1/2017 Kierunek Wod-Kan

I T E M AT N U M E R U I bezpieczeństwo

Wodociągi na celowniku: I cyberataki I ochrona infrastruktury krytycznej I zabezpieczenie danych osobowych

Cyberwyzwanie > 14

Ile zarabiają w branży > 41

czy potrzebny im PR? > 45

Jak zawsze w kwietniu

wodociągowcy dotrą do METY

Aktualny program i więcej informacji na

S P I S T R E Ś CI

S i e c i w o d o c i ąg o w e i k a n a l i z ac y j n e 35 I Ozonatorka z Jaworzna Sławomir Grucel 36 I Bezpieczeństwo sieci wodociągowej Przedstawicielstwa w Polsce PWP Sp. z o.o.

1 8 T E M AT N U M E R U

Fot.: 123rf

Borys Czychin

3 8 Z a r z ą d z a n i e i k o m u n i k a c j a

Najtrudniej jest z tym, na co nie mamy wpływu Rozmowa z Łukaszem Czopikiem, prezesem zarządu Górnośląskiego Przedsiębiorstwa Wodociągów

69

Oczyszczanie ścieków

Fot.: Iławskie Wodociągi

Felieton 75 I Ubezpieczona odpowiedzialność Michał Rżanek 76 I Zima wreszcie trzyma Z notatnika Wodnika 77 I Osuszanie stepu cz. 1 Adam Makieła, Łukasz Lipiec 78 I Deszczowe rozważania Paweł Chudziński

Bezpieczeństwo

Kiedy dojdzie do ataku?

Z a r z ą d z a n i e i ko m u n i k ac ja 38 I Najtrudniej jest z tym, na co nie mamy wpływu Rozmowa z Łukaszem Czopikiem, prezesem zarządu Górnośląskiego Przedsiębiorstwa Wodociągów 41 I Ile zarabiają w branży?

Jolanta Krawczyk 45 I Czy potrzebny im PR? Angelika Gajewska, Przemysław Płonka 50 I Szybko i skutecznie S&T Services Polska Sp. z o.o.

Oczyszczanie ścieków 52 I Dwa z trzech Angelika Gajewska 56 I Jedna oczyszczalnia, dwie bioelektrociepłownie Zbigniew Gieleciak 62 I Micropilot FMR10/20 – radar w Twoim zasięgu Endress+Hauser 64 I Z udziałem roślin Izabela Kruszelnicka, Dobrochna Ginter -Kramarczyk, Kinga Michalska 69 I Stuprocentowo Piotr Kowalski

I

Fot.: GPW S.A.

T emat y numeru : Bezpieczeństwo 8 I Dlaczego miałoby coś się wydarzyć?

Aleksandra Gryguć 14 I Cyberwyzwanie Joanna Świątkowska 18 I Kiedy dojdzie do ataku?

Borys Czychin 22 I Ochrona przed wyciekami Tomasz Lewandowski, Mikołaj Maśliński 26 I Gotowi na zniszczenia?

Klara Ramm 32 I Chroniona w sieci Janusz Rak, Krzysztof Boryczko

Stuprocentowo Piotr Kowalski kierunek wod-kan 1/2017 3

O D R EDAKCJI

dawniej

Angelika Gajewska redaktor wydania t el . 3 2 / 4 1 5 9 7 7 4 wewn . 3 1 602 603 416 e - m a i l : a n g e l i k a . g a j e w s k a @ e - b m p. pl

Realnie i wirtualnie A

by być na bieżąco z tym, co dzieje się na świecie, przeglądamy informacje w internecie, słuchamy radia i oglądamy wiadomości. Nie sposób nie zauważyć, że w ostatnim czasie często docierają do nas wieści o zamachach terrorystycznych – zmienia się tylko ich miejsce i obiekt.

Ostatni, jaki utkwił mi w pamięci, to zamach, do którego doszło podczas nocy sylwestrowej z 31.12.2016 r. na 01.01.2017 r. Do klubu w jednej z dzielnic Stambułu wszedł napastnik i otworzył ogień do znajdujących się w środku osób.

M

ożna powiedzieć: „Zamachy nas nie dotyczą, w Polsce takie sytuacje nie mają miejsca”. Tak, na szczęście nie musieliśmy się jeszcze mierzyć z taką tragedią, co nie znaczy, że nie musimy być na takie sytuacje przygotowani. Zdaje sobie z tego sprawę branża wod-kan, dla której tak istotny jest temat bezpieczeństwa. A dowodem na to mogą być choćby ćwiczenia praktyczne zakładające przeprowadzenie działań ratowniczych w sytuacji wystąpienia ataku terrorystycznego, które przeprowadzono ostatnio m.in. w Otwockim Przedsiębiorstwie Wodociągów i Kanalizacji, jak również w budynku Stacji Uzdatniania Wody w Radomiu.

W

Polsce, jak pisałam, na szczęście zamachy terrorystyczne jeszcze nie wystąpiły, lecz ataki na infrastrukturę

4 kierunek wod-kan 1/2017

krytyczną, ujęcia wody, którymi zawiadują przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjne, wcale nie należą w świecie do rzadkości. Przykłady opisuje Klara Ramm w artykule pt. „Gotowi na zniszczenia?” (s. 27).

N

ie tylko zagrożenie „realne”, jak atak terrorystyczny, staje się coraz bardziej poważne. Równie niebezpieczne są zagrożenia wirtualne – na tyle, że Unia Europejska zdecydowała się interweniować w kwestii cyberbezpieczeństwa. Dlatego rok 2017 upływał będzie pod znakiem implementacji regulacji unijnych, które w diametralny sposób wpłyną na kwestie związane z cyberbezpieczeństwem przedsiębiorstw, o czym między innymi pisze dr Joanna Świątkowska, dyrektor Programowy Europejskiego Forum Cyberbezpieczeństwa. (s. 14)

N

egatywne konsekwencje któregokolwiek z ataku są zbyt duże, żeby je zignorować. Tym bardziej, że możemy zmniejszyć prawdopodobieństwo wystąpienia zagrożeń poprzez wypracowanie efektywnego systemu zarządzania ryzykiem. W podjęciu decyzji, jak działać, by było bezpiecznie, pomóc może aktualny numer magazynu „Kierunek Wod-Kan”.

Wydawca: BMP Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością sp. k. ul. Morcinka 35 47-400 Racibórz tel./fax 32 415 97 74 tel. 32 415 29 21, 32 415 97 93 e-mail: ochrona@e-bmp.pl www.kierunekwodkan.pl

Rada programowa: Dariusz Dzida – kierownik sieci wodociągowej AQUA S.A. prof. dr hab. inż. Marek Gromiec – członek Krajowej Rady Gospodarki Wodnej, doradca Komisji Środowiska Senatu RP Dorota Jakuta – prezes Izby Gospodarczej „Wodociągi Polskie” Marek Kornatowski – pełnomocnik prezesa zarządu ds.

Rozwoju Relacji Zewnętrznych MPWiK S.A. Wrocław Dariusz Latawiec – dyrektor Miejskiego Zakładu Wodociągów i Kanalizacji w Nowym Targu Radosław Łuczak – prezes Łódzkiej Spółki Infrastrukturalnej Sp. z o.o.

Michał Rżanek – prezes Piotrkowskich Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. prof. dr hab. inż. Ziemowit Suligowski – Katedra Inżynierii Sanitarnej, Wydział Inżynierii Lądowej i Środowiska, Politechnika Gdańska Klara Ramm – przedstawiciel Izby Gospodarczej „Wodociągi Polskie” w EURAU Piotr Ziętara – wiceprezes zarządu, dyrektor zarządzający, MPWiK S.A. w Krakowie

Prezes zarządu BMP Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Sp. k.

Adam Grzeszczuk Redaktor naczelny Przemysław Płonka Redaktor wydania Angelika Gajewska Redakcja techniczna Marek Fichna, Maciej Rowiński

Prenumerata krajowa: Zamówienia na prenumeratę instytucjonalną przyjmuje firma Kolporter Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością S.K.A. Informacje pod numerem infolinii 0801 40 40 44 lub na stronie internetowej http://dp.kolporter.com.pl/ Cena 1 egzemplarza – 23,15 zł + 8% VAT PKWiU: 58.14.12.0 ISSN: 2391-6044 Wpłaty kierować należy na konto: Bank Spółdzielczy w Raciborzu 40 8475 0006 2001 0014 6825 0001 Wykorzystywanie materiałów i publikowanie reklam opracowanych przez wydawcę wyłącznie za zgodą redakcji. Redakcja zastrzega sobie prawo do opracowywania nadesłanych tekstów oraz dokonywania ich skrótów, możliwości zmiany tytułów, wyróżnień i podkreśleń w tekstach. Artykułów niezamówionych redakcja nie zwraca.

Redakcja nie odpowiada za treść reklam.

Niniejsze wydanie jest wersją pierwotną czasopisma Druk: FISCHER Poligrafia Fot. na okładce: 123rf.com

W obiektywie

Ata k n a M a l c z e w i e W Radomiu do budynku Stacji Uzdatniania Wody Malczew wtargnęli terroryści i planowali zatrucie wody. Na szczęście to tylko scenariusz ćwiczeń obronnych (z 9.09.2016 r.) ujęć wodnych w razie ataku oraz sprawdzenia gotowości wszystkich służb do wykonywania zadań nadzwyczajnych.

Fot.: Tadeusz Klocek/Echo Dnia

kierunek wod-kan 1/2017 5

Z P O R TA L U

k i e ru n e k wo d k a n. p l

Strażak z Kielc

Kolorowy hydrant pomalowany na podobieństwo strażaka stanął przed siedzibą Komendy Wojewódzkiej Państwowej Straży Pożarnej w Kielcach.

Archiwalne odkrycie

Źródło i fot.: wod-kiel.com.pl

Złodzieje rur złapani Pięciu pracowników Oddziału Sieci Magistralnej GPW w Bytkowie otrzymało nagrody za złapanie „na gorącym uczynku” złodziei fragmentów nieczynnego wodociągu w Siemianowicach Śląskich.

8 listopada 2016 roku, brygada robocza oddziału GPW z Januszem Szydło, Krzysztofem Kosskiem, Grzegorzem Mikołajczykiem i Markiem Zipperem podczas rutynowego objazdu terenu zauważyła grupę złodziei przygotowujących się do wyciągnięcia z ziemi pociętych fragmentów nieczynnego rurociągu. Od razu interweniowali razem z mistrzem Adamem Kurkiem i zaalarmowanymi policjantami. „Na gorącym uczynku” udało się zatrzymać trzech mężczyzn, którzy próbowali pociąć palnikiem ponad 50 metrową rurę wodociągową i wywieźć na złomowisko. Jej wartość oszacowano na ponad 10 tys. zł.

Komendant policji w Siemianowicach Śl. gratulując pracownikom GPW właściwej postawy obywatelskiej stwierdził, że świadczy ona o mądrym spojrzeniu i odpowiedniej reakcji na przykłady dewastacji oraz kradzieży mienia, które nigdy nie jest niczyje.

Także prezes GPW Łukasz Czopik dziękując za odwagę i czujność podczas podjętej interwencji w obronie firmowej własności zwrócił uwagę na potrzebę promowania i naśladowania takich postaw.

– Dzięki takim zachowaniom nie tylko mamy wymierne korzyści materialne, ale i poczucie, że dobrze chronimy nasz wspólny majątek, tak jak swój rodzinny – powiedział prezes. Źródło: www.gpw.katowice.pl

6 kierunek wod-kan 1/2017

Techniczne mapy i odręczne rysunki kanałów, a także urządzeń opisane są w języku niemieckim. Zarówno przebieg kanalizacji, ich lokalizacja w miejskiej infrastrukturze, a nawet poszczególne urządzenia udokumentowane są z niezwykle szczegółową precyzją i techniczną dbałością.

Na ich podstawie można stwierdzić, że zastosowane w Gliwicach rozwiązania były jak na ówczesne czasy bardzo nowatorskie, świadczące o wysokim poziomie technicznym zarówno projektantów jak i firmy eksploatującej.

Bardzo dobrze zachowane archiwalne materiały to pozostałość po zbiorach Wojewódzkiego Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji, które w latach 90. ubiegłego wieku zostało podzielone na GPW oraz rejonowe przedsiębiorstwa w poszczególnych miastach regionu. Teraz, po ich analizie historycznej, zostaną przekazane do Zabytkowej Stacji Wodociągowej „Zawada” koło Pyskowic, w której od lat gromadzone są najcenniejsze eksponaty dokumentujące rozwój sieci wodociągowej na Górnym Śląsku. Odnalezione fotokopie map z pewnością zainteresują także pracowników unikatowego w kraju Muzeum Techniki Sanitarnej w Gliwicach oraz naukowców i studentów Politechniki Śląskiej. Źródło i fot.: www.gpw.katowice.pl

C I E K AWO S T K A

1160

– tyle dzieci uczestniczyło w zajęciach Edukacji Ekologicznej Wodociągów Krakowskich w I semestrze roku szkolnego 2016/2017. Łącznie, od 2009 roku, kiedy ruszyły pierwsze zajęcia Akademii Kropelki, spółkę odwiedziło niemal 10 000 dzieci. Źródło: wodociagi.krakow.pl

fot. 123rf

Kolorowe hydranty to pomysł Wodociągów Kieleckich na ocieplenie wizerunku miasta oraz wodociągowej spółki. Są wymalowane w odpowiedni sposób dla miejsca, gdzie zostają zamontowane. Tym razem kolorowy hydrant został oddany do użytku przed siedzibą Komendy Wojewódzkiej Państwowej Straży Pożarnej przy ul. Sandomierskiej w Kielcach. Hydrant ma wąsy i mundur. Poza tym to normalny hydrant przeciwpożarowy.

Podczas prac porządkujących archiwalne dokumenty Górnośląskiego Przedsiębiorstwa Wodociągów natrafiono na zestaw kilkudziesięciu fotokopii map z 1930 roku prezentujących budowę i przebieg kanalizacji oraz miejskich wodociągów w Gliwicach.

Z P O R TA L U

Dwa kosmiczne łaziki Dąbrowskie Wodociągi wzbogaciły się o dwa kosmiczne łaziki, które służą do analizy rur w sieci kanalizacyjnej. Dzięki kilkunastu oczom mrugającym autofocusem i tytanowej konstrukcji są w stanie wykryć każdą awarię i stworzyć obraz 3D sieci rur należących do spółki.

Argus i Panoramo to dwa łaziki, albo inaczej: kamery samojezdne, które są częścią większego systemu – specjalistycznego pojazdu o nazwie Helmut, służącego do przeglądu sieci kanalizacyjnej. Dzięki prowadzeniu okresowych przeglądów w technologii monitoringu TV możliwe jest dokonanie szybkiej oceny stanu technicznego kanałów i podjęcie z odpowiednim wyprzedzeniem właściwych działań naprawczych – Bez tego typu sprzętu właściwie nie bylibyśmy w stanie ocenić, czy rury są szczelne – mówi Jerzy Zaczyński, kierownik działu eksploatacji w Dąbrowskich Wodociągach.

Mają zasięg do 300 metrów. W trakcie inspekcji TV skaner Panoramo tworzy wirtualny, trójwymiarowy obraz podziemnych korytarzy, czyli rur sieci kanalizacyjnej. Zaś wszystkie dziury, awarie i przedmioty mierzą laserowymi wskaźnikami.

System przeciwwybuchowy, azotowy wypełniacz i rybie oko Większy z nich, Argus, to ważący 53,5 kg, zbudowany głownie z mosiądzu anodowanego i chromowanego oraz aluminium pojazd do monitoringu rur o większych przekrojach. Steruje nim zdalnie specjalista z Dąbrowskich Wodociągów, który by wszystko zobaczyć, ma do dyspozycji najnowocześniejszy i superprecyzyjny system kamer z 10-krotnym zbliżeniem optycznym. Łazik posiada obrotową i uchylną kamerę, wypełnioną w środku azotem, którego ciśnienie jest cały czas monitorowane.

Argus, podobnie jak jego mniejszy brat, jest zbudowany w systemie przeciwwybuchowym, dlatego może pracować w skrajnych warunkach. Nawet wtedy, gdy ktoś do kanalizacji wpuści olej, benzynę albo inne łatwopalne ciecze i materiały.

– Taki przypadek mieliśmy, kiedy w wyniku wypadku w Ząbkowicach z cysterny wyciekł do kanalizacji olej napędowy. W takich przypadkach czasem wystarczy iskra, by kanał na długości 200-300 metrów wyleciał w powietrze. Dlatego tak ważne jest, by sprzęt był najwyższej jakości – tłumaczy Zaczyński. Źródło i fot.: www.dabrowskie-wodociagi.pl

RO Z M A I TO Ś C I

Ponad

40 000

k i e ru n e k wo d k a n. p l

O warszawskiej kranówce Co to są dreny? Po co w procesie uzdatniania stosujemy ozon i węgiel aktywny? Czy to prawda, że picie kranówki poprawia koncentrację w ciągu dnia? – odpowiedzi na te i inne pytania można znaleźć na stronie warszawskakranowka.pl uruchomionej przez wodociągi warszawskie.

tyle hydrantów ma pod swoją opieką MPWiK w m.st.

Warszawie S.A.

Wodociągi warszawskie wystartowały z nową odsłoną kampanii informacyjnej, która ma przekonywać mieszkańców aglomeracji warszawskiej do picia wody z kranu. Uruchomiona strona www. warszawskakranowka.pl jest przyjaznym kompendium wiedzy na temat kranówki dostarczanej przez firmę.

Można tam znaleźć odpowiedzi na wiele pytań, które zadają sobie zarówno młodzi jak i dorośli warszawiacy.

Źródło: MPWiK w m.st.

Warszawie S.A.

Źródło i fot.: www.mpwik.com.pl

Szczeżuje w GPW

„

Niegdyś byłem przekonany, że jako mocny indywidualista jestem w stanie sam podejmować wszystkie decyzje.

GPW nauczyło mnie tego, że taki autorytarny styl zarządzania, przy tak dużym przedsiębiorstwie i tak skomplikowanej strukturze, jest jednak mniej efektywny.

– Łukasz Czopik, prezes zarządu Górnośląskiego Przedsiębiorstwa Wodociągów SA

Ponad półtora miliona mieszkańców Śląska pić będzie wodę, której jakości oprócz tradycyjnych czujników strzec będą małże słodkowodne, które ulokowane zostaną w Stacji Uzdatniania Wody „Czaniec” w Kobiernicach.

Wkrótce w jednym z najważniejszych obiektów Górnośląskiego Przedsiębiorstwa Wodociągów zamontowany zostanie specjalny system biomonitoringu wody do picia o nazwie SYMBIO. Na samym ujęciu wody, w specjalnym zbiorniku zostanie umieszczonych osiem małży z gatunku skójka zaostrzona. Do każdej zostanie przyczepiony elektromagnes współpracujący z sondami pomiarowymi, które co sekundę będą rejestrować stopień otwarcia muszli i ich naturalny biorytm porównywalny do ludzkiego EKG. Nagłe zamknięcie się muszli tych organizmów będzie od razu sygnalizowało o niekorzystnej zmianie parametrów wody. Wtedy elektroniczne czujniki zareagują, a system wygeneruje sygnał alarmowy dla służb laboratoryjnych.

Małże przy monitorowaniu wody z GPW będą pracowały tylko przez trzy miesiące. To dlatego, aby nie przyzwyczaiły się do badanej wody a parametry były jak najbardziej wiarygodne. Po tym czasie małże zostaną wymienione na nowe organizmy, a te, które pracowały, będą odtransportowywane do jeziora, z którego wcześniej zostały pozyskane. Źródło i fot.: www.gpw.katowice.pl

kierunek wod-kan 1/2017 7

Fot.: 123rf.com

T E M AT N U M E R U

I bezpieczeństwo

Dlaczego miałoby coś się wydarzyć?

Aleksandra Gryguć SEKA S.A.

Sektor wodno-kanalizacyjny znalazł się na liście infrastruktury krytycznej. Niestety panuje przekonanie, że jeśli nic do tej pory się nie stało, to dlaczego miałoby się wydarzyć? Negatywne konsekwencje umyślnego ataku są zbyt duże, żeby je zignorować. Mogą wywołać kaskadowe skutki i wpływać źle na prawidłowe zapewnienie dostaw innych ważnych usług.

8 kierunek wod-kan 1/2017

T E M AT N U M E R U

„

I

bezpieczeństwo

Zbyt często jeszcze część społeczeństwa kwestionuje konieczność zabezpieczenia przedsiębiorstw wodociągowo-kanalizacyjnych. Nierzadko panuje przekonanie, że jeśli nic do tej pory się nie stało, to dlaczego miałoby się wydarzyć teraz?

kierunek wod-kan 1/2017 9

T E M AT N U M E R U

I bezpieczeństwo

B

ezpieczeństwo systemu zaopatrzenia w wodę i oczyszczania ścieków ma zasadnicze znaczenie dla życia i zdrowia ludzi. Dlatego istotne jest ciągłe doskonalenie systemów bezpieczeństwa i zwiększenie odporności na zagrożenia. Znaczenie sektora wodno-kanalizacyjnego jest niezwykle ważne, czego potwierdzeniem jest umieszczenie na liście infrastruktury krytycznej oraz obiektów podlegających obowiązkowej ochronie. Jednak nie tylko przepisy prawne, ale przede wszystkim dbałość o życie i zdrowie ludzkie wymagają od właścicieli infrastruktury krytycznej wdrożenia odpowiednich zabezpieczeń.

Dynamika rozwoju, zróżnicowany charakter zagrożeń oraz wpływ na życie i zdrowie ludzkie powodują, że wyżej wymienione kwestie stanęły również w centrum zainteresowania ekspertów i naukowców zajmujących się bezpieczeństwem.

Dlaczego chronimy obiekty?

„

Systemy uzdatniania wody i oczyszczania ścieków narażone są na różnego rodzaju zagrożenia o charakterze naturalnym lub spowodowane działaniem człowieka – celowym lub nieświadomym.

Ciągły rozwój technologii, globalizacja społeczeństwa, ataki terrorystyczne w Europie przyczyniły się do wskazania nowego wymiaru zagrożeń obiektów użyteczności publicznej. Niestety, zbyt często jeszcze część społeczeństwa kwestionuje konieczność

Głównym celem oceny ryzyka na potrzeby zapobiegania zagrożeniom jest wyznaczenie newralgicznych elementów zabezpieczenia przedsiębiorstw wodociągowo-kanalizacyjnych. Nierzadko panuje przekonanie, że jeśli nic do tej pory się nie stało, to dlaczego miałoby się wydarzyć teraz? Odpowiedź jest prosta, negatywne konsekwencje w wyniku umyślnego ataku są zbyt duże, żeby je zignorować. Ze względu na swoją krytyczność atak na systemy wodociągowo-kanalizacyjne może wywołać kaskadowe skutki i wpływać negatywnie na prawidłowe zapewnienie dostaw innych równie krytycznych usług, takich jak: opieka zdrowotna, system ratowniczo-gaśniczy, energia, transport, żywność, itp.

Poważne skutki ataku na infrastrukturę krytyczną i znacząca współzależność między wieloma sektorami stanowią wystarczające powody, aby zapewnić motywację dla terrorystów. Celowe skażenie wody bez wątpienia rozprzestrzeni strach i niepokój w całym społeczeństwie. Wystarczy jeden zamierzony udany atak, nawet w niewielkiej miejscowości, aby doprowadzić do paniki w całym kraju. Mieszkańcy

10 kierunek wod-kan 1/2017

innych miast zaczęliby na pewno pytać: „Jak zabezpieczona jest woda dopływająca do mojego kranu?”.

Dlatego lepiej być przygotowanym.

Analiza zagrożeń Współczesny system zaopatrzenia w wodę i oczyszczania ścieków cechuje wysoki stopień zautomatyzowania i skomputeryzowania. Bezpieczeństwo jego funkcjonowania można zapewnić poprzez zminimalizowanie częstości występowania zdarzeń niepożądanych, a w momencie ich wystąpienia na zlokalizowaniu przyczyn i ograniczeniu negatywnych skutków. Wymaga to wykonania oceny zagrożeń i analizy ryzyka na etapie projektowania i w czasie eksploatacji. Analizy i oceny ryzyka uwzględniają czynnik ludzki i organizacyjny, które w decydujący sposób wpływają na poziom bezpieczeństwa wodociągów i oczyszczalni ścieków.

Głównym celem oceny ryzyka na potrzeby zapobiegania zagrożeniom jest wyznaczenie newralgicznych elementów. Sposoby zwiększania bezpieczeństwa funkcjonowania omawianego systemu w stosunku do współczesnych zagrożeń uwarunkowane są: rodzajem zagrożenia, stopniem podatności, możliwych skutków poważnych awarii, a także stopniem narażenia na atak terrorystyczny.

Obecnie w zakresie bezpieczeństwa systemu zaopatrzenia w wodę i oczyszczania ścieków określa się priorytety oraz szacuje wrażliwości obiektów liniowych i punktowych. Jest to analiza podatności, w której wyznacza się potencjalne zagrożenia, częstości (prawdopodobieństwa) ich występowania oraz skutki możliwych następstw. Końcowym efektem procesu analitycznego jest określenie środków bezpieczeństwa współmiernych ze zidentyfikowanym ryzykiem.

Głównym celem analizy podatności jest sporządzenie listy rankingowej miejsc najbardziej podatnych na zagrożenia i na tej podstawie podjęcie decyzji o środkach zaradczych, którymi są podjęte działania eliminujące jeden lub kilka słabych punktów. Szacowanie prawdopodobieństwa i częstości wystąpienia zdarzenia niepożądanego na wytypowane obiekty wodociągowe i kanalizacyjne jest odzwierciedleniem newralgiczności celu wynikającego z potencjalnych wielkości i rodzaju straty i szkody. Z punktu widzenia terroryzmu te właśnie czynniki stanowią o atrakcyjności danego obiektu.

Redukcję ryzyka w odniesieniu do działań terrorystycznych prowadzi się poprzez: zapobieganie, detekcję i opóźnienie – DDD (ang. deter, detect, delay). W kluczowych obiektach punktowych systemu zaopatrzenia w wodę oraz oczyszczania ścieków należy stworzyć bariery ochronne, które będą zabezpieczać przed nieupoważnionymi działaniami stron trzecich.

Zagrożenia systemu wodno-kanalizacyjnego Ze względu na globalnie zmieniające się warunki klimatyczne, niewątpliwie nowym wyzwaniem są zagrożenia naturalne. Mają charakter losowy i po-

T E M AT N U M E R U

bezpieczeństwo

S t r a ż n i c y b e z p i e c z e ń s t wa w o dy – Zaopatrujemy w wodę kilka milionów mieszkańców Śląska, więc nie możemy sobie pozwolić na to, by nasze źródła były wystawione na jakiekolwiek niebezpieczeństwo. Dużo jeszcze przed nami do zrobienia. Świat, w którym przyszło nam żyć, stawia nowe wyzwania – mówi Łukasz Czopik, prezes zarządu Górnośląskiego Przedsiębiorstwa Wodociągów SA. GPW ma dziewięć stacji uzdatniania wody i dwa zakłady uzdatniania. Jak rozwiązujecie kwestię bezpieczeństwa tych obiektów? Czy macie wypracowaną procedurę działania na wypadek np. ataku terrorystycznego?

Jesteśmy zobowiązani do zapewnienia bezpieczeństwa tych obiektów – nie mogę wchodzić w szczegóły, ponieważ informacje te mają charakter zastrzeżony, co zresztą nie dotyczy tylko miejsc, które są wpisane na listę infrastruktury krytycznej.

Stale uaktualniamy nasze wewnętrzne instrukcje, procedury postępowania na wypadek różnego rodzaju zagrożeń: począwszy od klęsk żywiołowych, poprzez długotrwały zanik napięcia, aż po kwestie związane z tzw. bezpieczeństwem ludzkim, cywilnym, czyli ingerencją obcych sił wywiadowczych, działalnością terrorystyczną.

Fot.: GPW SA

wodują bardzo duże straty materialne oraz ludzkie.

Ekstremalne zjawiska naturalne stanowią zagrożenie zarówno dla środowiska przyrodniczego, jak i dla życia i zdrowia społeczeństwa. Od wielu lat zapobieganie klęskom żywiołowym, walka z nimi i minimalizowanie ich skutków stanowią podmiot rozwoju naukowo-technicznego. Umiejętność skutecznej walki z zagrożeniami wywołanymi siłami natury odgrywa kluczowe znaczenie. Niezbędnym elementem jest odpowiednie przygotowanie pracowników, poprzez przekazanie wiedzy z zakresu prawidłowego działania w czasie zagrożenia, tak aby byli wysoce zdyscyplinowani i odporni na przejawy paniki.

Migracje, przestępczość zorganizowana, terroryzm, cyberterroryzm – to również zjawiska stwarzające zagrożenie dla życia i zdrowia człowieka oraz mienia. Wymienione zjawiska mają różną specyfikę zagrożeń. Zjawisko migracji wskazuje na wiele zasadniczych problemów. Wraz z przemieszczaniem się człowieka rozprzestrzeniają się zagrożenia przez niego generowane. W związku ze znacznym rozwojem technologii, transportu i komunikacji współczesna ludność jest bardzo mobilna, co przyczynia się m.in. do transferu zagrożeń.

Od 11 września 2001 r. zagrożenie stwarzane przez międzynarodowy terroryzm i cyberterroryzm stało się głównym przedmiotem prac służb oraz ekspertów, którzy dokładają wszelkich starań, aby osiągnąć i utrzymać bezpieczeństwo. Znaczenie tego zagrożenia wzrosło oraz ewaluowało w przeciągu ostatnich kilku lat. Wraz z uzależnieniem społeczeństwa od niezawodnej infrastruktury oraz zwiększeniem wykorzystania nowoczesnych technologii przez terrorystów wzywa się do zapewnienia lepszej ochrony infrastruktury krytycznej.

Niezależnie od charakteru i przyczyn różnych zagrożeń, przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjne stosujące wysoko zindustrializowaną technologię oraz polegające na specjalistycznych, skomplikowanych strukturach organizacyjnych są szczególnie narażone na zagrożenia w pewnym sensie asymetryczne. Zjawisko, które obserwujemy – gdy wraz ze wzrostem odporności zwiększa się poczucie bezpieczeństwa – jest znane jako paradoks podatności. Paradoks ten jest stale wzmacniany wskutek zwiększenia zastosowania, w niemalże wszystkich aspektach życia społeczeństwa nowoczesnych technologii. Dlatego też należy kompleksowo podejść do zapewnienia ochrony infrastruktury krytycznej. Działania te można zdefiniować w kategoriach: • ochrony fizycznej (w zakresie ochrony osób i mienia), • bezpieczeństwa infrastruktury technicznej, • ochrony danych osobowych, • bezpieczeństwa teleinformatycznego, • ochrony prawnej, • zarządzania w sytuacjach kryzysowych (w tym komunikacji podczas wystąpienia kryzysu).

I

Niedawno skonsolidowaliście istniejące w waszej spółce komórki odpowiedzialne za bezpieczeństwo.

Tak, powołaliśmy pion ds. administracji i bezpieczeństwa, który oprócz spraw związanych z ochroną fizyczną zajmuje się również bezpieczeństwem teleinformatycznym. Już na etapie planowania zakupów i instalacji poddajemy ocenie, z punktu widzenia standardów bezpieczeństwa, które rozwiązanie jest najlepsze. To wszystko nie zmienia oczywiście faktu, że najistotniejszym elementem w systemie bezpieczeństwa jest człowiek – jego nastawienie, odpowiedzialność za zadania, które wykonuje.

Prowadzimy ciągłe i systematyczne szkolenia, uświadamiamy naszych pracowników, jak istotną infrastrukturą zawiadują.

Zaopatrujemy w wodę kilka milionów mieszkańców Śląska, więc nie możemy sobie pozwolić na to, by nasze źródła były wystawione na jakiekolwiek niebezpieczeństwo. Dużo jeszcze przed nami do zrobienia. Świat, w którym przyszło nam żyć, stawia nowe wyzwania. Osobiście przeraża mnie perspektywa zatrucia ujęcia czy np. atak bombowy na któryś z obiektów, ale i na takie okoliczności staramy się być gotowi.

Na znaczeniu zyskują dziś też kwestie związane z cyberbezpieczeństwem.

Sprawami bezpieczeństwa sieciowego zajmowałem się w mojej wcześniejszej pracy. W Urzędzie Marszałkowskim osobiście odpowiadałem za ochronę danych osobowych. Po objęciu stanowiska prezesa te standardy transponowaliśmy do GPW. Fakt, że osobiście przykładam do tego tematu dużą wagę, wyzwolił duży potencjał wśród naszych współpracowników w zakresie identyfikowania obszarów, które potencjalnie są niebezpieczne.

W jaki sposób chcecie dalej wzmacniać ochronę danych?

Planujemy skoncentrować nasze rozproszone po Katowicach oddziały i przenieść się do jednego z naszych budynków przy ulicy Żeliwnej, gdzie projektujemy nowoczesną dyspozytornię, serwerownię, system komunikacji spełniający najwyższe standardy bezpieczeństwa i łączności. To zwieńczenie naszych kilkuletnich przygotowań do tego, żeby infrastrukturalnie w pełni zasługiwać na miano strażnika bezpieczeństwa wody, również w zakresie ochrony informacji.

Rozmawiali: Angelika Gajewska, Przemysław Płonka

kierunek wod-kan 1/2017 11

I bezpieczeństwo

Fot.: 123rf.com

T E M AT N U M E R U

Analizy i oceny ryzyka uwzględniają czynnik ludzki i organizacyjny, które w decydujący sposób wpływają na poziom bezpieczeństwa wodociągów i oczyszczalni ścieków

Szerokie spektrum przedsięwzięć związanych z zarządzaniem bezpieczeństwem powoduje istotny problem w kwestii sprawdzenia poprawności przyjętych rozwiązań systemowych. Najlepszym sposobem dokonania weryfikacji planów, procedur awaryjnych byłoby sprawdzenie ich funkcjonowania w praktyce (w rzeczywistych warunkach). Biorąc jednak pod uwagę złożoność problemu, nie zawsze istnieje możliwość przeprowadzenia ćwiczeń z zachowaniem pełnych realiów sytuacji kryzysowej. Brak możliwości przeprowadzenia „realnych działań” skutkuje z kolei otrzymaniem niepełnych danych potrzebnych do przeprowadzenia analizy zachodzących procesów i rozwiązywania problemów związanych z wdrożeniem systemu bezpieczeństwa.

Skuteczną alternatywą jest przeprowadzenie ćwiczeń symulacyjnych. W zależności od technicznych rozwiązań, potencjalnych możliwości stosuje się różne rodzaje symulacji. Szkolenie w postaci gry symulacyjnej umożliwia zobrazowanie w czasie rzeczywistym scenariusza sytuacji kryzysowej oraz zainicjowanie realizacji procedur i schematów postępowania na wypadek ich wystąpienia przez osoby biorące udział w szkoleniu. Ponadto ćwiczenia wspomagane komputerowo stanowią narzędzie, które umożliwia przygotowanie osób funkcyjnych, służb do realizacji zadań z zakresu zarządzania kryzysowego. Funkcjonalność

12 kierunek wod-kan 1/2017

systemów symulacyjnych pozwala również na dokonanie weryfikacji przyjętych wariantów działania w warunkach zbliżonych do rzeczywistości. *** Poprawnie zorganizowany system zarządzania kryzysowego w przedsiębiorstwach wodociągowo-kanalizacyjnych powinien zapewnić niezakłócone funkcjonowanie społeczeństwa w niespodziewanych i kryzysowych sytuacjach różnego charakteru. Niezmiernie ważna jest współpraca z zewnętrznymi służbami ratowniczymi oraz lokalnym centrami zarządzania kryzysowego, a żeby okazała się sukcesem, wymagany jest zbiór wytycznych, który zawiera opisy podstawowych zasad i działań praktykowanych we wszystkich najważniejszych sprawach polityki bezpieczeństwa. Wszelkie prawdopodobieństwo wystąpienia zagrożeń może zostać zmniejszone przez wypracowanie efektywnego systemu zarządzania ryzykiem i sytuacjami kryzysowymi lub poprzez zapewnienie dodatkowych kierunków działania. Ważne są kwestie związane z procesem technologicznym uzdatniania wody i oczyszczania ścieków dające produkty zgodne z rozporządzeniem ministra zdrowia, ale równie ważne są systemy zapewniające ochronę produktu na etapie jego poboru, wytwarzania, w drodze do klienta i od klienta do zakładu.