2/2016 Surowce i Maszyny Budowlane

Co zyskały firmy na współpracy z Progress Eco czytaj na str. 32 T E M AT N U M E R U I E f e k t y w n e p r z e s i e w a n i e

Ziarno od ziarna...

• • •

Dlaczego sita przemysłowe decydują o zyskach firm Technologie i jakość przesiewania Optymalne warunki dla przesiewaczy

kopanie pod napięciem

>8

Rotujące sita > 27

Skuteczne wytrząsanie

> 42

S P I S TR E Ś C I

Analizy 48 I Zamodelować konflikt Sebastian Chęciński 52 I Ile potrzebuje: region wschodni Łukasz Machniak

T E M AT N U M E R U

No w oc z e s n e z a k ł a d y 71 I W ciągłym tuningu Sabina Szewczyk-Wajda 73 I Nowoczesna technologia w remontach SSAB – Hardox Wearparts Polska

PRZ E SI E WANI E KR U SZYW

Skuteczne wytrząsanie Fot. BH Ruda

Jarosław Zubrzycki

71

No w oc z e s n e z a k ł a d y

W ciągłym tuningu Kopalnia w Radkowicach to jeden z najnowocześniejszych i największych zakładów kruszywowych w całej Polsce – zbudowana na bazie najlepszych doświadczeń zebranych z kopalń LafargeHolcim na całym świecie. Trwa tam nieustanna optymalizacja, by uzyskać największą sprzedaż, przy najniższych kosztach produkcji, zadowolenie klienta oraz zapewnić lokalnej społeczności i środowisku jak najmniejszą uciążliwość.

Maszyny i urządzenia 58 I O istocie smarowania – aplikacje techniczne Jan Marianowski 64 I O co tyle hałasu?

Zdzisław Naziemiec, Agnieszka Saramak Ro z mo wa z 68 I Przede mną wciąż nowe wyzwania Rozmowa z Mariuszem Adamkiem, dyrektorem zakładu górniczego Radkowice

I

81

Fe l i e t o n

Branżowy Znak Jakości – wartość a jakość Aleksander Kabziński Fot. BMP

T emat numeru : PRZ E SI E WANI E KR U SZYW 27 I Rotujące sita Katarzyna Ławińska, Remigiusz Modrzewski, Piotr Wodziński 32 I Dlaczego sita przemysłowe decydują o zyskach firm Grzegorz Rygiel, Progress Eco 36 I Technologie i jakość przesiewania Jerzy Malewski 42 I Skuteczne wytrząsanie Jarosław Zubrzycki

42

Fot. LafargeHolcim

Z życia branży 8 I Dokąd branżo? Przyszłość kruszyw – szanse i zagrożenia Jacek Zalewski 14 I Nie tylko dla budownictwa Andrzej Rams 18 I Kopanie pod napięciem Włodzimierz Kiełbasiewicz

P r aw o 76 I Nowości w Prawie wodnym a wydobycie kruszyw Mariusz Dyka Fe l i e t o n 81 I Branżowy Znak Jakości – wartość a jakość Aleksander Kabziński

SiMB 2/2016 3

O D R E D AK C J I

Sabina Szewczyk-Wajda redaktor wydania tel. 32 415 97 74 wew. 15 e-mail: sabina.szewczyk@e-bmp.pl

Obyś żył w ciekawych czasach K

ilka dni temu świat obiegła informacja, że archeolodzy z Uniwersytetu w Jerozolimie odnaleźli najstarszy kamieniołom na Bliskim Wschodzie. Ślady wydobywania surowców do produkcji narzędzi kamiennych datuje się na okres wczesnego neolitu. Oznacza to, że człowiek zaczął wydobywać surowce na większą skalę dużo wcześniej, niż dotychczas sądzono. eolityczni górnicy musieli radzić sobie bez nowoczesnych technologii i zaawansowanych maszyn, mimo wszystko pozostawione ślady wyraźnie wskazują na mnogość stosowanych przez nich technologii wydobycia, użycie różnorodnych technik odspajania skał i przygotowywania ich fragmentów do obróbki, a nawet ślady wiercenia i wykuwania krzemieni.

Nurtowały ich zgoła odmienne problemy niż dzisiejszych przedstawicieli branży, ale łączyło jedno – trudna praca i konieczność radzenia sobie z przeciwnościami losu. spółcześnie przemysł kruszywowy zmaga się z wieloma kłopotami – jak podaje Jacek Zalewski z Górażdży, brak

N

W 4 SIMB 2/2016

znaczącej przewagi konkurencyjnej w kosztach produkcji i zacięta rywalizacja na rynku sprawiają, że Polska należy do „najtańszych” producentów kruszyw w Europie (s. 8). To jednak nie koniec problemów, bowiem te poważniejsze mają dopiero nadejść. ożliwych scenariuszy jest kilka, ale wszystkie niosą za sobą szereg realnych zagrożeń.

Wojna cenowa, wypieranie żwirów przez grysy, „skostnienie” konkurencji na rynkach lokalnych, spadek popytu koniunkturalnego na kruszywa łamane, co oznaczać może „wypadnięcie” z rynku 30 dużych kamieniołomów – to wszystko może zagrażać polskim producentom kruszyw. ak będzie naprawdę? Stare chińskie przysłowie, a właściwie klątwa, mówi: obyś żył w ciekawych czasach. Tu śmiało stwierdzić można, że ciekawe czasy w górnictwie są stanem permanentnym – towarzyszyły neolitycznym górnikom, towarzyszą współczesnym, będą towarzyszyły i tym z przyszłości…

M

J

Wydawca: BMP Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością sp. k. ul. Morcinka 35 47-400 Racibórz tel./fax 32 415 97 74 tel. 32 415 29 21 32 415 97 93 e-mail: sabina.szewczyk@e-bmp.pl http://www.kieruneksurowce.pl Rada programowa: dr Jarosław Badera prof. dr hab. inż. Artur Bęben doc. dr inż. Jerzy Duda Aleksander Kabziński prof. dr hab. inż. Wiesław Kozioł Hubert Schwarz Prezes zarządu BMP Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością sp. k.

Adam Grzeszczuk Redaktor naczelny: Przemysław Płonka Redaktor wydania: Sabina Szewczyk-Wajda Redakcja techniczna: Marek Fichna, Maciej Rowiński Reklama: Jolanta Mikołajec, Magdalena Widrińska Prenumerata, kolportaż: Aneta Jaroszewicz Prenumerata krajowa: Zamówienia na prenumeratę instytucjonalną przyjmuje firma Kolporter Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością S.K.A. Informacje pod numerem infolinii 0801 40 40 44 lub na stronie internetowej http://dp.kolporter.com.pl/ Cena 1 egzemplarza – 23,15 zł + 8% VAT PKWiU: 58.14.12.0 ISSN: 1734-7998 Wpłaty kierować należy na konto: Bank Spółdzielczy w Raciborzu 40 8475 0006 2001 0014 6825 0001 Wykorzystywanie materiałów i publikowanie reklam opracowanych przez wydawcę wyłącznie za zgodą redakcji. Redakcja zastrzega sobie prawo do opracowywania nadesłanych tekstów oraz dokonywania ich skrótów, możliwości zmiany tytułów, wyróżnień i podkreśleń w tekstach. Artykułów niezamówionych redakcja nie zwraca.

Redakcja nie odpowiada za treść reklam.

Niniejsze wydanie jest wersją pierwotną czasopisma Druk: FISCHER Poligrafia Fot. na okładce: www.123rf.com

Z D J Ę C I E N U M E RU

E k s p l o a t a cj a a oc h r o n a p t a k ó w

fot.

Towarzystwo na Rzecz Ziemi

Rybitwy rzeczne osiedlone na platformach lęgowych umieszczonych na żwirowni w Oświęcimiu Dworach.

Towarzystwo na Rzecz Ziemi już ponad 10 lat współpracuje z Krakowskimi Zakładami Eksploatacji Kruszywa, gdzie na ich zbiornikach eksploatacyjnych chroni rybitwy, budując specjalne platformy. Wyspy powstałe w wyniku eksploatacji to idealne miejsce dla ptaków, w szczególności ślepowronów, które są rzadkim gatunkiem naturowym. Wyspy na żwirowniach to (obok wysp na stawach rybnych) ich główne siedlisko w Polsce.

SiMB 2/2016 5

k i e ru n e k S U ROW C E. p l

Szkoła Górnictwa Odkrywkowego 2016 4-5 lutego w Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie odbyła się IV edycja Szkoły Górnictwa Odkrykowego. Głównym organizatorem tej konferencji była Katedra Górnictwa Odkrywkowego.

Przesłaniem Szkoły Górnictwa Odkrywkowego jest przekazywanie najnowszej wiedzy dotyczącej praktycznych zagadnień górnictwa odkrywkowego oraz wymiana doświadczeń w celu wypracowania tzw. „dobrych praktyk w górnictwie”.

W obecnej edycji wzięło udział 230 osób. Głównymi sponsorami tego wydarzenia były firmy: RAMB Sp. z o.o., Bestgum Polska Sp. z o.o., Sempertrans Bełchatów Sp. z o.o., KGHM Polska Miedź S.A., Geotronics Polska Sp. z o.o. oraz WKG Sp. z o.o. Źródło i fot.: www.kgo.agh.edu.pl

Konflikty w gospodarowaniu przestrzenią i zasobami Ziemi Wydział Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego Centrum Studiów Polarnych (KNOW) i Polskie Towarzystwo Geograficzne – Oddział Katowicki zapraszają do udziału w seminarium „Konflikty w gospodarowaniu przestrzenią i zasobami Ziemi”, które odbędzie się 10 czerwca 2016 r. na Wydziale Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego w Sosnowcu

Konferencja 200 lat górnictwa państwowego w Polsce.

Przeszłość, teraźniejszość, przyszłość 17-19 lutego w Kielcach odbyła się ogólnopolska konferencja „200 lat górnictwa państwowego w Polsce. Przeszłość, teraźniejszość, przyszłość”. Przedstawiciele branży górniczej spotkali się w Pałacu Biskupów Krakowskich i Best Western Grand Hotel w Kielcach, aby rozmawiać o sytuacji przemysłu wydobywczego w Polsce.

Konferencja upamiętniała 200-lecie powołania Dyrekcji Górniczej i Szkoły Akademiczno-Górniczej. Jej organizatorami byli Kieleckie Towarzystwo Naukowe oraz Polski Związek Producentów Kruszyw. W konferencji wzięło udział 120 uczestników, reprezentujących środowisko ludzi nauki, przedsiębiorców górniczych, przedstawicieli administracji państwowej i samorządowej, którym rozwój przemysłu wydobywczego leży na sercu i którzy chcą brać udział w budowaniu należnego mu miejsca w gospodarce. Źródło i fot: Polski Związek Producentów Kruszyw C I E K AW O S T K I

Kto?

Kazimierz i Irena Rupińscy zajmują 85. miejsce na liście 100 najbogatszych Polaków 2016 wg Forbesa. W 2014 roku firma małżeństwa Rupińskich otworzyła dwa kolejne zakłady wydobycia i produkcji kruszyw. Wkrótce po tym przychody sięgnęły 155 mln zł, a zysk przekroczył 32 mln złotych.

Fot. freeimages.com

Z P O R TA L U

Aktualne informacje dostępne są na stronie internetowej: www.zasobyziemi.us.edu.pl Dodatkowych informacji o seminarium udzielają dr Marta Chmielewska tel. 32 36 89 298, marta.chmielewska@us.edu.pl dr Jarosław Badera tel. 32 36 89 371, jaroslaw.badera@us.edu.pl Źródło: ktojestkim.forbes.pl

6 SIMB 2/2016

Z P O R TA L U

Znamy polskich finalistów QLA 2016 Właśnie poznaliśmy pięciu finalistów polskiej edycji międzynarodowego konkursu przyrodniczego Quarry Life Award. Dzikie pszczoły, grzyby wspomagające wzrost drzew oraz nowoczesne metody rekultywacji terenów kopalnianych – oto tematy badań naukowych, które będą realizowane podczas trzeciej edycji QLA. Efekt pierwszego etapu konkursu to 454 projekty związane z ochroną bioróżnorodności, zgłoszone przez przedstawicieli 22. krajów z czterech kontynentów. Łączna pula nagród w konkursie Quarry Life Award wynosi 260 tysięcy euro.

Głównym celem konkursu Quarry Life Award jest popularyzacja i ochrona walorów przyrodniczych terenów kopalń surowców mineralnych koncernu HeidelbergCement. Ogłoszona jesienią 2015 r. trzecia polska edycja wzbudziła duże zainteresowanie środowiska akademickiego i organizacji przyrodniczych. Spośród 21 propozycji jury konkursu wybrało 5 najciekawszych projektów, które będą realizowane od kwietnia do września tego roku w trzech kopalniach należących do Grupy Górażdże: w Kopalni Wapienia „Górażdże” w województwie opolskim i w dwóch kopalniach kruszyw naturalnych: Nowogród Bobrzański w woj. lubuskim oraz Ruda k. Kuźni Raciborskiej w woj. śląskim. Źródło i fot.: Grupa Górażdże

Kopalnia Wapienia „Czatkowice” myśli o sorbencie II generacji Obecnie wykorzystywane sorbenty nie odpowiadają przyszłym zaostrzonym przepisom dotyczącym ochrony środowiska. Rozwiązaniem jest opracowanie sorbentu II generacji. – Ulepszonego, spełniającego wymagania BAT – mówi Andrzej Szymkiewicz, prezes zarządu Kopalni Wapienia „Czatkowice”. Dziś – wobec zaostrzających się wymogów związanych z ochroną środowiska – trwa dyskusja, jakie sorbenty będzie można stosować za kilka lat. Te obecnie używane nie spełnią przyszłych wymogów. – Trzeba zastanowić się, co dalej. Możliwe są tu trzy drogi.

Pierwsza – większy efekt przy zastosowaniu większej ilości sorbentu. To jednak niekoniecznie dobre rozwiązanie z uwagi na zwiększoną ilość odpadów – argumentuje Szymkiewicz.

RO Z M A I TO Ś C I

366 lokali przypada na tysiąc mieszkańców w Polsce – to o 100 mniej niż średnia europejska. Przeciętne zarobki pozwalają na zakup mniej niż 1 m2.

– dwukrotnie mniej niż na Zachodzie.

Dlatego ponad 14 proc. Polaków mieszka w warunkach niespełniających standardów

„

Nowa perspektywa budżetowa Unii Europejskiej po roku 2020-2022 i spodziewany spadek napływu środków unijnych na projekty infrastrukturalne może spowodować spadek popytu koniunkturalnego oraz zmniejszenie poziomu konsumpcji kruszyw w Polsce do ok.

150,0 mln ton rocznie w okolicach roku 2025 – Jacek Zalewski, Grupa Górażdże

k i e ru n e k S U ROW C E. p l

Czy w Polsce nastąpi spadek produkcji kruszyw?

Czy Polska pójdzie śladami np. Hiszpanii, gdzie nastąpił ogromny spadek produkcji kruszyw?

– Raczej nie, ponieważ w naszym kraju jest jeszcze dużo do zrobienia – prognozuje prof. Wiesław Kozioł z Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie.

Kruszywa to w niektórych krajach lub regionach produkt deficytowy, za który płaci się 50-100 dolarów za tonę. Wydobycie w Polsce jest bardzo zmienne. – Z moich obserwacji wynika, że można wyróżnić około 11-letnie cykle – 8 lat wzrostu i 3 lata spadku – mówi W. Kozioł. – Wynika z tego, że rok 2015 powinien być wzrostowy. Czy tak rzeczywiście było, mam wątpliwości ze względu na mniejsze wydobycie piasków. Jeśli nastąpił wzrost, był on raczej niewielki.

KKSM znów wydobywają Świętokrzyskie Kopalnie Surowców Mineralnych (dawne KKSM) wznowiły wydobycie kruszyw w kopalniach w Jaźwicy, Laskowej, Winnej i Nieświnie – poinformowała Agencja Rozwoju Przemysłu.

Wznowienie wydobycia nastąpiło 16 lutego br. i było możliwe dzięki otrzymaniu decyzji Urzędu Marszałkowskiego z 12 lutego br. dotyczącej zmiany koncesji na eksploatację złóż w zakresie określenia przedsiębiorcy, jego nazwy i miejsca działalności. Źródło: em.kielce.pl Fot. KKSM

SiMB 2/2016 7

z życia branży

Dokąd branżo?

Przyszłość kruszyw – szanse i zagrożenia Jacek Zalewski Grupa Górażdże

Wojna cenowa, wypieranie żwirów przez grysy, „skostnienie” konkurencji na rynkach lokalnych czy zwiększenie udziału kruszyw łamanych w konsumpcji – to wszystko w przyszłości może zagrażać polskiej branży kruszyw. Jakie są możliwe scenariusze?

8 SIMB 2/2016

Fot. ilustracyjna, źródło 123rf.com

z życia branży

SiMB 2/2016 9

z życia branży

W

Polsce mamy ponad 2 800 czynnych zakładów wydobywczych kruszyw (czyli złóż, które w roku 2014 odnotowały wydobycie minimum 500 ton), w tym 2,517 czynnych kopalni piasku i żwiru i 242 czynne kopalnie kamieni łamanych i blocznych. Produkcja kruszyw koncentruje się w czterech głównych regionach wydobywczych: Dolny Śląsk i Opolszczyzna, Górny Śląsk i Małopolska, Świętokrzyskie oraz Pomorze i Podlasie. Ze względu na stosunkowo tanie paliwo, udział kosztów transportu samochodowego w cenie franco jest niższy od średniej wieloletniej o ok. 20%. Tym samym znacząco zmniejszyła się rola transportu kolejowego w transporcie kruszyw, ze względu na „sztywniejszą” taryfę kolejową i małą konkurencję na rynku usług transportu kolejowego. Producenci kruszyw mają zbliżone koszty zmienne wytworzenia – stąd brak jest znaczącej przewagi konkurencyjnej w kosztach produkcji (zwłaszcza w porównaniu z przewagą konkurencyjną wynikającą z lokalizacji kopalni); podobnie brak znaczącego bodźca do usprawnień technicznych wynika ze stosunkowo niskich kosztów stałych wytworzenia kruszyw (Polska należy do „najtańszych” producentów kruszyw w Europie). W sumie czynniki te powodują, że konkurencja na rynku kruszyw jest bardzo zacięta, a dostępność logistyczna kruszyw prawie nieograniczona (dostawy kruszyw są możliwe „zawsze i wszędzie”).

Sytuacja obecna Produkcja kruszyw w Polsce w roku 2015 ustabilizowała się na stosunkowo wysokim poziomie około 220,0 mln ton, co oznacza 5,71 tony na statystycznego mieszkańca. Podobny poziom konsumpcji zanotowano w roku 2014, za który dysponujemy bardziej szczegółowymi danymi dotyczącymi wydobycia kruszyw. Podobny poziom odnotujemy prawdopodobnie w roku 2016 ze względu na brak nowych, znaczących bodźców popytowych. Ten stosunkowo wysoki poziom konsumpcji jest w dużej części skutkiem popytu

RYS. 1 Prognoza zapotrzebowania i produkcji kruszyw w Polsce w latach 2012–2020 (+2) Źródło: Wiesław Kozioł, Piotr Czaja, Akademia Górniczo-Hutnicza, Kraków, Górnictwo skalne w Polsce – stan obecny, perspektywy i uwarunkowania rozwoju; Aleksander Kabziński, prezes zarządu Polskiego Związku Producentów Kruszyw

10 SIMB 2/2016

koniunkturalnego, wynikającego z napływu funduszy unijnych na inwestycje infrastrukturalne, w tym m.in. na budowę dróg S8, S3, S5 i S7 oraz autostrady A1 w województwie śląskim.

Produkcja kruszyw w latach 2000-2015 i perspektywy 2016-2030 Produkcja kruszyw w Polsce wzrosła z wielkości 121,3 mln ton w roku 2000 do ok. 220,0 mln ton w roku 2015, z „przystankiem” w roku 2005 na poziomie 143,1 mln ton i „szczytem” w roku 2010 na poziomie 226,6 mln ton. Celowo pomijam tutaj rok 2011, który był absolutnie wyjątkowy – konsumpcja kruszyw przekroczyła 300,0 mln ton ze względu na skumulowanie się dużych inwestycji związanych z organizacją Euro 2012 – i który nie powtórzy się prawdopodobnie już nigdy.

Jaka więc będzie konsumpcja kruszyw w Polsce w roku 2025? Jeden z możliwych scenariuszy wskazuje, że może to być ok. 150,0 mln ton, czyli możliwy jest „powrót” do lat 2005-2006.

Jak to jest u sąsiadów Dla zdiagnozowania sytuacji w zakresie konsumpcji w Polsce warto sięgnąć do danych naszych najbliższych sąsiadów: Czech i Niemiec. Oba kraje są od nas bogatsze i bardziej uprzemysłowione, określane jako „rozwinięte”, w odróżnienie od ciągle „rozwijającej się” Polski.

Polska „przegoniła” Czechy z zakresie konsumpcji kruszyw w przeliczeniu „na głowę” mieszkańca i w przeliczeniu na kilometr kwadratowy powierzchni, a także znacząco zbliżyła się do Niemiec. Ze względu właśnie na „rozwijający się” charakter naszego kraju i potrzebę realizacji dużych inwestycji infrastrukturalnych, w najbliższych latach można spodziewać się lekkiego wzrostu konsumpcji per capita do 6,00 lub nawet 6,50 tony na osobę, co oznaczać będzie wzrost całkowitej konsumpcji do 230,0-250,0 mln ton rocznie (+14% s stosunku do stanu obecnego). Ewentualny

z życia branży

Czechy

78,87

10,52

Konsumpcja kruszyw mln t 55,00

Niemcy

357,17

80,62

550,00

Polska

312,68

38,53

220,00

Powierzchnia tys. km kw.

Ludność mln

Średnio dalszy wzrost jest mało prawdopodobny ze względu na spodziewany spadek wielkości środków unijnych na inwestycje infrastrukturalne po roku 2020, jak również na stopniowe wyczerpywanie się możliwości zaciągania nowych kredytów przez jednostki samorządowe i gospodarstwa domowe, co ma bezpośrednie przełożenie na podejmowanie decyzji o nowych inwestycjach budowlanych.

W Czechach na 1 tysiąc kilometrów kwadratowych powierzchni kraju przypada 4,73 statystycznej kopalni kruszyw, podczas gdy w Polsce – 8,95, co oznacza, że w naszym kraju przemysł kruszywowy jest bardziej rozdrobniony. W przyszłości należy się spodziewać stopniowego koncentrowania produkcji kruszyw w mniejszej ilości stosunkowo większych kopalni. Tej tendencji sprzyjać będzie prognozowane obniżenie konsumpcji kruszyw w roku 2025 do poziomu lat 2005-2006. Żeby obliczyć poziom, na którym zatrzyma się prognozowany spadek konsumpcji, podzieliłem popyt na kruszywa na dwie kategorie: popytu stałego (niezależnego od koniunktury gospodarczej) i popytu koniunkturalnego (zależnego od aktualnej sytuacji gospodarczej) – podobnie jak można podzielić koszty na stałe (niezależne od wielkości produkcji) i zmienne (zależne od wielkości produkcji).

Oszacowanie popytu stałego i koniunkturalnego – założenia Podział nakładów inwestycyjnych w Polsce jest obecnie następujący: budownictwo inżynieryjne (m.in. infrastrukturalne) 50,1%, budownictwo mieszkaniowe 15,0%, budownictwo niemieszkalne (m.in. przemysłowe) 34,9%. Dla budownictwa inżynieryjnego przyjęto zużycie 60% kruszyw łamanych i 40% piasków i żwirów, dla mieszkaniowego 20% kruszyw łamanych i 80% piasków i żwirów, dla budownictwa niemieszkalnego 20% kruszyw łamanych i 80% piasków i żwirów.

Kruszywa w budownictwie mieszkaniowym i niemieszkalnym zużywa się jako składnik betonu lub jego ekwiwalentów (jako beton towarowy, wyroby betonowe, w suchych mieszankach, klejach itp.) oraz bez przetworzenia. Kruszywa jako składnik betonu najczęściej zużywa się wraz z cementem (powstaje beton cementowy, czyli potocznie „beton”) lub z asfaltem (powstaje beton asfaltowy, czyli „asfalt”). Dla obliczenia ilości kruszyw zużywanych do betonu cementowego wyszedłem od szacowanej ilości zużywanego w Polsce cementu: ok. 15,6 mln ton w roku 2015. Założyłem, że do produkcji betonu towarowego używa się 6,0 mln

Konsumpcja kruszyw t/km kw.

697,35

Konsumpcja kruszyw t/osoba 5,23

1 539,88

6,82

703,59

5,71

980,28

5,92

tab. 2 Konsumpcja kruszyw – dane dla Czech: rok 2014 i Niemiec: rok 2013

ton cementu, co daje ok. 20,0 mln metrów sześciennych betonu, do prefabrykacji: 4,7 mln ton cementu, a to oznacza 15,7 mln metrów sześciennych betonu przeliczeniowego, w worku sprzedaje się ok. 3,1 mln ton cementu, co przekłada się ok. 10,3 mln metrów sześciennych betonu przeliczeniowego, a inne zastosowania pochłaniają ok. 1,8 mln ton cementu, czyli ok. 6,0 mln metrów sześciennych betonu przeliczeniowego – za każdym razem do produkcji betonu używamy cementu wraz z kruszywami.

Zakładając, że do wytworzenia 1 metra sześciennego betonu zużywamy od 1,5 do 2,0 tony kruszyw, możemy obliczyć, że produkcja kruszyw do betonu wynosi ok.

95,9 mln ton rocznie, z następującym podziałem: do betonu towarowego 40,0 mln ton, do prefabrykacji 31,4 mln ton, do betonu przeliczeniowego powstającego z mieszanki z cementem z worka 15,5 mln ton, do innych zastosowań 9,0 mln ton.

Wykorzystując założenia dotyczące proporcji kruszyw łamanych oraz piasków i żwirów w budownictwie mieszkaniowym i niemieszkalnym (20% kruszyw łamanych, 80% piasków i żwirów), otrzymujemy następujący podział ilości kruszyw do betonu: 77,1 mln ton piasków i żwirów oraz 18,8 mln ton kruszyw łamanych.

Wychodząc z oszacowanej konsumpcji kruszyw w roku 2015 na poziomie 220,0 mln ton, z podziałem na 65% piaski i żwiry i 35% kruszywa łamane, i biorąc pod uwagę obliczoną ilość kruszyw zużywanych do produkcji betonu, otrzymujemy oszacowanie pozostałego zużycia kruszyw (m.in. do mieszanek asfaltowych oraz w stanie nieprzetworzonym): • Kruszywa razem: 220,0 mln ton, piaski i żwiry 143,0 mln ton, kruszywa łamane 77,0 mln ton: • do betonu: 95,9 mln ton, piaski i żwiry 77,1 mln ton, kruszywa łamane 18,8 mln ton, • pozostałe: 124,1 mln ton, piaski i żwiry 65,9 mln ton, kruszywa łamane 58,2 mln ton.

Udział budownictwa inżynieryjnego w konsumpcji kruszyw wynosi więc 110,2 mln ton (220,0 mln ton x 50,1%), a budownictwa pozostałego (mieszkaniowego i niemieszkalnego) 109,8 mln ton (220,0 mln ton x 49,9%).

Dla obliczenia popytu stałego i koniunkturalnego przyjąłem założenie, że popyt stały to średnia wartość z popytu na kruszywa do betonu i kruszywa do budownictwa pozostałego (mieszkaniowego i niemieszkalnego), zaś popyt koniunkturalny to średnia wartość z popytu na kruszywa pozostałe i kruszywa do budownictwa inżynieryjnego.

SiMB 2/2016 11

z życia branży

Wyniki obliczeń są następujące: • popyt stały 103,0 mln ton, piaski i żwiry 82,5 mln ton, kruszywa łamane 20,4 mln ton, • popyt koniunkturalny 117,0 mln ton, piaski i żwiry 60,5 mln ton, kruszywa łamane 56,5 mln ton. Żeby sprawdzić, czy otrzymane wyniki są prawdopodobne, warto sięgnąć do historii konsumpcji kruszyw w Polsce i znaleźć rok, w którym z powodu dekoniunktury konsumpcja kruszyw była zbliżona do wielkości popytu stałego (popyt koniunkturalny był bardzo mały). Otóż okazuje się, że popyt stały na kruszywa w Polsce na poziomie ok. 100,0 mln ton rocznie występował w latach 2000-2001 przy praktycznym braku inwestycji infrastrukturalnych i inżynierskich, chociaż przy wyższym niż obliczony udziale kruszyw łamanych na średnim poziomie 27,0 mln ton.

Przyszłość kruszyw – zagrożenia

Fot. Grupa Górażdże

Na podobnym poziomie Produkcja kruszyw w Polsce w roku 2015 ustabilizowała się na poziomie ok. 220,0 mln ton. Podobny poziom odnotujemy prawdopodobnie w roku 2016 ze względu na brak nowych, znaczących bodźców popytowych

12 SIMB 2/2016

W ramach scenariusza pesymistycznego rozwoju konsumpcji kruszyw w Polsce założyłem, że po roku 2020 (z możliwością przesunięcia o 2 lata) nastąpi spadek napływu środków unijnych na infrastrukturę o 60% w stosunku do sytuacji obecnej, co spowoduje identyczny spadek popytu koniunkturalnego. W ramach tego scenariusza ewentualny spadek popytu koniunkturalnego wyniesie 70,2 mln ton (117,0 mln ton x 60%), z czego spadek popytu na piaski i żwiry ukształtuje się w granicach 36,3 mln ton (60,5 mln ton x 60%), zaś spadek popytu koniunkturalnego na kruszywa łamane będzie liczył aż 33,9 mln ton (56,5 mln ton x 60%)!

Spadek popytu koniunkturalnego na piaski i żwiry dotknie prawdopodobnie tak zwanych pospółkowni otwieranych na bieżące potrzeby budów infrastrukturalnych i najczęściej zamykanych po ich zakończeniu, jak również wydobycia nieewidencjonowanego, natomiast spadek popytu koniunkturalnego na kruszywa łamane oznaczać może „wypadnięcie” z rynku 30 dużych kamieniołomów, co może być prawdziwym dramatem dla wszystkich interesariuszy, w tym właścicieli, pracowników, kontrahentów, a także społeczności lokalnych. Popyt całkowity po spadku wyniesie 149,8 mln ton, w tym 106,7 mln ton piasków i żwirów (71%) oraz 43,1 mln ton kruszyw łamanych (29%).

Zwraca uwagę obliczony spadek udziału kruszyw łamanych w ogólnej konsumpcji z 35% obecnie do 29% w okolicach roku 2025.

Czynnikami ryzyka zwiększającymi prawdopodobieństwo „wypadnięcia” z rynku są m.in.: lokalizacja z dala od miejsc konsumpcji kruszyw (zagrożone są kamieniołomu położone na peryferiach), wysokie koszty wytworzenia (np. wysokie podatki od nieruchomości wynikające ze zbyt „szeroko” otwartej eksploatacji, wysokie koszty usług obcych np. zleconej pracy sprzętu mobilnego), kosztowne lub nieefektywne kanały dystrybucji (np. brak własnej bocznicy kolejowej i konieczność dowozu kruszyw na najbliższą bocznicę, uzależnienie od pośredników w handlu kruszywami).

Istotnym zagrożeniem wynikającym ze zmniejszonego popytu koniunkturalnego może być wojna cenowa pomiędzy producentami kruszyw łamanych, którzy nie zdecydują się lub nie będą umieli ograniczyć kosztów np. poprzez częściową rekultywację wyrobiska, zmniejszenie zatrudnienia, ograniczenie zakresu usług obcych itp. Prawdopodobne jest też zwiększenie presji cenowej na producentów żwirów przez producentów grysów (np. ze skał węglanowych lub granitu), co skutkować może zwiększeniem udziału kruszyw łamanych w ogólnej konsumpcji kruszyw ponad 30%.

Co dalej?

Jeżeli gospodarka Polski będzie się rozwijać mniej więcej w tempie roku 2015 (wzrost PKB na poziomie ok. 3,0% rocznie), od roku 2025 do 2030 można spodziewać się stopniowego wzrostu konsumpcji kruszyw do poziomu 180,0-200,0 mln ton. Polska osiągnie w tym czasie status kraju „rozwiniętego” z konsumpcją kruszyw przekraczającą 5,0 ton per capita rocznie, czyli obecny poziom Czech. Wydaje się, że obecnego poziomu Niemiec nie uda się osiągnąć w dającej się przewidzieć przyszłości, m.in. uwagi na „pokutujący” reżim budowlany w Polsce, odmienne tradycje wykorzystywania różnych rodzajów materiałów budowlanych, potencjalną reaktywność alkaliczną kruszyw (której skala jest nadal wielką niewiadomą w Polsce), a także poziom zamożności obywateli.

Jakiekolwiek szacunki popytu na kruszywa po roku 2030 nie mają sensu, ponieważ na poziom

z życia branży

Przyszłość kruszyw – szanse Jest też możliwy, choć wydaje się nieco mniej prawdopodobny, scenariusz optymistyczny. Aby się spełnił, Polsce musi się udać skompensować spadek napływu środków unijnych wzrostem popytu wewnętrznego i inwestycji finansowanych ze środków krajowych, w tym budżetowych. Czy to możliwe? Wydaje się, że tak. Przeciętne wydatki inwestycyjne w Polsce to ok. 300,0 mld PLN, z tego ok. 100,0 mld PLN to wydatki na inwestycje budowlane. Średnioroczny napływ środków unijnych z funduszu spójności na lata 2014-2020 to ok. 43,0 mld PLN, czyli mniej niż połowa inwestycji budowlanych jest finansowana z funduszy unijnych. Dla porównania – wydatki budżetu to ok. 369 mld PLN, deficyt budżetowy to ok. 55 mld PLN, „lukę” w VAT szacuje się na 50,0 mld PLN, a nominalne PKB Polski przekracza 1.700 mld PLN. W porównaniu z tymi liczbami przemysł kruszywowy w Polsce, który jest „warty” ok. 5,5 mld PLN (szacowany obrót roczny), nie wygląda imponująco. Jeżeli więc scenariusz optymistyczny się spełni, konsumpcja kruszyw może ustabilizować się na poziomie roku 2015, czyli 220,0 mln ton, z niewielkimi odchyłkami w poszczególnych latach.

W ramach scenariusza optymistycznego mogą zaznaczyć się następujące tendencje: „skostnienie” konkurencji na rynkach lokalnych z ograniczonymi możliwościami wejścia nowych producentów (np. z uwagi na ochronę środowiska), zwiększenie udziału kruszyw łamanych w konsumpcji (zwłaszcza grysów zastępujących żwiry do betonu), dekapitalizacja maszyn i urządzeń w wyniku wieloletniej niskiej rentowności i braku inwestycji odtworzeniowych, a także wyczerpywanie się zasobów, co może doprowadzić do zaprzestania produkcji kruszyw przez niektórych producentów, a to do zmniejszenia podaży i wzrostu cen. Narastające trudności z otwieraniem nowych złóż mogą wymusić powrót do eksploatacji złóż trudnych lub zaniechanych, najszybciej wyczerpywać się będą złoża położone najbliżej rynku, a „odnowienie” ich zasobów będzie napotykać na coraz większe trudności, stąd będzie rosła średnia odległość transportu kruszyw, a więc jeszcze większą rolę grać będzie sprawna logistyka i optymalizacja kosztów frachtu, popyt na kruszywa wymusi bardziej racjonalną gospodarkę zasobami najatrakcyjniejszych biznesowo złóż, np. poprzez łączenie wyrobisk, współużytkowanie zakładów przeróbczych, eksploatację kopalin współwystępujących itp.

*** Nowa perspektywa budżetowa Unii Europejskiej po roku 2020-2022 i spodziewany spadek napływu środków unijnych na projekty infrastrukturalne może spowodować spadek popytu koniunkturalnego oraz zmniejszenie poziomu konsumpcji kruszyw w Polsce do ok. 150,0 mln ton rocznie w okolicach roku 2025. Ewentualny spadek będzie prawdopodobnie najmocniej odczuwany przez producentów kruszyw łamanych, zwłaszcza tych znajdujących się w gorszej pozycji konkurencyjnej z powodu lokalizacji, kosztów wytworzenia lub logistyki. Możemy Fot. Grupa Górażdże

konsumpcji zaczną mieć wpływ nie tylko czynniki gospodarcze i polityczne, lecz również demograficzne, w tym starzenie się społeczeństwa polskiego (emeryci „zużywają” mniej kruszyw) i znaczący spadek liczby ludności. Być może te negatywne czynniki uda się skompensować poprzez napływ pracowników (a co za tym idzie mieszkańców) z zagranicy, na razie jednak trudno prorokować zmianę negatywnego sentymentu społeczeństwa polskiego w tym zakresie.

D a n e i z a ł o ż e n i a do o b l i c z e n i a k o n s um p cj i k r u s z y w w r o k u 2 0 1 4 : • wydobycie piasków i żwirów = 146,5 mln ton, • wydobycie kamieni łamanych i blocznych = 64,1 mln ton, • produkcja kruszyw łamanych ze złóż innych niż złoża kamieni łamanych i blocznych (m.in. wapienie dla przemysłu cementowego i wapienniczego, dolomity) oraz import = 20% wydobycia kamieni łamanych i blocznych, czyli 12,8 mln ton, • produkcja kruszyw wtórnych i sztucznych = 5,0 mln ton, • konsumpcja kruszyw równa się ich produkcji, • produkcja piasków i żwirów to 80% ich wydobycia = 117,2 mln ton, • produkcja kruszyw łamanych to 90% ich wydobycia = 57,7 mln ton, • nieewidencjonowana eksploatacja piasków i żwirów to 20% produkcji ewidencjonowanej = 23,4 mln ton.

Wynik oszacowania: 216,1 mln ton, w tym: • piaski i żwiry razem = 140,6 mln ton (w tym 23,4 mln ton kruszyw nieewidencjonowanych) – 65%, • kruszywa łamane razem = 75,5 mln ton (w tym 5,0 mln ton kruszyw wtórnych i sztucznych) – 35%. Źródło dotyczące wielkości wydobycia w roku 2014: Bilans zasobów złóż kopalin w Polsce według stanu na 31 XII 2014, Państwowy Instytut Geologiczny PIB, Warszawa 2015.

doświadczyć wojny cenowej oraz silniejszego wypierania żwirów przez grysy w aplikacjach betonowych.

W przypadku, gdy gospodarka Polski skompensuje spadek napływu środków unijnych przez wzrost popytu wewnętrznego, prawdopodobna jest stabilizacja kruszyw na poziomie ok. 220,0 mln ton rocznie, z ponad 30-procentowym udziałem kruszyw łamanych w konsumpcji.

Udział ten może mieć tendencję wzrostową w związku ze stopniowym wyczerpywaniem się złóż piasków i żwirów położonych najbliżej rynku zbytu. Wraz z upływem czasu narastać będą trudności z otwieraniem nowych złóż, co powodować będzie zmniejszenie podaży i wzrost cen w ujęciu franco, a co za tym idzie, powrót do eksploatacji złóż o niekorzystnych parametrach geologiczno-górniczych lub zaniechanych.

Jak będzie naprawdę, czas pokaże…

SiMB 2/2016 13