1/2019 Kierunek Wod-kan

T E M AT N U M E R U I Z a r z ą d z a n i e p r z e d s i ę b i o r s t w e m w o d - k a n w e r z e z m i a n

Świat i klienci już nie tacy jak kiedyś?

I Inwestycje jako istotny element zarządzania majątkiem I Rachunek wyników – narzędzie rachunkowości zarządczej I Zadowoleni klienci budują wartość przedsiębiorstwa

Recepta na mity o kranówce > 36

Z wykładziną bazaltową > 42

Stal czy polietylen? > 45

S P I S TRE Ś C I

1 0 T E M AT N U M E R U : Z a r z ą d z a n i e przedsiębiorstwem wod-kan w erze zmian

Inwestycje jako istotny element zarządzania majątkiem

Fot.: 123rf

T e m at n u m e r u : Z a r z ą d z a n i e przedsiębiorstwem wod-kan w erze zmian 10 I Inwestycje jako istotny element zarządzania majątkiem dr inż. Karolina Skalska-Józefowicz 16 I Retencja jest nam szczególnie potrzebna… wywiad z Przemysławem Dacą, prezesem Wód Polskich 20 I Rachunek wyników Roman Kotapski 24 I Aby po ulewach nie było katastrofy Stanisław Drzewiecki, MWiK Bydgoszcz Sp. z o.o.

28 I Zadowoleni klienci budują wartość przedsiębiorstwa Krzysztof Filipek 32 I Konsolidacja TAK. Ale dobrowolnie czy nakazowo? wywiad z Markiem Kornatowskim, MPWiK S.A. Wrocław 36 I Recepta na mity o kranówce Ziemowit Nowak 40 I Cyfryzacja w praktyce zarządzania majątkiem technicznym. Wizja czy rzeczywistość?

Patryk Borzęcki

dr inż. Karolina Skalska-Józefowicz

I n n o wa c j e 42 I Z wykładziną bazaltową… Pionierskie zastosowanie w PWiK Sp. z o.o. w Kaliszu Andrzej Anczykowski

Efektywność 62 I Jak poprawić efektywność energetyczną?

Mateusz Zajchowski Technologie 66 I Sposoby wykrywania piany w zamkniętej komorze fermentacyjnej Mariusz Szwagrzyk 68 I Infrastruktura sieciowa w chmurze Magdalena Załęska-Orłowska

Fot.: MWiK w Bydgoszczy Sp. z o.o.

Ścieki 52 I Odciążone komory. Chemiczne wspomaganie procesu grawitacyjnego zagęszczania osadów zmieszanych Piotr Maciołek 57 I Jest dobrze, a będzie jeszcze lepiej!

O azocie w tarnobrzeskiej oczyszczalni Izabela Kiełb-Sotkiewicz

2 4 T E M AT N U M E R U : Z a r z ą d z a n i e przedsiębiorstwem wod-kan w erze zmian

Aby po ulewach nie było katastrofy wywiad ze Stanisławem Drzewieckim, prezesem zarządu MWiK w Bydgoszczy Sp. z o.o.

70

PRAWO

Fot.: 123rf

Sieci wod-kan 45 I Stal czy polietylen? Ocena stanu technicznego rurociągu stalowego transportującego wodę w aspekcie zastąpienia go rurociągiem wykonanym z PE Andrzej Błaszczyk

P r aw o 70 I Cyberobowiązki przedsiębiorstw wod-kan. O ustawie o krajowym systemie cyberbezpieczeństwa cd.

Tymoteusz Mądry Z życia branży 73 I O przyszłości przedsiębiorstw wod-kan na XXI Kongresie WOD-KAN-EKO Joanna Jaśkowska Felietony 75 I Zmiany noworoczne Michał Rżanek 76 I Wykształcenie – czy to się opłaca?

Dariusz Dzida 77 I Odprysk Adam Makieła, Łukasz Lipiec 78 I Regulacja regulacji Paweł Chudziński

CYBERobowiązki przedsiębiorstw wod-kan Tymoteusz Mądry kierunek wod-kan 1/2019 3

OD REDAK C JI

dawniej

Jo a n n a Ja ś kow s k a redaktor wydania t e l . 3 2 4 1 5 9 7 7 4 w e w. 1 9 t el . kom . 7 2 8 4 4 9 5 0 2 e - m a i l : j o a n n a . j a s k o w s k a @ e - b m p. pl

Zarządzanie może przyprawiać o ból głowy, może też być dobrą zabawą; może stanowić koszmar albo też dać pełną satysfakcję, zawsze jednak człowiek uczy się czegoś nowego Michael Ward „50 najważniejszych problemów zarządzania”

Bez bólu głowy… „Polska po wejściu do UE zobowiązana była dostosować infrastrukturę wodnościekową do standardów europejskich, co pociągnęło za sobą niezbędne inwestycje.

Największy w historii branży wod-kan program inwestycyjny spowodował, że dostępność do tej infrastruktury w Polsce nie odbiega aktualnie od standardów europejskich” – czytamy w artykule Karoliny Skalskiej-Józefowicz (s. 10).

To dobrze. Możemy być dumni. Jednak rozwój ten ma też swoje minusy. Spowodował wzrost cen: „(…) w latach 20002015 wzrosły o 240% dla odprowadzania i oczyszczania ścieków i o 158% dla poboru, uzdatniania i dostarczania wody (w tym okresie wzrost cen ogółem oscylował w okolicach 100%)” – zauważa Karolina Skalska-Józefowicz w dalszej części artykułu, dodając, że i rentowność działalności wodociągowo-kanalizacyjnej nie przedstawia się optymistycznie: „Zysk na poziomie 2-3% nie zapewni długoterminowo możliwości rozwoju i utrzymania infrastruktury na zadowalającym poziomie”.

D

o tego dochodzą zmiany w prawie, konieczność wzięcia pod uwagę wymagań organów nadzorujących, jak i zadowolenia klientów, a także nowe

4 kierunek wod-kan 1/2019

wyzwania, do których należą m.in. znalezienie sposobu na deszczówkę czy zapewnienie cyberbezpieczeństwa.

O tym, jak sprostać pierwszemu z wymienionych, przeczytać można w wywiadzie ze Stanisławem Drzewiecki, prezesem zarządu MWiK Bydgoszcz Sp. z o.o. (s.

24). Natomiast cyberobowiązki przedsiębiorstw wod-kan wynikające z ustawy o krajowym systemie cyberbezpieczeństwa przybliża Tymoteusz Mądry z SMM Legal (s. 70).

J

ak sprostać nowym wyzwaniom i odnaleźć się w zmieniającym się świecie?

Jak sprawić, by zarządzanie było dobrą zabawą i nie przyprawiało o ból głowy?

By nie było koszmarem i przynosiło satysfakcję? Podpowiadają autorzy, których teksty publikujemy w nr 1/2019 „Kierunku Wod-Kan”; opowiedzą prelegenci podczas V Konferencji Zarządzanie Przedsiębiorstwem Wod-Kan (21-22 lutego, Szczyrk). Skorzystajmy z tych okazji do nauki, bowiem lepiej uczyć się na cudzych doświadczeniach niż na własnych błędach.

Wydawca: BMP spółka z ograniczoną odpowiedzialnością spółka komandytowa KRS: 0000406244, REGON: 242 812 437 NIP: 639-20-03-478 ul. Morcinka 35 47-400 Racibórz tel./fax 32 415 97 74 tel. 32 415 29 21, 32 415 97 93 e-mail: ochrona@e-bmp.pl www.kierunekwodkan.pl

BMP to firma od 25 lat integrująca środowiska branżowe, proponująca nowe formy budowania porozumienia, integrator i moderator kontaktów biznesowych, wymiany wiedzy i doświadczeń. To organizator branżowych spotkań i wydarzeń – znanych i cenionych ogólnopolskich konferencji branżowych, wydawca profesjonalnych magazynów i portali.

Rada Programowa: Dariusz Dzida – kierownik sieci wodociągowej AQUA S.A. prof. dr hab. inż. Marek Gromiec – członek Krajowej Rady Gospodarki Wodnej, doradca Komisji Środowiska Senatu RP Dorota Jakuta – prezes Izby Gospodarczej „Wodociągi Polskie” Marek Kornatowski – pełnomocnik prezesa zarządu ds.

Rozwoju Relacji Zewnętrznych MPWiK S.A. Wrocław Dariusz Latawiec – dyrektor Miejskiego Zakładu Wodociągów i Kanalizacji w Nowym Targu Michał Rżanek – prezes Piotrkowskich Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. prof. dr hab. inż. Ziemowit Suligowski – Katedra Inżynierii Sanitarnej, Wydział Inżynierii Lądowej i Środowiska, Politechnika Gdańska Klara Ramm – przedstawiciel Izby Gospodarczej „Wodociągi Polskie” w EURAU Piotr Ziętara – prezes zarządu MPWiK S.A. w Krakowie Prezes zarządu BMP Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Sp. k.

Adam Grzeszczuk Redaktor naczelny Przemysław Płonka Redaktor wydania Joanna Jaśkowska Redakcja techniczna Marek Fichna, Maciej Rowiński Prenumerata, kolportaż Marta Mika Sprzedaż: Beata Fas, Marta Mika, Ewa Dombek, Jolanta Mikołajec-Piela, Małgorzata Pozimska, Marta Mazurek, Magdalena Widrińska Druk: FISCHER POLIGRAFIA Cena 1 egzemplarza – 23,15 zł + 8% VAT Wpłaty kierować należy na konto: Bank Spółdzielczy w Raciborzu Nr konta: 40 8475 0006 2001 0014 6825 0001 PKWiU: 58.14.12.0, ISSN: 2391-6044 Prenumerata krajowa: Zamówienia na prenumeratę instytucjonalną przyjmuje firma Kolporter Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością S.K.A.. Informacje pod numerem infolinii 0801 40 40 44 lub na stronie internetowej http://dp.kolporter.com.pl/ Redakcja nie odpowiada za treść reklam.

Niniejsze wydanie jest wersją pierwotną czasopisma Wykorzystywanie materiałów i publikowanie reklam opracowanych przez wydawcę wyłącznie za zgodą redakcji. Redakcja zastrzega sobie prawo do opracowywania nadesłanych tekstów oraz dokonywania ich skrótów, możliwości zmiany tytułów, wyróżnień i podkreśleń w tekstach.

Artykułów niezamówionych redakcja nie zwraca.

Fot. na okładce: 123rf

W obiektywie

T u r y s t y cz n y O s k a r t r a f i ł d o H y d r o p o l i s Wrocławskie centrum wiedzy o wodzie działające przy MPWiK Wrocław otrzymało prestiżowy tytuł najlepszego produktu turystycznego 2018 roku. To nagroda, którą przyznaje Polska Organizacja Turystyczna za wkład w rozwój krajowej turystyki fot. materiał wrocławskiego centrum wiedzy o wodzie HYDROPOLIS

kierunek wod-kan 1/2019 5

Zaplanuj jeszcze na ten rok…

XVII Efektywne Zarządzanie Energią w Przemyśle.

Odbiorcy na Rynku Energii

14-15 marca 2019 r., Czeladź

X Awarie Monitoring Budowa i Modernizacja Sieci Wod-Kan 9-10 kwietnia 2019 r., Wisła

XXV Kongres Użytkowników Pomp

16-17 maja 2019 r., Legnica

XXII Kongres WOD-KAN-EKO

13-15 listopada 2019, Łódź

Więcej informacji na

k i e ru n e k wo d k a n. p l

Fot.: arp.pl

Z P O R TA L U

Goście COP24 w Katowickich Wodociągach S.A. Konferencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu, popularnie określana mianem szczytu klimatycznego, czy też COP24, po raz trzeci odbyła się w Polsce. Katowice gospodarzem tak wielkiego wydarzenia, jakim była globalna konferencja, były po raz pierwszy. od 3 do 15 grudnia negocjowano działania na rzecz polityki klimatycznej. W ramach szczytu i wokół niego odbył się szereg imprez towarzyszących.

Specjalnie dla gości szczytu klimatycznego przygotowano ofertę wycieczek tematycznych. Jedną z propozycji były wycieczki na teren jednej z katowickich oczyszczalni ścieków Gigablok. Uczestników szczytu klimatycznego Katowickie Wodociągi gościły dwukrotnie, 11 i 13 grudnia. Podczas obu spotkań gości przywitał Prezes Zarządu Stanisław Krusz.

W prezentacji przygotowanej w wersji anglojęzycznej przedstawił działalność Katowickich Wodociągów.

Wprowadzenie do zwiedzania oczyszczalni stanowiła prezentacja przygotowana przez kierownika oczyszczalni Gigablok i kierownika oczyszczalni Panewniki, który poprowadził prezentację również w wersji anglojęzycznej.

30 mln zł na rozbudowę sieci wodociągowej na terenie Wrocławia i Kobierzyc

Dzięki wsparciu Agencji Rozwoju Przemysłu we Wrocławiu i Kobierzycach powstanie nowa infrastruktura wodociągowa. Na inwestycji skorzystają mieszkańcy oraz firmy, w tym m.in. koncern LG Chem Wrocław Energy, który w podstrefie Wrocław-Kobierzyce buduje największą w Europie fabrykę baterii do aut elektrycznych.

Po wymianie informacji oraz doświadczeń, które stały się początkiem ciekawej dyskusji, goście zostali zaproszeni do zwiedzenia oczyszczalni. Szczególną uwagę podczas zwiedzania zwrócono na technologie, które w momencie oddania oczyszczalni do użytku, czyli w 2009 r. były nowoczesnymi rozwiązaniami, takie jak piaskownik z usuwaniem tłuszczu czy stacja higienizacji osadu. Z uwagi na szczególne zainteresowanie gości rozwiązaniami na rzecz ograniczenia emisji gazów cieplarnianych dużo uwagi poświęcono prezentacji procesu odzysku biogazu w fermentatorach osadu i jego wykorzystania do energii elektrycznej i cieplnej.

Kluczowe dla realizacji ogromnej inwestycji LG Chem Wrocław Energy jest m.in. dostarczenie odpowiedniej ilości wody. By zaspokoić potrzeby południowej części aglomeracji wrocławskiej – w tym firm działających na terenie podstrefy ekonomicznej (we Wrocławiu i Kobierzycach) – w najbliższych latach zostanie rozbudowana sieć wodociągowa.

Fabryka LG Chem Wrocław Energy w EURO-PARK KOBIERZYCE (podstrefa Wrocław – Kobierzyce Tarnobrzeskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej), zajmie około 40 hektarów. Rocznie będą w niej produkowane baterie dla 100 tys. samochodów elektrycznych. źródło: arp.pl

Sto lat odrodzonej gospodarki wodnej w Polsce

Wraz z uczestnikami szczytu klimatycznego, oczyszczalnię zwiedzali i inni obcokrajowcy – studenci śląskich uczelni, którzy przyjechali na studia do Katowic w ramach wymiany międzynarodowej.

Jolanta Wszędyrówny

8 kierunek wod-kan 1/2019

ARTYKUŁ SPONSOROWANY

Goście szczytu klimatycznego z różnych zakątków świata wraz ze studentami śląskich uczelni oraz Prezesem Katowickich Wodociągów S.A.

Wody Polskie istnieją od roku, są jednak częścią długiej historii. Dokładnie 100 lat temu, 16 stycznia 1919 roku marszałek Józef Piłsudski i ówczesny premier Jędrzej Moraczewski podpisali dekret, na mocy którego powstało Ministerstwo Robót Publicznych. źródło: kzgw.gov.pl

Fot.: 123rf

C I E K A WO S T K A

Z P O R TA L U

RO Z M A I TO Ś C I

Fotowoltaika za 40 mln zł

ML System podpisała umowę z Miejskim Przedsiębiorstwem Wodociągów i Kanalizacji w m. st. Warszawie o wartości 40 mln zł netto. Jej przedmiotem jest zaprojektowanie i wykonanie instalacji fotowoltaicznych na terenie zakładów i obiektów MPWiK. Jest to największy kontrakt w dotychczasowej historii ML System. źródło: inf. prasowa fot. 123rf.com/zdj. ilustracyjne

Pracownicy Laboratorium Wodociągów Kościańskich Sp. z o.o. 11 stycznia 2019 r. przeprowadzili doświadczenie w warunkach laboratoryjnych, którego celem było sprawdzenie rozpuszczalności środków higienicznych w próbkach ścieków komunalnych pobranych z Oczyszczalni ścieków w Kościanie.

Do 6 butelek laboratoryjnych odmierzono dokładnie 600 ml ścieków komunalnych pobranych w dniu wykonania oznaczenia.

Dodano do każdej z butelek po 30 cm środków higienicznych i umieszczono tak przygotowane próbki w homogenizatorze laboratoryjnym typ MPW-324. Celem umieszczenia próbek w urządzeniu było rozdrobnienie cząstek zawartych w ściekach wraz ze środkami higienicznymi. Rozdrabnianie każdej z próbek trwało dokładnie 5 minut.

Jakie były wyniki?

Sprawdź na

Fot.: 123rf

Eksperyment: Które produkty higieniczne tworzą w ściekach nierozpuszczalne osady?

20 500 mwH energii wyprodukowały elektrociepłownie biogazowe w oczyszczalni ścieków i w Wodnym Parku Tychy od maja do grudnia 2018 r.

Mogłaby to pokryć potrzeby energetyczne 35-tysięcznego miasta. Wytworzenie takiej ilości energii w tradycyjnych elektrowniach węglowych wymagałoby spalenia 5 415 ton węgla kamiennego, czyli 91 wypełnionych po brzegi wagonów kolejowych

Innowacyjne parki wodne pomagają w małej retencji

Skwery, parki, fontanny upiększają miasto i mają wpływ na zadowolenie mieszkańców z miejsca, w którym żyją. Są realizacją postulatu, że miasta są dla ludzi. Jakość przestrzeni publicznych to dzisiaj ważny wyróżnik skuteczności samorządów.

Warto przyjrzeć się pomysłowi, który służy jednocześnie edukacji i zabawie, a dodatkowo jest atrakcyjną przestrzenią publiczną, w której głównym aktorem jest woda. Mowa o edukacyjnym parku wodnym, czyli niecodziennym placu zabaw, gdzie woda zachęca do eksperymentów, a dorośli mogą odpocząć od codziennego

źródło: noweinfo.pl

„

Fot.: 123rf

Fot.: 123rf

k i e ru n e k wo d k a n. p l

Połączone działania – inwestycje w infrastrukturę, budowę zbiorników retencyjnych, ale też w infrastrukturę zielono-niebieską – dają podwójny efekt.

Po pierwsze nie mamy problemów z ulewnymi deszczami, po drugie przyczyniamy się do zmniejszenia deficytu wody w Polsce – Stanisław Drzewiecki, prezes zarządu Miejskich Wodociągów i Kanalizacji w Bydgoszczy Sp. z o.o.

zgiełku. I to wszystko na świeżym powietrzu, dostępne dla wszystkich.

Takie parki z powodzeniem funkcjonują za granicą, między innymi w Pradze czy Wiedniu i spełniają bardzo wiele funkcji.

Wiele takich parków jest też w Niemczech.

Najczęściej są one miejscem zabaw z wodą.

Wodne place zabaw można jednak wzbogacić o aspekt edukacyjny, pokazujący, jak ważna woda w naszym otoczeniu, dlaczego warto ją oszczędzać, jak wygląda obieg wody w przyrodzie. Zagospodarowują nadmiar wód opadowych, pokazują rolę małej retencji. To bardzo innowacyjne podejście.

Dzięki mądrym posunięciom władz samorządowych takie parki, łączące zabawę i edukację, mogą pojawić się też u nas. źródło: inf. prasowa

Więcej czytaj na

kierunek wod-kan 1/2019 9

T E M AT N U M E R U

I Z a r z ą d z a n i e p r z e d s i ę b i o r s t w e m w o d - k a n w e r z e z m i a n

Inwestycje jako istotny element zarządzania majątkiem

10 kierunek wod-kan 1/2019

T E M AT N U M E R U

I

Zarządzanie przedsiębiorstwem wod-kan w erze zmian

dr inż. Karolina Skalska-Józefowicz

menedżer w zespole doradczym dla sektora publicznego i infrastruktury w KPMG w Polsce

Fot.: 123 rf

Dostosowanie strategii zarządzania majątkiem w przedsiębiorstwie do niespotykanego wcześniej gwałtownego przyrostu tego majątku staje się niezwykle istotnym warunkiem dla realizacji inwestycji oraz utrzymania ich efektów. Znaczne obciążenie finansowe podmiotów zaangażowanych w realizację projektów w połączeniu ze wzrostem wysokości kosztów operacyjnych oraz przyszłościowych kosztów inwestycyjnych wymusza zmianę sposobu myślenia o przyszłości i sposobie zarządzania firmą wodociągową.

kierunek wod-kan 1/2019 11

T E M AT N U M E R U

I Z a r z ą d z a n i e p r z e d s i ę b i o r s t w e m w o d - k a n w e r z e z m i a n

D

obrym i potwierdzonym podejściem jest system zarządzania aktywami (inaczej środkami trwałymi lub majątkiem). To zespół systematycznych i skoordynowanych działań oraz dobrych praktyk w ramach zarządzania wydajnością, ryzykiem i wydatkami. System zarządzania majątkiem porządkuje i reguluje działalność organizacji w realizacji jej nadrzędnego celu – efektywnego wykorzystania aktywów. Jego istotnym elementem jest proces inwestycyjny, którego przygotowanie i przeprowadzenie rzutuje na cały cykl życia aktywa oraz związane z nim nakłady na budowę oraz eksploatację.

Rozwój sektora wod-kan Polska po wejściu do UE zobowiązana była dostosować infrastrukturę wodno-ściekową do standardów europejskich, co pociągnęło za sobą niezbędne inwestycje. Największy w historii branży wod-kan program inwestycyjny spowodował, że dostępność do tej infrastruktury w Polsce nie odbiega aktualnie od standardów europejskich.

Oprócz pozytywnych stron, rozwój spowodował również podwyżki cen usług, które w latach 2000-2015 wzrosły o 240% dla odprowadzania i oczyszczania ścieków i o 158% dla poboru, uzdatniania i dostarczania wody (w tym okresie wzrost cen ogółem oscylował w okolicach 100%), doprowadzając do sytuacji, w której mieszkańcy wydają średnio ok. 2% dochodu rozporządzalnego na zaopatrzenie w wodę i odprowadzanie ścieków. Należy również podkreślić, że w naszym kraju występuje bardzo duża rozpiętość cenowa za usługi wod-kan. W niektórych rejonach Polski mieszkańcy przeznaczają nawet 6% dochodu rozporządzalnego na opłaty za wodę i ścieki.

Wyzwania Jednym z istotniejszych problemów, z którymi borykają się zarządzający przedsiębiorstwami wod-kan, jest brak akceptacji dla dalszych podwyżek cen oraz niska rentowność prowadzonej działalności.

Z analiz prowadzonych przez IGWP w latach 2015-2017 wynika, że średnia rentowość sprzedaży brutto dla małych przedsiębiorstw wod-kan wahała się między 0,77% do 3,94%, wśród średnich przedsiębiorstw sytuacja przedstawiała się nieco lepiej (od 4,30% do 5,26%). Zdecydowanymi liderami w zakresie rentowności sprzedaży brutto były przedsiębiorstwa duże, w których wskaźnik ten osiągnął wartości pomiędzy 7,52% a 8,60%. O ile sam wskaźnik średniej rentowości sprzedaży brutto nie prezentuje się bardzo źle, w szczególności dla dużych przedsiębiorstw, to rentowność działalności wodociągowo-kanalizacyjnej nie przedstawia się optymistycznie. Z analiz IGWP wynika niestety, że wiele przedsiębiorstw ze wszystkich grup (małe, średnie, duże) notuje straty na działalności podstawowej. Najgorzej sytuacja przedstawia się w grupie przedsiębiorstw małych, gdzie średnia rentowość

12 kierunek wod-kan 1/2019

w latach 2015-2017 wahała się w granicach od -2,16% w roku 2017 do 1,48% w 2016. W pozostałych grupach średni wskaźnik rentowność działalności wodociągowo-kanalizacyjnej przyjmował wartości dodatnie (2-3%).

Samorządy, które są zwykle właścicielami przedsiębiorstw wodociągowo-kanalizacyjnych oraz regulator Wody Polskie, oczekują, że będą one kalkulowały zysk na niskim poziomie, aby nie obciążać nadmiernie mieszkańców opłatami za usługi. Niestety zarządzający przedsiębiorstwami muszą wziąć pod uwagę wymagania ww. organów, jak również dobro przedsiębiorstwa, którym zarządzają. Zysk na poziomie 2-3% nie zapewni długoterminowo możliwości rozwoju i utrzymania infrastruktury na zadowalającym poziomie. Ponadto z raportu NIK z 2018 roku wynika, że wiele urzędów miast nie dysponuje danymi o wieku i strukturze materiałowej sieci wodociągowej, awariach infrastruktury wodociągowej, wielkościach strat wody w sieci, o stanie technicznym sieci i wynikach monitorowania jej pracy. Utrudnia to burmistrzom i prezydentom miast rzetelną weryfikację wieloletnich planów rozwoju i modernizacji urządzeń wodociągowych i urządzeń kanalizacyjnych w aspekcie zasadności planowanych inwestycji. Brak takiej wiedzy utrudnia również prawidłową kalkulację taryf za zbiorowe zaopatrzenie w wodę i zbiorowe odprowadzanie ścieków w zakresie planowanych wydatków inwestycyjnych.

Zmiany w prawie wprowadzające zasadę „zanieczyszczający płaci”, dalsze inwestycje w infrastrukturę wod-kan oraz nieuniknione podwyżki cen energii elektrycznej i opłat za usługi wodne nie będą sprzyjać obniżaniu kosztów produkcji i dystrybucji wody oraz oczyszczania i odprowadzania ścieków.

Pomimo poniesionych już ogromnych nakładów, inwestycje w gospodarkę wodno-ściekową w aglomeracjach nie zostały jeszcze zakończone. Gwałtowny wzrost cen w budownictwie powoduje z kolei wyższy niż planowano wzrost kosztów inwestycji, co będzie niekorzystnie wpływało na kształtowanie się taryf za wodę i ścieki.

Choć popyt na usługi budowlane pozostaje silny, sytuacja przedsiębiorstw tej branży będzie się dalej pogarszać. Ze względu na rosnące koszty wiele firm będzie miało problemy z zadłużeniem. W związku z tym w najbliższych kwartałach należy spodziewać się wzrostu liczby upadłości i restrukturyzacji firm budowlanych.

Dlatego też branża wod-kan musi dobrze przygotować się do realizacji zaplanowanych inwestycji, tak żeby rosnące nakłady nie spowodowały nadmiernego wzrostu kosztów funkcjonowania przedsiębiorstw w przyszłości, a co za tym idzie, nie przełożyły się na wzrosty taryf za wodę i ścieki.

Wzrost kosztów, niezadowolenie i brak akceptacji społecznej dla wzrostu taryf uzasadnia potrzebę poszukiwania rozwiązań dla poprawy efektywności

T E M AT N U M E R U

I

Zarządzanie przedsiębiorstwem wod-kan w erze zmian

funkcjonowania przedsiębiorstw, w tym świadomego i metodycznego planowania inwestycji.

Fazy procesu inwestycyjnego Proces inwestycyjny powinien rozpoczynać się od przeprowadzenia wstępnych studiów i analiz przedprojektowych. Istotę działań w pierwszym etapie przygotowania inwestycji powinna stanowić ocena celowości i opłacalności inwestowania.

Proces identyfikacji i planowania to niezmiernie istotne elementy procesu inwestycyjnego, których waga jest często niedoceniana, chociaż rzutuje na cały cykl życia aktywa i związane z tym koszty. Celowość i opłacalność inwestycji powinna być zatem głównym determinantem podejmowania decyzji inwestycyjnej.

Liczne przykłady z naszego kraju świadczą jednak o tym, że ww. przesłanki nie zawsze były i są brane pod uwagę.

Planując przedsięwzięcie inwestycyjne, należy wziąć pod uwagę następujące elementy: • cel, jaki musi zostać osiągnięty dzięki realizacji inwestycji, • budżet projektu w czasie, • czas na realizację inwestycji, • wymogi prawno-administracyjne, • jak szybko i z jakim skutkiem wykonywano podobne inwestycje, • jaki jest czas potrzebny na szkolenia, próby, rozruch i przejęcie w użytkowanie.

Prawidłowo prowadzony proces inwestycyjny wg Stowarzyszenia Inżynierów Doradców i Rzeczoznawców powinien składać się z następujących faz, zaś prowadzący projekt powinien być świadomy, w której fazie znajduje się inwestycja i jaki jest niezbędny zakres działań dla każdej z nich: • Identyfikacja potrzeb – identyfikacja celu projektu oraz sposobu jego osiągnięcia. Ważne jest, aby rozróżnić, co jest celem projektu, a co sposobem jego zaspokojenia.

• Planowanie sposobu realizacji – założenie harmonogramu dyrektywnego i przeprowadzanie analiz niezbędnych do podjęcia jednoznacznej i racjonalnej decyzji o wyborze wariantu wraz z określeniem wstępnego budżetu. W tej fazie wykonuje się badanie wykonalności technicznej lub prawnej, badanie opłacalności (analizę kosztów i korzyści), identyfikację głównych ryzyk. Planuje się etapy, zasoby (ludzkie, finansowe), zamówienia, liczbę i charakter partnerów przedsięwzięcia. Często popełnianym błędem jest łączenie tego etapu z etapem przygotowania inwestycji.

• Przygotowanie inwestycji – udzielenie zamówień na projektowanie i/lub opracowanie programu funkcjonalno-użytkowego oraz kompletu dokumentów przetargowych. Uszczegółowienie budżetu i harmonogramu inwestorskiego. Na tym etapie opracowana powinna zostać również

strategia kontraktacji. W trzeciej fazie procesu inwestycyjnego zamawiający powinien wybrać inżyniera kontraktu lub nadzór inwestorski.

• Realizacja inwestycji – zarządzanie kontraktem w oparciu o właściwie przygotowane w etapie 3 warunki umów zawierające procedury wprowadzania zmian.

• Rozpoczęcie eksploatacji – przejęcie inwestycji przez inwestora poprzedzona próbami rozruchowymi i testami końcowymi.

• Rozliczenia inwestycji i jej podsumowanie. Faza rozliczania może rozpocząć się równolegle z odbiorami i trwać aż do rozwiązania wszystkich ewentualnych sporów między partnerami inwestycji.

Elementem fazy rozliczenia inwestycji powinno

„

Choć popyt na usługi budowlane pozostaje silny, sytuacja przedsiębiorstw branży wod-kan będzie się dalej pogarszać

być podsumowanie inwestycji, wymiana uwag oraz wydanie referencji.

• Wdrożenie wniosków z procesu inwestycyjnego dla efektywniejszej realizacji kolejnych inwestycji. Dobrą praktyką jest opracowanie raportu końcowego i zaprezentowanie go na spotkaniu z interesariuszami inwestycji.

Kolejnym niezwykle istotnym elementem procesu inwestycyjnego jest zdefiniowanie strategii kontraktacji oraz kryteriów wyboru formuły kontraktowej, które będą brały pod uwagę m.in.: • Stopień, w jakim zamawiającemu zależy na konkretnych cechach fizycznych i detalu projektowym, wówczas ma sens zamówienie projektu szczegółowego ze specyfikacjami technicznymi i instrukcjami wykonania detali.

• Stan przygotowania inwestycji i dostępny czas na jej realizację. Im mniej zaawansowane przygotowania i mniej czasu na realizację, tym bardziej zasadne jest przekazanie projektowania wykonawcy, któremu należy pozwolić na równoległe prowadzenie robót i projektowanie.

• Zasadność osobnego projektowania, jednak podkreślić należy, że dla skomplikowanych obiektów technologicznych zasadne jest korzystanie z formuły EPC. • Dostępność finansowania. Przy finasowaniu zewnętrznym należy wziąć pod uwagę, że partner będzie chciał mieć wpływ na przyjmowane koszty rozwiązania, utrzymania oraz jakość i trwałość obiektów.

Kluczową sprawą jest również kwalifikacja wykonawców, którzy będą w stanie podołać przyszłemu

kierunek wod-kan 1/2019 13

T E M AT N U M E R U

„

I Z a r z ą d z a n i e p r z e d s i ę b i o r s t w e m w o d - k a n w e r z e z m i a n

zamówieniu. Jest to szczególnie istotne w czasie, kiedy sytuacja na rynku budowlanym jest trudna, a wykonawcy mają kłopoty finansowe, co powoduje zejścia z nieatrakcyjnych placów budowy lub niepodpisywanie umów na realizację projektu, który może być dla nich ryzykowny. Określając zatem warunki postępowania na wybór wykonawcy, należy brać pod uwagę nie tylko potencjał techniczno-ekonomiczny, ale również charakterystyczne cechy zamówienia wyróżniające je od innych przedsięwzięć budowlanych, które należy postawić jako wymagania wykonawcom, aby ocenić ich zdolność do wykonania zamówienia.

Aby sprawnie kontrolować przebieg inwestycji, należy przygotować również realny harmonogram projektu, który będzie żywym narzędziem pracy, aktualizowanym na bieżąco. Harmonogram powinien odzwierciedlać realne możliwości, zasoby i plany realizacji kontraktu.

Zamawiający nie może domagać się sztucznego dostosowywania harmonogramu do czasu na ukończenie projektu. Niestety takie działania można zaobserwować w projektach infrastrukturalnych realizowanych w naszym kraju.

W wielu przypadkach wiedza o majątku jest niewystarczająca, co nie pozwala na podejmowanie optymalnych, racjonalnych decyzji inwestycyjnych i eksploatacyjnych Z analiz procesów inwestycyjnych prowadzonych przez KPMG wynika, że w Polsce fazy 1-3 realizacji inwestycji są niedoceniane. Zamawiający często starają się oszczędzać czas i pieniądze na właściwe przygotowanie inwestycji, co skutkuje późniejszymi problemami w realizacji projektów, kłopotami z wprowadzaniem zmian, których przewidzenie warunkuje sprawną realizację inwestycji. Pozorne oszczędności w początkowych fazach realizacji inwestycji wydłużają czas realizacji oraz generują dodatkowe koszty.

Zarządzanie ryzykiem w projektach inwestycyjnych Zarządzanie ryzykiem jest niezwykle istotnym elementem systemu zarządzania majątkiem oraz procesu inwestycyjnego. Pod tym terminem rozumie się podejmowanie działań mających na celu: • Rozpoznanie.

• Ocenę.

• Sterowanie ryzykiem.

• Kontrolę podjętych działań.

Celem zarządzania ryzykiem jest jego ograniczenie do akceptowalnego poziomu oraz zabezpieczenie się przed jego skutkami. Nie można jednak zapominać, że ryzyko jest nierozerwalnie stowarzyszone z działalnością ludzką, dlatego tak ważną kwestią jest prowadzenie

14 kierunek wod-kan 1/2019

kontroli efektywności prowadzonych działań mających na celu ograniczenie ryzyka, w tym zastosowanych metod redukcji ryzyka oraz efektywności podjętych działań.

Ponadto prowadząc projekty inwestycyjne, trzeba uwzględniać specyficzne ryzyka powiązane z procesami inwestycyjnymi, takie jak: • ryzyko czasu (niedotrzymania terminu), • ryzyko niewypłacalności inwestora, • ryzyko związane z finansowaniem inwestycji, • ryzyko braku doświadczenia głównych uczestników procesu inwestycyjnego, • ryzyko różnorodności realizatorów, • ryzyko doboru wykonawców, • ryzyko związane z procedurami prawnymi, • ryzyko ze strony środowiska, • ryzyko jakości projektu inwestycyjnego, • ryzyko związane z zachowaniem menedżerów i podwładnych, • ryzyko polityczne.

Ryzyko projektu/inwestycji można określić jako możliwość zajścia takiej sytuacji, że korzyść rzeczywista z projektu będzie odmienna od oczekiwanej. Wielkość korzyści z inwestycji może różnić się znacznie od oczekiwanej wskutek zmian warunków zewnętrznych i wewnętrznych nieuwzględnionych w momencie projektowania inwestycji albo niemożliwości przeprowadzenia prognozy. Nietrafiona bądź niewłaściwie zrealizowana inwestycja może stać się zatem istotnym i długoletnim obciążeniem dla organizacji.

System zarządzania aktywami odpowiedzią na nadchodzące zmiany Z raportu NIK „Utrzymanie i eksploatacja sieci wodociągowych w miastach” z 2018 roku podsumowującego przeprowadzoną kontrolę w 6 województwach i 12 przedsiębiorstwach wynika, że polskie sieci wodociągowe są przestarzałe i awaryjne, zaś przedsiębiorstwa wodociągowe nie zapewniają niezawodności funkcjonowania sieci i bezpieczeństwa zdrowotnego wody. W ocenie NIK poziom świadczonych usług wodociągowych nie uzasadnia wysokiej ceny 1 m3 dostarczanej wody.

W wielu miastach Polski ponad 50% długości sieci wodociągowej stanowią przewody funkcjonujące dłużej niż 50 lat, a 45% − przewody w wieku 25-50 lat.

Skutkiem złego stanu technicznego przewodów wodociągowych są awarie sieci powodujące: • Brak ciągłości i zmienność natężenia przepływu wody skutkujące wzrostem jednostkowych kosztów dostarczanej wody.

• Wyłączanie z ruchu przewodów wodociągowych i wstrzymywanie dostawy wody uciążliwe dla jej konsumentów.

• Ryzyko wtórnego zanieczyszczenia wody.

Z analiz prowadzonych przez IGWP wynika, że sieci kanalizacyjne charakteryzują się większą awaryjnością

T E M AT N U M E R U

I

Zarządzanie przedsiębiorstwem wod-kan w erze zmian

niż sieci wodociągowe. Obserwowany jest jednak pozytywny trend spadkowy awaryjności w grupie dużych i średnich przedsiębiorstw.

Przeprowadzone studia przypadków przez Międzynarodowy Instytut Zarządzania Aktywami (IAM) oraz KPMG wskazują, iż w organizacjach stosujących uporządkowane zarządzanie majątkiem stwierdzono następujące korzyści: • lepsze wyniki finansowe, • przemyślane decyzje dotyczące inwestowania w aktywa, • zarządzanie ryzykiem, • ulepszone usługi i wyniki, • wykazanie zgodności, • lepsza reputacja, • większa trwałość organizacji, • lepsza efektywność i skuteczność.

sytuacji staje się koniecznością. W tym celu niezbędne jest posiadanie wiarygodnych i spójnych danych o majątku. Niestety, jak pokazuje raport NIK i nasza praktyka, w wielu przypadkach wiedza o majątku jest niewystarczająca, co nie pozwala na podejmowanie optymalnych, racjonalnych decyzji inwestycyjnych i eksploatacyjnych. W celu uzupełnienia wiedzy o posiadanym/eksploatowanym majątku warto skorzystać z formularzy oceny stanu sieci wodociągowych i kanalizacyjnych oraz dobrych praktyk w zakresie prowadzenia procesów inwestycyjnych. Bazując na ocenie stanu infrastruktury, analizie ryzyka oraz wyznaczonym prawdopodobieństwie wystąpienia niekorzystnych zdarzeń, a także wpływie tych zdarzeń na otoczenie i klientów, można sprawnie optymalizować koszty funkcjonowania przedsiębiorstwa oraz prowadzenia procesów inwestycyjnych.

System zarządzania aktywami, którego jednym z istotnych elementów jest przemyślany proces inwestycyjny, jest wykorzystywany przez organizację do kierowania, koordynowania i nadzorowania działań z zakresu zarządzania aktywami.

Wydaje się zatem, że wprowadzenie zintegrowanego systemu zarządzania majątkiem w obecnej

Literatura

Fot.: 123 rf

[1] Standardy realizacji inwestycji – Stowarzyszenie Inżynierów Doradców i Rzeczoznawców. Wydanie 1, 2018.

[2] Benchmarking IGWP – Wyniki przedsiębiorstw wodociągowo-kanalizacyjnych w Polsce za lata 2015, 2016, 2017.

[3] Utrzymanie i eksploatacja sieci wodociągowych w miastach. Lata 2015-2017 (I kwartał). NIK czerwiec 2018.

[4] Polska Norma ISO 55000:2014.

Proces inwestycyjny a cykl życia aktywa Istotnym elementem systemu zarządzania majątkiem jest proces inwestycyjny, którego przygotowanie i przeprowadzenie rzutuje na cały cykl życia aktywa oraz związane z nim nakłady na budowę i eksploatację

kierunek wod-kan 1/2019 15