण महाराष्ट्रा बाहे र असले ला मराठ ी माणू स प्रत्येक जाग ी आपले सं स्कार पे र त असतो हे स्वतः ला सो कॉल्ड मराठमोळा म्हणवू न घे ण ाऱ्यांन ी लक्षात घ्यावे.

“सानं द “सारख ी मराठ ी सं स्था उभारणारे जयं त भिसे काका कित ीतर ी मराठ ी नाटकं , स िने मे(महाराष्ट्राच्या व िव िध भागातू न) इं दू रच्या मराठ ी माणसां स ाठ ी मागवतात. जितका मोठा श्रोतावर्ग सानं द समू ह ाचा आहे इतका कु ठल्याह ी( महाराष्ट्रात दे ख ील) मराठ ी सं स्थे च ा नाह ी. गे ल ्या १७ वर्षां प ासू न श् री अश् विन खरे हे त्रै म ास िक” श् री सर्वोत्तम” याचं उत्कृ ष्टपणे सं पादन करून स्थानिय मराठ ी यां न ा एक व्यासप ीठ दे ऊ न आपले मराठ ीसाठ ी असले ले कर्तव्य पार पाडत आहे.

मराठ ी माणसाने मराठ ी माणसाशी मराठ ीत बोलावे असे ठामपणे सां ग णाऱ्यांनो तु म् ही महाराष्ट्र बाहे र राहणाऱ्यांना मात्र तु च्छ ले खू नये अशी कळकळ ीच ी व िनं त ी आहे. कारण म ी तर ी अजू न इतक्या मोठ्या सं ख्ये त शाळे करू मु ल ां न ी साकारले ले गणपत ींब द्दल बातम ी ऐकल ी नाह ी.

इं दू रमध्ये साहित्यकार, कलाकार हा वर्ग खू प मोठ्या प्रमाणात असू न आज त्यांन ी स्वतःचे नां व के ले आहे पण त्यांना ह ी परप्रांत ीय ह ी कळ सोसाव ी लागते य, हे फारच दःु खद आहे.

गणपति उत्सवाचं रूप जे हल्ली dj च्या गाण्यांन ी घे त ले आहे तर आवर्जून सां ग ावे से वाटते क ी आज ह ी सर्व मराठ ी कॉलोन ीं मध्ये पाऊल भजन आण ि पारं प र िक पद्धत ीत म िरवणू क निघते.

सर्वच लोकं असे असं अजिबात नाह ी पण काह ी वाईट अनु भ व दे ण ारे होते त्यांना

तर मला असं म्हणायचे आहे क ी आपल ी जागा सोडू न दु स र ी कडे जाऊन जो

इतके च नाह ी इं दू रला मराठ ी लोकां च ी वसाहत आहे सं पू र्ण कॉलोन ी फक्त मराठ ी माणसां च ी आण ि तिथल ी अट दे ख ील मराठ ी माणसाला घर व िकण्याच ी आहे.

मराठ ीच ी शान वाढवतो तो खरा मराठ ी....म्हणू न “तु म् ही मराठ ी आम् ही मराठ ी” मग हा भे द भाव कशाला? आपला उद्देश्य फक्त मराठ ी जगाव ी मराठ ी फु लाव ी आण ि ये ण ाऱ्या पिढ ीत त ी रुजाव ी हाच असला पाहिजे नाह ी का? माय बोल ी मराठ ीचा त्रिवार जयजयकार

नाते सं बं ध उमाल ी कै लास पाट ील श िरपू र, भारत नात्यांच ी व ीण असते नाजू क नात्यांना जपावे लागते खू प तु टे ल इतके ताणू नये त सं बं ध ने ह म ी जपावे त नात्यांचे बं ध चू क जर झाल ी असे ल दु स र्याकडू न लगे च द्याव ी माफ ी तु म च्याकडू न जर तु म् ही चु क ला असाल तर माफ ी मागाव ी खु श ाल ते च रटाळ गाणे वाजवू नये ने ह म ीचे रडगाणे गावू नये करू नये भां ड ण तं टा नाह ीतर वाजे ल धोक्याच ी घं टा थोडे तु म् ही समजू न घ्यावे थोडे त्याला समजू द्यावे कध ी तु म् ही माघार घ्याव ी कध ी त्याने नमतं घ्यावं बोलू नये कध ी खोटे नाह ीतर होत ील तु म चे तोटे खरं खरं सां ग ावं खरं खरं वागावं खऱ्यातच नात्यांचं खरे प ण जपावं

Paintings by Anushree Dhavale, Paris

दु स ऱ्याला टोचे ल इतके बोलू नये अहं क ारात माणु स क ी तोलू नये मन माने ल असे वागू नये तोऱ्यातच जगणं जगू नये कध ी आलाच राग तर ओकू नये आग रागाने तापवू नये डोकं नाह ीतर राग ीट म्हणत ील लोकं होऊ नये नाराज, तोडू नये मने यालाच म्हणतात एकमे क ां न ा जपणे नाराज ी पचवाव ी, दःु ख गिळावे नात्यांचे सु ख प्रे म ातच म िळावे मजे त राहावं आण ि मजे त च जगावं अर्ध्या भरले ल्या पे ल ्याकडे बघावं प्रत्येकाच ी जिं द ग ी असते खास म्हणू न माणसाने जगावे झकास

माझे बे ळ गाव कने क्श न

मीना नेरुरकर,

फिलाडेल्फिया, यू.एस.ए.

2015 cy;; f:e b ;> uv;;rI m;i hny;;t; b;e Lg;;v;l; m;r;@I n;;!y;s;] m ;eln; h;et; a;he he j;e v h; m;I v;;c;le t;e v h; m;l; a;Sc;y;* c ; v;;!le . b;e Lg;;v;l; m;r;@I n;;!k:e vh;y;c;I m;;r;m;;r a;i [; ae k :dm; ai K;l B;;rt;Iy; m;r;@I n;;!y; p;i r{;de c ;e n;;!y; s;] m ;e ln; ? he j;m; U n ; k:s;e a;le he k:Le n ;;. t;x;;t; m;;z;e “av;G;; r] g; ae k :i c; z;;l; “ he n;;!k: ty;; s;] m ;e ln;;t; k:r;y;c;e @rle e . b;e Lg;;v;c;e p;> e Z ;k: ri s;k: v; s;] g;It; n;;!k:;c;e B;;eT;:e as;Dy;;c;e m;I aE k : U n ; h;et ;e . ty;;m; u L e b;e Lg;;v;l; j;;y;c;I s;] i Q; c; uk :v;;y;c;I n;;hI as;e m;I @rv;le a;i [; t;s;e n;;!y;p;i r{;de c ;e aQy;Z; m;;e hn; j;;e x;I] n ;; k:Lv; U n ;hI !;k:le . ty;;m; u L e an;;y;s;e √b ;Ry;;c; i dv;s;;] n ;I m;;zy;; n;;!k:;cy;; p;>y ;;e g;;l; hj;r rh;y;c;I s;] i Q;hI i m;L[;;r h;et ;I v; b;e Lg;;v;k:r;] c ;; p;>i t;s;;d aE k :[y;;c;; y;;e g;hI y;e [;;r h;et ;;. m;l; b;e Lg;;v;c;e wt;k:e p;> e m ; as;;y;c;e k:;r[; mh[;j;e m;;zy;; m;mm;Ic;;#; | v;s; u] Q ;r; v;z;e i hc;; -m;;he rc;; g;;et ;;v;L; b;e Lg;;v;-Q;;rv;;#k:#c;;. ty;;m; u L e b;;lp;[;I i t;k:#e m;;zy;; an;e k : f:e R y;; z;;Dy;; h;et y;;. m;mm;Ic;e a;j;e ;b;; g;] g;;Q;rr;v; de x;p;;]#e he m;;e@e de x;B;T;: h;et ;e . ty;;] n ;; k:n;;* !k:i s;] h hI Wp;;iQ; i m;L;lI h;et ;I. t;e l;e k :m;;ny; i !Lk:;] c ;e p;!!i x;{y; h;et ;e . a;j;hI p; u[y;;cy;; i !Lk: sm;;rk: m;] i dr;t; ty;;] c ;; aQ;* p ; ut ;L; i v;r;j;m;;n; a;he . m;mm;Ic;I ae k u :lt;I ae k : m;;v;x;I ( ai B;n;e F ;I i c;nm;y;I s; u m ;It; i hc;I a;j;I ) v; ae k : ult;I ae k : b;i h[; Q;;rv;;#l; as;;y;cy;;.i t;c;e e d;e n ; s;KK;e B;;W: m;;z;e m;;e e hn;m;;m;; a;i [; x;rdm;;m;; b;e Lg;;v;;t; m;;t;b;r as;;m;I mh[; U n ; g;[;le j;;y;c;e . ty;;t;le Q;;k:!e x;rdm;;m;; s;;m;;i j;k: Z;e F ;;t; x;e v ;!p;y;*t ; k:;y;* rt; h;t;e . m;mm;Il; B;;v;;s;;rK;e as;[;;re r;v;s;;he b ; g;;e g;!e v; #;\ y;;Lg;I he de K ;Il b;e Lg;;v;;t; Ky;;t;k:It;* h;et ;e . ty;;m; u L e b;e Lg;;v;i v;{;y;I m;l; K; U p ; a;i tm;y;t;; h;et ;I a;i [; a;he . m;;z;e p;[;j;;e b ;; g;] g;;Q;rr;v; de x;p;;]#e hI b;e Lg;;v;;t;lIe s;Q;n; as;;m;I h;et ;I. r;m;de v ;g;DlIt;Dy;; v;;#y;;v;j;; d u m ;j;lI G;r;t; t;e ae k :!e c ; rh;y;c;e . an;e k : v;{;;* p ; U v ;I* c ; ty;;] c y;; p;tn;Ic;e i n;Q;n; z;;le h;ete ;. d;e n hI m; ulI] c ;I lgn; z;;lI h;et ;I. ty;;m; u L e s;g;L; v;e L t;e s;m;;j;k:Dy;;[;;t; G;;lv;;y;c;e . t;tk:;lIn; r;j;k:;r[;;t; m; ut s;ddI mh[; U n ; g;[;le j;;y;c;e . ty;;] n;; k:;n;;n;e k:m;I aE k : U y;et ; as;e . d u s ;Ry;;c;e b;;e l[;e aE k :;y;l; t;e #;\ k !rI s!e q;;e s k:;e p ;s;;rK;e Wp;k:r[; v;;p;r;y;c;e . ty;;l; ae k :; b;;j; U l; k:;n;;l; l;v;;y;cy;; n;Ly;; v; d u s ;Ry;; b;;j; U l; f:e n ;e ls;;rK;I ae k : a! | c ;m;e ] ! h;et ;I. n;Ly;; k:;n;;t; G;;t;Dy;;v;r d u s ;Ry;; b;;j; U c y;; f:ne ;lm;Q; U n ; ty;;] c y;;x;I b;;e l;y;l; l;g;;y;c;e . p;[; hy;; vy;] g;;m; u L e n;; ty;;] c ;e r;j;k:Iy; k:t; & *t v; k:m;I z;;le h;ete ; n;; ty;;] c ;I Q;#;#I v; &T;I. mh[; U n ; t;r ty;;] n ;; k:n;;* !k:i s;] h hI p;dv;I i m;L;lI h;et ;I. t;e v h; de x;;t; i b;>!Ix;;] c ;e r;jy; h;et ;e . ty;;cy;; aty;;c;;r;n;I k:Ls; g;;@l; h;et ;;. j; ulm;I i b;>!Ix; r;j;v;! Wlq; U n ; !;k:[y;;s;] b ;Q;;t; j;;g;;e j ;;g;I de x;p;> e m ;I l;e k :;] c y;; g; up t;p;[;e m;s;lt;I c;;l;y;cy;;. p;[;j;;e b ;;] ] c ;; aE n ; Wm;e dIc;; k:;L i b;>!Ix;s;rk:;ri v;r:Qd l$[y;;t; g;e l;. b;e Lg;;v;j;v;Lcy;; h u dlI g;;v;I g;] g;;Q;rr;v;;] c ;I v;#l;e p ;;i j;*t ; x;e k :#;e ae k :r;] c ;I ae s !e ! h;et ;I.

ty;; ae s !!Icy;; j;;e r;v;r l;g;t;Il t;e v ;$e p;E se ; t;e s;b;] Q ; de x;;cy;; sv;;t;] Fy;l$y;;l; p; urv;It; as;t;. i b;>!Ix; s;rk:;rcy;; hI g;;e { ! lZ;;t; a;lI v; p;E x;;c;; ai v;rt; a;e G ; q;;] b ;v;[y;;s;;@I ty;;] n ;I ae k : y; ui T;: y;;e j ;lI. g;] g;;Q;rr;v;;] n ;; f:T;: d;e n ; m; ulI a;het ;, m; ulg;; n;;hI h; m; u dd; G;e W :n; b;e Lg;;v;cy;; i b;>!Ix; g;vh* n ;rn;e “j y;;cy;; ws!!Il; v;;rs; n;;hI t;I ws!e ! s;rk:;rj;m;; h;e [;;r “ as;; f:t;v;; k:;$;y;c;e @rv;le . ty;; m;hIn;;aK;e r h uk : u m ; j;;rI h;e [;;r h;et ;;. g;] g;;Q;rr;v;;] n ;; hI b;;t;m;I a;t;Dy;; g;;e !;m;;f:*t ; k:LlI. m;i hny;;cy;; a;t; m; ulg;; p;E d; k:r[;e j;r:r h;et ;e . an;e k : j;;[;ty;;] b ;re ;b;r m;s;lt;I h;e W :n; m;;e@y;; m; ulIc;; m; ulg;; dT;k: Gy;;y;c;e @ rv;le . ty;;v;e L e l; G;r;t;Dy;;c; k:;e [;;c;e t;rI m; U l dT;k: G;e [y;;c;I p;Qdt; h;et ;I. lg;;e lg; m;;zy;; a;j;Il; s;;] g;;v;; Q;;#l; g;e l;. m;;z;e a;j;;e b ;; i v;n;;y;k:r;v; b;;v;#e k :r B;e ;r s;] s q;;n;;c;e v;k:Il h;et ;e ty;;m; u L e aq;;*t ; a;j;I i t;q;e c ; as;;y;c;I. i n;r;e p ; k:Lt;;c; a;j;I B;;e r s;] s q;;n;;t; U n ; b;e Lg;;v;l; m; ul;] s ;k:! hj;r z;;lI. t;rIde K ;Il y;; i n;re ;p;;cy;; j;;[y;;y;e [y;;t; q;;e#; k:;L g;e l;c;. t;e v h; k:;hI a;j;cy;;s;;rK;e f:;e n ; n;vht;e . a;j;I b;e Lg;;v;l; p;;e c ;lI t;e v h; m;i hny;;c;I m; u dt; s;] p ;;y;l; k:e v ;L ae k :; i dv;s;;c;; av;iQ; h;et ;;. t;#k:;f:#k:I r;t;;e r;t; g; up t;p;[;e dT;k:i v;Q;;n;;c;; s;;e hL; p;;r p;;#l; g;e l;. m;;z;e m;;e@e m;;m;; sv;t;+cy;; a;j;;e b ;;] n ;; dT;k: g;e le . m;;e hn; b;;v;#e k :r;] c ;e m;;e hn; de x;p;;]#e z;;le . d u s ;Ry;; i dv;x;I i b;>!Ix;;] c ;e hst;k: ws!e ! s;rk:;rj;m;; k:r;y;l; a;le . t;e v h; ty;;] c y;; t;;e ]#;v;r dT;k:i v;Q;;n;;c;; p; ur;v;; f:e k : U n ; p;[;j;;e b ;;] n ;I ty;;] c y;; k:;rsq;;n;c;; b;;e j ;v;;r; W#v;l; v; a;p;lI ws!e ! v;;c;v;lI. sv;;t;] F y;s;E i n;k:;] c ;I rs;d t;x;Ic; c;;l U r;i hlI. a;mh; B;;v;]#;c;; j;nm; sv;;t;] F y; i m;L;Dy;;n;]t ;rc;;/ p;[; hI p;[;j;;e b ;;] c ;I c;;t; uy ;* k :q;; a;mhI i k:ty;e k :d; c;v;Ic;v;In;e m;mm;Ik:# U n ; aE k :lI h;et ;I v; ty;;y;;e g;e sv;;t;] F y;l$y;;c;I iq;>l an; u B ;v;lI h;et ;I. y;; m;;zy;; k:n;;* !k:i s;] h p;[;j;;e b ;;] c ;; m;r;@I r] g;B; U m ;Ix;IhI f:;r m;j;e x;Ir s;] b ;] Q ; a;he . m;;z;e Q;;k:!e m;;m;; mh[;j;e s; up ;>i s;Qd ai sq;r;e g; t;N #;\ . ari v;] d b;;v;#e k :r. ty;;] c y;; p;tn;Ic;e –m h[;j;e m;;zy;; s;re ;j;m;;m;Ic;e a;t;e B ;;W: mh[;j;e i v;Ky;;t; n;;!y;le K ;k: v;s;]t ; k:;n;e !k:r. v;s;] t;r;v;;c;I m; ulg;I c;] d; m;e i #k:l k:;\ le j ;s;;@I b;e Lg;;v;l; a;lI, t;e v h; s;re ;j;m;;m;Icy;; n;;ty;;t;le as;Dy;;m; u L e v;s;]t ;r;v; an;e k :d; m;;zy;; m;;e@y;; m;;m;;] n ;; m;;e hn;r;v; de x;p;;]#y;;n;; B;e !;y;l; j;;y;c;e . m;;m;; r;m;de v ;g;DlIt;Dy;; v;;#y;;t;c; r;h;y;c;e . i t;q;Dy;; i dv;;[;K;;ny;;t; p;[;j;;e b ;;] c ;; B;l;m;;e@; f:;e !;e l;v;le l; v;s;]t ;r;v;;] n ;I p;;i hl;. m;;m;;] x;I an;e k :d; m;n;s;;eT;: b;;t;c;It; z;;Dy;;v;r p;[;j;;e b ;;] i v;{;y;Ic;I v; wt;r k: u ! ] ub ;Iy;] ;i v;{;y;Ic;I wqy;] B ; U t ; m;;i ht;I ty;;] n ;; k:LlI . a;i [; ax;; rIt;In;e b;e Lg;;v;m;Q;Dy;; v;;#y;;t; b;s;le le as;t;;n;;c; v;s;]t ;r;v;;] n ;; s; U y ;;* c ;I i p;Dle he n;;!k: s; u c ;le . s; U y ;;* c ;I i p;Dle y;; t; uf :;n; i v;n;;e dI n;;!k:;t;le sv;;t;] F y;s; U y ;* mh[;j;e m;;z;e p;[;j;;e b ;; v; n;;!k:;t;lI ty;;] c ;I c;;r m; ule mh[;j;e m;;z;e c;;r m;;m;;.

m;;e@; de x;B;T;: , d u s ;r; i v;i v;Q; vy;v;s;;y; k:r[;;r; , i t;s;r; x;rdm;;m;;s;d &x; l;j;;L U v; x;e v ;!c;; #;\ k !r m; ulg;; aq;;*t ; m;;z;e ari v;] dm;;m;;. m; u K y; p;;F;e i m;L;Dy;;v;r wt;r g;;e { !I v;s;]t ;r;v;;n;I ty;;] c y;; ai vdt;Iy; k:Dp;n;;i v;l;s;;n;e s;j;v;Dy;;. wt;k:I v;{;e * z;;lI t;rI j;n;m;;n;s;;t;“s ; U y ;;* c ;I i p;Dle”y ;; n;;!k:;c;I K; u m ;;rI k:m;I z;;le lI n;;hI. p;[; m;I m;;F; j;e v h; j;e v h; he ap;>i t;m; i v;n;;e dI n;;!k: p;h;t;e t;e v h; n;;!k:;t;Il p;;Fe ; v; m;;z;e m;;m;; y;;] c y;;t;Dy;; s;;my;;m; u L e m;l; v;e g;Ly;;c; k:;r[;;s;;@I K; U p ; hs; U y;et ; as;t;e . m;;F; ax;; y;; a;@v;[;In;e B;rle D y;; b;e Lg;;v;;t; m;;z;e “s ; u] dr; m;n;;m;Qy;e B;rlI “ he n;;!k: k:Q;IhI h;e W : x;k:le n;;hI . 1995 t;e 1998 hy;; k:;lK;]#;t; a;mhI drv;{;I* i #s;e ] b ;r m;i hny;;t; B;;rt;;t; ‘s ; u] dr; ‘G ;e W :n; j;;y;c;;e . n;]t ;r 2004 s;;lIhI t;e n;;!k: G;e W :n; a;l;e h;et ;;e . t;e v h; m;;e@e m;;m;; g;e le h;et ;e p;[; x;rdm;;m;;] c ;e- x;rd b;;v;#e k :r;] c ;e- s;m;;j;s;e v ;k: mh[; U n ; b;e Lg;;v;;t; K; U p ; n;;v; h;et ;e p;[; k:;hI k:e D y;; b;e Lg;;v;;t; p;>y ;;e g; h;e W : x;k:l; n;;hI. m;l; x;rdm;;m;; t;r:[; B;;rt;c;e s;] c ;;lk: XI i k:r[; @;k: U r y;;] cy;;k:#e hI G;e W :n; g;e le h;et ;e . p;[; ty;;] c y;; a;e L K;Ic;;hI k:;hI Wp;y;;e g; z;;l; n;;hI. K; U p ; j;k:;t; as;Dy;;n;e b;e Lg;;v;;t; p;>y ;;e g; k:r[;e n;;!y;i n;m;;*t y;;n;; p;rv;#;y;c;e n;;hI. x;e v ;!I x;rdm;;m;;] n ;; m; u] b ;w* p; u[y;;t; v;; g;;e v y;;t; j;;W:n; ty;;] cy;; l;#ky;; B;;c;Ic;e n;;!k: p;h;v;e l;g;le . t;e v h; m;I m;n;;x;I mh!le h;et ;e k:I a;j; p;[;j;;e b ;; as;;y;l; p;;i hj;e he ;t;e . j;s;e i b;>!Ix; s;rk:;rl; n;m;v;le t;s;e a;t;;cy;; a;p;Dy;; s;rk:;rl; n;m;v;;y;l; ty;;] n ;I n;kk:I k:;hIt;rI y; ui T;: x;;e Q ; U n ; k:;$lI as;t;I.

 Painting by Mangala Tata,, Los Angeles

2015 s;;lI b;e Lg;;v;l; m;r;@I n;;!y;s;] m ;e ln; @rle v; ty;; n;;!y;s;] m;e ln;;t; wt;r Wtk: &{ ! m;r;@I n;;!k:;] b ;r;e b ;r m;;z;e av;G;; r] g; ae k :i c; z;;l; he n;;!k: z;;le . p;dm;XI p;>s ;;d s;;v;k:;r v; am;;e l b;;v;#e k :r y;;] c y;; n;;!y;s;] g;It;;n;e s;j;le le v; am;e i rk:; B;;rt; hI q;Im; as;le le a;j;cy;; y; ug;;t;le s;] g;It; n;;!k: p;> e Z ;k:;] n ;; aty;]t ; a;v;#le v; ty;;] n ;I !;Ly;;] c ;; B;rG;;e s ; p;>i t;s;;d i dl;. K; U p ; v;{;;* n ;I p;>s ;;d s;;v;k:;r s;] g;It; n;;!k:;t; k:;m; k:rt; h;et ;e t;s;e c ; an;e k : v;{;;* n ;t;r b;e Lg;;v;;t; y;et ; h;et ;e . ty;;m; u L e n;;!k: s;] p ;Dy;;v;r p;>s ;;d s;;v;k:;r;] n ;I b;e Lg;;v;k:r;] x;I p;>dIG;* s;] v ;;d s;;Q;l; v; b;e Lg;;v;;t;Il j; un y;;j;;[;ty;; s;] g;It;p;> e m ;I ri s;k: p;> e Z ;k:;] c y;; an;e k : a;@v;[;I s;;] g; U n ; p;> e Z ;k:;] n ;; p;rt; K; U {; k:e le . t;e v h; x;rdm;;m;; hy;;t; n;vht;e p;[; x;e v ;!I b;e Lg;;v;;t; m;In;;c;e ae k :t;rI n;;!k: z;;le y;;c;; ty;;] n ;; K; U p ; a;n;] d z;;l; as;t;;.

 Painting by Anushree Dhavale, Paris

 Painting by Avi Sadhu, Los Angeles

मामीची पत्रकार परिषद

सत्यजीत खारकर

शिकागो यू .एस.ए.

दिवाळीच्या आधी चार दिवस महाराष्ट्र मामी मं डळांनी (म.मा.मं ) एव्हड्या तातडीने

मीटिंगला का बोलवावे हे काही मला समजले नाही. एक अस्सल पत्रकार या नात्याने मी वेळेच्या आधीच बोलावल्या ठिकाणी जाऊन पोहोचलो. अगदी पाच मिनिटेही उशीरा गेल्यास नाश्ता सं पतो आणि मग उपाशी पोटीच प्रश्न विचारावे लागतात असा माझा वैयक्तिक अनुभव आहे. आज नेहमी पेक्षा बराच चांगला उपमा आणि कॉफी असल्याने नक्कीच काही तरी गं भीर गोष्ट घडली आहे हे माझ्या लक्षात आले . म. मा.मं ही सर्व माम्यांना एकत्र आणणारी सं स्था होती. "कु णालाही मामा कसे बनवावे" हा त्यांचा खास लग्नेच्छू मुलींसाठी असले ला क्रॅश कोर्स खूपच प्रसिद्ध आहे. आज अख्ख्या महाराष्ट्रात आणि विदेशातही या कोर्सने अनेक भले बुरे मामा घडविले आहेत हे सत्य सर्वांना माहिती आहेच. म. मा.मं च्या अध्यक्षा मोठ्या मामीना मी अनेक वर्षा पासून चांगले च ओळखून होतो. माझ्या तर्क ट आणि भांडकु दळ ताईला बाबांनी त्या कोर्सला पाठवले आणि दोनच महिन्यात ताईने देखील लगेच यशस्वीरित्या नागपूरचे श्रीमंत व्यापारी मोरू यांच्याशी लग्न करून त्यांचे नाव सत्कारणी लावले आणि एका वर्षातच मला गोट्याचा मामा बनवले . घसा खाकरून जेव्हा मोठ्या मामी जेव्हा स्टेजवर आल्या आणि आम्ही पत्रकार लोक आमच्या ले खण्या सरसावून बसलो. मामी मूठी आवळत म्हणाल्या: "मित्र मैत्रिणीनं ो एका अन्यायाला वाचा फोडण्यासाठी ही तातडीची पत्रकार परिषद आम्ही घेत आहोत. आता दिवाळीचे दिवस जवळ आले ले आहेत. अनेक भाचे भाच्या सुट्टीत मामा मामी कडे जातील. बरोबर ना?"आम्ही माना डोलावल्या. "मग मला सांगा सुट्टीत मामा मामी कडे निघाले ल्या छोट्या मुला-मुलींचे मन मामी बद्दल कलु षित करणे बरोबर आहे का?" आमचे प्रश्नार्थक चेहरे पाहून मामीनी स्पीकरवर "झक ु ु झक ु ु झक ु ु झक ु ु आगीन गाडी, धुरांच्या रेषा हवेत काढी" हे बालगीत मोठयाने लावले . हे गाणे आम्ही सगळ्यानीच लहानपणा पासून ऐकल्याने आम्ही माना डोलवीत मस्तपैकी गाणे ऐकले . सांगा, काय वाटले तुम्हाला हे गाणे ऐकू न?" छान वाटले . लहानपण आठवले " एक पत्रकार "आजकाल अशी बालगीते कु णी लिहीतच नाही हो" दसु ऱ्या पत्रकाराने खं त व्यक्त के ली. "खामोश!" मामी एकदम शत्रू स्टाईल मध्ये म्हणाल्या "कमाल आहे ह्या गाण्यातील आक्षेपार्ह्य ओळी तुम्हाला दिसत नाहीत?" कु ठल्या ओळी आक्षेपार्ह्य मोठ्या मामी?" कु णी तरी आश्चर्याने विचारले . मामी मोठ्या कष्टाने आपले रडे आवरत म्हणाल्या "मामाची बायको गोरटी म्हणेल कु ठली पोरटी भाच्यांची नावे सांगूया मामाच्या गावाला जाऊया" "मामी अजुनही कळालं नाहीये नीट समजावून सांगा." मी म्हणालो

"अहो. मामीला भाच्यांची नावे माहीत नसतात का. असं कधी होईल का?" मामी "नाही नाही मामी असे अजिबात होणार नाही बरका" मी म्हणालो. "मग असा बिनबुडाचा आरोप मामी वर का?" मामी म्हणाल्या "बरोबर आहे मामी तुमचे म्हणणे" कु णीतरी म्हणाले "आता दसु रे कडवे म्हणा बरं" मामी "मामाची बायको सुगरण रोज रोज पोळी शिक्रण" मी "बघा आता इथे तर सरळ मामीच्या स्वैपाकावरच तोफ डागलीये." मामी म्हणाल्या "तोफ"? मी " होच मुळी. म्हणजे आम्ही मामी लोक काय रोज रोज पोळी शिक्रण करतो की काय? हा आता असते बऱ्याचदा घरात शिक्रण पण मी म्हणते भाचे आल्यावर त्यांना मस्त मस्त खाऊ देणार नाही का?" असे म्हणून रडवेल्या होत मामी खुर्चीत बसल्या. प्रसं गावधान राखून मी म्हणालो की "मोठ्या मामी तुमचे म्हणणे बरोबर आहे आणि आपण ही गोष्ट आमच्या सगळ्यांच्या लक्षात आणून दिली या बद्दल आभार." आता मामीचा चेहरा खुलला मग मी पुढे म्हणालो बरका मोठ्या मामी "मी माझ्या वृत्तपत्रा मार्फ त सर्व भाच्या भाचींना आवाहन करेन की कु ठल्याही अफवाना बळी न पडता यं दाच्या दिवाळीला मामाच्या गावी नक्की जा." मामी खुदक ् न हसल्या आणि म्हणाल्या "हे पण लिहा की मी सर्व माम्यांच्या वतीने वचन देते की आम्ही सर्व माम्या यं दा अगदी चटकदार दिवाळीचा फराळ करणार आहोत तेव्हा भाच्चेलोकांनी फराळाला नक्की यायचे हं!"

Three Recipes from my kitchen Manali Saodekar Wazalwar Sodyache सोड्याचे Thalipit

El Paso, Texas

I am sharing a recipe that I learnt from my mother. My great grand mother used to make this and later everybody learnt this recipe from her and started preparing it the same way. You can say this recipe is being followed generation in our family. This recipe is knows as Sodyache Thalipeeth. It’s a kind of pancake, the batter is similar but it is not sweet. Ingredients: 3 cups of wheat flour 2-3 cups of milk 1 cup of yogurt Half tsp baking soda Salt as per taste Clarified butter (ghee) for shallow frying Method: Take 3 cups of wheat flour in a bowl add yogurt and milk, mix well and form a paste. Add baking soda and salt as per taste. And let it rest for 5-10 mins. Heat a skillet or tava on medium flame. Spread the clarified butter (ghee) over and then spread the batter over it. We don’t want the thalipeeth (pan cake) to be very thin so we need to spread it thick. Cover it with a lid and let it cook for few mins or till you see the down side is cooked and turned of golden color. Apply ghee on the upper side and flip it and cook it till it becomes golden brown. After you flip it to the other you don’t need to cover it with lid again. Cook it from both the sides till it becomes of golden brown color. Follow the same steps and prepare thalipeeth from the remaining batter, and serve with sugar mixed milk and/or pickle of your choice. A healthy one meal dish, can be served for breakfast,lunch or dinner.

Maharashtrian Gola Bhat In India there are 29 states and one of them is Maharashtra and it has a region known as Vidarbha. I am sharing a Maharashtrian or we can say Vidarbhian recipe known as Gola Bhat (गोळा भात) or gram flour dumplings served with steamed rice. Ingredients 3 cups of gram flour 2-3 tsp of oil Half tsp red chili powder 1 Tsp turmeric 2 pinches asafoetida (hing) 2 pinches of baking soda Salt as per taste 2 cups of water to knead the dough 5-6 tsp oil to shallow fry

Method Take the gram flour in a bowl add 3 tsp of oil and mix well so it forms a breadcrumb like texture of gram flour. Add dry spices - red chili powder, turmeric, salt and baking soda to it. Add little water and start forming a dough like we make for rotis. Now make small balls of the dough and keep aside and let them rest for few mins. Heat up 5-6 tsp of oil in a wok. Start adding balls to it slowly and shallow fry them on a medium flame till they turn golden brown in color. Switch off the flame and place dumplings on a kitchen or paper towel.

Gravy Ingredients 2 cups of tamarind pulp 2 medium sized lumps of jaggery (gud) 1 tsp mustard seeds 2 tsp oil 2-3 cups water 1 tsp cumin powder Salt as per taste Half tsp red chili powder Method Heat 2 tsp oil in a pan, add mustard seeds as the mustard seeds start crackling add the tamarind pulp to it. Cook for 2 mins. Crush the lumps of jaggery and add it to the pulp. Add cumin powder, red chili powder, 2 cups of water and salt to it. Now slowly add the shallow fried gram flour balls to it and cook for 15-20 mins. If you find the gravy is becoming thick then you can ad some more water to it. We donâ&#x20AC;&#x2122;t need the gravy to be watery so add water accordingly. Our Gola with gravy is ready!

Bhat Ingredients 2 cups of basmati rice 3 cups of water 1 tsp cumin seeds 1/4th tsp turmeric powder Salt to taste 2 tsp clarified butter (ghee) Method Heat 2 tsp of ghee in pressure cooker and add cumin seeds to it. As the cumin seeds start popping, add turmeric, washed basmati rice, salt and water. Pressure cook the rice for 3 whistles and then keep on low medium flame for 5 mins.

Serving Take 2 golas with gravy in a serving bowl put it in a plate. Take rice. Pour the tempering over the golas and serve. Gola Bhat tastes best with asafoetida water. You need to mix 1/4th tsp of asafoetida in a small bowl of water and its ready to have with Gola Bhat.

Khandeshi Methi I feel so proud to share the recipe that I learnt from my mother. This recipe is one of traditional recipes from my momâ&#x20AC;&#x2122;s side. This recipe is healthy, one of the options to maintain diet and very tasty and spicy. Ingredients 3 cups of finely chopped fenugreek 2 cups of pressure cooked lentils (toor dal) 5-6 green chillies (depend on your taste) 3-4 garlic cloves 1 small cup of peanuts 1 tsp cumin seeds 2 tsp oil 2-3 cups of water Salt as per taste Method Roast chillies on medium flame. Then blend chilies, peanuts and garlic all together in a grinder to a smooth paste adding water to it. Keep is aside for sometime. Pressure cook lentils (toor dal) without adding turmeric powder to it. Heat 2 tsp oil in a wok add cumin seeds to it. As the cumin seeds start to crackle, add fenugreek leaves to it, mix well and cover it with a lid and cook it for a few mins. Mix the peanut chili garlic chutney with pressure cooked lentils. Add 1 cup of water to it, keep this mixture ready. After the fenugreek leaves are cooked add the lentil and chutney mixture to it. Add salt as per your taste. Bring it to boil. Add little water if you find it too thick.

Zucchini Fritters

Shweta Malekar(Gupta) Hong Kong Ingredients 1 1/2 zucchini, grated - cucumber can be substituted 1 teaspoon salt 1/4 cup all-purpose flour or bread crumbs 1/4 cup grated Parmesan cheese 2 cloves garlic, minced 1 large egg, beaten Oregano, cumin powder, herbs of your choice and freshly ground black pepper to taste 2 tablespoons olive oil for shallow frying Method 1. Salt the zucchini generously and leave to drain for 30 minutes. Take handfuls of zucchini and squeeze out all of the moisture. You can also wrap in a clean dish towel and squeeze out the water.

2. In a large bowl, beat the egg and add the shredded zucchini, herbs, cumin, oregano, breadcrumbs, salt and pepper to taste and parmesan cheese. Mix together well. Take a small handful of the mixture; if it presses neatly into a patty, it is the right consistency. If it feels wet, add more breadcrumbs or a tablespoon of all-purpose flour. When the mixture has the right consistency, cover the bowl with plastic wrap and refrigerate for one hour or longer. 3. Heat 1 inch of olive oil in a large frying pan until hot enough to fry. Meanwhile, take up heaped tablespoons of the zucchini mixture, and form patties. Lightly coat in flour or bread crumbs. 4.When the oil is very hot, add the patties in batches. Fry until golden brown. Remove from the oil, and drain briefly on a rack or kitchen towel. Serve with plain Greek style yogurt mixed with mint and honey or tomato ketchup Tip: This mixture can be prepared one day before and refrigerated and can be quickly cooked to make golden crispy fritters.

Deftly rolled collard greens ( aluvadi) Rahul Telange,

Birmingham, Alabama

Ingredients: 8 Collard Green Leaves 1 cup Gram Flour ¾ tsp Cumin Powder ¾ tsp Coriander Powder 1 tsp Turmeric 1 tsp Red Chili Powder 1 tsp Garam Masala 1 tbsp Tamarind Paste 1 tbsp Sugar Salt Water as required Oil as required Method 1. In a bowl add gram flour, cumin powder, coriander powder, turmeric, red chili powder, garam masala, sugar, salt and mix. Add tamarind paste and required water to make a thick paste. 2. Wash and wipe the leaves with paper towel or dry cloth. Remove the stem and slice the middle vein with a knife. Gently roll the rolling pin on the leaf to flatten the veins. 3. Place the leaves smooth side down and spread the paste evenly. Place another leaf on the top and spread the paste. Similarly place the third and fourth leaf. 4. Fold the sides of the leaves inside and tightly roll the leaves just like a burrito. Tie it with a thread to prevent it from opening in the steamer. 5. Preheat a steamer with enough water. Grease the steamer plate with oil. Place the rolls and steam for 20 minutes. Remove from the steamer and let it cool. 6. Once cool, remove the thread and cut the roll into ½” thick slices. 7. Heat oil in a pan on low heat, fry the slices till golden brown on both the sides. Serve with tea.

Nakhatai Pallavi Rasam, Singapore

Ingredients All purpose flour (maida) - 1 and 1/2 cup Gram Flour (Besan) - 1/2 cup Semolina ( Sooji/Rava) - 1/2 cup Ghee - 1 cup Powdered Sugar - 1 cup Cardamom powder ( Elaichi Powder) - 1 tsp Baking powder - 1 tsp Method Measure all the ingredients and keep them ready Sieve maida, besan and baking powder. In bowl mix all the dry ingredients, maida, besan, sooji and baking powder. To make the dough, in a big flat plate or bowl add powdered sugar and ghee and mix well for around 5 minutes. Add the dry ingredients and elaichi powder to the ghee and sugar mixture and knead into soft dough. Make small balls and flatten them by pressing them gently between your palms and place them on a greased baking tray. This recipe makes approximately 19-20 big sized cookies . It varies depending on the size you want to make. Preheat the oven at 200 degree C for 10 minutes. Place the baking tray in the oven at 180 degree C for 15 â&#x20AC;&#x201C; 20 minutes. Let them cool down completely after which they are ready to serve.

Painting by Gayatri Patil, London, U.K.

Ellappa

Anusha Acharya, Dubai, UAE

Ellappa is a popular dish in Udupi cuisine. We prepare it the day before Naraka Chaturdashi for naivedyam. It’s the easiest sweet dish one can prepare with all the ingredients easily available at home. I enjoy having this anytime!!!! Ingredients: Dosa rice – 1 cup Methi seeds – ½ teaspoon Poha – ¼ cup Fresh grated coconut – ½ cup Jaggery – ¾ cup Elaichi – 3 to 4 without skin Salt – 1 small pinch Oil – For deep frying Method: 1. Wash and soak rice and methi seeds in water for 3 hours. Wash and soak poha 30 minutes before grinding. 2. After 3 hours, drain the excess water from soaked mixtures and grind soaked mixture along with all the other ingredients into a fine paste. Batter should be little thicker than dosa batter. 3. Rest the batter for 1 hour. 4. After one hour, heat the oil in a frying pan. 5. When the oil is hot enough, keep the flame on medium and pour one ladle full of batter into the oil. Fry till the ellappa is cooked. Now flip the ellappa and fry till the color changes to golden brown. 6. Ellappa is ready to be served; it tastes good both when hot or room temperature.

Narali Bhaat â&#x20AC;&#x201C; Sweet Coconut Rice, A Maharashtrian Delicacy Priyadarshini Gokhale Gilbert, USA

This dish is special and close to my heart as it transports me instantly to my childhood. This a sweet delicacy, which is absolutely delicious, and transforms rice into golden pearls. This was prepared on special occasions only - when I was growing up - because of the effort involved in scraping fresh coconut. Now, with the availability of frozen packets of fresh coconut, it is a sweet, which will wow your guests, and one that you can make easily. Ingredients 1 cup rice (basmati preferably) 2 cups water 2 tbsp ghee/clarified butter 4-5 cloves 2 cups grated/scraped fresh coconut 2 cups sugar Â˝-3/4 cup water 1 cup milk 1-2 pinch saffron 1/8 tsp green cardamom powder 1-2 tbsp raisins 2 tsp sliced almonds (optional) 1 tbsp cashews (optional) 1 tbsp ghee, after cooking Method Rinse the rice a couple of times and keep aside. Heat ghee in the vessel/cooker that you cook your regular rice in. Once you can smell the aroma of ghee, add the cloves and let them cook till fragrant. Then add the rice and stir it in the ghee till the grains are coated with ghee. Add water and let the rice cook. Once cooked, spread it out on a plate or tray and let it cool down completely. Warm the saffron a little in a tsp of water or milk. The golden color of the rice is achieved using the saffron. It will be a deep golden if you use two pinches instead of one. Heat a saucepan that will easily accommodate the cooked rice and coconut mixture. To this add the grated coconut and roast it a little. Then add the water and heat till the sugar dissolves completely. Then add the milk and keep stirring and let the mixture thicken. Once it starts to thicken, add the saffron, cardamom powder, raisins and nuts (if using). Let this all cook together. Once the mixture starts to get to a thick syrup consistency, add the cooled rice and mix it to the coconut sugar mixture gently. Continue to cook, till the water evaporated and a sticky rice texture is achieved. Add the ghee to this. Serve hot.

Contributors

Natasha Dighe Badri, New Jersey

Pallavi Rasam, Singapore

Has written articles in Times of India www.natashadighe.com

Food blogger http://yourcookingpal.com/

Mohana Joglekar, Charlotte, North Carolina

Rahul Telange, Birmingham, Alabama

A blogger and writer https://mohanaprabhudesai.blogspot.com/

Food blogger http://samosastreet.com/

Pratap Sinha Raja Bhosle, Tanjavur

Anusha Acharya, Dubai, UAE

Thanjavur Maratha Royal Family A blogger and writer http://www.serfojimemorialhall.com/

Food blogger https://anushascuisines.com/

Priyadarshini Gokhale, Gilbert, Arizona Rohini Kelkar Abhyankar, Los Angeles Blogger http://thousandfullmoons.blogspot.com/

Food blogger http://tastetherecipes.blogspot.com/

Prasad Karshetty Jaydeep Bhogale, Mumbai

Rangoli artist, India

Writer and blogger http://jdchivadi.blogspot.com/

Sanjay Ghogale, India Comic illustrator

मित्रहो, हैद्राबाद https://mitraho.wordpress.com/

Arvind Shelar, India Comic illustrator

Dr. Meena Nerurkar, Philadelphia Writer http://www.meenanerurkar.com/index.html

Mrs. Sheetal Mahajan, India Rangoli artist https://www.youtube.com/channel/UCqSPGP_yfUcAe_ LS7bo9tPQ

Manali Saodekar Wazalwar, El Paso, Texas Food blogger https://foodiemanali.blogspot.com/