Reisbundel Praag

Paleizenstraat 65/67 – 1030 Brussel – tel +32 2 242 00 00 – fax +32 245 14 04 – info_brussel@architectuur.sintlucas.wenk.be Hoogstraat 51 – 9000 Gent – tel +32 9 225 10 00 – fax +32 9 225 80 00 – info_gent@architectuur.sintlucas.wenk.be

1

Colofon Praha_09 Sint-Lucas Architectuur Gent 2° Master Stedenbouw & Ruimtelijke Planning

*

Deze reisgids is opgesteld en uitgegeven naar aanleiding van de jaarlijkse buitenlandse studiereis van de studenten stedenbouw en ruimtelijke planning. Dit jaar is er gekozen voor Praag, de gouden stad in het hart van Europa. In een aantal colleges werkten de studenten onder leiding van Marc Pinte aan deze uitgave. We danken allen voor hun bijdrage.

Marc Pinte, docent De studenten 2008 Een uitgave van 2° Master Stedenbouw & Ruimtelijke Planning - 2008-2009 - Sint-Lucas Architectuur Gent

Alle rechten voorbehouden.

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand en/of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of op enige andere manier zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

2

PRAHA_ 09 3

Voorwoord Dat Praag één van de mooiste steden ter wereld is en een absolute topper, hoef ik niet meer te vertellen. Na weken voorbereiding, waardoor het snel duidelijk werd dat Praag zich ideaal leent voor een ervaringsgerichte stedenbouwkundige reis, heeft ieder van jullie zijn eigen beeld van Praag gevormd. Door zijn lange ontstaansgeschiedenis heeft Praag een historische schoonheid ontwikkeld doordrenkt met cultuur en romantiek. De Praagse Burcht, Karelsbrug, Parlement, Strahov klooster, Sint.-Vitus kathedraal, Stadhuis en astronomische klok, Sint-Nicolaasdom, … zullen we dan ook meteen de eerste dag bezoeken. Daarnaast zullen we ook de kleine steegjes, de oude bruggen en de romantische parken bezoeken zodat we de smaak van Praag als een sprookjesstad kunnen proeven.

Daartegenover staat dat we de volgende dagen ook het Praag van alledag zullen opzoeken. De woonwijken, de tocht erheen die de dagelijkse Praagse pendelaar volgt. De monotone woonblokken die het gevolg zijn van de gedwongen loop van de Praagse geschiedenis. In 1968 werd door Russische tanks een einde gemaakt aan de “Praagse Lente”. In 1989 vierden de Tsjechen er de val van het voormalige communistische regime. Deze referentiedata zullen we dan ook gebruiken om te kijken hoe de stad zich in deze recente geschiedenis heeft aangepast aan de veranderende context. Wie het programma doorneemt, zal dan ook de diversiteit van onderwerpen opmerken, immers er dient rekening gehouden met diverse basisopleidingen en met het multifacetaire van het beroep van de stedenbouwkundige en ruimtelijke planner.

De stad heeft te veel bezienswaardigheden om ze allemaal te kunnen bezoeken in enkele dagen tijd. De betrachting is om jullie een zo veelzijdig mogelijk stedenbouwkundig beeld van Praag aan te bieden zonder daarom de intentie te hebben om volledig te zijn.

Ik hoop dan ook dat deze reis jullie inspiratie en referentiemateriaal zal bezorgen waar jullie in de verdere loop van je stedenbouwkundige loopbaan nog veel naar kan refereren. En als laatste misschien nog het meest essentiële dat jullie via deze reis de zin en de goesting krijgen om nadien zelf op stedenbouwkundige ontdekkingstocht te gaan naar streken die het bezoek verdienen van planners. Of waarom niet Praag een tweede maal bezoeken om je eigen interessevelden dieper te onderzoeken. Ook het opvolgen van ontwikkelingen is leerrijk. Reizen is in ons vak essentieel. De praktijk van een stedenbouwkundig ontwerp of beleid kan men slechts ervaren door op het terrein te zijn, te kijken en te luisteren. Teksten, statistieken, foto’s, internet, ... geven veel nuttige informatie, maar kunnen nooit zo volledig zijn als een bezoek ter plaatse.

Goede reis!

Marc Pinte Reiscoördinator 5

Deze reisgids is verdeeld in drie onderdelen, telkens gekenmerkt en gevisualiseerd door een kleurgebruik.

*

‘Praktisch en info’ bevat een aantal informatieve feiten en weetjes over de reis. Zo maakt het dagprogramma deel uit van dit eerste onderdeel. Er is een deelnemers- en begeleiderslijst opgenomen, alsook een aantal nuttige gegevens en hulplijnen. Verder mocht een mini-woordenboek Nederlands - Tsjechisch niet ontbreken bij een Praag-reis, en stelden we een aantal essentiële regels van goed gedrag en zeden op!

*

De door de studenten geschreven ‘Thematisch papers’ zijn opgenomen in een chronologische volgorde naargelang het onderwerp waar ze over handelen. Zo zijn we geestelijk rijker geworden van de studie van de historische groei van Praag, namen we kennis van zowel de historische als de hedendaagse architectuur en stedenbouw, en mochten stadsvernieuwingsprojecten, hoogbouw, het UNESCO-gebied of de interessantste Praagse brownfields niet ontbreken.

*

De dagelijkse thematische wandelingen zijn in beeld gebracht in het laatste onderdeel van deze gids. Naast het belangrijkste wat we op de wandelingen te zien zullen krijgen, is er telkens een kaart van de tocht opgenomen en enkele bijkomende ‘facts and figures’.

Dankzij kaart en gegevens kunnen we volgen hoe de wandeling vordert, wat er ons nog te wachten staat, en kunnen we die zere voet even vergeten als we tot onze grote vreugde ontdekken dat het volgende deel van het traject dan toch een stùkje met de metro zal worden afgelegd …

6

A. Praktisch & info B. Thematische papers C. Wandelingen in beeld

7

*

‘Praktisch en info’ bevat een aantal informatieve feiten en weetjes over de reis. Zo maakt het dagprogramma deel uit van dit eerste onderdeel. Er is een deelnemers- en begeleiderslijst opgenomen, alsook een aantal nuttige gegevens en hulplijnen. Verder mocht een mini-woordenboek Nederlands - Tsjechisch niet ontbreken bij een Praag-reis, en stelden we een aantal essentiële regels van goed gedrag en zeden op!

8

A. Praktisch en info

9

Studiereis Praag, 9 tot 14 februari 2009 PRAKTISCHE ZAKEN • Reiscoördinatie: Marc Pinte 0475/47.10.30 • Reisbureau: Coconut travel gent www.coconuttravel.be +32 475431728 • Gegevens Hotel: Hotel Juno, Stechovicka 2296, 100 00 Prague 10, +420 274822276, E-mail: reservation@hoteljuno.cz, www.hoteljuno.cz PRAKTISCHE INFORMATIE VOOR HET VERTREK • Vertrek met de vlucht SN 2811 in Zaventem op maandag 9 februari 2009 om 14h55. Iedereen dient minstens twee uur op voorhand aanwezig te zijn. Afspraak om 13h00 in de vertrekhal van de luchthaven.

• Aankomst in Praag om 16h30. Transfer naar het Hotel Juno.

• Check-in hotel Juno voor 5 overnachtingen. Het hotel ligt op loopafstand van metrostation Strašnická • De overnachtingen zijn op basis van kamer met ontbijt, in 2-persoonskamers • Alle overige maaltijden en dranken zijn voor eigen rekening • Terugkeer met de SN 2810 vanuit Praag op zaterdag 14 februari om 11h35. Aankomst in Zaventem om 13h05.

PRAKTISCHE INFORMATIE TER PLAATSE • Gebruik de reisbundel en de wandelkaarten om meer inzicht te verwerven in de stad. De reisbundel dien je ook bij te hebben voor de noodzakelijke noodnummers.

• Het opgegeven tijdsschema bij het programma dien je goed in de gaten te houden. Wie op een afspraakpunt te laat komt neemt het openbaar vervoer of de taxi naar een volgend programmapunt of desgevallend naar het hotel (best bellen naar de reiscoördinator).

• De groep is groot, sluit daarom steeds goed aan en sta rond de persoon die uitleg verschaft.

• Neem geen onnodige waardevolle bezittingen mee. Laat deze ook niet achter in je hotelkamer.

• Problemen, zieke, ongeval, contact met de politie, … dienen zo snel als mogelijk aan de reiscoördinator gemeld te worden. Ook in geval je twijfelt of je het wel zou melden, doe je het beter wel. Er wordt dan gezamenlijk naar een oplossing gezocht. Internationaal noodnummer 112 (ambulance, brandweer, politie) • Wie medicatie nodig heeft, heeft het nodige bij. Bijzondere situaties worden best aan de reiscoördinator meegedeeld. Indien noodzakelijk contactpersoon van thuis opgeven.

• De school heeft een schoolverzekering voor de deelnemers. In geval van problemen contact opnemen met het noodnummer van AIG (reisbijstand) is 0032 3 253 69 16 en is 24u op 24 bereikbaar. Het noodnummer van KBC (24-uren dekking BA, rechtsbijstand en ongevallen) is eveneens dag en nacht beschikbaar: 0032 16 24 24 24. Voor uw ziekteverzekering op reis dient u contact op te nemen met uw mutualiteit (aanvraag EuroCross card).

• Zorg voor voldoende zakgeld. Er zijn voldoende ATM’s in Praag (1 euro = 26.46 CZK) • Zorg zeker voor je identiteitskaart. Ook je SIS-kaart en EuroCross card, bankkaart of visakaart en je studentenkaart neem je best mee.

10

NIET VERGETEN MEE TE NEMEN • Uw fototoestel voor de opdracht ter plaatse. Als alternatief voor het fotograferen mag er ook geschetst worden.

• Goede wandelschoenen en warme kledij (hou rekening met lange wandelingen en koud weer).

• Eventueel wat basismedicatie: aspirine, pleisters, Arnica zalf, …

HOTEL JUNO Stechovicka 2296 100 00 Prague 10

Telephone : +420 274822276 Fax : +420 274811481 E-mail: reservation@hoteljuno.cz www.hoteljuno.cz

11

Deelnemerslijst

12

naam

voornaam

gsm

Aerts Berten Boodts Calcoen Callant Cole De Bel De Keulenaer De Leersnyder De Meersman De Muynck De Pauw De Roeck De Volder Dehaene Dhondt D'hont Eggermont Foucart Gaens Guldentops Huyghe Impens

Sofie Bieke Griet Bert Michael Tom Nieke Michael Ruben Astrid Trees Steven Xandra Pieter Bart Anneleen Kim Geert Bert Kristof Yves Ilke Evelien

0472/93 20 99 0495/90 75 69 0477/99 27 74 058/41 40 80 09/374 64 79 0485/ 276 824 0486/38 84 35 0486/05 44 78 0474/66 79 39 0475/77 50 91 0498/080171 0479/52 09 33 0477/13.83.77 0496/07 73 27 09/220 57 74 0474/34 47 83 0498/62 36 84 0474/239029 0476/36 02 90 0477/54 18 10 0473/73 40 70 0499/13 92 50 0474/65 43 72

e-mail aerts.sofie@gmail.com bieke.berten@gmail.com grietboodts@hotmail.com bertcalcoen@gmail.com michaelcallant@gmail.com tom.cole@telenet.be nieke_de_bel@hotmail.com michael_dekeulenaer@hotmail.com rubendeleersnyder@gmail.com astrid_de_meersman@hotmail.com treesdemuynck@skynet.be steven_de_pauw@hotmail.com Xandra.Deroeck@rwo.vlaandeen.be pieterdevolder@hotmail.com arch.bartdehaene@gmail.com anneleendhondt@gmail.com volleygirlke@hotmail.com g_eggermont@hotmail.com bert.foucart@rwo.vlaanderen.be kristof_gaens@msn.com yves_guldentops@yahoo.com ilkehuyghe@gmail.com impens.evelien@gmail.com

naam

voornaam

gsm

Klokocka Lemmens Lemmens Lenaerts Luyten Maenhout Mahieu Meulman Nagels Pinte Pottier Preem Steegmans Stroobants Van Aerschot Vandewalle Vandorpe Verbesselt Verdonck Verdonck Verleyen Verstraeten Wuytack

Jiri Sara Elisabeth Els Thomas Jan Stefanie Bas Katrien Marc Jef Nick Ann Kobe Ward Toon Lore Mario Nele Hilde Tristan An Karel

0486/936484 0472/41 06 07 02 245 28 64 0479/79 72 05 0475/743437 0486/72 64 88 0494/80 22 23 0472/98 11 38 0475/47.10.30 0486/104.304 0485/59 30 76 0478/76 49 14 0499/20 34 56 0494/04 75 37 0486/89.17.34 0479/995451 0476/750304 02 306 48 18 0486/37 15 32 0473/93 10 26

e-mail jiri.klokocka@architectuur.sintlucas.wenk.be sara_lemmens@hotmail.com elisabeth@unknown.org lenaertsels@hotmail.com tomas_luyten@yahoo.com jan@arch-janmaenhout.be stefaniemahieu@hotmail.com bas_meulman@hotmail.com nagelskatrien@hotmail.com marc.pinte@gent.be jef_pottier@hotmail.com nick@nero.be ann_steegmans@hotmail.com kobestroobants@hotmail.com va_ward@hotmail.com toonvandewalle@hotmail.com lore.vandorpe@gmail.com mario_verbesselt@hotmail.com neleverdonck@telenet.be verdonck_666@nevereverland.com tristanverleyen@gmail.com an.verstraeten@kortrijk.be karel.wuytack@architectuur.sintlucas.wenk.be 13

* Wegwijs in Praag ‌ Enkele handige kaartjes 14

Maandag 9 februari 2009 uur

actie

opmerking

13h00 Samenkomst in de luchthaven. Afspraak in de centrale Gelieve stipt op tijd te zijn en hal onder het historische vliegtuig je identiteitskaart bij te hebben.

14h55 Vertrek vlucht Brussels Airlines naar Praag 16h30 Aankomst in de luchthaven van Praag (Prague-Ruzyne Airport) 17h00 Vertrek naar het Hotel Juno, Stechovicka 2296, 10000 De luchthaven ligt op 17 km Praag van het stadscentrum 17h30 Aankomst in het Hotel Juno, check in + verdelen van de kamers 18h20 Vertrek naar de historische binnenstad Met de groene metro A-Lijn richting Dejvice 19h00 Dinner naar keuze in de historische stad + korte In groep of naar eigen avondwandeling voorkeur. Jiri zal ons de weg wijzen naar enkele leuke en lekkere restaurantjes.

21h30 Vertrek naar het hotel. In groep of naar eigen voorkeur Met de groene metro A-Lijn richting Skalka (metrohalte Strasnicka)

*

Dagprogramma

20

Dinsdag 10 februari 2009 uur

actie

7h30

Ontbijt in het Hotel Juno

opmerking

8h15

Vertrek naar Metro Strasnicka

5 minuten wandelen naar metrohalte

8h30

Metro naar Namesti Republiky

A-Lijn richting Dejvicka (Mustek). B-Lijn richting Cerny Most (Namesti Republiky)

8h45

Start van de historische wandeling “Koninklijke Route”

Afspraak met de gids Piet Schepens. Zie wandelkaart 1

10h20

Warm-up pauze

Café in de binnenstad

10h40

Deel II: van de historische wandeling “Koninklijke Route”

Zie wandelkaart 1

12h30

Lunch in de historische stad

13h15

Vertrek naar Zizkov televisietoren

Metro halte Jiriho z Podebrad

14h45

Korte wandeling in de buurt van de televisietoren

Zie wandelkaart 2

16h00

Afspraak voor de stedenbouwkundige lezing van Praag

Bert Foucart stelt de vragen.

18h00

Einde lezing

Einde van het dagprogramma

18h30

Dinner naar keuze in de binnenstad

Woensdag 11 februari 2009 Uur

actie

7h30

Ontbijt in het Hotel Juno

8h15

Vertrek naar metro Strasnicka

8h30

Metro naar Staromestska

8h45

10h45

Start van de wandeling door Praag 7 (gebied van Zie wandelkaart 3 de masterproef) Warm-up bezoek aan het museum Veletrni Moderne kunst + museum Palace gebouw als voorbeeld van functionalistische arch.

Vertrek deel II van de wandeling Zie wandelkaart 3

12h30

lunch

13h30

Start van de wandeling door Praag 8

15h00

16h45

Metro halte Krizikova opstappen B-lijn richting Cerny Most. Uitstappen Invalidovna.

Overstappen op de tram tot woonblokken Nova Harfa Start van een korte wandeling door Nova Harfa Tram naar metrostation Invalidovna. Metro op de B-lijn richting Zlicin naar Florec. Overstappen op de metro van de A-lijn richting Ladvi naar Kobylisy.

Bezoek van de metrohalte Kobylisy

17h15

Terug naar de historische stad voor dinner

9h45

15h30 16h00

opmerking 14h45

5 minuten wandelen naar metrohalte A-Lijn richting Dejvicka

15h00

17h00 20h00

Metro station Florec. Zie wandelkaart 4

Uur

actie

7h30

Ontbijt in het Hotel Juno

8h15

Vertrek naar metro Strasnicka

9h30

Vertrek met de metro naar halte Mustek op de A-Lijn richting Dejvice. Overstappen opde B-Lijn richting Zlicin uitstappen in Karlovo Namesti Start van de wandeling naar Vysehrad, Pankrac en Zie wandelkaart 6 Haje Lunch in de buurt van Haje

13h45 14h45

Donderdag 12 februari 2009 uur

actie

7h30

Ontbijt in het Hotel Juno

8h15

Vertrek naar metro Strasnicka

8h30

Vertrek met de metro naar halte Dejvicka

8h50

Tram naar Crown Plaza

9h15 9h45

Start wandeling te voet naar de Baba wijk en omgeving Bezoek van enkele woningen in de Baba wijk

10h30

Deel II van de wandeling

11h30

Vertrek naar Villa Muller

opmerking

Optie 2 bezoek van de Voor openbaar domein zie site Praag 7 ifv wandelkaart masterproef olv Jiri Metro A-lijn richting Skalka overstappen op de C-lijn in Muzeum richting Ladvi halte Nadrazi Holesovice Start wandeling openbaar Start vrij bezoek van de domein masterproef site met bezoek van het architectuurbureau Jakub Ggler Afspraak in de Afspraak in de Plaats nog te bepalen historische stad voor het historische stad voor het avondeten avondeten Geen avondprogramma voorzien

Vrijdag 13 februari 2009

9h45

Optioneel bezoek aan shopping centrum op het einde van de metrolijn C

Optie 1 wandeling openbaar domein olv Marc Pinte Metro A-lijn ricchting Skalka. Overstappen in Mustek op B-lijn richting Zlicin halte Andel

15h30 17h00

Metro naar Muzem C-Lijn richting Ladvi.

Overstappen op A-Lijn richting Dejvicka en uitstappen in Mustek. Overstappen op de B-Lijn richting Zlicin en uitstappen in Nové Butovice.

Start van de wandeling in de wijk Nové Butovicé

5 minuten wandelen naar metrohalte

Zie wandelkaart 7

Richting oude stad voor diner. Metro Stodulky B-Lijn Optioneel kunnen we nog de richting Cerny Most tramstations van Barrandov gaan bekijken Dinner in de oude stad

5 minuten wandelen naar metrohalte A-Lijn richting Dejvicka

17h30

Wandelkaart 5

Zaterdag 14 februari 2009

Optie: bezoek van de universiteit met Jiri. Op deze wijze is niet iedereen verplicht om naar villa Muller te gaan

opmerking

Vrije avond

uur

actie

8h00

Ontbijt in het Hotel Juno

8h45

Check-out hotel

9h00 9h45

Vertrek naar de luchthaven (Prague-Ruzyne Airport) Aankomst in de luchthaven

12h30

Bezoek van de villa in groepjes van 7

11h45

vertrek vlucht naar Brussel

13h45

Lunch

13h05

Aankomst in Brussel

opmerking

21

Opdracht ter plaatse Deelname aan de studiereis en het volbrengen van deze opdracht levert twee credits op. De opdracht dient te worden afgegeven (papier en digitaal) in de eerste les “studiereis” na de reis. Tijdens deze les en in de daarop volgende lessen is er een groepsbespreking van deze opdracht.

Deel 1 schrijf een stedenbouwkundige motivatie aan de hand van krachtige argumenten Het eerste deel van de opdracht bestaat uit het schrijven van een stedenbouwkundige motivatie. Deze tekst dient op een heldere wijze je verhaal te vatten in een 2-tal pagina’s.

Je start met het nemen van een stelling (statement) over Praag. Dit kan bijvoorbeeld zijn: “Hoogbouw betekent voor Praag een frisse wind voor het stadslandschap”. Je neemt hier duidelijk een standpunt in pro hoogbouw. Doordat je weet dat Unesco hier een andere mening op nahoud zal je argumenten nodig hebben om een sterk verhaal neer te zetten. Nu komt het erop aan om je standpunt op de best mogelijke wijze kracht bij te zetten. Als eerste kan je werken met concepten. Een helder concept kan op zeer eenvoudige wijze complexe redeneringen duidelijk maken. Je dient je wel te beperken tot maximaal één concepttekening in deze tekst. Probeer je redenering logisch op te bouwen. Bijv. je start bij de historische torens van Praag en maakt de link naar de hedendaagse situatie.

Probeer eerst je verhaal te vertellen. Eenmaal de tekst duidelijk is in je hoofd, zal je het veel gemakkelijker kunnen neerschijven.

Je mag maximum één bronvermelding gebruiken. Het komt er dan ook op aan om een zeer kracht argument in de bestaande literatuur te zoeken en dit in een cruciaal moment van je redenering in te zetten. Je mag maximum één beeld gebruiken om je argument kracht bij te zetten. Ook hier komt het erop aan om in functie van je redenering een zeer relevante foto te maken.

Doel van deze opdracht is om je stedenbouwkundige visie van een studiereisthema in een relatief korte tekst neer te schrijven. Het verhaal dien je tijdens de reis op te bouwen. Discussie met je collega’s tijdens de reis zal helpen om je argumenten uit te zuiveren.

Eenmaal thuis zou je snel je tekst moeten kunnen opbouwen.

Deel 2 fotografeer een reeks van vijf foto’s die je nog jaren lang in je living wilt ophangen Fotografeer een reeks van vijf foto’s, bewerk deze om een optimaal beeld te verkrijgen en druk ze af op A3 formaat. Als alternatief mag je ook vijf schetsen maken. De foto’s zullen bij de beoordeling naast elkaar worden opgehangen. Belangrijk is dat de foto’s een 22

reeks vormen, een stedenbouwkundig verhaal vertellen en een hoge attractieve beeldwaarde hebben. Als voorbeeld zou je een

gebouw kunnen nemen dat je telkens onder andere lichtomstandigheden fotografeert, een reeks van verschillende tramhaltes, vijf zitbanken met mensen erop, vijf kruispunten van straten, vijf bouwwerven,… Denk goed na over je beeldcompositie (1/3 regel), licht en schaduw, textuur, Z/W of kleur,.. Zorg dat je een mooie reeks hebt. Het nummeren van de foto’s om de volgorde te bewaren kan aangewezen zijn. Denk goed na over de stedenbouwkundige boodschap die je wilt brengen (promotie van de stad, romantisch beeld, aanklacht van mistoestanden, rauwe werkelijkheid,…).

Website om inspiratie op te doen: www.trekearth.com (doorklikken naar Praag of andere stad) Doel van deze oefening is om te leren in moeilijke omstandigheden een reeks van kwalitatieve hoogstaande beelden te fotograferen.

Eenmaal thuis is het onmogelijk om nog een beeld bij te maken. Studenten dienen in staat te zijn om hun eigen beeldbank aan te leggen. Het afdrukken op A3 is noodzakelijk omdat er op deze wijze wordt stilgestaan bij beeldcompositie. Foto’s van lage kwaliteit zullen hierdoor snel door de mand vallen. Er wordt weliswaar niet verwacht dat er op duur fotopapier wordt afgedrukt. De kwaliteit van een normale kleurfotokopie volstaat.

Deel 3: tover een Praags knelpunt om in een potentie Fotografeer vier plekken waarover je een duidelijke ruimtelijke visie hebt. Bewerk deze vier beelden met Photoshop of een gelijkwaardig programma om je ruimtelijke visie weer te geven. Indien je niet met een beeldverwerkend programma kan werken mag je je visie ook schetsen. Creëer een slagzin die je plaatst op de bewerkte foto zodat je visie duidelijker wordt. Het is niet toegestaan om extra tekst met je foto mee te geven. Het beeld dient voor zich te spreken. De voor- en visie situatie worden samen op een A4 geplaatst (dus vier A4’s in totaal).

Website om inspiratie op te doen: www.bxl100.be Doel van deze oefening is dat er geleerd wordt om door het beeld heen te kijken naar de mogelijkheden die een plek te bieden heeft.

Punten worden verkregen door de originaliteit, potenties van de plek te tonen, het geheel verzorgd af te werken, …

23

*

Tussendoortjes

Maak kennis met ‌

The GOLEM 24

De Golem is een figuur uit een Joodse legende. De Golem was een mensfiguur gemaakt van klei en tot leven gewekt door een rabbi. Het woord golem is waarschijnlijk afgeleid van het Hebreeuwse woord ‘gelem’, wat ruw materiaal of grondstof betekent. In het jiddisch wordt het uitgesproken als “goilem”. Een bekend verhaal over de Golem is van Gustav Meyrink, die in 1915 Der Golem schreef, gebaseerd op de verhalen rond de 16e eeuwse Rabbi Löw (Juda Löw ben Betsabel, 1520-1609) uit Praag.

Het verhaal.

Een oude Joodse man, Rabbi Löw, die in Praag leefde, was erg meelevend met de mensen die elke dag erg hard moesten werken. Vooral dat die mensen zo weinig betaald kregen bedroefde hem. Als de harde werkers thuis kwamen, moesten ze ook nog hard werken om het huishouden te doen. Ook de kinderen werden daarbij ingeschakeld, om hout te hakken, het huis te vegen en hun bed op te maken.

Daar kwam nog bij dat de arme joodse mensen slecht werden behandeld. Het was gevaarlijk voor hen om ‘s avonds laat de straat op te gaan. Rabbi Löw wilde daar iets aan doen. Hij herinnerde zich een oud verhaal, over de Golem, een dienaar die gemaakt kon worden uit een homp klei.

Rabbi Löw vond het een goed idee om zo een dienaar te maken, en hij ging langs de deuren om raad te vragen. Hij vroeg het aan alle grote denkers die hij kende. Op een avond las hij in de Kabbala en leerde hoe hij een Golem moest maken. Het boek zei namelijk: “Een Golem moet worden

gemaakt uit de kleverige klei van de oever van de Moldau. Maak het gezicht, de handen en de voeten van klei. Rol het op zijn rug en loop 7 keer om de vorm heem.

En terwijl je dat doet, roep je: “Shanti, Shanti, Dahat, Dahat!”. “ Rabbi Löw vroeg drie helpers mee naar de rivier, en ze vonden daar de kleverige klei. Van klei met vodden maakten ze het hoofd, en de ledematen voor het lichaam van de Golem. Toen liepen ze erom heen en riepen wat de Kabbala had gezegd. De klei begon te gloeien. Daarna werd het bedekt met lang haar. De vingers kregen nagels. “Sta op en loop als een mens”, riep Rabbi Löw. Dat deed de Golem en de helpers kleedden hem aan als een dienaar. De Rabbi vroeg aan de Golem, “Hoor je me en versta je mij?”. De Golem knikte van ja.

Aan de rand van Praag gaf de Rabbi de Golem opdracht om al zijn mensen te helpen en te beschermen. De Golem knikte van ja.

Rabbi Löw bedacht een truc om de Golem te laten werken en om hem weer te stoppen. ‘s Avonds stopte de rabbi een stukje papier (waarschijnlijk wordt bedoeld perkament) in zijn mond waarop hij schreef wat de Golem moest doen. Hij gaf de Golem verder opdracht om ‘s ochtends te stoppen met werken en de hele dag te slapen als de Rabbi het papiertje uit zijn mond had gehaald. De Golem maakte de Sjoel schoon. De Golem maakte soms de huizen schoon. Hij hield de orde ‘s nachts, zodat de mensen niet meer bang waren.

De rabbi vond dat de Golem menselijker moest worden en leerde hem brood eten.

Maar de Golem dacht dat alles gegeten kon worden. Op een dag at hij stenen.

Rabbi Löw probeerde de Golem veel meer te leren en vertelde de Golem belangrijke dingen. Maar de Golem leerde niet vanzelf zoals een kind. Een vriend van Rabbi Löw, Simon, had het idee om de Golem te leren lezen, zodat hij zelf alles kon leren. De Golem leerde zoveel, dat hij zelf ook een mens wilde worden. Hij wilde ook plezier hebben en kunnen lachen. Hij zag de kinderen spelen en lachen, en wilde zijn zoals de kinderen, maar dat kon natuurlijk niet.

Toen werd de Golem erg boos. Hij rende het huis van Rabbi Löw uit, schreeuwde tegen de mensen en begon met stenen te gooien en dingen te vernielen. De mensen werden bang en probeerden de Golem te vangen. Maar de Golem kon erg hard rennen. Hij rende weg, en nooit heeft iemand hem weer gezien.

De Golem zou zich vandaag schuil houden op de zolder van de Oudnieuwe synagoge in Praag...

25

Tsjechisch voor beginners Uitspraak van het Tsjechisch De klemtoon komt bijna altijd op de eerste lettergreep.

Het komt vaak voor dat er drie of meer medeklinkers achter elkaar staan. De Tsjechen lossen dit probleem op door op die plek waar het uitspraakprobleem zit een “u” (zoals in “put”) tussen te voegen. Bijvoorbeeld ‘Vrchlabi’ (naam van een stadje) wordt ‘Vruchlabi’.

En verder: de letter ‘c’ (niet als k-klank) spreek je uit als ts. Dus ‘Polici’ spreek je uit als ‘Poli-tsie’.

Klein lexicon van het Tsjechische vocabularium over architectuur, stedenbouw én de gewone dingen des leves.

Bastion Stadspoort Tempel Theater Woning, huis Hoofdstad Kasteel Kapel Klooster Kerk Passerel Kleine zijde Stad Brug Kleine brug Museum Kaai Station Binnenkoer Plaats Nationaal Nieuwe stad Winkel Eiland

26

bašta brána chrám divadlo dům hlavní hrad kaple klášter kostel lávka Malá Strana mĕsto most můstek muzeum nábřeží nádraží nádvoří náměstí národní Nové-Mĕsto obchod ostrov

Paleis Verdieping binnenkoer Kelder Rivier Drempel Praag kuil Gelijkvloers doorgang Stadshotel Park Trap Oud Oude stad Heilig Markt Laan bij, nabij straat steegje Wenceslaus Toren Tuin

palác patro pavlač pod potok práh Praha přikop přizemí průchod radnice sady schody starý Staré Město svatý trh třida u ulice ulička Václav věž zahrada

Autobus Bier Brandweer Brood Café Drinken Eten Hotel Metro Politie Restaurant Taxi Telefoon Toilet Voedsel Water Ziekenwagen

autobusem pivo oheň chleba kavárna nápoj jíst hotel metro polici restaurace taxi telefon toaleta jídlo voda ambulance

d Nas

r

ee ovj

!

Goeie dag: dobrý den > informeler: ‘Ahoy’!

Goeie morgen: dobré ráno Goeie middag: dobré poledne Goeie avond: dobrý večer Alstublieft: prosím Dankuwel: děkuji ti Excuseer: omluva Tot ziens: sbohem Proost / gezondheid!: na zdraví 27

Koruna De Tsjechische kroon is sinds 1993 de munteenheid van TsjechiĂŤ. De kroon was onderverdeeld in honderd heller (halĂŠr). De munten van 10 en 20 heller werden per 1 november 2003 afgeschaft. Hetzelfde gebeurde op 1 september 2008 met de 50 heller munt, waarmee er een einde kwam aan de heller als wettig betaalmiddel.

Het muntgeld is beschikbaar in 1, 2, 5, 10, 20 en 50 kronen. Het papiergeld is beschikbaar in 50, 100, 200, 500, 1.000, 2.000 en 5.000 kronen. Het bankbiljet van 20 kronen is per 1 september 2008 uit de roulatie genomen.

1 EUR = 27,882 CZK

28

29

FLOWERPOWER “John Lennon in Praag” De Muur dankt zijn roem aan de tijd van vòòr de Fluwelen Revolutie. Toen werden alle westerse cultuuruitwassen stevig en zelfs bloedig door de Tsjechische politie onderdrukt. De jongeren eigenden zich echter een stuk muur toe in het oude stadsgedeelte en ‘bewerkten’ die met grafitti. Het thema? Love, peace and understanding. Het zinnebeeld? John Lennon. Na de omwenteling van 1989 is de muur (!) en de beschildering blijven staan als erkenning voor de meisjes en jongens die destijds heel wat riskeerden voor de vrijheid van meningsuiting.

Dagelijks wordt de muur nog bewerkt door de jongeren van nu én van toen. De muur is dus een altijd veranderend kunstwerk geworden. Wat je er vandaag op ziet zal morgen anders zijn. En John Lennon zelf, die heeft de pracht van Praag nooit mogen aanschouwen...

30

“Wist je dat ?...” … the founder of modern genetics Gregor Mendel, the composer Gustav Mahler, the father of psychoanalysis Sigmund Freud, the Secretary of State under President Clinton Madeleine Albright, the composer Jan Hammer….. were all born in what is now the Czech Republic. … English words of Czech origin include dollar, howitzer, robot, calash, pram, and pistol. … the term “dollar” goes back to 1519, in the western region of the present-day Czech Republic, where the owner of several silver mines minted his own coins and called them “Joachimsthaler Groschen,” or “Thaler” for short. … the word “robot,” meaning a man-made mechanical being, was coined by the Czech playwright Karel Čapek in his play “R.U.R.” (Rossum’s Universal Robot). … the Czech Republic is home to the oldest synagogue in Central Europe, the 13th century Staronová Synanogue in Prague.

… the term “pilsner,” used generally for a light lager beer, originated in Pilsen, Czech Republic, where the world-famous beer Pilsner-Urquell was first brewed in the 13th century. … Prague’s Charles University (founded in 1348) was the first university in Central Europe, and Prague’s Technical University was the first of its kind in the world. …the Good King Wenceslas of the English Christmas Carol was a Czech and is the national Czech patron. … the principle of planetary motion was discovered in Prague – by Johannes Kepler in 1606. … the idea of lithography - the process of printing from a plain surface - was developed in 1798 in Bohemia. … contact lenses were invented by the Czech scientist Otto Wichterle. … the Art Nouveau movement was born of Czech artist Alfons Mucha and was originaly termed „The Mucha movement“.

32

… Antonin Dvořák, the composer of the “New World Symphony,” was a Czech.

… Chicago Mayor Cermak, who took the assassin’s bullet meant for President Roosevelt, came from a family of Czech immigrants. … Oscar winning director Milos Forman ( “One flew over the Cuckoo’s Nest,” “Hair,” “Amadeus,” “The People vs. Larry Flynt,” and “Man in the Moon”) is Czech-born, and graduated from the renowned Prague Film Academy. … many of the world’s best tennis players -- Lendl, Mandlikova, Sukova, Navratilova, Korda, and Novotna, to name a few -- were born and raised in the Czech Republic, and former Swiss tennis star Martina Hingis was named after Martina Navratilova and is also a Czech native.

… Belgian beer (like Duvel, Jupiler, Orvallekes, Cara-pils …) always will be the best beer in the world, despite what all Chech people say … … the American astronaut and Apollo 13 commander Capt. James A. Lovell, Jr., is of Czech descent. … the South Bohemia was the birthplace in 19 th. century of Adolphus Busch, who, leaving his job in the Budvar/Budweiser brewery, emigrated to St Louis to brew an American Budweiser. The Czech Budvar/ Budweiser (in Canada and USA called Czechvar) beer is still brewed in Ceske Budejovice and is said to be far stronger and tastier brew than its American cousin. … the term “Bohemian” came from a Latin word, Boia, the name of the barbaric Celtic tribe that once lived in what is today Czech Republic. … renowned writer Franz Kafka, who penned such classics as “Metamorphosis,” “The Trial,” “The Castle,” and “Amerika,” was a Jew who lived in Prague in the early 1900’s. … the huge Millenium Christmas Tree at St. Peter’s Square in Rome came from the Czech Republic.

33

34

En braaf zijn …

1. Bovenal bemin één God 2. Zweer niet ijdel, vloek noch spot 3. Heilig steeds de dag des Heren 4. Vader, moeder zult gij eren 5. Dood niet, geef geen ergernis 6. Doe nooit wat onkuisheid is 7. Vlucht het stelen en bedriegen 8. Ook de achterklap en ‘t liegen 9. Wees steeds kuis in uw gemoed 10. En begeer nooit iemands goed.

35

*

De door de studenten geschreven ‘Thematisch papers’ zijn opgenomen in een chronologische volgorde naargelang het onderwerp waar ze over handelen. Zo zijn we geestelijk rijker geworden van de studie van de historische groei van Praag, namen we kennis van zowel de historische als de hedendaagse architectuur en stedenbouw, en mochten stadsvernieuwingsprojecten, hoogbouw, het UNESCO-gebied of de interessantste Praagse brownfields niet ontbreken.

36

B. Thematische papers

37

38

Situering en historische groei van Praag Katrien De Mets Politieke achtergrond Praag situeert zich in de historische regio ‘Bohemen’, dat in totaliteit ongeveer twee-derden van het tegenwoordige Tsjechische grondgebied beslaat.

integraal bij Oostenrijk (later de Donaumonarchie Oostenrijk-Hongarije) werd ingelijfd.

“ De voortdurende conflicten tussen Duitse kolonisten en Tsjechische bewoners vormden de rode draad doorheen de geschiedenis van Praag. “

Aan het eind van de Eerste Wereldoorlog werd Bohemen een onderdeel van de nieuw gevormde staat Tsjechoslowakije. Tsjechoslowakije heeft zich echter nooit kunnen profileren als een stabiele mogendheid, grotendeels een gevolg van de grote etnische diversiteit en ongelijkheid. De Republiek Tsjechoslowakije bestond naast Tsjechen (51%), Duitsers (24%) en Slowaken (14%) ook nog uit Hongaarse, Roetheense, Joodse en Poolse minderheden. Praag bleef, als hoofdstad van deze republiek, uiteraard belangrijk als achtergrond bij het verdere politieke schouwspel.

De voortdurende conflicten tussen Duitse kolonisten en Tsjechische bewoners vormden de rode draad doorheen de geschiedenis van Praag. Dergelijke onenigheden gaven aanleiding tot verschillende (godsdienst-) oorlogen vanaf de 14de eeuw. De gedwongen germanisering leidde ook tot publieke vormen van rebellie door de Tsjechische bevolking: de Eerste (1419) en Tweede (1618) Defenestratie van Praag (letterlijk: het door het venster gooien van Duitse magistraten).

Bohemen bleef min of meer een onafhankelijk koninkrijk tot de ‘Dertigjarige Oorlog’ (1618-1648), waarna het gebied

Na de Tweede Wereldoorlog kon een communistische dictatuur zich handhaven tot 1968, het jaar van de beruchte ‘Praagse Lente’. Dit was een kortstondig ‘modern’ communistisch bewind, geleid door revolutionair Alexander Dubček, waaraan abrupt een einde gemaakt werd door ‘Operatie Donau’. Deze militaire invasie bracht Tsjechoslowakije een tijd lang onder Russisch (communistisch) gezag. In 1990, na het wegvallen van de communistische dictatuur (‘Fluwelen Revolutie’), zagen de Slowaken hun kans om aanspraak te maken op meer autonomie. Op hun eisen voor een confederale

Het voormalige Hertogdom Bohemen maakte vanaf de 11de eeuw deel uit van het Heilig Roomse Rijk, een politiek agglomeraat van landen in West- en Centraal-Europa, waarvan de meerdeheid van de onderdanen en bewindvoerders van Duitse afkomst was.

staatsstructuur werd door de Tsjechische meerderheid evenwel niet ingegaan.

Tsjechoslowakije splitste officieel op 1 januari 1993. In 1999 trad Tsjechië toe tot de NAVO en op 1 mei 2004 tot de Europese Unie Ontstaan en eerste nederzettingen Fig.: Praag omstreeks 1235 De ontstaansgeschiedenis van Praag begint met de oprichting van twee burchten op het einde van de negende eeuw: de Praagse burcht (‘Prazky Hrad’) en de opperburcht (‘Vysehrad’). Deze vestigingen, respectievelijk gelegen aan de linker- en rechteroever van de Moldau, beschikten over een goede strategische en commerciële ligging. Vanaf de 10de eeuw ontstonden geleidelijk aan de eerste nederzettingen tussen deze burchten, met voornamelijk Slavische en Duits - Joodse kooplieden. Deze kooplieden genoten vanaf de tweede helft van de 11de eeuw van een zekere autonome positie, waaruit zich later het stadsrecht heeft ontwikkeld. Praag werd in de 11de eeuw de woonplaats van de Boheemse hertogen.

Dit resulteerde in een gestage uitbreiding van de stad en de Praagse burcht. In het jaar 1172 werd de eerste stenen brug (Judith) over de Moldau geconstrueerd ter hoogte van de huidige ‘Karelbrug’.

39

“In de loop van de 13de eeuw ontstonden twee agglomeraties met een stratenpatroon dat grotendeels tot op vandaag is blijven bestaan: ‘Staré město’, de ommuurde oude stad (1231) gelegen op de rechteroever en ‘Mala Strana’, de lagere stad (1257) gesitueerd op de linkeroever. “ Het straatniveau van de hoger liggende oude stad werd enkele meters opgehoogd ter bescherming tegen overstromingen.

Bij de opbouw van de lagere stad werd een grote vierkante marktplaats aangelegd, met temidden de Sint-Niklaaskerk.

‘Mala Strana’ was overigens uitsluitend bestemd voor Duitsers, waardoor de aan-

40

houdende confrontaties van deze kolonisten met de Tsjechische bevolking toen nog enigszins konden vermeden worden.

Middeleeuwse stad Fig.: Praag omstreeks 1400 Fig. onder: Praag in 1491 Aan de rand van de oude stad werd in 1338 het stadhuis opgetrokken. Het hoogtepunt van Praag als Middeleeuws stad was echter de stichting van een nieuw stadsdeel ‘Nové město’ (1348), onder invloed van de Boheemse koning en Keizer Karel IV. De nieuwe inwoners van de stad waren voornamelijk Tsjechen, afkomstig uit de dorpen rond Vysehrad. De nieuwe

stad, met een oppervlakte van 360 ha, had drie grote marktplaatsen ‘Senovážný trh’(later ‘Senovážné Náměstí’), ‘Koňský trh’ (de Paardenmarkt, later ‘Václavské Náměstí’) en ‘Dobytčí trh’ (de veemarkt, later ‘Karlovo Náměstí’). Deze laatste heeft een oppervlakte van ruim 8 ha en is één van de grootste in Europa. Het belang van het Boheemse koninkrijk én de ambitie van de keizer om Praag de zetel van zijn keizerrijk te maken leidden tot indrukwekkende bouwactiviteiten in de 14de eeuw (= Gouden Eeuw van de bouwkunst). Met de vestiging van de ‘Univerzita Karlova’ werd Praag in 1348 de eerste Europese universiteitstad.

Samen met het aartsbisdom, gesticht

in 1344, vormden ze het culturele centrum van Europa en... een broeihaard van het Tsjechische nationalistische gedachtegoed. De romaans geïnspireerde Judith- brug werd weggespoeld door een verstroming in 1357. Ze werd vervangen door een gotische exemplaar: ‘Kamenný most’ (de stenen brug, vanaf 1870 de Karelsbrug genoemd.

“Het hoogtepunt van Praag als Middeleeuwse stad was echter de stichting van een nieuw stadsdeel ‘Nové město’ (1348)” In 1360 volgden nieuwe - verruimde - versterkingen rond de verschillende stadsdelen. Praag had toen een oppervlakte van 8km² en werd de derde grootste Europese stad, op Rome en Constantinopel na. Het verloop van die vroegere grens is nog makkelijk terug te vinden, want ze valt samen met de huidige grote verkeersaders Na Prikope en Narodni Trida.

Renaissance en barok Fig.: Praag omstreeks 1815 Toen de Habsburgers in 1526 het roer overnamen genoot Praag als internationale stad aanzienlijk minder aanzien. Op het einde van de 16de eeuw kende ze wel een korte opflakkering, om uiteindelijk na een nieuwe golf van germanisering en godsdienstige onderdrukking te degraderen tot een provinciestad voor een periode van ruim 300 jaar. De stadsvlucht die daarmee gepaard ging maakte

het evenwel mogelijk om verscheidene grootschalige bouwcomplexen te realiseren: voornamelijk kloosters, kerken en paleizen. In de 16de eeuw werd de Renaissance geïntroduceerd in Praag met onder meer de reconstructie van het Praagse kasteel. De gotiek, die het Boheemse koninkrijk had gedomineerd vanaf de 13de eeuw, bleef echter uitdrukkelijk aanwezig in de vele bouwwerken tot de 18de eeuw.

De 17de eeuw luidde in met een nieuwe periode van oorlogen, honger en (pest-) epidemieën. Na de 30-jarige oorlog (16181648) kon de stad heropleven en volgde een periode van constructie en reconstructie in Barokke stijl.

In de 18de eeuw werden nieuwe vestigingsmuren aangebracht rond ‘Mala Strana’ en ‘Nové Mesto’. Tussen 1760-1781 werden de eerste stedelijke boulevards aangelegd. In 1784 worden de vier onafhankelijke stadsdelen (‘Mala Strana’, ‘Staré město’, ‘Nové město’ en ‘Židovské město’ ) onder invloed van Keizer Jozef II administratief verenigd. Deze hervorming resulteerde in de herbestemming van vele kloosters en kerken in pakhuizen, kantoren, ziekenhuizen of kazernes.

De 19de eeuw Fig.: Praag omstreeks 1915 De industriële revolutie bracht grote veranderingen teweeg: de eerste stedelijke infrastructuur (riolering, gasleidingen) werd aangebracht en de eerste industriële voorsteden (Karlin, Smichov, Holesovice en Bubny) kwamen tot ontwikkeling. Ter bevordering van de industriële

activiteiten werd omstreeks 1845 de eerste spoorlijn aangelegd, gevolgd door de bouw van de eerste stations. In de binnenstad werden pogingen van modernisatie ondernomen met onder meer de verfraaiing van de kades, de bouw van bruggen en de aanleg van wegen. In de periode tussen 1840-1878 werden vijf nieuwe bruggen gebouwd, waardoor de relatie tussen linker- en rechteroever versterkt werd. De gettomuren rondom de Joodse wijk (‘Židovské město’) werden tussen 1848-1876 gesloopt: de Joodse wijk (sinds 1850 ‘Josefov’) werd het vijfde district van Praag. Op het einde van de 19de eeuw werd de bouwvallige wijk echter volledig met de grond gelijk gemaakt en vervangen door brede en rechte lanen met groenvoorziening geflankeerd door burgerappartementen in Jugendstil. De slechting van de middeleeuwse stadsmuren vond plaats in de periode 1874-1876: op de vrijgekomen ruimte werden parken en villawijken aangelegd.

“De periode van industrialisatie bracht naast economische groei en een expansie van het inwonersaantal, ook een opleving van nationalistische gevoelens.”

De periode van industrialisatie bracht naast economische groei en een expansie van het inwonersaantal, ook een opleving van nationalistische gevoelens. Dit sluimerende nationalisme vond een architecturale uitdrukking in het Nationaal Theater (1868) en het Nationaal Museum (1890). Op het einde van de 19de eeuw

41

had Praag - door doorgedreven fusionering - de vorm aangenomen van een agglomeratie met meer dan een half miljoen inwoners.

Hoofdstad Tsjechoslowaakse republiek Fig.: Praag omstreeks 1948

42

In oktober 1918 werd te Praag de onafhankelijke Tsjechosolvaakse staat uitgeroepen. Praag werd de hoofdstad en het intelectuele en culturele centrum: opnieuw werden paleizen getransformeerd in administratieve centra. Dit nieuwe politieke klimaat leidde tot de vereniging van nogmaals 37 gemeenschappen, waardoor Praag een totale oppervlakte had van 174 km² en ruim 670 000 inwoners. In navolging daarvan werd door de staat een Commisie aangesteld om een stedelijk concept te ontwerpen voor de toekomst van Praag, met het oog op nieuwe (grootschalige) bouwactiviteiten. Aan het begin van het nieuwe era kwamen enkele nieuwe stijlen opzetten (o.a. constructivisme, functionalisme).

Een unieke groep Kubistische huizen kan men nog steeds gaan bezichtigen aan de voet van de Vyšehrad-klippen, langs de rivier. In de jaren ’20 ontstonden nieuwe woonwijken - naar het principe van Otto Wagner - in Bubenec en Dejvice, terwijl aan de rand van de agglomeratie verscheidene tuinwijken (Orechovka, Sporilov, Barrandov en Hanspaulka) tot ontwikkeling kwamen. Door de wereldwijde economische crisis (1929) werden de geplande metro en andere grote projecten niet uitgevoerd. Gedurende de crisisjaren kwa-

men dan ook slechts kleinschalige woonblokken tot stand, gefinancieerd door de stad zelf. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden de bouwactiviteiten volledig stilgelegd. Het oude centrum van Praag ontsnapt gelukkig aan de totale verwoesting, er is slechts sprake van enkele lokale vernielingen. Na de oorlog werd, zoals in vele andere Europese steden, geïnvesteerd in grote modernistische woonblokken (Solidarita).

“Na de Tweede Wereldoorlog groeit de stad in versneld tempo. In 1960 heeft Praag een totale oppervlakte van net geen 300 km². Vijftien jaar later kwam daar nog eens ruim 200 km² bij.”

Metropolis Praag Fig.: Praag omstreeks 1995 Na een staatsgreep in 1948 grepen de communisten de macht.

In de stedenbouw werd tijdens dit dictatoriale regime voornamelijk de nadruk gelegd op kwantiteit. Gestimuleerd door de innovatieve prefab-industrie werden tal van grootschalige constructies gerealiseerd. De Letna-tunnel, die zorgde voor een betere verbinding van het centrum met Letna en Dejvice, werd tussen 19491953 aangelegd. In de periode 1957-1990 werden meer dan 30 woonwijken opgericht. In de jaren ’50 werden voornamelijk kleineschalige wijken gerealiseerd (15 000 are). Tijdens de jaren ’60 ging het om wijken met een capaciteit van 40 000 inwoners. In de jaren ’70 en ’80 tenslotte, werden wijken ingericht voor 100 000

inwoners en meer. Op 9 augustus 1967 werd dan eindelijk gestart met de constructie van de metro, nadat het reeds 70 jaar ter discussie had gestaan.

Na de Tweede Wereldoorlog groeit de stad in versneld tempo. In 1960 heeft Praag een totale oppervlakte van net geen 300 km². Vijftien jaar later kwam daar nog eens ruim 200 km² bij. In de laatste decennia werden de overgebleven leegstaande sites opgevuld met nieuwe gebouwen, waaronder banken, hotels, kantoren en commerciële functies. Vooral in het centrum steeg het aantal nieuwe niet-residentiële gebouwen. Tezelfdertijd werden Villawijken, familiewoningen en ook shoppingcentra - eerder onbedwongen - opgetrokken in de periferie.

In 2002 werd praag, na felle regenval in Zuid-Bohemen, getroffen door een ernstige overstroming. Het waterpeil in de Moldau steeg meer dan zeven meter en het overstromen van het oude centrum kon maar net worden vermeden. Het metronetwerk werd zeer ernstig beschadigd; de stations in de binnenstad waren onbruikbaar geworden. Ook vele dorpen en wijken in de omgeving van Praag bleven niet gespaard. Een honderdtal dorpen liep volledig onder water. * Figuur vooraan: Praag anno 1930

Praag omstreeks 1235, 1400, 1815 en 1915; 1948 en 1995

43

Planningscontext Emma Desmedt Ruimtelijke ontwikkeling van een monocentrische naar een polycentrische stad In het Strategisch Plan voor Praag – ontwikkelt tussen 1998 en 2000 – wordt een duidelijke visie over de toekomstige stad geformuleerd. De kerngedachte van deze visie betreffende de ruimtelijke ontwikkeling is heel helder geformuleerd: van een monocentrische naar een polycentrische stad. Praag wil af zijn monocentrische structuur waarbij het historische stadcentrum de kern vormt van de stedelijke structuur. Verschillende nieuwe stadscentra zullen worden ontwikkeld en geven Praag hierbij een nieuwe dimensie. Kan het worden vergeleken met de visie van het Witboek, waarbij niet meer gestreefd wordt naar de compacte stad, maar wel naar de rasterstad met verschillende (kleine) stadcentra?

Context Het doel van Praag is een evenwichtige ruimtelijke structuur bereiken door de druk op het stadcentrum te verlichten en door de ontwikkelingen in heel haar territorium te laten plaatsvinden. Deze visie moet gesitueerd worden in de huidige context van de stad, die kampt met een tegen-

strijdig vraagstuk van haar toekomstperspectief. Enerzijds bezit Praag een grote potentiële troef met haar goed bewaard historisch centrum – het stadcentrum bepaalt deels het karakter van de stad en vormt een grote aantrekkingskracht voor bezoekers. Anderzijds heeft Praag de ambitie zich te profileren als één van de Europese steden waarbij economische ontwikkelingen en nieuwe bedrijfscultuur moet worden gecreëerd. De toenemende vraag naar nieuwe ruimtes – voor kantoren, bedrijven, winkelgebieden, etc – verhoogt de druk op de bestaande ruimte en bezit een gevaar voor een cultureel, historische verwoesting van het stadcentrum.

Om de aantrekkingskracht van beide polen – cultuur, historische stadkern versus sociaal, economische ontwikkelingen – te kunnen genereren, heeft de overheid van de stad een nieuwe strategische visie nodig die de tegenstrijdigheid van de potentiële krachten opheft en een poort opent voor ruimtelijke ontwikkeling. De anomalie tussen behoud en ontwikkeling wordt door de stedelijk beleid van de stad Praag als volgt opgelost: het stadcentrum bewaren/behouden en beschermen met een historische gordel, daarbuiten kunnen nieuwe stadcentra worden gesitueerd die bepaald worden door de economische veranderlijke markt. Op die manier kan de architecturale kwaliteit van het historische als ook toekomstige stadsweefsel bevorderd worden. Het is nu een kwestie

van een goede implementatie van deze strategische visie door het beleid.

Een nieuw open stadcentrum Bij de implementatie van haar nieuwe strategische visie ziet de stad een voordeel om de huidige slecht uitgeruste stadsdistricten beter te voorzien. Het ontwikkelen van nieuwe open stadcentra buiten het stadskern zal een opwaardering voor de (stedelijke) omgeving zijn.

Tevens zal het voorzien zijn van een beter bereik, en moet het mogelijk zijn meer werkgelegenheid te creëren door de nieuwe bedrijven die erin worden gesitueerd. Ook de uitgebreide faciliteiten en een aantrekkelijke openbare ruimte zal van deze nieuwe stadcentra aangename, leefbare woonomgevingen maken.

Bij deze geleidelijke transformatie van een monocentrisch naar een polycentrisch structuur worden van beide sectoren (publieke en private sectoren) een ondersteunende en onderzoekende houding verwacht. Zowel publieke als private investeerders zullen een bijdrage leveren bij de ontwikkeling van de nieuwe stadscentra en het is het doel van de overheid om voor een evenwichtige balans te zorgen.

Bij de ontwikkelingen die de publieke sector zal verwezenlijken, wordt hoofdzakelijk aandacht besteed aan

45

openbaar vervoer, aantrekkelijke publieke ruimte en groenvoorzieningen. Het is het doel van het stedelijk beleid ieder nieuw stadscentrum zo goed mogelijk bereikbaar en toegankelijk te maken, daartoe zal ze trachten publiek transport te voorzien (hoofdzakelijk ondergronds).

Dit is een belangrijk item, want (zoals reeds vermeld) is de stad van mening dat het autogebruik drastisch moet verminderd worden om zo de kwaliteit van het leefmilieu te verhogen.

Wanneer men denkt in termen van economische haalbaarheid zullen hoofdzakelijk de projecten door private sector worden gerealiseerd. Dit zijn voornamelijk kantoren en grootschalige bedrijven. Wanneer men kijkt naar de situatie in 2000, ziet men al verschillende van dergelijke projecten uit de grond oprijzen: kantoren en grote winkelcentra in de buitenwijken van Praag. Nieuwe shopping malls vind men voornamelijk in Cerný Most, Letnany, Zlicín. Commerciële centra vind men terug in Smíchov, Pankrác en Karlín. Dit zijn dan ook één van de eerste gebieden die werden aangeduid als kernen in de polycentrische stad. De volledige strategische doelstellingen zijn hier echter nog niet verwezenlijkt. Een beperkt openbaar vervoer maakt deze kernen minder goed bereikbaar. Al deze nieuwe functies zorgen voor een katalyserend effect in deze nieuwe stedelijke gebieden waardoor kleine bedrijvigheid wordt aangetrokken, nieuwe woonzones worden ontwikkeld, restaurants en cafés maken het gebied nog aantrekkelijker.

46

Het stedelijk beleid moet al deze veranderingen sturen zodat ook minder

evidente nieuwe kernen kunnen worden ontwikkeld en zodoende aantrekkelijk worden voor private investeerders. Het betreft districten als Opatov, Hostivar, Nový Dvur, Nové Butovice, Dejvice en Liben. Er zal steeds een toetsing moeten gebeuren op zowel stedelijke als locale schaal om het leefmilieu alsook de economie te bewerkstelligen.

Kernen en de stedelijke omgeving Hoewel het stedelijk beleid zich toespitst op de nieuwe stedelijke kernen, wordt ook de rest van het stedelijk weefsel in beschouwing genomen. Om een harmonische stedelijke omgeving te creëren moeten de strategische doelstellingen gelinkt worden met de huidige ruimtelijke ontwikkelingen.

ingen verlost van een zware druk: het autoverkeer wordt zoveel mogelijk weggenomen en nieuwe kwaliteitsvolle publieke ruimtes kunnen worden aangelegd. Door de nieuwe stadskernen zal de druk op het centrum verminderen waardoor de unieke kwaliteit van de historische ruimte kan worden bewaard.

“Er wordt niet enkel aandacht besteed aan de ontwikkeling van nieuwe stadskernen, ook de delen die niet behoren bij de nieuwe stadskernen worden op een aanvullende manier ontwikkeld, rekening houdend met de vraag, de capaciteit en het aanbod van verkoopbare gronden. “

Vier zones worden onderscheiden: het stadscentrum (a), de binnenstad (b), de perifere gebieden (c) en de regionale omgeving (d). Deze zones worden omsloten door drie stadsgordels, waarbij de binnenste gordel het historisch stadscentrum afbakent.

In de tweede zone, de binnenstad, wordt begrenst door de binnenste gordel van het historisch erfgoed en een tweede gordel van suburbane omgeving van Praag. In deze zone zijn veelal naoorlogse wijken te vinden die soms het karakter van tuinsteden bezitten. Deze zone wordt zo veel mogelijk vernieuwd, maar met behoud van het huidige karakter. De ontwikkeling van nieuwe kernen in dit gebied zal een positieve invloed hebben op het niet efficiënt gebruik van de stedelijke ruimte.

Vroeger bestond er een grote afstand tussen woon- en werkomgeving met het gevolg dat er grote piekuren bestonden in het openbaar vervoer en wegverkeer.

Enkele nieuwe stadskernen in deze zone zijn: Dejvice, Smichov, Pankrác, Vrsovice, Karlín, Liben en Bubny .

De eerste zone, het stadscentrum, wordt door de nieuwe strategische doelstell-

De derde zone is het perifeer gebied.

Hier vind men reeds vele winkelcen-

Enerzijds worden in het Strategisch Plan van Praag de verschillende kernen besproken: het historisch stadscentrum (a), lokale centra (b) en nieuwe open stadcentra (c) en de shopping malls (d), die zich als een polycentrisch structuur over de stad verspreiden. Anderzijds wordt de stad beschouwd in verschillende zones met (stads)gordels. Het is belangrijk deze stedelijke omgeving zo te bekijken om de interne relaties te respecteren.

tra, bedrijfsterreinen en kleine lokale gemeentes met een eigen karakter. Het stedelijk beleid voorziet hier hoofdzakelijk nieuwe woonwijken en verschillende grote ontwikkelingsgebieden.

Voorbeelden van deze gebieden zijn: Zlicín, Letnay en Slivenec.

Het suburbane landschap, gedefinieerd als de regionale omgeving, bevindt zich buiten de buitenste gordel. Het wordt nog steeds gekenmerkt door een traditionele landelijke nederzettingsstructuur.

Bij nieuwe ontwikkelingen, zo stelt het stedenbeleid, moeten deze op een gevoelige en gepaste manier worden ingebracht in de huidige nederzettingsstructuur. Hier wordt niet enkel aandacht geschonken aan nieuwe ontwikkelingsmogelijkheden voor de stad, maar ook aan ecologische groenontwikkelingen – of bescherming van bestaande groene structuren – die moeten worden opgenomen bij een plan.

Er wordt ook gewezen op een nauwe samenwerking met de regio: ‘Central Bohemia Region’. De administratieve grens van Praag loopt doorheen deze zone.

Strategische doelstellingen De strategische doelstellingen die het Ruimtelijk Ontwikkelingsplan formuleert, werden hierboven reeds in de visie omschreven. Toch wil ik hier nog even de essentie op een rijtje zetten. De kerngedachte is om van de stedelijke structuur, die voordien steeds gericht was op het historisch stadscentrum –monocentrisch – nu meervoudige kernen te ontwikkelen – een polycentrische structuur. Decentralisatie van functies (kantoren, bedri-

jven, winkelcentra, openbare gebouwen, etc) zal een evenwichtig gebruik van de stedelijke ruimte genereren. Niettegenstaande het standpunt van de stad om het autoverbruik drastisch terug te schroeven, wordt er gestreefd naar toegankelijkheid van alle stadskernen, publieke voorzieningen en diensten en dit hoofdzakelijk door een goed openbaar vervoer te voorzien. Er wordt niet enkel aandacht besteed aan de ontwikkeling van nieuwe stadskernen, ook de delen die niet behoren bij de nieuwe stadskernen worden op een aanvullende manier ontwikkeld, rekening houdend met de vraag, de capaciteit en het aanbod van verkoopbare gronden.

In het algemeen heeft het stedenbeleid in het verleden weinig aandacht besteed aan kwaliteit. Er was een gebrek aan politieke steun voor ontwikkelingen, een slechte communicatie met andere bestuursniveau’s (o.a. Central Bohemia Region) en de publieke ruimte miste kwaliteit door het drukke verkeer. Er moet dus meer aandacht besteed worden voor de kwaliteit bij de ontwikkeling van ruimtelijke structuren en architectuur in Praag. In de toekomst – waar wij nu al het resultaat van zouden moeten zien – wil het stedenbeleid deze doelstelling realiseren met als werkend instrument het Masterplan van Praag en (het hier besproken) Strategisch Plan. Het Masterplan Praag werd ook opgemaakt in 1999 en bevat hopelijk meer concrete maatregelen aangaande de ruimtelijke ontwikkeling van de stad. Vele projecten zijn reeds in ontwikkeling en processen moeten constant worden bijgestuurd. In

de doelstelling: het bewaren, en waar nodig finaliseren, van nieuwe ontwikkelingen in Praag, worden verschillende items toegelicht om de kwaliteit te garanderen.

Ook wordt er concreet aandachtspunten geformuleerd voor de aanleg van publieke ruimtes. Het streefdoel is een betere toegankelijkheid en een aantrekkelijke publieke ruimte, met aandacht voor een samenhangend netwerk voor de zwakke weggebruiker, een meervoudig ruimtegebruik en een groene leefomgeving. De belangrijkste sterktes van de huidige architectuur in Praag moeten worden behouden en versterkt, namelijk het historische centrum, de oevers van de rivier Vltava, de panoramische zichten van de stad en de bestaande groenstructuren.

Als laatste doelstelling, maar niet de minst belangrijke is de actieve houding dat het stedenbeleid wil aannemen: verbeteren van de communicatie kanalen en het bewustzijn van alle actoren die betrokken zijn met het ruimtelijk ontwikkelingsproces. Bij grote, belangrijke projecten moet iedere bewoner van de stad aangemoedigd worden bij het beslissingsproces door middel van presentaties en discussie momenten. Er moet steeds op een heldere en duidelijk manier gecommuniceerd worden over de ideeën en de belangen van de overheid. Er wordt gestreefd naar meer publiek-private samenwerking.

47

Strategisch plan Praag Bert Foucart Niettegenstaande dit document wordt aangekondigd als een strategisch plan voor de stad Praag, moet gesteld worden dat het document eerder dient aanschouwd te worden als een beleidsplan. Dit plan werd goedgekeurd door de gemeenteraad op 25/05/2000. Het concept voor dit strategisch plan werd opgestart in 1998.

Het document kan noch aanzien worden als een strategisch plan zoals het Witboek noch als een ruimtelijk structuurplan zoals het huidige decreet dit voorziet. Wat betreft de ruimtelijke planning is het belangrijkste onderdeel van dit document dat Praag wil evolueren van een monocentrische stad naar een poly-centrische stad.

De noodzaak van dit document schuilt in het feit dat dit plan kan fungeren als de basis voor de beïnvloeding en totstandkoming van veranderingsprocessen en tegelijkertijd de strategische visies op lange termijn kan invullen voor de stad.

Daarnaast staat het garant voor conceptuele basisideeën en de coördinatie van verschillende actoren om te komen tot een gezamenlijk doel. Ook is er gedacht aan het versterken van de interesse en de participatie van de bevolking in de stadsontwikkeling en de voorbereiding van kwalitatieve richtlijnen voor plannen aangaande ruimtegebruik en sectorale projecten.

(Fig.1: Netwerk tussen Praag en Europese landen-steden) Dit plan zal aldus een belangrijke rol spelen in het management van de stad.

Belangrijke aandacht gaat uit naar de toetreding tot de Europese Unie. Dit wordt voorgesteld als een noodzakelijkheid voor de stad en het land in het algemeen. Dit beleidsdocument zal tevens de basis vormen voor het land-use plan (ruimtegebruik) en sectorale concepten. De hierbij te volgen ontwikkelingsprocedure is gebaseerd op een consensus vanuit overleg en akkoorden. Dit plan zal tevens leiden tot een aantal stappen die hierop volgen met name de implementatie van dit plan, de introductie van een feed-back systeem betreffende de evaluatie van dit proces en een up-date van dit plan.

Het plan gaat uit van de SWOT-analyse: de sterkten, de zwakten, de opportuniteiten en de bedreigingen hebben mee dit document bepaald. Deze punten worden toegepast op verschillende aspecten zoals de economie, de levenskwaliteit, de omgevingskwaliteit, het vervoer, de technische infrastructuur en het stadsmanagement en de administratie. De opportuniteit en de uitdaging komen als eerste aan bod. Ook hier komt Praag als een onderdeel van Europa weer naar voren met belangrijke globale veranderingen

en staat de strategische context in het daglicht zowel op economisch, sociaal, institutioneel als op vlak van de omgeving. “ Wat betreft de ruimtelijke planning is het belangrijkste onderdeel van dit document dat Praag wil evolueren van een mono-centrische stad naar een poly-centrische stad. “ De belangrijkste doelstellingen en tegenstellingen hierbij zijn : het behoud van het historisch patrimonium versus de ontwikkeling van de stad en de daaraan verbonden implicaties; de competiviteit van de stad versus de verouderde economische structuur en de onvoldoende ondersteuning van opvoeding en wetenschappelijk onderzoek; de eigenheid van de stad en de genius loci versus de internationalisering van Praag en de negatieve invloeden van het toerisme op het erfgoed van de stad; de natuurlijke omgeving van de stad (luchtkwaliteit en watervervuiling) versus de verouderde technische infrastructuur; het behoud van historische en de stedelijke omgeving versus de dynamiek van het individueel autoverkeer; de reputatie van de stad versus de criminaliteit en het vandalisme; de publieke noden en de voorbereiding als EU-lidstaat versus de toestand van de publieke administratie; het niveau van de ruimtelijke en de organisatorische con-

49

centratie versus het niveau van de deconcentratie; Deze doelstellingen vertalen zich in verschillende hoofdstukken in dit strategisch plan zijnde de rol van Praag en de stadseconomie, de levenskwaliteit, de omgevingskwaliteit, het vervoer en de technische infrastructuur en het stadsmanagement en de administratie. Deze zijn opgesteld op basis van een lange termijn en de daaraan gekoppelde en de te verwachten effecten.

In het hoofdstuk van de rol van Praag en zijn stadseconomie wordt belang gehecht aan Praag als belangrijke stad in Europa, als hoofdstad van Tsjechië en regionaal centrum (Centraal Bohemië), de competiviteit en de welvarendheid, de ambities en de verwachtingen van de stad en een goede functionering. Er wordt getracht de traditionele arbeid te verlaten voor nieuwe industrieën en nieuwe technologieën. ierbij worden enkele strategische doelen vooropgesteld zoals het verzekeren van Praag als een respectabele hoofdstad en een goede buur, Praag als een belangrijk deel van Europa, gebruik maken van de potenties van de stad voor de economie en de welvarendheid te garanderen met het nodige respect voor het karakter van deze historische stad. Hierbij moet gezorgd worden voor de nodige financiële middelen om deze doelen te kunnen realiseren.

50

Aangaande de levenskwaliteit wordt de nadruk gelegd op de verandering van de sociale omgeving, een goed adres om te leven. Van groot belang zijn hier de ondersteuning om te komen tot gelijke mogelijkheden inzake opvoeding, werkgelegen-

heid, woonrecht en gezondheidszorg.

Dit moet geflankeerd worden door te streven naar een evenwicht in de lokale maatschappij aangaande woonaanbod, publieke faciliteiten en gedifferentieerd werkaanbod. Tevens wordt er gestreefd naar de veiligheid en bescherming van alle bevolkingsgroepen en een vrije meningsuiting. Belangrijke doelstellingen hierbij zijn dat de bouw van huizen meer wordt geactiveerd, het imago van de stad wordt vergroot zowel voor inwoners als bezoekers, het verhogen van de trots van de inwoners en een grotere participatie

in de stadsontwikkeling.

Bij de omgevingskwaliteit wordt gestreefd naar een harmonie tussen de stad en de natuur, een propere en gezonde stad. De aandacht gaat hierbij vooral naar het effectief gebruik van energiesystemen en een effectief landgebruik. Tevens wordt gesteld dat er moet gezocht worden naar een harmonieuze relatie tussen de stad en de suburbane landschappen eromheen. In de stad en zijn omgeving zijn er heel wat bescher-

mde gebieden en parklandschappen. Ook voorziet de stadsontwikkeling het nodige respect voor het cultuur-historische en beschermde erfgoed van de stad.

(Fig.4: beschermde natuurgebieden en parken) “ Deze doelstellingen vertalen zich in verschillende hoofdstukken in dit strategisch plan zijnde de rol van Praag en de stadseconomie, de levenskwaliteit, de omgevingskwaliteit, het vervoer en de technische infrastructuur en het stadsmanagement en de administratie. “ In het hoofdstuk van het vervoer en de technische infrastructuur wordt de sleutel tot een welvarende en goed functionerende stad beschreven. De uitgangspunten hierbij zijn dat de mensen op de eerste plaats komen en de gezonde arteries van de stad.

ing van het autogebruik, de integratie in een Europees netwerk, goed faciliteiten voor voetgangers en fietsers. Daarnaast zijn er ook nog de efficiëntie van het drinkwaternet en een ecologisch drainage- en rioleringsnetwerk.

Wat betreft het stadsmanagement en de administratie wordt een verandering van de administratie en de autoriteiten vooropgesteld. Hierbij zijn vooral belangrijk de permanente aanpassing van de administratie en het management aan de behoeften en noden van de stad. De voorkeur gaat daarbij naar de lange termijnvisie en meerderheidsinteresse. De efficiëntie en de verbetering van de administratie staat voorop. Tevens dient de relatie tussen de stadsadministratie en zijn directe belanghebbenden en gesprekspartners te worden uitgebouwd.

Eerst en vooral is er de uitbouw van het openbare vervoersnetwerk zodat dit een ware concurrent wordt van de individuele autogebruiker. Tevens wordt hierbij het gebruik van de auto sterk aangepast zodat de negatieve invloed van de auto op de omgeving drastisch verlaagd wordt.

Het netwerk van openbaar vervoer moet afgesteld worden op dit van het Europese niveau waarbij de bestaande netwerken worden geoptimaliseerd en gemoderniseerd.

De doelstellingen die hieraan worden gekoppeld zijn de uitbouw van een kwalitatief openbaar vervoer, een verminder-

51

52

Verkeers- en vervoersbeleid Nick Preem - Els Lenaerts - Katrien Nagels - Toon Vandewalle RINGWEGINFRASTRUCTUREN Het district Praag kent momenteel een totaal van 1,3 miljoen inwoners binnen een oppervlakte van 495m². Het verstedelijkt gebied strekt zich uit binnen een straal van 10 km vanaf het historische centrum.

Het nederzettingspatroon van de stad wordt gekenmerkt door grootschalige suburbane woonwijken binnen de periferie van de stad. Dagelijks moet een groot aandeel van het woonwerkverkeer van en naar het centrum opgevangen worden door het bestaande verkeersnetwerk.

Sinds de val van het communisme is het gemotoriseerd verkeer drastisch toegenomen. Door de economische ontwikkeling binnen Oost-Europa is het vrachtverkeer over de weg verdubbeld.

De huidige en toekomstige ontwikkelingen binnen de kantoor- en woonmarkt voorzien in een stijgende belasting van het wegennet. Bovendien is door de veranderende levensstijl het autobezit van de gemiddelde bewoner verdubbeld. Na de val van het communisme was de wegeninfrastructuur niet aangepast om deze bijkomende stroom te kunnen opvangen.

De bouw van de ringwegen vormen een onderdeel van het strategisch plan voor Praag. De werken worden dan ook hoofdzakelijk gefinancierd door het programma Europese unie. Daarnaast wordt

ook een gedeelte ingebracht door private investeerders en wordt een gedeelte gerecupereerd via tolheffing.

Historiek De plannen van een ringweg rondom Praag gaan reeds terug naar de vooroorlogse jaren. Een van de eerste ontwerpen voor de uitbouw van een autosnelwegennetwerk was het voorstel van de industrieel Bata voor een centrale autosnelweg welke München verbond met Ukraine. De snelweg liep hierbij als een tangentiaal ver langs de stedelijke centra van Praag en Brno. Door de annexatie van Sudetenland door het Duitse rijk werd Tsjechië opgenomen binnen het autosnelwegprogramma van Duitsland. De huidige configuratie waarbij Praag een centraal knooppunt binnen Tsjechië vormt is grotendeels hieraan te danken. Tijdens de vooroorlogse jaren werd gestart met de belangrijkste verbindingen tussen Dresden, Nurnberg en Brno - Wenen . Uit deze periode dateren ook de eerste plannen voor een ringweg rondom Praag.

Sinds het communistisch bewind is het idee van een grote ringweg gebleven maar was de noodzaak tot uitvoering hiervoor niet echt relevant. Een van de belangrijkere ingrepen was de bouw van de Noord-Zuid as met het spectacualire Nuselský viaduct over Pankrác - welke de snelweg tot in de historische binnenstad

bracht. In de jaren 80 werd voor het eerst een ambitieus plan uitgewerkt met een dubbele ringstructuur welke grotendeels overeenkomt met het huidige plan. Bedoeling was de verschillende satellietwijken rondom het centrum te ontsluiten en hierbij ook een nieuwe infrastructuur voor de nutsvoorzieningen aan te koppelen. Van het plan werd een aanzet gegeven met de uitvoering van de zuidelijke ring en de Barrandovski brug. “ De ontwikkeling van de buitenring wordt gezien als een duurzame oplossing voor stedelijke ontwikkeling.

Duurzaamheid heeft hierbij vooral betrekking op de ontlasting van de centrumstad en spreiding van het verkeer over een groter gebied. “ Buitenring De totale lengte van de ringweg omvat 82 km autosnelweg en wordt gefaseerd uitgevoerd in 11 secties. In 1998 werd gestart met de bouw van de grote ringweg rondom Praag. Momenteel is hiervan reeds de helft opgeleverd en in gebruik.

De ringweg vomt een 2X2 expresweg welke een gebied omsluit met een gemiddelde doorsnede van 20 km. Ter vergelijking, de Brusselse ring heeft ongeveer een diameter van 15km.

De hoofddoelstelling van buitenring is

53

54

Fig.2: Overzicht van de huidige (zwart), nieuw in uitvoering (rood) en toekomstige (groen) wegeninfrastructuur rondom Praag.

het opvangen van het voornamelijk internationale vrachtverkeer. Sinds 1990 is het aandeel van het vrachtverkeer verdubbeld, ten nadele van het spoor. Praag neemt bovendien een centrale positie in binnen het Tsjechische wegennet: noordzuid en oost-west verbindingen werden daardoor te genoodzaakt gebeuren doorheen het centrum van de stad.

In de tweede plaats fungeert de ringweg als een verdeelweg tussen de buitenwijken en het centrum van de stad. De rol van verdeelweg wordt nog versterkt door de inplanting van Park en Ride voorzieningen op de kruising met het metronetwerk.

Een van de krachtlijnen van het strategisch plan is Praag om te vormen van monocentrische stad naar een polycentrisch model. Die transformatie is geen stedenbouwkundige optie maar eerder een noodzakelijk gevolg van de economische expansie. De verdeling van kantoren binnen Praag laat nu reeds zien dat wijken met een directe ontsluiting op het hoofdwegennetwerk het hoogste aandeel kantoren hebben.

Binnen het strategisch plan wordt een locatiebeleid ingevoerd waarbij ontwikkelingen gekoppeld worden aan een aantal mobiliteitsrandvoorwaarden. Een van de voorbeelden vormt de inplanting van vier regionale commerciële zones op de kruising tussen de grote ringweg en de metro. Door het concentreren van commerciële activiteiten en het aanbieden van openbaar vervoer rekent men erop dat een stuk van het autoverkeer kan

worden opgevangen. Daarnaast fungeren deze zones tevens als multimodale overstapplaatsen.

De ontwikkeling van de buitenring wordt gezien als een duurzame oplossing voor stedelijke ontwikkeling. Duurzaamheid heeft hierbij vooral betrekking op de ontlasting van de centrumstad en spreiding van het verkeer over een groter gebied.

Maar daarnaast werden ook een aantal maatregelen genomen om de impact van de ringweg zelf op de onmiddellijke omgeving te beperken. Zo werd bij de bepaling van het tracé maximaal rekening ge-

houden met de afstand tot de bestaande residentiële kernen. Het inplanten van nieuwe bebouwing langs de ringweg wordt verhinderd door het opleggen van bouwvrije zone. Nieuwe economische en commerciële activiteiten zijn gekoppeld aan een locatiebeleid. Daarnaast werden bij de wegenaanleg een aantal technische maatregelen en voorzieningen ingebouwd naar geluidsoverlast, eco-corridors, waterbuffering en herbebossing. De landschappelijke inpassing van de wegeninfrastructuur vormt een substantieel onderdeel van het ontwerp. Bij de sectie 512 werd bijvoorbeeld gekozen voor een 2,1 km lang viaduct dat de Berounka vallei overspant.

55

Nochtans is er ook protest. Voor het Noordelijk tracé bijvoorbeeld werd onder druk van de lokale gemeenschap een alternatief traject uitgestippeld. Uiteindelijk koos de stad toch voor het kortere goedkopere, maar meer vervuilende traject doorheen een bestaande woonwijk.

Stadsring De binnenring heeft de functie van verdeelweg voor de binnenstedelijke verbindingen. Hoofdzakelijk wordt hierdoor de centrale Noord-Zuidas ontlast door het voorzien van een westelijke en oostelijke bypass. Daarnaast vormt ze ook de grens waar zwaar verkeer onbeperkt toegang heeft tot de binnenstad, en waar een aangepast parkeerbeleid wordt gevoerd.

56

De westelijke bypass bestaat uit een aantal opeenvolgende tunnelsecties welke telkens bovengronds aanknopen met radiale invalswegen vanuit de Buitenring. In totaal beslaat het traject 6400m, waarvan 5012 m ondertunnelt.

De keuze voor ondertunneling wordt grotendeels ingegeven door de aanwezigheid van bestaande bebouwing, het behoud van groenparken en het aanwezige plateau van de riviervallei. Maar daarnaast wordt door het gebruik van tunnels ook een oplossing gegeven voor de luchtvervuiling en geluidsoverlast en wordt barrièrevorming door de infrastructuur vermeden. De tunnels zelf worden uitgevoerd volgens NATM methode (New Austrian Tunneling Method) waarbij de natuurlijke rotsformaties zelf instaan

voor de stabiliteit van de tunnel. De tunnel zelf wordt dan afgewerkt met een dunne schil beton.

Momenteel is het zuidelijke deel tot aan het knooppunt Malovanka reeds gerealiseerd en in gebruik. Dit deel sluit in het zuiden aan op het bestaande knooppunt aan de Barrandov-brug. De ring loopt hier bovengronds langs het spoorwegemplacement van het Smichov station, welke op termijn één van de nieuwe ontwikkelingspolen wordt. Vervolgens wordt een ondergronds tracé - bestaande uit de Mrazovka en Strahovsky tunnelsonder de Petřín heuvel. Één van de nieuwe stedenbouwkundige ontwikkelingen welke gepaard gaat met de bouw van de binnenring vormen de oude industriewijk Andel en Nový Smíchov.

Het Noorderlijkere deel van de bypass bestaat uit drie tunnelsecties en is momenteel volop onder constructie. Het tracé van de tunnels volgt het oorspronkelijk bovengronds wegtracé tot aan het Letna voetbalstadium (Lenska - nu omgevormd in AXA arena) en draait dan noordwaarts onder het Stromovka park en de Moldau om aan te sluiten op de rechteroever. Vanaf de rechteroever zorgt een nieuwe brug (Trojski) over de Moldau voor een bijkomende ontsluiting voor de stadsontwikkeling van Praag-Bubny.

De oostelijke bypass verbindt de zuidelijke invalsweg Sterboholska E65 met het knooppunt Pelc–Tyrolkaaan (D8). Het eerste deel van het tracé is een heropwaardering van de reeds bestaande weginfrastructuur. Voor het tweede deel

wordt het tracé van de bestaande spoorweg gevolgd.

Stedelijke ontwikkeling In analogie met andere stedelijke infrastructuurprojecten (Leidse Rijn, M30 Madrid, Barcelona) werden de infrastructuuringrepen voor de binnenring veel minder aangegrepen als motor voor stedelijke transformatie en ontwikkeling.

Het Malovanka knooppunt bijvoorbeeld vormt een weinig elegante oplossing en vormt een duidelijke barrière binnen het stedelijk weefsel. Van een kwalitatieve integratie met de bestaande bebouwing is weinig sprake. Een ander voorbeeld vormt de kruising van de tunnel met het Hradčanská metrostation. Deze geeft aanleiding tot een rudimentaire herinrichting van het openbaar domein en weinig uitnodigende nieuwe toegangen tot het metrostation.

Uitzondering vormen de reeds aangehaald Andelwijk en de ondergrondse parkeergarage aan het Letna stadium.

Het Letna park is één van de symbolische plaatsen binnen Praag. Door het voorzien van een ondergrondse parkeergarage wordt de bestaande vlakte van het park behouden en wordt het voetbalstadium rechtstreeks voor het autoverkeer ontsloten. Daarnaast wordt op de site ook de nieuwe Nationale bibliotheek van de Tsjechische republiek gepland.

Als laatste vormt de nieuwe Trojski brug over de Moldau een architecturale landmark binnen het stedelijk landschap.

Het is echter niet duidelijk waarom men gekozen heeft voor een combinatie van

zowel tunnel als brug. Als alternatief voor het Noorderlijk tracé onder Stromovka park had de tunnel evengoed de aansluiting kunnen maken met de ontwikkelingen in de Praag-Bubny wijk.

Conclusie Als laatste kan nog de opmerking gemaakt worden welke de effecten van het nieuwe verkeersnetwerk op lange termijn zal zijn. Door de bouw van de ringwegen wordt enerzijds de verkeerslast van het centrum verspreid over een groter gebied, maar wordt daarnaast ook een stimulans gegeven voor het autogebruik zelf. Tenslotte zal de verhoogde bereikbaarheid van de periferie voor een stuk activiteiten naar de randen aantrekken.

Indien deze niet wordt opgevangen door een aangepast locatiebeleid zal dit ten koste gaan van de aantrekkelijkheid van het aanwezige openbaar vervoersnetwerk.

DE METRO De metro in Praag wordt vaak (vooral door buitenlandse bezoekers) omschreven als één van de beste metrosystemen in Europa. Het dankt deze naam aan het feit dat het netwerk zeer uitgebreid is, gemakkelijk in gebruik en relatief goedkoop. Het is dan ook zonder twijfel het belangrijkste vervoersmiddel in de stad.

Het netwerk bestaat momenteel uit 3 lijnen, de A-lijn, de B-lijn en de C-lijn, die elkaar kruisen in het historische stadscen-

trum. Bijgevolg heeft elk deel van de stad een redelijk goede verbinding heeft met het centrum, maar dit wil dus ook zeggen dat overstappen tussen de verschillende lijnen enkel mogelijk is in dit centrum.

Dankzij de snelle frequentie van de treinen en de relatief korte reistijden naar het centrum is dit echter geen probleem.

Geschiedenis De eerste Praagse metrolijn werd ongeveer 35 jaar geleden in gebruik genomen en sindsdien is het netwerk telkens met kleine stukjes uitgebreid. Hiermee kunnen we stellen dat deze metrolijn ongeveer even oud en bovendien een gelijkaardige geschiedenis kent als deze van Brussel. Bovendien wil dit zeggen dat het nog een relatief jong netwerk is, aangezien de allereerste metrolijn, in Londen, meer dan 100 jaar vroeger opende.

Op het einde van de 19de eeuw was er ook in Praag echter al sprake van de aanleg van een ondergronds transportsysteem. Er werd op dat moment veel gebouwd in de binnenstad wat voor sommigen een goede aanleiding leek om aan te sluiten bij deze nieuwe trend van ondergrondse tunnels. De gemeenteraad veegde dit plan echter snel van tafel.

Vanaf 1926 kwamen er nieuwe voorstellen in die richting omdat het snel ontwikkelende verkeer in Praag voor problemen begon te zorgen, al ging het in deze voorstellen eerder om een premetro (gedeeltelijk ondergronds rijdende tram) dan om een effectieve metro. Vooraleer de plannen uitgevoerd werden, werden ze echter onderbroken omwille van de

zwakke economische situatie van het land na de tweede wereldoorlog.

In de jaren ‘60 werden de plannen van de premetro uiteindelijk terug bovengehaald en in 1967 begon men met de bouw van het eerste station, Hlavní nádraží, net onder het bestaande treinstation.

Tijdens deze werken wijzigden de plannen evenwel nog grondig en besloot men toch een ‘echte’ metro te bouwen met de bestaande metrolijnen tot resultaat.

Het ontstaan van de verschillende lijnen In tegenstelling tot wat de naamgeving doet vermoeden is niet de A-lijn, maar de C-lijn de oudste van de drie. Doordat de constructie van deze lijnen echter zo geleidelijk gebeurde, liep hun geschiedenis eigenlijk parallel.

Het eerste deel van de C-lijn, tussen Sokolovská (tegenwoordig Florenc) en Kačerov opende in 1974. Op dit moment was men reeds begonnen aan de bouw van een volgende lijn, namelijk het deel van de A-lijn tussen Dejvická en Náměstí Míru . In 1978 opende de A-lijn en één jaar later begon men aan de B-lijn tussen Smíchovské nádraží en Florenc.

Bovendien was men sinds 1975 al bezig met de verlenging van de C-lijn naar het zuiden tot in Háje, wat vandaag hier nog steeds het eindstation is, en richting het noorden tot in Nádraží Holešovice. Deze delen openden respectievelijk in 1980 en 1984. In de jaren ’80 en ’90 ging men verder met de uitbreiding van lijn A en lijn B. Lijn A breidde enkel uit richting oosten, nl. tot in Želivského in 1980, tot

57

in Strašnická in 1987 en tot in Skalka in 1990. Ongeveer gelijklopend breidde lijn B uit richting westen tot in Nové Butovice in 1988 en tot in Zličín in 1994 evenals richting oosten tot in Českomoravská in 1990 en tot in Černý Most in 1998. Vanaf dat moment bevond de B-lijn zich dus in zijn huidige toestand. Aan de A- en de Clijn zijn echter recent nog uitbreidingen toegevoegd.

werd uitgebreid tot hier omdat hier meer ruimte was voor een de bussenstandplaats (die aanvankelijk in de toenmalige eindhalte Skalka gevestigd was) en voor een grote parking, om zo een Park & Ride te bieden aan mensen die van buiten de stad komen. De bouw van het nieuwe station liep dan ook samen met de aanleg van deze bussenstandplaats en parking.

Het gezamelijke complex is uiteindelijk geopend in 2006.

In 1990, aan het einde van het communistische regime in Oost-Europa, werden de namen van 14 Praagse stations gewijzigd. Het ging om namen die refereerden naar de communistische ideologie. Ze werden dan ook veranderd in politiek neutrale namen, zoals afgeleiden van de wijk waarin het station gelegen is. De naam van station Leninova, genoemd naar Lenin, werd bijvoorbeeld veranderd in station Dejvická.

De laatste uitbreidingen van lijn C zijn omvangrijker en op zijn minst spraakmakend te noemen. Een eerste uitbreiding was deze tot Ládví, die in 2004, 20 jaar na de opening van de vorige uitbreiding van de C-lijn, in gebruik genomen werd. Hiermee werd de lijn alweer 2 stations rijker, Kobylisy en Ládví. Opvallend was hier vooral de manier waarop de nieuwe tunnels onder de Vltava rivier werden gebouwd. Er werd hier gekozen voor een unieke “ejecting-tunnels” technologie. Eerst werd een geul gegraven in de rivierbedding en de tunnels werden op de droge dokken op de oever in beton gerealiseerd. Vervolgens werden de dokken overstroomd en de drijvende tunnels werden als een onbuigzaam geheel naar hun gewenste positie verplaatst, gezonken, vastgemaakt en bedekt.

Anděl station was vroeger het Moskevská (Moskou Station). Het opende op dezelfde dag in 1985 als het Prazhskaya (Praag) station van de Metro van Moskou. Het bevat dan ook nog verschillende elementen van propagandakunst die de Sovjet-Tsjechische vriendschap promootte.

Recente uitbreidingen

58

De meest recente uitbreiding van lijn A is een zeer beperkte, maar wel een zeer interessante. Lijn A is richting oosten uitgebreid tot aan het Depo Hostivař, wat zoals de naam reeds doet vermoeden in feite een metro-depot is, maar waar nu dus ook een halte in ondergebracht is. De lijn

Een verdere uitbreiding van de C-lijn is pas zeer recentelijk geopend. De bedoeling van deze uitbreiding is vooral het verbinden van de flats in Prosek met de binnenstad. Het gaat hier dus om de laatste drie stations in het noorden van de stad, nl. Prosek, Střížkov en Letňany.

Deze stations zijn werkelijk pareltjes en zullen dan ook verder nog uitgebreid aan

bod komen.

Toekomstplannen Ondanks de reeds goede werking van het huidige metrosysteem blijft het Openbaar Vervoerbedrijf Praag N.V. (of DPP) het netwerk uitbreiden. Zo zijn er reeds zeer concrete plannen voor de uitbreiding van de A-lijn naar het westen, om zo een betere verbinding te verkrijgen tussen de luchthaven Prague Ruzyně Airport en de binnenstad. Voorlopig zijn reizigers voor deze route aangewezen op taxi, minibus of stadsbus. De aanleg van deze uitbreiding volgt dan ook logisch uit de plannen van Praag om de stad meer toeristische aantrek te bezorgen. Aanvankelijk werd er gedacht aan de aanleg van een (goedkopere) lightrail tussen de luchthaven en de stad, maar dit plan werd verworpen door Praag 6.

Hoewel het duidelijk is dat de verbinding een verbetering zal zijn voor de stad, roept de financiële kant van de zaak veel weerstand op bij de bevolking. De kosten voor de extensie worden geraamd op 30 tot 40 miljard Tsjechische Kroon (1–1.4 miljard euro) en ervaring leert de bevolking dat deze schattingen uiteindelijk wel eens een heel stuk onder de werkelijke kosten kunnen liggen (zoals bij de C-lijn het geval was). Een groot deel van de bevolking gaf dan ook absoluut voorkeur aan een lightrail boven de metro die nu zal uitgevoerd worden.

De werken aan deze uitbreiding zullen in de loop van 2009 van start gaan te beginnen vanaf de huidige eindhalte Dejvická om in 2018 te eindigen aan de luchthaven.

dien wordt de kleur van de lijn in alle stations als een soort accentkleur gebruikt die in verschillende kleine elementen terugkomt, zoals in de verlichting en een gekleurd vierkantje langs de naam van het station Momenteel telt het volledige Praagse metronetwerk 54 stations, met een grote diversiteit op gebied van vormgeving.

Vanuit architecturaal standpunt gezien zijn de laatste nieuwe stations van de Clijn zeker het meest interessant, maar ook de andere, op het eerste zicht meer gewone stations van zowel A-, B- als C-lijn hebben vaak zeer boeiende elementen.

Vandaar hier alvast een kort overzicht.

Het zou dus een geleidelijk proces worden waardoor reeds is 2013 een groter deel van de westelijke wijken van Praag door middel van metro met het stadscentrum zou moeten verbonden zijn.

Een tweede plan dat reeds goedgekeurd is en dat dus zeker in de komende jaren zal uitgevoerd worden, is de aanleg van een 4de metrolijn in het zuiden van de stad. Deze D-lijn zal zowel de C- als de Blijn kruisen en zou het grote bussenaantal in de zuidelijke gebieden van de stad moeten verminderen. De D-lijn zal 11km lang zijn en 10 nieuwe stations hebben, plus de twee transferstations Namesti Miru (op de A-lijn) en Pankrac (op de C-lijn). De financiering van deze nieuwe lijn zou voornamelijk door private investeerders gebeuren omdat de stad zelf

nu eenmaal niet het geld heeft om zowel deze lijn als de A-extensie tot een goed einde te brengen.

De stations Op de metrokaart van Praag is het meteen duidelijk dat elke lijn zijn eigen kleur heeft. Zo staat groen voor de A-lijn, geel voor de B-lijn en rood voor lijn C. Deze kleuren worden op een zeer consequente manier gebruikt in de signalisatie van de metro-stations, zowel in de stations zelf, als boven de grond aan de ingangen van de stations. In de overstapstations kan je dan ook gewoon door op deze kleuren te letten zonder al te veel moeite je weg naar de juiste lijn vinden, zonder kennis van het Tsjechisch nodig te hebben. Boven-

A-lijn: De stations van de A-lijn van Hradčanská tot en met Flora zijn gekend bij metrokenners over de hele wereld als zijnde de stations met de ‘boobs and antiboobs’. Deze naam hebben ze verkregen door de bekleding van de tunnels in de stations met een zeer speciale, gedeeltelijk bolvormige betegeling. Deze stations zijn verder een prachtig voorbeeld uniform vormgegeven stations, die toch elk een bepaalde herkenbaarheid meekrijgen. Hier hebben ze deze herkenbaarheid gecreëerd door elk station een eigen accentkleur te geven. Op deze manier weet je dus toch meteen in welk station je je bevindt.

B-lijn: Op deze lijn zijn de stations over het algemeen niet echt zo bijzonder, al zijn er een aantal toch nét iets opvallender als de anderen. Zo zijn in het station Lužiny opvallende glazen constructies terug te vinden in het midden van

59

de perrons, waarin zich palmbomen bevinden. Over de esthetische kwaliteit kan (absoluut) getwist worden maar bij het toevallig passeren is het toch zeker aan te raden hier even op te letten. Verder zijn de stations Jinonice en Karlovo Náměstí bekleed met zeer speciale glazen tegels, waardoor vooral in het station Jinonice, in combinatie met de verlichting, toch wel voor een zeer leuk effect verkregen is.

C-lijn: De nieuwe stations even buiten beschouwing gelaten, is op de C-lijn niet echt veel te beleven op vlak van vormgeving. Wel kan het leuk zijn eens op te letten van Florenc tot en met Kačerov, omdat dit nu eenmaal de oudste stations in Praag zijn en omdat ze hierdoor wel een zekere sfeer met zich meebrengen.

Zoals reeds eerder vermeld zijn de nieuwste stations op de C-lijn onmiskenbaar de belangrijkste om eens een bezoekje aan te brengen. Deze komen hier dan ook uitgebreid aan bod.

Vooral station Strizkov zullen we zeker niet overslaan, maar indien mogelijk zijn ook de andere twee stations een bezoek waard.

Station Strizkov:

60

Het station Strizkov is een zeer indrukwekkende constructie van hoog esthetisch niveau. Deze constructie van ongeveer 160 m lang, 42 m breed en 20 m hoog bevind zich bovengronds, maar biedt zo op een zeer open, transparante, maar spectaculaire manier overkoepeling aan de ondergrondse perrons, die op een diepte van 6.3m liggen.

De constructie bestaat uit twee systemen van voorgespannen staven die ervoor zorgen dat de dakconstructie aan de belangrijkste bogen wordt opgehangen.

Het eerste systeem, bestaande uit korte staven, heeft een belangrijke statische functie. Om de druk te verminderen werden speciale veren in een tweede systeem met lange staven gebruikt. De dakconstructie bestaat uit horizontale bogen, middenbalken, liggers en gordingen. Deze volledige constructie zorgt ervoor dat we hier kunnen spreken over een gebouw van zowat 950 ton.

(Figuur 4) Station Prosek: Het station Prosek dient om de zuidelijke delen van Prosek te bedienen, terwijl Strizkov vooral de noordelijke delen van Prosek voor zijn rekening neemt.

Het station is voorzien van enkele speciale snufjes om de veiligheid en het gebruiksgemak voor de reizigers te garanderen. Zo is het voorzien van een speciale ‘fire wall’, die automatisch naar beneden komt in geval van brand in de technische delen. Hierdoor kan de trein dan nog altijd blijven rijden. Bij te hevige brand is de muur zelfs voorzien van een koelingsysteem om zo de brandweer meer tijd te geven om de brand te blussen zonder de werking van de metro te verstoren.

Station Letňany: Letňany is een gecombineerd station waar overstappen tussen metro en bus mogelijk is. Bovendien is het gelegen aan

een Park & Ride voorziening voor 683 auto’s. Deze combinatie zorgt ervoor dat de binnenstad nu in 20 min bereikbaar is vanuit de omliggende wijken, zodat het inkomende verkeer wordt verminderd.

Verder werd het station gebouwd met het oog op de Olympische spelen van 2016, waar Praag een kans op hoopte te maken. Het Letňany station geeft namelijk een goede verbinding tot het “Prague Exhibition Center”, wat een sleutellocatie zou zijn bij deze Spelen. Bovendien zou er misschien een nieuw nationaal stadium in de buurt gebouwd worden. Het perron van het station heeft men alvast breed genoeg gemaakt om de drukte tijdens de Spelen aan te kunnen. Het gaat hier om één eiland-perron met de sporen aan weerszijden.

Metrobrug Op de B-lijn loopt de metrotunnel op een bepaald punt boven de grond. Dit is op zich niet zo bijzonder, maar de manier waarop deze ‘brug’ vormgegeven is en geïntegreerd in het aanliggende park, maakt het toch zeker het bezoeken waard. De brug is werkelijk vormgegeven als zijnde een buisvormige metrotunnel die uit de grond rijst, al is deze buis gedeeltelijk transparant gemaakt, om een extra belevingswaarde te geven als je je in de trein bevindt. In het park dat rondom deze buis kunnen we spreken van een opvallend, maar kunstig element dat op een vreemde manier zelfs een zekere meerwaarde lijkt te geven.

(Figuur 5)

terrein van een grote tentoonstelling) en was ongeveer 800 meter lang. Deze route die tot 1.4 km werd verlengt, werd in 1902 alweer gesloten. Intussen was in 1896 de eerste regelmatige elektrische tramdienst geopend, Florenc - Libeň Vysočany. De eerste tramlijnen waren in het bezit van particuliere eigenaars. Nadat in 1897 een gemeentelijk trambedrijf was opgericht, werden steeds meer van deze particuliere maatschappijen, waaronder de paardentrams, overgenomen.

Aan het begin van de Eerste Wereldoorlog hadden de tramlijnen, die inmiddels volledig onder het gemeentebedrijf vielen en volledig waren geëlektrificeerd, een gezamenlijke lengte van zo’n 100 kilometer. Onderbroken door twee wereldoorlogen breidde het tramnet zich steeds verder uit, ook nadat in de jaren 60 de bouw begon van de metro van Praag. Het tramnetwerk van de Tsjechische hoofdstad wordt momenteel geëxploiteerd door het Openbaarvervoersbedrijf Praag.

DE TRAM Al meer dan 100 jaar bepaalt de tram het stadsbeeld van Praag. De oude roodwit gekleurde trams zijn een belangrijk deel van de stad.

De metro is natuurlijk sneller en biedt meer comfort, maar stopt echter om middernacht. De tram daarentegen brengt je naar huis op elk uur, dag en nacht.

Geschiedenis

Het openbaar vervoer in Praag ontstaat in 1875, door de start van de paardentram. Een Belgisch zakenman bouwde de eerste lijn voor deze tram en deze ging van het huidige Náměstí Republiky tot het Nationaal Theater. Op zijn hoogtepunt had dit netwerk een lengte van 20 km.

De paardentram bleef actief tot 1925, toen werd ze volledig vervangen door de elektrische tram. De eerste elektrische tram werd vervaardigd door de Tsjech František Křižík en werd in 1891 voor het eerst in gebruik genomen. De eerste lijn ging van Letná naar Stromovka (het

Technische informatie Cijfers 26… zoveel daglijnen zijn er in Praag 9… het aantal nachtlijnen 623… zoveel haltes heeft de tram van Praag 950… het gemiddeld aantal ritten die elke inwoner van Praag per jaar aflegt met de tram 315.000.000… het reizigers per jaar

totaal

aantal 61

Netwerk en infrastructuur In veel steden is de tram verdwenen bij de opkomst van de metro, maar in Praag is enkel één lijn geschrapt, de lijn op het Vaclav pein. De tram is de basis van het openbaar vervoer in Praag. Het netwerk bedient het grootste deel van de stad.

Daar waar de tram parallel loopt met de metro, bedient ze de plekken tussen de metrostations en ze gaat ook verder dan de metrolijn op bepaalde plaatsen.

Het ingenieuze van het tramnetwerk is dat het zo georganiseerd is dat het de re-

chtstreekse verbindingen maximaliseert en overstappen zo veel mogelijk beperkt.

Het netwerk is een ster met 12 vingers en wordt nog eens versterkt door cirkelvormige verbindingen tussen de vingers.

Geen enkele lijn heeft zijn eindstation in het centrum. Elke vinger heeft twee of vier sporen, die elk naar een andere vinger aan de andere zijde van de stad leiden. Zo heeft men op elke lijn twee of vier directe verbindingen zonder dat men moet overstappen. Elke vinger wordt dan nog een doorkruist door een lijn, zodat men elke halte kan bereiken met slechts

één overstap.

De tram in Praag biedt een zeer goede service. De tram heeft op bijna elk kruispunt absolute voorrang, zodat hij bijna alleen aan de haltes stopt. De tram haalt een gemiddelde snelheid van 20 km per uur.

De trams zijn ook zeer stipt. Het tramverkeer wordt gevolgd door een centraal computersysteem. Het spoornetwerk is uitgerust met verschillende controlepunten, zodat de tram in directe verbinding staat met het systeem. De bestuurder heeft een scherm waar de verschillen met de beoogde aankomsttijd te zien zijn. Zo weet de bestuurder of hij moet vertragen of versnellen om exact op tijd te zijn.

Dit zijn een paar van de redenen (vlotte verbinding, steeds op tijd) waarom veel inwoners van Praag de voorkeur geven aan een goed functionerend openbaar vervoersnetwerk, boven het gebruik van de wagen.

Materieel

62

De Praagse tram heeft ongeveer 1000 voertuigen. Een groot deel daarvan zijn enkele motorwagens, die alleen of in dubbeltractie kunnen rijden. Vroeger gebruikte men open wagens, waar men gemakkelijk op en af kon springen. Deze werden in 1974 vervangen door het iconische Tatra T3 model. Het zijn vierassige motorwagens met twee draaistellen.

Dit model komt nog steeds het meeste voor in Praag en heeft dankzij de twee cirkelvormige koplampen een zeer vriendelijk uitzicht. Daarna volgden in de

jaren tachtig de gelede trams van het type KT8D5, ook van Tatra. In gemoderniseerde stellen van dat type is de middelste bak van een lage vloer voorzien.

Tussen 1995 en 1997 leverde Tatra 150 stellen van het type T6A5, wederom vierassige motorwagens. Het modernste type is de Škoda 14 T, een gelede lagevloertram met een modern uiterlijk.

Ruimtelijke invloed De spoorwijdte op het net bedraagt 1435 mm of 8,5 inches, dit is in de meeste Europese landen de standaard breedte voor een tramspoor (normaalspoor). De bovenleidingspanning is 600V en ook dit is de standaard voor Europa. Een groot deel van het netwerk (ca. 100 km) is voorzien van zogeheten BKV-platen, voorgefabriceerde betonplaten met groeven waarin de groefrails komen te liggen. De benaming BKV is afkomstig van het bedrijf dat de metro van Boedapest, de eerste metro van het Europese vasteland, beheert.

Deze spoorconstructie werd hier voor het eerst gebruikt. Een deel van het netwerk bestaat nog uit groefrails met kasseien of straatstenen. De tram heeft ook vaak een aparte bedding en dus zijn eigen plaats in het straatprofiel.

Haltes De stad innoveert de tramwagens en de infrastructuur voortdurend om zo de tram optimaal te integreren in het stadsbeeld, zowel op esthetisch vlak als op gebied van geluidshinder. In het historische deel van Praag wordt zeer veel aandacht geschonken aan oppervlakken van wegen

en trottoirs, de locatie van de bedding en het gebruik van gestileerde decoratieve zuilen en straatlampen. De palen met de bovenleidingen worden vaak gecombineerd met de straatverlichting.

De problemen met de geluidsoverlast zijn nu bijna opgelost. De speciale vorm van de bovenbouw van de tram houdt de ruis in een kuip en beschermende en absorberende matten, speciale verbeterde rails, rubber, begroeid met gras tussen de rails, gaan het lawaai en trillingen tot een minimum beperken – dit geeft een vermindering tot 9 dB dus met 90 procent.

De Hongaarse BKV beton panelen zijn zeer lawaaierig, en worden dus nu niet meer gebruikt. Deze platen werden vaak in de jaren ’80 gebruikt, en vinden we nog op verschillende plaatsen in Praag. Deze oude constructies worden geleidelijk aan vervangen.

Nieuwe en recente projecten De nieuwst tramlijn van Praag verbindt Hlubočepy met Barrandov. Deze nieuwe lijn is uitgerust met moderne stations Hlubočepy, Geologická, K Barrandovu, Chaplinovo náměstí, Poliklinika Barrandov and Sídliště Barrandov. De stations bestaan voornamelijk uit glas en staal en hebben elk een eigen opvallende kleur.

De tramlijn en de stations zijn aangelegd in 2003 en 2004 en zijn ontworpen door Patrick Kotas.

Het doel van deze tramlijn is het verbeteren van de verbinding voor het grote publiek naar het stadsuitbreidingproject Barrandov en de nabijgelegen wijken. Zo

werd de slechte busverbinding vervangen door een geschikter alternatief. De nieuwe tramlijn zal bijdragen aan de ontwikkeling van Barrandov, die tot nu toe beperkt bleef door de slechte ontsluiting met openbaar vervoer.

Barrandov is zeer geschikt voor stedelijke ontwikkelingen en dit gebied is momenteel volop in ontwikkeling. Het gebied bestaat uit Barrandov, Barrandov woonwijk, Lochkov, Slivenec, Holyně and Klukovice. De transportnoden kon men enkel oplossen met een spoorverbinding met hoge capaciteit met voldoende marge. Het gebruik van tram in plaats van de bus is ook beter voor het milieu en zo gaat men ook de K. Barandovustraat ontlasten. Deze weg is nu reeds sterk overbelast en het autoverkeer zal enkel toenemen de komende jaren. De bussen zouden ook te veel plaats innemen in het smalle straatprofiel. Een tramverbinding in een aparte bedding was hiervoor de beste oplossing.

De verbinding heeft een lengte van 3,5 km en loopt over twee bruggen en is uitgerust met twee tunnels.

De masten en de stations hebben een atypische vorm. Men heeft gebruik gemaakt van elliptische poorten, die functioneren als basis voor de kabels en als verlichting. Deze poorten gaan ook de stations bepalen, de openingen tussen de poorten worden gesloten met glazen panelen, en bieden zo beschutting en gaan ook functioneren als geluidsscherm.

In dit project wordt ook regelmatig gebruik gemaakt van gras tussen de sporen.

63

voor mindervalide personen. Vaak zijn de oudere stations niet uitgerust met roltrappen en liften. Ook het tramverkeer is hier niet ideaal. Slecht een beperkt aantal tram zijn voorzien van een verlaagde vloer en dus rolstoeltoegankelijk.

FIETSVERKEER Het auto verkeer is het fenomeen, dat meer en meer de bevolking en het stedelijke milieu beïnvloedt aangezien het aantal voertuigen en de verkeersdichtheid groeit. Er worden naar alternatieven gezocht. Men probeert overlappingen te leggen met andere vervoersmogelijkheden; metro, tram, bus, taxi, fietsverkeer, ...

Dit geeft een indrukwekkend effect maar verbetert ook het microklimaat van de omgeving. Het heeft ook een groot geluidsdempend effect, vooral in combinatie met andere onderdelen van geluidsdempende sporen. Het systeem heeft echter ook een nadeel. Elke tien jaar moeten er onderhoudswerken gebeuren aan de sporen en bij deze noodzakelijke werken moet men de grasmat verwijderen en vervangen. Toch wegen deze nadelen niet op tegen de akoestische en esthetische voordelen.

64

“ Onderbroken door twee wereldoorlogen breidde het tramnet zich steeds verder uit, ook nadat in de jaren 60 de bouw begon van de metro van Praag. “ De meningen over dergelijke projecten zijn verdeeld. Enerzijds worden ze toegejuicht omwille van de uitbreidingsmogelijkheden dat het biedt aan de stad. Er zijn echter ook mensen die het uitbreiden even op de lange baan willen schuiven en nu willen investeren in het verbeteren van bepaalde stations en haltes. Vooral de metrostations zijn soms slecht uitgerust

Fietsen in Praag is nog niet populair omdat de stad er niet voor ontworpen is. Het verkeer is te druk en er zijn te weinig fietspaden. Praag heeft voorlopig ongeveer 60 kilometers (37 mijlen) fietspaden, waarvan weinig in het centrum.

Bovendien, is er een uitstekend openbaar vervoersysteem.

Parkeerplaatsen voor fietsen, bijna onbestaand! Ironisch, volgens een fietser, is de beste plaats om een fiets te parkeren tegen de barrières die worden ontworpen om voetgangers af te schermen van het autoverkeer.

Hier onder spits ik me vooral toe op het fietsverkeer en beleid in Tsjechië en Praag.

Het fietsverkeer in Tsjechië Ondanks dat fietsen niet populair is in Praag, is het grootste deel van Tsjechië geschikt om te fietsen. Aangezien de Zuidelijke Bohemen vlak zijn is het een goed gebied om te fietsen. De grens met Duitsland is vrij heuvelig, en de rest van het land is min of meer gevarieerd. Ook heb je de Praag-Weense Greenways (die ook als Tsjechische Greenways bekend zijn, het gaat van Wenen tot Praag door de kleine steden Kutna Hora en Telc). De Praag-Weense Greenways maken deel uit van het groter fietsnetwerk in Tsjechië.

Het terrein varieert van vlakte naar heuvels, door open gebieden, beboste gebieden en kleine dorpen, langs rivieren en meren. Deze fietstocht duurt ongeveer 8 dagen en men komt op wegen waar weinig of geen verkeer is.

Ontwikkelen van een recreatieve etsstructuur.

fi-

Het fietsen in de Tsjechische Republiek is populair, het is een vermaak en een fysisch actieve manier om vrije tijd door te brengen. Door het verstrekken van geschikte producten kunnen ze de aandacht op het brede gebruik van fietsen als regelmatig transportmiddel vestigen.

De fiets als gezond alternatief.

Het gebruik van de fiets is een integraal deel van het vervoersysteem. Het veroorzaakt geen emissies, lawaai, verbruikt geen vernieuwbare energiebronnen, ...

Naast dit, is fietsen ook nog eens goed voor de gezondheid.

Het verzekeren van coördinatie met andere ministeries.

Het is gebaseerd op vier doelstellingen:

Door deze ontwikkelingsstrategie is er in heel Tsjechië veel veranderd ten opzichte van het fietsbeleid. Zo ontstaan er op grote schaal verschillende fietsroutes door heel het land en staan ze in verbinding met Europese fietsroutes. Op kleine schaal worden er flinke inspanningen geleverd om ruimte toe te kennen aan de fiets, er worden nieuwe fietspaden ontwikkeld.

Ontwikkeling van de fiets als een equivalent van andere vervoersmiddelen.

Het fietsverkeer in de Stad van Praag

Dit fietsverkeer is tot stand gekomen door de ontwikkeling van een fietsstrategie in Tsjechië: “National cycling development strategy of the Czech Republic” Na vier jaar van voorbereiding werd op 7 juli 2004 de Tsjechische fietsstrategie goedgekeurd“.

Het doel is een dicht netwerk van veilige fietspaden, met inbegrip van de relevante begeleidende infrastructuur (groene gebieden enz.) in zowel woonwijken als op het platteland te creëren. Op deze wijze wordt het functioneel fietsverkeer aangemoedigd.

Het concept van het basisnetwerk van de fietsroutes op het grondgebied van de Stad Praag werd goedgekeurd door de Gemeenteraad in 2003. Het veronderstelt een geleidelijke implementatie van ongeveer 450 km fietsroutes die bijdragen aan het stadsbelang.

De routes lopen op afzonderlijke wegen die enkel voor fietsers worden gereserveerd, wegen geeserveerd voor het fietsverkeer en voetgangers, wegen van laag autoverkeer intensiteit.

De aangewezen regeling van de fiets in de stad kan men terug vinden op de dynamische kaart op de website. De verdere routes worden geregistreerd en genummerd door de Club van Tsjechische Toeristen, of door de respectieve districten van de Stad in samenwerking met burgerlijke verenigingen.

Het vervoer van fietsen bij het openbare vervoer is een belangrijk supplement van het fietsconcept in Praag. Zo is het mogelijk langere afstanden door het stadscentrum, steile bergopwaartse routes, waterstromen of andere hindernissen (weer, fietstekort enz.) toe te laten voor de fietsers. Wel moet men rekening houden met het feit dat het vervoeren van fietsen bij het openbaar vervoer een comfortabel supplement is. En het is enkel toegelaten op de trein,metro, veerboot en bepaalde bussen. Als men naar het binnenland wilt reizen dan is de fietstransport in circa 50% van alle treinen op de grote verbindingen mogelijk. Het is dan ook een reden waarom het vervoer van fietsen met het openbaar vervoer aan bepaalde beperkingen onderworpen zijn en het is onmogelijk om lukraak de fiets in trams, bussen (excl. de lijn VE) en op kabelbaan te dragen. Om te weten waar en wanneer het toegelaten is kan je de website van Praag raad plegen.

Fiets in de metro Na de test fase waarin het nieuwe sys-

65

teem nuttig bleek, zijn de mogelijkheden voor het fietsvervoer in de metro lijnen permanent uitgebreid sinds 1 april 2007.

De fietsen kunnen op het laatste dek van elke wagon van de metro worden opgehangen, met een beperking van twee fietsen. De reden voor deze verandering is de verbeterde capaciteit van de metro, die nu 10 fietsen kan vervoeren. Het bredere vervoer van fietsen op de metro is een manier hoe men stedelijk vriendelijke vervoermiddelen (publiek, voetgangers en fietsvervoer) steunt en zo alternatieven aanbiedt aan het individuele automobiele vervoer in de stad.

Fiets in de trein Een fiets-trein loopt tijdens de weekends en de nationale feestdagen vanaf 31 Maart tot 28 Oktober op de route „Praha Masarykovo nádraží (station Masaryk) - praha-Dejvice - Hostivice - Středokluky - Podlešín - Slaný“. De tweede wagon is hoofdzakelijk gereserveerd voor het vervoer van fietsen. Alle spoorweglijnen binnen het systeem van het centrum bieden mogelijkheden om een fiets in de trein te dragen. De lijnen met hogere vraag naar fietsvervoer hebben hun capaciteiten voor het piekseizoen uitgebreid (dit betreft b.v. lijnen nr 173 en 210).

Fiets in de bus

66

De lijn wordt in werking gesteld door een speciaal uitgeruste bus, die 25 fietsen kan vervoeren aan specifieke barsteunen. De lijnen die op de route „Dobřichovice, station - Černolice (t) - Řitka - Mníšek peul Brdy, vierkant - Mníšek peul Brdy, Kaple

- Kytín „en in werking worden gesteld verlenen toegang tot de spoorweglijn No.171 (Praha - Beroun) in Dobřichovice.

B+R( Bike & Ride), opslag van fietsen tot het centrum ( terug te vinden op de dynamische kaart) B+R is een alternatief aan het P+R systeem (Park en Ride) voor auto’s. Momenteel, zijn er twee B+R opslagsystemen in Praag.

De opslag van de fiets binnen de P+R parkeerterreinen Het fietsenrek wordt gevestigd in de buurt van de cabine waar de parkeerbediende zich bevindt. Terwijl de opslag van fiets kosteloos is, moet men betalen voor het huren van een slot voor de fiets. De dienst is beschikbaar tijdens de openingstijden van P+R parkeerterreinen (4 uur smorgens tot 1 uur snachts: de periode dat van metro en treinlijnen).

De opslag van de fiets kan ook bij de Tsjechische stations Enkele recente projecten in de stad Praag 1.Fietspad: Komořany to Zbraslav Bicycle route: A2 Section: Zbraslav (Závist street) – Komořany (U Skladu street) Length: 2,04 km; of which 1,58 km bicycle path Width: 3 m (bicycle path), resp. 4 m Surface: asphalt Implemented: 10/2006 - 5/2007 2. Several small improvements of the A 22 bicycle route

Bicycle route: A 12 + A 22 Section: Barrandovský bridge - Braník Vídeňská street Length: 4,9 km Width: 2-5 m Surface: asphalt, interlocking pavement, hard unpaved surface Completed: 12/2006 Verdere routes kan je bekijken op de dynamische kaart en op de website van Praag, waar je doorsneden van de parcours kan terug vinden. * Figuur vooraan: De Metro - ‘boobs and anti-boobs’ , lijn A

67

68

Historische architectuur Michaël Callant & Ruben De Leersnyder Praag. Stad van duizend torens.

Een architecturale, stedenbouwkundige wandeling door een historische stad met vele namen en gezichten.

Praag: gouden stad?

Puur beschrijvend kennen we Praag vandaag als de hoofdstad van de Tsjechische republiek, de uitzonderlijke wereldstad aan de rivier de Moldau. Een miljoenenstad die sinds de splitsing van Tsjecho-Slowakije in 1993 zich in de top vijf van de toeristische Europese steden heeft genesteld. Veel belangrijker dan een juiste beschrijving van een stad, is vertellen hoe een stad ervaren wordt door haar inwoners en bezoekers. Een interessante manier om de essentie van een stad te ontdekken, is de zoektocht naar haar bijnaam. Mensen houden ervan belangrijke steden bijnamen te geven. Zo kennen we Parijs als de ‘lichtstad’, New York als de ‘big apple’, Rome als de ‘eeuwige stad’.

Ons Brugge wordt dan weer het ‘Venetië van het noorden’ genoemd, terwijl Los Angeles gekend staat als de ‘city of angels’.

“Prague: ‘the magical capital’, ‘A jewel in the heart of Europe’, aka ‘the golden city with his thousand towers’.”

Bijnamen zetten meestal heel eenzijdig één aspect van een stad in de verf. Dit refereert soms aan een belangrijke, met die stad verbonden activiteit. Soms verwijst een bijnaam bijvoorbeeld naar het voorkomende klimaat. Zo is Milaan de ‘modestad’ bij uitstek. Chicago en Seattle staan daarentegen gekend als respectievelijk de ‘windy city’ en de ‘rain city’.

Op Praag blijkt het echter niet zo eenvoudig één etiket te kleven. Natuurlijk spreekt men veel over de ‘gouden stad’, maar minstens evenveel wordt ze ‘de moeder aller steden’ genoemd. Praag staat verder ook bekend als ‘stad van de 1000 torens’, de ‘magical city’, ‘de stenen stad’ of ‘the jewel in the heart of Europe’.

Door haar ligging op en rond negen heuvels ziet men Praag dan weer als het ‘Rome van het noorden’.

Blijkbaar heeft Praag een overvloed aan belangrijke kenmerken die het tot de bekende stad met haar unieke karakter maakt. Voorgaand opgesomde bijnamen verwijzen dan ook allemaal naar haar rijk historisch verleden. De vele bijnamen proberen allemaal dit verleden in één zin of woord te vatten, hetgeen voor Praag quasi onmogelijk blijkt. Wat Praag echter kenmerkt, is het feit dat men zulk een rijke geschiedenis kan (her)beleven in een heel compacte entiteit. Het huidige stadsbeeld van Praag wordt dan ook opgebouwd door een unieke mengeling van verschil-

lende (bouw)stijlen. Er zijn slechts weinig wijken waar alle gebouwen uit dezelfde tijdsperiode stammen. De stad fungeerde doorheen de geschiedenis als decor én generator van grote gebeurtenissen. Elk tijdperk heeft zijn sporen achtergelaten, het ene al wat duidelijker dan het andere.

Grote en kleine standbeelden, machtige en zwakke heersers, opschudding en gezelligheid, verschillende godsdiensten, talrijke naties, veel hoop en verwachtingen: Praag is altijd al een plaats geweest waar Europese geschiedenis werd geschreven. Voor bezoekers die hiervoor ontvankelijk zijn, is dit alles nog steeds zichtbaar en voelbaar.

Die geschiedenis is vooral zintuiglijk waarneembaar in de architectuur van de stad. Zo komen we bij het onderwerp en doel van dit essay: een beschrijving en kennismaking met de architectuur en de stedenbouwkundige aspecten van het historische Praag. We ‘beperken’ ons hierbij tot het oude centrum. Dit stadsdeel, hoofdzakelijk gebouwd tussen de 11e en 18e eeuw, is het resultaat van de vele architecturale en culturele invloeden die de stad gekend heeft sinds de middeleeuwen.

“Praag is altijd al een plaats geweest waar Europese geschiedenis werd geschreven.”

Wat volgt, is dus een reis doorheen de geschiedenis van Praag, en tegelijkertijd

69

dus een reis door de verschillende gecategoriseerde stijlperiodes. We maken voor elke periode een selectie van een aantal markante gebouwen en interessante architectuur. Deze worden telkens kort toegelicht en geïllustreerd. Dit essay is geen opsomming of naslagwerk van de Praagse architectuur, maar wil vooral een voorsmaakje geven van wat de stad zoal te bieden heeft.

Historisch centrum Praag.

Historisch Praag bestaat uit vier middeleeuwse residentiecomplexen: Staré mĕsto (de oude stad), Malá Straná (de kleine zijde), Hradčany (de burchtstad) en Nové mĕsto (de nieuwe stad). Samen vormen ze een schoolvoorbeeld van een historische Europese stad. Je kan in Praag bijna letterlijk de stedenbouwkundige ontwikkeling van de afgelopen 1100 jaar in het stadsweefsel aflezen. Je vindt

70

er typegebouwen van alle stijlperioden vanaf de pre-Romaanse tot de moderne tijd.

In die, naar stedenbouwkundige termen, ‘korte’ tijdspanne van enkele stijlperiodes, heeft Praag zich een plaatsje veroverd in de culturele en artistieke top van de Europese steden.  Het historische centrum van Praag is het resultaat van een continu proces van stedelijke ontwikkeling vanaf de middeleeuwen tot vandaag. De stad is immers nooit door allesverwoestende rampen of oorlog getroffen. Wel zijn een aantal gebouwen na de Tweede Wereldoorlog gerestaureerd of herbouwd.

Vanaf de 14e eeuw had Praag een steeds groeiende rol in de politieke, economische, sociale en culturele leven van centraal Europa. Dit houdt in dat het als model diende voor stedenbouwkundige ontwikkelingen en groei van steden in een groot

deel van centraal- en oost-Europa.

De succesvolle, maar eerder beknopte, Praagse ontwikkelingsperiode maakten de stad tot het unieke geheel van vandaag. Het homogene en compacte (middeleeuwse) stadslandschap kan als een buitengewoon stedelijk en bouwkundig gegeven worden beschouwd. De middeleeuwse kern werd in 1992 dan ook integraal opgenomen als belangrijk (steden)bouwkundig erfgoed op de lijst van UNESCO. Korte historische en architectonische karakteristiek van Praag.

De stad ontstond daar waar oude handelswegen gebruik maakten van een voorde of drempel in de Moldau om de rivier over te komen. Drempel is in het Tsjechisch ‘práh’, de naam van de stad is dus duidelijk afgeleid van deze vestigingsfactor. In de 9e eeuw bestond Praag uit een veertigtal versterkte hofsteden en

burchten op het Hradčany en Vyšehrad, hoog gelegen en dus veilige plaatsen.

In 1232 ontwikkelde zich, door het samengaan van een aantal dorpen, de Staré Mĕsto. Ruim honderd jaar later krijgt deze nederzetting het recht een raadhuis te bouwen. Dit deel is gebouwd op de vlakke oever van de meander die de Moldau hier vormt. Een uitstekende plaats voor een handelsstad. Deze ligging vormde de basis voor het succes van Praag.

In 1257 ontstaat aan de andere oever van de Moldau het meer aristocratische Malá Strana. Van alle oude wijken heeft de ‘Kleine Zijde’ zijn oude karakter het best behouden. Sinds het einde van de 18e eeuw is hier nauwelijks meer gebouwd. Talloze barokke monumenten en huizen met sierlijke gevels tooien hier de straten. Malá Strana, aan de voet van de Praagse Burcht, biedt een prachtig uitzicht over Moldau en Oude Stad. Het centrum van de wijk is het ‘Plein Kleine Zijde’, en wordt gedomineerd door de St.Nicolaaskerk. De Grootprioraatsmolen op het Kampa-eiland draait als vanouds en bedevaartgangers bidden nog altijd bij het Praagse Christuskind in de St.-Maria de Victoriakerk. De muziek uit de kerken en paleizen klinkt nog net als toen Mozart in Praag woonde. Een authentiek stukje Praag dus.

In het midden van de 14e eeuw laat Karel IV de Nové Mĕsto aanleggen om zijn hoofdstad meer allure te geven. De basis voor dit nieuwe stadsweefsel waren drie markten: de hooimarkt, de veemarkt op het Karelsplein en paardenmarkt op het Wenceslasplein. Praag werd door de

bouw van dit nieuwe stadsdeel de grootste stedelijke nederzetting van Europa.

Alle aangehaalde nederzettingen hadden een eigen stadsregering, pas in 1784 komen ze onder één bestuur.

De Praagse Burcht had altijd een aparte plaats in het geheel. Het was de plaats waar het hoogste gezag zijn zetel had.

De Oude Stad werd gekenmerkt door burgerlijke patriciërshuizen, kerken en overheidsgebouwen. Deze zijn voornamelijk gotisch van stijl met barokke en rococo uitbreidingen en verfraaiingen.

Malá Strana, waar de oudste bebouwing

in 1541 volledig door brand werd verwoest, en Hradčany worden met hun vele paleizen, regeringsgebouwen en kerken, veel meer gekenmerkt door renaissance, barok en rococo. In Hradčany vindt je de gotische Sint Vituskathedraal, waarvan de eerste steen in de loop van de viertiende eeuw is gelegd. Ook de meeste Romaanse bouwwerken zijn hier te vinden.

Dit alles vormt een rijkdom aan cultuur en schoonheid. Zlatá Praha, het Gouden Praag, is een correcte naamgeving.

71

Stijlperiodes wkunst.

in

de

Praagse

bou-

Zoals blijkt uit voorgaande alinea, is de architectuur van Praag nauw verbonden met de stijlperiodes. Tijdens de meer dan 1100-jarige levensloop maakte de stad een heel gecompliceerde ontwikkeling door.

De stad met haar architectuur is daar de resultante van. Er zijn gebouwen in de Romaanse, Gotische, Renaissancistische, Barokke of Rococo bouwstijl te vinden, alsmede gebouwen die de ‘Jugendstil’ en het Kubisme vertegenwoordigen. Deze laatste twee stijlen worden in deze paper echter niet (uitvoerig) behandeld.

Een basiskennis van de karakteristieken en situering van deze bouwstijlennomenclatuur is dan ook essentieel om de schitterende architectuur van Praag te begrijpen. Per stijlperiode werd er dan ook een korte ‘introductie’ opgesteld alvorens een aantal markante gebouwen te illustreren, in woord en beeld.

Romaans: 9e eeuw > 1250.

De Romaanse bouwstijl kwam door de Slavische kolonisatie uit het westen en het zuiden naar de Bohemen. De bouwstijl

72

werd vaak aan het plaatselijke milieu en de natuurlijke voorwaarden aangepast.

In Tsjechië vinden we uit die tijd vooral massieve rotondes, stenen hutten en torens, eenvoudige kerken zonder zijschepen, of de gewelfde gebouwen van basilieken terug. Met uitzondering van enkele religieuze gebouwen zijn de Romaanse overblijfselen in Praag talrijk, maar veelal onzichtbaar. Ze bevinden zich namelijk ondergronds. De Romaanse gelijkvloerse verdiepingen zijn immers de kelders van vandaag geworden!

Uit de vroegste Romaanse periode stammen Praagse bouwwerken zoals de St. - Georgebasiliek (Sint Joris), de ronde Martinskapel (eind 11e eeuw, Vyšehrad) en de ronde Heilige Kruiskapel in de Oude Stad (°omstreeks 1100). De barokke SintMariakerk van het Premonstratenzer Strahovklooster in Hradčany en de neogotische Petrus en Paulus kerk in Vyšehrad gaan op Romaanse bouwwerken terug.

“De Praagse bouwheren hielden er van hun gebouwen aan te passen aan de heersende, op dat moment ‘moderne’, bouwstijl.”

Dit fenomeen vind je in Praag vaak terug, bouwwerken zijn namelijk het resultaat van vele aanpassingen gespreid over de verschillende stijlperiodes heen.

De Praagse bouwheren hielden er immers van hun gebouwen aan te passen aan de heersende, op dat moment ‘moderne’, bouwstijl. Een sprekend voorbeeld hiervan is de burcht op Hradčany en zelfs de Staré Mĕsto in het algemeen. De Oude Stad heeft Romaanse fundamenten, maar is voornamelijk te categoriseren onder de gotiek, met barokke en rococo-uitbreidingen en verfraaiingen. De burcht zelf is een 18e-eeuwse uitbreiding en ‘face-lift’ van een voorheen Romaans en 14e-eeuws bouwwerk.

Bazilika svatého Jiří.

Sint Jorisbaseliek De Sint-Jorisbasiliek is een basiliek in de wijk Hradčany. Ze is de oudste kerk binnen de Praagse burcht, waar ook de SintVituskathedraal staat. Oorspronkelijk werd de kerk rond het jaar 920 gebouwd, waarmee het de tweede Christelijke kerk was binnen het gebied wat nu Praag heet.

In de eerste helft van de 12e eeuw werd de kerk op romaanse wijze herbouwd. De

barokke gevel van de Sint-Jorisbasiliek stamt uit de 17e eeuw.

Gotiek: 1230 - 1530.

De gotische bouwstijl heeft, vanaf de 13e eeuw, gedurende drie eeuwen hoogtij gevierd. Ongeveer een eeuw later dan haar ontstaan in Frankrijk, introduceerden de Cisterciënzers deze stijl in de Bohemen. In deze periode heeft de roomse keizer en koning Karel IV zich, op zeer prominente wijze, de geschiedenis in geschreven. Hij liet tijdens het hoogtepunt van de gotiek een groot aantal imposante bouwwerken optrekken. Dit was de periode van de opbouw van nieuwe steden met verschansingen en moeilijk bereikbare, complexe en verhoogde burchtgebouwen. Onder de architecten uit die tijd worden Matyáš uit Arras, Petr Parler en anderen vaak in één adem opgenoemd. In een studie van de Praagse architectuur is het onjuist de gotische bouwwerken niet op te merken. Maar ook hier geldt vaak hetzelfde verhaal als bij de Romaanse bouwstijl. Een aantal belangrijke niet-gotische gebouwen in Praag gaan wel terug op gotische bouwwerken: zo heeft de SintJacobskerk, vandaag als barok te bestempelen, haar ‘roots’ in de gotiek.

De Middeleeuwen werden in belangrijke mate gekenmerkt door de rijkdom en kracht van de katholieke kerk. Veel Gotische gebouwen hebben dan ook een religieuze oorsprong. De vele kloostercomplexen en gotische kerken met duizelingwekkende gewelven zijn hier het resultaat van. Ze waren de tastbaar gemaakte metaforen die de mens aan zijn

aardse ‘kleinheid’ moesten herinneren.

Katedrála svatého Víta.

Sint-Vituskathedraal.

Anno 926 werd een eerste kerk in Romaanse stijl gebouwd op deze locatie op de burchtheuvel. Karel IV gaf de opdracht om deze kerk te vervangen door wat de grootste kathedraal van Europa moest worden. De eerste steen werd in 1344 door de keizer persoonlijk gelegd.

Als bouwmeester werd de Fransman Matthieu d’Arras aangesteld, die de bouw in de Franse gotische stijl aanving. Na zijn dood in 1352 werd hij als hofarchitect opgevolgd door de Duitser Peter Parler, die in Praag ook de Karelsbrug en de Týnkerk heeft ontworpen. Parler bouwde verder aan de Sint-Vitus in een Duitse gotische stijl.

Na zijn dood in 1399 werd Parlers werk

overgenomen door andere architecten.

Er werd meer dan 600 jaar aan de SintVituskathedraal gebouwd. De kathedraal is (mede daarom) in verschillende stijlen opgetrokken: het rudimentaire gotische gebouw kent zijn oorsprong in 1344, en werd later, onder Jagiello-koning Vladislav II, met laat-gotische elementen opgesmukt. De huidige aanblik is te wijten aan de bouwactiviteiten van keizerin Maria Theresia. Ze liet de burcht in 1753 grondig renoveren en paste de uiterlijke verschijningsvorm aan het Weense classicisme aan. Ten tijde van het opkomende Tsjechische nationalisme in de 19e eeuw werd de bouw hervat; uit deze periode dateert het schip. Er is tot 1929 gewerkt aan de voltooiing van de Sint-Vituskathedraal. Als laatste werd het tweetorenfront afgewerkt.

De barok, de Praagse bouwstijl bij uitstek, toont zich bij de Sint-Vituskathe-

73

draal enkel in de grote zuidelijke toren.

Verder valt de grote hoeveelheid versieringen op in de vorm van beeldhouwwerken op 30 meter hoogte. Het overvloedig met goud gevulde mozaïek boven een van de toegangspoorten beeldt het laatste oordeel uit. Behalve Jezus en Johannes de Doper zijn ook enkele Boheemse heiligen hierop afgebeeld. Een invloed van de 20e eeuw zien we in de gebrandschilderde en in de glas-in-lood ramen links. Eén ervan is gemaakt door de Tsjechische Jugendstilkunstenaar Alfons Mucha. Rechtsachter in de kerk bevindt zich in een afgeschermde ruimte de kapel van de heilige koning Wenceslaus, in Tsjechië Václav genoemd. Zijn tombe staat centraal, omringd door prachtige 14e-eeuwse mozaïek ingelegd met edelstenen, en 16e eeuwse schilderingen.

Ook de patroonheilige van de kerk, de heilige Vitus, ligt hier begraven. Zijn stoffelijk overschot wordt bewaard in het midden van de kerk in een zilveren kist.

Het achterste, betalende, gedeelte van de kerk toont het Sint-Vitusaltaar, de relikwieënkapel en het hoofdaltaar. De buste van bouwmeester Peter Parler zet als het ware een handtekening onder het bouwwerk.

74

De Sint-Vituskathedraal heeft drie torens. De twee oudste, zuidelijke torens worden met hun 88 meter nog met 11 meter overtroffen door de hoofdtoren (niet toegankelijk). In de hoofdtoren luidt bij bijzondere gelegenheden de grootste klok van Bohemen: ze is 17 ton zwaar, 2 meter hoog, en heeft een doorsnede van 2,5 meter. De Sint-Vituskathedraal is het belangrijkste sacrale bouwwerk van de stad,

ook vroeger, toen de Boheemse koningen in de 124 meter lange en 34 meter hoge domkerk gekroond werden. Hier bevinden zich ook de koningsgraven. Onder anderen liggen hier dochters van Maria Theresia. Ook de rots Hradčany vinden we terug in dit onbetwiste meesterwerk van de Praagse gotiek.

Renaissance: 1500 - 1620 Deze bouwstijl heeft de menselijke dimensie van de architectuur hersteld. De 16e eeuw werd in Praag gekenmerkt door de grote verhuizing van de adellijken uit ongemakkelijke gotische burchten naar nieuw gebouwde kastelen met elegante arcadebinnenplaatsen. De tuinen met fonteinen en beelden benadrukken een geometrie. Comfort voor de mens en zijn nieuwe behoeften vormen de rode draad doorheen deze ontwerpen. Deze evolutie zorgde voor een nieuwe traditie: de koningsroute. Dit was de dagelijkse wandeling van de Boheemse vorsten die regeerden van uit de Praagse burcht maar resideerden in de Oude Stad, meer bepaald in het nu verdwenen Koningshof.

Deze wandeling wordt ook wel de gouden mijl genoemd en tot op vandaag is dit een populaire toeristische route.

Vlak bij de huidige presidentiële residentie op de Hradčany-heuvel vindt men het vroegste renaissancebouwwerk: het lustslot van koningin Anna, beter bekend als het Belvédère. Dit unieke paleis is door de Italiaan Paolo della Stella in 1535-’41 begonnen en in 1557-1563 voltooid door Bonifaz Wohlmut. Eveneens renaissancistisch is het Lobkovic-Schwarzenberg-

paleis, met de beroemde sgraffitigevel, op het plein voor de burcht. De bouw, geleid door de architect Augustin Vlach, duurde een twintigtal jaar, van 1543 tot ’63. Het is een prachtvoorbeeld van wat men de Tsjechische Renaissance noemt. Dit is een uiterst interessante interpretatie van de renaissance, gekarakteriseerd door zijn Venetiaans uitgezaagde puntgevels en zijn gevels versierd met sgraffitos. Dit zijn lijntekeningen gekrast in verse pleister en ingekleurd volgens de fresotechnieken. Als motief werden hoofdzakelijk portretten, gracieuze vrouwen, gestileerd fruit of bloemen gebruikt.

“ Het Tsjechische Barok heeft in belangrijke mate het uiterlijk van de steden, van het platteland en van het landschap in het algemeen beïnvloed. “ Barok: 1621 - 1780 Zoals andere architectonische bouwstijlen werd ook de Barok in grote mate gekenmerkt door de invloed van de kerk.

Maar ook de invloed van de oorlogen kwam tot uiting, meer bepaald van de dertigjarige oorlog. Die betekende een nederlaag voor de Tsjechische protestanten. Hierop volgde een gewelddadige rekatholisatie verbonden aan de komst van de buitenlandse adel. In de groep van de representanten van de architectuur van deze bouwstijl kunnen wij Dientzenhofer, Santini of Alliprandi rangschikken.

Onder de monumenten van deze bouwstijl vinden we juwelen terug zoals de kerk

van de ‘De Lieve Vrouwe van de Sneeuw’ te Olomouc.

Voor de Tsjechische kroonlanden was het zogenaamde Tsjechische barok karakteristiek. Dit Barok heeft in belangrijke mate het uiterlijk van de steden, van het platteland en van het landschap in het algemeen beïnvloed. Voor de barokke monumenten werden de beste plekjes in het (stads)landschap opgezocht. In Praag zelf ontwikkelde zich in de 18e eeuw een specifieke Praagse Barokstijl. Die wordt vooral vertegenwoordigd door het Wallensteinpaleis (gebouwd tussen 1624-1630).

Verder zijn de St.-Jozefskerk (16861692), de Loretakerk (1720-1722), de StNicolaaskerk (1704-1711) in Malá Strana, het aartsbisschoppelijk paleis (16e-18e eeuw) en het Cerninpaleis (1669-1697) op de Hradanyheuvel toonaangevende voorbeelden van de Praagse barok. In Malá Strana staat ook de vroege-barokkerk St.Maria de Victoria, met het interieur naar de S. Gesu te Rome. De Praagse barok manifesteerde zich ook elders, zoals in het (‘barok geworden’) Clementinum, dat vandaag onder andere bibliotheken en het planetarium herbergt, de Kruisherenkerk en het Kinskýpaleis in de Oude Stad, de Cyril-en-Metodiuskerk in Nové Mjesto en de Johan Nepomukkerk in Vysjehrad.

Bazilika svatého Jiří.

Wallensteinpaleis Dit paleis, het eerste grote seculiere gebouw in het barokke Praag, kwam tot stand dankzij de blinde ambities van de opperbevelhebber van het keizerlijke leger, Albrecht von Wallenstein (1581 -

75

1634). Door zijn talrijke zeges in de Dertigjarige Oorlog was hij voor Ferdinand II onmisbaar geworden, maar ondanks alle onderscheidingen joeg hij ook nog op de kroon van Bohemen. Ten slotte begon hij op eigen houtje met de tegenpartij te onderhandelen. In 1634 liet de keizer hem vermoorden.

Het paleis dat Wallenstein tussen 1624 en 1630 liet bouwen, moest zelfs de Praagse Burcht overtreffen. Hij moest 23 huizen, drie tuinen en de Praagse steenbakkerij opkopen om een geschikte locatie te verkrijgen. De schitterende grote zaal is twee verdiepingen hoog. Op het plafond is Wallenstein zelf afgebeeld in de gedaante van de god Mars in een triomfwagen. De architect, Andreas Spezza, kwam net als vele andere bouwmeesters uit Italië. Het paleis is nu de zetel van de Tsjechische senaat, en na de restauratie is het voor het publiek geopend.

De ingang aan de Letenská leidt naar de paleistuin. Hier gebruikte Wallenstein gewoonlijk het avondmaal in de sala terrena (tuinpaviljoen), die uitzicht heeft op een fontein. De bronzen beelden in de tuin zijn kopieën. De originelen, waaronder werk van de Nederlander Adriaen de Vries, werden in 1648 gestolen door de Zweden.

76

De tuin wordt verder gesierd door een merkwaardige, kitscherige namaakgrot, inclusief stalactieten. Er staat tevens een paviljoen met fresco’s die de legende van de Argonauten en het Gulden Vlies uitbeelden. Zo was ook Wallenstein onderscheiden in de Orde van het Gulden Vlies, de hoogste ridderorde in het Heilige Roomse Rijk.

Sint Nikolaaskerk De bouw van de hoog-barokke Sint-Nikolaaskerk situeerde zich tussen 1703 en 1761. Deze kerk is absoluut het meesterwerk van vader en zoon Dientzenhofer, die zelf stierven nog voor de voltooiing van de werken. De beelden, fresco’s en schilderijen die het interieur sieren, zijn het werk van ‘s tijds meest gerenommeerde kunstenaars.

Karlův most.

Karelsbrug Dit misschien wel meest beroemde bouwwerk van Praag verbindt Kleine Zijde met Oude Stad. De brug is 516 meter lang en bijna 10 m breed. De constructie bestaat uit 16 bogen met ijsbeschermers.

De ene helft hoort bij Kleine Zijde en de andere helft bij Oude stad. Tegenwoordig mogen alleen voetgangers de brug betreden, maar vroeger konden er wel vier rijtuigen elkaar passeren. Veel van de beelden op de brug zijn kopieën, waarvan de originelen in het Lapidarium van het Nationale Museum en in Vyšehrad te zien zijn. De gotische Bruggentoren Oude Stad is zowat de mooiste in zijn soort.

Classicisme: 1780 -1848 Het Barok in Tsjechië heeft langzaam maar zeker plaatsgemaakt voor de slanke lijnen van het rococo. Deze stijl werd echter hoofdzakelijk gebruikt voor interieurs, tot het in de tweede helft van de 18e eeuw geheel verdrongen werd door het classicisme, de van toen af aan dominante bouwstijl. Aan het hoofd van

deze bouwstijl stond (wederom) het verlichte Frankrijk, waar voorname kastelen, schouwburggebouwen, colonnades en triomfbogen werden opgetrokken in een classicistische stijl, als herinnering aan de antieke beschaving.

Deze expressies getuigen van een verlangen naar het unieke, en het verloren gegane. Om dit verlangen te begrijpen zou men een literaire wandeling door het historische Praag moeten maken, die W.G. Sebald in ‘Austerlitz’ in voorzichtige maar ‘diepe’ bewoordingen beschrijft: “Reeds bij het rondlopen door bochtige straatjes, langs huizen en tuinen, tussen de Vlasska en de Nerudova, en helemaal toen ik, stap voor stap bergopwaarts lopend, de ongelijke straatstenen onder mijn voeten gewaarwerd, kwam het mij voor alsof ik al eens op deze weg had gelopen, alsof mij de herinnering werd geopenbaard - niet door de inspanning van het nadenken, maar door mijn zo lange tijd verdoofde en nu weer opgebloeide zinnen. Langzaam, om zo te zeggen stapsgewijs, moet men datgene wat verloren is gegaan, weer opnieuw aanleren.”

Romantisme: 1848 -1914 De 19e eeuw vertegenwoordigt in de architectuur de eeuw van het Romanticisme, dat op zich geen echte bouwstijl is.

Het is eerder een door vroegere bouwstijlen geïnspireerd eclectisme. Na Engelse en Duitse voorbeelden, heeft deze periode ons een grote hoeveelheid aan burchten en kastelen, stadhuizen, kerken, schouwburgen en kuuroord-gebouwen nagelaten.

Het groeiende nationale bewustzijn van de bevolking in het Duits-Tsjechische Praag gaf op het einde van de 19e eeuw de impuls voor de bouw van het Nationale Theater in de stijl van de nieuwe renaissance, zo werd dit gebouw een bejubelen van de originaliteit van de Tsjechische cultuur.

Wat zou volgen.

Het begin van de 20e eeuw pronkte met de zogenaamde ‘Jugendstil’. In Praag lijkt wel, haast achteloos, gestrooid te zijn met deze versierende kunstuiting. Vaak schitteren én het barokverguldsel én het Jugendstilgoud op dezelfde gebouwen. Het Representatiehuis en befaamde Hotel Evropa zijn misschien wel de twee meeste sprekende voorbeelden.

De tweede helft van de eeuw werd gekenmerkt door het stroeve Functionalisme en later door het Socialistisch Realisme van het communistische regime. Na de val van dit regime werd Praag opnieuw een Europees centrum, waarvan de talrijke moderne bankgebouwen, hotels, commerciële centra, nieuwe woonwijken etc. het bewijs leveren. De moderne architectonische elementen zijn echter een veelvoorkomend thema van discussie over het behouden van het historische karakter van de stad Praag. Een van die bekende moderne bouwwerken is het zogenaamde Dansende Huis van Frank O. Gehry.

Vandaag is Praag een moderne stad, dat nu al enkele decennia een kapitalistisch systeem kent. Praag, en Tsjechië in het algemeen, doet hard zijn best om bij ‘het

westen’ aan te sluiten. Onze vertrouwde consumptiecultuur is dan ook al diep ingeburgerd in Praag. De bijbehorende architectuur en stedenbouw vinden hierbij gemakkelijk hun weg, zelfs tot in het oude centrum van Praag. Of we hier kunnen spreken over een goede of een slechte evolutie, zou ons in dit essay te ver leiden, en in schril contrast staan met het opzet van dit essay: het beschouwen van enkele fundamentele feiten uit de historische architectuur en stedenbouw.

Maar Praag is vooral zinnebeeld van de authentieke stad. Het wervelende beeld van kerken, kloosters, paleizen en torens, bruggen en sculpturen wordt geordend door het bochtige middeleeuwse pleinen- en stratenpatroon. Praag ademt geschiedenis. Praag is de stad van duizend torens. Maar na de romaanse en gotische tijd, heeft vooral de barok zijn rijkdom en gouden sier nagelaten. Het is de erfenis van die periode die ons toch laat twijfelen.

Praag, stad van duizend torens? Praag, de gouden stad.

77

78

20ste eeuwse architectuur Bert Calcoen & Bas Meulman De stad Praag als kunstwerk… Zijn bijzondere ligging aan de Moldau, de kleuren van de stad in de verschillende jaargetijden en zijn organisch ogende structuur spreken zeer tot de verbeelding. Immers, uitkijkend over de stad zie je de gebouwen uit verschillende eeuwen zo dicht opeengepakt dat de cultuurgeschiedenis bijna letterlijk op straat ligt.

Als je de stad nauwkeuriger bekijkt, blijkt het gevoel dat hij volledig spontaan gegroeid is bedrieglijk. Ook Praag kent in zijn stedebouwkundige ontwikkeling perioden van grote, bewust geplande veranderingen. Om deze ontwikkelingen te ordenen wordt in deze paper een opsplitsing gemaakt tussen de periodes voor & na WOII, om te eindigen met een aantal toekomstige ontwikkelingen.

tecturale werk en het aantal stilistische nuances dat de aandacht vraagt.

Dit werk vond zijn oorsprong in de periode vlak voor de WOI, op het moment dat verschillende ideeën komende van het Oosten en het Westen elkaar ontmoetten binnen de eerste Republiek Tsjechoslovakije met zijn multiculturele bevolking.

Otto Wagner’s pupil, Jan Kotêra, wordt gezien als de grondlegger van de moderne Tjechische architectuur. Hij was nog maar 27 toen hij professor werd aan de Praagse universiteit voor toegepaste kunsten. Hij onderwees 2 generaties van Tjechische architecten: de Kubisten en de Functionalisten. Zijn eigen werk ondergaat een evolutie van Weense Art Nouveau tot Rationalistische architectuur.

(Figuur 2)

Architectuur voor WOII Het Tsjechische modernisme heeft een belangrijke plaats binnen de Europese architectuurgeschiedenis verworven.

De Tjechische architecten lagen echter niet aan de grond van de Avant-Garde beweging of waren niet de auteurs van vernieuwende theoretische concepten zoals bijvoorbeeld de Russische constructivisten dat waren. Het is de hoge kwaliteit van het artistieke en archi-

De volgende generatie architecten – Josef Chochol, Joseg Gocár, Pavel Janák,…

– stonden voor het architecturale Kubisme. De gebouwen van deze architecten zijn sterk geïntegreerd in het straatbeeld van de Praagse oude binnenstad. De rijke, vegetatieve decoratie op de gebouwen werd stapsgewijs steeds eenvoudiger, en ging tenslotte over in geometrische vormen. Dankzij de technologie (die te danken was door de opkomst van de industrialisatie) hadden de Kubisten het geluk

aan hun kant: het gewapend beton maakte zijn opgang in de bouw en liet het toe om grotere ruimtes te ontwerpen zonder het veelvuldig gebruik van kolommen.

Praag kent schitterende voorbeelden van deze stijl, zoals het Peterkahuis en Hotel Europa aan het Wenceslasplein. Het Hodek Appartement heeft kubistische primavormen van de balkons en ramen die zorgen voor een ingewikkeld spel van licht en schaduw onder een zwaar overhangend daklijst. In Villa Kovarovic gebruikt de architect meer ingetogen kubistische vormen om het landhuis een meer traditionele vorm te laten behouden.

Het meest sprekende voorbeeld van het kubisme is het huis van Josef Go􀀃ár, de Black Madonna, waar de grote caféruimte revolutionair voor zijn tijd was. Het huis heeft zijn naam te danken aan een standbeeld van Maria dat vroeger op de plaats van het gebouw stond. De Kubistische architectuur van het gebouw en het dak weerspiegelen de gotische en barokke architectuur in het historisch centrum van Praag.

De puristen mogen dan klagen dat de principes van het Kubisme onmogelijk ruimtelijk kan worden weergegeven, maar de resulterende gebouwen in Praag hebben zeker een interessante waarde en het is een architectonische verdienste dat die opvallende vreemdheid van de stijl er toch nog in slaagt de mensen een

79

eeuw later te laten verrassen. Niet veel Kubistische gebouwen werden gerealiseerd, maar de opvallendste voorbeelden kunnen vooral in en rond Praag gevonden worden. Gebaseerd op het kubisme in de schilderkunst werd getracht een eigen “nationale stijl” te creëren. Deze pogingen eindigden helaas in een doodlopend straatje. Er werd teruggekeerd naar de rationele stijl van Kotêra en het Europees modernisme.

Door lezingen van J.J. Oud, H.P.Berlage, Le Corbusier, A. Loos en Walter Gropius werd de jonge generatie ingewijd tot de moderne architectuur.

80

Vanaf 1925 werd het Functionalisme populair. Alle uiterlijke kenmerken moeten een afspiegeling zijn van functionele elementen. Schoonheid is hierbij dus geen doel op zich. Daarom geen versiering zonder dat deze toevallig ook een functie voor het gebouw heeft. De idee achter het functionalisme is, de schoonheid van een gebouw is gelegen in zijn functie. Form Follows Function wordt het ook wel genoemd. Het bekendste voorbeeld van deze stijl is Villa Tugendhat, vlakbij Brno.

De villa is ontworpen door de beroemde Duitse architect Mies van der Rohe en is een uitstekend voorbeeld van de internationale, modernistische bouwstijl uit de jaren ‘20 van de vorige eeuw. Het uitgangspunt van de constructie is de ontkenning van de traditionele indeling van een huis in aparte ruimtes. Zo heeft Van der Rohe alle functionele ruimtes met elkaar laten verbinden en worden alleen visueel gescheiden door tactisch geplaatste scheidingswanden. De bedenker van deze

stijl is Louis Sullivan (Chicago ca. 1924).

Hij was zelf niet helemaal puur functionalist want hij gebruikte wel versieringen op zijn gevels. Ludwig Mies van der Rohe heeft echt geprobeerd het functionalistisch ideaal na te leven. Hieruit is de functionalistische of moderne architectuur uit de jaren `50 en ‘60 ontstaan. Andere voorbeelden van deze stijl zijn terug te vinden binnen het oeuvre van Adolf Loos.

Zijn Villa Muller is het meest tekenend voor de manier waarop de architect met ruimtelijkheid binnen de woning omgaat.

De typerende ruimtelijkheid wordt bekomen door het gebruik van split-levels, onderling verbonden door trappen met 6 tot 8 treden. Het zicht wordt gekadreerd vanop het dakterras naar Hradcany. Voor het interieur zijn dure materialen gebruikt zoals Cipollino marmer, mahonyhout, citroenhout en noothout. Het interieur is als één geheel bewaard gebleven.

Tot 1990 werd het gebouw gebruikt door het Marx-Linin instituut. Vandaag de dag is de woning opengesteld voor het groot publiek.

De Villa Winternitzova getekend door Adolf Loos in samenwerking met Karel Lhota is gebouwd in 1931-1932. Het niveau met de eetkamer en de inkomhal vormt als het ware een split-level tussen de slaapvertrekken en de leefkamer. Het toekomen tot de leefkamers gebeurt in dezelfde as als die van de woning. Het is niet duidelijk hoever Loos’ inbreng was in dit project aangezien het einde van zijn leven naderde en hij al zeer ziek was.

In Tsjechië werd moderne architectuur

geaccepteerd door het grootste deel van de bevolking: niet enkel door de intelligente elite, maar ook door de bourgeoisie die er de uitdrukking in zagen van de dynamische jonge staat. Winkelcentra zoals Lindt en Bata (nr 70 en 80) aan het Wenceslas plein, het gebouw van de Praagse handels tentoonstellingen, en enkele heilige gebouwen waren allemaal gebouwd binnen het modernistische denken. Vanaf 1930 werd de woningbouw het domein waarbinnen geëxperimenteerd kon worden.

Het functionalisme kwam hier tot uiting binnen al zijn verschijningsvormen.

De Villa Muller door Adolf Loos verdient hier een speciale vermelding. Adolf Loos wordt samen met Josip Plecnik en Mart Stam gezien als een van de buitenlandse architecten actief in Tsjechië. “ Vanaf 1925 werd het Functionalisme populair. Alle uiterlijke kenmerken moeten een afspiegeling zijn van functionele elementen. Schoonheid is hierbij dus geen doel op zich. “ Binnen het domein van residentiële gebouwen dient het woningbouwproject van de “Czechoslovak Werkbund” vermeld te worden. De Baba wijk werd gebouw in 2 fasen, waarbij het gebouw van Ladislav Zák vooral opvalt. In de Jaren ’30 organiseerde de Praagse overheid 3 wedstrijden voor kleine appartementsgebouwen. Typisch voor deze gebouwen is het luxeappartement met een grondplan waarbij alle kamers georiënteerd zijn rond een grote centrale hal, meestal met direct zonlicht. Evzen Rosenberg, die

gedwongen was naar Engeland te emigreren in 1939 waar hij vennoot werd in het bureau van York, Mardall en Rosenberg, heeft de beste Praagse appartementsgebouwen gebouwd.

Op het moment dat in 1930 totalitaire regimes in buurlanden een einde maakten aan het modernisme, blijft in Tjechië dankzij het democratische beleid en de economische bloei de architectuur zich verder ontwikkelen. Het binnenvallen van het Duitse leger brengt dit tot een einde. Verschillende Architecten worden overgebracht naar concentratiekampen en geëxecuteerd. De belangrijkste vertegenwoordigers van het modernisme emigreerden en keerden na de oorlog niet meer terug.

Architectuur na WO II De communistische staatsgreep in 1948 bracht het modernisme tot een einde.

Geïmporteerde sovjet-ideologiën en een historische architecturale stijl werden opgelegd zoals te zien bij het Crowne Plaza Hotel in Dejvice. De architectuurgemeenschap werd opgedeeld in verschillende groeperingen. Een eerste bestond uit felle voorstaanders van deze nieuwe architecturale normen. De tweede probeerde zich (echter tevergeefs) vast te houden aan de kwaliteit van de architectuur tijdens de eerste Tjechische republiek. De derde groep omvatte deze die onrechtvaardig vervolgd werden. Na Khruschev’s speech aan de Moscowse academy of construction “een overvloed aan architectuur”

ontstond er een nieuwe openheid voor de westerse hedendaagse architectuur. De wereldtentoonstelling van ’58 in Brussel, waar Tjechoslovakije de gouden medaille ontving voor zijn paviljoen, stond symbool voor deze trend. Een deel van het paviljoen omvat het expo restaurant. Dit deel werd na de tentoonstelling overgebracht naar Praag en aan de oevers van de rivier ingepland. De niervorm van het gebouw is geïnspireerd op het modernisme tussen de wereldoorlogen. De stijl krijgt de naam “Brusselse stijl”. Het oorspronkelijke interieur is door een brand in 1991 in vlammen opgegaan. Deze openheid voor westerse architectuur zette zich voort in de jaren ’60 via het Brutalisme. Op dit moment begon het bouwen van woning-

81

projecten wat het stadsbeeld aanzienlijk verbeterde. “ De moderne architectonische elementen zijn een veelvoorkomend thema van discussies over het behouden van het historische karakter van de stad Praag. Dit is een van de redenen dat de hedendaagse architectuur in de stad vaak eerder saai is. “ Alexander Dubcek wil in 1968 een communisme met een menselijk gezicht.

Dat humane socialisme komt tot een hoogtepunt tijdens de “Praagse Lente”.

De Russische troepen, samen met 4 andere Warschaupact leden, vallen Tsjechoslovakije binnen, en maken een einde aan de Praagse lente op 21 augustus 1968.

De inval van het Sovjetleger bemoeilijkte het onafhankelijk bouwen opnieuw.

Toch vonden er enkele opmerkelijke experimenten plaats zoals de bouw van het federaal parlement. Vanaf het midden van de jaren ’70 begon de jonge generatie meer de internationale architectuurtendens te volgen.

82

De Tsjechen en Slovaken moeten tot 1989 wachten vooraleer de Fluwelen Revolutie een einde maakt aan het communisme in hun land. November 1989 bracht de creatieve vrijheid, maar tegelijkertijd ook de commerciële vrijheid. De verleiding tot het bouwen van banale gecommercialiseerde constructies werd aanzienlijk groter. Tegelijkertijd worden een aantal interessante gebouwen gezet zoals de administratieve gebouwen in de Liliová en de Anglická straat. Frank

Gehry’s project voor de verzekeringsmaatschappij de Nationale Nederlande zette een controversieel debat in gang, en zette een beweging in die zich inspireerd en inlaat binnen het internationale architectuurgebeuren.

Het zijn eigenlijk twee gebouwen die doen denken aan een danspaar, vandaar de bijnaam ‘Fred en Ginger’ (naar het legendarische dansduo Fred Astaire en Ginger Rogers). Het gebouw staat naast het huis waar de Tsjechische ex-president Vaclav Havel woonde van zijn kindertijd tot in de jaren 90. Hij steunde het plan om op de lege plek naast zijn huis een opvallend gebouw neer te zetten. Havel hoopte dat het een cultureel centrum zou worden. Dat werd het niet, het is een kantoorgebouw dat niet toegankelijk is voor publiek, met uitzondering van de bovenste etage. Daar bevindt zich een sjiek Frans restaurant – La Perle de Prague – waar u niet alleen uitstekend kunt eten, maar ook een mooi uitzicht heeft over de Moldau. Tegen een forse prijs, dat wel. De inwoners van Praag waren aanvankelijk zeer verdeeld over deze moderne architectuur in hun historische stad. Tien jaar na de opening lijken ze zich te hebben verzoend met het Dansende Huis. Het gebouw werd in 2005 zelfs afgebeeld op een gouden muntstuk.

De moderne architectonische elementen zijn een veelvoorkomend thema van discussies over het behouden van het historische karakter van de stad Praag. Dit is een van de redenen dat de hedendaagse architectuur in de stad vaak eerder saai is. Behalve dat de bevolking zeer conservatief is, heeft de bevolking eigenlijk zeer

slechte ervaringen opgedaan met architecten en architectuur tijdens het communisme. Binnen dit regime waren veel gebouwen in een zeer slechte staat, en zijn gebieden volledig met de grond gelijk gemaakt om er vervolgens grote woningbouwcomplexen (met weinig architecturale kwaliteiten) voor in de plaats te zetten. De Bevolking geeft als het ware de architecten de schuld van het slecht ontwikkelen van deze gebieden.

Ironisch genoeg is het soms zo dat de communistische projecten tot de interessantste hedendaagse architectuur kan gerekend worden. Een voorbeeld hiervan is de Televisie toren, die 216 meter hoog is. De toren is in brutalistische stijl gebouwd tussen 1985 en 1992. Een aantal jaren geleden heeft de kunstenaar David Cerny een hedendaagse toevoeging aan het project gedaan in de vorm van verschillende baby-figuren die als het ware langs de toren omhoog kruipen. Dit is een zeldzaam voorbeeld van experimenteel hedendaags denken in deze conservatieve stad.

(Figuur 3) Een aantal zeer interessante projecten zijn ontworpen door vooruitstrevende buitenlandse architecten. Een goed voorbeeld hiervan is de “Golden Angel” van Jean Nouvel. Tussen 1945 en 1989 was de wijk Smíchov bekend van het monument de “Golden Angel” ter nagedachtenis aan de bemanning van Sovjettanks in de WOII. Kort na de Fluelen revolutie werd het monument verwijderd en vervangen door dit groot glazen gebouw.

Dit kantoorgebouw is nu het symbool van de wijk. De “gouden engel” is afgebeeld op de gevel. Andere opschriften op de zijn

teksten van Rainer Maria Rilke, Franz Kafka, Gustav Meyrink en Jiri Orten. De grootste sterkte van het project is de wijze waarop het ingeplant is in de stad en zich inpast in het bouwblok. Toch mist het ontwerp veel van de karakteristieke gewichtloosheid die eigen is aan het oeuvre van Nouvel. Het project bestaat uit duidelijk van elkaar te onderscheiden onderdelen, wat het vrij heterogeen doet overkomen. Het huisvest shops op het gelijkvloers, en kantoren op de verdiepingen. Op de derde verdieping bevindt zich een terras met een zomertuin.

Een ander voorbeeld is het Corso in het nieuwe Karlin district van Praag. De Spaanse architect Bofill renoveerde een oude staalfabriek. Deze is gebouwd in 1890, en produceerde ijzeren ketels. Tijdens de eerste wereldoorlog had het gebouw een nieuw dak gekregen bestaande uit glas en staal. Het nieuwe ontwerp wil dit contrast tussen de massieve bakstenen onderbouw en de lichte bovenbouw benadrukken. Er zijn 2 bouwlagen in het bestaande gebouw geïntegreerd, en er zijn 2 nieuwe bouwlagen bovenop gezet. Deze nieuwe bouwlagen refereren door hun glazen gevel naar de oorspronkelijke lichte dakconstructie. De gevels van de bestaande onderbouw zijn gerenoveerd maar blijven ongewijzigd.

Het Corso Karlin is een onderdeel van het plan voor “New Karlin” dewelke een hergebruik en renovatie van de industriële site beschrijft. Het belangrijkste uitgangspunt bij de ontwikkeling van het plan is het creëren van een modernisering en heropleving van het district zonder hierbij de “genius-loci” van de oude indus-

triële site te verliezen.

De Zwitserse architect Peter Zumthor heeft een opmerkelijke bibliotheek ontworpen voor de Franz Kafka Society. De bibliotheek is ondergebracht in de kelder van een klein, één verdieping hoog gebouw. Deze kelder werd oorspronkelijk gebruikt als bergplaats. Sinds de renovatie huist het een polyvalente ruimte, en heeft de bibliotheek er een plaats gekregen. Nieuwe openingen in de gevel zorgen voor daglicht en verassende zichten naar de torens van de Maisel Synagoge. Ook intern zorgen nieuwe openingen voor relaties en openheid tussen de kleine ruimtes van het gebouw. Elke nieuwe opdeling in het gebouw wordt gecreëerd door boekenkasten. De kantoren bestaan uit witte kasten terwijl de inkom door zwarte kasten wordt vormgegeven. Een 360° draaiende kast tussen beiden vormt letterlijk en figuurlijk een zwart-witte schakel tussen beide ruimtes.

Praagse architectuur van morgen Het grote probleem waarmee Praag momenteel te kampen heeft is het gebrek aan een ontwikkelingsvisie. Grootschalige stadsontwikkelingen eindigen in het algemeen in handen van private ontwikkelaars. Doordat er geen kader bestaat waarbinnen zij hun projecten dienen te ontwikkelen, krijgen ze als het ware vrij spel. Een “return on investment” wordt bijgevolg voorgenomen op kwaliteit van de ontwikkelingen. Dit leidt tot eentonige en weinig interessante architectuur. Praag 5 is hiervan een zeer goed voorbeeld. Dit is

een zeer groot nieuw te ontwikkelen gebied. In plaats van een visie te vormen en te streven naar een waardevolle, interessante oplossing wordt het hele project zondermeer weggegeven aan ontwikkelaars.

Er is een vrij sterke scheiding in het denken tussen verschillende generaties. Dit is vooral duidelijk geworden met het wedstrijdontwerp voor de nationale bibliotheek. Dit project is gekozen uit een reeks ontwerpen door een jury waar onder andere Jean Nouvel en Zaha Hadid deel van uitmaakten. Het resultaat is een zeer experimenteel en visionair project!

De bibliotheek wordt vormgegeven door een soort blobarchitectuur. Bovenin het 9 verdiepingen tellende gebouw wordt er een fenomenaal zicht gecreëerd over het aangrenzende park. De reacties op dit project zijn erg uiteenlopend. De jonge generatie blijkt zeer enthousiast, terwijl ouderen een eerder afkerende houding aannemen. Dit betekent dus dat er hoop en toekomst is! * Figuur vooraan: Ricardo Bofill, Corso Carlin - renovatie 2000

83

84

Grote stadsvernieuwingsprojecten Bieke Berten & Astrid De Meersman “ De renovatie van verkommerde gebouwen, de aanleg van nieuwe publieke ruimtes, de reconversie van voormalige industriële sites en de stadsvernieuwingsprojecten hebben één gemeenschappelijk doel, namelijk van Praag een aangename stad maken om te wonen, te werken en te bezoeken. “ Zoals vele Europese steden is Praag een stad in volle beweging, een stad die door de eeuwen heen onderhevig is aan ‘verandering’ en ‘vernieuwing’. Dit vertaalt zich in de ontwikkeling van nieuwe stadsprojecten die een antwoord proberen te geven op de steeds groeiende en veranderende sociale noden van de maatschappij.

De renovatie van verkommerde gebouwen, de aanleg van nieuwe publieke ruimtes, de reconversie van voormalige industriële sites en de stadsvernieuwingsprojecten hebben één gemeenschappelijk doel, namelijk van Praag een aangename stad maken om te wonen, te werken en te bezoeken.

Wie door de stad wandelt of rijdt merkt algauw de recente stadsvernieuwingsprojecten op, zowel binnen als buiten het historische weefsel. De voornaamste redenen voor de huidige stadsvernieuwing zijn het vrijkomen van gebieden door de industriële herstructurering van de jaren

’90 alsook de verwoesting van gebouwen en gebieden door de zware overstromingen van de Vltava rivier in 2002. Zowel Praag 7, Holesovice en Bubny, als Praag 8, Karlin en Liben, ondergaan momenteel een grondige transformatie.

Praag 7 historisch bekeken Praag 7 is een gebied ten noordoosten van het historische centrum, gelegen in de kromme van de rivier de Vltava. De historische nederzettingen Holesovice en Bubny liggen aan de oorsprong van dit zevende stadsdistrict. Het waren onafhankelijke nederzettingen van Praag.

Bubny werd de eerste keer vermeld rond 1088 en was een gemeenschap die voornamelijk leefde van de visserij. Door zijn strategische ligging langs de rivier en op de directe route naar ‘Prague Castle’ had dit gebied tijdens de militaire conflicten frequent te maken met verwoestingen.

De grootste verwoesting vond plaats in de 17de eeuw gedurende de 30- jarige oorlog. In tegenstelling tot de vissersgemeenschap Bubny ontwikkelde Holesovice zich eerder tot een landbouwgemeenschap. Tot de 16de eeuw bleef dit landbouwgebied onaangeroerd. Pas vanaf de 18de eeuw begon de landbouw af te nemen en werd Holesovice langzaam getransformeerd .

In 1850 werden Bubny en Holesovice samengevoegd in één stadsdistrict en get-

ransformeerd tot een voorstad van Praag.

Beide gebieden bleven zich echter onafhankelijk van elkaar ontwikkelen. Bubny kreeg, aan het einde van de 19de eeuw, een directe verbinding met Praag door de komst van een brug en ontwikkelde zich hoofdzakelijk als een residentieel gebied.

Holesovice daarentegen ontwikkelde zich als een industriële wijk met zijn haven en ‘docklands’. Het nieuwe district onderging een snelle groei en kende zijn grootste keerpunt in de geschiedenis met de constructie van de ‘Unique Karlin Rail Viaduct’. Het viaduct maakte de treinverbinding mogelijk tussen het Masaryk station en de Praag-Dresden lijn. De stations in Holesovice en Bubny werden op hetzelfde moment gebouwd en het treinverkeer werd later verbonden met het stoomboottransport naar Hamburg.

Vandaag ondergaan Bubny en Holesovice een opmerkelijke transformatie in nieuwe woon- en commerciële functies.

Dit komt enerzijds door het vrijkomen van industriële gebieden in de jaren ‘90 alsook door de overstroming van de Vltava rivier in 2002 die veel schade veroorzaakte in het gebied. Praag 7 wordt het nieuwe bedrijfsdistrict van Praag genoemd door de nabijheid van het oude stadscentrum, de goede verbinding met het openbaar vervoer, de beschikbaarheid van grond en de ligging nabij de Vltava rivier. Voor het gebied werd een plan opgesteld dat

85

voornamelijk bestaat uit het vervangen van oude industriële gebouwen door nieuwe residentiële ontwikkelingen en kantoorcomplexen. De visie bestaat uit het creëren van een nieuwe identiteit binnen de stad die gekenmerkt wordt door een grote en open stedelijke ruimte waar verticale architectuur de belangrijkste assen en zichten zal benadrukken.

Stadsvernieuwingsprojecten in Praag 7: Holesovice en Bubny

86

Eén van de grootste stadsvernieuwingsprojecten in Praag 7 bestaat uit de regeneratie van de voormalige haven in Holesovice. De bouw van het ‘Lighthouse’ was de eerste stap in de herontwikkeling van het havengebied. Dit gebouw werd ontworpen door A.D.N.S. architecten in samenwerking met Moshe Zur architecten en Town Planners Ltd. en voorziet in circa 22.000 m² kantoorfaciliteiten verspreid over 18 niveaus. Het ‘Prague Marina’ project bestaat uit de transformatie van de oude dokken tot een site met 1000 luxe appartementen, kantoren, restaurants en cafés. Momenteel is het grootste aantal gebouwen in de haven afgebroken en is de eerste fase van het project gerealiseerd. Die fase bestond uit het realiseren van 188 appartementen en 3 residentiële woningen die werden ontworpen door het Britse architectenbureau A.D.N.S. in samenwerking met de architect Chapman Tailor. Ook de tweede fase van het project is reeds gestart en bestaat uit het bouwen van het ‘Prague Marina Office Centre’, een complex van administratieve gebouwen. Het project biedt plaats aan 22.320m² kantoorruimte verspreid over

drie gebouwen in de Pristavu Straat en werd ook ontworpen door A.D.N.S. architecten. Een derde fase bestaat uit het bouwen van 152 appartementen in vijf afzonderlijke gebouwen, het ‘River Loft’ project. Het originele havengebouw blijft in het project bewaard en vormt een symbolische toegangspoort naar het nieuwe residentiële gebied. Groene ruimtes worden als ontspanningszones ingericht tussen de nieuwe gebouwontwikkelingen.

De combinatie van bedrijven- en recreatie faciliteiten zal samen met het groene waterfront een unieke mijlpaal vormen in de ontwikkeling van dit district.

(Fig. 2: reconversie van een voormalige brouwerij ‘A7 Arena Project’) Een ander belangrijk stadsvernieuwingsproject in Praag 7 is het ‘Arena 7 Holesovice’ project dat bestaat uit de reconversie van de oude brouwerij in Holesovice en de oprichting van drie nieuwe gebouwen . De brouwerij werd gesticht in 1895 en was in die tijd de grootste van Praag.

Ze werd bekend in de 20ste eeuw door het brouwen van het populaire ‘Lezak Primator’ bier en het donkere ‘Kardinal’ bier.

Door het communistische regime werd de brouwerij deel van een netwerk van brouwerijen, waardoor de kwaliteit van het bier achteruitging. In 1989 was er een korte heropleving van de brouwerij door de focus op het brouwen van bruin bier, maar deze was echter van korte duur. De site werd het gebied voor het ‘A7 Arena Holesovice Project’ dat voorziet in ruimte voor kantoren, retail, appartementen en lofts.

Het project is opgesplitst in twee fases.

De eerste fase is begonnen in 2002 en

bestond uit de renovatie van het hoofdgebouw van de brouwerij. De gerenomeerde architecten Frank Ghery en Jean Nouvel waren samen met de architecturale studio CMC architecten betrokken bij deze renovatie die voornamelijk bestond uit een facelift van de façade en de herstructurering van het interieur, met oog op het behoud van het industriële karakter van het gebouw. De tweede fase is aangevat in de lente van 2008 en bestaat uit het bouwen van 129 appartementen en 26 lofts.

Veruit het grootste ontwikkelingsproject ‘Bubny Railway Station’ is gepland op de site van het voormalige treinstation Bubny die tot de jaren ’70 in gebruik was. Vlak na WO II werd het een herstelplaats voor locomotieven en wagons die beschadigd waren door de oorlog. Het gebied (26ha) werd onlangs gekocht door de Franse ontwikkelingsgroep Orco Property Group die het wil transformeren tot een modern complex met winkels, appartementen en kantoren. De kantoorgebouwen zouden minstens de helft van de grond in beslag nemen (13 ha), wat een derde is van de momenteel in Praag aanwezige ruimte voor kantoren. Een derde van het grondgebied wordt bestemd voor residentiële woningen en winkels. Op de overblijvende ruimte wordt een universiteitscampus gebouwd en eventueel een ziekenhuis. Het hele gebied wordt verondersteld ontwikkeld te zijn tegen 2016.

Praag 8 historisch bekeken De Karlin-wijk is gelegen in het district

Praag 8 aan de zuidzijde van de Vltava rivier en op ongeveer 2 km van het historische centrum van Praag. De wijk werd genoemd naar Carolina Augusta, de echtgenote van keizer Franz I. Karlin.

Karlin werd gesticht aan het begin van de 19de eeuw en was oorspronkelijk een onafhankelijke nederzetting. Het gebied bestond voornamelijk uit velden, weiden, wijngaarden en enkele kleine landbouwbedrijven. Tot het midden van de 19de eeuw bleef het gebied quasi onveranderd.

In 1866 werden de stadsvestigingen neergehaald die Karlin tot dan toe hadden gescheiden van de ‘Nove Mesto’ of de ‘New Town’ van Praag. Door de nabijheid tot het centrum van Praag en de constructie van de Křižík Electric Tramway die het centrum van Praag verbond met Liben steeg de aantrekkelijkheid van dit gebied. Er ontstond een bouwwoede die gestalte gaf aan de typische woningen in Karlin, als ook aan enkele industriële vestigingen die een belangrijke rol spelen in de geschiedenis van het district.

Oorspronkelijk bevonden de fabrieken zich voornamelijk in het westelijke deel van het gebied, maar in 1847 werden de Prague Gas Works, the Daněk Factory en de Fischel Factory gebouwd langs de Křižíkova en Pernerova straten.

In 1903 kreeg Karlin administratieve onafhankelijkheid. In deze tijd, spreidde het district zich uit van Saldova Street tot Invalidova. In 1922 werd Karlin deel van Groot Praag en werd het een deel van district 8. Hoewel Praag 8 historisch gezien minder snel ontwikkelde dan de andere stadsdistricten heerst er vandaag één van de meest dynamische ontwikkelin-

gen van Praag. Dit komt deels doordat de industriële productie in dit gebied werd stopgezet gedurende 1990, en een aantal gebouwen niet langer geschikt waren voor hun oorspronkelijke bestemming.

In 1997 begon een proces van stadsvernieuwing waardoor het gebied veranderd is in een aantrekkelijke locatie voor administratieve en residentiële functies. De recente ontwikkelingen hebben de deur geopend voor nieuwe particuliere investeringen in grond en gebouwen. Door het feit dat Praag blijft groeien wordt Karlin meer en meer aantrekkelijk door zijn nabijheid tot het stadscentrum, de locatie bij de rivier, de goede connectie met

het openbaar vervoer (3 metrostations, tramlijnen naar Liben en Vysocany), de gemakkelijke toegang tot de snelweg Brno-Teplice en de stadsring en het gebrek aan geschikte gronden en gebouwen in het oude stadscentrum.

In het huidige ontwikkelingsplan zal Karlin opgesplist worden in een oud en een nieuw deel. Een aantal kantoren en appartementen kan herbouwd worden tussen Vitkov Hill en de Pobrezni straat.

In het gebied tussen de Pobrezni straat en de Vltava rivier zal men een nieuwe wijk ontwikkelen bestaande uit moderne kantoorcomplexen en residentiële gebouwen. In het verleden werden de grootste

87

investeringen en ontwikkelingen uitgevoerd door de Real Estate Karlin Group.

Momenteel is er een consortium voor de ontwikkeling van Praag 8 waar negen verschillende investeerders in verenigd zijn: Ablon, AHI Group, Bank-Austria Creditanstalt Immo Trust, Czech Real Property Partners, Metrostav, Real Estate Karlín Group, Europolis, Te-MD, Tourinvest.

Stadsvernieuwingsprojecten in Praag 8: Karlin en Liben ‘River City’ is één van de grootste projecten in Praag 8 met een totale oppervlakte van 120.000 m². Het masterplan van de site werd ontwikkeld door A.D.N.S architectural studios in samenwerking met Chapman Taylor en bestaat uit de bouw van vier kantoorgebouwen, een hotel, twee residentiële woonblokken, bodemsanering, bescherming tegen overstromingen en het creëren van een openbaar park. Door deze ontwikkeling zal de oude Karlin-wijk verbonden worden met de oevers van de rivier de Vltava. Langs de rivier wordt een groene promenade aangelegd.

(Fig. 3: Zicht op River City Project in Praag 8 met het Danube House, Nile House, Amazoun Court en River Diamand)

88

Het eerste project dat gerealiseerd werd in het River City is het ‘Danube House’.

Het werd gefinancierd door Europolis Invest en KPMG en ontworpen door A.D.N.S architectural studios in samenwerking met KPF architectural studios London. Het project voorziet in 19800 m² kantoorruimte, 1200 m² retail (ca-

fés, ontspanningsruimte, restaurants,… ) en 253 parkeerplaatsen. Het gebouw vormt een driehoekige dynamische kiel of een vin op de oever van de Vltava en wordt gekarakteriseerd door zijn rode Chinese zandsteen en de manier waarop een multifunctioneel atrium is voorzien.

Het project is verbonden met Karlin door een voetgangersbrug . Het ‘Nile house’ is een ander project dat deel uitmaakt van River City. Het heeft een gelijkaardige vorm als het Danube House met een groot atrium in het midden. In de winter dient het atrium als een passieve thermische

buffer, terwijl het in de zomer de warmte verspreid . Het Nile house is een multifunctioneel gebouw dat hoofdzakelijk een administratieve functie heeft, met 17650 m² kantoren, 1700 m² retail en 218 parkeerplaatsen. Het gebouw bestaat uit een gelijkvloers, 6 bovengrondse verdiepingen en 2 ondergrondse verdiepingen. Op het gelijkvloers bevinden zich winkels, diensten en enkele kantoren. Op de verdiepingen bevinden zich kantoren.

‘Amazon Court’ is een gemengde kantoorontwikkeling in Karlin . Het is het derde gebouw in het River City project

ing van natuursteenelementen waardoor het gebouw een massieve indruk nalaat .

‘River Diamond’ is een nieuw woonproject in het stadscentrum van Praag. Het werd gefinancierd door de Real Estate Karlin Group en ontworpen door de architecten Studio Safer, Hajek and Associates in samenwerking met de kunstenaar Barbora Skorpilova. Het is een U-vormig gebouw dat een Japanse tuin omsluit. Het gebouw bevat 230 woongelegenheden en 1500 m² retail waaronder winkels en cafés. Gezien de locatie nabij de rivier en nabij het historische stadscentrum van Praag kunnen de bewoners genieten van alles dat de stad te bieden heeft op een steenworp van hun woning.

en werd ontworpen door de Deense architect Schmidt Hammer Lassen. Het gebouw bestaat uit een flexibele structuur van kantoorruimtes met in het midden een groot atrium. Door het uitkragen van kantoorruimtes, voetgangersbruggen en terrassen ontstaat er een met glas overdekt ‘openbaar park’ binnen het gebouw.

Deze publieke ruimte staat in direct contact met het park buiten en de groene promenade op de oevers van de Vltava.

Het is een uitnodigende ruimte waarin zich terrassen, waterpartijen, bomen en bloemen bevinden,… Een oase van rust

binnen het hectische stadsleven. Vanuit de wintertuin krijgt men directe toegang tot de winkels op het gelijkvloers en de kantoren op de bovengrondse verdiepingen. Door zijn materiaalgebruik en de energetische werking van het atrium is dit net zoals het Danube House en het Nile House een energiezuinig gebouw dat 40 tot 50 % energie bespaart in vergelijking met conventionele kantoorgebouwen. Het project bestaat uit 19800 m² kantoorruimte, 2200 m² retail en diensten en meer dan 250 parkeerplaatsen. Het exterieur bestaat uit een verticale ritmer-

Naast River City is het ‘Corso Karlin Project’ een belangrijk stadsvernieuwingsproject in Praag 8. Het project bestaat uit twee deelprojecten, Corso Karlin en Corso II. ‘Corso Karlin‘ werd gefinancierd door de Real Estate Karlin Group en Bank Austria en ontworpen door de Spaanse architect Ricardo Bofill.

(Fig. 4) Het project bestaat uit de renovatie van een voormalige fabriek. Het is een mooi voorbeeld van hoe men een oude industriële ruimte nieuw leven kan inblazen. De ontwerper heeft bovenop het bestaande gerenoveerde gebouw een glazen box geplaatst die zich letterlijk ‘parasiteert’ op het oude gebouw. Het gerenoveerde kantoorgebouw is vier verdiepingen hoog.

Alle originele interne verdelingen zijn weggenomen en het gebouw is herbouwd volgens de laatste nieuwe kantoorontwikkelingen zoals o.a. de openlandschapsbu-

89

reau’s. In het interieur is er een atrium aanwezig die de verschillende verdiepingen met elkaar verbindt door gangen. Het gebouw is opgedeeld in drie kantoorblokken. De toegang tot het gebouw gebeurt vanaf de Křižikova straat en via panoramische liften in het atrium.

‘Corso II’ is een kantorencomplex gelegen in het hart van Karlin op Krizikova Street en zal bestaan uit de gebouwen Corso IIa, IIb en IIc. Het project Corso II werd gefinancieerd door de Real Estate Karlin Group en ontworpen door de architect Ricardo Bofill . Het project bouwt verder op het idee van het eerder gerenoveerde Corso Karlin. De eerste fase bestaat uit de realisatie van Corso IIa die zal voorzien in 13000 m² kantoorruimte en een ondergrondse parking met 140 parkeerplaatsen. Elke vloer kan onderverdeeld worden in acht afzonderlijke kantoorunits. Het flexibele vloerplan laat elke verdeling van de ruimte toe .

De bouw van de tweede fase Corso IIb is gepland voor midden 2008 en voorziet in een extra 18000 m² kantoorruimte en 302 parkeerplaatsen. Het laatste gebouw Corso IIc zou binnen 5 jaar moeten geconstrueerd worden. Na de uitvoering van het hele project zal een nieuwe voetgangerszone geopend worden tussen de Křižíkova en Pernerova straten.

90

Het ‘Cornlofts Saldova Project’ bestaat uit de reconversie van een industriëel gebouw namelijk een oude graanfabriek tot een levendige woonomgeving. Het project werd ontworpen door de architecten Baumschlager & Eberle en voorziet in

130 moderne, luxueuze lofts en appartementen. In het ontwerp heeft men gezocht naar een ideale fusie tussen het moderne en het historische van de industriële site.

Het project zal in twee fases verlopen.

De eerste fase bestaat uit de reconversie en renovatie van de oude graanmolens in ruimtes voor retail en lofts waarbij men de oorspronkelijke gebouwen zoveel mogelijk wil behouden. Het historische gebouw wordt onderverdeeld in vier blokken met elk een afzonderlijke toegang. De tweede fase bestaat uit een nieuw volume met glazen gevelbekleding. De appartementen in dit deel van het project liggen meestal verspreid over de verschillende verdiepingen. Tussen de twee gebouwen wordt een gemeenschappelijke binnentuin aangelegd waaronder zich een ondergrondse parking bevindt.

‘River Gardens ‘ is een toekomstig stadsvernieuwingsproject op de zuidelijke oever van de rivier Vltava naast het River City project. Het project wordt gefinancieerd door de Real Estate Karlin Group en bestaat uit de ontwikkeling van een kantoor- en woonzone op de oevers van de Vltava rivier. Het project voorziet in 1000 luxe appartementen en 60000 m² commerciële ruimte.

Het project ‘Libensky Doky’ bestaat uit de revitalisering van de dokken in Liben.

In de tweede helft van de 19de eeuw werd Liben getransformeerd tot een industriële satellietstad van Praag. Pas later werd het een deel van de Tsjechische hoofdstad. Tot op heden is het industriële karakter van deze site bewaard gebleven.

Het gebied bestaat uit een mengeling van meestal verlaten fabrieken en apparte-

mentsgebouwen. In het nieuwe project zal het zuidelijke deel van de dokken getransformeerd worden tot een gebied met administratieve gebouwen. Het westelijke deel profiteert van de lokale capaciteit om kwaliteitsvolle residentiële ruimte aan te bieden in vrijstaande gebouwen die in verbinding staan met de omgeving.

De architectuur wordt gebaseerd op de dialoog tussen het omliggende natuurlijke landschap en het water. Het oostelijke deel zal gedomineerd worden door kantoorgebouwen.

Stadsuitbreiding in Praag 13 Zapadni Mesto Naast stadsvernieuwingsprojecten in het bestaande stadsweefsel zijn er in Praag ook enkele nieuwe stadsuitbreidingen op til. Zapadni Mesto in Praag 13, ook wel West City of Western Town genaamd, is hiervan een voorbeeld. Het project is 1.150.000 m² groot en wordt omschreven als een commercieel en residentieel gebied.

Het Tsjechisch ontwikkelingsbedrijf Finep heeft samen met de Tsjechische spaarbank CSFG een samenwerking aangegaan voor de verdere ontwikkeling van het project. De nieuwe stadsuitbreiding bestaat uit het bouwen van enkele nieuwe wijken en zal in verschillende fases verlopen. De eerste fase omvat de bouw van zowel appartementen als administratieve gebouwen. Fase één van het stedenbouwkundig project zal afgerond worden in 2012. Deze fase omvat een grondgebied van 28.425 m². Elke wijk zal gekenmerkt worden door een ei-

gen identiteit en verscheidenheid, zowel functioneel als architecturaal. De open ruimte zal niet alleen dienen voor ontspanning en sportgelegenheid maar zorgt tevens voor de verbinding tussen de verschillende bedrijfsruimten, straten, parken en woongelegenheid. Het nieuwe gebouw aan Central Park Square zal het centrale punt zijn waar nieuwe bewoners een verscheidenheid aan recreatie terugvinden. * Fig. vooraan: Zicht op Praag 7 en de nieuwe ontwikkeling in de haven ’Prague Marina’

91

92

Stedelijk groen Kim D’hont & Christine Van Roste HET GROENE NETWERK Het Praagse grondgebied is uniek vanwege zijn groot aantal natuurlijke biotopen die nog geen of weinig negatieve effecten kennen van menselijke activiteiten. Hierdoor biedt het landschap heel wat leefruimte voor fauna en flora -inclusief beschermde soorten- en zorgt het eveneens voor een goede omgevingskwaliteit voor de inwoners en toeristen van Praag. De stadsparken, historische tuinen, bossen, beschermde gebieden, natuurparken en waterrijke omgevingen creëren een unieke atmosfeer die de stad zeer aantrekkelijk maakt. Praag wordt dus gekenmerkt door een grote groendiversiteit en de aanwezigheid van de Moldau (Vltava).

Deze rivier biedt de stad naast een aangename verblijfsruimte ook heel wat kopzorgen in verband met watersnood.

Reliëf Het Tsjechische landschap kent een grote verscheidenheid door de aanwezigheid van vruchtbare laagvlaktes en gebergtes. In dit sterk wisselende landschap bevinden er zich verschillende historische steden zoals Praag. De omgeving van Praag is een duidelijk voorbeeld van de verscheidenheid die Tsjechië zo typeert. De stad bevindt zich namelijk

gedeeltelijk in de laagvlakte van de Moldau (Vltava) maar wordt verder omgeven door een sterk glooiend landschap. Van het golvende noorden gaat het landschap geleidelijk over in het vlakke oosten, terwijl het westen eerder gekenmerkt wordt door het bergmassief Brdy en het zuiden rijk is aan een prachtig valleigebied. Praag kent door zijn wisselende landschap ook een gevarieerde groenstructuur zowel in als rond de stad. In de stad zelf wordt die structuur voornamelijk bepaald door kleinere groenstructuren als parken en tuinen terwijl rondom de stad heel wat uitgestrekte bossen, natuurparken en beschermde gebieden aanwezig zijn.

Groenstructuur Praag kent door zijn wisselende landschap ook een gevarieerde groenstructuur zowel in als rond de stad. In de stad zelf wordt die structuur voornamelijk bepaald door kleinere groenstructuren als parken en tuinen terwijl rondom de stad heel wat uitgestrekte bossen, natuurparken en beschermde gebieden aanwezig zijn.

Groenstructuren rond de stad Praag beschikt over 88 beschermde gebieden die zo’n 4,4% innemen van het totale stadsgebied. Het gaat hier over geologische, botanische, zoölogische sites en boshabitats. Het aandeel bossen in

Praag is de laatste honderd jaar met 1/3 gegroeid en beslaat nu zo’n 10% van het grondgebied. Deze groei werd in de hand gewerkt door een andere mentaliteit dan voorheen. Nieuw beboste gebieden worden niet enkel meer aangelegd om erosie tegen te gaan maar ook om mensen een aangenamere omgeving te bieden en plaatsen te voorzien voor recreatie.

Daarnaast heeft de stad 11 natuurparken die 20% van het stadsgebied beslaan en waarin een groot deel van de beschermde gebieden en bossen zijn opgenomen.

Deze natuurparken vormen de kern van samenhangende gebieden die de stad wil creëren als middel tot natuurbehoud en bescherming van het landschap.

Groenstructuren in de stad Vandaag de dag telt Praag zo’n honderd parken en tuinen, zowel historisch als hedendaags. Het feit dat parken en tuinen momenteel een groot aanzien hebben in de stad, is niet altijd zo geweest. Tuinen -uitgezonderd kloostertuinen- speelden in de 13de eeuw namelijk een onbelangrijke rol binnen de middeleeuwse stad.

In de 14de eeuw kwam er echter dankzij Charles IV een verordening op het bouwen van wijn- en boomgaarden op alle heuvels binnen een straal van 5km van de stadkern. Op die manier werden groene gebieden in de kijker gezet. De eerste Praagse tuinen kwamen tot stand in de 16de eeuw

93

toen de grootte van de tuin een statussymbool werd. Tuinarchitectuur was dus eerst een zaak van de adel, doch tijdens de 18de eeuw werden de tuinen ook populair bij de hele bevolking en werden ze opengesteld voor het publiek. Zo ontstonden de eerste parken, waarvan het Chotek-park (Chotkovy sady) het allereerste was. Het moment dat deze parken opdoken, waren exotische boom- en plantensoorten zeer populair en dat is vandaag de dag nog merkbaar. Dit fenomeen zorgt er namelijk voor dat de soortenrijkdom in de parken zeer hoog is. De tweede helft van de 19de eeuw en het begin van de 20ste eeuw kan als de belangrijkste periode van de Praagse parkontwikkeling gezien worden. Er werden namelijk heel wat oudere parken en tuinen gerenoveerd en er ontstonden ook een aantal nieuwe parken. Na de onafhankelijkheid van de Tsjecho-Slowaakse Republiek in 1918 is de aanleg van nieuwe parken en tuinen vrij uitzonderlijk en klein.

De eerste Praagse tuinen kwamen tot stand in de 16de eeuw toen de grootte van de tuin een statussymbool werd.

Tuinarchitectuur was dus eerst een zaak van de adel, doch tijdens de 18de eeuw werden de tuinen ook populair bij de hele bevolking en werden ze opengesteld voor het publiek.

94

Het typisch Praagse stadsbeeld wordt dus bepaald door een enorme diversiteit en spreiding aan parken en tuinen. Het behoud hiervan is voor de stad dan ook zeer belangrijk. Vandaar dat ‘The System of Care for Greenery in the City of Prague’ werd opgemaakt waarin de verschillende parken en tuinen geclassificeerd worden

in 4 categorieën volgens belangrijkheid.

De parken uit categorie I zijn zeer belangrijke gebieden met een invloed die buiten de stadsgrenzen reikt. Deze zijn in het bezit van de stad zelf, terwijl de overige gebieden onderhouden worden door het aangewezen stadsdistrict. Volgende

parken behoren tot de 1ste categorie : Jaarbeurscomplex en Stromovkapark (Královská obora – Stromovka), Letnápark (Letenské sady), Petřinheuvel (Komplex zahrad vrechu Petřína), Vítkov Mountain (Vrch Vítkov), Vrtbatuin (Vrtbovská zahrada)

Het Stromovkapark (1) (Stromovka) is met zijn 84ha het grootst beschermde park in Praag. Het is één van de belangrijkste natuur- en landschapselementen in de stad dankzij de vele exotische boomsoorten. Stromovka betekent namelijk letterlijk ‘bomenterrein’, wat een herinnering is aan het feit dat het vroeger een bloeiende kwekerij was. Het parkgebied ontstond in 1268 en was toen het Koninklijke jachtgebied. Tot het begin van de 19de eeuw is het gebied steeds in bezit geweest van bevelhebbers die het hogerop gelegen kasteel -nu het Governor’s Summer House genoemd- naar hun smaak verbouwden. Een uitzonderlijk element in het Stromovkapark is de ‘Emperor Rudolph Water Tunnel’. Dit is een verbinding tussen de Moldau (Vltava) en de meren in het park en werd in de 16de eeuw aangelegd om die meren van water te voorzien. In 1804 werd het park opengesteld voor het publiek en is het sindsdien een populair wandel- en fietsgebied. Sinds de Wereldtentoonstelling van 1891 wordt het terrein ook gebruikt voor jaarbeurzen en allerlei sportieve en culturele gebeurtenissen.

Het Letnápark (2) (Letenské sady) is gelegen op een plateau aan de rivier en is één van de belangrijkste stadsparken in Praag. In vroegere tijden deed de Letnávlakte vanwege haar strategische ligging, dienst als kampplaats voor vijandelijke troepen die een aanval beraamden op de Praagse burcht. Later kwam er een wijngaard waaronder in de 16de eeuw de Rudolph Water Tunnel werd gebouwd. Vanaf de 19de eeuw werd het park verreikt met onder andere het Hanavský paviljoen dat

gebouwd werd voor de tentoonstelling van 1891 en dat nu dienst doet als restaurant, een Metronoom die op de sokkel van het opgeblazen Stalin-monument geplaatst is en het Tsjechoslowaakse paviljoen dat gebouwd werd voor de tentoonstelling van 1958. Sinds kort werden er rood bitumen paden -geflankeerd door bomen- aangelegd die zorgen voor een aangename wandeling rondom de Letná boomgaarden en die hier en daar verrijkt worden door een uitzicht op de stad en de rivier. “ Praag kent door zijn wisselende landschap ook een gevarieerde groenstructuur zowel in als rond de stad.

In de stad zelf wordt die structuur voornamelijk bepaald door kleinere groenstructuren als parken en tuinen terwijl rondom de stad heel wat uitgestrekte bossen, natuurparken en beschermde gebieden aanwezig zijn. “ De Petřinheuvel (3) (Komplex zahrad vrechu Petřína) kijkt van 318m hoogte uit over Praag en maakt dankzij zijn groene hellingen een belangrijk en dominant deel uit van het Praagse stadsbeeld. Vroeger was dit gebied één groot bos waarvan de zuidkant in de 12de eeuw werd aangelegd met wijngaarden. Deze zijn in de 19de eeuw echter vervangen door tuinen en boomgaarden. De heuvel wordt dan ook gekenmerkt door heel wat tuinen -Kinský Garden, Lobkowicz Garden, Nebozízek, Look-Out Tower Garden, Rose Garden, Seminary Garden, and Strahov Garden- die voornamelijk bekend zijn om

hun fruitboomgaarden. De meeste tuinen op deze heuvel zijn van elkaar gescheiden door the Hungry Wall (Hladová zeď), een 8m hoge muur gebouwd rond 1360 ter bescherming van Praag. De Petřinheuvel is dankzij de tentoonstelling in 1891 ook bereikbaar via een kabellift die eindigt op de top van de heuvel. Daar bevindt zich de Look-out Tower, een 63m hoge kopie van de Eiffeltoren die een prachtige panorama op de stad biedt.

Vítkov Mountain (4) (Vrch Vítkov) behoort tot de belangrijkste Praagse stadsparken aangezien het Nationale Monument (Národní památník) er werd opgericht. Het is een gigantisch granieten kubus waarin zich het graf van een onbekende soldaat bevindt. Vlak ervoor staat het monument voor de hussietenleider Jan Žižka dat één van de grootste ruiterstandbeelden ter wereld is. In het verleden bestond de berg uit dense bossen die stilaan vervangen werden door woongebieden. Ook hier realiseerde men wijngaarden op de hellingen die echter snel vernietigd werden door oorlogsgeweld. Op het einde van de 19de eeuw werd de westelijke vlakte door František Thomayer omgezet in een stadspark waar het aangenaam wandelen is met een prachtig zicht op de stad.

De Vrtbatuin (5) (Vrtbovská zahrada) dateert uit de 18de eeuw en bevindt zich samen met 3 andere Barokke tuinen op een helling van de Petřinheuvel. De tuin behoort tot de meest waardevolle en mooiste Barokke tuinen van Praag en wordt zelfs beschouwd als een Europees meesterstuk. De tuin is een uniek samenspel van bloembedden, verschillende ter-

95

rasvlakken en lange trappenpartijen die versierd zijn met beelden van Romeinse goden en godinnen. Het feit dat de Vrtbatuin op een heuvel gelegen is, zorgt voor een prachtig uitzicht op de stad.

Voorgaande parken behoren dus tot de belangrijkste Praagse stadsparken aangezien ze op grotere schaal werken.

Daarnaast zijn er nog heel wat kleinere parken en tuinen die vaak bekend staan om hun vormgeving, ligging, geïntegreerde elementen… De tuinen rondom de Praagse burcht (6) bijvoorbeeld, zijn een streling voor het oog vanwege hun charme en prachtige uitzicht. Ten noorden van de burcht heb je de Koninklijke tuinen en het Chotek-park, en ten zuiden ervan heb je de verschillende tuinen langsheen de wallen.

De Koninklijke tuinen (Královská zahrada) zijn bekend omwille van de vele aanwezige exotische planten en bomen zoals tulpen, azalea’s en amandelbomen.

Reeds vanaf het begin bevatten deze Renaissance tuinen 3 gebouwen namelijk het lustslot Belvedere -ook Koninklijke

96

Zomerpaleis (Královský letohrádek) genoemd- het Leeuwenhof en de Balzaal die beiden tegenwoordig als tentoonstellingsruimte dienen. Momenteel volgen de tuinen de traditie van de Engelse parkstijl, doch zijn er zowel Renaissance als Barokke (bloemenbedden) elementen aanwezig. Vlakbij het lustslot Belvedere dat in het oosten van de tuin gelegen is, bevindt zich een prachtige fontein uit de Italiaanse Renaissance.

Ten oosten van de Koninklijke tuinen bevindt zich het Chotek-park (Chotkovy sady) dat in 1833 als eerste openbare park van de stad werd geopend. Kenmerkend voor dit park is het monument voor de schrijver J.Zeyer in de vorm van een grot.

Dankzij de opkomst van artillerie werd het belang van fortificatie gereduceerd en kon men het zuidelijk gebied buiten de kasteelwallen ook ontwikkelen als tuinen.

De tuinen langs de wallen (Zahrada na valech) zijn Barokke terrastuinen zoals onder andere de Ledebourgtuin (Ledeburská zahrada). Ze bestaan uit verschil-

lende kleine tuintjes en geven een mooi uitzicht op de stad. Daarnaast bevinden er zich nog heel wat lagergelegen private tuinen met wijngaarden, fruitbomen en kruidentuinen.

Praag kent echter nog zoveel andere parken, tuinen en groene ruimtes die onmogelijk allemaal te beschrijven zijn.

Doch zijn er nog 2 plaatsen die een belangrijke plaats innemen in het Praagse grondgebied en die restanten zijn van vroegere structuren.

Vyšehrad (7) dat letterlijk hooggelegen kasteel betekent, is een rotsachtige uitstulping langs de oever van de Moldau (Vltava). Het fort dat uit de 10de eeuw dateerde, werd in de 19de eeuw gesloopt omdat het zijn strategische betekenis had verloren. In 1870 werd er echter wel een begraafplaats (Vyšehradský hřbitov) aangelegd die diende als rustplaats voor de meest vereerde musici, schrijvers en kunstenaars van het land. Naast een tweetal kerken en vroegere toegangspoorten bevat Vyšehrad prachtige oude bomen langs mysterieuze paden die naar

de top van de heuvel leiden.

(Figuur 3) Havlicek’s garden (8) (Havlíckovy sady) is het op één na grootste park van Praag.

De neo-renaissance Villa Gröbe (Grébovka) is een belangrijk aandachtspunt in het park. De woning bevindt zich op een helling die bedekt is met wijngaarden en die een prachtig uitzicht op Praag genereert. De wijngaard vlakbij Villa Gröbe is één van de twee nog actieve wijngaarden in de stad. Lager op de helling gelegen bevindt zich Viniĉní Altán -een gereconstrueerde uitzichtkoepel- waar men kan proeven van de geproduceerde wijnen.

In Praag zijn ongeveer 26.000 straatbomen te vinden. De meest voorkomende straatbomen zijn de Linde, Valse acacia, Noorse esdoorn, Gewone esdoorn en de Zwarte populier. De linde is de nationale boom van Tsjechië en staat symbool voor vrijheid en onafhankelijkheid. Deze boom werd dan ook in grote aantallen geplant langsheen de belangrijke straten en boulevards én op de Praagse pleinen. Hoewel lindes gevoelig zijn voor zout en extreme temperaturen worden ze nog steeds dikwijls geplant. Om die zoutschade te beperken maakt men langsheen de Moldau gebruik van containers. Deze containers hebben een diameter van 8 tot 12 meter en worden gescheiden van de omgevende aarde door een luchtspleet.

In de wortelzone bevindt zich een drainagesysteem voor de bewatering. Vanwege broosheid bij ouderdom en de grootte van bladeren worden Paardenkastanjes en populieren afgeraden in het straatbeeld.

De voorkeur gaat hiervoor uit naar eiken in de voorstedelijke wegen en Esdoorns in de stad zelf.

Sinds 1995 lanceerde de stad het project “Prague for trees – Trees for Prague” dat een systematische aanpak inhield van de Praagse lanen. Lanen hebben namelijk een gunstige invloed op klimaatsfactoren en stedelijke ontwikkeling en dienen dus goed onderhouden te worden. Ze verhogen ook de luchtvochtigheid, verstrooien het geluid en hebben een belangrijke impact op fijn stof. Daarnaast hebben ze een positieve invloed op de psyche van de mens. De lanen werden in 2 categorieën onderverdeeld volgens “the System of City Greenery”. Hierin werd een beoordeling gemaakt over 296 lanen met 8638 bomen. De lanen werden geëvalueerd naar hun volledigheid en toekomstbeeld, terwijl de solitaire bomen op hun welzijn en vitaliteit getoetst werden. Na dit onderzoek bleek een derde van de lanen echter over een negatieve evaluatie te beschikken. Vandaar dat de stad sindsdien veel aandacht besteed aan het herstel van lanen. De lanen die belang hebben voor de hele stad worden door de stad zelf onderhouden, terwijl de districten instaan voor de overige lanen. Tegen 2004 werd de stad verreikt met 2.600 nieuwe bomen. Ook na 2004 ging men door met het herstel en benadrukte men eveneens het beheer van die lanen. Met dit beheer wou men niet enkel de nadruk leggen op het herstel van lanen door het vellen van bomen en ze te vervangen, maar wou men ook nieuwe lanen creëren. Een belangrijke complicatie bij de uitvoering ervan was de ligging van de telecomka-

bels aangezien men bij de plaatsing ervan geen rekening had gehouden met de wortelzone en boomstammen. Dit heeft geleid tot een vertraging en zorgde voor een kostenverhoging.

De linde is de nationale boom van Tsjechië en staat symbool voor vrijheid en onafhankelijkheid. Deze boom werd dan ook in grote aantallen geplant langsheen de belangrijke straten en boulevards én op de Praagse pleinen.

Sinds 1995 lanceerde de stad het project “Prague for trees – Trees for Prague” dat een systematische aanpak inhield van de Praagse lanen. Lanen hebben namelijk een gunstige invloed op klimaatsfactoren en stedelijke ontwikkeling HET BLAUWE NETWERK Water vormt een belangrijk onderdeel in het Praagse stadsbeeld. De stad bevindt zich namelijk langs beide oevers van de Moldau (Vltava). Deze rivier brengt niet alleen een aangename, rustgevende sfeer in de binnenstad maar kan ook voor wateroverlast zorgen.

Praag bevindt zich dus in de vallei van de Moldau (Vltava), de langste rivier in de Bohemen. De rivier ontstaat uit een aantal bergstroompjes in het Bohemer Woud, gelegen in het zuiden van Tsjechië.

Die bergstroompjes vormen samen twee bronrivieren namelijk de Warme Moldau (Teplá Vltava) en de Koude Moldau (Studená Vltava). De Warme en de Koude Moldau verenigen zich net voordat de

97

Moldau het eerste en grootste van een reeks stuwmeren bereikt, namelijk het Lipnomeer. De stuwmeren werden in de jaren ‘50 aangelegd, vooral om de waterstand te reguleren en de stroomafwaarts gelegen plaatsen te behoeden voor overstromingen. Niettemin treedt de Moldau nog geregeld buiten haar oevers, zoals bijvoorbeeld in augustus 2002, toen het water in de straten van Praag stond. De Moldau mondt uiteindelijk uit in de Elbe vlakbij Mělník, 30km ten noorden van Praag.

Net zoals in andere steden werd water ook in Praag gezien als een obstakel voor infrastructuur aangezien het onhandelbaar en gevaarlijk is. Water moest dus zo snel mogelijk en liefst ondergronds worden afgevoerd. Deze visie over water in de stad is de laatste jaren echter sterk gewijzigd. Oude meren worden namelijk vernieuwd en stroombeddingen van kreken en broeken worden opnieuw geopend. Momenteel is het vervolledigen van de overstromingsmaatregelen en de capaciteitsexpansie van het afvalwaterzuiveringstation cruciaal in het waterbeheer. Waterwegen en reservoirs vormen dan ook een belangrijke deel van het Praagse landschap.

Momenteel is het vervolledigen van de overstromingsmaatregelen en de capaciteitsexpansie van het afvalwaterzuiveringstation cruciaal in het waterbeheer.

98

In augustus van het jaar 2002 zorgde hevige regenval voor hoogwater en overstromingen in Centraal-Europa en ook Tsjechië bleef niet gespaard. De zwaarst getroffen gebieden waren het district Karlin en de Praagse zoo. Ook het met-

ronetwerk kreeg rake klappen. Om de historische delen van Praag te beschermen werden “Mobile flood protection walls” -een soort sandwichconstructie uit aluminium en rubber- opgetrokken langsheen de rechteroever van de Moldau (Vltava). De oorspronkelijke overstromingsmaatregelen werden reeds in 1997 ontworpen om de reeds voorspelde overstroming van 2002 voor te zijn. Ze werden onderverdeeld in zeven fasen (Old Town en Josefo - Leader Town (Malá Strana) en Kampa - Karlín en Libe - Holešovice en Royal Game Preserve Stromovka - Podolí en Výtoň - Smíchov, Zbraslav, Radotín en Velká Chuchle - Troja en Prague 6). De eerste en belangrijkste fase werd uitgevoerd in 1999-2000. Deze hield het construeren van mobiele barrières in om de historische stad te beschermen.

Ondanks de vele maatregelen zorgden de overstromingen van 2002 voor heel wat schade. De mobiele barrières waren meer dan een meter te laag. Sommige wanden waren ook structureel niet sterk genoeg en begaven het onder de waterdruk. Naast de stadsdelen werd ook het metronetwerk zwaar getroffen. 17 metrostations liepen namelijk schade op ondanks dat men hierop voorbereid was : Barrières waren hoger dan de metingen van de vorige 100-jarige overstromingen.

Dammen die het water kunnen vasthouden vooraleer het de stad bereikt. Metrostations met afsluitbare waterdichte poorten, ontworpen als schuilkelder. Een waarschuwingssysteem onder controle van het nationale meteorologisch instituut.

Het water vond namelijk zijn weg via

de sporen en de dwarsbalken die de hydrostatische druk niet konden weerstaan. Daarnaast waren de leidingen die het water moesten wegpompen niet voorzien van terugslagkleppen zodat het water kon terugstromen toen het pompsysteem uitviel.

Na deze overstroming wou men voor de metrostations dan ook extra maatregelen nemen om bescherming te bieden tegen overstromingen die 60cm hoger liggen dan het overstromingspeil van augustus 2002. Twee problemen dienen hierbij aangepakt te worden namelijk de overstroming via de ingangen en langs ventilatieschachten, en de hydrostatische druk. Deze druk komt niet alleen van boven maar ook van onder door de grote doordringbaarheid van de bodem. Hierdoor dreigen niet alleen muren verpletterd te worden, maar dreigt ook het station omhoog gedrukt te worden.

Na analyse werden volgende mogelijke oplossingen aangekaart:het verhogen van het gewicht van stations en tunnels via een betonnen laag tot 1m, de structuur verstevigen door het aanbrengen van gewapende betonbalken, een funderingsplaat verankeren in de bodemlaag, voorzien van laterale verankering met funderingen die dieper gaan dan de funderingen van het station of het optrekken van gebouwen boven de stations.

Elk station met risico op overstroming werd apart bekeken naar zijn weerstand tegen structurele (water)belasting. Als een station een geschikte structurele weerstand heeft en geen risico vertoont op drijven, volstaat een mobiele wand.

In andere gevallen kan de bescherming

bestaan uit een mobiele wand en extra gewicht op het station. De volgende stap is de installatie van pompputten rondom het station, waardoor het grondwater en dus de hydrostatische druk verlaagt.

EĂŠn station had echter niet voldoende structurele weerstand en versteviging zou er meer gekost hebben dan het herstel van een gedeeltelijke overstroming.

Hier wordt gerekend op de bescherming van de mobiele wanden. Als deze zouden falen zou men het station gedeeltelijk laten overstromen met proper water, zodat de druk van binnenuit groter is. Het “opkuiswerk� achteraf zal dan een kleinere kost zijn.

Naast deze maatregelen voor de metrostations werd er ook beslist om de bestaande dijken te verhogen en de beschermingsmaatregelen te verruimen door ook rekening te houden met de overlast van intern water.

Groen en blauw maken dus een belangrijk deel uit van het Praagse stadsbeeld. Ze maken Praag tot wat het nu is en zouden er niet van losgekoppeld kunnen worden.

Ondanks de negatieve aspecten die besproken zijn, zorgen beide netwerken voor een aangename verblijfsruimte. * Figuur vooraan: Moldau (Vltava)

99

100

Ontwikkeling van de stationsbuurten Nieke De Bel & Yves Guldentops Praag beschikt over een rijkelijk aantal stations, die allen gekoppeld zijn aan hun specifieke omgeving. Deze omgevingen worden op hun beurt een voor een gekenmerkt door een bepaalde image. Zo wordt bijvoorbeeld een bezoeker aan de wijk Vinohrady, nabij het hoofdstation ondergedompeld in een zweem van prestige, concreet gevat in indrukwekkende elegantie van 19e eeuwse architectuur. Jammerlijk stellen wij vast dat in de meeste gevallen de stationsgebouwen zelf niet echt refereren naar het beeld dat in hun respectievelijke omgevingen naar voren wordt geschoven als de identiteit die deze buurt geniet. Met het oog op de ontwikkelingen die op til staan in verband met de stations, kunnen we enkel maar hopen dat met de juiste finesse en stedenbouwkundige visie wordt omgesprongen om de stations op die manier te genereren dat ze voor de stad een meerwaardige parel vormen die als een indicatieve poort de toegang tot de verschillende buurten verschaffen zal. “ Treinstations zijn attractieve plaatsen voor ondernemingen omdat er een grote dagelijkse passage is van mensen. “ Op basis van deze visie zijn wij ervan overtuigd dat de aangehaalde stations in deze paper de meeste potenties in zich

hebben om te kunnen evolueren naar een aangename katalysator die op wijkniveau een hoofdrol zal vervullen in de toekomstige stadsontwikkeling.

Het treinverkeer -en stationsbeleid van Tsjechië.

Treinstations zijn attractieve plaatsen voor ondernemingen omdat er een grote dagelijkse passage is van mensen. Projectontwikkelaars staan te trappelen om ongebruikte gebouwen en percelen in deze omgevingen te kunnen ontwikkelen.

Vooral in Praag komt dit fenomeen veel voor, zodat het nu reeds moeilijk is geworden om interessante ongebruikte locaties vlakbij het centrum te vinden voor nieuwe stadsontwikkeling.

De Tsjechische spoorwegen en treinen worden uitgebaat door České dráhy (CD), de Tsjechische Spoorwegen, tevens de grootste werkgever van het land. Deze laatste startte een aantal jaren geleden met het Living stations program dat als doel heeft alle belangrijke spoorwegstations over het hele land te moderniseren.

Het is een programma dat reparaties, modernisering en het vinden van een efficiënter gebruik van de gronden van CD beoogt. Daarbij aansluitend worden bepaalde gebouwen ingevuld met nieuwe functies, diensten en activiteiten.

Het project biedt ook nieuwe oplossingen voor de buurten rondom de stations

die sinds tientallen jaren aan hun lot zijn overgelaten. Het hernieuwingsprogramma is gerealiseerd door middel van publiek private vennootschappen tussen CD en private investeerders. Dit houdt in dat CD zijn gronden en stations vrijgeeft om projecten op uit te voeren. Vervolgens komen partners uit de private sector aandraven met voorstellen en bereiden ze zich voor om de plannen uit te voeren. De commerciële ruimte die aldus gecreëerd wordt , wordt overgedragen aan deze partners voor gebruik op lange termijn. Deze partners kunnen hier hun activiteiten zelf uitvoeren of de ruimtes doorverhuren aan een andere partij. Het project mikt naast het afhandelen van de noodzakelijke onderhoudswerken ook op het creëren van een aangenamere stationsomgeving waar men van hoopt dat ze omgevormd worden tot succesvolle shopping -en culturele centra die volledig geïntegreerd zijn in het stadsweefsel.

Binnen dit project is Praag het belangrijkste werkdomein in Tsjechië. Vanuit dit spoorwegknooppunt vertrekken verschillende lijnen naar alle delen van het land, maar ook de buitenlandse verbindingen worden goed gegarandeerd. De belangrijkste stations zijn het Station Praha hlavní nádraži, het hoofdstation van Praag en het Station Praha-Holešovice.

Bijgevolg richt CD zijn pijlen in de eerste plaats op deze belangrijkste knooppunt-

101

en. Het hoofdstation wordt op dit moment reeds volledig gerenoveerd terwijl de wijk gelegen aan het nevenstation Holesovice aan een hernieuwingsproject zal worden onderworpen. Verder gaan we nog in op twee andere belangrijke stations en hun respectievelijke omgevingen namelijk het Station Praha-Smíchov en het Station Praha Masarykovo nádraží omwille van het feit dat de intercitytreinen ook in deze stations hun halte houden.

Station Praha hlavní nádraží, een hoofdstation in transitie.

Praha hlavní nádraží betekent in het Nederlands eigenlijk Praag Hoofdstation. Het is het grootste en belangrijkste spoorwegstation van Praag. Het station, gelegen in de wijk Vinohrady, is een internationaal knooppunt voor treinen uit onder andere Duitsland, Oostenrijk, Polen, Slowakije en Hongarije. Daarnaast zijn er verbindingen naar alle grote steden in Tsjechië en heeft ook de metro hier een belangrijke stopplaats.

102

Het station is gebouwd op de plaats waar de voormalige stadswallen van de ‘nieuwe’ stad lagen en werd in het jaar 1871 geopend aan de lijn van Wenen via České Budějovice naar het noorden.

Deze lijn heette de Frans Jozefspoorweg en zodoende werd het station het Frans Jozefstation genoemd. Het werd dwars ingeplant zodat het park gelegen in de wijk Vinohrady in twee werd gesplitst en er op die manier een breuk ontstond in het stedelijke weefsel. Deze werd nog versterkt werd door het oplopende reliëf waarop de stationswijk zich bevindt. Tus-

sen 1901 en 1909 werd het station omgebouwd tot een jugendstilgebouw naar ontwerp van de architect Josef Fanta.

Na de Eerste Wereldoorlog werd het belangrijkste station van Praag vernoemd naar de Amerikaanse president Woodrow Wilson tot Wilsonovo nádraži. Tijdens de Tweede Wereldoorlog vanaf 1948 kreeg het station zijn huidige naam. Tijdens een grote verbouwing in de jaren 70 van de vorige eeuw is het metrostation aan het Praagse hoofdstation toegevoegd. In de jaren 80 besliste men om vlak voor het hoofdgebouw van het station een uitloper van een belangrijke autostrade aan te leggen. Hierdoor ontstond er een zeer grote breuk tussen het station en het stadscentrum met alle kwalijke gevolgen vandien.

Dit gegeven in combinatie met de nieuwe stationshal die onder de expressweg doorloopt creëerde namelijk ideale omstandigheden voor verloedering. Het park voor de ingang van de nieuwe hal werd na verloop van tijd de thuisbasis voor daklozen en drugsdealers. Het station stond bij de bevolking bekend als gevaarlijk en geen aangename plek om te vertoeven.

Hiervan getuigt dit uitreksel van een toeristische site: “The park in front of the main train station is a haunt for some of the cities undesirable elements and should be avoided after dark. If you do have to come through on foot, it’s best to avoid coming through the park and approach from the Southeast along Washingtonova. As you get to the corner of the park there’s a police station, so the likelihood of running into problems from this direction is minimalised. The station is currently undergoing a major refurbish-

ment, alas the 70s style will be lost, but the toilets might be cleaned up once in a while.”

Zoals uit deze tekst blijkt wordt heel de stationsomgeving momenteel onderworpen aan een grondige opknapbeurt en gaat ze een nieuwe toekomst tegemoet.

Het project wordt uitgevoerd door de Italiaanse maatschappij Grandi Stazioni.

Zij vinden dit een unieke kans om niet alleen het originele Art Nouveau gebouw van Jozef Fanta maar ook de 1970 architectuur van de nieuwe stationshal in hun oorspronkelijke eer en glorie te herstellen.

Het basisconcept voor deze plannen ligt in het feit dat de transportfuncties, diensten en kantooractiviteiten, binnen de proporties die standaard zijn voor Europese treinstations, gecombineerd worden. Het originele karakter van de nieuwe stationshal wordt behouden, maar toch wordt de ruimte binnen haar invloedssfeer omgeven door winkels, bankkantoren, reisagentschappen en restaurants.

De bestaande lokettenrij wordt vervangen door een nieuw ontwikkeld travelcenter, waar zowel treintickets verkocht worden als (toeristen) informatie kan worden bekomen. In het oude Art Nouveau gedeelte wordt het Fanta-restaurant gerenoveerd en nieuwe cafés en wijnbars zullen geopend worden. Ze maken niet alleen gebruik van het mooie en stijlvolle interieur maar bieden ook hun diensten aan direct van op het vergrote perron 1.

Hier wordt een voetgangerspromenade aangelegd die een mooi uitzicht biedt op de twee historische koepelhallen. Een ren-

ovatie van deze hallen, de perrons en de treinsporen worden aan de opknapbeurt van de gebouwen gekoppeld. De transformatie van beide delen van het station zal in fasen gebeuren zodat de metro en de spoorwegdiensten kunnen blijven opereren. In de nieuwe aankomsthal zullen elementen van de oorspronkelijke kwaliteitsarchitectuur behouden blijven in combinatie met een hedendaagse glasconstructie. In het Fanta gebouw zullen de karakteristieke elementen van het Art Nouveau gebouw geaccentueerd worden; het stukwerk, de leuningen en kunstingrepen meten dit gebouw immers een onnavolgbare sfeer aan.

De hele zone rond het hoofdstation lijdt onder het bestaan van de noord-zuid ex-

pressweg die over het dak van de aankomsthal loopt. Het project probeert omstandigheden te creëren voor de toekomstige heraanleg van de expresweg als eens stadsboulevard. Aan de ingang van het Fanta gebouw zal er een voetgangerszone over deze expresweg aangelegd worden in combinatie met een verbreed voetpad, aangevuld met een groenzone, voor het hele stationsgebouw.

Momenteel maken zo’n 80.000 personen dagelijks gebruik van het station voor zowel intercity en regionale verbindingen als voor metroverbindingen. Dit houdt een totaal reizigersaantal van 30 miljoen op jaarbasis in. Door het nieuwe aanbod van spoorverbindingen gepland door CD, het sluiten van het Masarykovostation

en de daarbij horende omleiding van het treinverkeer naar het hoofdstation, de opening van de nieuwe metrolijn D en de verhoogde dienstverlening op metrolijn C verwacht men op een redelijk korte termijn een grote aangroei van dit reizigersaantal. Men gaat er van uit dat de huidige verkeersstromen meer dan verdubbelen tot ongeveer 177.000 mensen per dag, wat een jaarlijkse trafiek betekent van ongeveer 65 miljoen personen.

(Fig.2: De nieuwe plannen) (Fig.3-4: historische ontwikkeling Hlavni Station - 1845 - 1871) Vinohrady, een stadswijk met allure.

Vinohrady dankt zijn naam aan de vele wijngaarden die zich in de middeleeuwen in het gebied bevonden; het gebied was tijdens de 14e eeuw immers volledig ingericht als wijngaard door Charles IV. Hij plantte op dat tijdstip niet alleen deze wijngaarden waarvan sommigen wel honderd jaren meegingen, maar ook de ontwikkeling van de ‘Nieuwe Stad’ ging onder zijn bewind van start. Later werden kapotgegane wijngaarden vervangen door bloementuinen en residentiële gebouwen.

Lange tijd was Vinohrady (van 1867 tot 1968 bekend als Královské Vinohrady, Koninklijke Wijngaarden) een zelfstandig dorp. In 1875 splitste het noordelijke deel van het dorp zich af; dit nieuwe dorp ging Žižkov heten. Oostenrijk-Hongarije wilde de centralisering van de stad Praag voorkomen en gaf Vinohrady daarom de status van koningsstad. De stad groeide uit tot de derde stad van de regio met in 1922 90.000 inwoners. In dat jaar werd

103

Vinohrady samen met andere steden en dorpen in de omgeving bij de gemeente Praag gevoegd. Sindsdien is Vinohrady geen stad meer, maar een wijk van de hoofdstad. Tegenwoordig hoort dit stadsdeel, gelegen ten oosten van de Nieuwe Stad van Praag, tot de luxueuze en dure buurten van Praag. De meeste gebouwen zijn immers opgetrokken van de tweede helft van de 19e eeuw tot de eerste helft van de 20ste eeuw en worden gekenmerkt door prestigestijlen met presente aan architecturale detaillering zoals de Neo-Renaissance, Art-Nouveau, Pseudo Baroque en Neo-Gotiek. De wijk wordt gedefinieerd door het Riegrovy Park in het noorden, het Havlíčkovy Park in het zuiden, de Legerova straat in het westen en het Jiřího z Poděbrad plein in het oosten.

Riegrovy Park is genoemd naar de 19e eeuwse Tsjechische politicus František Ladislav Rieger. Zijn standbeeld prijkt

104

sinds 1913 in et park. Het park zelf werd aangelegd tussen 1904 en 1908 en heeft karakteristieken van een Engelse publieke tuin en is van verschillende ingangen voorzien. De voornaamste activiteiten in Riegrovy Park gaan van de hond uitlaten tot een pintje pakken met vrienden in de zeer populaire ‘outdoor’ pub. Maar ook even flaneren door de groene omgeving en op de heuvel genieten van het mooie uitzicht op de oude stad en het kasteel van Praag horen zeker bij het totaalpakket van de groene openbare ruimte.

Havlíčkovy Park is het tweede grootste park van Praag en wordt gekenmerkt door een smaakvol landschap met als belangrijke elementen terrastuinen met nog functionele wijngaarden. De meest opmerkelijke landmark van het park is Villa Gröbe, een mooi exemplaar van een Neo-Renaissance villa. Ze werd tussen 1871 en 1888 opgetrokken als luxueus zomerhuis van de industrialist Moritz

Gröbe. De villa is niet open voor publiek maar vanaf zijn grondgebied kan je uitkijken over de wervelende Praagse binnenstad. Bovenop de helling is er de gelegenheid voorzien om even te verpozen met een glaasje wijn. “ Op vlak van andere gebouwen prefereert men appartementsgebouwen boven kantoorgebouwen zodat het gebied geen dode zone wordt. Men beoogt wel dure appartementen die ongeveer 3.200 € per m² kosten! “ Er staan een aantal bekende gebouwen in Vinohrady. Het Divadlo na Vinohradech (Theater in de Wijngaarden), een van de grootste theaters in Praag, is gelegen in de wijk, net als het gebouw van Český Rozhlas en de Sint-Ludmillakerk. De historische Vinohrady Markthal is gebouwd in 1902 door architect Antonin Turek, die

een niet onbelangrijke rol inneemt in de ontwikkeling van Vinohrady. Het gebouw is één van de drie resterende historische markthallen van Praag. Het pand is nu ingevuld door een grootschalig shopping center, The Paviljon. Verder is er nog het Jiřího z Poděbrad Plein, vernoemd naar Koning Hussite Jiří z Poděbrad die in de 15e eeuw het land heeft geregeerd.

Het plein wordt gedomineerd door de aangrenzende kerk nejsvětějšího srdce Páně, vrij vertaald ‘kerk van het meest geofferde hart van onze heer’… Deze monumentale moderne kerk is een uniek architecturaal meesterwerk gecreëerd door de Sloveense architect Josip Plečnik en werd verwezelijkt van 1928 tot 1932.

Vanbinnen beschikt het kerkgebouw over een nogal ongewoon interieur. Het plein is de ideale plaats om een wandeling doorheen Vinohrady aan te vangen.

Station Praha Masarykovo nádraží, een opportuniteit tot stadsvernieuwing.

Het Station Praha Masarykovo nádraží (Praag Masaryk Station) is het oudste spoorwegstation in de Tsjechische hoofdstad. Het station werd gebouwd in de jaren 1844/1845 (ook de eerste trein reed het station binnen op 20 augustus van het jaar 1845) en behoord tot een van de oudste historische spoorweggebouwen van Europa. Het laat-Classisistische gebouw met zijn twee torens is ontworpen door Antonín Jüngling en is tweeledig opgebouwd, namelijk een gedeelte waarin de aankomsten (Havlíčkova Straat) plaatsvinden en een gedeelte waarin de vertrekken (Hybernská Straat) plaatsvinden. De

ruimte in het midden werd opengelaten vanwege de stoom die afkomstig was van de locomotieven.

Pas vanaf 1873 werd de huidige vertrekhal, een gebouw van drie bouwlagen, opgetrokken op de hoek van de Hybernska Straat en de Havlíčkova Straat. Op de benedenverdieping is een groot restaurant gevestigd. De torens die 10 m boven het stationsdak uitrijzen aan de Hybernská Street zijn symetrisch opgebouwd: ze hebben beiden drie verdiepingen met een grondplan in de vorm van een vierkant.

Ze zijn gekroond met piramidevormige torendaken. Hun totale hoogte is 31,5m.

Tezamen met de ontwikkeling van dit station werd de wijk ten zuiden van de Hybernská Straat ontwikkeld volgens de stedenbouwkundige principes die typisch waren voor die tijd; quasi rechthoekige bouwblokken gedefineerd door brede, imposante straten en lanen.

Tegenwoordig is het station het enige kopstation van Praag en ligt het net ten noorden van het hoofdstation. Het Masaryk-station ligt op korte afstand van het Náměstí Republiky (Plein van de Republiek), en dus ook vlakbij het metrostation Náměstí Republiky. De dag van vandaag is het gebouw wat onderkomen.

De grote raampartijen zijn beplakt met vuile stikkers en het interieur maakt een verwaarloosde indruk. Maar anno 2008 zijn er plannen voor het herbestemmen van het stationsgebouw en de aanliggende terreinen voorgesteld. Deze plannen zijn niet enkel noodzakelijk omwillen van de slechte staat van het station maar ook

omdat het ‘nieuwe’ hoofdstation slechts een straat verderop ligt. Als het nieuwe project wordt uitgevoerd zullen de meeste treinen die nu stoppen in het Masarykstation worden omgeleid naar het hoofdstation. Het gemeentebestuur heeft op de locatie van het station plannen voor nieuwe straten, kantoren, winkels en hotels.

Door de zeer centrale ligging van het station ten opzichte van het zeer compacte en volgebouwde Praagse stadscentrum, is de site van het Masarykovo-station een zeer gegeerde plek voor nieuwe stadsontwikkeling. Hierdoor zal de nieuwe ontwikkeling echter wel even duren aangezien er zeer veel geïnteresseerde partijen zijn die allemaal hun eigen wensen en noden voor het gebied uitdrukken. Daarnaast is het op dit moment onwaarschijnlijk dat het station op korte termijn gesloten zal worden.

De ontwikkeling van het project bestaat uit verschillende deelprojecten die ieder op een ander tijdstip zullen worden uitgevoerd. In eerste instantie zal alleen het noordelijke deel van het gebied gelegen aan Na Florencie straat ontwikkeld worden. Momenteel onderhandelt CD, de eigenaar van de gronden, met het stadsbestuur over welk soort bebouwing en functie-invulling het zou kunnen gaan.

Het stadsbestuur laat in ieder geval op dit moment een masterplan opmaken voor dit gebied. Men is zo’n voorstander van het plan dat om het te kunnen uitvoeren reeds veranderingen zijn aangebracht in het structuurplan van Praag. Het stadsbestuur keurde reeds de voorgestelde veranderingen in het structuurplan goed en naar het einde van september 2008 toe

105

moesten andere stadsdiensten ook hun oordeel hierover vellen. Als deze veranderingen worden goedgekeurd moeten echter nog vele stappen, onderhandelingen en onderzoeken uitgevoerd worden alvorens de stadsvernieuwing aan het Masarykovo-station kan van start gaan.

In de eerste fase van stadsvernieuwing stelt de studie de afbraak van constructies in het noordelijke deel van de stationssite voor. Na Florencie straat wordt verbonden met de Pernerova en Opletalova straten. Als er uiteindelijk toch geen treinen meer zouden halt houden aan dit station zouden de Opletalovastraat tot aan de huidige sporen lopen. Er zou een voetgangerszone ontwikkeld worden (sommige architecten hebben het zelfs over een plein) die tussen het huidige stationsgebouw en een nieuw kantoor -en shoppingcomplex aan de andere kant loopt. De zone langs Na Florencie straat moet volledig heraangelegd worden samen met enkele nieuwe gebouwen aan de zuidelijke Hybernská straat. Het historische centrum van Praag zou over de voormalige sporenbundel een directe verbinding krijgen met de wijken Žižkov en Karlín.

106

De historische stationsgebouwen blijven onaangeroerd, aangezien ze door de wet beschermd zijn als monumenten. Het oude stationsgebouw zelf zou in eerste instantie worden herbestemd tot een winkelcentrum, maar dit stuitte echter op heel veel protest van heel wat omwonenden. Bijgevolg is men van dit plan afgestapt en plant men nu een kantoorzone gecombineerd met een woon/winkelzone.

Het project zou de verloederde stations-

buurt aan de rand van de stad nieuw leven in moeten blazen. Daarnaast komt er op het treindepot een spoorwegmuseum op algemene aanvraag van het Nationaal Technisch Museum. De museumsite zal onderdak bieden aan waardevolle stoomlocomotieven en oude diesel -en elektrische locomotieven waarvan er enkele in het verleden in gebruik zijn genomen door Edvard Benes en Franz Ferdinand.

Het moet een interactief project worden waarbij de bezoekers zelf enkele treinen kunnen uitproberen. De opening van het museum is gepland tegen 2014.

Op vlak van andere gebouwen prefereert men appartementsgebouwen boven kantoorgebouwen zodat het gebied geen dode zone wordt. Men beoogt wel dure appartementen die ongeveer 3.200 € per m² kosten!

Momenteel heeft men echter moeilijkheden met het uitvoeren van de nieuwe plannen omdat er een stroom van protesten op gang is gekomen tegen de sluiting van het station en door de grote interesse van vele partijen in het project. Hierdoor is het moeilijk om voor het stationsgebied projectontwikkelaars te strikken. De om-

liggende percelen zouden sowieso ontwikkeld worden. Momenteel kan deze studie ingekeken worden in het informatiecentrum in Škoda palác on Jungmannova street in Prague 1.

(Fig.5: Masarykovo station) De Nieuwe Stad, een stukje Praagse cultuur.

Het Masarykovistation, ligt net binnen de wijk de Nieuwe Stad. Deze werd gebouwd op initiatief van Charles V in 1348 als een uitbreiding naar het oosten en het zuiden van de Oude Stad. De Nieuwe Stad omsluit een gebied van 7,5 km² ofwel drie keer zo groot als de Oude Stad.

Het bevolkingsaantal van Praag steeg in 1378 over de 14000 en zo werd Praag de vierde grootste stad van Europa. Bij de aanleg van de nieuwe stadswijk hield men grotendeels rekening met de structuur van reeds bestaande vestigingen langs de Vltava. Op de resterende, weinig ontwikkelde terreinen werden voor die tijd ongebruikelijk brede straten en pleinen aangelegd. Toch werden de routes van de reeds bestaande wegen gerespecteerd.

Het gebied van de Nieuwe Stad was echter zo groot dat het niet direct in een keer kon worden ontwikkeld en grote gebieden in het noorden rond het dorpje Porici en in het zuid-oosten (de huidige stationsbuurt) waren zelfs in de 19e eeuw nog niet bebouwd. De planning van de Nieuwe Stad wordt toegeschreven aan de kathedraalbouwer Matthias Von Arras, die door Charles IV uit Avignon naar Praag werd gehaald. De ontwikkeling van de Nieuwe Stad kwam zeer snel op gang om-

dat gilden die veel lawaai en vervuiling veroorzaakten op verzoek van Charles de IV uit de oude stad wegtrokken en zich in de Nieuwe Stad vestigden. De Nieuwe Stad werd bijgevolg een wijk voor de armere ambachtslieden terwijl de Oude Stad vooral ingepalmt werd door voornamelijk Joodse en Duitse ambachtslieden. Uit deze tegenstellingen zouden nog vele conflicten volgen. Het economische centrum van de noordelijke wijk van de Nieuwe Stad was de Hooi en Graan Markt gelegen aan de huidige Hybernska Straat.

Deze straat was de eerst geplaveide straat in de Nieuwe Stad. De markt werd ook geflankeerd door de oude weg naar Hutna Hora, die de belangrijkste route naar het

oosten vormde. Later plantte men het Msarakovo-station in tussen deze twee hoofdroutes vlakbij het economische centrum van de Graanmarkt. Hierdoor was het centrum van Praag vlot bereikbaar en vormde het dus een ideale plek om het nieuwe station te ontwikkelen.

Station Praha-Holešovice, een toegangspoort tot de nieuwe stad.

Station Praha-Holešovice is naast het hoofdstation het belangrijkste spoorwegstation van Praag. Het werd geopend in 1985. Het station bevindt zich in de wijk Holešovice, ongeveer drie kilometer ten noorden van het hoofdstation en

107

het wordt onder andere aangedaan door internationale treinen op de lijn van Berlijn via Dresden naar Praag en verder naar Brno en Wenen. Een onderdeel van het station is het metrostation Nádraží Holešovice aan de Praagse metrolijn CCommons.

108

Holešovice is een van de oudste industriewijken van de stad. Tegenwoordig heeft de wijk 35.111 inwoners (2006).

De bekendste kerk van de wijk is de SintAntoniuskerk aan het Strossmayerplein.

Verder kunnen we over deze wijk enkel nog vertellen dat volgens het plan van CD, dit de uitgelezen plek is om stationsen stationsbuurtontwikkelingen door te voeren. Er bestaan nog weinig concrete plannen over de toekomst van het station; dit is te wijten aan het feit dat dit het jongste station is van Praag en eventuele vernieuwingen en verbeteringen nog wel een tijdje in de kast mogen blijven.

En dit met het oog op de prioriteit om de andere en oudere stations van Praag te onderwerpen aan een opknapbeurt. Wel is er al enige duidelijkheid over hoe de omgeving zich verder zal ontwikkelen, namelijk: Prague Bubny, een nieuw gezicht voor PraagPhotogallery : “Galeria zdjeaWebsiteWebcambook now!Formerly railway station Bubny, in the centre of Prague, will be developed into an urban mix project. The plot of size 27ha is located in Prague 7 between two metro exits Vltavská and Nádraží Holešovice. ORCO will create “a city within a city” with offices, apartments, a shopping mall, hotels and even a hospital and an university.

The construction will take approximately 10 - 15 years.“ Commons

Station Praha-Smíchov, een schakel in het dynamiserend proces van de stad.

Het station is gelegen in de wijk Smíchov, op de westoever van de Moldau.

Het station werd voltooid in 1862 en is nu de schakel tussen het hoofdstation van Praag en de gebieden ten zuidwesten van de stad. Het metrostation Smíchovské nádraží maakt onderdeel uit van het station. Momenteel bevindt Smichov stad (in de nabijheid van het station) zich in een planningsfase. De oude spoorweg zal worden gereconstrueerd en dit gepaard gaand met de ontwikkeling van een aanpalend gebied. Dit gebied zal kantoren, maar ook commerciële en residentiële ontwikkelingen herbergen. De site zal een oppervlakte van 210.000 m² omvatten en de aanvang van de werken is gepland in het begin van 2012.

Smichov, een bruisend stadsdeel met een donker historisch kantje.

Smíchov was tot het jaar 1922 een zelfstandige gemeente en van 1903 tot 1922 had het zelfs stadsrechten. Het was een gebied dat vanaf de 13e eeuw werd gedomineerd door wijngaarden, hopvelden, akkers, tuinen en molens die eigendom waren van een kerk (de huidige SintWenceslauskerk) aan het huidige 14 Oktoberplein. Op het einde van de 16e eeuw begonnen de bewoners met het plaatsen van follies in hun tuinen. Deze laatste zorgden voor het speciale karkater van de deze stadswijk. Op het einde van de 17e eeuw werd een groot gebied van Smichov en ook nog andere plaatsen in de stad

eigendom van de familie Schwarzenberk.

Een grote industriele expansie tijdens de 18e eeuw zorgde ervoor dat vele bedrijven en fabrieken zich gingen vestigen in dit stadsdeel. Vanaf het begin van de 19e eeuw was Smichov een stad van honderden schoorstenen waarin de tuinen en follies plaats hadden gemaakt voor de machinale productie van verschillende goederen. In het jaar 1838 werd Smichov beschouwd als het tweede oudste suburbaan gebied van Praag, dat zijn stadsrechten pas verwierf in het jaar 1903.

In de tweede helft van de 19e eeuw werd de stadshal Portheimka opgetrokken met als tegenhanger aan de andere kant van Smichov de St. Wenceslas kerk. Verder werden er naast de fabrieken ook residentiele woongelegenheden en woonkolonies gegenereerd.

Sinds 1922 is Smíchov een onderdeel van de gemeente Praag. Tegenwoordig behoort de wijk tot het gemeentelijk district Praag 5 en heeft het 36.165 inwoners (2006). Tussen 1945 en 1989 was Smíchov gekend om een monument ter nagedachtenis aan de bemanning van Sovjettanks in de Tweede Wereldoorlog.

Kort na de Fluwelen Revolutie werd het monument verwijderd en vervangen door een groot glazen gebouw, ontworpen door de Franse architect Jean Nouvel. Dit gebouw, Zlatý Anděl Commercial Center (1996-2000) is nu het middelpunt van de ‘jonge’ wijk en bracht de transitie van Smichov van een grijs industrieel district naar een onherkenbare nieuwe zone waarin administratie, shoppen en entertainment de plak zwaaien, tot stand. Jean Nouvel bedacht een gebouw

met een radiaal concept dat uiteindelijk met een glooiende gevel werd opgetrokken aan een van de drukste kruispunten van Smichov. De glazen façade is bedrukt met teksten van bekende auteurs die hun bewondering voor Praag hierin tot uitdrukking brengen. Het gebouw spreekt dus niet enkel met zijn monumentale architectuur tegen de voorbijgangers maar laat ook een woordelijke impressie op ze na, wat uiterst ongewoon is. Diegene die de teksten niet willen lezen kunnen ook genieten van de grafische print die als een soort beschermengel deze teksten binnen banden houdt. Het kruispunt wordt door deze herkenbaarheid een ontmoetingsplaats bij uitstek. Onderdeel van de Anděl is het Nový Smíchov; een stijlvol modern shopping -en entertainmentcenter over drie verdiepingen, vlakbij het Andel metrostation (lijn B). Het centrum omvat wel 150 verschillende winkels, een zone voor drank -en eetgelegenheden en een cinemacomplex. Tenslotte is de brouwerij van Staropramen, de op een na grootste bierbrouwerij van Tsjechië, gevestigd in Smíchov.

(Fig.6: de Gouden engel - Smichov) * Figuur vooraan: overzichtskaart

109

110

UNESCO - gebied Ilke Huyghe & An Verstraeten UNESCO (the United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization) is de organisatie van de Verenigde Naties voor Onderwijs, Wetenschappen en Cultuur. Ze wil de vrede en de veiligheid in de wereld bevorderen door de internationale samenwerking te stimuleren op het vlak van onderwijs, natuurwetenschappen, sociale en menswetenschappen, cultuur, communicatie en informatie. Zo wil ze eveneens een universeel respect bewerkstelligen voor rechtvaardigheid, mensenrechten en fundamentele vrijheden, voor alle volkeren ter wereld, zonder onderscheid in ras, geslacht, taal of godsdienst.

Op het vlak van cultuur wil UNESCO het internationaal erfgoed beschermen. De Wereld-erfgoedconventie, die in 1972 werd aangenomen, is gebaseerd op de overtuiging dat bepaalde plaatsen op aarde een bijzondere universele waarde hebben en deel moeten uitmaken van het gemeenschappelijk erfgoed van de mensheid.

Praag als Unesco werelderfgoed Het stadscentrum van Praag werd in 1992 ingeschreven op de werelderfgoedlijst van Unesco. De hoofdreden was de unieke stadsstructuur zoals ze ontwikkeld is tussen het begin van de 11de eeuw en het einde van de 18de eeuw. De opbouw

van de verschillende uitbreidingsfases is vandaag de dag nog altijd duidelijk terug te vinden wanneer men het stedelijk weefsel van Praag bekijkt. De oude stad, de kleine stad en de nieuwe stad tonen de grote architecturale en culturele invloeden die Praag hebben verrijkt vanaf de middeleeuwen tot nu.

De universele waarde van het historische centrum van de stad wordt gedefinieerd door drie criteria die werden overgenomen door de Unesco commissie bij de opname in de lijst van het werelderfgoed: Het historische centrum van Praag toont het ontwikkelingsproces van een stad, van de middeleeuwen tot nu, op een zeer consistente manier. Praag speelde doorheen de tijd een belangrijke rol op cultureel, economisch, sociaal en politiek vlak wat resulteerde in een model voor stedelijke evolutie in Centraal- en WestEuropa.

Praag is een voorbeeld van kwalitatieve architectuur en stedenbouw uit verschillende stijlperioden. Op een beperkte oppervlakte zijn voorbeelden van hoogstaande architectuur en stedenbouw terug te vinden.

Door haar belangrijke positie in de Christelijke wereld op cultureel vlak werd Praag op het einde van de middeleeuwen een trekpleister voor kunstenaars en architecten van over de hele wereld. Deze

droegen bij tot het rijke culturele erfgoed van de stad. De oprichting van een universiteit in de 15de eeuw maakte van de stad een belangrijk kenniscentrum. Sinds de komst van Karel IV ontwikkelde Praag zich verder als het intellectuele en culturele hart van de streek en werd de stad onlosmakelijk verbonden met wereldbekende figuren Wolfgang Amadeus Mozart en Franz Kafka.

Afbakening van het Unescogebied De afbakening van het Unescogebied, zoals op de luchtfoto aangeduid, volgt hoofdzakelijk de vroegere stadswallen.

In 1981 werd een bufferzone rond het historische centrum vastgelegd Probleemstelling door Unesco commissie Door de vele bezwaren op de ontwikkeling van bouwprojecten, die een impact hebben op de visuele integriteit van de site en door het plan voor de ontwikkeling van de wijk PankrĂ c (hoogbouwproject), ontstond er een bezorgdheid bij het Werelderfgoedcentrum.

De werelderfgoedcommissie drong er op aan lopende bouwprojecten te herbekijken, op basis van vergelijkende studies over het duurzaam omgaan met de historische stad. Deze studies gebeuren in

111

samenwerking met wetenschappelijke teams van de adviserende organen van het Werelderfgoedcentrum. Daarnaast werd ook een Missie georganiseerd die bestaat uit leden van het Werelderfgoedcentrum en deskundigen van ICOMOS (internationale niet-gouvermentele organisatie van professionelen, gericht op de conservatie van historische monumenten en sites over de hele wereld).

Het doel van deze missie was in kaart brengen van de staat van conservatie van het historische centrum van Praag en het evalueren van de impact van hoogbouwprojecten in de bufferzone op de authenticiteit en de visuele integriteit van het gebied. De missie vond plaats tussen 27 februari 2008 en 2 maart 2008.

Impact van de snelle economische ontwikkeling Praag is een wereldbekende toeristische attractie. Van overal komen mensen Praag bezoeken. Het toerisme oefent een grote druk uit op de ambiance, het karakter en culturele kwaliteiten van de stad. Veranderingen aan het erfgoed zijn noodzakelijk om tegemoet te komen aan de hedendaagse toeristische noden.

112

De snelle economische ontwikkeling van Praag gedurende de laatste 20 jaar heeft gezorgd voor een grote druk op de historische sites. Deze druk wordt gegenereerd door ondermeer de verandering in de bevolkingsstructuur, het herbouwen of verbouwen van de bestaande bebouwing, de aangroeiende private verkeersstroom, en de ontwikkeling van aan toerisme gerelateerde activiteiten, zoals

hotels, restaurants, winkels, cultuur,…

We merken dat deze economische druk een sterke verhoging van de densiteit veroorzaakt. Deze buitenschalige verdichting resulteert in activiteiten die de stedelijke omgeving verstoren, zoals bv. de grote verkeersaantrekking, de toeristenstromen, enz…

De conventie stelt voor om de densiteit te onderwerpen aan zoneringsvoorschriften. Het doel van deze regels is enerzijds de verdichting limiteren, en anderzijds een kader scheppen voor nieuwe individuele ontwikkelingen.

De nieuwe ontwikkelingen moeten zich integreren in de bestaande stedelijke structuur, er moet gestreefd worden naar een interactie tussen de hedendaagse invullingen en de bestaande waardevolle structuren. Opdringerige horizontale ontwikkelingen, die het oude systeem van rijen en blokken van gebouwen onderbreken, moeten vermeden worden. (bijvoorbeeld, Het Centrum Národní van Copa).

Praag heeft een aangepaste vormgeving en toerismebeheersmaatregelen nodig, die zowel aan de behoeften van de toeristen als aan de noden van de lokale bevolking kunnen voldoen.

Omgaan met historische gebouwen In de loop van de voorbije 20 jaar, is een belangrijk restauratieprogramma gepromoot en geïmplementeerd met zichtbaar resultaat. Momenteel zijn er 27 restauraties van belangrijke gebouwen en infrastructuren aan de gang, zoals ook “de restauratie van de Karlbrug”.

De restauratie van de belangrijkste monumenten is bijna voltooid dankzij het grote financiële engagement van het Praags stadsbestuur.

Het grote discussiepunt blijft echter ‘het wijzigen van de historische structuren’. De gebouwen worden intensiever gebruikt, waardoor grondige interne verbouwingen nodig zijn. Deze verbouwingen worden vaak niet vakkundig aangepakt, wat resulteert in het verwijderen van het originele handwerk (dakspanten, plafonds, deuren en ramen, enz.). De originele materialen en de architecturale details worden vervangen door nieuwe, of nog straffer: volledige interieurs worden gewoonweg verwijderd.

In vele gevallen werd toegelaten dat de daken transformeerden. Veluxen, dakramen en -uitbouwen werden toegelaten zodat het dakenlandschap van de stad al in grote mate veranderd is. Dit fenomeen kan vastgesteld worden van op de omliggende hogere gebouwen (de burcht, uitkijktoren, televisietoren, ea.)

Hier kunnen we vaststellen waarom een dakreconversie in de beschermingszone beter verboden wordt, waardoor de historische dakconstructies bewaard blijven en het oorspronkelijke dakenlandschap duidelijk blijft.

Sloop en nieuwbouw in het historisch centrum Een tweede discussiepunt bij de conservatie van het erfgoed is ‘de sloop en vervanging van historische gebouwen door hedendaagse constructies’. In de periode na het communistisch regime

werden verschillende waardevolle gebouwen vernietigd. Deze gebouwen hadden geen specifieke monumentwaarde maar wel een belangrijke zichtbepalende of beeldondersteunende functie en waren een representatie van de traditionele stedelijke bouwstijl. In de meeste gevallen werden deze gebouwen dan nog vervangen door slechte nieuwe gebouwen die zeker geen voorbeelden zijn van hun tijd en geen enkele meerwaarde betekenen voor de architecturale omgeving van de stad. Nu wordt slechts nog occasioneel een gebouw afgebroken in het historisch centrum. Het beleid is eerder gericht op conservatie dan op vernieuwing. Toch merken we nog een aantal voorbeelden van nieuw vergunde gebouwen die zich helemaal niet integreren qua vorm, volume, belijning en materiaalkeuze binnen hun waardevolle context. vb. een groot complex op Ovocny plaats.

Omgaan met toenemende verkeersdruk De missie kwam tot de conclusie dat door de grote toename van het personenverkeer, als een gevolg van de economische ontwikkeling, er meer aandacht en investeringen naar het verkeersmanagement moeten gaan.

De mobiliteitsdruk blijft voorlopig binnen de perken maar men dient er van uit te gaan dat de mobiliteit enkel nog zal toenemen wat ongetwijfeld problemen met zich meebrengt in de stad. Een factor die onmiddellijk actie vraagt is de al zeer hoge concentratie van fijn stof en emissies van schadelijke oxiden in de lucht.

De grote zwakte van het compacte centrum is de lage permeabiliteit van de hoofdwegen waardoor transport moeilijk verloopt. Daarnaast ontbreken er bypass routes rond de binnenstad en parkings aan de rand van de stad waardoor het probleem nog verder toeneemt. De geluidsoverlast van al dit verkeer is ook niet te onderschatten. De stad ondernam reeds actie: enerzijds werd het openbaar vervoer (op basis van extra tram-, busen metrolijnen) verbeterd en gepromoot, anderzijds werden ook ondergrondse parkeerplaatsen geïntegreerd (zowel publiek als privaat). De bouw van deze garages is echter moeilijk te realiseren en wordt als zeer controversieel bevonden, omdat

In sommige gevallen zoals op St. Wenceslausplein treffen we toch hedendaagse vernieuwende architectuur, die zich perfect integreert in zijn historische context.

Vb. the “Dancing House” van Architect Frank Gehry en de Euro Palace van de architecten Richard Doležal and Petr Malinský.

Deze realisaties zijn het gevolg van de specifieke richtlijnen, die ontwikkeld zijn door de stad Praag: the “Methodology for the construction of new buildings and annexes in internal blocks”. De richtlijnen begeleiden en bevorderen de integratie van de hedendaagse ontwikkeling.

113

114

door het onachtzaam omgaan met de ondergrond de kans bestaat dat het archeologisch erfgoed zonder enig besef verloren gaat. Centrale parkeerplaatsen zijn echter wel noodzakelijk voor het oplossen van het doorstromingsprobleem doorheen de stad en voor de beeldkwaliteit van de historische straten. Daarom is het beter parkings aan de rand van de stad te voorzien en het openbaar vervoer verder uit te bouwen. In het mobiliteitsplan van de stad Praag wordt de ontlasting van het centrale gebied voorzien door het aanleggen van stedelijke ringwegen. Dit is een goeie aanzet gebleken voor de oplossing van het mobiliteitsvraagstuk. Een ander project dat op de planken ligt is het

ondertunnelen van de brede weg die het Nationale museum en het St. Wenceslausplein scheidt. Deze infrastructuur zal het mogelijk maken een grote zone voor voetgangers te creĂŤren op deze belangrijke plek in de stad.

Publieke ruimte Verschillende interventies voor de conservatie van de binnenstad zijn mogelijk gemaakt door de inschrijving op de lijst van het wereld-erfgoed. Op verschillende plekken werd het openbaar domein aangepakt en werden bestaande en verdwenen elementen uit het verleden herstelt en versterkt. Belangrijke histo-

rische tuinen zoals Wallenstein, de VrtbovskĂ tuinen en de tuinen onder het Praagse kasteel werden aangepakt en terug in hun oorspronkelijke staat gebracht. Daarnaast werd ook een project opgestart om het gebruik van asfalt te weren en te vervangen door stenen bestrating. De bestrating werd geplaatst volgens bestudeerde patronen eigen aan de stad Praag en met materiaal uit de omgeving. Deze ingreep verbeterde de publieke ruimte aanzienlijk en herstelde het traditionele karakter van de stad.

Met hetzelfde doel werd ook opnieuw straatverlichting op gas geplaatst. 160 jaar geleden werden de eerste gasverlichtingssystemen geĂŻntroduceerd in het straatbeeld van Praag. Het systeem bereikte zijn piek in 1940 met bijna 10 000 lampen. Maar in de 20ste eeuw werden ze geleidelijk vervangen door elektrische exemplaren. De laatste gaslampen verdwenen in 1985. Het is de bedoeling om het project, dat eerst uitgevoerd werd in enkele straten en pleinen, verder uit te breiden naar de rest van de historische stad. Door de integratie van groen en aangepast straatmeubilair wordt de kwaliteit van de openbare ruimte nog versterkt. Ook de controle op publiciteit aan winkels en illegale publiciteit in de vorm van het aanplakken van affiches heeft een verbetering van het straatbeeld tot gevolg gehad. Een groot probleem blijft echter de toenemende criminaliteit.

Sinds 1992 nam de kleine misdaad toe.

Men registreerde een toename op het gebied van zakkenrollen, prostitutie, verkoop van drugs op straat en de vernieling van gelijkvloerse verdiepingen van zowel huizen als paleizen. Graffiti wordt

veelvuldig gespoten en vormt een reële bedreiging van het erfgoed. De oplossing die de stad biedt is het plaatsen van een groot netwerk van camera’s. Het is maar de vraag of dit een duurzame en effectieve oplossing is.De commissie was na het bezoek aan Praag zeer verheugd over de aanpak van de stad om het openbare domein te verbeteren, ondanks het ontbreken van een algemene coördinatie van verkeerslichten en borden. Wel moet de stad erover waken dat het centrale gebied geen Disneyland in het klein wordt maar een leefbare en aangename omgeving blijft. Een minder zichtbaar probleem dat zich manifesteert, is de grote verdichting binnenin de stad. Door het bebouwen van al de vrije ruimte tussen de gebouwen wordt het aandeel privaat groen drastisch verminderd. Binnentuinen worden systematisch volgebouwd met loftige anexen bij de hoofdgebouwen voor de opvang van toeristen. “ Verschillende interventies voor de conservatie van de binnenstad zijn mogelijk gemaakt door de inschrijving op de lijst van het wereld-erfgoed.

Op verschillende plekken werd het openbaar domein aangepakt en werden bestaande en verdwenen elementen uit het verleden hersteld en versterkt.“ Bescherming tegen overstromingen Beide oevers van de Vlatava worden bedreigd door de stijging van de waterspiegel, en de wederkerende dreiging van overstromingen. In 2002 vond de

grootste overstroming van de laatste 100 jaar plaats waarbij grote schade werd aangericht aan gebouwen en infrastructuur. Sommige gebouwen kenden een historische waterstand tot 2m boven het maaiveld. Als gevolg hiervan zijn vele gebouwen ingestort. Het herstellen van de waterschade bracht onmiddellijk op te lossen problemen met zich mee. Maar het was niet mogelijk voor het begin van de winter al het erfgoed te vrijwaren van vriesschade door het nog aanwezige water in de funderingen. Daarnaast was er discussie over de te gebruiken materialen voor het herstel. Kiest men voor traditionele materialen of kiest men voor nieuwe materialen die beter bestand zijn tegen hoge waterstanden? Het risico op overstromingen is drastisch afgenomen door maatregelen die werden genomen tussen 2000 en 2005. Het Flood Barrier system houdt in dat mobiele metalen barrières geplaatst worden langsheen de oevers van de rivier op momenten van hoge waterstand. Het systeem kan op zeer korte tijd geplaatst worden (2-3 dagen) en blijkt zeer doeltreffend te zijn. Deze pragmatische ingreep biedt echter geen duurzame oplossing voor het probleem.

Een omschakeling van deze reactieve werkwijze naar een proactieve werkwijze zal nodig zijn, wil men een oplossing op lange termijn verkrijgen.

Hoogbouw in het Praagse urbane landschap Het stedelijke landschap van Praag, zoals het geëvolueerd is sinds de 11de eeuw tot een harmonieuze relatie tussen de bebouwde omgeving en het natuurlijke

landschap, is tot op vandaag nog vrij gaaf bewaard, en hierdoor een uniciteit in Europa en de hele wereld. Als een gevolg van de variërende topografie langsheen de Vlatava is Praag voorzien van een groot aantal belangrijke zichtlijnen, assen en vergezichten.

In 1987 werd de skyline van het historische centrum vastgelegd bij wet en in 1981 werd een bufferzone rond het historische centrum bepaald. Deze beslissing betrof alle soorten van wijzigingen (infrastructuur, gebouwen,....) en voorzag in de controle op de effecten van nieuwe constructies in het landschap.

Deze wetgeving had spijtig genoeg weinig invloed op het communistisch regime dat verschillende hoogbouwconstructies bouwde die vandaag de visuele integriteit van het historische centrum schaden. Het huidige planningskader dateert uit de jaren 1990 en is gebaseerd op een zoneringsplan dat de bestemming en ontwikkeling van het historische stadscentrum vastlegt. In 1999 werd het Praagse ontwikkelingsplan goedgekeurd dat de grenzen bepaald van de zone voor conservatie en de bufferzone.

Zelfs hoogbouw die buiten de bufferzone wordt geplaatst blijkt een belangrijke visuele impact te hebben. Deze grote gebouwen onderscheiden zich van de bestaande stadsstructuur, die gekarakteriseerd wordt door historische torens, en zorgen voor een verandering in de bestaande patronen.

De hoogbouw gerealiseerd op het Pankràc terrein is hier een duidelijk voorbeeld van. De Pankrac site is gelegen in het

115

zuidelijk deel van de stad, en ligt binnen de tweede bufferzone waar in principe ontwikkeling mogelijk is, weliswaar gecontroleerd. In dit gebied werden drie hoogbouwblokken opgericht in de jaren 1980. Deze torens zijn belangrijke ingrepen op de visuele integriteit van het historische centrum.

Het gebied werd geprivatiseerd na de val van het communisme, en verkocht aan een private investeerder, die van plan is het terrein te vervolledigen met verschillende nieuwe gebouwen. Twee ervan zijn torens: een hotel van ca. 80m en een Vvormige residentiële toren van 104m (beiden een ontwerp van de Tsjechische architect Radan Hubicka).

Het project werd besproken zowel op stedelijke als op nationaal niveau en werd aanvaard. Men vond dat de zone reeds bepaald is door bestaande gebouwen en de toevoeging geen verslechtering van de situatie met zich zou meebrengen.

De visie van de werelderfgoedcommissie staat hier lijnrecht tegenover: zij zijn van mening dat ook al kan de impact van de bestaande torens op korte termijn niet opgelost worden, men op zijn minst de visuele obstructie niet verder mag verzwaren. Algemeen raadt de commissie aan hoogbouw in deze omgeving te vermijden en te zoeken naar uitbreidingslocaties buiten de vallei.

116

De bestaande hoogbouw op de Pankrac site is een grote stedenbouwkundige vergissing uit het verleden. Zulke vergissingen dienen in de toekomst uitgesloten te worden. De bezorgdheid van zowel Unesco als ICOMOS is terecht en men dient op zoek te gaan naar een oplossing.

Uit voorgaande voorbeelden blijkt dat het bestaande planningsinstrument, nl. werken met een bufferzone in vraag gesteld kan worden. Aangezien Praag gelegen is aan een vallei gecreëerd door de Vltava rivier, is een genuanceerdere afbakening van de bufferzone nodig. De topografie van de stad en zijn omgeving heeft een aantal belangrijke zichtlijnen en perspectieven gegenereerd, zodat een ingreep niet alleen gezien wordt vanuit het oogpunt van een wandelaar in de stad maar ook opgemerkt wordt in de bredere landschappelijke context.

De vele torens (kerktorens, het kasteel,...) stijgen uit boven de woningen en paleizen van de binnenstad en bepalen zo mee het karakter van de stad. Wanneer een nieuw model in dit harmonieus landschap wordt ingebracht, zoals een hoogbouwtoren wordt het historische, urbane landschap verstoord.

Praag werkt aan een impactstudie van hoogbouw op het historische centrum.

Deze studie maakt de impact van grote gebouwen in de verschillende delen van de stad duidelijk. 33 locaties werden als zichtpunten geselecteerd. Deze zichtlocaties geven meer informatie over de delen van de stad die men dient te beschermen tegen ontwikkelingen met een sterk visuele impact. De studie wordt verder onderbouwd door een 3D-model van het historische centrum, zodat op elk punt van het terrein een simulatie kan gemaakt worden en de effecten van hoogbouw op elk deel van de stad kunnen geëvalueerd worden. De studie is een essentieel instrument maar moet nog in een passende wetgeving gegoten worden.

Het managementplan van de historische binnenstad Zoals gevraagd door het werelderfgoedcomité, heeft Praag een managementplan voor zijn werelderfgoed opgemaakt.

Het comité raadt aan deze managementtool niet alleen als een coördinerend mechanisme te gebruiken voor de verschillende bestaande plannen en instrumenten voor het historisch centrum maar ook als een dynamisch instrument.

Het managementplan, dat gebaseerd is op indicatoren en monitoring, maakt het mogelijk om de conservatiepolitiek en –plannen te begeleiden in een evoluerende dynamische maatschappelijke context.

Praag moet tegemoet komen aan de grote druk van het toerisme en de hedendaagse toeristische noden. Ze hebben dus een gepaste vormentaal en maatregelen voor het toerismebeheer nodig, die zowel de noden van de toeristen als van de lokale bevolking dekken.

Zin en Onzin van Unesco Het stedelijke landschap van Praag is geëvolueerd tot een harmonieuze relatie tussen de stedelijke en de natuurlijke omgeving en is tot op vandaag vrij gaaf bewaard gebleven. Zowel door haar ligging in de vallei van de Vlatava, als door haar originele stadsstructuur wordt het Unescogebied van Praag als uniek erfgoed in Europa beschouwd. Om deze reden zijn wij van mening dat er grote zorg moet besteed worden aan de instandhouding van dit stukje werelderfgoed.

De werelderfgoedcommissie legt, terecht, strenge voorwaarden op aan nieuwe ontwikkelingen, niet alleen in het Unescogebied, maar ook in de ruime bufferzone rond dit gebied. Deze bufferzone beschermt namelijk het onvervangbare, historische stadslandschap, dat belangrijke zichtlijnen, assen en unieke panorama’s binnen de stad genereert.

Binnen deze zones zijn enkel geïntegreerde en ondergeschikte ontwikkelingen mogelijk. Grootschalige projecten moeten hierbuiten gelokaliseerd worden.

Anderzijds moet men er zich voor behoeden dat de strenge conserveringspolitiek niet leidt tot een “verdisneylandisering” van Praag. Het blijft belangrijk op een kwalitatieve manier in te spelen op de hedendaagse tendensen en noden, niet alleen voor de toeristen maar ook voor de lokale bevolking, zodat Praag een aantrekkelijke, levendige woonstad is en blijft.

De benadering van het St. Wenceslausplein, zowel de architecturale invulling als het gebruik en de (toekomstige) infrastructuurwerken, vinden wij dan ook een goed voorbeeld waarbij op een kwalitatieve manier ingespeeld wordt op de hedendaagse evolutie en densiteit met behoud van de authenticiteit van de plek. * Figuur 1: Unescogebied Figuur 2: Gasverlichting Figuur 3: Verkeer 117

Hoogbouw Evelien Impens Hoogbouw in Praag is altijd een moeilijke kwestie geweest, maar de problematiek is actueler dan nooit tevoren.

Moet een stad met zulke mooie en historische zichten hoogbouw vermijden of is het nu eenmaal noodzakelijk voor de toekomst en het bestaan van de stad? Deze kwestie wordt al een aantal jaren uitgevochten tussen de voor- en tegenstanders.

Alles begon met de plannen voor de Pankrác site, die duidelijk aangemoedigd worden door het Praagse stadsbestuur.

Projectontwikkeling op dergelijke schaal brengt immens veel geld in het laatje, en anderzijds had de Pankrác omgeving echt een vernieuwingsstrategie nodig. Het City Project, of ook wel Prague Manhattan genoemd, zou het moderne tegengewicht worden van het oude Praagse kasteel. Maar daar was niet iedereen het mee eens, zelfs de Tsjechische minister van cultuur niet. Maar zelfs hij, Unesco, Icomos en activisten kunnen de plannen niet stoppen. Het enige wat ze momenteel hebben kunnen realiseren is de hoogbouw beperken tot maximum 109 meter, even hoog als de reeds bestaande City Tower.

De visie van het stadsbestuur is duidelijk, en ze hebben over alles een laatste zeg, Praag zal en moet in de toekomst de hoogte ingaan.

Na de goedkeuring voor het City project op Pankrác Plain blijven nieuwe bou-

waanvragen voor hoogbouw ingediend worden. Zal het stadsbestuur een limiet van 80 meter, op dwingende vraag van Unesco, afdwingen? Of zal het toch resoluut haar visie zonder restricties uitvoeren? En is het kwaad met het City Project al niet geschied? Enkel de toekomst zal het ons kunnen vertellen...

Pankrác Plain Pankrác Plain is gedurende jaren een potentieel gebied geweest voor nieuwe stadsontwikkeling. Het stadsbestuur maakte in oktober 2006 hun visie bekend om dit gebied een facelift te geven en er een multifunctioneel business center van te maken. Na drie jaar van discussie, debat en aanpassingen werd het Municipal Development Plan in 1999 door de gedeputeerden van Praag goedgekeurd.

De gronden die aangepakt worden liggen in het midden van Pankrác Plain, een gebied met een reeds bestaande hoge densiteit en goed ontwikkelde infrastructuur.

Het project dat erop komt, CITY genaamd, moet een nieuw stadsdeel worden dat uit acht nieuwe gebouwen (Point, Empiria, Court, Arena, Epoque, Deco, Element en Forum) en twee gerenoveerde torens, City Tower en City Empiria) bestaat.

Het oorspronkelijk plan voor de site is opgemaakt door Richard Meier & Partners op vraag van de projectontwikke-

laar ECM. De ontwikkeling van de Pankrác site ging echter niet zonder slag of stoot. Twee lokale activistengroepen (Občanská iniciativa Pankráce en Arnika) zijn compleet gekant tegen de plannen. Onder meer door hun protest is het originele plan van Meier al talloze keren aangepast geweest (sommige gebouwen zouden oorspronkelijk 160 meter hoog geworden zijn).

Ze zijn van mening dat het panoramisch uitzicht van Praag, een van de redenen waarom het op de werelderfgoedlijst van Unesco staat, verstoord zal worden door de nieuwe wolkenkrabbers.

De tegenargumenten van de ECM Group en iedereen die pro-hoogbouw is, zijn logisch opgevat: “Geen enkele van de nieuwe gebouwen zal hoger zijn dan de City Tower, hoogbouw dat nu toch al 20 jaar staat op Pankrác staat.”

Maar Arnika nam geen genoegen met deze argumenten en schakelde Unesco in, die meteen een onderzoek startte in welke mate de nieuwe ontwikkelingen een negatief effect hebben op het panoramisch uitzicht. In het slechtste geval zal Praag zijn plaats op de werelderfgoedlijst verliezen.

Ondertussen werden City Point en Empiria in 2004 opgeleverd, terwijl City Tower in 2007 volledig gerenoveerd was.

Het hele project wordt op 8 miljard CZK geraamd.

119

Empiria was een van de eerste stappen in het hele City Project. Het gebouw van 104 meter hoog (tweede hoogste van Praag) werd in 1977 gebouwd en was het hoofdkantoor van de handelsorganisatie Motokov. In totaal biedt het torengebouw plaats aan 22.700m² kantoorruimte.

Om het kantoorgebouw in het nieuwe project te passen had het een serieuze facelift nodig, terwijl de structuur behouden kon blijven. ECM kocht het in 2000 op en begon renovatiewerken in 2001. Tijdens de renovatiewerken bleef het gebouw in gebruik, en in 2005 waren de renovatiewerken klaar. In mei van dat zelfde jaar kende het gebouw opnieuw een bezetting van 100%.

Praktisch Architect: Zdenek Kuna en Stupka, Olivier Honke-Houfek, Milan Valenta, Jaroslav Zdražil.

Functie: kantoor Bouwjaar: 1977 en 2004 Bouwhoogte: 104 meter Aantal verdiepingen: 27 Vloeroppervlakte: 22.500m² Locatie: Na Strzi 65/1702, Prague 4

Epoque Epoque is de enige hoogbouw met een uitgesproken residentiële functie in het hele city project. Het prestigieuze flatgebouw zal 150 luxueuze appartementen bevatten met diverse plan layouts.

120

Praktisch Architect: ?

Functie: 150 apartementen

Bouwjaar: 2006 - …

Bouwhoogte: 104 meter Aantal verdiepingen: 28 Vloeroppervlakte: ?

Locatie: Milevská, Prague 4

(Figuur 2: Uiterst links Epoque en uiterst rechts de Empiria Tower.)

City Tower City Tower is met zijn 109 meter (en 27 verdiepingen) de hoogste van Praag en Tsjechië en kent een woelige bouwgeschiedenis.

De constructie begon in 1985 en het gebouw zou het hoofdkwartier worden

van de Tsjechoslovaakse radiozender Ceskoslovenský rozhlas. In 1993 waren de bouwwerken bijna gedaan maar bleek uiteindelijk te groot te zijn voor de radiozender. Het was ondertussen na 8 jaar constructie al verouderd en bleek vol asbest te zitten.

De volgende jaren probeerde de radiozender het onafgewerkte gebouw te verkopen. In 1996 had men het bijna verkocht aan het bedrijf NIKO voor 1 miljard CZK, maar die deal ging uiteindelijk niet door. Een jaar later was het gebouw bijna verkocht aan Wells Holding, een bedrijf uit Singapore, voor 550 miljoen CZK. Uiteindelijk kon in 1999 ECM het gebouw

op de kop tikken voor 285 miljoen CZK.

Locatie: Hvezdova 1716/2b, Prague 4

Na een lang ontwerp- en planproces begon de reconstructie in 2005. Voor dit project werd de bekende Amerikaanse architect Richard Meier gevraagd. In 2008 namen de eerste huurders hun intrede in het gebouw.

Lighthouse Waterfront Towers

De renovatiewerken bevatte onder meer een hele nieuwe glasgevel, een nieuwe dakstructuur en de afwerking van 1/3 van het interieur. Door de veranderingen kent het gebouw een uitbreiding van 1 meter aan de oostkant en 4 meter aan de westkant.

De westgevel, zichtbaar vanuit het historisch centrum van Praag, is een interpretatie van het Tsjechische kubisme, waarbij de gevel zich plooit en ontvouwt en daarmee een stedelijk venster voor het stadscentrum biedt, aldus Richard Meier.

Het gebouw bevat ook nog een conferentie ruimte op de 27ste verdieping, waar zich ook een restaurant –uiteraard met panoramisch uitzicht- bevindt. Op het gelijkvloers is er nog 550m² voor winkelruimte voorzien. De ondergrondse parking telt 800 parkeerplaatsen inclusief carwash. Nog een paar leuke weetjes: het gebouw telt 18 liften, 957 deuren en 9590 sprinklers!

Praktisch Architect: Richard Meier & Partners Functie: Kantoor, winkel, restaurant Bouwjaar: 1985-1993 2005-2008 Bouwhoogte: 109 meter Aantal verdiepingen: 27 Vloeroppervlakte: 44.000m²

Het Holesovice district, gelegen aan de linkeroever van de Moldau, was vroeger een sterk geïndustrialiseerd havengebied dichtbij het Praags stadscentrum.

De laatste 30-40 jaar kwam het gebied in verval doordat vele fabrieken sloten of zich gingen herlokaliseren.

De Lighthouse Waterfront Towers was het eerste project in de revitalisatieplannen voor het havengebied. Naast twee kantoorgebouwen worden nog eens 400 luxueuze appartementen, winkelvoorzieningen en een park gerealiseerd die het hele gebied nieuw leven zal inblazen.

Het gebied kreeg in augustus 2002 tegenslag toen een grote overstroming alles onder water zette. Men was al aan de bouw van de Lighthouse Waterfront Towers begonnen toen het water de bouwput onder liet vollopen. Gelukkig waren de werken nog niet zo ver gevorderd zodat er niet veel materiële schade opgelopen was.

De overstroming heeft het constructieve plan van het gebouw niet veranderd, aangezien het al ontworpen was volgens een zogenaamd overstromingsplan. Het gelijkvloers van de gebouwen komen 80 cm hoger dan het hoogste waterpeil tijdens de overstromingen van 2002.

De bouwpromotor heeft wel kunnen leren uit de fouten die optraden in andere gebouwen en herzag het elektromechanisch systeem van het kantoor.

Het gebouw werd in 2004 opgeleverd en ondanks er veel geïnteresseerde huurders waren bleef het 2 maanden na oplevering voor 60% leegstaan. Tegenwoordig zitten er een 30-tal huurders in, hetgeen een bezettingsgraad van 90% oplevert.

Het project ligt in het zevende district, vlakbij het water en op 5 minuten rijden van het centrum waardoor het een toplocatie geworden is. De kantoren worden gepromoot om hun ligging, zichten en dominant karakter in de omgeving.

In totaal is er 17.500m² kantoorruimte terwijl 3500m² gebruikt wordt voor restaurant en cafetaria, fitness, apotheek en andere winkelruimtes. Hier zijn ook ruimten voorzien allerhande evenementen en activiteiten (concerten, veilingen, modeshows,…). Verder telt het gebouw nog 4 ondergrondse verdiepen voor parkeerruimte, goed voor 310 parkeerplaatsen.

Praktisch Architect: A.D.N.S. architekti s.v.o./Moshe Tzur Architects and Town Planners Ltd Functie: Kantoor, winkel Bouwjaar: 2000-2004 Bouwhoogte: 80 meter Aantal verdiepingen: 20 Vloeroppervlakte: 23.000m² Locatie: Jankovcova 2C, Prague 7

* Figuur vooraan: Een panoramisch zicht op de torens van Praag.

121

Hoogbouw Pieter De Volder One hundred tower city Niet voor niets word Praag „one hundred tower city“ genoemd. Met meer dan 500 torens, uit verschillende stijlperiodes zoals de romantiek, gotiek, renaissance, barrok en rococo evenals recentere stijlen uit het begin van de 20e eeuw, waaronder art nouveau en kubisme, heeft Praag één van de mooiste en meest historisch waardevolle stadsbeelden van Centraal Europa. Het historische centrum van Praag dat door het kasteel wordt overheerst trekt vele toeristen van over de hele wereld voor zijn unieke atmosfeer aan. Het beroemde historische centrum dat 866 hectare telt, werd opgenomen in de lijst van het ‘Cultureel erfgoed van de Wereld’ van Unesco. Maar hoe gaat dit beschermd centrum om met de eigentijdse toren‘hoog’bouw?

Een Praagse visie op hoogbouw versus Unesco Zoals elke stad wenst Praag zich verder uit te breiden, en dit gaat uiteraard samen met hoogbouw. In tegenstelling met de meeste Europese grootsteden, is de ‘one hundred tower city’ een geval apart. De meningen over hoogbouw in Praag zijn sterk verdeeld. De voorstanders (waaronder het stadsbestuur van Praag) willen niet dat de stad economisch achter geraakt op Europese metropolen zoals Wenen, die een sterke groei kent

sinds het toelaten van hoogbouw (tot 220 meter).

Het is geleden sinds 1986 dat de 109 meter hoge City Tower, de hoogste toren in Praag werd gebouwd. De huidige burgemeester ‘Pavel Bem’ ziet de hoogbouwontwikkelingen in Holešovice (Praag 7) en Pankrác (Praag 4) als hedendaagse architectonische monumenten. De aanhangers van Unesco “Culturele erfgoed van de wereld” gedachte vinden echter dat de burgemeester te snel wil handelen. De Unesco, ICOMOS (International Council on Monuments and Sites) en andere activisten, zien de bestaande hoogbouw (onderandere in Pankrác) als een serieuze planningsfout in het verleden, die niet herhaald mag worden. Ze zijn hoofdzakelijk bezorgd dat projecten met een grote impact op het historisch stadsbeeld, afzonderlijk bekeken worden en groen licht krijgen van de lokale autoriteit zonder naar het globale beeld van Praag te kijken.

Unesco streeft naar een aangepast beleidsplan voor de stad die formeel het beschermde historische centrum, maar ook strengere eisen voor de bufferzone, waar de hoogbouwprojecten gerealiseerd worden vastlegt.

Tower City Holešovice

Bouwjaar: gepland tussen 2010 - 2015 Architect: CMC-Architects

Hoogte: afhankelijk van vergunning (80 - 120meter, max.150 meter) (20 - 33 verdiepingen, max. 42 verdiepen) Functie: residentieel, horeca, cultureel, recreatief, kantoren Vloeroppervlakte: 95.000 m² Investeringskosten: 5 miljard CKR (€170 miljoen) Locatie: Jankovcova (naast Lighthouse Waterfront Towers), Holešovice, Praag 7 Bereikbaarheid: metro green line A Nadrazi Holešovice Train Station Contact: CMC-Architects, Jankovcova 53, Praag 7 tel: +420 220 806 206

Sinds enkele jaren worden gebouwen langs de Vltava in Holešovice stuk voor stuk opgekocht, en daarna gesloopt. Het is een aantrekkelijke plaats, dicht bij het centrum voor nieuwe ontwikkelingen in Praag. Geïnspireerd op het succesverhaal van opwaardering van voormalige industriegebieden en brownfields zoals in Wenen, Rotterdam, Londen en New York, moet Tower City In Holešovice, een architecturaal aantrekkelijk woongebied langs de rivier worden. Naast het grote aandeel van luxueuze woningen, worden hoofdzakelijk de onderste verdiepingen voorzien voor winkels en kantoren. Verder worden ook recreatieve en culturele faciliteiten niet uitgesloten.

Al deze functies wil men onderbrengen in 5 volumes met als hoogtepunt een

123

‘tweeling’ van wolkenkrabbers. Dit zou in de toekomst een uniek gegeven moeten worden in de Praagse skyline. Met een hoogte van 150 meter zou Tower City de hoogste gebouwen van Praag huisvesten.

De torens moeten het nieuwe glazen plafond van de stad vertegenwoordigen. “ Tower City is gelegen aan de Libensky brug over de Vltava. Het heeft de ambitie om een katalysator te zijn voor de toekomstige ontwikkeling van het oorspronkelijk industriële Holešovice uit de negentiende en twintigste eeuw. “ Gezien hoogbouw in Praag niet evident is vanwege het beschermde stadszicht word voorzichtig omgegaan met de ontwikkeling van het gebied. CMC-Architects en J&T ontwikkelaars, die het project samen ontwikkelen staan permanent in dialoog met het stadsbestuur, Unesco en milieubescherming organisaties. Uit een hoogtestudie van Praag beweert Petr Malek, projectontwikkelaar bij J&T op geen enkele manier afbreuk te doen aan het historische panorama. Toch word de inpakt van Tower City volgens meeste

124

critici op het beschermde stadszicht te groot. Zo werd het project hoofdzakelijk geconcipieerd van op lange afstand standpunten van de stad en niet vanuit het historisch centrum van Praag.

Toch is de situatie Holešovice is niet zo dramatisch als in Pankrác. Het uitzicht van de torens werd gebaseerd op de omliggende heuvels en bestaande bebouwing, waardoor het project aan de zijde van het centrum verscholen zou zitten achter de bestaande bouwblokken en door het reliëf een minimale inpak zou hebben op de historische stad. De maximale bouwhoogte van het project, en dus de impact op de Praagse skyline is tot heden nog niet duidelijk. De afdeling monumentenzorg is tevreden met een alternatief voor 20 verdiepingen (ongeveer 80m hoog), maar houd de optie voor het toevoegen van 13 extra verdiepingen (120 m hoogte) nog in onderzoek. Over de plannen van de ‘tweeling wolkenkrabbers’ werd noch onderzoek, noch een officiële uitspraak gedaan. Het project is tot heden afhankelijk van de afdeling monumentenzorg, Unesco, en de verandering van het bestemmingsplan dat volgens raming 2 jaar zou duren.

Tower City is gelegen aan de Libensky brug over de Vltava. Het heeft de ambitie om een katalysator te zijn voor de toekomstige ontwikkeling van het oorspronkelijk industriële Holešovice uit de negentiende en twintigste eeuw.

(Figuur 2 & 3: Tower City) Crowne Plaza Hotel

Bouwjaar: 1952-1954 Architect: onbekend Hoogte: 88 meter (16 verdiepingen) Functie: hotel (254 kamers), Restaurant, conferentie, vergaderruimten Locatie: Koulova 15, Praag 6 Bereikbaarheid: metro green line A (Dejvicka metro station) tram n° 8 (stopt voor het hotel) Contact: tel: +420 296 537 111 fax: +420 296 537 535

Hotel Crowne Plaza (vroeger Hotel Družba, Hotel Čedok, Hotel International en Hotel Holiday Inn) is het grootste Stalinistisch bouwwerk in Praag. Het gebouw werd tussen 1952 en 1954 gebouwd in opdracht van de minister van defensie ‘Alexej Čepička’ in het Dejivice district

het gebouw was vroeger een atoomschuilkelder voor 600 mensen, die momenteel als kledingopslagplaats voor het hotelpersoneel wordt gebruikt.

Crowne Plaza Praag het hotel biedt één van de grootste conferentiefaciliteiten aan in Praag. Met 15 vergaderruimten en een congreszaal voor maximaal 380 gasten is het een belangrijke ontmoetingsplaats voor nationale en internationale samenkomsten.

De ‘Club Lounge’, onder de kroon van het hotel wordt opgevat als een hotel binnen een hotel. Het is exclusief voor een verblijf met uitzonderlijke privacy en geniet van een gepersonaliseerde bediening. Het heeft een zicht van 360° over de volledige stad, evenals het kasteel van Praag.

Het Crowne Plaza in Praag is een uniek historisch gebouw en sinds 2000 tot een Nationaal Monument benoemd.

(Praag 6). Na de voltooiing in 1954 evolueerde naar een originele combinatie van ‘Sociaal Realisme’ architectuur gekend als “Sorela” en “Art Deco” aangevuld door Tsjechische kunstenaars en kunstambachten.

Het gebouw, ontworpen in 1950 als communistisch militair hoofdkwartier, werd gebaseerd op Stalin’s ‘Seven Sisters’ kwartier in Moscou. Daarnaast bevat het vele elementen die we ook terug vinden in gebouwen van de jaren ‘20 en ‘30 van de 20ste eeuw die in de V.S. werden geconstrueerd. Voor het interieur werden vooral klassieke materialen aangewend door de vaklieden uit de eerste Tsjecho-

Slowaakse Republiek (1918-1938) die nog actief waren. Onder toezicht van de architecten en een aantal belangrijke kunstenaars werden opmerkelijke originele werken vervaardigd zoals tapijten, gebeitst glas, mozaïeken, kandelaars.

Het meubilair werd vervaardigd in een neokubistische stijl, de Art Deco en ook gedeeltelijk naar het patroon van de presidentiële bibliotheek in het kasteel van Praag.

Het gebouw met 16 verdiepingen meet 67 meter tot aan de dakrand maar is afgewerkt met een 10 meter hoge kelk en een rode ster van anderhalve meter hoog. samen 88 meter hoog. Een deel van

Žižkov Television Tower

Bouwjaar: 1992 Architect: Vaclav Aulicky Hoogte: 216m (incl. antenne) Functie: communicatie / restaurant / panorama Locatie: Mahlerovy sady 1, Praag 3 Bereikbaarheid: Jiriho Podebrad stop via Metro green line A via Tram 11 Openingsuren: 10:00 - 23:30 Inkom observatiedek: volwassene 150 CKR (€6.04) student 120 CKR (€4.84) groep >20 pers. 50 CKR (€2.05) Contact: tel: +420 242418778

125

“De toren is 216 meter hoog, inclusief de antenne, waardoor het de hoogste structuur van de Tchechische Republiek is. “ De toren, is één van de meest fascinerende structuren in de hoofdstad. Het is een beeld van het verleden, tevens een beeld van een alternatieve toekomst, gepland door de communisten in 1970, dat nooit echt uitgekomen is. Het werd ontworpen in 1978, als antwoord op de ‘BT Tower’ in Londen. Ironisch is wel dat de toren een symbool moest worden van de communistische technologische toekomst, maar slechts volledig operationeel was na de Fluwelen Revolutie en de ondergang van het communisme. Sindsdien heeft hij in Praag ook de bijnaam van ‘Husak’s finger’ gekregen. (Gustáv Husák, president van Tjecho-Slowakije van 1975 -1989, KSC) Zoals veel architectuur vanuit het brutaal communistisch tijdperk in Middenen Oost- Europa, werd ook de televisie toren door veel inwoners van de stad kwalijk genomen. Hij werpt een schaduw af op het historisch stadsgedeelte, maar verstoorde ook de signalen van de West Duitse, kapitalistische televisiezenders onder het communistisch bewind.

email: info@tower.cz

126

De Žižkov telivision tower (Televizni vysilac Zizkov) werd gebouwd in de ‘Mahler Gardens’ tussen 1985 en 1992 op

een Joodse begraafplaats van 17de Eeuw.

Vanop de heuvel in het Žižkov district (Praag 3), stijgt de hij boven de Praagse skyline uit. Vandaar ook de naam ‘Žižkov telivision tower’, die plaatsgebonden is.

Hoewel officiële kritiek onmogelijk was, werd de toren altijd al bekritiseerd voor zijn megalomanie en zijn schokkend effect op skyline van Praag. Toch werd de Žižkov telivision tower opgenomen in “the World Federation of Great Towers”.

De toren is 216 meter hoog, inclusief de antenne, waardoor het de hoogste structuur van de Tchechische Republiek is.

Hij bestaat 3 compartimenten waarvan 2 publiek toegankelijk zijn. Op 93 meter hoogte, net onder het bovenste compartiment die gebruikt wordt door de Tchechische Nationale Uitzendmaatschappij ‘České Radiokomunikace’ en RadioMobil, bevinden zich de observatiedekken. Het torenrestaurant en café zijn gelegen in het onderste volume op een hoogte van 66 meter. De Liften, die met snelheidsmeters worden uitgerust, vervoeren passagiers op de verschillende niveaus aan een snelheid van 4m/s. De toren word ook als meteorologisch waarnemingscentrum gebruikt.

De baby’s waren echter niet toe aan een proefstuk. Eerder werden ze al in 1994 op de ‘Beyond Believe Exhibition’ in het ‘Museum of Modern Art’ te Chicago voorgesteld aan het publiek. Later reisden ze door de V.S. (Philadelphia, Ohio) en Europa (Kiev, Londen).

(Figuur 4: Miminka Babies op de Žižkov Television Tower) * Figuur vooraan: Žižkov Television Tower

De structuur van de toren is onconventioneel; het bestaat uit drie betonen pijlers die de capsule voor de verschillende tv-zenders, het restaurant en café, en de drie observatieruimten dragen. Vanop afstand, lijkt de toren voor veel mensen op een raket lanceerplatform.

De kunstinstallatie ‘Miminka Babies’ (Tower Babies) van David Černý is de belangrijkste toevoeging aan de toren sinds 1992. De sculptuur bestaat uit 10 zwarte baby’s die op de toren kruipen. Het tijdelijk project werd tijdens de ambtstermijn van Praag als culturele hoofdstad van Europa in 2000 geïnstalleerd. Door de gigantische populariteit en de publieke steun van Praag is het werk minstens tot 2010 te bezichtigen. De baby’s geven aan de toren een humoristische toets zodat het vroeger monoliet communistisch gevoel van macht deels verdwijnt voor de bewoners. Zelf critici als Martin Krise, die voor de afbraak zijn, zien het werk van David Černý als een verbetering van de televisietoren.

127

Kantorenmarkt Sofie Aerts Evolutie kantorenmarkt landschap De opkomst van de kantorenmarkt in Praag begin 1990 kan gekoppeld worden aan de toenmalige economische en maatschappelijke veranderingen. In Praag en andere grote Centraal en Oost europese steden zoals Budapest, Moscow en Warsaw, zien we een economische en sociale herstructurering na de val van het Communisme.

Deze steden worden de sleutel centra voor de economische activiteiten en poorten naar de wereldeconomie.

De ontwikkelingen activeren een reorganisatie in het stedelijk landschap.

De vastgoed ontwikkelingen hebben een voorname rol gespeeld in het proces van ruimtelijke reorganisatie. In de laatste 15 jaar zijn de locatiepatronen van nieuwe kantoorontwikkelingen veranderd van centralisatie naar decentralisatie. De verschillende fases reflecteren de verandering van de vraag, mogelijkheden aan de afzetzijde en de stijgende diversiteit van de lokale vastgoed markt.

Begin 1990 werd de Praagse economie gekarakteriseerd door een snelle groei van private bedrijven. Ontwikkelaars en investeerders reageerden op de initiële vraag naar handelsruimtes door herbestemmingen van oude kantoren en het transformeren van enkele residentiële gebouwen naar kantoorgebruik. Het eerst ‘Business centre’ verscheen in Praag

in 1991-1992. De vraag naar hoogstaande kantoren leiden naar de eerste grote kantoorprojecten. IBC (International Business Centre) aan de rand van het Praagse historisch centrum kwam eind ’93 op de markt met 24.000m² kantoorruimte.

Andere pioniergebouwen in het centrum volgden met projecten als het Myslbek gebouw (17.600m² kantoor) ontwikkeld door middel van PPP (Public- Private Partnership). Ontwikkelingsmogelijkheden in het historische centrum waren eerder beperkt door gebrek aan open ruimte en strikt stedenbouwkundige voorschriften van de stad om het historische karakter te behouden. Deze nieuwe gebouwen moesten overeenkomen in volume en hoogte met de bestaande bouwtypologie waardoor de meeste getransformeerde kantoren eerder klein waren (5000m²).

De vraag naar kantoren was hoog maar het aanbod beperkt waardoor de prijzen van hoogstaande kantoorruimtes de pan uit swingde.

Aan het einde van 1990’s steeg de vraag naar grote kwalitatief hoogstaande kantoren door de komst van almaar nieuwe bedrijven en de groei van reeds bestaande.

Hun specifieke voorkeuren naar grote (1000m² tot 10.000m²), centraal gelegen en meer flexibele kantoorruimtes hadden een invloed op de Praagse ontwikkelingsmarkt. Meer nieuwe kantoorprojecten verschenen steeds vaker buiten het his-

torische centrum. De mogelijkheden voor reconstructies in het centrum raakte uitgeput. De stad keerde zich tegen de transformatie van de residentiële gebouwen naar commercieel gebruik om de stadsontvolking een halt toe te roepen. Het ruimtelijk patroon in de kantoorontwikkeling tijdens deze periode, toonde een duidelijke trend naar decentralisatie. Na 1997 waren er geen grote projecten meer in het stadscentrum, terwijl meer kantoren hun deuren opende buiten Praag 1 en 2.

BB Centrum In ’98-’99 werden de eerste 2 gebouwen van het ‘Business Park’ BB centrum voltooid door de Czechische ontwikkelaar Passerinvest. De site ligt enkele kilometers zuid-oost van het stadcentrum, grenzend aan de noord-zuid D1 snelweg en de Metrohalte Budějovická (lijn C). Een pendelbus (no. 118, 121, 205, 124 ) naar het eindstation Brumlovka in het hartje van het BB centrum, maakt de verbinding met de metrohalte.

Momenteel staan er reeds 11 van de 20 geplande projecten, samen goed voor 150.000m² kantoorruimte. Wanneer het project voltooid is, loopt dit aantal op tot 300.000m² kantoorruimte, 6000 (meestal) ondergrondse parkings en een werkgelegenheid voor 15.000 á 20.000 mensen. Bijkomend omvat het plan een

129

zelfonderhoudend netwerk van winkels, restaurants, 2 informele parken, een buurthuis, wooneenheden, sport- en welness-centra …etc. “ BB centrum werd een succesvol prototype voor decentralisatie en clustering van kantoren in de stadsperiferie. “ Het karakter van de gevestigde bedrijven leggen een grote druk op de parkeercapaciteit van het project. Parking in dergelijke complexen vraagt steeds om een lange termijn visie. De ondergrondse parkings op dit moment volstaan niet en ondanks pogingen om vrije sites te weiden aan extra parkings, is wild-parkeren nog steeds een probleem.

Ongeveer 50% van het project BB Centrum is vandaag gerealiseerd, namelijk gebouw A, B, C, D, Office Park, Residence, als gebouw Alpha, Beta, Gamma, E en het shopping- en sportcentra, Brumlovka.

Blok A: Een groot administratief centrum (4+8 verdiepingen) van 24.000m² en 400 parkingplaatsen wordt in 2002 in gebruik genomen. Atelier 8000 ontwierp het gebouw in de vorm van de letter H. Blok B: Architecten bureau Studio A (Jan Aulik) tekende in 1998 gebouw B. In 1999 werd het gebouw voltooid en telde deze 3.400m² kantoorruimte (3+8 verdiepingen) en 268 ondergrondse parkings.

130

Blok C: Van ’96 tot ’98 was dit het eerste gebouw dat werd opgetrokken op de site.

Het gebouw, ontworpen door studio A, telt

7 verdiepingen en 12.800m² verhuurbare ruimte. In de 2 kelderverdiepingen is er plaats voor 200 parkings.

De vreemde geknakte vorm in de zuidwest gevel van dit gebouw trekt de aandacht.

Blok D: Het ontwerp van Atelier Kordovská + Kordovský architekti voor blok D omvatten 7 verdiepingen met 4.049m² kantoorruimte, 60 parkings in de 2 kelderverdiepingen en een penthouse met daktuin. In 2002 werd Blok D voltooid.

Brunlovka: Het sport en relaxatie centrum op het 1ste en 2de verdieping wordt aangevuld met een brede waaier van winkels en diensten op het gelijkvloers. In 2007 werkte men het gebouw af : 5000m² kantoren en 190 parkings.

Office Park: Het project van Studio A, veranderde door de grote vraag naar kantoren in zijn ontwikkeling, gaande van 3 residentiële gebouwen met kantoren op het gelijkvloers naar 2 kantoorgebouwen en 1 residentiele (telkens 2+6 verdiepingen). Uiteindelijk kwamen er in 2002, 7.620m² nieuwe kantoorruimtes ter beschikking en 35 appartementen.

Beide delen ze een ondergrondse parking van 288 plaatsen.

Alfa Blok: Het 4+8 verdiepingen hoge gebouw naar een ontwerp van Studio A zijn in 2003 goed voor 12730m² kantoorruimte en 228 parkings.

Beta Blok: In het midden van het BB centrum ligt vanaf 2005 het Beta gebouw. 18500m² verhuurbare ruimte en 331parkingplaatsen worden in de 3+ 8 geplaatst.

Gamma Blok: In 2005 (tot 2006) start de bouw van gebouw Gamma, naar een ontwerp van studio A. Het gebouw omvat 30.000m² kantoorruimte over 10 niveau’s en 500 ondergrondse parking in 3 kelder verdiepingen.

Blok E: De 14.600m² kantoorruimte en 300 parkings van het 4+7 verdiepingen hoge E gebouw werden in 2007 voltooid.

Building Filadelfie: Het toekomstige project (2008-2010) in de BB centrum site is het hoogbouwproject Filadelfie (17verdipeingen), een ontwerp van studio DaM. Dit gebouw zal het complex van nieuwe diensten voorzien zoals winkels (supermarkt), restaurants, etc. maar ook van 30.000m² kantoren en 1000 parkings.

BB centrum werd een succesvol prototypen voor decentralisatie en clustering van kantoren in de stadperiferie. Gelijkaardige clusterprojecten verschenen in Nové Butovice (West deel van Praag) aan het begin van de D5 snelweg. Nog 4 andere grote projecten buiten het centrum werden gedurende 1998-1999 ontwikkeld: Vinoharadská Vinice van 22.000m² (Oost deel van Praag), Hadovka Office park van 25.000m²( West deel van Praag) en Rodop Airport Center van 9000m² naast de luchthaven. Het laatste project was Palac Karlin (16.500m²) in het Karlin district.

Karlin Mainpoint De oude binnenstadsbuurt grenst aan de historische kern en startte een nieuwe belangrijke trend in Praag: de regeneratie van oude industriële districten door commerciële ontwikkeling (brownfields).

Tijdens de jaren ‘90 daalde de industriële productie en dus verloren een heel aantal gebouwen in Karlin hun oorspronkelijke functie. Dit opende nieuwe mogelijkheden.

Maar de grootste aantrekkingskracht van het Karlin district op investeerders is zijn ligging. Deze maakte hem geschikt voor de uitbreiding van de activiteiten van het stadscentrum. Alle diensten liggen op wandelafstand en er is een uitstekende toegang tot metro lijn B (halte Florance, Krizikova, Invalidovna en Palmovka), tram- en wegenverbindingen.

Nieuwe ontwikkelingen buiten deze genius loci uit.

De voltooiing van het Palac Karlin project, naast de reeds bestaande ‘Unilever en Mediatel gebouwen creëerde een sterke kern waarrond andere ontwikkelingsprojecten begonnen te clusteren de volgende jaren.

Enkele interessante projecten in dit district worden even kort geschetst.

Real Estate Karlin Group Palac Karlin: Palac Karlin ligt op de hoek van Křižíkova en Thámova straat en is een verbouwing van een voormalig CKD gebouw in samenwerking met Richardo Bofill en zijn architectenbureau. In 1999 werden de werken voltooid. Met 18.000m² kantoorruimte, vlakbij de metro en slecht een halte verwijdert van het Praagse traditionele ‘business district’, zetten Palàc Karlin de trend naar een commerciële regeneratie van het gebied.

Corso I & II : Een voormalig fabrieksgebouw werd in 2001 met veel zorg get-

ransformeerd naar een open en modern kantoorgebouw. De originele indelingen werden verwijderd en een atrium verbindt 4 verdiepen kantoorruimtes, van in totaal 9150m², met elkaar.

Eind 2004 gingen de werken van start voor Corso II naar een ontwerp van Richardo Bofill. Deze gebouwen sluiten het plein tegen de Křižíkova straat en krijgen tevens hun ontsluiting langs het plein.

Eind 2008 werden de werken afgerond.

Kotelma: Van 2003 tot 2004 werd de Boiler Plant Fischer fabriek van op het einde van de 19de eeuw verbouwd naar 1368m² kantoorruimte. Het ontwerp van Architect Claudio Silvestrin combineert de industriële structuur (architectuur)

met een minimalistisch ruimtelijk concept binnen. Een van de 2 delen van het gebouw wordt gedomineerd door een 45m hoge schoorsteen uit 1850.

Meteor centre office park (Ablon): Het project in het centrum van Karlin omvat 3 gebouwen met telkens kantoor en handelsruimtes. De eerste fase met de reconstructie van een 19de eeuw gebouw naar 3200m² kantoorruimte, werd in 2002 afgerond. In 2005 kwamen hier 10.600m² ruimte bij met de voltooiing van blok B. De laatste fasen is momenteel in uitvoering (5800m²) en wordt verwacht tegen 2010.

131

Toekomstprojecten: Cristal Karlin, Cubus Karlin, Liben Dock River City (Europolis Invest) Een ander omvangrijk project in Karlin is de River City (4ha) welke voortvloeit uit de ontwikkelingen aan de rivieroevers van de Vltava. Het project, op een vroegere industriële site, moet de oevers van de Vltava met de aanleg van een park doen heropleven en de verbinding tussen de ontwikkelingen in Karlin en de rivier verbeteren.

Naast 4 kantoorgebouwen (oa. Danube house, Nile House en Amazoncourt) worden er een hotel, 2 residentiële gebouwen en restaurants voorzien. Naast de rivier wordt een groene promenade aangelegd, welke gelijktijdig dienst doet als bescherming tegen overstroming. Een voetgangersbrug verbindt het Karlin-district aan ‘River City’ over de Rohanské nábneri en over de Vltava Rivier.

Danube house: Het eerste gebouw dat ontwikkeld werd in ‘River City’ in 2003, vormt een landmark en poort naar Praag.

Het gebouw van 19800m² en 235 parkingplaatsen beschikt over een innovatief en duurzaam energieverbruik. Zo wordt er frisse lucht vanaf de rivier naar het gebouw gebracht. De dubbelen vliesgevel laat, naast het verminderen van geluidshinder, ook een natuurlijke ventilatie door opengaande ramen toe.

132

Nile House: Dankzij de grote interesse en hoge bezettingsgraad van het Danube House, werd begin 2004 met de constructie van de Nile House begonnen tot 2005. Net als zijn ‘grote zus’ wordt veel aandacht besteed aan innovatieve con-

cepten zoals bij het energieverbruik. In het ontwerp van Kohn Pederesen Fox Associates (International) PA, London, vormt het atrium opnieuw het hart van het gebouw met een helix trap en volgroeide bomen. De 6 verdiepingen kantoren (17600m²) , winkels op het gelijkvloers (1700m²) en 3 ondergrondse verdiepingen voor parking en technische Installaties herbergen zo’n 3000 werknemers.

Amazoncourt: Het gebouw werd ontworpen door de Deense architecten Schmidt Hammer Lassen en neemt het atrium ontwerp een stap verder. Het is niet enkel het hart van het gebouw maar ook een overdekte publieke ruimte (2000m²) zichtbaar van op straat met toegang tot de winkels. De interne functie van het gebouw worden door enkele glazen bruggen onthult vanuit het atrium. Het ontwerp zorgt voor een betere verbinding van het Karlin district en de Vltava oevers. Eind 2008 wordt het project in gebruik genomen. In totaal gaat het over 20.000m² kantoorruimte en 250 parkingplaatsen.

Reeds bestaande ‘business’ clusters eind jaren ’90 breidden uit door de grote vraag (en hun succes) met steeds nieuwe projecten zoals onder andere bij Pankrac Plain.

(Figuur 2: Karlin - Amazon Court) Pankrac Plain Na de veranderingen in ’90 trachtte men met kantoor- en commerciële projecten in dit gebied de achtergestelde buurten te verbeteren. De grootste troef van Pankrac Plain is zijn ligging. Het gebied ligt aan de D1 motorweg en slechts 5 min met de

metro (lijn C) van het centrum. Dit stimuleerde voortdurend, zowel vroeger als nu, zijn ontwikkeling. Zowel Gemini als Kavci Hory Office Park zijn recent verwezenlijkte projecten in dit gebied.

Gemini :De site ligt dicht bij de Metrohalte Pankrác aan lijn C,de autoweg D1 en de Ring rond Praag. De bouw ging van start in 2006 en werd voltooid eind 2008. “ Na de veranderingen in ’90 trachtte men met kantoor- en commerciële projecten in dit gebied de achtergestelde buurten te verbeteren. “ Het Gemini-complex bestaat uit 2 gebouwen gericht naar elkaar met elk een 8 verdiepingen hoge ‘inkomenstoren’. Deze bakstenen torens staat in fel contrast met de 5 verdiepingen tellende transparante vleugels. De gebouwen vormen op deze manier een symbolische ingang naar de Na Pankráci straat en de Gemini gebouwen. In totaal, voor beide gebouwen samen, gaat het over 33.500m² kantoorruimte, 5000m² handelsruimte op het gelijkvloers en 430 parkings in de 3 ondergrondse verdiepingen.

Kavci Hory Office Park: Het kantoorpark situeert zich naast het kruispunt van de Pujmanove en de Na Hrebenech II straat. De zuid zijde van het terrein grenst aan een ‘Central Park’, een gebied in het zuid en westen van Kavčí Hory dat gekenmerkt wordt door het groen. Het gebied Kavčí Hory ligt dicht bij de rand van de Vltava vallei in het westelijk deel van de ‘Pancrac Plain’. Een verbinding

van Karlin.

Classic 7 Business Park ligt tussen de Jankovcova Straat en de Uranie straat, met een zicht op de Vltava Rivier.

Zo’n 3 minuten van de site ligt de tram 1,3,25(Delnická), 5,12,15 (Ortenovo nám). De dichtste metro stations zijn op Metro lijn C: (Nádraží Holešovice, Vltavská) en op lijn B (Palmovka).

via het openbaar vervoer naar de stad wordt gemaakt door de metrolijn C aan halte Pankrác op 5min van het gebouw.

(Figuur 3: Kavci Hory office park) Het kantoorgebouw van 43.000m² werd ontworpen door Ing. akad. arch. Michal Gabriel. De constructiewerken liepen van 2006 tot eind 2008. Het plan neemt een kam-achtige vorm aan; 4 vleugels van 6 tot 11 verdiepingen. Een ondergrondse parking voorziet het complex van 700 parkeerplaatsen. Het gebouw wordt omgeven door groen en sluit zo aan op het nabije ‘Central Park’.

Classic 7 Business Park Holesovice , Praag 7, is vandaag een exindustriële buurt met veel arbeiders. Het district grenst aan Praag 1 met slechts 2 metrohaltes tussen, het ligt aan de rivier, en er is terrein beschikbaar wat een uitstekende locatie suggereert. Het feit dat de ontwikkelde projecten snel worden verhuurd, laat duidelijk de potenties van het gebied zien. Momenteel is de buurt in opmars (veel ontwikkelaars wagen hun kans) maar nog niet te vergelijken met de ontwikkelingen en aantrekkingskracht

Het kantorencomplex omvat 2 gerestaureerde industriële monumenten en 2 nieuwe moderne kantoorgebouwen gelegen in een ‘campusachtige’ setting ontworpen door Praag studio CMC’ architecten. Het ontwerp integreert het voormalige ‘Holesovice Steam mill’, gebouwd in 1910 door architect Bohumil Hypšman in een innovatief kantoorcomplex. De constructie werken zijn in november 2006 van start gegaan en in 2008 werd de eerste face van het business park voltooid. Naast de 16000m² kantoorruimte zijn er ook 75 ondergrondse parkings en 135 bovengrondse parkings voorzien. De tweede fase van dit project, een nieuwbouw, is momenteel in het laatste stadium van zijn constructie. * Figuur vooraan: BB centrum

133

134

Residentiële projecten Kristof Gaens en Ann Steegmans Praag heeft de voorbije decennia talrijke radicale veranderingen ondergaan.

In het eerste decennium na de val van het communistische regime werden het nationale politieke systeem, de overheidsinstellingen en de lokale besturen omgevormd, aangezien de economie en de privaatbezit zich herstelden.

De recente ‘boom’ in een aantal Praagse districten en suburbane gebieden tonen aan hoe fundamenteel die verandering werkelijk is: nieuwe kantoorgebouwen, financiële instellingen, hotels, restaurant en shopping-centra vestigen zich in populaire stadsdistricten. De lang termijn ontwikkelingsplannen tonen aan op welke manier de stad Praag zich als metropool op de kaart kan vestigen in de toekomst.

Aanvullend is er het Strategische Plan voor Praag. Dit ontwikkelingsplan toont de stad als een multidisciplinaire stad op het vlak van wonen, wetenschap, zaken en research. Voorts stippelt het de behoeften van de stad uit op het vlak van transport, mobiliteit en wonen.

Dit resulteerde in een vernieuwing van de stad en een verschuiving in de levensstijl van de inwoners. Het hedendaagse beeld van Praag wekt het vermoeden dat de stad historisch gegroeid is. Toch is dit niet concreet het geval. Praag is voornamelijk gegroeid door talrijke urbane planningsgolven. Die radicale planningsingrepen gebeurden meer dan eens

ten koste van volkse wijken. Statistieken tonen aan dat één Prager op twee nu in een flat woont die gebouwd werd na de oorlog; de wijken die vroeger bewoond werden door de armen en de werklozen, zijn nu volledig verdwenen. Op talrijke plaatsen in de stad en stadsdistricten rezen megalomane projecten uit de grond. Enkelen worden hieronder besproken.

Projecten Korunní Dvůr (Figuur 1) Adres

Vinorahdy, Prague 2

Terreinoppervlakte 4,5ha Realisatie - jaar

2006

Aantal wooneenheden 255, 1,8 parkeerplaats/wooneenheid Gemiddelde vloeroppervlaktes 40 à 360m² Functie Wonen, werken, recreatie, commercieel

Korunní Dvůr is dicht bij het historische stadscentrum gesitueerd, op een ontwikkeld gebied op de top van een zuidelijke helling in Vinohrady. De een voormalige brouwerij in de woonwijk Vinohrady, is één van de weinig overblijvende industriële campussen in de stad. Het gebied staat bekend om haar schaduwrijke lanen en zijn rustige buurt. Het project wordt gerealiseerd op wat vroeger deel was

van de “Koninklijke wijngaarden” van het vroegere Praag en wordt begrensd door de straten Korunní, Sobotecká, en Hradešínská. Het ontwerpbureau is erin geslaagd om de historische gevel van de voormalige brouwerij Vinohrady, die dateert uit de jaren 1890 te behouden en te herbestemmen. Hun stedenbouwkundige strategie bestaat erin de geest en het karakter van deze industriële site te behouden, maar dan getransformeerd naar een compact dorp. De omliggende straten worden met elkaar verbonden door het aanleggen van een binnenplein. Naast de herbestemming van het bestaande gebouw worden er eveneens een aantal nieuwe residentiële woongebouwen gerealiseerd. De staan in de binnenplaats tussen het oude en het nieuwe gebieden.

In de totaliteit biedt het Korunní Dvůrproject plaats aan 255 appartementen en 450 parkeerplaatsen, waaronder een beveiligde ondergrondse parking met toegangen langs Korunní- en Soboteckástraat.

Architecturaal zijn de gebouwen geconstrueerd volgens een eenvoudig ontwerp, met grote raamvlakken voor veel lichtinval in de woonentiteiten te voorzien en om vanuit de woonentiteiten een weids panorama-uitzicht op de omgeving te kunnen bezichtigen. Het ontwerp reflecteert naar haar omgeving en kenmerkt een verandering van stijl van een gesloten bebou-

135

wing naar een open architectuur.

Het gebied zelf huisvest verschillende functies zoals wonen, werken, recreatie,…

Rondom het parkachtige binnenplein zijn lokale voorzieningen zoals winkels, supermarkten, horecazaken, fitnesszaken,… gelegen.

Korunní Dvůr is gelegen op korte wandelafstand van het winkelcentrum Flora en in de nabijheid van het centrum van de stad (grenst aan het eerste district).

Eveneens is deze omgeving dermate uitgerust met een vlotte metro en tramverbinding. Dicht bij de Korunnístraat zijn de tramhaltes van tramlijn 10 en 16 en de metrolijnen Jiřího z Poděbrad en Flora gelegen.

Villa Park Jinonice (Figuur 2) Adres

Jinonice, Prague 5

Terreinoppervlakte 7,5ha Realisatie - jaar

2006

Aantal wooneenheden 250, 0,5 parkeerplaats/wooneenheid Gemiddelde vloeroppervlaktes 110 à 200m² Functie Wonen, sport, recreatie, commercieel

136

De residentiële ontwikkeling in Praag 5 kent de grootste groei over alle stadsdistricten. Een representatief voorbeeld van deze ontwikkeling is immers Villa Park Jinonice dat in de 2006 werd voltooid. Het Villa Park Jinonice project valt niet op door haar grootte, al biedt ze echter plaats aan 250 appartementen en 131 parkeerplaatsen. Het project is uniek in karakter.

De ontwikkelaar trachtte een charmant ontwerp te realiseren wat aansluit met de bestaande voormalige boerderij, die bekend staat als het herenhuis Jinonická en de vijver. Het bestaande kasteel werd gerenoveerd. Hiertegen werden vier resi-

dentiële woonblokken geplaatst met vier bovengrondse verdiepingen. De combinatie van moderne appartementen met sportaccommodatie, recreatie, commerciële zones is uniek op dit schaalniveau.

Deze grootte (7.500m²)van menging van

functies komt nergens anders voor.

Het herenhuis Jinonická is gelegen aan de westkant van Jinonice, kort bij de Duitse school. Dit deel van de stad ligt aan de westelijke rand van Praag 5 tussen Smichov, Barrandov en Nieuw Butovice. De woningen zijn voorzien van een aangelegd park, Villa Park streeft echter naar een residentiële groene sfeer.

Villa park geeft immers uit op de groene Prokop vallei.

De totale revitalisering van het terrein omvatte de wederopbouw van de bestaande gebouwen met de integratie van de hedendaagse noden en moderne functies (Wellness, gastronomie, multifunctionele ruimtes, kantoren) Het Wellness Park biedt ontspanning onder de vorm van massage, sauna, whirlpool, sport, fitness. Onder gastronomie worden gezellige restaurants en cafés verstaan.

De multifunctionele ruimte bevat een capaciteit tot 300 personen en biedt de mogelijkheid tot het gebruik tijdens een Congres of allerhande andere zakelijke bijeenkomsten zoals, presentaties, lezingen, seminaries, vergaderingen…

Eveneens is er op vlak van ontspanning een goede verbinding naar de golfclub op Karlštejn.

Het concept van dit project is de combinatie van het wonen met aantrekkelijke commerciële activiteiten. Deze twee functies hebben geen nadelige invloed op elkaar, maar vullen elkaar evenwel op een passende wijze aan.

De woningen hebben een oppervlakte van 110 à 220 m². De mogelijkheid tot interne veranderingen naar persoonlijke

behoefte van de bewoners zijn mogelijk.

De split-level appartementen kunnen ook gebruikt worden als kantoor in plaats van residentiële woongelegenheden.

De parkeergelegenheden of bergruimtes zijn ondergronds gelegen voor geheel het gebouwencomplex.

Naar bereikbaarheid toe is er een snelle verbinding bij het dichtbij zijnde en op vijf minuten wandelafstand gelegen metrostation Nové Butovice. In Nové Butovice vind men naast residentieel wonen ook de nodige basisvoorzieningen, zoals scholen, dokters, postkantoor, supermarkten en shopping center… “ Het concept van dit project is de combinatie van het wonen met aantrekkelijke commerciële activiteiten.

Deze twee functies hebben geen nadelige invloed op elkaar, maar vullen elkaar evenwel op een passende wijze aan. “ Hanspulka Villas Elk arrondissement heeft haar eigen sfeer, stijl en samenstelling. Zo bestaat Praag 6 bestaat uit meerdere deelgebieden. Het Hanspaulka residentiële project is gelegen op het grondgebied van Dejvice. Deze grenst aan de Na Míčánce, Na Klimentce, Na Kotlářce en de Šárecká straten.

De oorspronkelijke naam van Dejvice was Dehnice en was de eerste verwijzing naar de verdeling van het gebied anno 1088. Dehnice werd benoemd als een onderdeel van de St. Vitus heerschappij. In

de middeleeuwen werden de wijngaarden, gelegen op de hellingen vervangen door werkplekken en tuinen. Een originele kaart uit 1890 geeft aan dat deze open ruimte slecht her en der werd ingenomen door een aantal open groeves, een steenbakkerij en een militaire opleidingsschool.

Kort na de oprichting van Groot-Praag, werd er beslist dat Djevice opnieuw deel zou uitmaken van de stad. Deze locatie krijgt de bestemming van residentieel wonen. De nieuwe wijk werd gebouwd volgens de plannen, opgesteld door professor Antonín Engel. Sinds 1924 kwam dit gemeentelijke district onder de bevoegdheid van de stad Praag, die vervolgens verordeningen voor het hele gebied heeft opgesteld. Eveneens voor de volgende gebieden: Fišerka, Kotlářka, Hanspaulka, Baba, Šťáhlavka en Paťanka. Het gebied kent een stapsgewijze ontwikkeling, aangezien het gebied een sterk variërend reliëf met zicht op de Praagse burcht erkent. Een compacte ontwikkeling met woontoren in het centrum, in combinatie met een open structuur aan de randen van de voorsteden. Deze laatste ontwikkeling werd voornamelijk ingevuld met open ééngezinswoningen of villa’s met private tuinen.

Het project huisvest aantrekkelijke villa’s en ééngezinswoningen, die voldoen aan alle eisen met betrekking tot specifieke, eigentijdse huisvesting. Ze zijn gelegen in één van de meest gewilde residentiële woonwijken van Praag, Hanspaulka. Deze naam kwam van de in 1773 door Hans Paul Hippman gebouwd barok landhuis dat er in de plaats kwam van de oude boerderij aan de rand van de wijn-

137

gaard. Later kreeg heel het district deze naam. Het bestemmingsplan van Praag in combinatie met een topografische studie gaven aan dat deze locatie de ideale plek is om verder te ontwikkelen als woongebied.

De nabijheid van het Baba-woonwijk dat louter een functionele huisvesting nastreeft is voor deze locatie een stimulans voor de algemene stedelijke ontwikkeling en architectonisch conceptvorming.

De woningen zijn opgevat als kubistische ruimtes, voorzien met een opvallend accent, namelijk de kleur. Kleur blijkt in de architectuur een veelvuldig voorkomend element te zijn. Ze geeft een unieke persoonlijkheid en identiteit aan de woonvolumes. Het concept van de stedelijke invulling heeft zich gebaseerd op de huidige structuur van Hanspaulka.

Op een oppervlakte van 3 hectare werden er 29 gebouwen ontworpen, waarvan 13 vrijstaande villa’s en 16 tweegezinswoningen zijn. Het gebied wordt begrensd door de Na Míčánce, Na Klimentce, Na Kotlářce en Šárecká straten. Er werden twee nieuwe wegen aangelegd naar de desbetreffende locatie, die toegang geven tot de woningen.

138

Geïnspireerd op de ideeën van de jaren 30 van de Nederlandse beweging De Stijl en op de ambities van het huidige Europa, willen de ontwikkelaars van dit residentieel project, ING Real Estate, een hogere kwaliteit van huisvesting nastreven.

Gelegen aan de zuidwestelijke helling van Hanspaulka en met een mooi uitzicht op het panorama van de Praagse Burcht, werden vormelijk opvallende ééngezinswoningen ingeplant.

De woningen hebben een bewoonbare vloeroppervlakte van 289 à 855 m². Ze zijn zodanig ontworpen dat per woning drie verdiepingen bovengronds gelegen zijn en een derde verdieping met een technische ruimte of ontspanningsruimte verzonken zijn in de grond. Elke woonentiteit is eveneens voorzien van een parkeergarage voor twee staanplaatsen. Wat dit project verschillend maakt ten opzichte van de andere projecten is de individualiteit. Elke woning bevat een eigen terras en tuin, waardoor de bewoners over meer privacy beschikken. De woonkamer en de keuken zijn op het gelijkvloers gelegen en hebben een toegang tot de tuin.

Voorts hebben de woningen plaats voor drie a vijf slaapkamers met bergruimte en drie a vier badkamers.

Het project kende echter voor- als tegenstanders. Veel compromissen waren nodig voor de realisatie van dit project.

Maar het staat vast dat deze stadsontwikkeling die afgerond werd in 2007 en vele volgende projecten deel zullen uitmaken van het stadgeheel. Praag bevindt zich in een nieuwe fase, een fase van ontwikkeling. Vanzelfsprekend gebeurt deze ontwikkeling aan de rand van de historische kern, waar de tijd is blijven stil staan.

Het woonproject gelegen in Dejvice en grenzend aan de Míčánce, Klimentce, Kotlářce en Šárecká straten is zowel met de wagen als met openbaar vervoer makkelijk bereikbaar. Via de tramlijn zijn er kortbij gelegen stopplaatsen in de Evropská of de Jugoslávských partyzánů straat. Hier loopt een ondergrondse route met als bestemming Dejvická.

“ De voormalige vervallen industriële site wordt omgetoverd tot een aantrekkelijke locatie om te wonen. De River Lofts vormen een eerste aanzet in deze opmars van de herbestemming tot residentieel wonen. “ River Lofts Holešovice (Figuur 3) Holešovice is gelegen aan de rand van het historische centrum van het snel veranderende Praag. Omringd aan drie kanten door een meander van de Vltava rivier en aan de andere zijden door de Jankovcova- en Varhulíkovastraat. Gedurende de 19de eeuw werd deze site omgevormd tot een industrieel centrum van de stad. Echter, de industriële ontwikkeling kende een ommekeer en de fabrieken sloten na verloop van tijd. De site werd een brownfield. In de afgelopen vijf jaar zijn door grote investeerders enkele projecten opgestart voor de herbestemming voor brownfields, Holešovice is hiervan een voorbeeld. Tegenwoordig wemelt Holešovice van café’s, galeries, theaters en internationale bedrijven. Recent werd er hierop een bijkomende aanvulling voorzien. Op het noordelijke oeverfront werden de River Lofts ontworpen. De voormalige vervallen industriële site wordt omgetoverd tot een aantrekkelijke locatie om te wonen. De River Lofts vormen een eerste aanzet in deze opmars van de herbestemming tot residentieel wonen. Deze projecten kennen reeds vele successen waardoor voortzetting van dergelijke beweging onvermijdelijk is.

Het project bestaat uit 5 appartementsblokken. Elke entiteit heeft haar eigen eigenheid qua afwerking. Deze entiteiten vormen in de totaliteit wel een geheel, maar zijn in wezen aparte woonblokken met een eigenheid en een unieke identiteit. Ze beschikken allen over een ondergrondse parking.

One Palmovka Residence Adres Holešovice - Jankovcova- en Varhulíkovastraat - Prague 7 Terreinoppervlakte 6ha Realisatie - jaar 2009 Aantal wooneenheden 277, 399 parkeerplaatsen – 1,5 parkeerplaats/woning Gemiddelde vloeroppervlaktes 28 à 145m² Functie Multi-use

De locatie is slechts enkele minuten van het stadscentrum per auto of openbaar vervoer De site is goed bereikbaar via de metro- en tramlijn, zodanig dat het centrum bereikt kan worden.

Met aandacht voor detail heeft het architectenbureau gezocht om een antwoord te kunnen bieden aan de drukte van de stad. In totaal worden 156 nieuwe woonentiteiten voorzien in twee fases.

Het merendeel van de appartementen beschikt over zicht op de rivier en dankzij

de grote raampartijen beschikken de appartementen enerzijds over veel lichtinval en anderzijds over een uniek uitzicht over de rivier. De andere woongelegenheden zijn weliswaar minder in trek omdat ze zicht hebben op een wintertuin, maar zal door verdere ontwikkeling van de achterliggende gronden eveneens potentieel interessant worden. Elke woongelegenheid beschikt bovendien over een eigen terras, of een wintertuin. De wooneenheden op de begane grond beschikken over kleine tuinen.

De stad Praag is de afgelopen decennia als het ware geëxplodeerd. De stad groeide enorm op talrijke vlakken: economie, cultuur, politiek, toerisme, … Daarmee ging vanzelfsprekend ook een enorme demografische groei gepaard. De stad barstte uit haar voegen en kende zowel een uitbreiding in de stad als in de suburbane rand. Praag zette zichzelf op de kaart, onder andere aan de hand van enkele hedendaagse woonprojecten. ONE Palmovka in het district Praag 8 is er daar één van. Met dit project wil Praag een antwoord geven op het hedendaagse wonen in de kosmopolitische stad.

Het district Praag 8 leent zich perfect voor het realiseren van zulk project: het is één van de snelst groeiende en opkomende stadsdelen. Palmovka verzekert

139

zijn toekomst, gelegen tussen Karlin, een stadsdeel dat een stevige stedelijke ontwikkeling aan de rivierzijde heeft gekend in de voorbij 5 jaren, en het stadsdeel Liben dat in de nabije toekomst zal ontwikkeld worden als prominente suburbane woonwijk.

De ligging bovenop het metrostation van Palmovka maakt dit project uniek. De combinatie van de ligging in de suburbane rand nabij het metrostation staat voor het welslagen en de werking van dit project. Door haar hoge graad van toegankelijkheid doet de metro grenzen vervagen en verschaft mensen makkelijk toegang tot het centrum of andere stadsdelen. Op amper tien minuten bevind je je in het centrum van Praag.

Op deze schaal is dit het eerste project binnen deze buurt: de impact ervan zal enorm zijn.

140

De recente boom die Praag gekend heeft bracht talrijke verwikkelingen met zich mee, onder ander op economisch vlak. Meer en meer mensen gingen werken in de nieuwe metropool, waaronder veel jonge mensen die net afgestudeerd waren. Daardoor steeg ook de vraag naar kwalitatieve woongelegenheden, een trend die zich ook buiten het eigenlijke stadscentrum in de suburbs ging voortzetten. Door het uitgebreide netwerk van metro en tram kunnen mensen makkelijk wonen in de rand en werken in het centrum: Palmovka is hier een schitterend voorbeeld van. Het grenst aan diverse andere suburbs maar ook direct aan het district Praag: het vormt de poort naar de stad. Diegene die in de stad kwamen werken toen ze net afgestudeerd waren verschuiven nu naar de stadsrand.

Jonge gezinnen kunnen hier rustig en aangenaam wonen zonder het hectische en gejaagde van de stad: toch bevinden ze zich alsnog op

een boogscheut van het centrum.

Het project ONE werd ontwikkeld door Discovery Group en bureau 4A Architecti. Deze projectontwikkelaar heeft een vooraanstaande reputatie in Tsjechië en de Slovaakse Republiek. Hun ervaring was echter vooral gebaseerd op de commerciële sector, vandaar dat ze in eerste instantie niet overtuigd waren van het project. Ze gingen inspiratie opdoen en voerden grondig onderzoek naar mixeduse ontwikkelingen in Europa en beslisten het er op te wagen.

De visie voor ONE is om een uniek lifestyleconcept te bieden: een mixed-use naar andere Europese voorbeelden onder de vorm het residentiële met enkele beperkte handelsfuncties. De naam van het project spreekt voor zich: het betreft de éénmaking van elegante kleinhandelruimten, vrije tijdsfaciliteiten en een heus design-restaurant met 2 woonblokken. Deze sluiten een gemeenschappelijk atrium in en hebben ieder een tuinzone centraal in het blok. Beide woonblokken bieden zo een 275 flats aan, met variabele oppervlaktes gaande van 28m² tot 145m², om alzo een goede menging te realiseren tussen de bewoners. De appartementen beantwoorden op hun beurt weer aan de visie van openheid binnen dit ontwerp: de openheid manifesteert zich in het grondplan door grote open ruimtes met grote raampartijen die het groene van de stadsrand tot in de leefruimtes doortrekken.

Ieder appartement beschikt over een private buitenruimte.

Het concept van een “mixed-used building” brengt ook andere consequenties met zich mee, bijvoorbeeld het vermengen

van groepen zoals bewoners en bezoekers. Het vormgeven van dit probleem was de grootste uitdaging voor de ontwerpers binnen dit project: het omgaan met het spanningsveld tussen de dynamiek die een shoppingcenter vereist en de rust die de woonfunctie nodig heeft. Het op zoek gaan naar een balans tussen het dynamische en het neutrale binnen deze stedelijke context vormde het hoofddoel.

Het resultaat is een tweeledige toegangszone geworden: om bewoners te onderscheiden van het andere publiek heeft men een aparte toegang voorzien voor hen. Deze verloopt langs een laan die met bomen werd aangeplant, en geeft uit op de centrale tuin en ontvangsthal.

De bezoekers daarentegen betreden het gebouw via een groot glaspaviljoen met brede voetgangerszones die de talrijke cafés aandoen.

Nova Harfa (Figuur 4 & 5) Adres

Podebradskastraat - Prague 9

Terreinoppervlakte 7ha Realisatie - jaar

2006

Aantal wooneenheden 2000 wooneenheden Gemiddelde vloeroppervlaktes 30 à 100m² Functie Wonen met beperkte commerciële functies

Macro Brownfields, industriegebieden die heden ongebruikt en vaak vervuild zijn, zijn een vaak voorkomend probleem in de streek van Ostrava en Usti. De sites bevinden zich meestal in de buurt van de spo-

ren in Praag 5 en 9 en drukken daardoor hun stempel op het Praagse Landschap.

De Tsjechische economie veranderde van een overheidsinstelling naar private ondernemingen, de industrie ging zich centraliseren en collectieve boerderijen werden verbannen met als gevolg dat de brownfields zich gingen aftekenen in het landschap. Het waren onaantrekkelijke sites voor de ontwikkelaars aangezien de terreinen vaak te vervuild waren of de sanering te duur was.

Het gecoördineerde ontwikkelen van deze sites is een belangrijke stap in de visie van de Tsjechische overheid omtrent Brownfields. Een gestructureerde aanpak voor deze gebieden is een noodzakelijke voorwaarde, zo niet wordt het een allegaartje van initiatieven.

Niettemin, het transformeren van een oude industriële site in een aantrekkelijke en vooral kwalitatieve (woon)omgeving is een grote uitdaging voor de bevolking, de ontwikkelaars en de planners.

Toch heeft nagenoeg ieder ontwikkeling hiermee te maken. Het doel is om het hele plaatje van de locatie te transformeren zodat mensen kunnen zien dat het een aangename plek is om te leven en kinderen op te voeden in de toekomst.

Meso Vysocany is een achtergebleven wasteland van fabrieken en kmo’s die in de jaren ’90 overkop gingen. Het is een somber gebied in Praag 9 dat na een slabakkende economie in verval raakte.

Er werden nieuwe plannen opgemaakt voor Vysocany, plannen betreffende sites

141

die ooit enorme fabrieken huisvestten en tanken bevoorraadden voor de Wereldoorlogen: ook het plan voor Nova Harfa kadert binnen dit masterplan. Het maakt deel uit van een groter initiatief om brownfields in Tsjechië te revitaliseren.

De plannen voorzagen een nieuwe stad in Vysocany, als het ware een stad in een stad: Nieuw Vysocany was geboren. Het moest een trendy woongebied worden aan een commercieel centrum, aangevuld met parken en grote groenzones. Nieuw Vysocany moest het nieuwe centrum van Praag worden.

Binnen deze plannen had de overheid vooral een ondersteunende rol omtrent de ontwikkeling van het park aan de Rokytkou rivier dat het gebied doorkruist. Comfortabele wandel- en fietspaden doorkruisen het gebied. De totale kost van het revitalisatieproject wordt geschat op 60 biljoen Tsjechische Kronen, € 15 biljoen dus.

De ontwikkeling van Nieuw Vysocany inspireert zich op de recente geschiedenis van Smichov. Tien jaar geleden was Smichov net zo als Vysocany, maar het werd “opgekuist” en er werd een nieuwe stad gebouwd. Hetzelfde doel houdt men voor ogen in Vysocany.

142

Daarnaast heeft Vysocany ook een strategische ligging. Net buiten het centrum ligt de B metrolijn die toegang verschaft tot de snelweg en het station in Liben. Een ruimtelijk bepalende factor is tevens de Rokytkourivier. De vallei is gevrijwaard gebleven van het industriële verleden van het gebied en heeft zijn groene karakter kunnen behouden.

Voor de ontwikkeling van het gebied als stedelijke kern is de nabijheid van zo een groene vinger een absoluut pluspunt.

Alvorens het totaalplan voor Vysocany kan vervolledigd worden zullen er nog een aantal struikelblokken opduiken: het saneren van de terreinen kan enige tijd in beslag nemen, het verkrijgen van de bouwvergunningen en de licenties voor het optrekken van de constructies is ingewikkeld en de wettelijke hindernissen kunnen verraderlijk zijn. “ Het gecoördineerde ontwikkelen van deze sites is een belangrijke stap in de visie van de Tsjechische overheid omtrent Brownfields. Een gestructureerde aanpak voor deze gebieden is een noodzakelijke voorwaarde, zo niet wordt het een allegaartje van initiatieven. “ Micro In Vysocany rijzen de woningbouwprojecten als paddenstoelen uit de grond en dat is hier niet minder het geval. Het ene project al grootser als het andere, het ene al blinkend, het andere al schitterend.

Kaderend binnen dit masterplan werd er een concreet plan opgemaakt voor de site “Nova Harfa”. Een plan dat zich ondanks de wildgroei van projecten in Vysocany, blijft onderscheiden door zijn hoge eisenpakket, en dit zowel op vlak van schaal, ambitie en architecturaal voorkomen.

De keuze van deze site spreekt voor zich: de nabijheid van het vernieuwde station in Liben, de goede verbinding met het stadscentrum, … maar ook de dy-

namiek van de locatie: Sazka Arena ligt hier vlakbij. Dit is een multifunctioneel centrum dat omgeven wordt door talrijke sportvoorzieningen, leisure en recreatie.

Ook het ‘Green Island”, een complex van kantoren en administratie temidden in een groen park zal aangelegd worden. Tot slot is de aanwezigheid van het parkgebied in de vallei van Rokytkourivier een doorslaggevende factor.

Buiten deze ruimtelijke gegevens die het terrein bepalen speelde de voorgeschiedenis van het terrein ook in de kaarten van de ontwikkelaar. In 1996 was het terrein reeds aangekocht door een andere ontwikkelaar die de gronden liet saneren met het oog op het ontwikkelen van een elektriciteitscentrale. Dit project ging echter niet door en in 2003 kon de huidige ontwikkelaar FINEP, de terrein aankopen.

Hun grootste struikelblok was de geluidsoverlast gegenereerd door het verkeer op de Podebradskastraat. Om dit op te vangen werd er voorgesteld om garages te bouwen als geluidsscherm. Dit is echter geen visuele aantrekkelijkheid dus het idee werd vervangen door de bouw van kantoorgebouwen. Dit zagen de investeerders op hun beurt niet zitten.

Het werd uiteindelijk het idee van een balkvolume dat commerciële functies draagt – The Log House.

Het uiteindelijke eindplaatje van dit project zal een projectzone betreffen van 7ha, met daarop 15 gebouwen die een volledige woonwijk vertegenwoordigen.

De gebouwen zijn opgetrokken rond gemeenschappelijke groene parken en een boulevard die het publieke domein verte-

genwoordigt zoals de klassieke Parijse boulevard: een brede zone waar men kan verblijven, flaneren, spelen, …

Meest opvallende gegeven binnen dit project is de verscheidenheid. Prijzen zijn er in alle categorieën: daardoor wil men een gevarieerd publiek aantrekken. Hier kunnen werkelijk mensen terecht met eender welke inkomensklasse. Het uitgangspunt is om aan iedereen een betaalbare, comfortabele woning aan te bieden met hoge kwaliteitseisen in een moderne architectuur. Zo wil men de basis leggen voor een nieuwe ontwikkeling van residentiële zones die tegemoet komt aan de eisen, de noden en de behoeften van zijn bewoners.

Ontwerp Dit megalomaan project dat de verbeelding is van de transformatie van een industrieel naar een stedelijk landschap, voorziet in de bouw van 2000 wooneenheden. De ontwikkelaar is FINEP: binnen Tsjechië is dit een vooraanstaand ontwikkelaar met veel ervaring op het vlak van grote woonprojecten.

Nova Harfa zal in 4 fasen opgebouwd worden.

De eerste fase, die in 2006 zal beëindigd worden, voorziet een lang balkvormig volume aan de Podebradskastraat. Het volume betreft 4 bouwlagen, met op het gelijkvloers handelszaken, horeca, shops, kuurcentra, … en driehonderd appartementen verdeeld over de drie bovenste bouwlagen. Het balkvolume fungeert als een geluidsmuur om de rest van het project af te schermen van het lawaai van

het verkeer van de Podebradskastraat.

De appartementen die zich aan de zijde van deze straat bevinden hebben allen grote glazen wanden om het city-life door te trekken tot in de woonkamer. De grotere appartementen bevinden zich aan de andere zijde van het balkvolume, afgeschermd van geluiden. Zij beschikken over daktuinen.

Achter dit balkvolume verschijnen er afwissend brede en smalle gebouwen die een gevarieerd aanbod hebben aan woonvolumes.

Er zijn zes brede appartementsgebouwen die gekenmerkt worden door hun opmerkelijke voorkomen. Het gebouw heeft op zijn laagste punt 7 bouwlagen

maar die lopen uit naar 12 lagen op het einde zodanig dat de bovenste lagen de onderste overkragen. Het hoogste punt zal 45.00m zijn met een prachtig zicht over Praag, aldus de projectontwikkelaar. Deze gebouwen maken deel uit van de eerste fasering.

Tussen deze zes gebouwen zullen in een tweede fase 8 rijen worden opgetrokken.

Deze rijen zijn smallere appartementsgebouwen die duplexappartementen betreffen. Alle appartementen beschikken over basiskwaliteit en geprivatiseerde toegangen. Tussen de grote woonvolumes liggen er telkens ingesloten groenzones die enkel voor de bewoners van Nova Harfa toegankelijk zijn.

143

Het geheel, het commercieel balkvolume en de appartementsgebouwen, zal zich bevinden in een groene gordel die zich uitstrekt tussen de Podebradskastraat en de vallei. De groene context garandeert een ontspannen en aangename sfeer rond de appartementsgebouwen. Onder het geheel van gebouwen en park wordt een ondergrondse parking aangelegd waar de wagens van de bewoners kunnen gestald worden.

In een verder stadium van het ontwerp wordt er nog een fontein aangelegd, een boulevard die het publieke domein binnen dit ontwerp draagt en nog talrijke andere appartementsgebouwen die deze boulevard afbouwen.

De verscheidenheid in de verschillende appartementsgebouwen zet zich voort in de verscheidenheid in appartementen: er zal keuze zat zijn. De woonoppervlaktes variëren van 30m² tot 100m², met een gevarieerd aanbod aan slaapkamers.

Afhankelijk van de woonoppervlakte wordt de prijs van de appartementen bepaald. Maar dit is niet de enige doorslaggevende factor: ook het zicht dat men heeft vanuit het appartement is bepalend, het terras, …

Er wordt een richtprijs opgesteld van 25.000-30.000 Tsjechische Kronen per vierkante meter, dit komt overeen met € 6250-7500.

144

De start van de werken vond plaats in 2007 waarbij de oplevering verwacht wordt in het voorjaar van 2009. Naar alle verwachtingen en volgens de ontwikkelingen die zich nu voordoen op de Praagse residentiële markt zal er geen probleem

zijn om de appartementen verkocht te krijgen. Nova Harfa zal “uitverkocht” zijn nog voor de laatste steen gelegd is.

Het huidige motto onder Tsjechische ontwikkelaars luidt niet voor niets als volgt: “het kan niet snel genoeg gebouwd zijn.”

Nove Butovice – Residence Rozhledna – The Lookout Tower (Figuur 6) Adres

Ke Štvanici 656/3 - Prague 13

Terreinoppervlakte: / Realisatie - jaar 2007 Aantal wooneenheden 115 wooneenheden Gemiddelde vloeroppervlaktes 35 à 98m² Functie Wonen aan een kantorenpark

Tot de jaren ’80 kende men in Praag 13 weinig of geen initiatieven op het vlak van residentiële projectontwikkeling.

Daar kwam stilaan verandering in toen in de jaren ’90 een nieuwe generatie van projectontwikkelaars volledige clusters rond het metrostation gingen opkopen.

Het metrostation dat zich negen kilometer van het centrum bevond werd een groeipool: projecten rezen als het niets uit de grond onder het motto “the sky is the limit”. Nove Buttovice groeide in eerste instantie als een kantorenpark dat de grote bedrijven uit Europa ging aantrekken om zich in Praag te vestigen.

Dit kantorenpark werd het naamkaartje van Praag in de economische wereld. Met succes, grote ondernemingen zoals ING, Carrefour, … enzovoort gingen zich hier vestigen. Vandaag werken er zo 12.000

mensen in het “Business Park”.

Omwille van die exponentiële groei gedurende de voorbije jaren en de stijgende attractiviteit die daarmee gepaard gaat, werd naast het kantorenpark het project Rozhledna gerealiseerd. Dit initiatief draagt als enige grenzend aan het kantorenpark van Nove Butovice een residentiële functie.

De keuze voor de locatie spreekt voor zich uit de randvoorwaarden: de nabijheid van het Budejoyicke Plein en het metrostation, de commerciële dynamiek en talrijke shops in de buurt, het gezondheidscentrum, … Bovendien is dit een plek die zijn status reeds bevestigd ziet in de aanwezigheid van enkele vooraanstaande bedrijven, zowel nationaal als internationaal. Deze site heeft een multidimensioneel karakter die op ieder vlak wat te bieden heeft: werkgelegenheid, entertainment, relaxatie, …

In de nabije toekomst wordt er bovendien een bijkomend metrostation geopend, aan de rand van het Nove Butovice Office Park. Hier wordt tevens de Lookout Tower gerealiseerd: het is veruit het meest opvallende element uit de buurt. Deze toren is zo een 48 meter hoog en biedt een ruim zicht op het groene park rond de office-buildings. Vlakbij bevindt zich eveneens het Krc bos.

De woongelegenheden in dit project richten zich door hun diversiteit aan voorzieningen en ruimte naar een breed publiek. De woonentiteiten bevatten zowel studio’s, éénslaapkamer- als vierslaapkamer appartementen. De bewoners zullen door een nagenoeg perfecte omgeving

worden omringd: de nabijheid van het metrostation, de autostrade die vlakbij het gebouw ontsloten wordt, het groene park, ‌ De hoofddoelgroep richt zich op jonge gezinnen. De wooneenheden vormen een perfecte starterswoning voor de gezinnen. Het gebouw wordt volledig onderkelderd: hier bevinden zich de parkeerplaatsen voor de bewoners.

145

Winkelcentra Kobe Stroobants Praag heeft geen bijzondere warenhuizen qua naam. Wanneer je op zoek bent naar bijvoorbeeld een Harrods of Macy’s zal je teleurgesteld zijn, want dit soort warenhuizen zul je niet vinden in Praag. Maar desalniettemin heeft Praag een aantal shopping centra en winkelstraten die een bezoekje waard zijn.

Ik maak een opdeling in centra ontstaan voor 1989, voor de val van de Berlijnse muur en die ontworpen en gebouwd zijn na 1989. Er is duidelijk een onderscheidt te maken qua strategie en ontwikkeling van deze verschillende centra. Daarnaast zijn sommige oude shoppings met de tijd meegegroeid naar Westerse normen terwijl andere de tijd getracht hebben stil te zetten.

Zo is Tesco één van de populairste warenhuizen in Tsjechië. In de voorbijgaande jaren heeft dit warenhuis heel wat veranderingen ondergaan. Vroeger behoorde het warenhuis tot een communistische groothandelindustrie, maar tegenwoordig heeft het veel Westerse invloeden en kun je er van alles en nog wat vinden.

Vooral voor voedsel en delicatessen kun je in dit warenhuis je slag slaan. Bilá Labut is dan weer een voorbeeld van een oude shopping die tracht te overleven met wat het al decennia in de aanbieding heeft. Hier heeft de tijd letterlijk stilgestaan en wordt het westerse kapitalisme

genegeerd en worden er alleen Tsjechische producten verkocht.

De winkelstraten in het Staré Mesto en Nové Mesto zijn te beschouwen als een centra van voor 1989, hier vindt vooral de toerist en de rijkere bevolking van Praag zijn ding. Het populair Boheems glaswerk of de houten marionetten poppen liggen hier met hopen in de etalages.

Toch hebben deze straten,vooral zijnde: de Národni, Na Prikopè en Vaclavske Namesti, een interessant historisch patroon en zijn ze het bezoeken waard.

Winkelcentra voor 1989

(Figuur 2, Grachtstraat)

3

en

4:

Na

Prikope,

Narodni Trida, Nationaallaan Net zoals Na Prikope, is deze brede straat aangelegd op de oude stadsmuur maar pas na het opvullen van de stadsgrachten. In tegenstelling dat de Na Prikope een ‘Duitse’ straat was, was de Nardoni voorbehouden voor de Tsjechen om te baladeren. Deze laan, gevuld met winkels en internationale kantoren, heeft een modern karakter, de straat is dan ook samen met het Wenceslasplein het podium voor demonstraties en grote evenementen.

Staré Mesto en Nové Mesto Na Prikope, Grachtstraat Eén van Praags drukst bezochte straat, ze volgt de lijn van de oude stadsmuren tussen het Wenceslas plein en het stadhuis. Na de afbraak van de muren zijn de grachten niet meteen opgevuld maar gebruikt als stortplaats. Pas in 1760 is er een mooie boulevard aangelegd die als voorloper diende voor de prestigieuze bank- en kantoorgebouwen in de straat.

Het was het centrum van het Duitse leven, voortkomend vanuit de Duitse universiteit. Na het heraanleggen van de straat en het bannen van al het gemotoriseerd verkeer is de straat uitgegroeid tot moderne shopping straat.

Vaclavske Namesti, Wenceslasplein Gaande tot aan het bekende standbeeld van het de patroonheilige van het land en de brede gevel van het Nationale Museum, is deze grote stedelijke ruimte in staat half de bevolking van Praag op te nemen. Dit is de ruimte waar grote manifestaties plaats vinden. Oorspronkelijk, 14e eeuw, was dit de Paardenmarkt, maar dit evolueerde in de 19e eeuw naar het moderne kloppende hart van Praag. Later kwamen hier de grote shoppings zoals de Bata, Tsjechische schoenenwinkel, en de Palac Alfa die de verbinding vormt met de Frantiskanska zahrada, Fransiscanen tuin. Het zijn beide voorbeelden van de

147

en enkele hotels.

Functionele Architectuur in Praag. Er is ook nog de Lucerna Pasaz, een klein klassiek shopping centrum van 1930 dat de moeite waard is om te bezoeken.

Vandaag bewijzen de duizenden shoppers dat dit nog steeds een belangrijk centrum van Praag is.

10:00-18:00 Palac Alfa Adres: Vaclavske namesti 18, Praag 1 Lucerna pasaz Stepanska 61, Praag 1 Openingsuren: ma-vr 9:00 – 18:00

Bila Labut, Witte Zwaan Bata

Adres: Vaclavske namesti 6, Praag 1 Openingsuren: ma-vr 9:00 – 20:00 en zat-zon

148

Bila Labut is een oude Tsjechische keten die zowel grotere shopping centra bevat als enkele meer lokale grootwarenhuizen

Tot op vandaag verkopen ze vooral typische, lokaal geproduceerde, Tsjechische goederen en goedkopen Chinese importproducten. De typisch tsjechische ‘Witte Zwaan’, Nederlands voor Billa Labut, winkelcentra dreigen ten onder te gaan door de grote concurrentie van de nieuwe Westerse shopping centra. Het Billa Labut gebouw in het centrum van Praag, waar hun grootste shopping is gelegen, dreigt volledig te verkommeren en te worden vervangen door een modern Westers winkelcentrum al staat het op de lijst van de Unesco landmarks sinds 1994. Het gebouw uit 1938 heeft een rijk verleden en is het ontworpen door een gekende Praagse architect Josef Hruby in samenwerking met Josef Kittrich. Ander werk van de Functionalist Josef Hruby is het Tsjechisch-Slovaakse paviljoen voor de expo van 1958 in Brussel, dat zich momenteel bevindt in het Praagse Stromovka park Stromovka.

Adres: Na Porici, Prague 1 Openingsuren : ma –vr 9:00 - 20:00 zat-zon 10:00 - 18:00 Architect: Hruby, Josef, Kittrich, Josef, Constructie:1938

Černá růže, Zwarte Roos

Het complex bestaat uit twee gebouwen gelegen in de Na Prikope en de Panska in Praag 1. De twee delen zijn verbonden met een galerij over twee verdiepen.

Het gebouw in de Na Prikope is gebouwd in 1840 en onderscheidt zich door een romantische voorgevel ontworpen door Jan David Frenzl. De galerij met zijn winkels werd ontworpen in 1932 door de architect Oldrich Tyl. Het bestaat uit een betonnen dak met glazen elementen, hetgeen een voorbeeld is voor interbellum architectuur. Het is dan ook beschermd als cultureel belangrijk monument door de staat. In 1996 is men begonnen met de restauratie van het ganse project, zowel op niveau van het gebouw als op invulling van de winkels. Alles werd volledig vernieuwd naar nieuwe normen en standaarden zodat deze opnieuw enkele decennia kan meedraaien. Vanaf de heropening in 1998 draait het shopping centrum op volle toeren. Er is opnieuw leven in de galerij en meerdere Westerse winkelketens hebben interesse in een winkel in de Zwarte Roos. Het centrum wordt niet enkel gebruikt door toeristen maar ook door de inwoners van Praag.

Adres: Na Prikope 12, Praag 1 Openingsuren: ma-vr 9:00-20:00 zat 09:00 -19:00 zon 11:00 -19:00

Winkel centra na 1989 Palladium

Cijfers: 170 winkels 30 restaurants en cafés 900 ondergrondse parkeerplaatsen (de grootste in Praag 1) 19 500 m² nuttige vloeroppervlak Ontwikkeld door EPD

Palladium is een nieuw shopping centrum in de stad. Het is gebouwd op de site van de vroegere “Jiří z Poděbrad” legerbarakken, omgeven door de straten Na Poříčí, Truhlářská en náměstí Republiky. De barakken zijn opgericht in 1840 in de tuinen van een oud klooster waar vandaag nog enkel de kerk van overblijft.

De gebouwen behoorden voor meer dan 200 jaar tot het leger en nam deel aan verschillende belangrijke gebeurtenissen in de geschiedenis van het land. De plek is dan ook zeer geladen met een rijke geschiedenis voor vele inwoners. Het gebouwd geraakt in verval vanaf de tweede helft van 20ste eeuw doordat het leger het steeds minder gebruikte. Tot het begin van de jaren 1990 bleef het in handen van het Ministerie van Defensie, volledig afgesloten van de buitenwereld. Tot in de jaren 90, wanneer het idee ontstond het gebouw een nieuwe bestemming te

geven.

De gebouwen werden verkocht en European Property Development maakt plannen voor een mixed use project met heboud en restauratie van de oude vaak prachtig ontworpen deels houtenskelet barakken en toevoeging van een nieuwe vleugel. In 2005 begonnen de werken en onmiddellijk kwam de rijke geschiedenis bij de verschillende graaf en renovatie projecten naar boven. Er werden verschillende vondsten gedaan die teruggingen tot de 13e eeuw. Het shopping centrum opende zijn deuren in oktober 2007 en de architect heeft getracht de geschiedenis en de betekenis van het gebouw te bewaren, maar tevens toch modern gebruik toe te staan.

De renovatie werd door het grote publiek gesmaakt en kreeg dan ook verschillende prijzen voor zijn wijze en aanpak van ontwikkeling, zijnde: Commercial real estate of the year 2006, CZECH INVEST, Prague - Palladium recieved special award in the “Brownfields” category Nejlepší z realit 2007 , Best of Realty, Prague - Palladium awarded No. 1 in Retail Category Central and Eastern European Real Es-

149

tate Quality Awards 2007, Poland, Palladium Awarded Construction Journal Awards 2007, CiJ Awards, Prague - Palladium awarded No. 1 in Best Overall Developement Category Construction Journal Awards 2007, CiJ Awards, Prague - Palladium awarded No. 1 in Best Shopping Center Developement Category Czech Invest 2006, Prague - Special Award in Brownfields Category Zlaty Andel, Gouden Engel Cijfers: 2066m² supermarkt Verschillende winkels tussen de 35m² en de 500m² 13354m² kantoorruimte

150

Novy Andel is het shopping/business centrum gelegen op het metro station Andel. Het dient als sleutelgebouw om de gelijknamige wijk Andel in Praag 5 te doen herleven. Het is een belangrijk verkeersknooppunt net buiten het centrum waar zowel de bus, de metro, als de tram en de trein voorbij rijden. Door de komst van het Zlaty Andel gebouw, ontworpen door Jean Nouvel, is de wijk één van de drukte business districten geworden in Praag. Het is een plaats geworden waar vooral jonge werkende Tsjechen wonen.

Dit brengt enkele neveneffecten met zich mee zoals veel daklozen die op de publieke plaatsen bedelen voor geld. Het shoppingcentrum Hier is ook één het grootste nieuwe shopping centrum, Novy Smichov. Het complex heeft met zijn 224

plaatsen de grootste ondergrondse parking dicht bij het centrum van Praag.

De ontwikkeling start met een studie van ING real estate voor de herontwikkeling van de Chimov wijk. Een oude wijk die ontstaan is tijdens de snelle industriële groei van Praag in de 19e eeuw.

Er was nood aan enkele ingrepen die de wijk nieuw leven zouden inblasen en architect Jean Nouvel werd aangetrokken om mee te denken. Hij voorzag een nieuw gebouw op het kruispunt van de Nadrazni en Pzlenska straten, volgens Jean Nouvel het centrum van de wijk. Het nieuwe gebouw is met zijn uitstraling het nieuwe commerciële en administratief centrum geworden van de wijk zonder de wijk te benadelen. Hiervoor heeft de architect de vorm van het gebouw in verschillende delen opgesplitst in redelijk zelfstandige gebouwen om het natuurlijke karakter van de omgeving te behouden. De vooral technische metalen gevels en het uiterlijk van grote industriële hallen doen eer aan de industriële achtergrond van de wijk., het is als een knap ontworpen Smichov industriegebouw met net geklede arbeiders achter hun computers.

De getrapte geval van de toren op het kruipunt doet denken aan de vleugel van een engel en verwijst hiermee naar de naam van het plein Andel ( engel). Om het gebouw een zekere sierlijkheid te geven is het bedrukt met verschillende zinnen over engelen en de schoonheid van Praag van Tsjechische woordkunstenaars, verwijzend naar de oude gewoonte van Pragenaars om teksten op hun huizen te schilderen tijdens de Tsjechische neorenaissance.

Adres: Plzenska 8, Prague 5 Ontwikkelaar: ING Real Estate

(Figuur 5: Zlaty Andel) ( Figuur vooraan: Jean Nouvel - Gouden Engel)

Centrum Chodov

Cijfers: 180000m² totaal oppervlak 6000m² nuttig kantoor oppervlak 105000m² nuttig winkel vloeroppervlak 25000m² nuttig woon oppervlak 210 winkels 2600 parkeerplaatsen

Centrum Chodov is een mega shopping centrum zoals Praag er enkele kent op de verschillende knooppunten met de autostrades. Deze is gelegen langsheen de autostrade richting Brno in Praag 11.

Het is het duurste shopping centrum van Tsjechië en bestaat niet enkel uit winkels maar ook uit woningen, werkplaatsen, openbare ruimtes en ontspanningsfaciliteiten. In de totaliteit en na de uitbouw van nog enkele fases waarin publieke ruimte en wonen mee worden opgenomen in het project en men tracht het tot een levend nieuw deel van Praag te maken.

(Figuur 6: Centrum Chodov) Adres:

151

Openingsuren: ma-zon 9:00-21:00 Ontwikkelaar: AM Development en Rodamco

“ Wel is het klaar dat er ook steeds meer en meer geld gaat naar shoppen dichter bij het centrum. De nieuwe grote projecten liggen vooral waar de mensen wonen of er wordt in het nieuwe project wonen betrokken, zodat een betere mix en een makkelijkere toegang tot het shoppen ontstaat. “

het gebouw.

Maar het bouwproces brengt enkele vraag -en uitroeptekens naar voren.

Aangezien het metro station voor 16 maand zou moeten sluiten, zouden dagelijks 40000 reizigers een andere oplossing moeten zoeken via station Mustek of Karlovo namesti. Anderzijds zou het nieuwe gebouw de huidige beperkte toegang aanzienlijk vermakelijke. Onderzoek naar andere manieren en faseringen gebeuren door het bestuur van Praag.

Praha Bubny

Voor de toekomst Copa center

Cijfers: 17000m² kantroorruimte 12000m² winkelruimte 5000m² woonruimte (50appartementen)

152

Het Tsjecisch-Amerikaan bureau Cigler Marani Architecten heeft een project ontworpen dat bestaat uit zes verschillende blokken in het centrum van de stad. Wanneer het project in gebruik is, voorziet het een nieuwe ingang tot het Narodni metro station en maakt het een verbinding met de naast gelegen Tesco. Het geheel wordt voozien van een ondergrondse parking een een publiek plein tussen de zes bouwblokken. Deze zal een ontspanningsruimte moeten zijn voorzien van het nodige groen en fontein. De verbinding tussen de Spalena en Charvatova straat wordt een shopping centrum, waardoor het publiek ten volle kan genieten van

De voormalige trein site Bubny in het centrum van Praag zal worden ontwikkeld tot een stedelijk mixed use project.

De site is 27 ha groot en ligt volledig in Praag 7 tussen metro station Vltavska en Nadrazi Holesovice. ORCO, de ontwikkelaar, zou graag een ‘stad binnen de stad’ creëren met kantoren, appartementen, hotels, een hospitaal, een universiteit en ook een winkelcentrum. De bouw zou tussen de 10 en 15 jaar duren.

Shopping centra, zoals we deze vandaag kennen, komen overgewaaid sinds 1950 vanuit de Verenigde Staten van Amerika. Het idee van het opbouwen van totaal geklimatiseerde binnenruimtes met straten in het midden van een woestijn, waar mensen een hele dag kunnen rond wandelen zonder zich zorgen te maken is snel verspreid geworden over de ganse wereld. Tijdens de communistische periode van Praag droomde men van zulke grootste opgezette plekken, ze zijn lang geweerd en de shopping bleef lang op menselijke schaal. Maar vandaag is in

een sneltrein de shoppingbouw tot een hoogtepunt gekomen. Overal langsheen snelwegknooppunten rijzen de shoppingcentra uit de grond. Sommige onbereikbaar met het openbaar vervoer of te voet.

Toch zien we in vergelijking met onze shoppingcentra, relatief weinig parkeerplaatsen. Er worden vaak gratis privé bussen ingezet om de mensen over heel Praag op te pikken en te lokken naar ver gelegen shopping centra. Of dit is vanuit milieu bewust idee of vanuit het idee dat veel inwoners niet over een wagen bezitten is mij niet helemaal duidelijk?

Wel is het klaar dat er ook steeds meer en meer geld gaat naar shoppen dichter bij het centrum. De nieuwe grote projecten liggen vooral waar de mensen wonen of er wordt in het nieuwe project wonen betrokken, zodat een betere mix en een makkelijkere toegang tot het shoppen ontstaat.

153

Brownfields Sara Lemmens Brownfield - What’s in a word?

National Brownfield Regeneration Strategy (Tsjechië): “A Brownfield is a land which: -is formerly developed, economically under-utilised -is or has been occupied by permanent structures and associated fixed surface - may be partly or wholly vacant, derelict or contaminated, or subject to any combination of these three conditions” Waarom de herontwikkeling Brownfields in Praag?

van

Praag was ooit het industriële hart van Europa. Na een industriële herstructureringsperiode in de jaren ‘90, waarbij grote industrieën weg moesten uit het stadscentrum, bleven vele industriële sites verlaten en soms sterk vervuild achter. Met een stabiele populatie die zich uitspreid over een steeds groter gebied, en met inwoners die trekken naar satellietgemeenten, heeft Praag te maken met immense “urban-sprawl” symptomen.

De Tsjechische autoriteiten beseften dan ook dat de brownfields een belangrijke rol kunnen spelen binnen het regionale ontwikkelingsbeleid. Deze brownfields liggen veelal in gebieden met hoge werkloosheid. Sanering en renovatie van deze terreinen maakt het aantrekken van nieuwe

(buitenlandse) investeerders mogelijk en geeft op die manier een “boost” aan de plaatselijke economie.

Hoe pakt men de problematiek aan in Tsjechië?

De EU steunt Tsjechië bij de aanpak van haar brownfields. Dit onder andere door het mee helpen oprichten van een nationaal investeringspromotie-agentschap, CzechInvest.

CzechInvest ontwikkelde samen met andere administratieve lichamen een National Brownfield Generation Strategy .

Deze strategie wil een maximum aantal brownfields in Tsjechië op een doeltreffende manier aanpakken. Ze focust zich vooral op verschillende beleidsverplichtingen en erkent specifiek de relatie tussen het economisch concurrentievermogen van Tsjechië, en de regeneratie van brownfields.

Haar takenpakket bestaat o.a. uit het doen van een onderzoeksstudie voor de lokalisering van brownfields in Tsjechië.

Tsjechië bevat ongeveer 10000 brownfields, wat overeenkomt met een 350km2.

Deze cijfers komen van het “Brownfields 3000” project, dat CzechInvest introduceerde als deel van een onderzoek dat gedaan werd voor het lokaliseren van deze sites. In de lente van 2007 werd heel dit project gefinaliseerd. Op basis van

deze studie ontstond een overzicht van de brownfields in Tsjechië die te raadplegen is in een database.

Vanuit deze database wordt het voor ontwikkelaars en investeerders mogelijk projecten te selecteren voor regeneratie en ontwikkeling. Doel ervan is ook informatie te verschaffen over de mogelijkheden voor het financieren van projecten.

Financiële steun Het (digitaal) loket van CzechInvest geeft up to date duidelijkheid over hoeveel financiële steun verkrijgbaar is van Europese en nationale instellingen, en aan welke voorwaarden hiervoor moet voldaan worden. Dankzij de database is het ook mogelijk om gedetailleerde vergelijkingen te maken van alle steunfondsen, en te kiezen welke projecten het best passen op een gegeven locatie. Hoe vreemd het ook mag klinken, werd Praag niet mee opgenomen in de database. Dit omdat de vraag naar brownfield sites zo hoog is dat het logisch is dat de sites in Praag van zelf worden opgepikt door investeerders.

Financiële steun kan verkregen worden bij zowel de Nationale overheid als bij lokale overheden. Praag is de enige locatie in Tsjechië die onder EU objectief 2 2004-2006 valt en hierdoor financiële

155

steun krijgt van Europa voor brownfieldsontwikkeling.

Integrated Urban Regeneration Programs Doch duurzame Brownfield-revitalisatie kan alleen verkregen worden door betrekking van vele partners in het hele proces. Daarom moeten er geïntegreerde stedelijke regeneratieprogramma’s worden ontwikkeld die steun toelaten van vele partners en de samenwerking hiervan bevorderen. Om die reden moeten steden in Tsjechië boven de 50 000 inwoners (waaronder ook Praag) een Integrated Urban Regeneration Program (IPRM) bezitten. De tijd zal wijzen of deze programma’s ook degelijk werken.

Doeltreffendheid van de aanpak in Tsjechië De brownfield-ontwikkeling opereert de dag van vandaag in een “boomende” Tsjechische economie. Privé investeerders in Tsjechië tonen dan ook een stijgende interesse in de brownfield revitaliseringsprojecten. Deze werd gevoed door de mogelijke financiële steun van de overheid. Al veel brownfields op toplocaties werden opgekocht door projectontwikkelaars.

Toch verlopen deze initiatieven vaak nog moeilijk en vragen ze enorm veel tijd door ongunstige wettelijke kaders, een gebrek aan vaardigheden, en ontoereikende inrichtingsplannen.

156

Algemene aanpak van brownfields in

Praag In het begin van 2001 waren er naar schatting 1000ha brownfield in Praag. De belangrijkste eigenaars waren de spoorwegmaatschappij (400ha), het leger en bedrijven als CKD, TATRA, JAVA en andere industriëlen. In die periode waren planners en politici niet opmerkzaam voor het brownfieldfenomeen en hielden er bij de opmaak van stadsontwikkelingsplannen geen rekening mee. Ondanks verschillende directe politieke vragen door de stad in de daaropvolgende drie jaar, implementeerden de stadsplanners ook geen enkele brownfieldinventaris -of analyse.

Tot Praag in 2003 verondersteld werd een aanpak te ontwikkelen voor brownfields omdat het Structural Funds Operational Program in werking trad, waarbij Praag subsidies kon krijgen van de EU. Men ontwikkelde een strategie voor de aanpak van verschillende soorten brownfields, de Joined program document objectives (JPD2).

Deze stond onder leiding van het ministerie van regionale ontwikkeling en gaf naast een brownfieldstrategie ook financiële steun aan brownfieldherontwikkelingen.

Tijdens de korte periode dat het JPD2 in werking was, bezaten lokale overheden

niet genoeg ontwikkelingsmethoden om er voldoende voordelen uit te halen. Ook waren stakeholders en eigenaars niet klaar voor verkoopsdeals van hun site aan de overheid. Verder nog wanneer een overheid een site wou opkopen in geval van faillissement ervan, moest dit via een openbare verkoop gebeuren. Maar ze kon enkel een bod doen dat vooraf besproken werd in een open vergadering.

Daarom was het bijna onmogelijk om te slagen in zulk bod. Het JPD 2 faalde en na evaluatie in 2007 werkt men nu aan een nieuwe strategie.

Vandaag de dag doen veel brownfields het relatief goed in Praag en zal het zal nog zeker 20-30 jaar duren eer ze alle-

maal bestemd zijn met een ontwikkeling.

De belangrijkste brownfield eigenaar, de Tsjechische spoorwegen, is bezig aan de ontwikkeling van haar meest commerciële sites (Main station en Masaryk station). De grote brownfieldsites hebben vandaag de dag al een groot deel aan ontwikkeling ondergaan.

3. Slatiny , Praha 10, Michle, Strašnice, Záběhlice, 59,88 ha

Fig. 2: Situering van grootste brownfields in Praag (> 30ha)

7. Žižkovské nádraží, Praha 3, Žižkov, 32,69 ha

1. Maniny, Praha 8, Libeň, Karlín, 101,90 ha

4. Holešovice – Bubny, Holešovice, 51,03 ha

Praha

7,

5. Libuš – Dobronická, Libuš, Kunratice, Libuš, Kunratice, 40, 89 ha 6. Kolbenova-Vysočany – Praga, Praha 9, Vysočany, 35,83 ha

8. Radotín – skleníky, Praha 16, Radotín, 31,34 ha

2. Letňany – Avia, Praha 18, Letňany, 65,34 ha

157

Casestudies Kolbenova in Vysocany (Praag 9) In het begin van de 20ste eeuw was dit gebied (250ha), als een rechthoek tussen Freyova, Poděbradská, Kbelská and Kolbenova, een industrieel centrum en de trots van de Tsjechische industrie. De belangrijkste fabrieken waren de Českomoravská machine factory, Kolbenova electro-technical factory en de firma Breitfeld-Daněk, Avia Aero, Praga en de bakkerij Odkolek. De industrie bracht een vervuiling van de gronden teweeg.

Positief zijn dan weer de voormalige constructies op de site die uitblinken in technische, historische en architecturale waarde.

158

De vaak lelijke industriële restanten hebben jaren lang de ontwikkeling van nieuwe projecten in dit district in de weg gestaan. Ze schrokken af. De enige investeerders waren lokale ontwikkelaars die er kleine kantoren en huizen construeerden op enkele lege gronden. Tot 1993 bezat CKD verschillende locaties (200ha) in Praag 9 en deed er aan zware industrie. De overige locaties (20ha) waren in handen van toeleveringsberijven voor CKD. Rond 1994 gingen enkele bedrijven van CKD failliet en sommige locaties werden verkocht aan een internationale softdrink company. Al snel werd dit gebied een brownfield in de stad. Doch waren deze gebieden goed gelegen tussen de binnenste en buitenste ringweg en was er een goede bus -en trambediening. Vanaf 2000 werden alle industriële gebouwen gesloten. Er was geen enkele

hoop op ontwikkeling.

In 1993 werkten in de CKD fabrieken te Kolbenova nog 13000 arbeiders, in 2001 nog amper 400. Desondanks werd in 2001 een nieuw metrostation geopend op de site, in het midden van dit relatief onbewoond grote brownfield. Dit was één van de beste interventies die de stad kon doen. Vanaf nu liet de stad enkele herbestemmingen toe op de site. Op die manier werden er te Kolbenova enkele grote woonprojecten goedgekeurd ter vervanging van de verbrandingsoven. Er kwamen ook plannen om er de nationale sporthal te vestigen. De Tsjechische staat financierde de sanering van de gronden, de afbraakwerken van gebouwen en verbetering van het wegenstelsel. In 2005 zagen investeerders voor het eerst potentie in Praag 9 en werd de herontwikkelingskoers definitief ingezet.

Een van de eerste stappen in de revitalisatie van Kolbenova zal erin bestaan Vysocany (noordelijk deel van de brownfield) op te ruimen en haar omliggende omgeving her op te waarderen. de voormalige fabriekshallen worden er vandaag de dag gebruikt als opslagruimte of administratiegebouwen. Maar vooral als basis voor film -en televisie-crews.

Het gebied heeft een enorm potentieel door de dichte vorming rond het Kolbenova metrostation en haar omvang.

De duur van de revitalisatie zal afhangen van vele eigenaars. De gemeenteraad van Praag 9 tracht te stimuleren tot onderlinge communicatie en verenigd conceptueel werk voor de transformatie van het hele gebied.

Karlin (Praag 8) Naast residentiële gebouwen hebben industriegebouwen altijd een belangrijke rol gespeeld in Karlin. De dag van vandaag wordt het gedomineerd door het Hilton Hotel en de IBC Office Center-gebouwen.

Beiden gesitueerd in het noordwesten van Karlin waar bijkomende ontwikkeling langs de rivier verwacht wordt.

Karlin is een van de meest dynamische ontwikkelingsgebieden in Praag. Dit is te wijten aan het stilleggen van de industriële productie in de jaren ’90. Hierdoor werden talloze gebouwen niet meer gebruikt voor hun oorspronkelijk doel.

Het gebied heeft een zeer aantrekkelijke ligging dicht bij het stadscentrum, goede verbinding met het openbaar vervoer (3 metrostations, tramlijnen naar Libeň and Vysočany), en eenvoudige toegang tot de Brno-Teplice Snelweg en de binnenste stadsring.

Gemakkelijke toegang tot het downtown gebied betekend dat Karlin ideaal gelegen is voor de ontwikkeling van een nieuw centraal gebied dat zowel administratieve als residentiële functies kan huisvesten.

Zizkov (Praag 3) Historisch gezien heeft Zizkov een rijke culturele traditie in de zin dat het ontwikkeld werd tot een district voor plaatselijke handelslui. Op die manier heeft het een aanzienlijke bijgedrage geleverd tot de economische groei van de stad. Het is een traditionele buurt met een lage sociale status. Het wordt gekarakteriseerd door een groot aandeel arbeiders en zi-

geuners die wonen in een van de oudste en meest vervallen woningenvoorraad in Praag.

De overstromingen van 2002 bewezen de voordelen van de ontwikkeling van deze brownfield t.o.v die van andere brownfields; De hogere ligging maakt dat dit gebied gespaard blijft van wateroverlast. Ook vrijwaart deze ligging het gebied van smogproblemen in het stadcentrum aan de voet van de helling waarop Zizkov gelegen is.

Een goede bereikbaarheid tot het stadscentrum geeft dit gebied ook enorm potentieel: Zizkov wordt met Praag downtown verbonden door meerdere metrostations, trams en buslijnen. De autosneweg is ook relatief dichtbij om de en met de auto is het amper 5 minuten rijden tot het centrum.

Fig. 3: Zicht op Zizkov De revitalisatie van Zizkov startte in het midden van de jaren ’90 toen IPB Real de residentieel/kantoren-wijk , Parukarka, ontwikkelde. Dit werd al vlug vervolgd met nieuwe ontwikkelingen dichtbij Vinicni en Nagano. Een vroeg stadium van gentrificatie kan worden waargekomen omdat door de recente verzadiging van ontwikkelingskansen in het naburige Vinohrady, nu de aandacht gericht wordt tot Zizkov. Hierbij is er vooral vraag naar betaalbare stadwoningen Vele nieuwe restaurants en winkels worden in Zizkov gevestigd. Ook is men systematisch bezig met het renoveren van historische gebouwen. Het potentieel van Zizkov als

een belangrijke stedelijke omgeving voor wonen, entertainment en zaken wordt eindelijk herkend en men doet er iets mee.

Holesovice-Bubny (Praag 7) Holesovice was in het verleden een intensief industrieel gebied in Praag, en huisvestte ook de stadshaven en docklands.

Het grootste keerpunt in de geschiedenis was de constructie van het unieke KarlĂ­n Rail Viaduct, die de de spoorweg van het Masarykstation naar de Praag-Dresden lijn bracht. De laatste decennia kende Holesovice een verval en werden veel fabrieken gesloten, en ook de enige haven is nog slechts een stil watertje.

Slovakijse locomotieven en wagons, die beschadigd waren tijdens de oorlog. Kort hierna ontstonden plannen tot omvormen van het gebied. Doch slechts enkele jaren geleden verkochten de spoorwegen het 25ha grote gebied aan een ontwikkelaar- Orco Property Group.

Er is een opvallende transformatie van het gebied onderweg. Redenen waarom zij de nabije ligging tot het stadscentrum, goede transportvoorzieningen en beschikbare gronden.

Vandaag zijn er al 15720m2 kantoorruimte gebouwd en enkel 700m2 hiervan werd nog niet verhuurd! Voorlopig zijn nog grote delen van het gebied beloftevol en potentieel. Maar als de laatste 6 jaar als indicator mogen dienen, dan heeft Holesovice een mooie toekomst in het verschiet.

In Praag 7 ligt het oudste en grootste station van Praag, het Bubny railwaystation. Dit verdwijnt binnenkort. Het wordt vervangen door een moderne ontwikkeling met winkels en appartementen, kantoren en allerlei andere faciliteiten.

Het station werd gebruikt tot in de jaren ’70. Vlak na WO2 werkten hier 1000 arbeiders aan de renovatie van de Tsjecho-

159

160

Openbaar domein Anneleen Dhondt en Tristan Verleyen Overkoepelende strategieën en concepten Er is geen integraal plan voor de aanpak van het openbaar domein voor de stad Praag en in verschillende beleidsdocumenten wordt ook niet verwezen naar de opmaak ervan in de toekomst.

Er zijn echter 6 andere strategieën of concepten die de volledige publieke ruimte van Praag omhelzen.

Sinds 1986 is er in Praag een beheersplan van kracht voor het behoud en restauratie van de historische binnenstad. In 1992 werd deze binnenstad door UNESCO (1) door als werelderfgoed geklasseerd (zie: 3. Unescogebied). De Koninklijke Route (2) is het parcours van de Kroonprocessie dat de Tsjechische koningen volgden op weg naar de Sint Vitus Kathedraal. Vandaag is het één van de meest toeristische routes in Praag.

Fig. 1: De Koninklijke Route doorheen Praag Praag heeft een bijzondere band met openbare gasverlichting (3). In de veertiende eeuw had de stad voor het eerst openbare verlichting, voorheen gebruikte men toortsen en vuur. Dit gebeurde in de oude stad met ijzeren pannen en vuur, dat

in het oog werd gehouden door een nachtwaker. De eerste echte openbare verlichting werd in 1732 in werking gezet, op de Koninklijke Route:tussen de Karlův Most en Celetna werden 121 olielantaarns geplaatst. Ze werden manueel voor zonsondergang aangestoken en gedoofd voor zonsopgang. Tegen het einde van de 18e eeuw had Praag 600 olielantaarns.

In 1824 startte men met de productie van de Argand olielampen. Tegen 1840 had men bijna 1100 van deze lampposten, die in het rood werden geschilderd (voorheen hadden deze een blauwe kleur).

In 1844 start men met de aanleg van gasleidingen en in 1847 worden verschillende buurten (Karlin, Porici, Celetna Street, Old Town Square and Charles Street) voorzien van 200 gaslampen.

De lampen werden ontworpen door de architect A. Lindsbauer en ontwerper E. Wesel.

Naargelang de functie en belangrijkheid van de publieke ruimte, plaatste men een verschillend type gaslamp(bijvoorbeeld met meerdere armen).

Elektrische verlichting deed zijn intrede in Praag vanaf 1894 en verving geleidelijk de gaslampen. De laatste gaslampen (Hradčanské Námĕstí) werden in 1985 vervangen.

Sinds

2002

worden

er

opnieuw

gaslampen geïnstalleerd in het historisch centrum en worden ze tijdens het toeristisch seizoen manueel aangestoken. De voornaamste reden van de herintrede van de gaslamp in de unieke sfeer die de gasverlichting schept. Men wil uiteindelijk de volledige Koninklijke Route van gaslampen voorzien. “ Praag heeft een bijzondere band met openbare gasverlichting. “ Het hoofduitgangspunt van het nieuwe structuurplan (4) stelt dat Praag van een monocentrische naar een policentrische stad wenst te evolueren. Er wordt een systeem van nieuwe en bestaande stadscentra ontwikkeld die op stads-, disctrict- of lokaal niveau werken. De 4 stadscentra (‘city-wide centres’) zijn Smíchov, Pankrácká, Karlin en HolešoviceBubnyPUBLIEKE Zátory. Deze centra met een regionale uitstraling krijgen hun eigen commerciële en handelsactiviteiten zodat ze onafhankelijk kunnen werken ten opzicht van het oude centrale stadscentrum. De 7 district centra (‘district centres’) zijn Opatov (Jizni Mesto / Haje), Hostivař, Nový Dvůr, Nove Butovice, Dejvice en Libeň. Deze functioneren meer op het niveau van hun deelgebied.

Alle centra zijn makkelijk bereikbaar doordat ze geënt zijn op de hoofdstamlijnen van het metronetwerk. Daardoor

161

vormt dit netwerk een belangrijke structuur in de stadsontwikkeling en de creatie van nieuwe publieke ruimtes. Een onderdeel van de strategische doelstellingen, beschreven in het structuurplan, is de creatie van een betere toegankelijkheid en een grotere aantrekkingskracht voor publieke ruimtes. Hierbij dient er bij nieuwe stadsontwikkelingen aandacht te zijn voor: - het verminderen van het autogebruik in zones waar veel mensen en bezoekers bijeenkomen, - het bestendigen van bestaande wandelroutes en deze opnemen in een coherent netwerk, - het microklimaat van de publieke ruimte door het planten van groen en de implementatie van waterpartijen, - de multifunctionaliteit van de publieke zones, - het integreren van aangename publieke ruimte in de de structuur van het nieuwe project, - het stimuleren van de sociale controle.

De overheid bestendigt in het structuurplan wel het belang van publiek domein, maar de realisatie ervan wordt overgelaten aan initiatieven van private ontwikkelaars (5).

162

In Praag zijn er verschillende zones als wandelzones (6) ingericht. Deze zijn gelegen tussen Staromĕstské Námĕstí (Oude Stadsplein) en Václavské Námĕstí (Wenceslausplein), Karlův Most (Karelsbrug) en het gebied rond Hradčanské

Námĕstí. Deze autovrije gebieden liggen voornamelijk in de historische centra en stimuleren het gebruik van het publieke domein. De stad plant ook nieuwe publiekprivate ruimtes gekoppeld aan de opgerichte commerciële centra. Waarnemers stellen echter dat deze gebieden nooit een volwaardige publiek domein zullen vormen aangezien ze bepaalde mensen uitsluiten en er een grote controle is op het doen en laten van de bezoekers.

Interessante ruimte

historische

publieke

Het Wenceslausplein (Václavské Námĕstí) behoort tot één van de grootste pleinen in Europa. Sinds 1848 is het genoemd naar de heilige Wenceslaus (Sv

Václav). Oorspronkelijk werd het plein ingericht als paardenmarkt. In 1989 vond er de fluwelen revolutie op plaats.

Met zijn afmetingen van 700 op 60 meter en de hededaagse inrichting functioneert het plein meer als een. Het plein loopt van het noordoosten naar het zuidwesten langzaam omhoog. Aan de zuidoostzijde bevindt zich het Nationaal Museum.

Voor dit museum is een standbeeld opgericht ter ere van de heilige Wenceslaus te paard. Aan de andere kant van het plein staat de Maria Sneeuwkerk (Kostel Panny Marie Sněžné). Vlakbij deze kerk op Jungmannovo Námĕstí staat de enige kubistische verlichtingspaal ter wereld van de ontwerpers Emil Králíček en Matěj Blecha.

Fig.: 2: Václavské Námĕstí

Onder het Wenceslausplein loopt metrolijn A. Hierdoor zijn de twee drukste metrostations van Praag, ‘Muzeum’ en ‘Můstek’ aan het plein gekoppeld.

Het Oude Stadsplein (Staromĕstské Námĕstí) ligt tussen het Wenceslausplein en de Karelsbrug. Het is genoemd naar de wijk waarin het gelegen is, de Oude Stad (Staré Město). Het plein is zo’n 9000 m² groot en is één van de belangrijkste toeristische trekpleisters. In het midden van het plein staat een jugendstilbeeld van Johannes Hus, een Tsjechische held, opgericht in 1915, 400 jaar na diens dood.

Rondom het plein staan verschillende merkwaardige en historische huizen en kerken, waaronder de gotische Týnkerk en de barokke Sint-Nicolaaskerk. Naast het oude Stadsraadhuis (Staroměstská radnice) staat het Astronomische Uurwerk van Praag.

In de bestrating van het plein zijn twee historische feiten leesbaar: - de Praagse Meridiaan duidt de plaats aan waar vroeger de schaduw viel van een zuil op de middag, waardoor men de tijd kon bepalen; - 27 kruisen duiden de plaats aan waar in 1621 27 stamhoofden werden geëxecuteerd.

Fig. 3: Staromĕstské Námĕstí De Karelsbrug (Karlův Most) is een wereldberoemde brug over de Vltava

163

(Moldau). De brug verbindt de Oude Stad met de wijk Malá Strana. De constructie van deze brug startte in 1357 onder het bewind van koning Karel IV. In die tijd was het de enige oversteekplaats over de rivier. Tot in 1841 was het de belangrijkste verbinding tussen de Oude Stad en het Kasteel. Zijn oorspronkelijke naam was ‘de stenen brug’ (Kamenný most).

Na 1870 veranderde dit in Karelsbrug.

Sinds 1950 zijn auto’s er niet meer op toegelaten. Nu is de brug een enorm populaire plek om af te spreken en te kuieren.

De brug zelf is 516 meter lang en zo’n 10 meter breed. De constructie van de brug rust op 16 bogen met ijsbeschermers. Aan beide zijden van de brug staan gotische poorten, waarvan deze aan de zijde van de Oude Stad (Staré Město) de bekendste is. Op de brug zelf staan 30 standbeeld gehouwen in het begin van de 18e eeuw.

Het druk bezochte romantische Gouden straatje (Zlatá Ulicka) bevindt zich in de Praagse burcht in Hradcany. Langs beide zijden van deze straat staat een rij van samengepakte fel gekleurde 17e eeuwse huizen.

Volgens verschillende legendes is dit de straat waar een alchemist Rudolf II het eeuwige leven probeerde te ontdekken.

Ondertussen probeerde hij ook goud te creëren. Een andere belangrijke inwoner was de beroemde Tsjechische dichter Franz Kafka. Hij leefde in het huis op nummer 22, die ondertussen omgevormd is tot een klein Kafka museum.

164

De oude Joodse begraafplaats (Starý Zidovský Hřbitov) is de oudste nog bestaande Joodse begraafplaats van Europa. Ze is gelegen in de wijk Josefov en werd gebruikt van 1478 tot 1787. Heden is ze een onderdeel van het Joods Museum.

De begraafplaats heeft een oppervlakte van één hectare en het aantal grafstenen wordt op 12.000 geschat. Het aantal mensen die hier begraven zijn is niet te tellen omdat op sommige plaatsen meerdere graven boven elkaar gestapeld zijn.

Schattingen gaan uit van zo’n 100.000 personen.

Verscheidene historische Joodse figuren hebben hier een laatste rustplaats gevonden.

Het burchtplein (Hradčanské Námĕstí) in de oude stad dankt zijn grillige vorm aan de Middeleeuwse ontwikkelingen. In de zuidoostelijke hoek is er een schitterend uitzicht over de rode daken van Malá Strana. Centraal ligt een stukje groen waarop een enorme gaslantaarn staat uit 1860. Deze bestaat uit acht verschillende lampposten en is gemaakt uit gietijzer met een groenachtige waas. Ernaast staat een barokke kolom met daarop het heilige standbeeld van Ferdinand Maximilian Brokof.

Letna Terasa is een plateau in Holešovice dat over de stad uitkijkt. Lange tijd was het een verzamelpunt voor invallende en bezettende legers. Vanaf de 19e eeuw werd het een publiek park, maar sinds 1948 werd zijn belangrijkste functie de paraderuimte voor de één mei vieringen.

In 1989 werd in dit park een algemene

staking gehouden tegen het communistische regime die zo’n 750.000 mensen bijeenbracht.

Hier stond vroeger het Stalin monument. Dit 30 meter hoge granieten beeld van Stalin was de grootste ter wereld en was zichtbaar vanuit elk deel van de stad.

Het kostte 600 arbeiders zo’n 500 dagen om het 14.200 ton zware monster op te bouwen. Na de dood van Stalin besloot diens opvolger Khrushchev het op te blazen in 1962.

Sinds 1991 staat er een metronoom ontworpen door David Černy die gebouwd is op de oude sokkel van Stalin’s beeld. Deze metronoom licht ’s nachts op en is overdag een favoriete plek voor skateboarders. “ De menselijke schaal ontbreekt in de wijk, maar ook de oriëntatie wordt bemoeilijkt door het ontbreken van landmarks en oriëntatiepunten. “

Publieke ruimte in de nieuwe ontwikkelingen (vanaf 1920) In 1920 werd een staatscommissie gevormd die de bouwontwikkeling van de verschillende stadswijken en een uniform bouwplan voor de hele hoofdstad moest uitwerken. Een schoolvoorbeeld daarvan is het stadsdeel Dejvice, die door de architect Antonin Engel (leerling van Otto Wagner) werd ontworpen. De wijk is groots opgevat met als centrum een groot plein / rotonde (Vitĕzné Námĕstí) met

brede boulevards, uitgestrekte grasvlakten en lanen.

De inrichting van het plein werd nooit volledig uitgevoerd volgens de plannen van Antonin Engel. Het plein is vandaag een knooppunt van openbaar vervoer. In het midden van het plein staat een nieuw gedenkteken voor de verzetters tijdens de Tweede Wereldoorlog (2004).

In het oosten van Praag ligt de wijk Haje / Jizni Mesto. Haje is de grootste woonwijk van Praag met meer dan 80.000 inwoners waardoor de bevolkingsdichtheid er 9.686 inwoners/km² bedraagt. Het gebied ligt op 8km van het centrum en heeft er een rechtstreekse metroverbinding naartoe.

De wijk Jizni Mesto is in één keer ontwikkeld in het begin van de jaren 70.

In het oorspronkelijke concept werd het stadsdeel als onafhankelijk van Praag voorgesteld met faciliteiten en voldoende werkgelegenheid, doch met scheiding van functies. Wegens een tekort aan budget werden enkel de woningen en basisvoorzieningen opgericht. Hierdoor is het gebied gedurende de dag verlaten. In 1993 werd een plan opgemaakt door Jan en Martin Sedlakovy en Ivan Plicka voor het ‘humaniseren’ van de wijk. Men wou van de slaapstad een stad maken met eigen voorzieningen (stadhuis, kerk, boulevards,..) en zelfs met een Central Park.

De evaluatie van het plan is tweeledig.

Enerzijds zijn er enkele belangrijke structuren verstoord door het plan waardoor de wijk minder organisch en praktisch is opgebouwd.

Anderzijds hebben de aanpassingen aan

de woningen wel hun vruchten afgeworpen.

Het gebied is opgebouwd rondom de metrohalte.

Er wordt in het algemeen weinig aandacht aan de publieke ruimte besteed. De menselijke schaal ontbreekt in de wijk, maar ook de oriëntatie wordt bemoeilijkt door het ontbreken van landmarks en oriëntatiepunten. Er is bovendien geen duidelijke overgang tussen de publieke en private ruimte.

Er bestaan plannen voor de sanering van de wijk, waarbij ook het publiek

domein wordt aangepakt. Het gebrek aan voldoende parkeerplaatsen en de slechte inrichting van het publieke domein worden als voornaamste minpunten ervaren.

Fig. 4: Jizni Mesto / Haje De wijk Nove Butovice maakt deel uit van de South West City (Jihozápadní Město), een stadsdeel die zo’n 52.000 inwoners telt. Dit gebied werd gepland en ontwikkeld in de jaren zeventig door een team van architecten geleid door Ivo

165

Oberstein. Door de opkomst van de prefabwoningen kon er op grote schaal aan huisvesting worden gedaan. De originele nederzettingen werden geabsorbeerd in de nieuw aangelegde woonwijken. Het integratie van het’oude’ in het ‘nieuwe’ zorgt ervoor dat het publieke domein geen monotone plekken zijn, een veel voorkomende kritiek op communistische huisvesting. De ontwerpers hadden geen monofunctionele, maar een ‘levendige stad’ voorzien, waarin de nieuwe huisvesting en andere functies de sociale activiteiten konden ondersteunen.

Het centrum van Nové Butovice is het Zonneplein (Sluneční Náměstí) en wordt beschouwd als een voorbeeld van het hedendaagse huisvestingsbeleid in Praag.

Het plein ligt op een boulevard die loopt tussen de metrostations Nové Butovice en Hůrka. Het werd ook ontworpen door Oberstein en moest de belangrijkste publieke ruimte van de South West City worden.

166

Eerst plande men aan de noordelijke rand van het plein drie woonblokken met zonnepanelen. Dit moest de gebouwen volledig onafhankelijk maken van de traditionele energiebronnen. De naam van het plein is de enige herinnering aan deze plannen, want de flatgebouwen zijn nooit gebouwd geweest. Op dezelfde plek staat nu het opvallende stadhuis van het district Praag 13. De sociale functie van het plein wordt nog eens versterkt door het gemeenschapscentrum, waarin zich een kerk, een auditorium en een kleine concerthal bevinden. Het hoogste gebouw rond het plein is het Sluneční Náměstí Gebouw, die zo’n 180 appartementen en

5200 m² commerciële ruimte bevat.

Nieuwe 2000)

publieke

ruimte

(vanaf

Het Rivercity Office Complex Karlin (ontwerper: FACT V.O.S.) is de katalysator voor de stedelijke ontwikkeling van het stadsdistrict Karlin, en is één van de 4 stadcentra aangeduid in het structuurplan van Praag. De stedenbouwkundige envelope van het project reikt tot aan de oevers van de Moldau waar er een groene promenade wordt gepland. Deze functioneert ook indien nodig als beschermingsdam tegen overstromingen.

Op het terrein zelf worden een vijftal hedendaagse duurzame gebouwen gepland, elk genoemd naar een belangrijke rivier. In deze gebouwen is plaats voor kantoren, kleinschalige winkels, een hotel, restaurants, appartementen en een ondergrondse garage.

De eerste 2 kantoorgebouwen zijn al opgeleverd. Het derde gebouw is een rechtbank en zal eind 2008 afgewerkt zijn.

In het ontwerp van het ontwikkelingsgebied is veel aandacht besteed aan de publieke ruimte tussen en in de gebouwen. Zo wordt de site aantrekkelijker en toegankelijker voor de werknemers en potentiële bezoekers. Om die toegankelijkheid nog te verhogen werd boven de drukke Rohanské Nábřeži Straat een voetgangersbrug aangelegd die Karlin verbindt met het zuidwestelijker gelegen historische stadscentrum. Deze stalen brug overspant 49 meter en heeft een

vrije breedte van 3 meter. Werd gebouwd in 2002 en kostte zo’n 16 miljoen CZK. Men plant nu een tweede brug naar over de Moldau naar het noordelijke eiland Ostrov Štvanice.

De Průchod (ontwerper: Josef Pleskot) is een voetgangerstunnel tussen de Upper en Lower Deer Moat (Jeleni Příkop), oorspronkelijk een defensieve strook ten noorden van het Praags Kasteel. Deze verbinding maakt deel uit van een breder plan voor de oprichting van alternatieve

toegangswegen naar het kasteel. Het project werd afgerond in 2002 met de creatie van de passage die onder de Powder Bridge (Prašný Most). De tunnel is 84 meter lang en volgt een originele watertoevoer voor de stad. De doorsnede van de doorgang is eivormig en bekleedt met donkerrode baksteen.

The Plazza is een open groene ruimte in ‘The Park Complex’ (Marani Architects) met ondergrondse parking, een kiosk, een waterpartij en een houten terras. Het maakt onderdeel uit van het landschapsconcept van ‘The Park”, dat ondermeer een artificieel meer van 1600m² voorziet.

In de wijk Andel Smichov werd recent veel nieuwe publieke ruimte en voetgangerspaden ontwikkeld door D3A spol. s r.o. en Stanislav Fiala, Tomáš Prouza, Jaroslav Zima. Het ontwerp startte met de afbraak van een grote fabriek en de constructie van nieuwe commerciële gebouwen en voorzieningen in de wijk. De publieke ruimte bevindt zich tussen en op deze gebouwen. De totale oppervlakte van de nieuwe publieke ruimte bedraagt 31.000m² en is in 2003 voltooid.

Plannen voor de toekomst In 2005 richtte de stad een wedstrijd in voor de heraanleg van het Wenceslausplein (Václavské Námĕstí). De stad wenste een plein zonder parkeerplaatsen,

meer voetgangersgebied en met meer bomen en banken.

De winnaar werd Atelier DUA / Cigler – Marani Architects met een voorstel om de tram opnieuw een plaats op het plein te geven. Het masterplan grijpt terug naar de oorspronkelijke opbouw van het plein en ook de materialen zijn origineel (originele mozaïeken en massieve granieten tegels).

Het ontwerpteam wil van de Václavské Námĕstí een levendige boulevard makend door het plein van kleine kiosken en een uitgekiend verlichtingssysteem te voorzien.

In Praag 7 is Strossmayerova Námĕstí gelegen met een oppervlakte van 4100m².

Het concept van de ontwerpers (Equator European Architects - CASUA Prague) voor de heraanleg van het plein is het maken van bruggen voor voetgangers.

Verschillende delen van het plein worden als voetgangersgebied ingericht, aangevuld met groen en stedelijk meubilair.

Tijdens de daluren is plaatselijk verkeer er toegestaan tussen de ‘voetgangerseilanden’.

Een alternatief voorstel voor het plein dat op veel bijval kon rekenen, is afkomstig van twee pas afgestudeerde architecten Marcela Steinbachová / Bronislav Stratil. In de media is er bijna evenveel aandacht voor dit ontwerp dan voor het winnende.

Het ontwerp gaat uit van de Václavské Námĕstí als een plein i.p.v. een boulevard.

Onder het plein wordt plaats voorzien voor doorgaand verkeer en parkeerplaatsen. Enkel de tram, taxi’s en voertuigen van mindervaliden zijn toegelaten op het plein.

Het plein wordt voorzien van enkele ‘meubels’ met historische verwijzingen.

De verharding van het plein wordt voorzien van LED-verlichting.

Fig. 5: Sfeerbeeld Václavské Námĕstí Marcela Steinbachová / Bronislav Stratil 167

168

Nieuwe stadskernen Steven De Pauw De zoektocht identiteit

naar

architecturale

Wat gebeurt er na een veertig jaren durende onderbreking van Praag als het Europese zwaartepunt van verschillende beschavingen en kunststromingen? Na deze bezetting was er geen periode waarin Praag en zijn architecten konden zoeken naar hun nieuwe identiteit. Daarentegen werd mondiale, moderne en essentiële architectuur door buitenlandse bedrijven gepromoot wat resulteert in soms pijnlijk onsuccesvolle projecten, zelfs tot in het stadscentrum. De rol van de architect moest veranderen van een ambtenaar in een ingenieursbureau voor de staat, onderworpen aan de ideologie van prefab gebouwen, naar een vertegenwoordiger van het professionele niveau en ontwikkelaar van de nieuwe levensstijl. Maar deze ervaring ontbrak, en dus kwamen zeer veel buitenlandse architecten naar Praag om er lezingen en colleges te geven aan de universiteit. Christian Norberg-Schultz, Rogers, Stirling, Foster, Van Eyck, Hertzberger, Gullichsen, Liebeskind, Venturi, Snozzi, Herzog, Siza en Souto de Moura zijn maar enkele namen. De eerste realisaties van privatisering waren de kantoren en zij waren dus de eerste dragers van nieuwe architectuur in Praag. De parallelle privatisering van de industrie en het vrijgeven van de markt zorgt ervoor dat de Tsjechische architecten hun

werkomgeving snel konden aanpassen tot de Europese standaard. Alleen het volk kon de nieuwe aanpak met architectuurwedstrijden moeilijk appreciëren.

Vele wedstrijden eindigden vroegtijdig in de rechtbank. De beste Tsjechische architecten met internationale ervaring werden geëngageerd om les te geven. Ook werden sinds de jaren negentig vijf architectuurmagazines ontwikkeld. “ De rol van de architect moest veranderen van een ambtenaar in een ingenieursbureau voor de staat, onderworpen aan de ideologie van prefab gebouwen, naar een vertegenwoordiger van het professionele niveau en ontwikkelaar van de nieuwe levensstijl. ” Praag en de nood aan het herkalibreren van de stadswijken Onze aandacht gaat meestal uit naar historische stadscentra, die natuurlijk het meest prominent aanwezig zijn in elke stad. Maar in Praag leven meer dan een derde van de bevolking in de stadsperiferie in grote woonontwikkelingen die zelf soms de proportie van kleinere steden aannemen. Planning en stedenbouw zijn de sleutel om dergelijke agglomeraties aan te pakken en ontvankelijk te maken voor de nieuwe ontwikkelingen op

economisch vlak. Door de verandering in de eigendomsstructuur heeft de stad zijn planningsstrategie aangepast.(1) In werkelijkheid is de ontwikkeling van nieuwe stadscentra bijna volledig gesteund op privé-initiatief (2). Ontwikkelaars zagen de grote kwaliteit van verlaten industriële sites, in nabijheid van het stadscentrum en die reeds goed omsloten werden door openbaar vervoer. Dit betekent niet dat enkel in de stadskern grote ontwikkelingen gebeuren sinds de jaren negentig, maar ook in de suburbane rand rond Praag kennen we een grote verhuis vanuit grote woonprojecten naar grondgebonden woningen. De politici onderkennen nog steeds dat er een probleem bestaat. Hierdoor merken we in deze stadswijken een groot onderscheid tussen de woningen uit de Communistische periode, die niet gerenoveerd worden met privé kaptiaal, en de nieuwe woonvormen die zijn ontstaan na de val van dit bewind (3).

We bespreken enkel de nieuwe structuren die groeien in de stad. Elk met hun eigen nieuwe functies en infrastructuren. Tijdens het Communistische bewind werd Praag erg aangetast door de grootschalige projecten, zoals de gordel van woonprojecten rondom de stad.

Vanaf 1989 (val Berlijnse Muur) wou men af van monumentale constructies die de belichaming vormen van het Com-

169

munisme. Maar de grootschaligheid aan deze projecten maakt het tot een utopie om deze volledig uit het stadsbeeld te laten verdwijnen. Er moest een andere visie komen om deze vormen van wonen te revitaliseren. Hoe kan men de schaal van deze gebouwen herkalibreren tot de menselijke schaal?

Het historische stadscentrum ontlasten

170

De ontwikkeling van een polycentrische ruimtelijke structuur voor de stad Praag is een strategie die zich richt op de benadering van verschillende problemen: Het stadscentrum ontladen, woon-werk afstand verlagen en de stadsverkeeraders ontlasten. Daarnaast wil men het behoud en verdere ontwikkeling van de historische kern verzekeren door er de ver-

schillende stadsfuncties te versterken.

Hiervoor is het noodzakelijk om ook het stadsgezicht van het culturele erfgoed te beschermen en dus is men genoodzaakt de hoogbouw te beperken. Het aandeel woongebouwen in het historische centrum van Praag moet bewaard worden zodat niet enkel functies met groter kapitaal het stadscentrum overspoelen en het karakter ervan aantasten.

De nieuwe stadskernen Het district Karlin is ontstaan in 1817 als een autonome gemeente. Daarvoor waren er velden, weiden, wijngaarden en enkele gebouwen, waaronder een groot barokke gebouwencomplex dat werd ontworpen door architect Dientzenhofer en werd gebouwd tussen 1731 en 1737. Er werd ook een laat-barokke kapel behoud-

en die verbonden is aan een militaire begraafplaats. Pas na 1850 kwam dit gebied tot ontwikkeling volgens de Classicistische manier, die erin bestond een regulier grid van loodrechte straten met een centraal plein. Op deze manier werden de 3 hoofdstraten (Sokolovska, Krizikova en Pernerova) en 6 loodrechte straten ontworpen. In 1866 werden de stadsvesten afgebroken en door de goede ligging van Karlin ten opzichte van het stadscentrum was er een groeiende belangstelling voor het nieuwe district. Daarnaast had ook de aanleg van de elektrische tramverbinding tussen het stadscentrum en Liben een grote bijdrage tot de ontwikkeling van Karlin. Naast residentiĂŤle gebouwen, die zeer typisch zijn voor dit stadsdeel, speelden ook industriĂŤle activiteiten een grote rol in de geschiedenis van dit district. Zo werd het Praagse Gasfabriek

hier gebouwd in 1847. In 1903 werd Karlin administratief onafhankelijk om in 1922 een deel te worden van Praag.

De wijk Smichov werd voor het eerst genoemd op het einde van de 13de eeuw.

Sinds de Middeleeuwen, werd het grotendeels bedekt door wijngaarden, (hop) velden, en tuinen die eigendom waren van de Kerk. Molens werden gebouwd langs de rivier. Tijdens de 18de eeuw kende Smichov een grote industriële groei waardoor fabrieken werden gebouwd. In de tweede helft van de 19de eeuw werd het gemeentehuis gebouwd met recht tegenover de kerk van Sint Wenceslas. Natuurlijk werden er ook veel residentiële gebouwen en arbeiderswijken gebouwd voor de industrie. Vandaag kent de wijk zowel residentiële als zakelijke activiteiten en nog enkele van de villa’s daterend van voor de industriële ontwikkeling zijn behouden. Wolfgang Amadeus Mozart had hier zijn tijdelijk verblijf in villa Bertramka, kort bij het metrostation Anděl. Een monument voor de Sovjet tanks werd in 1989 vernietigd om er een gebouw van de Franse architect Jean Nouvel in de plaats te zetten. Dit gebouw fungeert vandaag als een symbool voor het district (2) en maakte dit stadsdeel tot het tweede grote centrum van Praag, na de historische stadskern.

Praag. Door de hoge bevolkingsdichtheid en ontwikkeling van grote woongebouwen kreeg dit stadsdeel de naam South City mee. Deze slaapwijk kende in de jaren negentig een grote vernieuwingsoperatie die vooral voor de woningen veel beterschap heeft gebracht. Volgens de structuurplanning wil men dit stadsdeel als een nieuw districtcentrum ontwikkelen, rond de bestaande metro-infrastructuur. Vandaag wordt dit stadsdeel niet meer aanzien als de grijze en vuile stadsrand van Praag, maar heeft het veel te bieden op cultureel vlak, onderwijs, commerciële activiteiten en recreatie. Ook de natuur is hier dichtbij. Grote parken en bossen zoals Hostivařská in het noorden,

Milčovský in het zuiden en het centrale park. Toch zijn er verschillende beperkingen zoals de grote schaal van gebouwen en open ruimte, de weinige aantrekkingskracht vanuit de rest van de stad en de lage sociale diversiteit. Voor 2010 is er een tweede grote operatie gepland die zich vooral zal richten op de ontwikkeling van de wijkinfrastructuren. Er is sprake om de tram verder te ontwikkelen in dit district, om het zo minder afhankelijk te maken van autovervoer. Daarnaast wordt ook de Chodov-wijk ontwikkeld met een centrum en de inplanting van diverse functies, want vandaag bestaat het vooral uit kantoorgebouwen en het Chodov winkelcentrum.

(Fig. 1: De wijk Smichov ) De wijken Háje en Chodov vormen samen het district Praag 11. Jižní Město is een woonwijk die in het begin van de jaren zeventig werd ontwikkeld en uitgroeide tot de grootste woonwijk van

171

(Fig. 2: Háje centrum: hoogbouw, grondgebonden woningen, sport, recreatie en natuur.

Fig. 3: Milčovský natuurgebied ten zuiden van de woonwijken.)

172

Tijdens de jaren zeventig, een periode waarin het gebruik van geprefabriceerde bouwmaterialen reeds een stereotype was geworden, werd door een team van architecten Southwest City ontworpen op negen kilometer van het stadscentrum.

Het waren bestaande dorpen die werden geabsorbeerd in de nieuwe stedelijke agglomeratie rond Praag. Een van deze dorpen was Nove Butovice, naast Jinonice, Lužiny en Hurka. De integratie van de nieuwe infrastructuren in het oude dorpsweefsel gebeurde niet met de dominantie van monotone ruimte en stratennetwerken zoals veelal gebruikt bij Communistische woonprojecten, waarbij schaal en orde totaal afwezig waren. De controversiële aanpak van de architecten bestond erin eerst de link met het stadscentrum te ontwerpen om pas daarna de woningen te integreren met de bestaande dorpsarchitectuur en open structuur.

Men schakelde zelfs sociologen in bij het ontwerpen. Publieke gebouwen werden individueel ontworpen door architecten die zochten naar architecturale kwaliteit.

De stedenbouwkundigen probeerden zelfs de problemen in dit stadsdistrict op te lossen door de ontworpen woonontwikkelingen te laten ingrijpen op de ontwikkeling van sociale activiteiten en gebeurtenissen, zodat geen monotone woonzone zou ontstaan. Ze probeerden een levende stad te creëren, wat gebonden zou worden aan de nieuwe metrostations en andere infra-

structuren.

Om het district Praag 13 een district centrum te geven is de wijk Nove Butovice opgenomen in de structuurplanning van de stad als een te ontwikkelen gebied inzake stadsfuncties. Nove Butovice kent significante veranderingen sinds het begin van deze eeuw. Grote kantoorontwikkelingen zijn gegroeid naast de vele woonprojecten. Maar ook de open ruimte kende belangrijke ingrepen. Het Sluneani plein, gelegen tussen twee metrostations, Nove Butovice en Hurka, werd ontworpen door Ivo Oberstein als de grootste publieke ruimte voor geheel Southwest City.

Om de sociale functie van het plein te versterken werd hier de City Hall (2001) gevestigd, een gebouw ontworpen door Miloš Haase. Dit gebouw heeft een ovalen vorm met een zilveren gevelbekleding.

Naast een klokkentoren is er ook een atrium waar concerten en tentoonstellingen kunnen plaatsvinden. Naast de City Hall is er aan het plein ook het St Procopius Community Centre gelegen met een kerk, auditorium en concertzaal. Het grootste gebouw op het plein is een 22 verdiepen hoge woontoren met 177 appartementen en 5200 vierkante meter commerciële ruimte. Oorspronkelijk werd aan de Noordzijde van het plein drie 18 verdiepen hoge woontorens voorzien met zonnepanelen die ervoor zouden zorgen dat de gebouwen zelf konden voorzien in hun energie. Vandaag blijft enkel nog hun naam over, want deze gaf de naam aan het plein (sluneani betekent zonnig). De inplanting van Galerie Butovice dicht bij het metrostation bracht ook andere functies naar dit stadsdeel.

(Fig. 4: Het Sluneani plein vormt het hart van de Nové Butovice wijk.)

173

Babawijk Michael De Keulenaer & Stefanie Mahieu Het district Praag 6 bevindt zich ten noordwesten van het centrum en beslaat ongeveer 40km². Zowel qua oppervlakte als populatie vormt het district één tiende van Praag. Het strekt zich uit vanaf het historische centrum tot de periferie en omvat verschillende types van constructies. De variatie gaat van de Barokke omwalling van Praag tot de verschillende hoogbouw blokken, verfijnde prefab huisvesting en de interessante typisch landelijke bouwsels.

De Babawijk, die we in het volgende deel bespreken, valt in het district Praag 6 binnen de grenzen van Dejvice. De naam Dejvice is een verwijzing naar het oudere Dehnice, dat dateert van 1088 als eigendom van de St. Vitus’ Provostry. Tijdens de Middeleeuwen bevonden talrijke wijngaarden zich op de hellingen van dit gebied, deze werden later vervangen door erven en tuinen. Een originele kaart van 1890 toont een volledig leeg gebied met slechts een paar dagbouwmijnen, militaire bakkerijen en opleidingsgebieden.

(Fig1: Ligging Praag 6 ) Kort na het ontstaan van het idee van het ‘Grotere Praag’ werd beslist dat Dejvice een nieuw centrum zou vormen binnen Praag voor nieuwe residentiële projecten. De nieuwe ontwikkeling werd gebouwd volgens de plannen van Professor Antonin Engel.

Sinds 1924 was dit gemeentelijke dis-

trict volledig in handen van de Regulatory Office of the Capital City of Prague, die de regelgeving voor de plannen voor het gehele gebied opstelde en die hiermee ook de bouw van locaties als Fišerka, Kotlářka, Hanspaulka, Baba, Šťáhlavka en Paťanka heeft beïnvloed. Ook het concept van de step-by-step ontwikkeling werd onderworpen aan hun beleid, dat pleitte voor het respecteren van het rijke reliëf die het terrein kent.

De ontwikkeling van Dejvice wordt gekenmerkt door een compacte ontwikkeling van het centrum, met voornamelijk appartementen, en een tuinwijkmodel aan de rand. Deze laatsten resulteerden in een zeer individualistische vorm van wonen, bestaande uit alleenstaande huizen of villa’s, geplaatst in afgescheiden tuinen. Een goed voorbeeld hiervan is de Babba wijk in Dejvice die gebouwd werd door de Werkbund ter ere van de bourgeoisie.

In tegenstelling tot deze elite tuinwijk werden in deze tijdsperiode ook wijken gecreëerd voor de gewone arbeider. Een goed voorbeeld hiervan vinden we een heel eind buiten Praag, meer bepaald in Zlin. Thomas Bata, de vader van de Bata schoenen, bouwde er niet alleen een schoenenfabriek, maar ook een complete wijk voor zijn personeel bestaande uit vrijstaande huizen met modern sanitair, recreatiefaciliteiten en culturele instell-

ingen. Deze Bata arbeiderswijken werden later ook op andere locaties in de wereld gebouwd, steeds in de nabijheid van de desbetreffende fabriek. In het historisch centrum van Praag is nog steeds een Bata schoenenwinkel te vinden.

“De ontwikkeling van Dejvice wordt gekenmerkt door een compacte ontwikkeling van het centrum, met voornamelijk appartementen, en een tuinwijkmodel aan de rand. Deze laatsten resulteerden in een zeer individualistische vorm van wonen, bestaande uit alleenstaande huizen of villa’s, geplaatst in afgescheiden tuinen. Een goed voorbeeld hiervan is de Babba wijk in Dejvice die gebouwd werd door de Werkbund ter ere van de bourgeoisie. “ Ook in steden buiten Tsjechië zien we gelijkaardige ontwikkelingen. Zo werd in Stuttgart de Weissenhofsiedlung ontwikkeld. Het gaat om een modelwijk van het ‘Nieuwe Bouwen’ door enkele vooraanstaande architecten. De wijk werd gebouwd als onderdeel van de tentoonstelling ‘Die Wohnung’ van de Deutsche Werkbund. De woonblokken, oorspronkelijk 21 stuks, zijn goedkope woningen gebouwd in nieuwe industriële materialen, voorzien van voldoende licht en lucht. In totaal vonden er tussen 1927 en 1933 13

175

gelijkaardige tentoonstellingen van woningen plaats.

In het deel dat volgt bespreken we twee kenmerkende wijken voor het district Praag 6. Eerst doen we een uiteenzetting over de Baba wijk en vervolgens hebben we het nog even kort over Hanspaulka, een op Baba geïnspireerde woonwijk.

Baba (Fig. 2: Baba wijk) De Baba wijk werd geopend op 7 september 1932. Het was de eerste grote tentoonstelling van gegroepeerde woningen in Praag en tegelijkertijd de laatste in een reeks van Werkbund woonwijken, allen gebouwd in de geest van de Weissenhofsiedlung in Stuttgart. Bij deze opening trokken meer dan 12.000 mensen de voormalige Keltische heuvel op om de wijk te bezichtigen. In tegenstelling tot de andere Werkbund woonwijken in Europa werd Baba gefinancierd door private klanten. Dit traditioneel rollenspel tussen architect en klant maakte het moeilijker om, in tegenstelling tot wat het geval was bij de Weissenhofsiedling, een radicaal programma uit te werken. Zo werden bijvoorbeeld het rijhuis-concept van František Kerhart en de gemeenschappelijke voorzieningen voor de wijk van tafel geveegd. In de plaats daarvan werd er geopteerd voor vrijstaande eengezinswoningen omgeven door een omheinde tuin.

176

Op deze manier van bouwen kwam er kritiek van radicaal links. Ze verweten de Baba wijk een monument van de bourgeoisie te zijn, een eiland voor intellectuelen.

Terwijl, in hun ogen, de wijk een instrument zou moeten zijn om de samenleving te veranderen en een antwoord zou moeten bieden op het huisvestingsprobleem.

Toch was het merendeel van de bevolking gedurende de eerste 15 jaar trots op de wijk.

Dit gevoel ten opzichte van de wijk veranderde echter in 1948. Na de Tweede Wereldoorlog maakte Tsjechië-Slowakije immers steeds meer deel uit van het Oostblok en werd de invloed van de communisten in het gebied groter. In 1948 vond er tenslotte een staatsgreep plaats die het land transformeerde van een parlementaire democratie in een communistische dictatuur. Dit communistisch regime zou ongeveer 40 jaar stand houden tot de Fluwelen Revolutie in 1989 hier een eind aan maakte en de democratie in TsjechiëSlowakije herstelde. Deze verandering van het politiek klimaat had ook zijn invloed op de Baba wijk. Het individualistische karakter van de wijk paste immers niet in het communistisch gedachtegoed.

Hierdoor moesten bijvoorbeeld veel huizen, die in privé bezit waren, omgebouwd worden tot woningen voor meerdere generaties. Het duurde dan ook tot in 1989 vooraleer het Westen de TsjechischSlowaakse bijdrage aan het modernisme ontdekte, waarvan de Baba wijk één van de belangrijkste voorbeelden is.

Ontwerp- en bouwproces.

Op 2 november 1928 werd door de leden van de Tsjechoslowaakse Werkbund, gesticht in 1920, de beslissing genomen om een tentoonstelling te houden in Praag.

De geschikte site voor deze tentoonstelling werd gevonden in Dejvice, een district ten noorden van het historisch centrum van Praag. Deze site was ongeveer 3ha groot en had een zuidelijk gerichte helling van 20%, aflopend naar de Moldau.

Het gemeentebestuur had de bestemming van de grond al gewijzigd van landbouwgrond naar bouwgrond en een voorlopig masterplan voor de site opgezet.

De voorzitter van de Tsjechoslowaakse Werkbund, Pavel Janák, kon zich hierin echter niet vinden en besloot zelf een masterplan voor de ontwikkeling van de site op te stellen. Naast het masterplan was Pavel Janák ook verantwoordelijk voor de organisatie en het uitkiezen van de architecten die aan de tentoonstelling mochten deelnemen. Hierbij koos hij architecten, uit 3 verschillende generaties, die een goede vertegenwoordiging verzekerden van de toenmalige stromingen in de Tsjechische modernistische beweging.

Op deze wijze wou hij een zekere diversiteit garanderen. Zijn voorstel voor het masterplan betrof een schikking van de verschillende percelen in een schaakbordpatroon met toegangswegen die evenwijdig liepen met de zuid gerichte helling.

Dit vanwege het unieke uitzicht op Praag die men van op deze helling had.

Dit masterplan probeerde men gedurende de komende drie jaar door te drukken bij het gemeentebestuur. Ondertussen liep het ontwerpproces voor de wijk ongehinderd door. Zo hield de Werkbund in 1929 een wedstrijd voor de bouw van zowel vrijstaande als in-eenrij-staande minimalistische huizen. Geen enkele van de winnende projecten werd

echter verder ontwikkeld. Dit vanwege de private klanten die zich teveel bemoeiden of zelfs terugtrokken. In juni 1931 werd het masterplan, opgesteld door Pavel Janák, goedgekeurd door het gemeentebestuur.

In de maand mei van dat jaar, nog voor de goedkeuring van het masterplan, werd de grond opgekocht door de Tsjechoslowaakse Werkbund voor 75 kronen per m², dit komt overeen met ongeveer 3 euro per m². Korte tijd hierna begon men aan de ontwikkeling van de site. Van 25 april 1932 tot de opening van de tentoonstelling op 7 september 1932 bouwden 7 firma’s in totaal 20 huizen. Tegen 1940 telde de Baba wijk 33 woningen. Een van de 33 percelen, gelegen naast het Palička Huis van Mart Stam, werd echter nooit bebouwd. Op dit perceel, waar oorspronkelijk een kunstenaarswoning van František Kerhart moest komen, werden immers de restanten van een vroeg-Christelijke nederzetting gevonden. Het feit dat dit lot onbebouwd bleef kan betekenen dat de bouwheer zich terugtrok of dat er door het Archeologisch Instituut een ban op werd geplaatst.

Door de gevolgen van een wereldwijde economische crisis (Wall Street Crash in 1929) en het lang aanslepen van de bouwvergunningen trokken veel geïnteresseerde partijen zich terug. Zo bleef bijvoorbeeld een project van Adolf Loos enkel op papier bestaan. Veel projecten werden ook door de klanten afgeblazen doordat ze geen vertrouwen hadden in de nieuwe bouwtechnieken en zich niet konden vinden in de collectivistische, industriële benadering van sommige architecten.

In 1933 werd hierdoor een project van 20 rijhuizen, van de architect František Kerhart, in het noordelijkste deel van de wijk vervangen door vrijstaande eengezinswoningen.

De Baba wijk is tot op vandaag redelijk goed bewaard gebleven. Enkele huizen waren op het eind van de jaren ’90 zelfs nog in hun originele toestand. Bij de andere woningen zijn er in de loop van de tijd toevoegingen gedaan zoals garages, in de loop van de jaren ’70, en uitbreidingen tot meergezinswoningen onder het communistisch bewind.

Bespreking van de voornaamste deelnemende architecten en hun woningen.

In het volgende stuk bespreken we enkele architecten, en hun huizen, die aan de Baba wijk deelgenomen hebben. Hiervoor hebben we getracht de interessantste eruit te halen. Zo was Pavel Janák, naast de ontwerper van 3 woningen, ook de ontwerper van het masterplan van de Baba wijk. Mart Stam was de enige deelnemende buitenlandse architect en František Zelenka gebruikte, net zoals Adolf Loos, voor het ontwerp van zijn huis het theaterconcept.

Mart Stam (1899-1986), Palička House Mart Stam was een Nederlands functionalistisch meubelontwerper en architect. Hij was de enige buitenlandse architect die mocht deelnemen aan de Werkbund tentoonstelling in Praag. Hij werd hiervoor in 1928 door een Tsjecho-

slowaaks verband van ontwerpers en producenten uitgenodigd om een huis te ontwerpen voor een gezin met twee kinderen. Voorheen, in 1927, nam hij ook deel aan de Weissenhofsiedlung in Stuttgart waarvoor hij 3 rijhuizen ontwierp.

Deze deelname betekende ook zijn doorbraak en leverde hem de nodige contacten en internationale bekendheid op.

Dit feit verklaart waarschijnlijk ook zijn uitnodiging om deel te nemen aan de tentoonstelling in Praag.

Het Palička huis dat hij ontwierp voor de Baba Siedlung is een goed voorbeeld van het ‘Nieuwe Bouwen’ en verenigt veel thema’s uit Stams studie “The Expandible House”, gepubliceerd in het tijdschrift ABC in 1924. Fundamentele elementen die hij tijdens deze studie ontwikkelde paste hij nu toe in het ontwerp van het Palička huis zoals een zichtbare stalen draagstructuur, gestuukte wanden en de visuele doorzetting van de raampartijen d.m.v. windschermen. Ook de trap aan de buitenzijde van de woning die communiceert tussen de ‘sala terrana’, een verlenging van de woonkamer buitenshuis, en de tuin is kenmerkend voor zijn architectuur.

Ondanks het feit dat het gebouw zich op een helling bevindt is het aan alle zijden vrijstaand. Juist door dit aspect, samen met de vervlechting van de buiten- en binnenruimtes, het gebruik van een open skeletbouw en de vele balkons en terrassen, komt het gebouw luchtig en zweverig over. Doordat het bouwterrein een steile helling had maakte Stam twee ontwerpen voor deze woning. In een eerste ontwerp voorzag Stam in een oprit loodrecht op de

177

178

straat die zich aan de noordzijde bevond.

Deze was echter te steil waardoor de oprit in een tweede ontwerp evenwijdig met de straat kwam te liggen. De garage bevond zich in dit ontwerp onder het straatniveau met daarboven de inkom aan de noordzijde. De binnenruimtes richtte hij naar het oosten, het historisch centrum van Praag.

Het uitgevoerde gebouw wijkt uiteindelijk sterk af van het oorspronkelijke concept. Dit komt doordat de bouwheer, Jiri Palička, veel inspraak kreeg in het ontwerpproces. Zo maakte hij het ontwerp veel denser door bijvoorbeeld de trap die naar de tuin leidt binnen het volume zelf te plaatsen. De uitwendige kolommen verdwenen op één na. Ook de indeling van de woning werd sterk gewijzigd, het interieur ervan werd ontworpen door Ladislav Zák.

Pavel Janák (1882-1956) Pavel Janák was een architect, stedenbouwkundige en vooraanstaand theoreticus van de Tsjechische kubistische beweging. Zo schreef hij in 1911 het Tsjechisch kubistisch manifest “The Prism and The Pyramid” voor het Tsjechische magazine Art Monthly. Hierin stelde hij dat men alleen dode materie kon laten opleven en dynamische structuren kon ontwerpen door middel van het gewelddadig en abrupt doorsnijden van verticale en horizontale lijnen door een schuin vlak. Toen in 1918 - Tsjecho-Slowakije onafhankelijk werd ging hij samen met Josef Gocár op zoek naar een nationale architectuurstijl.

Deze nieuwe stijl werd het rondo-kubisme

genoemd, een variatie op het Tsjechische kubisme, gebaseerd op nationale kunst en tradities. Vanaf 1923 vond hij nieuwe inspiratie in West Europa, namelijk in de industriële productie en de Nederlandse baksteen stijl. Dit leidde hem naar het purisme en het functionalisme. Het was dan ook als functionalist dat hij zijn woningen voor de Baba woonwijk ontwierp.

Voor deze wijk ontwierp hij, als voorzitter van de Tsjechoslowaakse Werkbund, ook het masterplan. Daarnaast was hij verantwoordelijk voor het aanstellen van de deelnemende architecten. Zelf ontwierp hij voor de tentoonstelling drie huizen, waaronder zijn eigen woning.

Linda House De aanblik van het huis van Václav Linda, een directrice van een middelbare school in Liben, wordt van op de straat gedomineerd door twee grote terrassen en de garage die tot aan de straat reikt.

De voordeur bevindt zich vreemd genoeg niet onder de luifel van de garage maar er net naast. Ook het plan van de woning was niet echt functioneel te noemen. Zo was de leefruimte meer een overgangsruimte en kon men een van de slaapkamers enkel bereiken via de badkamer.

Toen het huis in 1968 geconfisceerd werd door de staat werden er ingrijpende veranderingen aan gedaan door de nieuwe eigenaar.

Het was oorspronkelijk de bedoeling dat op deze plek een studio huis zou komen van Hana Kučerová-Zaveská.

Janák House Pavel Janáks eigen huis valt op doordat de bouwvorm, in vergelijking met de andere woningen, niet langwerpig is.

De strakke kubusvorm van het gebouw wordt verzacht door een vrij gevelplan.

Onderaan heeft de gevel een drieledige verdeling, welke in het grondplan vertaald wordt in een garage, een inkomhal langs een centrale as en een werkkamer.

Op dit niveau begint ook de wandeling doorheen de woning. Eerst wordt met een zevental treden de natuurlijke helling van het terrein overwonnen, vervolgens gaat de wandeling verticaal verder via een centraal geplaatste wenteltrap.

Hierdoor blijven de looproutes in de woning kort.

Op het eerste verdiep bevindt zich de keuken, het salon, de eetplaats met een rechtstreekse toegang tot de tuin en de vertrekken voor het personeel, die een aparte ingang hebben aan de achterkant van de woning. Op het tweede verdiep vindt men de badkamer en de slaapkamers die uitgeven op een zuidelijk gelegen terras.

Het huis werd gerenoveerd in de jaren ’90. Door de isolatie die aangebracht werd aan de buitenzijde van de woning werden de proporties van het gebouw lichtjes gewijzigd. Verder werd er een erker verwijderd en een garage toegevoegd in de loop van de jaren ’70.

Dovolil House Dit huis is een soort kangoeroewoning voor Karel Dovolil en zijn ouders. De plannen van beide woningen verdelen

179

de oppervlakte in drie zones: een kamer voor het personeel, de keuken en eetkamer; de hal en leefruimte; de slaapkamer, dressing en badkamer. Beide woningen hebben aan de zuidelijke kant van het huis een terras met een trap die naar de tuin leidt.

František Zelenka Zadák House

(1904-1944),

František Zelenka begon zijn carrière, in zijn studententijd, als podiumontwerper voor het “Liberated Theater”. Als auteur van krantencolumns introduceerde hij ook de nieuwste stromingen en opvattingen binnen het interieurontwerp aan het grote publiek. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werkte hij voor het Weinberg Theater onder een pseudoniem omdat het voor hem, als Jood, verboden was te werken. In 1943 werd hij met zijn familie gedeporteerd naar Theresienstadt waar hij in het theater van de Nazi’s werkte.

In oktober 1944 werd hij met zijn familie naar Auschwitz gebracht, in een van de laatste transporten, waar ze werden geëxecuteerd.

180

De huizen die hij gedurende zijn korte carrière ontwierp kregen allemaal iets mee van de levendigheid en spontaniteit die men ook in het theater terugvindt. Zo ook het bij Zadák huis dat hij ontwierp voor de Baba wijk, waar hij de jongste deelnemende architect was. Bij dit huis vatte hij zowel de binnen- als buitenruimtes op als een podium. De woning is vormgegeven als een blokachtige sculptuur die geplaatst is op een zacht hellend terrein. De weg die men moet afleggen

om het huis te bereiken is geënsceneerd zodat er een zekere spanning opgebouwd wordt bij het naderen van de woning.

František kiest niet voor de kortste weg, het pad dat men aflegt moet een belevenis zijn. Ook in de woning zelf maakt hij een zo lang mogelijke weg op een zo klein mogelijke oppervlakte. Dit om een diversiteit aan ruimtelijke ervaringen te creëren. Ook de wijze waarop hij met licht en schaduw speelt verraadt zijn kennis van podiumeffecten. Deze manier van ontwerpen vinden we ook terug bij onder andere Adolf Loos.

Over het algemeen was Baba geen experiment wat betreft toegepaste constructie en bouwmaterialen. Dit komt

grotendeels door de private klanten die niet te vinden waren voor de nieuwe bouwtechnieken. De dunne wanden van de skeletbouw stonden voor hen gelijk aan een slechte akoestische en thermische isolatie. Hierdoor werd voor de meeste woningen een traditionele massiefbouw toegepast. Een gewapend betonnen skelet werd slechts in 12 huizen toegepast. Het is ook opvallend dat er geen gebruik werd gemaakt van staalbouw en geprefabriceerde industriële bouwmaterialen omdat deze in Tsjechië-Slowakije nochtans wijd verspreid waren. Wat alle huizen wel gemeenschappelijk hadden is een intern afvoersysteem van het regenwater.

Hanspaulka (Fig. 3: Typewoning Hanspaulka wijk) Dit project van villa’s en gezinswoningen is gelegen in een van de meest populaire residentiële wijken van Praag, genaamd Hanspaulka, en is gebaseerd op de noordelijker gelegen Baba wijk.

In 1773 bouwde Hans Paul Hippman een barok herenhuis, op de plaats van een oude wijnboerderij, dat later de naam gaf aan de volledige wijk. Verder werd door de zoneverdeling van de Regulatory Office of the Capital City of Prague, grondige onderzoeken en de verplichting om de bestaande topografie in ere te houden de ontwikkeling van het terrein al gauw bepaald.

De nabijheid van de Babawijk, de zuiverste uitvoering van functionalistische huisvesting in Europa, was een aansporing voor de algemene ruimtelijke ontwikkeling en het architecturale concept. De basis van alle ontwerpen is een mix van kubistische ruimtes en kleurrijke vlakken die werden gebaseerd op de morfologie en kleuren van de Tsjechische ‘Moderne Stijl’ en de Nederlandse ‘De Stijl’ beweging. Verder is de algemene ruimtelijke planning geënt op de reeds aanwezige structuur van Hanspaulka. Het project maakt ook optimaal gebruik van de ruwe topografie door een zicht te creëren op het kasteel van Praag.

Er werden in totaal 29 woningen ontworpen op een gebied van 3 hectare, waarvan 13 villa’s en 16 tweewoonsten. Het terrein is begrensd door de Na Míčánce, Na Klimentce, Na Kotlářce en de Šárecká straten. Er werden in het

ontwerp twee nieuwe wegen aangelegd, grenzend aan de Na Klimentce straat, die toegang verlenen tot de woonpercelen die variëren tussen de 289m² en de 855m².

Om het karakter van de omgeving te respecteren werden in plaats van klassieke omheiningen gabionmuren gebruikt om de huizen van deze nieuwe straten af te schermen. Elke villa en gezinswoning op zich drukt een sterke individualiteit uit, maar zorgt toch voor de verzekering van het behoud en de verfijning van de oorspronkelijke omgeving. Verder werd ook gebruik gemaakt van een uniforme straatverlichting en werden volgroeide bomen ingeplant waardoor meteen een aangenaam straatbeeld werd gecreëerd.

181

*

De dagelijkse thematische wandelingen zijn in beeld gebracht in het laatste onderdeel van deze gids. Naast het belangrijkste wat we op de wandelingen te zien zullen krijgen, is er telkens een kaart van de tocht opgenomen en enkele bijkomende ‘facts and figures’.

Dankzij kaart en gegevens kunnen we volgen hoe de wandeling vordert, wat er ons nog te wachten staat, en kunnen we die zere voet even vergeten als we tot onze grote vreugde ontdekken dat het volgende deel van het traject dan toch een stùkje met de metro zal worden afgelegd …

182

C. Wandelingen in beeld

183

Wandeling oude binnenstad - Koninklijke Route / Unescogebied

16

15

14

13

7 8

12

2 1

6

9 5

3 4

10 11

!

4. Ovocny Trh

1. Kruittoren (Prasna Brana) - 2. Representatiehuis (obecni Dum)

3. Huis van de zwarte Madonna

11. Flood defences

13. Malostranske Namesti

12. Karelsbrug (Karluv most)

14. Nicolaaskerk

5. Oude Markt (Starometske Nameste)

6. Tynkerk (Tynem)

9. Jan Hus

10. Karlova

15. Nerudova - Het rode lammetje

16. Uitzicht vanop kasteel naar Pankrac

7. Oud raadhuis - 8. Astronomische klok

17. Praags Kasteel

Wandeling 1 Omschrijving : Oude binnenstad - koninklijke route / Unescogebied aka “DE GOUDEN MIJL” Technische gegevens : Dag 2 > dinsdag 10 februari 2009 start om 8h45 > einde voorzien rond 12h30 gids Piet Schepens Eerst metro groene lijn nemen richting dejvicka (terminus), stop Hradcanska Dan tram 1 of 18 nemen naar Orechovka voor bezoek Villa Muller – Adolf Loos Terug tram 1 of 18 nemen naar Hradcanska Daar terug groene metrolijn nemen tot terminus Dejvicka Daar tram 8 nemen tot aan Crown Plaza.

Tram 8 terug nemen naar Dejvicka Aantal stops : 17 Afstand : Ten noorden, babawijk enzo : 4,59 km Tot villa muller: 107,11m Duur : Ten noorden: 4,59km aan 3km/u > 1u 32 min Tot villa muller: 0,11km aan 3km/u > 2,5 min Totaal te wandelen > 4,7km of 1u 33 min 185

186

1. Kruittoren (Prasna Brana)

2. Representatiehuis (obecni Dum)

3. Huis van de zwarte Madonna

De gotische kruittoren is één van de originele poorten naar de oude stad. De toren werd in de 14de en 15de eeuw gebruikt voor de opslag van grote hoeveelheden kruit.

Het representatiehuis is een schitterend voorbeeld van jugendstilbouwkunst in Praag. Het werd gebouwd tussen 1906 en 1911. De kunstenaars Saloun en Mucha ontwierpen dit ‘Repre’. Het gebouw heeft een feestelijke voorzijde. Van boven naar beneden zien we de glazen koepel met daaronder een waterval van versieringen. Het repre heeft vijf zalen, waarvan twee op de begane grond. Links is het kavama (het café). Sinds zijn ontstaan is dit gebouw een cultureel oord waar talrijke conferenties, concerten, bals en modeshows worden gehouden.

Dit kubistische huis uit 1915 van de architect Josip Gocar staat op een hoek.

Het lijnenspel en de vlakverdeling doen zeer uitgebalanceerd aan. De enige versiering die Josip zich toestond waren de envelopjes boven de pilaren, en als toetje: twee zolders.

4. Ovocny Trh

5. Oude markt (Starometske Nameste)

6. Tynkerk (Tynem)

Op deze plek werden een aantal gebouwen vergund waarvoor waardevolle panden moesten verdwijnen. De nieuwe volumes integreren zich niet binnen de waardevolle context qua vorm, belijning en materiaalkeuze. Het is één van de jammerlijke voorbeelden die de Unesco Commissie aanduidde in haar verslag over het studiebezoek aan Praag in maart 2008

Dit plein is het commerciële hart van Praag gedurende de laatste 1000 jaar.

Het plein maakt onderdeel uit van een project waarbij asfalt werd geweerd en vervangen door stenen bestrating, geplaatst volgens bestudeerde patronen eigen aan de stad Praag en met materiaal uit de omgeving. Door deze ingreep werd de publieke ruimte aanzienlijk verbeterd en werd het traditionele karakter van de stad hersteld. Met hetzelfde doel werd de afgelopen jaren straatverlichting op gas opnieuw geïntroduceerd.

Door zijn twee torens is dit één van de meest karakteristieke kerken van Praag.

De kleine torentjes op de torens zelf fungeerden vroeger als uitkijkposten. Binnen werd de oorspronkelijke gotiek op een later tijdstip aangevuld met elementen in barokstijl. De dakbogen stammen nog uit de 14de eeuw, de altaren en panelen uit de barok. De Tynkerk was in de 14de eeuw de belangrijkste kerk van de Hussieten.

187

188

7. Oud Raadhuis

8. Astronomische klok

9. Jan Hus

De toren die van een latere datum is dan het raadhuis zelf (1338) kan beklommen worden.

De mechaniek van dit astronomisch uurwerk werd gemaakt midden 15de eeuw en toont elk uur een geanimeerd schouwspel dat massa’s toeristen lokt. Het uurwerk geeft niet alleen de dagen en maanden aan, maar ook de stand van de zon, de maan en de dierenriem.

De Jugendstilbeeldengroep in het midden van het plein werd in 1915 geplaatst ter gelegenheid van de vijfhonderdste sterfdag van de kerkhervormer Jan Hus, een volksheld. Hus werd ca. 1370 geboren. Als theoloog was hij fel gekant tegen de aflaatpraktijken en pleitte hij voor een Bijbelvertaling in de landstaal. Dit bezorgde hem grote populariteit bij het volk, maar bracht hem op de brandstapel in 1415. In TsjechiĂŤ wordt Hus nog altijd gezien als symbool voor het zoeken naar de waarheid en de rechtvaardigheid.

10. Karlova

11. Flood defences

12. Karelsbrug (Karluv Most)

Karlova is een smal straatje met vele winkels aan beide zijden. Er bevinden zich vroeggotische huizen met façaden in renaissance- en barokstijl. De astronoom J. Kepler (1607-1612) woonde op nr. 4.

Beide oevers van de Vlatava worden bedreigd door overstromingen. Om het erfgoed te vrijwaren van verdere beschadiging ten gevolge van de hoge waterstanden nam men in 2000 belangrijke maatregelen. Het Flood Barrier System houdt in dat mobiele metalen barrières geplaatst worden langsheen de oevers van de rivier op momenten van hoge waterstand. Het systeem kan op zeer korte tijd geplaatst worden (2-3 dagen) en blijkt zeer doeltreffend te zijn.

Op de plek waar in de vroege middeleeuwen al een gammele oeververbinding was, begon Karel IV in 1357 met de bouw van deze brug. Ze werd pas in 1414 voltooid. De beelden zijn er pas in de barok op geplaatst. Er zijn enkele heiligen, Bijbelse figuren en koningen te zien.

189

13. Kleine Zijdeplein (Malostranske Namesti) Dit plein is het centrum van de westelijke oever van Praag. Het belangrijkste monument op deze plek is de Nicolaaskerk.

De gevels van de huizen aan het Kleine Zijdeplein zijn allemaal de moeite van het bekijken waard. Het pand met de zonnewijzer is het Sternbergpaleis.

190

14. Nicolaaskerk

15. Nerudova – Het rode lammetje

Het interieur van deze kerk dateert uit het begin van de 18de eeuw en vormt één van de hoogtepunten van de Europese barok. Het is oogverblindend. Goud en marmer werden veelvuldig gebruikt.

Het 1500m2 grote fresco op het plafond heeft als thema Sint Nicolaas en er werd door Johannes Kracker zo’n 8 jaar aan gewerkt. Buiten vallen de hoge groene koepel en bijbehorende toren op.

Nerudova is één van de mooiste straten van Praag. De elegante paleizen aan beide zijden van de straat waren het werk van 17de en 18de eeuwse meesters. Vele huizen kregen een bijnaam afgeleid van de sculptuur boven de deur. Bv. nr. 11: huis met het rode lammetje.

16. Uitzicht vanop kasteel - simulatie torens Pankrac Vanaf het kasteel heeft men een goed zicht op de Pankrac site die in de toekomst verder ontwikkeld zal worden. Het is een bron voor heftige discussies. Er zijn zowel voor als tegenstanders van de nieuwe ontwikkeling met twee bijkomende torens. De bufferzone die werd vastgelegd bij de inschrijving van Praag als Unesco werelderfgoed (zie paper ‘Unescogebied Praag’) wordt in vraag gesteld.

17. Praags kasteel (Prazský hrad) De burcht op de heuvel en de wijk Hradcany vormen samen een omsloten burchtgebied dat in de 9de eeuw werd gebouwd en beschouwd wordt als het grootste ter wereld.

191

STADSWANDELING 2 - PRAAG 3 - ZIZKOV C

1. Miru plein (Namesti Miru) met SintLudmillakerk (Petrinska Rozhledna) en Theater Divadlo

13. Palac Flora shopping center

B

10

9 8

11. St-Roch kapel 12. Olsanske begraafplaats

2. Pavilon shopping center

11 7 12

3. Voormalige watertoren Vinohrady 4. Kerk van de Jan Hus Congregatie

10 Parukarka park en woningbouwproject

13 6

2 1 3

5

4

5. Voormalige brouwerij Korunni

9. Residentie Bezovka

A A. Sint-Wenceslauskerk (Kostel sv.

Václava)

6. Heilig-hart-Kerk (Kostel Nejsv�t�jšího srdce Pán�)

7. Televisietoren Zizkov

8. St-Prokop

B. Nationaal monument vítkov

C. Corso Karlin

Omschrijving :

Wandeling 2

Korte wandeling in de buurt van de televisietoren ZIZKOV Technische gegevens : Dag 2 > dinsdag 10 februari 2009 start om 14h45 Voorziene stops : 1. Miru plein 2. Pavilon shopping center 3. Voormalige watertoren Vinohrady 4. Kerk van de Jan Hus Congregatie 5. Voormalige brouwerij Korunni 6. Heilig-hart-Kerk 7. Televisietoren Zizkov 8. St-Prokop 9. Residentie Bezovka 10. Parukarka park en woningbouwproject 11. St-Roch kapel 12. Olsanske begraafplaats 13. Palac Flora shopping center eventueel volgende extra stops : A. Sint-Wenceslauskerk B. + C. Nationaal monument vĂ­tkov & Corso Karlin Afstand : niet bekend Duur : niet bekend.

193

Omschrijving :

Wandeling 3

Wandeling door Praag 7 (gebied van de masterproef) Technische gegevens : Dag 3 > woensdag 11 februari 2009 start om 8h45 > einde voorzien rond 12h30 aankomst via metro lijn A, vertrek via metro lijn C Voorziene stops : 1. Letna Terasa 2. Letna garden 3. Strossmayerova Namesti 4. Veletrzni Palace 5. Stromovka park 6. Bubny railway station 7. Marina project, river lofts...

8. Classic 7 business park 9. Arena A7 project 10. Lighthouse tower 11. Holesovicka trznice Specifieke stops.

A. bezoek Veletrzni Palace C. uitleg masterproef Bubny railway station Afstand : 9,1 km Duur : ongeveer 5 uur 195

1. Letna Terasa - metronoom

2. Letna garden - Petrinheuvel

3. Strossmayerova Namesti

Jaar realisatie: 1991

Letna Garden is gelegen op een plateau aan de rivier en is één van de belangrijkste stadsparken in Praag. De Petřinheuvel bevindt zich in Letna Garden en kijkt van 318m hoogte uit over Praag. De heuvel vormt met zijn groene hellingen een belangrijk en dominant deel van het Praagse stadsbeeld. Vroeger was dit gebied één groot bos waarvan de zuidkant in de 12e eeuw werd aangelegd met wijngaarden. Deze zijn in de 19e eeuw echter vervangen door tuinen en boomgaarden.

Ontwerper: Equater European Architects Het plein heeft een totale oppervlakte van 4100m². Het concept, van het ontwerp voor het plein, is het maken van bruggen voor voetgangers. Verschillende delen van het plein worden als voetgangersgebied ingericht, aangevuld met groen en stedelijk meubilair. Tijdens de daluren is plaatselijk verkeer er toegestaan tussen de ‘voetgangerseilanden’.

Ontwerper: David Cerny Letna Terasa is een plateau in Holesovice die over de stad uitkijkt. Hier stond vroeger het Stalin monument. Op de nog bestaande sokkel van het vroegere standbeeld van Stalin, vinden we een metronoom terug, ontworpen door kunstenaar David Cerny. Deze metronoom licht ‘s nachts op en is overdag een enorme trekplijster voor skateboarders.

196

4. Veletrzni Palace Jaar realisatie:

1925-1928

Verwoest in 1974 Reconstructie in 1995 Veletrzni Palace heft ook de benaming van Trade Fair Palace. Hier bevindt zich het Museum of Modern Art and Contemporary Arts. Het Trade Fair Palace heeft de grootste inzameling van moderne en eigentijdse kunsten in Praag. Veletrzni Palace heeft permanente exposities van de 19de en 20ste eeuwse Franse kunst, de Tsjechische kunst van 1960-1995, en de 20ste eeuwse Europese kunst.

5. Stromovka park

6. Bubny railway station

Dit voormalig koninklijk park van 95 ha werd sind 1268 voornamelijk gebruikt voor de jacht voor de Tsjechische koning Premysl Otakar II. In het midden van de 16e eeuw veranderde het gebied tot parkgebied en werd er een vijver gemaakt. In 1804 werd het koninklijk park opengesteld voor het publiek. In 2002 werd het park echter zwaar beschadigd door overstromingen. Hierop werd het park volledig gerenoveerd en het publiek kon het park terug betreden vanaf april 2003.

Jaar realisatie: Einde voorzien tegen 2016 Ontwerper: Ontwikkelingsgroep Property Group

Orco

Veruit het grootste ontwikkelingsproject ‘Bubny Railway Station’ is gepland op de site van het voormalige treinstation Bubny die tot de jaren ’70 in gebruik was.

De ontwikkelingsgroep heeft de intentie om het gebied te transformeren tot een modern complex met winkels, appartementen en kantoren. De kantoorgebouwen zouden minstens de helft van het grondgebied in beslag nemen namelijk 13 ha. Een derde van het grondgebied wordt bestemd voor residentiële woningen en winkels. Op de overblijvende ruimte wordt een universiteitscampus gebouwd en eventueel een ziekenhuis.

197

7. Marina project, river lofts...

8. Classic 7 business park

9. Arena A7 Project

Jaar realisatie: start in 2008

Jaar realisatie: De voltooiing van de 1e fase is bedoeld voor eind 2008

Jaar realisatie:

Dit kantorencomplex combineert zowel nieuwe als bestaande architectuur. Classic 7 bevat 42.500 m² ruimte voor kantoren en commerciële ruimte, waarbij flexibiliteit, efficiëntie en stijl garant staan.

De eerste fase van de voltooiing van het Classic 7 business park omvat 16.000 m² verhuurbare grond, 75 ondergrondse parkeerplaatsen en 135 bovengrondse.

Ontwerper: Frank Ghery en Jean Nouvel ism CMC architecten

Ontwerper: A.D.N.S. Architects Het ‘Prague Marina’ project bestaat uit de transformatie van de oude dokken tot een site met 1000 luxe appartementen, kantoren, restaurants en cafés De eerste fase van dit project wordt uitgevoerd door het Britse architectenbureau A.D.N.S. in samenwerking met de architect Chapman Tailor..‘Prague Marina Office Centre’,de tweede fase van het project, omvat een complex van administratieve gebouwen.

Het project biedt plaats aan 22.320m² kantoorruimte verspreid over drie gebouwen in de Pristavu Straat en werd ook ontworpen door A.D.N.S. architecten. Een derde fase bestaat uit het bouwen van 152 appartementen in 5 afzonderlijke gebouwen, het ‘River Loft’ project.

198

2002: begin fase 1 2008: begin fase 2

Arena A7 Project bestaat uit de reconversie van de oude brouwerij in Holesovice en de oprichting van drie nieuwe gebouwen.

De opbouw van het project is opgesplitst in twee fases. De eerste fase is begonnen in 2002 en bestond uit de renovatie van het hoofdgebouw van de brouwerij. De tweede fase is aangevat in de lente van 2008 en bestaat uit het bouwen van 129 appartementen en 26 lofts. De gerenomeerde architecten Frank Ghery en Jean Nouvel waren samen met de architecturale studio CMC architecten betrokken bij de reconstructie van de brouwerij. Het project voorziet in ruimte voor kantoren, retail, appartementen en lofts.

10. Lighthouse tower

11. Holesovicka trznice

Jaar realisatie: 2004

Op deze Vietnamese markt, welke deel uitmaakt van het Praagse leven, verkoopt men alle soorten van te kopen rommel.

Het project Holesovicka trznice second floor heeft als bedoeling het gebied een complete opwaardering te geven.

Ontwerper: A.D.N.S. architecten ism Moshe Zur architecten en Town planners Ltd. De bouw van het ‘Lighthouse’ was de eerste stap in de herontwikkeling van het havengebied. Het gebouw voorziet in circa 22.000 m² kantoorfaciliteiten verspreid over 18 niveaus.

199

Wandelkaart 4 Praag 8 Schaal 1/20.000 01_ De skyline van Karlín.

10_ De woonblokken van Nova Harfa.

VYSOCANSKA NADRAZI HOLESOVICE KOLBENOVA

CESKOMORAVSKA

0min

60min

09_ Het handelscentra van Nova Harfa.

PALMOVKA

40min 02_ Het Hiltonhotel als een baken in het landschap.

09

PRAHA - LIBEN

INVALIDOVNA

01

02

20min 03 04

5min

05 90min 40min 06

KRIZIKOVA

07

08 70min

FLORENC

NAMESTI REPUBLIKY

LEGENDE

PRAHA - MASARYKOVO NADR NAMESTI REPUBLIKY

Spoorlijn Metrolijn Tramlijn Wandelroute

08_ Zicht op het gerenoveerde Kotelna.

Alternatieve Wandelroute

MUSTEK

TRAJECT

PRAHA - HLAVNI NADRAZI

MUSTEK

Wandeling 1_ Karlín __________________________________________________ (90min - 2,9km) De wandeling in Karlín start vanaf het metrostation Florenc en eindigt aan de tramhalte Krizikova, om van hieruit koers te zetten naar Nova Harfa (wandeling 2).

Wandeling 2_Nova Harfa ________________________________________________ (40min - 1km) Op een afstand van 50m van de tramhalte Harfa (tramlijn 3) bevindt zich Nova Harfa.

MUZEUM

07c_ Het hoekgebouw Palac Karlín.

FLORA ZELIVSKEHO

03_ Danube House vanop de voetgangersbrug.

04_ Nile House aansluitend op Danube House.

05_ Zicht op River Diamond.

06_ De kerk in het park Karlínské námstí.

07a_ Zicht op gallerij-buitenruimte van Corso II.

07b_ Zicht op het vernieuwde Corso Karlín.

Omschrijving :

Wandeling 4

Wandeling door Praag 8 Technische gegevens : Dag 3 > woensdag 11 februari 2009 start om 13h30 > einde voorzien rond 15h00 Deel 1 > Karlín De wandeling in Karlín start vanaf het metrostation Florenc en eindigt aan de tramhalte Krizikova om van hieruit koers te zetten naar Nova Harfa.

Deel 2 > Nova Harfa Op een afstand van 50m van de tramhalte Harfa (tramlijn 3) bevindt zich Nova Harfa.

Einde: Tram naar metrostation Invalidovna. Metro op de B-lijn richting Zlicin naar Florec.

Overstappen op de metro van de A-lijn richting Ladvi naar Kobylisy.

Voorziene stops : 1. Skyline van Karlìn 2. Het Hiltonhotel als een baken in het landschap.

3. Danube House vanop de voetgangersbrug.

4. Nile House.

5. Zicht op River Diamond.

6. De kerk in het park Karlínské námestí.

7. Corso Karlín.

8. Kotelna.

9. Nova Harfa.

Afstand : deel 1 > 2,9 km en deel 2 > 1 km Totale lengte ongeveer 3,9 km Duur : deel 1 > 1h30 en deel 2 > 0h40 Totaal ongeveer 2h10min

201

Wandeling 5 Omschrijving : Wandeling naar de Baba wijk en omgeving. + optioneel bezoek aan villa Mßller Technische gegevens : Dag 4 > donderdag 12 februari 2009 start om 9h15 Eerst metro groene lijn nemen richting dejvicka (terminus), stop Hradcanska Dan tram 1 of 18 nemen naar Orechovka voor bezoek Villa Muller – Adolf Loos Terug tram 1 of 18 nemen naar Hradcanska Daar terug groene metrolijn nemen tot terminus Dejvicka Daar tram 8 nemen tot aan Crown Plaza Tram 8 terug nemen naar Dejvicka Aantal stops : 10 Afstand : Ten noorden in Babawijk: 4,6 km Van tram tot aan villa muller: 108 meter Duur : aan 3km/u > ongeveer 1h35 min 203

204

1. Villa Müller

2. Hotel Crowne Plaza Prague

3. Wijk Palanka

In het ontwerp van Villa Muller, gebouwd tussen 1928 en 1930, voerde Adolf Loos zijn Raumplan het verst door: in een kubusvormig huis worden de afmetingen van elke afzonderlijke ruimte bepaald door de functie van de ruimte en de mate van belangrijkheid. De ruimtes worden ingenieus verbonden door trappen. De architect ontwerpt zijn gebouwen niet als plattegronden, maar als aan elkaar ‘gelinkte’ ruimten (kubussen). Ook al beschouwde Loos zichzelf niet als architect, met zijn ideeën en gebouwen beïnvloedde hij vele tijdsgenoten en architecten.

Hotel Crowne Plaza Prague (voorheen ook Družba, Hotel Čedok, International en Holiday Inn) is het grootste gebouw van Praag die in stalinistische stijl is gebouwd.

Het hotel werd tussen 1952 en 1954 gebouwd in opdracht van de TsjechoSlowaakse minister van defensie Alexej Čepička. Het gebouw telt 16verdiepingen en is 88 meter hoog (de top van het dak is 67 meter, plus een tien meter lange antenne en een anderhalve meter hoge rode ster). Het hotel bevat 254suites die meestal een prachtig zicht hebben over de stad. Verder biedt het hotel een groot aanbod aan ontmoetingsruimtes: 15 vergaderzalen en een congreszaal voor 380 personen.

In de top van het gebouw bevindt zich een loungebar met een 360°zicht over de stad. Onder het gebouw bevindt zich een schuilkelder die als bescherming diende tegen nucleaire aanvallen. Tegenwoordig is deze kelder buiten gebruik.

(Algemeen over 3, 4, 5 en 6) Kort na het ontstaan van het idee van het ‘Grotere Praag’ in het begin van de 20ste eeuw, werd beslist dat Dejvice een nieuw centrum zou vormen binnen de stad Praag met nieuwe residentiële projecten. De nieuwe ontwikkeling werd gebouwd volgens de plannen van Professor Antonin Engel.

Sinds 1924, was dit gemeentelijke district volledig in de handen van de Regulatory Office of the Capital City of Prague, die de regelgeving voor de plannen voor het gehele gebied opstelde en die hiermee ook de bouw van locaties als Fišerka, Kotlářka, Hanspaulka, Baba, Šťáhlavka en Paťanka heeft beïnvloed. Het vooropgestelde concept van de step-by-step ontwikkeling werd onderworpen aan hun beleid, dat pleitte voor het respecteren van het rijke reliëf die het terrein kent.

De ontwikkeling van Dejvice wordt gekenmerkt door een compacte ontwikkeling van het centrum, gekenmerkt door appartementen, en een tuinwijkmodel aan de rand.

4. Babawijk

5. Wijk Fiserce

6. Wijk Hanspaulka

Volgende architecten hebben o.a. deelgenomen aan de tentoonstelling van de Baba wijk: Mart Stam, Pavel Janák en František Zelenka.

Volgende architecten hebben o.a. deelgenomen aan de tentoonstelling van de Baba wijk: Mart Stam, Pavel Janák en František Zelenka.

De Baba wijk werd geopend op 7 september 1932. De wijk werd gebouwd door de werkbund ter ere van de bourgeoisie, met nadruk op individuele woningen in afgescheiden tuinen. Het was de eerste grote woningtentoonstelling in Praag en tegelijkertijd de laatste in een reeks van Werkbund woonwijktentoonstellingen.

De Baba wijk werd geopend op 7 september 1932. De wijk werd gebouwd door de werkbund ter ere van de bourgeoisie, met nadruk op individuele woningen in afgescheiden tuinen. Het was de eerste grote woningtentoonstelling in Praag en tegelijkertijd de laatste in een reeks van Werkbund woonwijktentoonstellingen.

Dit project van villa’s en gezinswoningen is gesitueerd in een van de meest populaire residentiële wijken van Praag, genaamd Hanspaulka en is gebaseerd op de noordelijker gelegen Babawijk Er werden in totaal 29 woningen ontworpen op een gebied van 3 hectare, waarvan 13 villa’s en 16 tweewoonsten.

Er werden in het ontwerp twee nieuwe wegen aangelegd, grenzend aan de Na Klimentce straat, die toegang verlenen tot de woonpercelen die variëren tussen de 289m² en de 855m². Om het karakter van de omgeving te respecteren werden in plaats van klassieke omheiningen gabionmuren gebruikt om de huizen van deze nieuwe straten af te schermen. Elke villa en gezinswoning op zich drukt een sterke individualiteit uit, maar zorgt toch voor de verzekering van het behoud en de verfijning van de oorspronkelijke omgeving. Verder werd ook gebruik gemaakt van een uniforme straatverlichting en werden volgroeide bomen ingeplant waardoor meteen een aangenaam straatbeeld werd gecreëerd.

205

7. Villa Vlasty Buriana

8. Theater Dejvicke divadlo

9. Theater Semafor

Modernistische villa, waarin de bekende Praagse komiek Vlasta Burian woonde (1891 - 1962).

Het theater, gelegen in de wijk Dejvice, werd geopend in 1992. Een jaar later kreeg het officieel de status van professioneel theater.

Het theater werd in 1959 opgericht door schrijver en acteur Jiri Suchy. Suchý, die zelf veel optrad in Semafor, is momenteel ook de eigenaar van het theater.

Veel bekende Tsjechische zangers, zoals Karel Gott, zijn begonnen in het Semafortheater.

Het theatergezelschap werkte 4 seizoenen onder de theatergroep van Dejvické . Gedurende die periode bracht het theater enkele memorabele producties tot stand, waaronder Jakub Krofta’s productie ‘Spoonrivers Anthology’.

In September 1996 verhuisde het originele theatergezelschap van Djevické naar het nieuwe theater in Dlouha. Een nieuw theatergezelschap deed hun intrede. De producties werden gebracht onder het Nationaal theater en behaalden verschillende awards, waaronder de Alfred Radok Award voor beste theater van het jaar.

206

10. Theater Spejbla a hurvinka Het Divadlo Spejbla a Hurvínka (Spejbl en Hurvínek-theater) is een theater voor poppenspel. Het theater werd in 1930 opgericht door de bekende Tsjechische poppenspeler Josef Skupa. Het theater is vooral bekend dankzij zijn bekendste creaties, poppen Spejbl en Hurvínek.

207

Omschrijving :

Wandeling 6

Wandeling naar Vysehrad, Pankrac en Haje.

Technische gegevens : Dag 5 > vrijdag 13 februari 2009 start om 9h45 A. Villa Kovařovič / Het drieledige huis / Begraafplaats / De kerk van de Heilige Petrus en Paulus / Sint-Martinusrotonde / Hodek Apartments / Congrescentrum >± 50 min voor ± 3 km Dan nemen we de metro Vyšehrad -> Pankrác (5min) B. Pankrác Plain + City Tower / Trianon Building / BB Centrum > ± 90 min voor ± 5 km Dan nemen we de metro van Kačerov -> Chodov (5min) C. Centrum Chodov / The Park > ± 40 min voor ± 1,3 km Laatste maal metro: Metro Chodov -> Metro Opatov (5min) D. Central Park in Jizni Mesto / Haje > ± 45 min voor ± 1,5 km Aantal stops : 14 Afstand : zonder metro > 3,6 km Duur : in totaal 4u.

209

210

1. Villa Kovarovic

2. Het drieledige huis (Rodinný trojdum)

3. Begraafplaats (Vyšehradský hrbitov)

1912-1913 Josef Chochol

1912-1913 Josef Chochol & Hodek František Josef

1970 Vaclav Štulce

Net voor Vyšehrad bevindt zich een verzameling kubistische huizen waarvan Villa Kovařovič één is. Deze villa is het oudste kubistische bouwwerk van Josef Chochol. De driedimensionale kwaliteit van de villa wordt versterkt door het ontwerp van de zijgevels waarvan de bovenste delen zichtbaar zijn vanaf de straat. Het licht- en schaduwspel op de gevelvormen verandert voortdurend en zorgt voor een dynamisch geheel. Dankzij de bloemperken, niveaus en bakstenen muren vormen de villa en de tuin één geheel.

Deze kubistische woning is een groot complex met een zwaar mansardedak, een barokke gevelsteen en frontons. De woning bestaat uit drie samengevoegde woonhuizen die genoeg ruimte bieden voor drie families.

De begraafplaats op Vyšehrad vlakbij de kerk van de Heilige Petrus en Paulus bestond al sinds 1260. Haar huidige vorm dateert echter van 1870. Sindsdien is de begraafplaats ook toonaangevend aangezien ze aangelegd werd als rustplaats voor de meest vereerde musici, schrijvers en kunstenaars van het land.

Deze graven worden nog steeds goed onderhouden aangezien de werken van deze kunstenaars voortleven in het collectieve geheugen van de Tsjechen.

4. De kerk van de Heilige Petrus en Paulus (Kostel sv. Petra a Pavla)

5. Sint-Martinusrotonde (Rotunda sv.

Martina)

1070-1080 Ten tijde van Koning Vratislav II

11de eeuw Ten tijde van Koning Vratislav II

Oorspronkelijk was de basiliek romaans.

Aan het einde van de 11de eeuw woedde er echter een brand en is ze nadien gerestaureerd in gotische stijl. De kerk heeft heel wat verbouwingen gekend in verschillende stijlen zoals renaissance en barok. De huidige vorm is sinds het einde van de 19de eeuw neogotisch. De kerk is de bekendste in Vyšehrad aangezien ze met haar twee lange torenspitsen al van ver te zien is.

Deze Romaanse kerk uit de 11de eeuw is het oudst bewaarde gebouw in Vyšehrad.

Het werd gebouwd als parochiekerk voor de wijk en werd later gebruikt als opslag voor kruit toen het fort nog militaire betekenis had. Het is momenteel nog één van de drie rotondekerken in Praag.

6. Hodek Apartments 1913-1914 Josef Chochol Hodek werd gebouwd aan de rand van een oudere wijk en een meer zuidelijk gelegen 20ste eeuwse wijk. Het is gelegen op een glooiend terrein waardoor het brutaal naar voren steekt. Dit appartementengebouw is het bekendste bouwwerk van de kubistische architect en vertoont duidelijk kubistische elementen zoals de kroonlijst, deuren en ramen. De gevel is opgebouwd volgens een duidelijk structureel grid.

211

7. Congrescentrum (Kongresove Centrum) 1981 Jaroslav Mayer Het congrescentrum is een van de grootste en best uitgeruste centra van Europa.

Het werd voor het eerst in 1981 geopend en kreeg in 1998-2000 een facelift. Het centrum bevat 2 belangrijke hallen waaronder de Congreshal met een capaciteit van meer dan 2700 plaatsen. In totaal zijn er zo’n 20 hallen en 50 vergaderruimtes waar heel wat uiteenlopende evenementen kunnen plaatsvinden.

212

8. Pankrác Plain

9. City Tower

2006 Richard Meier en Partners

1985-1993 & 2005-2008 Richard Meier en Partners

Pankrác Plain is gedurende jaren een potentieel gebied geweest voor nieuwe stadsontwikkeling. In oktober 2006 besloot het stadsbestuur om dit gebied een facelift te geven en er een multifunctioneel business center van te maken. Het project, CITY genaamd, moet een multifunctioneel nieuw stadsdeel worden dat uit acht nieuwe gebouwen (Point, Empiria, Court, Arena, Epoque, Deco, Element en Forum) en twee gerenoveerde torens (City Tower en City Empiria) bestaat. Het oorspronkelijk plan voor de site is opgemaakt door Richard Meier & Partners.

De City Tower is met zijn 109 meter (en 27 verdiepingen) de hoogste van Praag én Tsjechië. De constructie begon in 1985 voor het hoofdkwartier van een Tsjechoslovaakse radiozender. In 1993 bleek het gebouw echter te groot te zijn voor de radiozender en was het ondertussen na 8 jaar constructie al verouderd. Na een lang ontwerp- en planproces begon de reconstructie in 2005. De westgevel, zichtbaar vanuit het historisch centrum van Praag, is een interpretatie van het Tsjechische kubisme. De gevel plooit en ontvouwt zich en biedt daarmee een stedelijk venster voor het stadscentrum.

10. Trianon building

11. BB Centrum

12. Centrum Chodov

2008 Pata & Frydecky

1998-2010 Oa. Atelier 8000, Studio A, Studio DaM…

2005 AM Development en Rodamco

Dit splinternieuwe kantoorcomplex heeft een bruto vloeroppervlak van ongeveer 23.000m². De bovenverdieping bestaat uit 18.500m² kantoorruimte terwijl de benedenverdieping 480m² winkelruimte en 550m² restaurant bevat. Trianon heeft een centrale positie binnen Praag 4 dat één van de belangrijkste kantoormarkten in de Tsjechische hoofdstad is.

Het BB centrum is een succesvol prototype voor decentralisatie en clustering van kantoren in de stadsperiferie.

Momenteel staan er reeds 11 van de 20 geplande projecten, samen goed voor 150.000m² kantoorruimte. Wanneer het project voltooid is, loopt dit aantal op tot 3000.000m² kantoorruimte, 6000 (meestal) ondergrondse parkings en een werkgelegenheid voor 15.000 à 20.000 mensen. Bijkomend omvat het plan een zelfonderhoudend netwerk van winkels, restaurants, sport- en welnesscentra…

Centrum Chodov is een mega shoppingcentrum zoals Praag er enkele kent op de verschillende knooppunten met de autostrades. Het is gelegen langsheen de autostrade richting Brno in Praag 11.

Het is het duurste shoppingcentrum van Tsjechië en bestaat niet enkel uit winkels maar ook uit woningen, werkplaatsen, openbare ruimtes en ontspanningsfaciliteiten.

213

214

13. The Park

14. Central Park in Jizni Mesto / Haje

2006 Cigler Marani Architects

1993 J. en M. Sedlakovy en I.Plicka

Het gebied is een bedrijvenpark in campusstijl en werd verwezenlijkt door AIG. Verschillende grote bedrijven zoals IBM, Dell en DHL zijn hier gevestigd binnen een landschapspark dat heel wat fonteinen, heuveltjes, schaakborden, wandelpaden… bevat.

De wijk Jizni Mesto is in één keer ontwikkeld in het begin van de jaren ‘70. Wegens een tekort aan budget werden er enkel woningen en basisvoorzieningen opgericht waardoor het gebied gedurende de dag verlaten is. In 1993 werd een plan opgemaakt voor het ‘humaniseren’ van de wijk. Men wou van de slaapstad een stad maken met eigen voorzieningen (stadhuis, kerk, boulevards,..) en zelfs met een Central Park. De menselijke schaal ontbreekt echter in de wijk, maar ook de oriëntatie wordt bemoeilijkt door het ontbreken van landmarks en oriëntatiepunten. Er is bovendien geen duidelijke overgang tussen de publieke en private ruimte.

215

1 Woonwijk Stodulky

2 Sociale woningblokken

3 Stadhuis Nové Butovice

4 Woonwijk Nová Kolonie

7 Barrandovu 1

3 4

Nové Butovice

5

Stoduky

8 Chaplinovo Námestí

6 8

7

Barrandovu

Chaplinovo Námestí

Wandeling 7 Nové Butovice

5 Metrobrug Hurka

6 Nieuwe projectontwikkelingen

Wandeling Nové Butovice - Stodulky: 4km - 1u30 min Wandeling met extra tracé: 6,5 km - 2u10 min Metrolijn Tramlijn Metrohalte 1/20000

Omschrijving :

Wandeling 7

Wandeling in de wijk Nové Butovicé.

Technische gegevens : Dag 5 > vrijdag 13 februari 2009 start om 15h30 Aantal stops : 7 1. Het oude Stodůlky 2. Sociale woningblokken 3. Stadhuis Nové Butovice 4. Woonwijk Nova Kolonie 5. Metrobrug Hurka 6. Nieuwe projectontwikkelingen 7. Barrandovu en Chaplinovo Náměstí Afstand : Wandeling Nové Butovice - Stodulky: 4km Duur : 1h30 min Opmerking : met extra tracé 6,5 km > 2u10 min 217

218

1. Het oude Stodulky

2. Sociale woningblokken

3. Stadhuis Nové Butovice

Stodůlky is een woonwijk die samen met de wijken Trebonicé en Jinonice behoort tot het 13de district van Praag. In deze wijk wonen er meer dan 56.112 mensen (telling uit 2006). De wijk bevat allerhande typologieën uit verschillende periodes en het oude Stodůlky met zijn charmante sfeer contrasteert met de sociale woningblokken die vlakbij liggen.

In de buitenwijken van Praag zijn er heel veel sociale woningblokken terug te vinden die ook Panélak genoemd worden.

Panélak komt van het Tsjechische Panelový dům, wat letterlijk “geprefabriceerde klikwoningen” betekent (of ook wel Plattenbau in het Duits). De Panélak gebouwen zijn erfgoed van het communisme en werden vooral in de jaren ’60 en ’70 gebouwd. Het doel was om zoveel mogelijk mensen betaalbare huisvesting te geven.

Nové Butovice is een onderdeel van de wijk Jinonice en kende aan het eind van de jaren ’90 heel wat nieuwe projectontwikkelingen die de buurt nieuw leven inbliezen. Op 1 juni 2001 werd de eerste steen voor het nieuwe stadhuis gelegd.

Het gebouw bestaat uit een ovale vorm en een klokkentoren. Het bezit ook een atrium dat gebruikt wordt voor concerten en tentoonstellingen. Het plein aan het stadhuis fungeert als een sociale ontmoetingsruimte, wat versterkt wordt door het Sint-Proscopius gemeenschapscentrum, dat niet alleen dienst doet als kerk, maar ook als ruimte voor concerten en lezingen. Vlakbij ligt het Hurka metrostation dat al deze functies een goede ontsluiting biedt.

4. Woonwijk Nova Kolonie

5. Metrobrug Hurka

6. Nieuwe projectontwikkelingen

Deze nieuwe woonwijk illustreert de populariteit van het wonen in deze buitenwijk van Praag. De woningen worden geclusterd in “parkappartementen� die zowel de voordelen van wonen in het groen als wonen dichtbij de stad aanbieden.

Deze metrobrug is een structureel element dat het 13de district van Praag een identiteit geeft. De brug verbindt de metrostations Hurka en Luziny en doorkruist een deel van het Central Park.

Ook in deze buurt, vlakbij de communistische appartementsblokken, is er ruimte voor nieuwe woonprojecten. Deze wijk is populair vanwege zijn goede bereikbaarheid (door metro en autosnelweg) en de groene omgeving die enkele minuutjes verderop ligt. De nieuwe projecten bevorderen ook de sociale mix in de buurt.

219

7. Barrandovu (7. en 8.)

De nieuwste tramlijn van Praag verbindt Hlubočepy met Barrandov. Deze nieuwe lijn is uitgerust met moderne stations Hlubočepy, Geologická, K Barrandovu, Chaplinovo náměstí, Poliklinika Barrandov and Sídliště Barrandov. De stations bestaan voornamelijk uit glas en staal en hebben elk een eigen opvallende kleur.

De tramlijn en de stations zijn aangelegd in 2003 en 2004 en zijn ontworpen door Patrick Kotas.

220

8. Chaplinovo Námestí

221

13

15

12 01 Golden Angel Office Tower

11

09

14

15 Prague City Museum

10

08 07 06

02 Andel Smichov

14 Masarykovo Station (1845) 05

13 Legio Bank

04

03

03 Dancing House (Tancici Dum)

12 Palladium

02 01

04 Karlovo Namesti

05 Hotel Europa

11 City Hall (Obecni Dum)

06 Vaclavske Namesti

07 Palace Koruna

08 Black Rose (Cerna Ruze) Passage

09 Staromestske Namesti

10 House of the Black Madonna

Omschrijving :

Wandeling X _Optie

Optionele wandeling met als thema ‘Openbaar domein’ Technische gegevens : Dag 4 > donderdag 12 februari 2009 start om 15h00 Gids > Marc Pinte Vertrek om 14h45 > met metro A-lijn richting Skalka. Overstappen in Mustek op B-lijn richting Zlicin halte Andel Einde ? > afspraak om 17h00 in de historische stad voor het avondeten Aantal stops : 12 1. Golden Angel Office Tower 2. Andel Smichov 3. Dancing House (Tancici Dum) 4. Karlovo Namesti 5. Hotel Europa 6. Vaclavske Namesti 7. Palace Koruna 8. Black Rose (Cerna Ruze) Passage 9. Staromestske Namesti 10. House of the Black Madonna 11. City Hall (Obecni Dum) 12. Palladium Afstand & duur: niet bekend 223