1/2019 Pompy Pompownie

W numerze: I dylematy nabywcy: cena czy jakość I odwodnienie zwałowiska zewnętrznego I zalecany zakres pracy pomp wirowych

RUROCIĄGI: Stalowe czy polietylenowe? > 22

Czy zawsze należy ufać kryteriom? > 38

Przemienniki częstotliwości a duża moc > 96

Stacja najwyższej próby Nowe Centrum Badawczo-Rozwojowe Pomp to najnowocześniejsza stacja prób w Polsce. Umożliwia przebadanie każdej pompy przy pełnych parametrach. 5 MW mocy, 1200 m3 pojemności zbiornika, 100% pewności, że pompa sprawdzona na stacji nie zawiedzie na stanowisku pracy.

Inwestujemy w niezawodność. Z nami nie ryzykujesz. www.powen.pl

Fot. PGE Energia Ciepła S.A., Michał Major

SPIS TREŚCI

1 8 P o m p y w p r a k t y c e

POMPY W PRAKTYCE 10 I Cena czy jakość? Dylemat nabywcy: którą pompę wybrać?

Waldemar Jędral 18 I Pompowanie w Elektrowni Rybnik Fotoreportaż z PGE Energia Ciepła Oddział w Rybniku 22 I Stalowe czy polietylenowe?

Analiza techniczno-ekonomiczna rurociągów PE i stalowych, transportujących solankę Andrzej Błaszczyk

E K S P L OATAC J A

USZCZELNIENIA 86 I Problemy grafitowych pierścieni uszczelniających w dławnicach. Wpływ wybranych czynników na tarcie statyczne dla skojarzenia grafit ekspandowany – stal Aleksandra Rewolińska, Karolina Perz

Pompowanie w Elektrowni Rybnik opracowanie: Sabina Szewczyk-Wajda 86

u s z c z e l ni e ni a Fot. 123rf.com

32 I Odwodnienie na zwałowisku wewnętrznym Marta Kukuć 38 I Czy zawsze należy ufać kryteriom?

Zalecany zakres pracy pomp wirowych Grzegorz Pakuła 45 I Elastyczne oszczędności.

Nowoczesna technologia zabudowy głębinowych agregatów pompowych na elastycznych przewodach „Wellman” systemu MANDALS Michał Strączyński 48 I Kompromisowe rozwiązanie Pompy o swobodnym przepływie z nieprzeciążalnymi charakterystykami mocy Jerzy Rokita, Zbigniew Krawczyk 60 I Wpływ podcięcia łopatek wirnika pompy odśrodkowej na jej własności hydrauliczne Bartłomiej Szpejda, Przemysław Szulc 69 I Monitorowanie stanu technicznego poziomych agregatów pompowych z łożyskami ślizgowymi Ryszard Nowicki 84 I Kompletne opomiarowanie sieciowej przepompowni ścieków Łukasz Dumas

Problemy grafitowych pierścieni Aleksandra Rewolińska, Karolina Perz 9 2 A r m at u r a Fot. 123rf.com

A R M AT U R A 92 I Im bardziej szczelne, tym dokładniejszy pomiar.

Szczelność armatury przemysłowej na podstawie badań prototypów zaworu ze zwężką pomiarową Janusz Rogula, Grzegorz Romanik, Edward Krzemiński

nap ę dy 96 I Przemienniki częstotliwości a duża moc.

Oddziaływanie przemiennika częstotliwości na elektryczny układ napędowy pomp dużej mocy Zbigniew Szulc

FELIETON 106 I Refleksje emeryta pompiarza Piotr Świtalski

Im bardziej szczelne, tym dokładniejszy pomiar Janusz Rogula, Grzegorz Romanik, Edward Krzemiński

POMPY POMPOWNIE 1/2019 3

O D R E DA KC J I

Wydawca: BMP spółka z ograniczoną odpowiedzialnością spółka komandytowa KRS: 0000406244, REGON: 242 812 437 NIP: 639-20-03-478 ul. Morcinka 35 47-400 Racibórz tel./fax 32 415 97 74 tel.: 32 415 29 21, 32 415 97 93 e-mail: pompy@e-bmp.pl www.kierunekpompy.pl

S ab i n a S z ew c z y k - Wa j d a redaktor wydania t e l . 3 2 4 1 5 9 7 7 4 w e w. 4 5 t el . kom . 6 0 2 1 1 6 3 1 3 e - m a i l : s ab i n a . w a j d a @ e - b m p. pl

Jakość pamięta się o wiele dłużej niż cenę* G

aleria handlowa w przedświątecznym okresie. Tłumy ludzi przemierzają kolejne sklepy, aby zrobić jeszcze ostatnie zakupy na wielkanocny stół.

Mimo panującego gwaru, słyszę głośną kłótnię młodego małżeństwa. Żona mozolnie tłumaczy mężowi, że musi kupić dobry garnitur, bo ma lepszą jakość i „starczy” na dłużej. Mąż kontratakuje odpowiedzią, że dla niego liczy się głównie niska cena. Z zakupu garnituru nici, pokłócona para wychodzi ze sklepu z pustymi rękami…

P

racownicy zakładów przemysłowych odpowiedzialni za pompy nie mogą pozwolić sobie na kłótnie, które spowodują przestój, bowiem często pompy stanowią „być albo nie być” ich produkcji.

Cały czas stają przed dylematem – czy wybrać produkt dobry jakościowo, lecz drogi, czy tańszy, ale gorszej jakości? W. Jędral (s. 10) podkreśla, że nagminny jest wybór dostawcy oferującego najniższą cenę, mimo że z ustawy Prawo zamówień publicznych wynika, że cena nie musi, a nawet nie powinna być podstawowym kryterium oceny ofert.

D

ziś, patrząc na to, co dzieje się na rynku energii, jednym z najważniejszych wyznaczników wyboru powinna być efektywność energetyczna.

4 POMPY POMPOWNIE 1/2019

O tym, jak ją zwiększyć, by zaoszczędzić, debatować będą specjaliści podczas jubileuszowej, XXV edycji Kongresu Użytkowników Pomp (15-17 maja, Legnica).

Z tej okazji ostatnie 25 lat w branży pompowej podsumowuje także G. Pakuła (s. 8), stwierdzając, że: „w trudnych warunkach polskie firmy pompowe radzą sobie całkiem dobrze, utrzymując swój udział w rynku, który spadł w początkowym okresie transformacji ustrojowej, lecz obecnie jest stabilny”.

W

racając do kwestii ceny i jakości – to dylemat, który dotyczy każdego z nas, niemal codziennie. Jednak gdy chodzi o garnitur, ryzykujemy jedynie tym, że w przyszłym sezonie będzie już niemodny lub szybciej się zniszczy.

W przypadku doboru pomp gra toczy się o znacznie większą stawkę… *Cyt. Guccio Gucci, włoski projektant mody, założyciel jednego z najbardziej znanych na świecie domów mody.

BMP to firma od 25 lat integrująca środowiska branżowe, proponująca nowe formy budowania porozumienia, integrator i moderator kontaktów biznesowych, wymiany wiedzy i doświadczeń.

To organizator branżowych spotkań i wydarzeń – znanych i cenionych ogólnopolskich konferencji branżowych, wydawca profesjonalnych magazynów i portali.

Rada Programowa: dr inż. Piotr Świtalski, Akademia Techniki Pompowej prof. dr hab. inż. Jan Bagieński, Politechnika Warszawska prof. dr hab. inż. Andrzej Błaszczyk, Politechnika Łódzka prof. dr hab. inż. Marek Gawliński, Politechnika Wrocławska prof. dr hab. inż. Waldemar Jędral, Politechnika Warszawska dr inż. Grzegorz Pakuła, Stowarzyszenie Producentów Pomp prof. zw. dr inż. Janusz Plutecki, Politechnika Wrocławska dr inż. Marek Skowroński, Politechnika Wrocławska Prezes zarządu BMP Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością sp. k.

Adam Grzeszczuk Redaktor Naczelny: Przemysław Płonka Redaktor wydania: Sabina Szewczyk-Wajda Redakcja techniczna: Marek Fichna, Maciej Rowiński Dyrektor działu handlowego Beata Fas Prenumerata, kolportaż: Marta Mika Prenumerata krajowa: Zamówienia na prenumeratę instytucjonalną przyjmuje firma Kolporter Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością S.K.A. Informacje pod numerem infolinii 0801 40 40 44 lub na stronie internetowej http://dp.kolporter.com.pl/ Cena 1 egzemplarza – 23,15 zł + 8 vat ISSN: 1231-5842 Wpłaty kierować należy na konto: Bank Spółdzielczy w Raciborzu 40 8475 0006 2001 0014 6825 0001 Wykorzystywanie materiałów i publikowanie reklam opracowanych przez wydawcę wyłącznie za zgodą redakcji. Redakcja zastrzega sobie prawo do opracowywania nadesłanych tekstów oraz dokonywania ich skrótów, możliwości zmiany tytułów, wyróżnień i podkreśleń w tekstach. Artykułów niezamówionych redakcja nie zwraca.

Redakcja nie odpowiada za treść reklam.

Niniejsze wydanie jest wersją pierwotną czasopisma Fot. na okładce: 123rf Druk: FISCHER Poligrafia

W obiektywie

H otel , kt ó ry zmniejsza zu ż ycie ener g ii o 4 0 procent dzi ę ki nap ę dom Jeden z najsłynniejszych hoteli w Madrycie obniżył zużycie energii o 445 000 kWh rocznie. Szczegółowe badanie energetyczne przeprowadzone przez Exel Industrial pokazało, że zużycie energii hotelu było wysokie, szczególnie w przypadku 8 zespołów pomp, obsługujących systemy HVAC, które dostarczały ciepłą wodę. Kierując się wynikami analizy, instalacje te zostały wyposażone w 13 napędów o zmiennej prędkości (VSD) ABB ACH550 i 16 silników niskiego napięcia w klasie sprawności IE3. Nowe urządzenia zostały następnie zintegrowane z systemami zarządzania budynkiem. Zapewnia to większą stabilność instalacji, a przede wszystkim wyższą efektywność energetyczną, ponieważ prędkość obrotowa silnika dostosowywana jest do zapotrzebowania w danym momencie Źródło i fot.: informacja prasowa

Przeczytaj całą informację na portalu

POMPY POMPOWNIE 1/2019 5

z p o r ta l u kierunekpompy. pl

Książka o pompach w eksploatacji

Książka pt. „Pompy wirowe. Sprawność i niezawodność” Piotra Świtalskiego i Marka Skowrońskiego (320 stron, 300 ilustracji) będzie prezentowana po raz pierwszy w trakcie XXV Kongresu Użytkowników Pomp (15-17 maja 2019 r.).

Książka składa się z 3 części: pierwsza omawia zastosowania i rolę pomp w technice, druga zawiera podstawowe dane o budowie pomp, strukturze i regulacji układów pompowych. Trzecia część książki poświęcona została zasadom i technikom utrzymania ruchu obiektów, w których efektywność energetyczna układów pompowych oraz ich niezawodność stanowi o kosztach eksploatacji.

Omawia praktyki monitoringu i diagnostyki. Podaje zasady poprawnego fundamentowania, wyważania, osiowania oraz wytyczne organizacji remontów pomp – procedur, procesów i technik remontowych.

Oczyszczalnia ścieków w Gizałkach została wyposażona w sześć nowoczesnych urządzeń

Premier z wizytą w fabryce Hydro-Vacuum S.A. w Grudziądzu

Szef rządu odwiedził fabrykę Hydro-Vacuum S.A. w Grudziądzu oraz spotkał się z mieszkańcami Ciechocinka.

– Potrzebujemy innowacyjnych, konkurencyjnych firm z polskim kapitałem – powiedział premier Mateusz Morawiecki, podkreślając, że zakład w Grudziądzu produkuje wysokiej jakości pompy i systemy pompowe w oparciu o najnowsze technologie. Dodał, że jest to firma nowoczesna, testująca swoją innowacyjność na wielu polach, na całym świecie.

Zdaniem szefa rządu takich firm, które niczym nie ustępują międzynarodowym gigantom, potrzeba w wielu innych miejscach Polski. – Chciałbym, aby takich zakładów było więcej – mówił. Źródło i fot.: premier.gov.pl

Weir uruchamia kolejną pompę w pełni zgodną z API 610-Roto-Jet RO-FT

Dzięki inwestycji gminna oczyszczalnia ścieków w Gizałkach została wyposażona w sześć nowoczesnych urządzeń: prasę taśmową z flokulatorem dynamicznym, zespół przygotowania i dozowania polielektrolitu, śrubową pompę osadu, sprężarkę tłokową bezolejową, przedłużki podporu pras oraz przenośnik ślimakowy osadu. Łączna wartość zadania wyniosła ponad 227 tys. zł, z czego blisko 118 tys. zł zostało dofinansowane ze środków pochodzących z Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich. Dostawę urządzeń, montaż, rozruch oraz przeszkolenie personelu wykonała firma EKOFINN-POL .

Weir ogłasza kolejną dostawę pompy w pełni zgodnej z API 610-Roto-Jet RO-FT dla dużej amerykańskiej firmy petrochemicznej operującej w Zatoce Meksykańskiej.

Przed zakupem pompy odbyły się szeroko zakrojone spotkania z personelem zakładu i zespołem badawczym firmy, mające na celu przegląd unikalnych charakterystyk pracy pomp z rurką Pitota oraz sposobu, w jaki pompa mogłaby pomóc osiągnąć optymalny czas pracy.

Mechaniczne uszczelnienia pompy są ich najsłabszym ogniwem, wpływającym na niezawodność. Dzieje się tak, ponieważ konwencjonalne pompy nie pracują w pobliżu punktu o najlepszej wydajności (BEP), zwiększa się hydrauliczne obciążenie, powodując tym samym nacisk wału na powierzchnię uszczelnienia. Często powoduje to zwiększone zużycie, a ostatecznie powstanie nieszczelności.

Ze względu na swoją konstrukcję pompa Roto-Jet RO-FT może pracować w zakresie wydajności 10120%, nie powodując ww. problemów.

Ponadto, w trybie „off-design” pompa RO-FT nie doświadcza nadmiernej recyrkulacji, która może powodować nadmierną kawitację i wibracje.

Te znaczące cechy konstrukcyjne są głównymi powodami, dla których Roto-Jet RO-FT został wybrany do instalacji tej firmy.

Źródło i fot.: pleszew.naszemiasto.pl

Źródło i fot.: e-weirminerals.pl

Aby poprawić gospodarkę wodno-ściekową na terenie gminy, władze zdecydowały się na wymianę wyeksploatowanej workownicy na nowoczesną instalację.

Ta pozwoli na skuteczne odwadnianie osadów ściekowych.

6 POMPY POMPOWNIE 1/2019

z p o r ta l u kierunekpompy. pl

ROZMA I TO Ś C I

Gdzie można zastosować przepompownie ścieków oraz w jaki sposób są one skonstruowane?

25

Fot. 123rf.com/fot. ilustracyjne

Na terenach, które nie są wyposażone w ogólnodostępną grawitacyjną sieć kanalizacyjną, stosuje się specjalistyczne pompownie nieczystości. Mogą to być odpady sanitarne, naturalne czy pochodzące z fabryk. Tego typu pompownie są wykorzystywane do mechanicznego przetłaczania albo transportowania nieczystości także na stosunkowo duże odległości.

Stosuje się je także tam, gdzie ukształtowanie terenu uniemożliwia wykorzystanie tradycyjnych sposobów transportowania. Takimi przeszkodami mogłyby być różnorodnego typu rzeki lub niesprzyjająca budowa geologiczna. Tego typu pompownie ścieków mogłyby zostać także zastosowane np. na osiedlach mieszkalnych.

Układy kanalizacji ciśnieniowej zapewniają ekonomiczny i niezwykle wydajny transport nieczystości tam, gdzie zastosowanie tradycyjnych metod byłoby zbyt drogie.

Pompownie można by użyć także w przypadku domów jednorodzinnych czy zakładów pracy, pól kempingowych lub moteli itp., a wodą niezawierającą żadnych fekaliów można na przykład zmywać parkingi.

Przepompownie nieczystości są zbudowane z jednej bądź dwóch pomp zatapialnych, specjalistycznego zbiornika na ścieki, układu, za pomocą którego można kontrolować układ oraz nim sterować, a również z układu hydraulicznego.

Takie pompownie są całkowicie profesjonalnymi urządzeniami, skonstruowanymi zgodnie z wymaganiami stawianymi przez normę PN-EN 12050-1. Ich bieżąca obsługa ogranicza się jedynie do przeprowadzania regularnych kontroli zgodności działania mechanizmu. Co ciekawe, mogłyby zostać one zainstalowane tak na dworze, jak i wewnątrz budynków. Źródło: pacificpeche.pl

lat

obchodzi w tym roku Kongres Użytkowników Pomp. Jaki powinien być układ pompowy? Jak zoptymalizować pracę pomp?

I jak podnieść efektywność układu pompowego, by zaoszczędzić?

Odpowiedzi na te pytania padną już 15-17 maja 2019 r. w Legnicy.

Gospodarzem Honorowym jubileuszowej edycji Kongresu został KGHM Polska Miedź S.A.

„

Pozostając w zgodzie z Ustawą z dnia 9 stycznia 2004 r.

Prawo zamówień publicznych, spośród kilku oferowanych zespołów pompowych należy wybrać taki, który spełnia najważniejsze, starannie ustalone kryteria; cena jest tylko jednym z nich, niekoniecznie decydującym.

– prof. dr hab. inż. Waldemar Jędral, Politechnika Wrocławska, s. 10

Efektywne energetycznie układy pompowe...

...to tytuł wydanej przez Oficynę Wydawniczą Politechniki Warszawskiej książki, której autorem jest prof. Waldemar Jędral. Publikacja jest owocem ponad 40-letnich doświadczeń autora w obszarze energooszczędnej eksploatacji układów pompowych. Przeznaczona dla szerokiego kręgu użytkowników pomp, projektantów instalacji pompowych, a także studentów wyższych uczelni technicznych. Może też być użyteczna dla osób interesujących się zagadnieniami racjonalizacji przetwarzania i użytkowania energii.

Ocenia się, że do napędu pomp zużywa się 20% całej ilości energii elektrycznej produkowanej w Polsce, tj. ok. 32 TWh rocznie. Z doświadczeń autora wynika, że w ogromnej większości obiektów energochłonność pompowania można zmniejszyć o co najmniej 20-30%, co m.in. umożliwiłoby wyłączenie z eksploatacji najstarszych bloków węglowych o mocy 1200-1400 MW i zmniejszenie emisji CO2.

Koszt jednostkowy takich modernizacji jest wielokrotnie niższy od kosztu budowy nowych źródeł energii, zaś czas realizacji – znacznie krótszy – czytamy we Wprowadzeniu.

Książkę można zamówić telefonicznie: 22 234-75-03 lub e-mailem: oficyna@pw.edu.pl.

PWiK Legionowo: Budowa kanałów dopływowych do nowej pompowni rozpoczęta

PWiK Legionowo rozpoczęło prace przy budowie kanałów dopływowych do nowej pompowni zlokalizowanej na terenie Punktu Zlewnego Ścieków „Łajski” od przepompowni P-5 przy ul. Suwalnej i Przepompowni P-6 przy ul. Sikorskiego o długości ok. 1 km.

Prace prowadzone są metodą bezwykopową. Po wykonaniu kanałów przepompownie przy ul.

Suwalnej i ul. Sikorskiego zostaną zlikwidowane.

Pierwszy etap prac polega na zapuszczaniu pierwszych komór roboczych, z których będą prowadzone prace budowlane kanałów. Źródło i fot.: pwklegionowo.com

POMPY POMPOWNIE 1/2019 7

rozmowa z . . .

25 lat minęło…

Jak branża pompowa wyglądała 25 lat temu?

W roku 1994 polski przemysł pompowy był w początkowej fazie adaptacji do nowych warunków polityczno-ekonomicznych.

Na początku lat 90. XX w. nastąpiły diametralne zmiany na rynku, który, na skutek drastycznego ograniczenia popytu, zmienił się z rynku producenta na rynek odbiorcy. Dało się zauważyć znaczne zainteresowanie pompami z importu, które poprzednio były trudno dostępne, a w rozpatrywanym czasie zaczęły zdobywać znaczący udział w rynku. Powodem nie zawsze była obiektywna przewaga nad pompami polskimi, często znaczenie miał efekt nowości. Polskie firmy pompowe w 1994 roku dysponowały profilem produkcji i wyposażeniem technologicznym odziedziczonym po przedsiębiorstwach państwowych. Dopiero „uczyły się” funkcjonowania na wolnym rynku i znajdowały się w procesie restrukturyzacji, wymuszonym koniecznością dostosowania się do spadającego popytu. W tym okresie zaczynał się proces prywatyzacji, który w poszczególnych firmach przebiegał według różnych koncepcji.

W jakiej kondycji branża pompowa znajduje się dziś?

Obecnie polski rynek pompowy jest skrajnie konkurencyjny.

W Polsce działa około 300 światowych firm pompowych w formie oddziałów, przedstawicielstw lub biur handlowych. Dla firm z państw Unii Europejskiej nie ma praktycznie żadnych barier utrudniających wejście na polski rynek, a dla firm z pozostałych krajów bariery te są mało dotkliwe. W tych trudnych warunkach polskie firmy pompowe radzą sobie całkiem dobrze, utrzymując swój udział w rynku, który spadł w początkowym okresie transformacji ustrojowej, lecz obecnie jest stabilny. Na uwagę zasługuje fakt, że żadna ze znaczących polskich firm pompowych nie zbankrutowała, co spotkało liczne firmy w innych branżach.

A jak firmy pompowe przeszły przez etap transformacji?

Firmy pompowe wybrały różne formy transformacji i prywatyzacji. Żadna z największych firm nie działa już jako przedsiębiorstwo państwowe lub znajdujące się pod kontrolą państwa. Co istotne, tylko jedna z polskich firm wybrała strategię polegającą na ścisłej współpracy z dużą spółką międzynarodową, a pozostałe podjęły z nimi konkurencję. Z ważnym wydarzeniem było połączenie: Warszawskiej Fabryki Pomp WAFAPOMP, Fabryki Pomp POWEN oraz Świdnickiej Fabryki Pomp – powstała Grupa POWEN-WAFAPOMP SA. W wyniku konsolidacji powstał podmiot dysponujący szeroką ofertą rynkową i potencjałem techniczno-finansowym, pozwalającym na prowadzenie prac badawczo-rozwojowych.

W jakiej dziedzinie zaszły największe zmiany?

Zmieniły się w znacznym stopniu reguły rynkowe. Część zakupów realizowana jest w formie przetargów. Powoli wzrasta udział przetargów, gdzie poza ceną o wyborze dostawcy decyduje szerszy zestaw parametrów techniczno-ekonomicznych (więcej w tym temacie w artykule prof. W. Jędrala, s. 10 – przyp. red.). Niemal zupełnie zanikły przypadki kompletowania zespołów pompowych ze składników kupowanych osobno przez użytkownika. Rynek zdominowany jest przez generalnych wykonawców instalacji oraz przez firmy kompletujące zespoły pompowe.

8 POMPY POMPOWNIE 1/2019

Fot.: Grupa POWEN-WAFAPOMP SA

W tym roku „Kongres Użytkowników Pomp” obchodzi swoje 25-lecie. Jakie zmiany w branży pompowej zaszły przez ten czas?

Jak jest dziś i w jakim kierunku pójdzie jej rozwój? Na te pytania odpowiada Grzegorz Pakuła, prezes Stowarzyszenia Producentów Pomp.

A od strony technicznej? Jakie zmiany są najbardziej znaczące?

Nastąpił ogólny postęp stymulowany przyjęciem norm europejskich oraz wprowadzeniem unijnego systemu oceny bezpieczeństwa produktów, a także regulacji dotyczących efektywności energetycznej. Powszechnie znane są zmiany wynikające z wprowadzenia systemów informatycznych do diagnostyki i optymalizacji eksploatacji.

W zakresie rynku remontów wyraźnie widać tendencję odstępowania od polityki opartej o utrzymywanie w zakładach własnych służb remontowych. Niestety, w tym zakresie pojawiło się niekorzystne zjawisko w postaci nieprofesjonalnych firm remontowych oferujących usługi w niskich cenach, lecz bez profesjonalnego przygotowania.

Jaka będzie przyszłość branży? W jakim kierunku pójdzie jej rozwój?

Formułowanie prognoz dla branży jest trudne z tego powodu, że niepewny jest kierunek ewolucji całej światowej gospodarki. Dotychczas dominował postęp w globalizacji, natomiast w ostatnich latach widać odwrót w kierunku protekcjonalizmu. W każdym razie można spodziewać się, że dostawy pomp powszechnego użytku, wytwarzanych na masową skalę, zostaną zdominowane przez wielkie firmy międzynarodowe, lokujące produkcję w krajach dysponujących tanią siłą roboczą oraz nieposiadających ostrych regulacji w zakresie ochrony środowiska. Problemy wynikające ze standaryzacji, jak np. kłopoty z precyzyjnym doborem do danej instalacji, będą częściowo rekompensowane przez powszechne stosowanie technik informatycznych i automatycznych metod regulacji. Mniejsze, lokalne firmy pompowe będą zapewne ewoluować w kierunku firm inżynierskich, oferujących produkty niszowe oraz wiedzę w formie optymalnej aplikacji pomp w konkretnych zastosowaniach. ___________________________________________________ Opracowała Sabina Szewczyk-Wajda, redaktor czasopisma „Pompy Pompownie” oraz portalu www.kierunekPOMPY.pl.

Już niemal od 150 lat wsłuchujemy się w nasze produkty, a teraz uczymy je mówić.

Firma Weir stworzyła niespotykany w konkurencyjnych rozwiązaniach sposób zrozumienia. Skorzystaliśmy z naszego doświadczenia i poszliśmy o krok dalej. Dzięki Synertrex® tworzymy produkty, które potrafią myśleć, informując nas o wystąpieniu problemu zanim powstanie, umożliwiając jego rozwiązanie.

Opracowany przez Weir system Synertrex® to inteligentna platforma analityczna, którą można w łatwy sposób zintegrować z istniejącymi systemami. Obecnie, bazując na możliwościach Microsoft i Dell, można uzyskać w czasie rzeczywistym wszystkie informacje dotyczące posiadanych urządzeń, przy zachowaniu dokładności i dbałości o każdy szczegół.

Dowiedz się więcej na Synertrex.Weir

Fot. 123rf.com

POMPY W PRAKTYCE

Dylemat nabywcy: którą pompę wybrać? prof. dr hab. inż. Waldemar Jędral Politechnika Wrocławska

10 POMPY POMPOWNIE 1/2019

P ompy w praktyce

Już od dość dawna aktualna pozostaje kwestia: jaki produkt/wyrób/usługę wybrać – dobry jakościowo, lecz drogi, czy tańszy, lecz gorszej jakości. Dylemat dotyczy wszystkich – klientów poszukujących telewizora, lodówki lub samochodu, jednostek samorządowych budujących drogi i szpitale, jak również przedsiębiorstw kupujących różne urządzenia, na przykład pompy.

POMPY POMPOWNIE 1/2019 11

POMPY W PRAKTYCE

Jakość a cena zespołu pompowego Jakość zespołu pompowego wyznaczają takie jego właściwości, jak: • sprawność (efektywność energetyczna) pompy, silnika napędowego i urządzenia regulacyjnego, bezpośrednio wpływająca na zużycie energii, zwykle elektrycznej, przez zespół pompowy w ciągu roku lub lepiej – w ciągu kilku/kilkunastu lat, • niezawodność pracy mierzona częstością możliwych niesprawności i awarii lub odległością czasową między kolejnymi koniecznymi odstawieniami zespołu pompowego, • stopień odporności na bardzo zmienne lub odbiegające od normalnych warunki pracy, • odporność elementów przepływowych pompy na korozję i/lub erozję mechaniczną albo kawitacyjną, • poziom hałasu i drgań.

WAŻNA EFEKTYWNOŚĆ ENERGETYCZNA Zgodnie z ustawą Prawo zamówień publicznych, spośród kilku oferowanych zespołów pompowych należy wybrać taki, który spełnia najważniejsze, starannie ustalone kryteria.

Cena jest tylko jednym z nich, niekoniecznie decydującym.

Jednym z najważniejszych kryteriów wyboru powinna być efektywność energetyczna pompowania m.in. ze względu na znaczący wzrost cen energii

12 POMPY POMPOWNIE 1/2019

Dla pomp tego samego typu, o takich samych parametrach pracy i analogicznym przeznaczeniu, właściwości te mogą być bardzo różne, zależąc od: • poziomu technicznego wytwórcy (dokładność i staranność: wykonania elementów, wyrównoważenia zespołu wirującego, montażu i prób fabrycznych), • materiałów zastosowanych na elementy przepływowe (wersja materiałowa pompy), • rodzaju i jakości zastosowanych podzespołów (uszczelnienia wewnętrzne i zewnętrzne, łożyska).

Powyższe czynniki bezpośrednio wpływają na cenę pompy/zespołu pompowego.

Na wygodę/komfort eksploatacji, a także w pewnym stopniu – cenę, wpływają też takie czynniki, jak: • renoma wytwórcy i dostępne informacje o jakości jego produktów, • szybkość/terminowość dostawy zespołu, • dostępność serwisu; serwis 24 h, • dostępność części zamiennych, • długość okresu gwarancyjnego (1, 2 czy 5 lat).

Przy wyborze dostawcy pewną rolę mogą też odegrać warunki płatności (termin płatności, konieczna czy niekonieczna przedpłata itp.).

Fot. 123rf.com

W

iększe zakupy/inwestycje są realizowane na drodze przetargów bądź w innym trybie, przewidzianym ustawą o zamówieniach publicznych [1]. Nagminny jest przy tym wybór dostawcy/wykonawcy oferującego najniższą cenę; jakość i inne ważne cechy wciąż jeszcze mają mniejszy wpływ na decyzję. Problem był m.in. sygnalizowany w dyskusji na poprzednim, XXIV Kongresie Użytkowników Pomp.

Na wygodę/komfort eksploatacji, a także w pewnym stopniu – cenę, wpływają też takie czynniki, jak:

P ompy w praktyce

Obiektywnym, choć kłopotliwym kryterium wyboru konkretnego zespołu pompowego,  renoma wytwórcy i dostępne informacje o jakości jego produktów, spośród kilku zespołów oferowanych przez różnych wytwórców, jest najmniejsza wartość kosztu  szybkość/terminowość dostawy zespołu, noobrotowego) układu napędowego, nowych Zużycie energii elektrycznej cyklu życia LCC [5], [6], [7]:  dostępność serwisu; serwis 24 h, elementów przepływowych itp. – w przypadku Koszt zakupu (cena) zespołu pompowego średniej  dostępność części zamiennych, Σinstalacji K  K inw modernizowanej,  K inst  K ekspl  LCC  min , (3) wielkości (moc silnika Ps = 50…200 kW), a zwłaszcza  długość okresu gwarancyjnego (1, 2 czy 5 lat). dużego (Ps > 200 kW), ma niewielki udział w sumie Kinst – całkowity koszt zainstalowania zespołu pomgdzie:

Przy wyborze dostawcy kosztów pewną rolę inwestycyjnych mogą też odegrać warunki płatności (termin płatności, wszystkich i eksploatacyjpowego lub samego układu napędowego, wli Kinw – koszt zakupu kompletnego zespołu pompowego wraz z układem regulacji parametrów pracy – konieczna czy niekonieczna przedpłata itp.). nych. Z przykładu zamieszczonego dalej wynika, że czając prace budowlane, wykonanie i montaż w przypadku nowej instalacji — lub wyboru cześć tych kosztów, np. pompowego, regulowanego (zmienno‐ Obiektywnym, choć kłopotliwym kryterium konkretnego zespołu dla pompy ciepłowniczej z silnikiem o mocy Ps = rurociągów, instalacje elektryczne itp.,

kilku zespołów oferowanych przez różnych wytwórców, jest najmniejsza wartość kosztu obrotowego) układu napędowego, nowych elementów przepływowych itp. – w przypadku Kekspl – łączne koszty eksploatacyjne w całym okresie 200 lub 250 kW koszt zakupu zespołuspośród pompowego Zużycie energii elektrycznej cyklu życia LCC [5], [6], [7]: instalacji modernizowanej, stanowi zaledwie kilka procent kosztu energii elekl życia pompy,

Koszt zakupu (cena) zespołu pompowego średniej wielkości (moc silnika P s = 50…200 kW), a (3) napędowego, ΣK  K inw liczba K instzespołu  Klat pompowego LCC  min , Kinst l – = całkowity koszt lub samego ekspl eksploatacji trycznej zużytej przez ten zespół w ciągu 15 lat l – zainstalowania założona obiektu, dla układu zwłaszcza dużego (Ps > 200 kW), ma niewielki udział w sumie wszystkich kosztów inwestycyjnych i gdzie: wliczając prace budowlane, wykonanie i montaż rurociągów, instalacje elektryczne itp., użytkowania. której porównuje się łączne koszty różnych eksploatacyjnych. Z przykładu zamieszczonego dalej wynika, że dla pompy ciepłowniczej z silnikiem o Kinw – koszt zakupu kompletnego zespołu pompowego wraz z układem regulacji parametrów pracy – Zużycie energii elektrycznej Ea w przewidywanym wariantów (przyjęty okres amortyzacji inweKekspl – łączne koszty eksploatacyjne w całym okresie l życia pompy, mocy Ps = 200 lub 250 kW koszt zakupu zespołu pompowego stanowi zaledwie kilka procent kosztu w przypadku nowej instalacji — lub cześć tych kosztów, np. regulowanego (zmienno‐ stycji). czasie pracy T = Ta ≤ 8760 h w ciągu roku warto liczba lat eksploatacji energii elektrycznej zużytej przez ten zespół w ciągu l = 15 lat użytkowania. l – założona obiektu, dla której porównuje się łączne koszty różnych obrotowego) układu napędowego, nowych elementów przepływowych itp. – w przypadku oszacować możliwie dokładnie na podstawie wykresu wariantów (przyjęty okres amortyzacji inwestycji). instalacji modernizowanej,

Zużycie energii elektrycznej Ea w przewidywanym czasie pracy T = Ta ≤ 8760 h w ciągu roku Koszty eksploatacji zespołu pompowego są równe uporządkowanego Qs(t) (patrz [2], [3], [4]): Kinst – całkowity koszt zainstalowania zespołu pompowego lub samego układu napędowego, warto oszacować możliwie dokładnie na podstawie wykresu uporządkowanego Q s(t) (patrz [2], [3], [4]): Koszty eksploatacji zespołu pompowego są równe wliczając prace budowlane, wykonanie i montaż rurociągów, instalacje elektryczne itp.,

Pel,i

P

(4)  Ke , l – założona liczba lat eksploatacji obiektu, dla której porównuje się łączne koszty różnych gdzie: wariantów (przyjęty okres amortyzacji inwestycji). gQi H i gdzie: (2)  , (2) Kob – koszty bieżącej obsługi, Koszty eksploatacji zespołu pompowego są równe  i s ,i ur ,i K – koszty bieżącej obsługi,

 Ea

i

el ,i

t i , (1) Kekspl – łączne koszty eksploatacyjne w całym okresie l życia pompy,

(1) K ekspl  K ob  K ppr  K aw

(4)

ob Kppr – koszty przeglądów i planowych remontów,

(4) K eksplprzeglądów  K ob  K ppr i planowych  K aw  K e , remontów, K – koszty gdzie: ppr gdzie: i – liczba pasków na jakie podzielono wykres uporządkowany Qs(t), K – koszty usunięcia skutków awarii (naprawy, straty w procesie technologicznym itp.), aw gdzie:

i – liczba pasków, na jakie podzielono wy- Kaw – koszty usunięcia skutków awarii (naprawy, (t), Qi , Hi , i – parametry pracy pompy dla i‐tego paska wykresu Q Ke – koszty energii elektrycznej zużywanej do napędu pompy (t), sKob – koszty bieżącej obsługi, straty w procesie technologicznym itp.), kres uporządkowany Q s Kppr – koszty przeglądów i planowych remontów, Pel,i – moc elektryczna pobierana z sieci, Qi , Hi , ηi – parametry pracy pompy dla i-tego paska Ke – koszty energii elektrycznej zużywanej do naKaw – koszty usunięcia skutków awarii (naprawy, straty w procesie technologicznym itp.), l 1  el  1 E wykresu Qs(t), pędu pompy s,i , ur,i – sprawność silnika i sprawność układu regulacji.   K k E E k k 1 e ... k       (5)

 Ke – koszty energii elektrycznej zużywanej do napędu pompy e e ,i a a e ,0 e ,0 e ,0 a e i  1 P

– moc elektryczna pobierana z sieci, el,i

l l ηs,i , ηur,i – sprawność silnikagdzie: i sprawność układu K e  ke ,i Ea Ea ke ,0  ke ,0 1  e   ... ke ,0 1  e   1 Ea (5) (5)

Po podzieleniu wykresu Qs(t) na i pasków o szerokości ti można policzyć roczne zużycie energii e i 1 regulacji.

– początkowy koszt jednostkowy energii elektrycznej, zł/kWh, ke,0gdzie: lub jej łączne koszty, przy koszcie jednostkowym ke , zł/kWh. Jeśli z założenia ma pracować jedna pompa, gdzie: ke,0 – początkowy koszt jednostkowy energii elektrycznej, zł/kWh, ki pasków  2 pomp, to wykresu Qi = Qs,i/m Q; Q całego to Qi = Qs,i , jeśli zaś e,i – koszt jednostkowy energii elektrycznej w i‐tym roku, zł/kWh, s jest ke,0 /instalacji Po m podzieleniu (t) na wydajnością o sze-obiektu – początkowy koszt jednostkowy energii eleks ke,i – koszt jednostkowy energii elektrycznej w i‐tym roku, zł/kWh, pompowej. e – przewidywana stopa rocznego wzrostu kosztów energii, rokości ∆ti można policzyć roczne zużycie trycznej, zł/kWh, energii lub e – przewidywana stopa rocznego wzrostu kosztów energii,

Tok postępowania dokładnie w [3], [4]. ECharakterystyki n) i jednostkowy energii elektrycznej w i-tym jej łączneomówiono koszty, przy koszcie jednostkowym ke,przepływu zł/ ke,i H(Q, – koszt Ta 

– energia elektryczna zużywana podczas pracy wszystkich m pomp użytkowanych w czasie a E – energia elektryczna zużywana podczas pracy wszystkich m pomp użytkowanych w czasie T  n), dla Jeśli różnych prędkości obrotowych n przy regulacji zmienno‐obrotowej, można sprawności (Q, kWh. a a z założenia ma pracować jedna pompa, roku, zł/kWh, 8760 h w ciągu roku; suma energii obliczonych wg równania (1) dla m  1. otrzymać z przeliczenia podanych zwykle to dla Q znamionowej 8760 h w ciągu roku; suma energii obliczonych wg równania (1) dla m  1. to Qi =tych – przewidywana stopa rocznego wzrostu koszQs,icharakterystyk, , jeśli zaś m ≥ 2 pomp, = Qs,i/m;prędkości Qs e obrotowej, i

wykorzystując wzory empiryczne zamieszczone w [3], [4].

tów energii, jest wydajnością całego obiektu /instalacji pompowej. oraz K

W kosztach K

pprE aw ukryte są także koszty tzw. energii wbudowanej, związane z usuwaniem Tok postępowania omówiono w [3], [4].

– energia elektryczna zużywana podczas pracy oraz K ukryte są także koszty tzw. energii wbudowanej, związane z usuwaniem dokładnie W kosztach K a ppr aw usterek i niesprawności pomp, a także skutków poważnych nieraz awarii [3].

Charakterystyki przepływu H(Q,usterek i niesprawności pomp, a także skutków poważnych nieraz awarii [3]. n) i sprawności η(Q, wszystkich m pomp użytkowanych w czasie Całkowity koszt zakupu i użytkowania zespołu pompowego Poszczególne składniki kosztów LCC trudno jest ocenić, jednak wiele z nich można n), dla różnych prędkości obrotowych n przy regulacji Ta ≤ 8760 h w ciągu roku; suma energii obli-uznać za równorzędne dla porównywanych wariantów.

Podczas oceny kosztu cyklu życia można

Poszczególne składniki kosztów LCC trudno jest ocenić, jednak wiele z nich więc można uznać za zmiennoobrotowej, można otrzymać z przeliczenia czonych wg równania (1) dla m ≥ 1. porównywać uproszczone koszty LCC’: dla porównywanych wariantów. Podczas oceny kosztu cyklu życia można więc tych charakterystyk, podanychrównorzędne zwykle dla znamio LCC’ = K inw + K e , (6) nowej prędkości obrotowej, wykorzystując wzory W kosztach Kppr oraz Kaw ukryte są także koszty porównywać uproszczone koszty LCC’: empiryczne zamieszczone w [3], [4]. co jest znacznie łatwiejsze, a – jak się wydaje, możliwe do zaakceptowania. tzw. energii wbudowanej, związane z usuwaniem LCC’ = Kinw + Ke , (6) usterek i niesprawności pomp, a także skutków po ważnych nieraz awarii [3].

Całkowity koszt zakupu i użytkowania co jest znacznie łatwiejsze, a – jak się wydaje, możliwe do zaakceptowania.

Niezawodność zespołu pompowego Poszczególne składniki kosztów LCC trudno jest zespołu pompowego

Obiektywnym, choć kłopotliwym kryterium wy- ocenić, jednak wiele z nich można uznać za rówboru konkretnego zespołu pompowego, spośród kilku norzędne dla porównywanych wariantów. Podczas Niezawodność zespołu pompowego ocenypompowego, kosztu cyklu życia można więc porównywać zespołów oferowanych przezwyboru różnychkonkretnego wytwórców,zespołu iektywnym, choć kłopotliwym kryterium uproszczone koszty LCC’: jest najmniejsza wartość kosztu cyklu życia LCC [5], lku zespołów oferowanych przez różnych wytwórców, jest najmniejsza wartość kosztu [6], [7]: LCC [5], [6], [7]: LCC’ = Kinw + Ke (6) (3) ΣK  K inw  K inst  K ekspl  LCC  min , (3) co jest znacznie łatwiejsze, a – jak się wydaje, możliwe do zaakceptowania. gdzie: – koszt zakupu kompletnego zespołu pompowego wraz z układem regulacji parametrów pracy – Kinw – koszt zakupu kompletnego zespołu pompow przypadku nowej lub cześć tych kosztów, np. regulowanego (zmienno‐ wegoinstalacji wraz z — układem regulacji parametrów Niezawodność zespołu pompowego obrotowego) układu napędowego, nowych elementów przepływowych itp. – w przypadku pracy – w przypadku nowej instalacji – lub Niezawodność pracy jest reprezentowana w koszinstalacji modernizowanej, cześć tych kosztów, np. regulowanego (zmien- cie cyklu życia LCC przez składnik Kaw, ale dosta – całkowity koszt zainstalowania zespołu pompowego lub samego układu napędowego, wliczając prace budowlane, wykonanie i montaż rurociągów, instalacje elektryczne itp., – łączne koszty eksploatacyjne w całym okresie l życia pompy, POMPY POMPOWNIE 1/2019 13 l – założona liczba lat eksploatacji obiektu, dla której porównuje się łączne koszty różnych wariantów (przyjęty okres amortyzacji inwestycji).





POMPY W PRAKTYCE

tecznie dokładne oszacowanie kosztów awarii i ich m3/h). W obliczeniach kosztów przewidziano zakup skutków jest praktycznie niewykonalne. Można się drugiej takiej samej pompy (rezerwowej), ale bez tylko oprzeć na danych statystycznych z eksploatacji przetwornicy częstotliwości. Wyboru należało dowielu podobnych obiektów oraz informacji (zwykle konać spośród trzech zespołów pompowych różnych nieoficjalnych) o bezawaryjności pomp poszczegól- wytwórców, o różnych kosztach zakupu Kinw0, ale nych producentów. Metoda wyboru zespołu pompo- także różnej jakości: wego na podstawie równań (3)…(6) zawodzi więc • hmax = 0,870; silnik energooszczędny w przypadku, gdy to właśnie niezawodność pracy 200 kW, Kinw0 = 304 000 zł; powinna być podstawowym kryterium wyboru.

• hmax = 0,820; silnik standardowy Z licznych przykładów podanych w [3], jak rów250 kW, Kinw0 = 200 000 zł; nież z doświadczeń wielu użytkowników wynika, że • hmax = 0,783; silnik standardowy nieodpowiedni wybór dostawcy może skutkować 250 kW, Kinw0 = 152 000 zł. wielokrotnymi awariami i niesprawnościami różnego rodzaju (uszkodzenie lub spalenie silnika elektryczObliczenia (tab. 1) wykonano dla l = 15 lat, przyjnego, uszkodzenia kawitacyjne wirnika, zbyt częste mując ke,0 = 0,47 zł/kWh oraz e = 0,10 (wartość ta zatykanie się wirnika pompy ściekowej itp.). Warto w obliczu ostatnich tendencji na europejskim rynku zatem wybierać pompy bardzo dobrej jakości, wyso- energii i zezwoleń na emisję CO2 może okazać się kosprawne i niezawodne, nawet jeśli są stosunkowo zbyt mała). Założono, że zakupy będą dokonane drogie. nie na kredyt, lecz ze środków własnych inwestora, Podczas eksploatacji powinno się przestrzegać w związku Niezawodność pracy jest reprezentowana w koszcie cyklu życia LCC przez składnik Kaw, z czym ale nie uwzględniono zdyskontowazaleceń dotyczących niezawodnej, bezawaryjnej pra- nych (a więc większych) kosztów zakupu zespołów. znie dokładne oszacowanie kosztów awarii i ich skutków jest praktycznie niewykonalne. cy zespołów pompowych. Pewne wskazówki w tym się tylko oprzeć na danych statystycznych z eksploatacji podobnych oraz zakresie można znaleźć na rysunkuwielu 1. Warto je brać obiektów Analizując wyniki obliczeń, można wyciągnąć cji (zwykle nieoficjalnych) o bezawaryjności pomp konkretnej poszczególnych Metoda pod uwagę przy wyborze pompy,producentów. gdyż dwa wnioski: oferowane pompyzawodzi o tych samych • przygdy powszechnie stosowanych sposobach rozzespołu pompowego na poszczególne podstawie równań (3)…(6) więc paraw przypadku, to metrach znamionowych mogą mieć różne parametry strzygania przetargów prawie na pewno zostałaniezawodność pracy powinna być podstawowym kryterium wyboru. optymalne i w związku z tym – różne preferowane by zaakceptowana oferta nr 3, m.in. dlatego, że Z licznych przykładów podanych w [3], jak również z doświadczeń wielu użytkowników zakresy pracy. decydujący głos w komisjach przetargowych mają prawnicy i ekonomiści, nie inżynierowie; stąd też że nieodpowiedni wybór dostawcy może skutkować wielokrotnymi awariami i należy bardzo starannie opracowywać specyfiPrzykład liczbowy wnościami różnego rodzaju (uszkodzenie lub spalenie silnika elektrycznego, uszkodzenia kację istotnych warunków zamówienia (SIWZ), W publikacji [8] przedstawiono tok postępowania yjne wirnika, zbyt częste zatykanie się wirnika pompy ściekowej itp.). Warto zatem wybierać podając precyzyjnie wagi wszystkich istotnych przy wyborze pomp wodociągowych wg kryterium RYS. 1 bardzo dobrej jakości, wysokosprawne i niezawodne, nawet jeśli są stosunkowo drogie. czynników wpływających – oprócz ceny, na ocenę LCC’ = min. W tablicy 1 pokazano wyniki analoNiezawodność pompy poszczególnych wariantów, gicznych obliczeń [9] dotyczących wyboru pompy wirowej odśrodkowej Podczas eksploatacji powinno się przestrzegać zaleceń dotyczących niezawodnej, ciepłowniczej pracującej przez Ta = 5000 h w ciągu • podane w tablicy wartości dotyczą zaledwie w zależności od yjnej pracy położenia zespołów Pewne wskazówki w tym zakresie można 15-letniego znaleźć na okresu eksploatacji, a przecież pompunktu pompowych. roku, o parametrach znamionowych Qznam = 1000 pracy względem 3 1. Warto je brać pod uwagę przy wyborze konkretnej pompy, gdyż poszczególne oferowane pa 15-letnia dopiero „weszła w wiek dojrzały”; m /h, Hznam = 60 m i zakresie prędkości obrotowych n/ punktu optymalnego znaczniei większe różnice wartości LCC’ otrzyma nznam =znamionowych 0,85…1,10 (zakres wydajności Q = 660…1380 o tych samych mogą mieć różne parametry optymalne w (q = 1,parametrach h = 1) się dla l = 25 czy 30 lat. z tym – różne preferowane zakresy pracy.

Ustawa o zamówieniach publicznych

Dość powszechnie uważa się, że to ustawa Prawo zamówień publicznych [1] preferuje, czy wręcz wymusza rozstrzyganie przetargów według kryterium najniższej ceny. Tymczasem art. 91 ustawy [1] mówi: 1. Zamawiający wybiera ofertę najkorzystniejszą na podstawie kryteriów oceny ofert określonych w specyfikacji istotnych warunków zamówienia.

2. Kryteriami oceny ofert są cena lub koszt albo cena lub koszt i inne kryteria odnoszące się do przedmiotu zamówienia, w szczególności: 1. jakość, w tym parametry techniczne, właściwości estetyczne i funkcjonalne; 2. aspekty społeczne;

1 – prądy powrotne na wylocie wirnika, 2 – prądy powrotne na wlocie wirnika, 3 – obniżona żywotność 3. aspekty środowiskowe, w tym efektywność (trwałość) wirnika, 4 – obniżona trwałość łożysk, 5 – kawitacja przy zbyt małej wydajności pompy, ezawodność pompy wirowej odśrodkowej w zależności od położenia punktu pracy względem punktu energetyczna przedmiotu zamówienia; 6 – zbyt duży przyrost temperatury cieczy w pompie; nadmierne ugięcie wału, 7 – obniżona trwałość łożysk 4. aspekty innowacyjne; nego (q = 1, h = 1): 1 – prądy powrotne na wylocie wirnika, 2 – prądy powrotne na wlocie wirnika, 3 – i uszczelnień, 8 – kawitacja; nadmierne ugięcie wału; wg J. Hodgson – Predicting Maintenance Costs 5. organizacja, kwalifikacje zawodowe i doAccurately, Pumps & Systems, April 2004 żywotność (trwałość) wirnika, 4 – obniżona trwałość łożysk, 5 – kawitacja przy zbyt małej wydajności

6 – zbyt duży przyrost temperatury cieczy w pompie; nadmierne ugięcie wału, 7 – obniżona trwałość uszczelnień, 8 – kawitacja; nadmierne ugięcie wału; wg J. Hodgson – Predicting Maintenance Costs 14 POMPY POMPOWNIE 1/2019 y, Pumps & Systems, April 2004

d liczbowy

P ompy w praktyce

Wariant 1 2 3

Kinw0

zł

304 000 200 000 152 000

Ke

zł

LCC’ = Kinw0 + Ke

12 736 900 13 513 800 14 000 100

zł

Przyrost LCC’ w odniesieniu do wariantu 1

13 040 900 13 713 800 14 152 100

świadczenie osób wyznaczonych do realizacji zamówienia, jeśli mogą mieć znaczący wpływ na wykonanie zamówienia; 6. serwis posprzedażny oraz pomoc techniczna, warunki dostawy, takie jak termin dostawy, oraz czas dostawy lub okres realizacji.

2a. Zamawiający (…) kryterium ceny mogą zastosować jako jedyne kryterium oceny ofert lub kryterium o wadze przekraczającej 60%, jeśli określą w przedmiocie zamówienia standardy jakościowe odnoszące się do wszystkich istotnych cech przedmiotu zamówienia oraz wykażą w załączniku, w jaki sposób zostały uwzględnione w opisie przedmiotu zamówienia koszty cyklu życia.

Artykuł 2 ustawy mówi, że ilekroć w ustawie jest mowa o: 1a) cyklu życia – należy przez to rozumieć wszelkie możliwe kolejne lub powiązane fazy istnienia przedmiotu dostawy, w szczególności badanie, rozwój, projektowanie przemysłowe, testowanie, produkcję, transport, używanie, naprawę, modernizację, zmianę, utrzymanie przez okres istnienia, logistykę, szkolenie, zużycie, wyburzenie, wycofanie i usuwanie; 5) najkorzystniejszej ofercie – należy przez to rozumieć ofertę: • która przedstawia najkorzystniejszy bilans ceny lub kosztu i innych kryteriów odnoszących się do przedmiotu zamówienia publicznego w szczególności w przypadku zamówień w zakresie działalności twórczej lub naukowej, których przedmiotu nie można z góry opisać w sposób jednoznaczny i wyczerpujący lub która najlepiej spełnia kryteria inne niż cena lub koszt, gdy cena lub koszt jest stała, albo • z najniższą ceną lub kosztem, gdy jedynym kryterium oceny jest cena lub koszt.

Z powyższych fragmentów ustawy wyraźnie wynika, że cena nie musi, a nawet nie powinna być jedynym lub podstawowym kryterium oceny ofert.

Kryteria rozstrzygania przetargów dotyczących pomp różnych wielkości i zastosowań Ustalenie wag poszczególnych kryteriów oceny jest trudne i z oczywistych względów – dyskusyjne.

Powinny one zależeć zarówno od wielkości pompy, jak też, w znacznym stopniu, od wpływu zespołu pompowego na pracę instalacji pompowej i ciągłość procesu technologicznego. Inne będą kryteria i ich wagi dla pomp ogólnego przeznaczenia, inne dla pomp specjalnych – zwłaszcza takich, których awarie

TAB. 1 Wyniki obliczeń przykładu liczbowego

zł

Kinw0/Ke

− 672 900 959 200

0,024 0,015 0,011

mogą powodować znaczne zakłócenia procesu technologicznego1 i wynikłe stąd straty i koszty.

Sztywne wartości wag nie pozwoliłyby na jednoznaczną ocenę, należy więc określić gradację tych wartości. Przypuśćmy, iż ustalono, że o rozstrzygnięciu przetargu w 60% powinna decydować wartość LCC’, zaś w 40% − cena. Jeśli 60% przyznamy zespołowi o najniższej wartości LCC’, to inne zespoły – o większych wartościach LCC’ powinny mieć niższe oceny. Praktycznie jest zamienić procenty na punkty i ustalić zakres min…max punktów za spełnienie poszczególnych kryteriów, np. 40…60 punktów dla wagi 60%.

W tablicy 2 zestawiono proponowane kryteria oceny i ich punktację dla pomp ogólnego przeznaczenia, tj. pomp do wody czystej i lekko zanieczyszczonej i innych cieczy newtonowskich, zimnych i umiarkowanie gorących (do 150 °C), nieagresywnych chemicznie i o typowych własnościach fizycznych. Przyjęto całkowicie umownie, że pompy/ zespoły pompowe największe – są to pompy z silnikami o mocach Ps ≥ 1000 kW, pompy duże − Ps = 200…1000 kW, pompy średnie – Ps = 50…200 kW, zaś pompy małe – Ps < 50 kW. Dla pomp największych i niektórych dużych, innym niż LCC’ kryterium może być wymagana najmniejsza wartość średniej ważonej sprawności ηz,śr zespołu2: pompa + silnik + układ regulacji

ηz,śr = (ηηsηur)śr = (x1ηz,Q1 + x2ηz,Q2 +…+ xnηz,Qn)/(x1 + x2 +…+ xn) , gdzie wagi x1, x2,… wynikają z posiadanego przez zamawiającego wykresu uporządkowanego Qs(t).

Najprościej jest przyjąć, że wartość Σxi = 1 odpowiada rocznemu czasowi pracy Ta zespołu; wówczas

ηz,śr = x1ηz,Q1 + x2ηz,Q2 +…+xnηz,Qn .

(7)

Wartość ηz,śr ustala zamawiający na podstawie przyjętych psrzez siebie najmniej korzystnych, ale jeszcze dopuszczalnych charakterystyk η(Q), ηs(Q) i ηur(Q). Wartości ηz,Qi wynikają natomiast z rzeczywistych charakterystyk urządzeń oferowanych przez dostawcę. Jeśli wartość ηz,śr zostanie ustalona na odpowiednio wysokim poziomie, to przy wyborze zespołu powinna zmniejszyć się waga sprawności, a zwiększyć waga ceny.

Można postawić dodatkowy warunek pozytywnego rozstrzygnięcia przetargu, na przykład, że najwyżej oceniona oferta powinna uzyskać co najmniej 85 punktów. Niespełnienie tego warunku może być wystarczającym powodem unieważnienia przetargu.

POMPY POMPOWNIE 1/2019 15

POMPY W PRAKTYCE

TAB. 2 Kryteria wyboru i ich wagi (punktacja) dla zespołów pomp ogólnego przeznaczenia

Kryterium LCC’ ηz,śr ηmax Niezawodność/referencje Dostępność serwisu, części zamiennych itp.

Cena Σ

Pompy największe Pompy największe

Pompy duże

Pompy średnie

Pompy małe

45…55 10…15

15…30 10…15

40…50 10…15

40…50 5…10

25…40 5…10

5…10

5…10

5…10

-

-

10…20 70…100

40…45 70…100

15…25 70…100

25…40 70…100

40…50 70…100

Jeszcze raz należy podkreślić, że kryteria i ich wagi podane w tablicy 2 są orientacyjne i można je potraktować jako punkt wyjścia do dyskusji, którą niniejszy artykuł mógłby, zdaniem autora, zainicjować.

Fot.: 123rf

*** Pozostając w zgodzie z ustawą [1], spośród kilku oferowanych zespołów pompowych należy wybrać

WA Ż N A S P E C Y F I K AC J A I S T O T N Y C H WA RU N K Ó W ZAMÓWIENIA Z ustawy Prawo zamówień publicznych wynika, że cena nie musi, a nawet nie powinna być jedynym lub podstawowym kryterium oceny ofert. Do personelu technicznego zamawiającego należy precyzyjne ustalenie w SIWZ wszystkich kryteriów oceny i ich wagi (procentowego udziału), potrzebnych do obiektywnej oceny ofert. Komisja rozstrzygająca przetarg będzie musiała brać pod uwagę te właśnie kryteria i margines interpretacyjny będzie dość wąski.

taki, który spełnia najważniejsze, starannie ustalone kryteria; cena jest tylko jednym z nich, niekoniecznie decydującym.

Jednym z najważniejszych kryteriów wyboru powinna być efektywność energetyczna pompowania.

Ceny energii elektrycznej w 2019 r. nie wzrosną co prawda o 60…70%, jak jeszcze niedawno informo-

16 POMPY POMPOWNIE 1/2019

wali odbiorców dostawcy energii, ale nieunikniony jest ich silny wzrost w następnych latach; powodem są rosnące ceny węgla i wysokości opłat za emisje CO2.

Warunkiem racjonalnego rozstrzygania przetargów powinno być staranne przygotowanie SIWZ z precyzyjnie określonymi kryteriami wyboru i ich wagami/punktacją, tak aby pozostawić jak najmniejszy margines dowolności wyboru dla komisji przetargowych.

Literatura [1] Ustawa z dnia 9 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych. Dz. Ustaw, 2017, poz. 1579 (tekst jednolity, ze zmianami wprowadzonymi po 2004 r.).

[2] Jędral W.: Pułapki doboru pomp. Pompy Pompownie, 2018, nr 2, s. 10-17.

[3] Jędral W.: Efektywne energetycznie układy pompowe.

Warszawa, 2018, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej.

[4] Jędral W.: Pompy wirowe,. wyd. 2 zmienione. Warszawa, 2014, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej.

[5] Holzhüter H.: Główne czynniki kształtujące koszty eksploatacji LCC układów pompowych. Pompy Pompownie, 2000, nr 11, s. 6-9.

[6] Pump Life Cycle Costs: a Guide to LCC Analysis for Pumping Systems. Hydraulic Institute; Europump. New Jersey, 2001.

[7] PN-EN 60300-3-3:2006 Zarządzanie niezawodnością Część 3-3: Przewodnik zastosowań Szacowanie kosztu cyklu życia.

[8] Jędral W.: Wybór zespołu pomp wodociągowych na podstawie kosztów LCC. Rynek Instalacyjny, 2010, nr 5, s.

24-28.

[9] Jędral W.: Optymalizacja parametrów i wybór najlepszych pomp odśrodkowych dla potrzeb ciepłownictwa. Rynek Instalacyjny, 2010, nr 12, s. 31-36.

Przypisy 1

2

Duża niezawodność pracy powinna być wynikiem spełnienia wielu szczegółowych wymagań, precyzyjnie opisanych w SIWZ, jak np.: zgodność z normą API610 dla pomp procesowych; materiały na poszczególne elementy, pod kątem odporności na erozję mechaniczną lub kawitacyjną i/lub korozję; typ uszczelnień zewnętrznych; rodzaj rozwiązania konstrukcyjnego (np. pompa „pancerna” do mieszanin ścierających; pompa zatapialna „sucha” (hermetyczna) do ścieków); gwarancja nie zatykania się wirników pomp do ścieków itp.

Takie kryterium można np. spotkać w SIWZ dla pomp zasilających do bloków ciepłowniczych BC 100 (100 MWe).