1/2018 Kierunek Wod-Kan

T E M AT N U M E R U I S Y S T E M Y U S P R A W N I A J Ą C E Z A R Z Ą D Z A N I E

WOD-KAN ZE WSPOMAGANIEM I Cyfryzacja I Mobilny dostęp do informacji I Oprogramowanie

CYFROWE WODOCIĄGI > 8

ZDALNA SIEĆ > 12

GIS DLA WSZYSTKICH > 24

Fot.: 123rf.com

Jak co roku po wiedzę do Mety

Szczegóły:

SPIS TREŚCI

12 I Zdalna sieć Mariusz Śledzik 18 I Zarabiać na negawatach EnerNOC Polska

3 0 Z arządzanie i k o muni k acja Fot.: Wodociągi Dąbrowskie

T E M AT N U M E RU : S Y S T E M Y U S P R AW N I A JĄC E Z A R Z Ą D Z A N I E 8 I Cyfrowe wodociągi Piotr Słomianny, Michał Ślósarz

Ciągle doskonalenie Rozmowa z Andrzejem Malinowskim, prezesem zarządu Dąbrowskich Wodociągów

24 I GIS dla wszystkich Krzysztof Nitoń

Z arządzanie i k o muni k acja 30 I Ciągle doskonalenie Rozmowa z Andrzejem Malinowskim, prezesem zarządu Dąbrowskich Wodociągów 35 I Mieć rękę na pulsie Magdalena Rusakiewicz

4 4 S ieci w o d o ciąg o we i k ana l izacyjne Fot.: 123rf

38 I Co komunikuje wynagrodzenie?

Jolanta Krawczyk 40 I Skąd na remonty?

Klara Ramm S ieci w o d o ciąg o we i k ana l izacyjne 44 I Ale kanał… Śmierdzi... ale czy musi?

Monika Troszczyńska 48 I Ciśnienie pod kontrolą Michał Glinkowski, Barbara Klimkiewicz

T ec h n o l o gie 56 I Innowacyjny wodomierz Łukasz Dumas P raw o 60 I Taryfowa rewolucja Emilia Topolnicka, Mikołaj Maśliński Hist o ria 63 I Relikt kanalizacyjnej płuczki lewarowej Ryszard Lidzbarski

F e l iet o n 67 I Barwy polityczne Michał Rżanek 68 I Ciekawość to pierwszy stopień do… wiedzy Z notatnika Wodnika 69 I Punkt siedzenia Adam Makieła, Łukasz Lipiec 70 I Trochę truizmów (?)

Paweł Chudziński

Ale kanał… Śmierdzi... ale czy musi?

Monika Troszczyńska 60

praw o Fot.: 123rf

Oczyszczanie ście k ó w 53 I Skok w inną epokę Fotoreportaż z przepompowni ścieków w Oświęcimiu

Taryfowa rewolucja Emilia Topolnicka, Mikołaj Maśliński

kierunek wod-kan 1/2018 3

O D R E DA KC J I

dawniej

Wydawca: BMP spółka z ograniczoną odpowiedzialnością spółka komandytowa

Mateusz Herba redaktor wydania t el . 3 2 / 4 1 5 9 7 7 4 wewn . 3 1 602 603 416 e - m a i l : m a t e u s z . h e r b a @ e - b m p. pl

Nowy rok F

ajerwerki. Toasty. Życzenia. Cóż, zapomnieliśmy już o sylwestrowej zabawie, jesteśmy we ferworze zajęć, a uwaga całej branży skupia się wokół zmian. Już nie resort środowiska, a żeglugi. Nie Krajowy Zarząd, a Wody Polskie. Zastanawiamy się, jak będzie wyglądał proces taryfowy? Na to pytanie w artykule „Taryfowa rewolucja” starają się odpowiedzieć prawnicy z kancelarii SMM Legal (s. 60).

N

owa rzeczywistość wymusza na nas poszukiwanie rozwiązań, które pozwolą stawić jej czoła. O innowacyjnych wodomierzach przeczytamy na stronie 56. O sposobie na efektywne zarządzanie energią piszą specjaliści z EnerNOC Polska (s. 18).

T

emat tego numeru poświęciliśmy natomiast systemom, które na co dzień wspomagają pracę przedsiębiorstw.

Prezentujemy m.in. wieloletnie doświadczenia wrocławskich wodociągów w procesie unowocześnienia i cyfryzacji spółki (s. 8). Autorzy artykułu zastanawiają się

4 kierunek wod-kan 1/2018

także, jak wiele się jeszcze zmieni w tym temacie i czy np. w ciągu dekady możliwe będzie uzdatnianie wody z Odry czy Wisły. PWiK w Żorach z kolei dzieli się swoimi doświadczeniami z użytkowania i dostosowania do własnych potrzeb darmowego oprogramowania GIS (s. 24).

O sterowaniu pracą sieci wodociągowej i kanalizacyjnej przeczytamy natomiast w artykule „Zdalna sieć” (s. 12).

A

le wracając do codzienności – choć z dużą dozą niepewności patrzymy w przyszłość, życzmy sobie, aby ten rok był pomyślny. Tak się składa, że za kilka chwil (16 lutego) Nowy Rok przywitają w Chinach. Będzie to rok psa – zgodnie z tradycją ma być czasem, w którym wszystkie niepowodzenia są przejściowe, a wiele dotychczasowych nieporozumień oraz konfliktów może zostać zażegnanych. Oby.

KRS: 0000406244, REGON: 242 812 437 NIP: 639-20-03-478 ul. Morcinka 35 47-400 Racibórz tel./fax 32 415 97 74 tel. 32 415 29 21, 32 415 97 93 e-mail: ochrona@e-bmp.pl www.kierunekwodkan.pl

BMP to firma od 25 lat integrująca środowiska branżowe, proponująca nowe formy budowania porozumienia, integrator i moderator kontaktów biznesowych, wymiany wiedzy i doświadczeń. To organizator branżowych spotkań i wydarzeń – znanych i cenionych ogólnopolskich konferencji branżowych, wydawca profesjonalnych magazynów i portali.

Rada Programowa: Dariusz Dzida – kierownik sieci wodociągowej AQUA S.A. prof. dr hab. inż. Marek Gromiec – członek Krajowej Rady Gospodarki Wodnej, doradca Komisji Środowiska Senatu RP Dorota Jakuta – prezes Izby Gospodarczej „Wodociągi Polskie” Marek Kornatowski – pełnomocnik prezesa zarządu ds.

Rozwoju Relacji Zewnętrznych MPWiK S.A. Wrocław Dariusz Latawiec – dyrektor Miejskiego Zakładu Wodociągów i Kanalizacji w Nowym Targu Radosław Łuczak – prezes Łódzkiej Spółki Infrastrukturalnej Sp. z o.o.

Michał Rżanek – prezes Piotrkowskich Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. prof. dr hab. inż. Ziemowit Suligowski – Katedra Inżynierii Sanitarnej, Wydział Inżynierii Lądowej i Środowiska, Politechnika Gdańska Klara Ramm – przedstawiciel Izby Gospodarczej „Wodociągi Polskie” w EURAU Piotr Ziętara – prezes zarządu MPWiK S.A. w Krakowie Prezes zarządu BMP Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Sp. k.

Adam Grzeszczuk Redaktor naczelny Przemysław Płonka Redaktor wydania Mateusz Herba Redakcja techniczna Marek Fichna, Maciej Rowiński Prenumerata, kolportaż Adrian Waloszczyk Sprzedaż: Beata Fas, Magda Kozicka, Ewa Zygmunt, Jolanta Mikołajec, Małgorzata Pozimska, Marta Mazurek Druk: FISCHER POLIGRAFIA Cena 1 egzemplarza – 23,15 zł + 8% VAT Wpłaty kierować należy na konto: Bank Spółdzielczy w Raciborzu Nr konta: 40 8475 0006 2001 0014 6825 0001 PKWiU: 58.14.12.0, ISSN: 2391-6044 Prenumerata krajowa: Zamówienia na prenumeratę instytucjonalną przyjmuje firma Kolporter Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością S.K.A.. Informacje pod numerem infolinii 0801 40 40 44 lub na stronie internetowej http://dp.kolporter.com.pl/ Redakcja nie odpowiada za treść reklam.

Niniejsze wydanie jest wersją pierwotną czasopisma Wykorzystywanie materiałów i publikowanie reklam opracowanych przez wydawcę wyłącznie za zgodą redakcji. Redakcja zastrzega sobie prawo do opracowywania nadesłanych tekstów oraz dokonywania ich skrótów, możliwości zmiany tytułów, wyróżnień i podkreśleń w tekstach.

Artykułów niezamówionych redakcja nie zwraca.

Fot. na okładce: 123rf

W o bie k tywie

S ez o n rem o nt ó w k ana ł ó w o twarty Pracownicy Zakładu Wodociągów i Kanalizacji w Łodzi co roku naprawiają około pół kilometra ściekowych kolektorów.

Przed zejściem ludzi pod ziemię kanały są wietrzone. Każdy z pracowników ma przy sobie czujnik wykrywający obecność trujących gazów: siarkowodoru, tlenku węgla, metanu. Mierzony jest też poziom tlenu w powietrzu. Członkowie brygady remontowej mają na sobie szelki ratunkowe, do których można zaczepić linę i przyspieszyć ewakuację w sytuacjach zagrożenia życia.

Fot.: ZWiK Łódź

Dowiedz się więcej z portalu

kierunek wod-kan 1/2018 5

Z P O R TA L U

k ierune k w o d k an . p l

Przedsiębiorstwa fair play

XX edycja programu promującego etykę w biznesie „Przedsiębiorstwo Fair Play” za nami. Wśród 15 najlepszych firm w Polsce znalazło się MPWiK w Krakowie i PWiK z Rybnika. „Przedsiębiorstwo Fair Play” to certyfikat, który już od 20 lat wzmacnia wizerunek polskich przedsiębiorstw oraz buduje zaufanie do firm, ułatwiając nawiązywanie współpracy z partnerami biznesowymi, organizacjami

Podziemna rzeka

W Łodzi odnaleziono fragment ukrytego pod ziemią koryta rzeki.

społeczności lokalnej i regionalnej oraz innymi jednostkami.

Społecznie odpowiedzialny biznes, który stał się trendem wśród firm, to przede wszystkim etyczne postępowanie na co dzień w relacjach z pracownikami, klientami i kontrahentami. Takie wartości promuje Fundacja „Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym”, organizator programu „Przedsiębiorstwo Fair Play”, we współpracy z Krajową Izbą Gospodarczą.

Nagrodę główną – Statuetkę „Przedsiębiorstwo Fair Play” 2017 – przyznano 15 najlepszym firmom, w tym Miejskiemu Przedsiębiorstwu Wodociągów i Kanalizacji S.A. w Krakowie oraz Przedsiębiorstwu Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. z Rybnika.

Odnaleziona struga płynęła przez średniowieczną wieś zwaną Łodzia, wpadała do Łódki przy skrzyżowaniu obecnych ulic: Północnej z Kilińskiego. Od nazwy tej wsi pochodzi nazwa miasta. Na jej terenie powstały w 1863 roku zakłady Roberta Biedermanna oraz, równo 150 lat temu, browar Karola Anstadta. W czasach Ziemi Obiecanej struga została zamieniona w ściek i ukryta pod ziemią. Obecnie już nie płynie.

Jak podaje ZWiK w Łodzi wszystkie zagłębienia w ulicach miasta to tak naprawdę doliny dawnych rzek i strumieni.

Choć tymi dolinami nic już nie płynie, to podczas nawałnic zbiera się w nich deszczówka. Odprowadzana jest ona do podziemnych kanałów przez uliczne wpusty, o których stan dbają pracownicy spółki. Wpusty czyszczone są zarówno przed, jak i po ustaniu intensywnych opadów.

Źródło: IGWP

Źródło: ZWiK Łódź

Ekoflota

Wg danych producenta nowym e-Golfem można przejechać do 300 km na jednym ładowaniu – co jest idealnym rozwiązaniem do poruszania się w systemie miejskim. Samochód elektryczny nie emituje żadnych toksycznych substancji do atmosfery. Jedyny hałas to szum opon i opory powietrza. To pierwsze samochody o napędzie elektrycznym w szczecińskich wodociągach. Spółka podkreśla w ten sposób swoje kolejne działania związane z ochroną środowiska.

Jednocześnie ZWiK udostępni mieszkańcom stację ładowania takich pojazdów. Urządzenie zostało ustawione przy siedzibie firmy. Źródło: ZWiK Szczecin

6 kierunek wod-kan 1/2018

C I E K AW O S T K A

Czy wiesz dlaczego… morza i oceany mają niebieski kolor?

Gdy światło białe (składające się m.in. z czerwonego, niebieskiego i zielonego) pada na duży zbiornik wodny, pochłaniana jest niewielka ilość światła czerwonego. Dzięki temu światło niebieskie i zielone jest widoczne lepiej, co odbieramy jako lazurową barwę wody. Źródło: PWiK we Wrześni

Fot.: 123 rf

Dwa nowe Golfy o napędzie elektrycznym stały się własnością szczecińskiego Zakładu Wodociągów i Kanalizacji. Będą służyły do pomocy przy odczytach wodomierzy radiowych.

k ierune k w o d k an . p l

Z P O R TA L U

Do usunięcia awarii blisko 50-metrowego przyłącza kanalizacyjnego pracownicy ZWiK w Łodzi zastosowali metodę krakingu. W miejsce starej rury kanalizacyjnej przy użyciu siłowników zostało wprowadzone pod ziemią nowe przyłącze.

Metodę zwaną krakingiem statycznym stosowano dotychczas przy wymianie starych rur wodociągowych. Po raz pierwszy pracownicy ZWIK wykorzystali ją w Łodzi przy naprawie kanalizacyjnego przyłącza.

Wymiana uszkodzonego fragmentu rury metodą tradycyjną polega na odkopaniu jej i wymianie na nową. W przypadku

108,5 m – to głębokość najgłębszego jeziora w Polsce – Hańcza

Źródło: Polska Fundacja Ochrony Zasobów Wodnych

Źródło: ZWiK Łódź

Zobacz film z remontu na portalu

Niespodzianka w królewskich ogrodach

Podczas robót ziemnych związanych z odtwarzaniem Ogrodu Dolnego Zamku Królewskiego w Warszawie natknięto się na stary podziemny tunel.

Tunel mógł służyć jako ściek odprowadzający nieczystości z zamkowej kuchni. Mierzącą około 100 metrów budowlę datuje się na XIX wiek. Przeprowadzona eksploracja była prawdopodobnie pierwszą od ponad 100 lat.

Fot.: 123 rf

Łagiewnickiej oznaczałoby to zniszczenie nawierzchni niedawno wyremontowanej ulicy oraz torowiska. Konieczne byłoby również zamknięcie ruchu ulicznego i wprowadzenie zmian w komunikacji miejskiej na czas usuwania awarii, jak i odtwarzania nawierzchni ulicy i torowiska.

Fot.: 123 rf

RO Z M A I TO Ś C I

Bezwykopowa naprawa przyłącza

Źródło: Zamek Królewski w Warszawie

„

Lider nie może sobie pozwolić na popełnianie tych samych błędów dwa razy. Nie znam menadżera, który byłby w stu procentach nieomylny – Andrzej Malinowski, prezes Dąbrowskich Wodociągów

Drugie życie wieży

Na industrialnej mapie Zabrza pojawi się kolejna atrakcja. Wieża ciśnień znajdująca się przy ul. Zamoyskiego zyska nowe oblicze.

Wieża po rewitalizacji będzie służyć celom społecznym, edukacyjnym, naukowym i kulturalnym. Na poszczególnych kondygnacjach budynku zaplanowano m.in. Centrum Żywego Rzemiosła, Centrum Aktywizacji Społeczno-Zawodowej oraz przestrzeń wystawienniczą.

Atrakcją będzie także taras widokowy na wys. ok. 20,5 m, natomiast w zbiorniku zaplanowano wielofunkcyjną przestrzeń – w tym miejsce na wystawę naukowo-edukacyjną, a w latarni – punkt widokowy. Źródło: UM Zabrze

kierunek wod-kan 1/2018 7

T E M AT N U M E R U

I S Y S T E M Y U S P R AW N I A JĄC E Z A R Z Ą D Z A N I E

Cyfrowe wodociągi Piotr Słomianny, Michał Ślósarz MPWiK S.A. we Wrocławiu

Cyfrowe mapy, wirtualne Biura Obsługi Klienta, elektryczne pojazdy czy specjalistyczne programy wspierające procesy produkcyjne. To tylko wierzchołek nowoczesnych rozwiązań, które stopniowo wdrażane są przez firmy wodociągowe w Polsce. Dokąd zmierza ta cyfrowa rewolucja, jak wpływa na działalność branży i jak będą wyglądały wodociągi za 10 lat?

8 kierunek wod-kan 1/2018

I

S Y S T E M Y U S P R AW N I A JĄC E Z A R Z Ą D Z A N I E

Brygady wyjeżdżają w teren średnio o 20 minut wcześniej, a mimo znacznej redukcji personelu wykonują więcej zadań niż wcześniej

Fot. ilustracyjna, 123rf

„

T E M AT N U M E R U

kierunek wod-kan 1/2018 9

T E M AT N U M E R U

I S Y S T E M Y U S P R AW N I A JĄC E Z A R Z Ą D Z A N I E

Fot. 123rf

O

dpowiedzi na wcześniej postawione pytania poszukamy w Miejskim Przedsiębiorstwie Wodociągów i Kanalizacji S.A. we Wrocławiu.

Historia spółki liczy już blisko 150 lat. Pierwszy zakład produkcji wody został uruchomiony 1 sierpnia 1871 roku Na Grobli we Wrocławiu. Dziś spółka dostarcza do ponad 700 tysięcy odbiorców z Wrocławia i 7 sąsiednich gmin wysokiej jakości wodę pochodzącą z rzeki Oławy i Nysy Kłodzkiej oraz odbiera i oczyszcza ścieki. To wszystko udaje się za pomocą 3 zakładów produkcji wody, nowoczesnej mechaniczno-biologicznej Wrocławskiej Oczyszczalni Ścieków i ponad 4 tys. kilometrów sieci wodociągowo-kanalizacyjnej oraz deszczowej. Obecnie Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji we Wrocławiu to przykład harmonijnego łączenia wielowiekowej tradycji z dynamicznym rozwojem opartym na innowacji i wdrażaniu nowoczesnych technologii. Osiągnięcie tego celu nie byłoby możliwe, gdyby nie konsekwencja we wdrażaniu śmiałych wizji zarządu spółki. Zawsze jednak rozwój firmy był opierany o nowe technologie, uwzględniając europejskie trendy i wyzwania stojące przed całą branżą.

Cyfrowa transformacja

Ścieki oczyszczone przez Wrocławską Oczyszczalnię Ścieków są czystsze niż sama woda w Odrze

Proces transformacji zapoczątkowała strategia spółki, która zakładała dostarczanie jak najniższych usług po możliwie najniższej cenie oraz wdrażanie innowacyjnych technologii i rozwiązań oraz wsłuchiwanie się w potrzeby klientów.

Wszystkie projekty dotyczące transformacji cyfrowej zostały objęte programem pod nazwą „E-firma” (program rozpoczęto w 2014 roku i trwa do dzisiaj).

Fundamentem tych działań w latach 2014-2015 była integracja informacji z różnych obszarów firmy i automatyzacja procesów, minimalizując przy tym czynnik ludzki. Stworzenie tej „autostrady informacyjnej” było fundamentalnym zadaniem w procesie transformacji. Pracownicy korzystali bowiem z wielu różnych aplikacji, takich jak GIS, ERP, CRM. W efekcie, w miejsce infrastruktury z wieloma połączeniami, popularnie zwanej „spaghetti”, została wdrożona szyna integracyjna i wprowadzona architektura (SOA). Pozwoliło to ujednolicić interfejsy, udoskonalić procesy,

10 kierunek wod-kan 1/2018

co finalnie wpływa na obniżenie kosztów. Pierwszymi zauważalnymi efektami transformacji był system elektronicznego obiegu dokumentów (EOD), dedykowane pracownikom fizycznym stanowiska komputerowe z dostępem do najważniejszych usług w systemach informatycznych spółki. Projekt integracyjny był krokiem milowym we wszystkich obszarach, przyśpieszając realizację projektów technicznych i organizacyjnych.

Od 2016 roku brygady techniczne wrocławskiego MPWiK zaczęły otrzymywać zadania z wykorzystaniem urządzeń mobilnych (tablety, smartfony), zrezygnowały też z papierowych map na rzecz informacji z GIS. Obecnie pracownicy brygad terenowych pracują wyłącznie z wykorzystaniem platform mobilnych.

Kolejnym etapem cyfryzacji było rozpoczęcie prac nad tworzeniem środowisk hybrydowych w oparciu o chmury światowych dostawców tych technologii.

Takim przykładem z ostatnich miesięcy jest wielokrotnie nagradzana, autorska, chmurowa aplikacja SmartFlow, którą MPWiK stworzyło we współpracy z gliwicką firmą Future Processing, a teraz wspólnie komercjalizuje ją w innych firmach z branży wod-kan. W ramach tego rozwiązania Wrocław został podzielony na kilkadziesiąt stref pomiarowych. System informatyczny działa na terenie kilkunastu osiedli mieszkaniowych, wykorzystując obecnie blisko 100 urządzeń monitorujących ilość i ciśnienie wody przepływającej przez sieć wodociągową. Dzięki temu pracownicy MPWiK mogą w łatwy sposób zlokalizować jeden z najtrudniejszych typów awarii wodociągowej, czyli tzw. „ukryty wyciek”. System działa w oparciu o czujniki zlokalizowane w sieci, które przez całą dobę dostarczają nam informację na temat dystrybucji wody.

Najważniejsze pomiary prowadzone są głównie nocą, kiedy mieszkańcy praktycznie nie zużywają wody. Po wytypowaniu miejsca awarii, nasze brygady przechodzą do kolejnego etapu analizy, w którym lokalizują dokładne miejsce awarii, wykorzystując rozwiązania akustyczne. Dzięki tej metodzie awarie, które generują straty rzędu na przykład 15 tysięcy metrów sześciennych wody na dobę, udaje nam się precyzyjnie zlokalizować i usunąć nawet w ciągu 72 godzin. Obecny CEO Microsoft Satya Nadella wskazuje ten produkt jako modelowy przykład wykorzystania chmury obliczeniowej w sektorze utillity. SmartFlow wzbudziło też zainteresowanie w czasie ubiegłorocznych targów Deutsche Messe, wśród przedstawicieli firm z innych branż. Po tym wydarzeniu firma, jako jedna z 4 na świecie, została zaproszona przez Microsoft i OSIsoft do projektu „Red Carpet Incubation Program”. Głównym jego celem jest wytworzenie produktów na bazie platformy Cortana Intelligence, odpowiadających wyzwaniom tzw. Industry 4.0.

Procesowi transformacji z pewnością sprzyjała jedna z podstawowych cech, która wyróżnia MPWiK S.A. – otwartość na wszelkiego rodzaju pomysły, które mogą wpłynąć korzystnie na jej działalność. Szczególnie, jeśli zyska na tym klient i środowisko. Realizując

projekty, spółka wzoruje się na najlepszych także spoza branży, a korzyści płynące z projektów analizowane są w perspektywie wieloletniej. Procesowi transformacji sprzyjała również przynależność spółki do takich organizacji, jak EFQM (European Foundation for Quality Management) czy IWA (International Water Association). Aktywnie wrocławskie wodociągi biorą udział także w benchmarkach europejskich. Całość dopełniła umiejętność współpracy zespołowej i zaufania wszystkich pracowników, którzy na potrzeby transformacji współpracują w wielu interdyscyplinarnych zespołach.

Dodatkowo w spółce funkcjonuje dedykowany dział Centrum Nowych Technologii, który jest odpowiedzialny za poszukiwanie innowacji oraz współpracę ze środowiskiem naukowym oraz od niedawana tworzenie środowiska rozwoju innowacji.

I

S Y S T E M Y U S P R AW N I A JĄC E Z A R Z Ą D Z A N I E

Fot. MPWiK Wrocław

T E M AT N U M E R U

Technologiczne korzyści Korzyści dla MPWiK S.A. wynikające z procesu transformacji to przede wszystkim zwiększenie efektywności pracy i poprawy wyników we wszystkich obszarach. Zwiększyła się wydajność pracy brygad, które teraz otrzymują pełną informację o awariach, a ich praca w terenie jest monitorowana on-line (brygady wyjeżdżają w teren średnio o 20 minut wcześniej, a mimo znacznej redukcji personelu wykonują więcej zadań niż wcześniej). Transformacja pozwoliła spółce zoptymalizować swoje procesy i korzystnie wpłynęła na środowisko naturalne. Z kolei klienci, dzięki wprowadzeniu zdalnych odczytów zużycia wody, zamiast rachunków prognozowych płacą za realne zużycie wody (zwiększenie ogólnego wyniku zadowolenia klientów w ostatnich 5 latach o 5%). Dodatkowo w ciągu ostatnich 5 lat liczba awarii wodociągowych spadła o 43%, liczba zatorów na sieci kanalizacyjnej zmniejszyła się o 56%, a dzięki rozwiązaniu SmartFlow tylko w ciągu 12 miesięcy udało nam się oszczędzić pół miliarda litrów wody. W ostatnich latach zmieniło się również postrzeganie nowych technologii wśród pracowników w grupie 50+. Doskonałym przykładem tego zjawiska jest sytuacja z testów przy wdrażaniu aplikacji do zarządzania pracami brygad, w którym udział brały 3 brygady. W połowie testów menedżer IT o świcie otrzymał informację z prośbą o błyskawiczne uruchomienie aplikacji HAB. Okazało się bowiem, że rozwiązanie tak przypadło do gustu planistom, że jeden z nich postanowił samodzielnie rozszerzyć testy i zainstalował aplikację na pozostałych tabletach, rezygnując jednocześnie z papierowych harmonogramów. W efekcie 20 brygad tego dnia rozpoczęło pracę z drobnym opóźnieniem.

Wodociągi przyszłości To, w jakim kierunku będzie rozwijać się cyfrowa rewolucja w branży wodno-kanalizacyjnej, w głównej mierze zależy od zmian klimatycznych i środowiskowych. Wielu ekspertów wymienia problem związany z dostępem do wody jako jeden ze światowych kryzysów w najbliższych dziesięcioleciach. Światowe firmy już dziś

wykorzystują rozwiązania, które pozwolą uzdatnić do spożycia słoną wodę czerpaną z mórz i oceanów. Inne firmy wdrażają kolejne rozwiązania wspierające proces uzdatniania wody w kontekście stale pogarszającego się surowca. Możemy przyjąć, że za 10 lat wodociągi bez problemu będą potrafiły uzdatnić wodę m.in. z takich rzek, jak Wisła czy Odra lub z wód opadowych. To wymaga jednak potężnych nakładów inwestycyjnych i zmiany podejścia do surowca. W naszej ocenie zmieni się również praktyka w kwestii samej dystrybucji wody i odbioru ścieków. Procesy będą monitorowane za pomocą czujników i systemów obliczeniowych. Zebrane w ten sposób dane pozwolą nie tylko wykrywać awarię lub kradzieże wody, ale również przewidywać miejsce ich powstawania. Stały rozwój mediów społecznościowych może sprawić, że dyspozytorzy o awariach będą dowiadywać się z wpisów od mieszkańców na popularnych portalach społecznościowych lub informacyjnych i na tej podstawie analizować dokładnie miejsce awarii.

Wdrażając nowoczesne technologie, trzeba również pamiętać o kwestiach bezpieczeństwa. Ten obszar będzie równie istotny jak wdrażanie samych technologii.

Zabezpieczenia infrastruktury krytycznej i procesów produkcyjnych przed atakami hakerskimi stanie się kolejnym głównym zadaniem dla firm wod-kan.

Rozwój nowych systemów informatycznych sprawi, że firmy wodociągowe będą coraz częściej rozbudowywać swoje działy informatyczne być może kosztem innych działających obecnie obszarów. Ważnym aspektem jest również dostęp do alternatywnych źródeł energii.

Własne farmy wiatrowe, wodne elektrownie, spalarnie osadów pochodzących ze ścieków – to tylko niektóre przykłady dostarczania zasilania do firm wodociągowych, których popyt na energię będzie wzrastał. To oczywiście tylko prognozy, które z pewnością będą się zmieniać, ponieważ rozwój technologii dokonuje się w bardzo szybkim tempie. Tym samym dając nam do zrozumienia, że cyfrowa rewolucja również w naszej branży jest nieunikniona.

FOT. 2 Spółka wykorzystuje SL-RAT do diagnostyki sieci kanalizacyjnej.

To pierwsze tego typu urządzenie w polskich wodociągach

kierunek wod-kan 1/2018 11

T E M AT N U M E R U

I S Y S T E M Y U S P R AW N I A JĄC E Z A R Z Ą D Z A N I E

Zdalna sieć mgr inż. Mariusz Śledzik Wodociągi Kieleckie Sp. z o.o.

200 obiektów. 1100 km sieci wodociągowej. 950 km sieci kanalizacyjnej.

Infrastruktura Wodociągów Kieleckich wymaga stałego rozwijania procesu i doskonalenia metodologii zarządzania. By sterować pracą sieci wodociągowej i kanalizacyjnej, wdrożono system monitoringu i sterowania.

H

istoria komunalnego zaopatrzenia Kielc w wodę sięga roku 1929, kiedy uruchomiono wodociągi miejskie. Aktualnie Wodociągi Kieleckie działają jako spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, której właścicielem jest Międzygminny Związek Wodociągów i Kanalizacji w Kielcach. Spółka prowadzi działalność w zakresie poboru wody, oczyszczania ścieków oraz eksploatacji sieci wodociągowej i kanalizacyjnej na terenie czterech gmin: Kielce, Masłów, Sitkówka-Nowiny oraz Zagnańsk.

Odbiorcy na terenie gmin tworzących MZWiK zaopatrywani są w wodę pitną ze studni głębinowych zlokalizowanych na obszarze Głównych Zbiorników Wód Podziemnych (GZWP) nr 414, 417 i 418.

Spółka eksploatuje 45 studni głębinowych tworzących różne ujęcia, w tym ujęcie w Kielcach-Białogonie,

RYS. 1 Gminy zaopatrywane przez Wodociągi Kieleckie Sp. z o.o. na tle lokalizacji Głównych Zbiorników Wód Podziemnych województwa świętokrzyskiego

12 kierunek wod-kan 1/2018

Kielcach-Dyminach, Zagnańsku (12 km od Kielc), 7 indywidualnych studni znajdujących się na terenie miasta oraz kilka studni komunalnych zlokalizowanych na terenie wymienionych gmin. Sumaryczna wydajność eksploatowanych ujęć wynosi ok. 67 500 m3/d. Obecnie zapotrzebowanie na wodę aglomeracji kieleckiej liczącej około 230 000 mieszkańców kształtuje się średnio na poziomie ok. 32 500 m3/d. W 2017 roku dla potrzeb zaopatrzenia w wodę pobrano łącznie 12 271 676 m3 wód podziemnych (tab.1).

System monitoringu i sterowania Wodociągi Kieleckie Sp. z o.o. eksploatują obiekty, sieć wodociągową i kanalizacyjną zlokalizowane na obszarze ponad 400 km2. Zarządzanie ponad 200 obiektami wykonawczymi, 1100 km sieci wodociągowej oraz 950 km sieci kanalizacyjnej wymaga stałego rozwijania procesu i doskonalenia metodologii zarządzania. W związku z powyższym w latach 2013-2015 w ramach Projektu FS pod nazwą „Kompleksowa ochrona wód podziemnych aglomeracji kieleckiej” spółka postanowiła zrealizować zintegrowany system monitoringu i sterowania. Głównym celem przedsięwzięcia była możliwość bieżącej analizy i sterowania pracą sieci wodociągowej i kanalizacyjnej w czasie rzeczywistym. W ramach realizacji w kluczowych punktach obszaru działania spółki zlokalizowano, a następnie zrealizowano siedem Lokalnych Centrów Dyspozytorskich (LCD) z zadaniem nadzoru nad przyporządkowanymi grupami obiektów i Główne Centrum Dyspozytorskie (GCD). W trakcie realizacji uznano, że monitoringiem zostanie objęte ponad 3000 sygnałów-parametrów.

Zestawiono odpowiednią ilość szyfrowanych połączeń VPN w oparciu o łącza internetowe dla skomunikowania Lokalnych Centrów Dyspozytorskich z jednostką nadrzędną, tj. Głównym Centrum Dyspozytorskim przy ul. Krakowskiej w Kielcach.

T E M AT N U M E R U

Stworzono zintegrowany system obejmujący pełnym monitoringiem wszystkie obiekty wykonawcze, tj. pompownie wody, przepompownie ścieków, zbiorniki, ujęcia, stacje uzdatniania wody, oczyszczalnie ścieków, komory pomiarowe, komory redukcyjne i inne.

Wszystkie dane obiektowe przesyłane są do lokalnych i centralnego serwera w celu ich archiwizacji i wizualizacji. W celu przesłania danych wykorzystywana jest transmisja z zastosowaniem różnych mediów przesyłowych (radio, GPRS). Zbudowany system monitoringu i sterowania (SMiS) został dodatkowo uzupełniony o narzędzie wspomagające, tj. model hydrauliczny sieci wodociągowej. Podsumowując, w efekcie przeprowadzonej inwestycji uzyskano: • nadzór nad pracą głównych obiektów technologicznych; • nadzór nad pracą magistral przesyłowych na terenie działania spółki; • kontrolę ciśnień dla całego obszaru eksploatowanej sieci; • identyfikację wycieków i ograniczenie strat wody; • bilansowanie dostaw wody i jej zużycia w całym systemie wodociągowym; • identyfikację i likwidację dopływu niekontrolowanych wód przypadkowo trafiających do kanalizacji sanitarnej (dopływy z wycieków sieci wodociągowej i wód deszczowych); • możliwość oceny stanu technicznego sieci w poszczególnych opomiarowanych strefach – sektorach; • możliwość łatwego planowania robót naprawczych, remontowych, modernizacyjnych; • szczegółowe dane na temat pracy oczyszczalni ścieków oraz blisko 100 pompowni ścieków; • możliwość wstępnej diagnostyki sieci kanalizacyjnej na podstawie obserwacji ww. pompowni ściekowych; • ograniczenie ilości niekontrolowanych stanów awaryjnych na pompowniach ściekowych; • szybką reakcję na awarie;

I

S Y S T E M Y U S P R AW N I A JĄC E Z A R Z Ą D Z A N I E

Wielkość produkcji w 2017 r. [m3]

Udział procentowy [%]

ujęcie Kielce-Białogon

7 799 428

63,6

ujęcie Zagnańsk

2 606 443

21,2

ujęcie Kielce-Dyminy

918 633

7,5

ujęcie Wola Kopcowa*

213 873

1,8

ujęcie Bolechowice

367 041

3,0

studnie awaryjno-wspomagające:

262 310

2,1

ujęcie Kołomań

88 880

0,7

ujęcie Ciekoty*

15 068

0,1

Nazwa ujęcia

* woda wymagająca uzdatniania w zakresie żelaza i manganu

• obniżenie kosztów związanych z dojazdami do obiektów; • większą przewidywalność zużycia urządzeń na podstawie stale monitorowanego charakteru pracy pomp; • zmniejszenie strat wynikających z nocnych przepływów, większą wykrywalność awarii; • strefowania sieci wodociągowej dla coraz mniejszych regionów oraz stałe pomiary przepływu w strefach, które zostały poddane diagnostyce przeglądowej sieci; • całkowicie zautomatyzowano proces produkcji i pompowania wody na SUW Wola Kopcowa; • zautomatyzowano w pełni proces pracy na studniach miejskich, takich jak „WSI”, „Leszczyńska”, „Wojska Polskiego”, „Gruchawka”.

TAB. 1 Udział wody z poszczególnych ujęć w ogólnym poborze dla potrzeb komunalnych miasta i gmin w 2017 r.

Eksploatacja systemu Eksploatacja systemu monitoringu i sterowania w latach 2016-2017 spowodowała wiele zmian w postrzeganiu tzw. „dobrych praktyk w eksploatacji”. Wpłynęła m.in. na zmianę ilości zużywanej energii elektrycznej, paliw, częstotliwości realizacji prac interwencyjnych na obiektach. Jednak kluczową zaletą wdrożonego systemu SMiS jest diagnostyka eksploatowanej sieci wodociągowej i kanalizacyjnej. Uruchomienie systemu pozwoliło już w pierwszych dniach użytkowania wykorzystać jego

RYS. 2 Plansza główna system monitoringu i sterowania – GCD

kierunek wod-kan 1/2018 13

T E M AT N U M E R U

I S Y S T E M Y U S P R AW N I A JĄC E Z A R Z Ą D Z A N I E

RYS. 3 Plansza główna ujęcia Kielce-Białogon – LCD2

główną funkcję, tj. zebrać informacje o przepływach, a po poddaniu ich analizie, wytypować i wskazać miejsca awarii oraz niedrożne przewody magistralne.

W efekcie podjętych działań uzyskano m.in. udrożnienia magistral Ø 600, Ø 350, Ø 300, ustabilizowanie przepływów i ciśnienia w kluczowych rejonach sieci wodociągowej. W trakcie pierwszych 6 miesięcy od wdrożenia ponownie wystrefowano całą sieć. W trakcie prac uznano, że najkorzystniejszym rozwiązaniem w zakresie zasilania zbiorników wyrównawczych – sieciowych – jest ich zasilanie przepływami laminarnymi z wykorzystaniem zaworów pływakowych. Ostatecznie służby eksploatacyjne spółki zaprzestały napełniania zbiorników wyrównawczych z wykorzystaniem przepustnic, które to stały się jedynie elementami wspomagającymi.

Po przeprowadzenia ww. prac oraz po wyeliminowaniu w okresie 12 miesięcy 2016 roku ok. 40-50 wycieków nieujawniających się, gdzie całość wody penetrowała w podłoże skalne, do sieci kanalizacji RYS. 4 Wykresy wielkości przepływu i ciśnienia pompownia SUW Białogon – porównanie stycznia 2016 do stycznia 2017

14 kierunek wod-kan 1/2018

sanitarnej lub deszczowej, służby eksploatacyjne spółki ograniczyły przepływy dzienne i nocne o 150-200 m3/h.

Aktualnie większość obiektów, w tym pompownie główne w godzinach 0:30-4:30, wygaszają się całkowicie. Podobne stany obserwowane są dla większości hydroforni i automatycznych pompowni wody obsługujących 49 wyodrębnionych stref zasilania. Należy zaznaczyć, że podobną korelację czasową i ilościową obserwuje się dla 80 komór pomiarowych.

Poniżej zamieszczono kilka wybranych przykładów wymiernego efektu wdrożenia systemu SMiS w postaci ograniczenia ilości przetłaczanej wody na przykładzie pompowni głównej SUW Białogon, automatycznej pompowni wody APW Żeromskiego i pompowni wiejskiej ZUW Zagnańsk. Kolorem czerwonym zaznaczono linie minimalnych nocnych rozbiorów obserwowanych na poszczególnych obiektach.

Na przykładzie pompowni głównej SUW Białogon i 3 komór pomiarowych na 10 km odcinku magistrali zachodniej (Ø 800, Ø 600, Ø 500, Ø 400) zaopatrującej

T E M AT N U M E R U

I

S Y S T E M Y U S P R AW N I A JĄC E Z A R Z Ą D Z A N I E

RYS. 5 Wykresy wielkości przepływu – automatyczna pompownia wody APW Żeromskiego – porównanie czerwiec 2016 do sierpnia 2016 r.

RYS. 6 Wykresy wielkości przepływu – pompownia wiejska ZUW Zagnańsk – porównanie stycznia 2016 do października 2016 r.

blisko 63% odbiorców w Kielcach przedstawiono, jak wyglądały przepływy i ciśnienia w okresie 31.12.2017 – 09.01.2018.

Przytoczone przykłady pokazują, jak żmudnym i czasochłonnym jest proces optymalizacyjny, ale również jakie efekty można osiągnąć po ponaddwuletnim cyklu „strojenia sieci”. W naszej ocenie na szczególną uwagę zasługuje powtarzalność zachodzących zjawisk, czasy występowania, ale przede wszystkim osiągana stabilność ciśnienia i notowane przepływy nocne (minimalne), które oscylują na odcinku blisko 10 km w granicach 0 m3/h, z wyjątkiem nocy sylwestrowej, kiedy to kielczanie postanowili pójść spać o godz. 2-2:30.

Efekty W wyniku wdrożenia systemu SMiS wypracowano w latach 2015-2018 znaczny spadek produkcji na ujęciach o blisko 5%, licząc rok do roku, co dla obszaru całej spółki w 2016 r. oznaczało spadek ilości wody wtłoczonej do sieci wynoszący 491 055 m3/rok, a w 2017 roku dalsze ograniczenie ilości o 462 696 m3/rok. Porównując ilość wtłaczanej wody do roku bazowego 2015, jest ona niższa o 953 751 m3/rok.

Zredukowaniu uległy także straty sieciowe oraz ilość odnotowywanych awarii na sieci wodociągowej z ok. 280-330 rocznie w latach w 2010-2015 do 284 w roku 2016 i 256 w roku 2017.

RYS. 7 Miejsce wprowadzenia wody do sieci pompownia SUW Białogon

kierunek wod-kan 1/2018 15

T E M AT N U M E R U

I S Y S T E M Y U S P R AW N I A JĄC E Z A R Z Ą D Z A N I E

RYS. 8 Komora pomiarowa KPPQ Piekoszowska/ Grunwaldzka (w odległości ok.

5 km od miejsca wprowadzenia wody do sieci)

RYS. 9 Komora pomiarowa KPPQ Malików (w odległości ok.

7 km od miejsca wprowadzenia wody do sieci)

RYS. 10 Komora pomiarowa KPPQ Olszewskiego (w odległości ok.

10 km od miejsca wprowadzenia wody do sieci)

W tym miejscu należy podkreślić, że blisko 10% redukcja ilości awarii nastąpiła mimo zdiagnozowania licznych awarii ukrytych (z zasiedzenia), nieujawniających się na powierzchni terenu. Należy dodać, że w wyniku zmian reżimu pracy obiektów wykonawczych i sieci wodociągowej daje się zauważyć spadek awarii występujących na magistralach wodociągowych i sieci wodociągowej rozdzielczej, przy jednoczesnym

16 kierunek wod-kan 1/2018

zachowaniu ilości awarii występujących na przyłączach wodociągowych.

Należy zaznaczyć, że zarząd spółki, widząc potencjał, jaki niesie ze sobą system monitoringu i sterowania, podjął w 2017 roku decyzję o jego dalszej rozbudowie i dalszej mikrosektoryzacji. Zainteresowanych informujemy, że spółka ogłosiła przetarg na rozbudowę systemu i oczekuje na złożenie ofert przez wykonawców.