2/2017 Kierunek Wod-Kan

I T E M AT N U M E R U I Sieci wodociągowe i kanalizacyjne

Jak uniknąć awarii?

I monitoring I budowa i renowacja I ograniczanie strat wody Jak zaoszczędzić pół miliarda? > 24

Co dalej z kadrami menedżerskimi? > 50

Wodociągowe URE > 58

S P I S T R E Ś CI

Z a r z ą d z a n i e i ko m u n i k ac j a 38 I Poszukiwany, poszukiwana Jolanta Krawczyk 42 I Lepsza kontrola – bezpieczeństwo – wyższa jakość Natalia Potoczek

1 6 T E M AT N U M E R U i kanalizacyjne

I

Sieci wodociągowe

Nie zżera korozja, już nie męczą awarie…

Fot.: BMP

T emat y numeru : S i e c i w o d o c i ąg o w e i k a n a l i z ac y j n e 8 I Jak naprawiać niewidoczne Anna Danek, Izabela Kruszelnicka, Dobrochna Ginter-Kramarczyk 16 I Nie zżera korozja, już nie męczą awarie…

Rozmowa z Michałem Pieczonką, prezesem zarządu Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji w Żorach 18 I ODORY. Najpierw rozpoznanie, potem właściwe rozwiązanie Mirosław Kąkol 24 I Jak zaoszczędzić pół miliarda?

Tomasz Jankowski 26 I Nasze doświadczenia z monitoringiem Przemysław Zalewski, Kornel Namysł 32 I Wyzwania dla inteligentnych sieci wodociągowych Jędrzej Bylka 36 I Dodatkowo bezpieczeństwo Marcin Łukasik, Tomasz Opioła

Rozmowa z Michałem Pieczonką, prezesem zarządu Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji w Żorach

3 8 Z a r z ą d z a n i e i k o m u n i k a c j a

Poszukiwany, poszukiwana Jolanta Krawczyk

G o s p o da r k a w o d n a 54 I Nowoczesność zamknięta w historii Angelika Gajewska, Przemysław Płonka 58 I Wodociągowe URE Klara Ramm

Fot.: 123rf

Pr aw o 46 I Kilkanaście aktów, kodeks jeden Emilia Topolnicka 50 I Co dalej z kadrami menedżerskimi?

Jędrzej Bujny, Mikołaj Maśliński

54

G o s p o da r k a wo d na

O c z y s z c z a n i e ś c i e ków 62 I Modernizacja małej oczyszczalni ścieków Andrzej Baraniec

Felieton 75 I Grafik Michał Rżanek 76 I Dobro wspólne Z notatnika Wodnika 77 I Osuszanie stepu cz. 2 Adam Makieła, Łukasz Lipiec 78 I Konferencje = Wiedza?

Paweł Chudziński

Fot.: IBMP

H i st o r i a 66 I W tczewskiej wieży ciśnień Karolina Lidzbarska, Ryszard Lidzbarski

Nowoczesność zamknięta w historii Angelika Gajewska, Przemysław Płonka kierunek wod-kan 2/2017 3

O D R EDAKCJI

dawniej

Angelika Gajewska redaktor wydania t el . 3 2 / 4 1 5 9 7 7 4 wewn . 3 1 602 603 416 e - m a i l : a n g e l i k a . g a j e w s k a @ e - b m p. pl

STOP awariom 19

stycznia we Wrocławiu na ulicy Nowodworskiej pękła rura. W wyniku awarii zapadła się jezdnia. Świnoujście, wieczór 16 marca. Na skrzyżowaniu ulic Moniuszki i Wojska Polskiego pękła rura. Woda wylała się na ulicę.

17 marca pękła rura przy rondzie Rataje w Poznaniu. Woda w szybkim tempie zalała jednię.

21 marca awaria magistrali wodociągowej w Alejach Jerozolimskich w Warszawie. Brak wody w podwarszawskich miejscowościach…

Takie informacje nadal bardzo często pojawiają się w mediach ogólnopolskich czy lokalnych. Czy świadczą o tym, że wodociągi nic nie robią? Nie modernizują sieci? Nie opomiarowują jej? Nie pracują nad ograniczaniem strat wody?

Nic bardziej mylnego.

Michał Pieczonka, prezes zarządu Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji w Żorach, w rozmowie z nami podkreśla, że problem z dużą liczbą awarii sieci jego spółka ma już za sobą. Sukcesywnie wymieniała sieć z ze stalowej i żeliwnej na polietylenową.

Z awariami wodociągowymi, których nie widać gołym okiem, walczy również MPWiK we Wrocławiu. Spółka wspólnie

4 kierunek wod-kan 2/2017

z firmami informatycznymi Microsoft i Future Processing stworzyła nowoczesny system informatyczny Smartflow.

Efekt? Tylko w 2016 roku MPWiK zaoszczędziło pół miliarda litrów wody.

Nie możemy zapomnieć o monitoringu i strefowaniu sieci, które pozwalają przedsiębiorstwom na szybkie wykrycie wycieku. Wieloletnimi doświadczeniami w tym zakresie podzielili się pracownicy Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji w Ostrowie Wielkopolskim.

Opracowując temat numeru nie zapomnieliśmy o kanalizacji i „śmierdzącym” problemie, czyli odorach. Mirosław Kąkol z PEWIK GDYNIA dokładnie opisuje, jak spółka, po szeregu analiz, zastosowała indywidualne rozwiązania technologiczne, by wyeliminować problem.

Zagadnień dotyczących sieci wod-kan z pewnością nie wyczerpaliśmy. Szerzej tematykę tą poruszamy w Szczyrku podczas naszej najbliższej konferencji.

Zapraszam więc i do lektury, i oczywiście do przyjazdu do hotelu Meta.

Wydawca: BMP Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością sp. k. ul. Morcinka 35 47-400 Racibórz tel./fax 32 415 97 74 tel. 32 415 29 21, 32 415 97 93 e-mail: ochrona@e-bmp.pl www.kierunekwodkan.pl

Rada programowa: Dariusz Dzida – kierownik sieci wodociągowej AQUA S.A. prof. dr hab. inż. Marek Gromiec – członek Krajowej Rady Gospodarki Wodnej, doradca Komisji Środowiska Senatu RP Dorota Jakuta – prezes Izby Gospodarczej „Wodociągi Polskie” Marek Kornatowski – pełnomocnik prezesa zarządu ds.

Rozwoju Relacji Zewnętrznych MPWiK S.A. Wrocław Dariusz Latawiec – dyrektor Miejskiego Zakładu Wodociągów i Kanalizacji w Nowym Targu Radosław Łuczak – prezes Łódzkiej Spółki Infrastrukturalnej Sp. z o.o.

Michał Rżanek – prezes Piotrkowskich Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. prof. dr hab. inż. Ziemowit Suligowski – Katedra Inżynierii Sanitarnej, Wydział Inżynierii Lądowej i Środowiska, Politechnika Gdańska Klara Ramm – przedstawiciel Izby Gospodarczej „Wodociągi Polskie” w EURAU Piotr Ziętara – wiceprezes zarządu, dyrektor zarządzający, MPWiK S.A. w Krakowie

Prezes zarządu BMP Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Sp. k.

Adam Grzeszczuk Redaktor naczelny Przemysław Płonka Redaktor wydania Angelika Gajewska Redakcja techniczna Marek Fichna, Maciej Rowiński

Prenumerata krajowa: Zamówienia na prenumeratę instytucjonalną przyjmuje firma Kolporter Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością S.K.A. Informacje pod numerem infolinii 0801 40 40 44 lub na stronie internetowej http://dp.kolporter.com.pl/ Cena 1 egzemplarza – 23,15 zł + 8% VAT PKWiU: 58.14.12.0 ISSN: 2391-6044 Wpłaty kierować należy na konto: Bank Spółdzielczy w Raciborzu 40 8475 0006 2001 0014 6825 0001 Wykorzystywanie materiałów i publikowanie reklam opracowanych przez wydawcę wyłącznie za zgodą redakcji. Redakcja zastrzega sobie prawo do opracowywania nadesłanych tekstów oraz dokonywania ich skrótów, możliwości zmiany tytułów, wyróżnień i podkreśleń w tekstach. Artykułów niezamówionych redakcja nie zwraca.

Redakcja nie odpowiada za treść reklam.

Niniejsze wydanie jest wersją pierwotną czasopisma Druk: FISCHER Poligrafia Fot. na okładce: 123rf.com

W obiektywie

Po zimie…

Najtrudniejszy okres – sezon zimowy – wodociągi mają już za sobą. Ze względu na rozbudowaną infrastrukturę, jaką eksploatuje MPWiK w m.st. Warszawie S.A., zarządzanie nią to skomplikowany proces, wymagający korzystania z wiedzy specjalistów i nowoczesnego sprzętu.

Na zdjęciu usuwanie awarii wodociągowej w wykopie.

Fot. M. Śmiarowski/MPWiK w m.st. Warszawie S.A.

kierunek wod-kan 2/2017 5

Fot.: 123rf.com/ zdjęcie ilustracyjne

k i e ru n e k wo d k a n. p l

Kadra menadżerska przedsiębiorstw wod-kan trenowana przez Jerzego Engela

Podczas III Konferencji Zarządzanie Przedsiębiorstwem WOD-KAN (9 lutego 2017 r., Hotel Belweder w Ustroniu) wykład specjalny o zarządzaniu i kształtowaniu kultury sukcesu wygłosił Jerzy Engel, były selekcjoner reprezentacji Polski w piłce nożnej.

– Tajemnica największych sukcesów tkwi w zespołowym działaniu. Budowa zwycięskich zespołów to najtrudniejszy element w pracy menadżera. Nie znamy ludzi aż tak dobrze, nie jesteśmy w stanie być wszędzie i przewidzieć, jak zachowają się w przypadku presji. A ona towarzyszy nam na co dzień, więc musimy być do niej przygotowani – powiedział Jerzy Engel, były selekcjoner reprezentacji Polski w piłce nożnej.

Od wartościowania do porządkowania Jeden z paneli poświęcony był zarządzaniu ludźmi.

O tym, w jaki sposób wykorzystać wartościowanie do porządkowania organizacji przedsiębiorstwa mówiła Jolanta Krawczyk z firmy eduPartners Szkolenia i Doradztwo.

– Branża boryka się z pozyskaniem pracowników technicznych oraz wysoko wykwalifikowanych robotników.

Wartościowanie wpływa na takie uporządkowanie polityki płacowej, która sprosta oczekiwaniom rynku i da możliwość rekrutacji i utrzymania tych pracowników. To jednak spore wyzwanie organizacyjne.

Właściwie wdrożone gwarantuje jednak optymalny podział zadań, procedury oraz modyfikację regulaminu wynagrodzeń – podkreśliła Jolanta Krawczyk.

Konferencja zakończyła się kuligiem z pochodniami. Uczestnicy na saniach pojechali na Przełęcz Kubalonka w Beskidzie Śląskim.

Angelika Gajewska Fot. BMP

6 kierunek wod-kan 2/2017

6 poidełek trafi do leszczyńskich szkół Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Poznaniu wydał pozytywną ocenę wniosku MPWiK Leszno na przedsięwzięcie dotyczące edukacji ekologicznej o charakterze lokalnym w roku 2017.

Dzięki temu spółka zamontuje 6 poidełek w szkołach.

Wniosek złożony przez MPWiK Leszno na zadanie pn.: „Konkurs ekologiczny dla uczniów szkół podstawowych, gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych z terenu Aglomeracji Leszczyńskiej pn.: Chronimy wodę, dbamy o środowisko, pijemy leszczyńską kranówkę” został oceniony pozytywnie i znalazł się na liście wniosków przyjętych do dofinansowania. Zgodnie z informacją WFOŚiGW w Poznaniu przyznał spółce dotację w wysokości 20 000 zł.

W ramach tego projektu, pod patronatem Wielkopolskiego Klastra Wodnego, MPWiK chce zamontować 6 poidełek w szkołach podstawowych, gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych Aglomeracji Leszczyńskiej w tym roku. Źródło: MPWiK Leszno

C I E K AW O S T K A

900

litrów miesięcznie – tyle wody można zaoszczędzić w czteroosobowym gospodarstwie domowym, zakręcając kran przy myciu zębów Źródło: MPWiK Wrocław S.A.

fot. 123rf

Z P O R TA L U

Z P O R TA L U

Uniwersytet Łódzki ze zdrojami na wodę Coraz więcej łódzkich uczelni decyduje się na udostępnienie pracownikom i studentom wody pitnej z wodociągów. Z dystrybutorów poza Uniwersytetem Łódzkim można skorzystać w obiektach Politechniki Łódzkiej, Uniwersytetu Medycznego, Łódzkiej Szkoły Filmowej.

Instytucje i firmy w Łodzi też decydują się na zastąpienie tak zwanych „butlowych dystrybutorów na wodę” urządzeniami zasilanymi łódzką wodą. Są one dostępne między innymi w 10 budynkach Urzędu Miasta Łodzi, w dużych zakładach pracy (np. WHIRLPOOL), w centrach handlowych (IKEA, LEROY MERLIN) oraz miejskich spółkach: ZWIK, MPK – Łódź, Miejska Arena Kultury i Sportu. Powszechne staje się również korzystanie z poidełek (zdrojów) na wodę w łódzkich szkołach. Na każdym z urządzeń do nabierania wody umieszczona jest informacja o jej składzie mineralnym oraz logo akcji społecznej „Łódzka Woda Najlepsza”. Źródło i fot.: www.zwik.lodz.pl

Świętowali Światowy Dzień Wody Uśmiechnięte kropelki, koniki morskie, a nawet… pokemony przyozdobiły setki parasoli i ekologicznych toreb, które podczas obchodów Światowego Dnia Wody zaprojektowały i własnoręcznie pomalowały dzieci. Mieszkańcy Zagłębia bawili się też na koncercie dąbrowskich talentów i podczas wielu konkursów z nagrodami. Święto wody już po raz 8 zorganizowały Dąbrowskie Wodociągi.

Zorganizowane przez Dąbrowskie Wodociągi uroczystości i atrakcje były przede wszystkim pokazem nieograniczonej i niczym nieskrępowanej dziecięcej wyobraźni, w której woda – nasz największy skarb – ma swoje miejsce.

Autorzy najbardziej kolorowych i ciekawych parasoli oraz zwycięzcy konkursów dotyczących wody zostali nagrodzeni przez Dąbrowskie Wodociągi upominkami.

Pasję tworzenia uświetniły wszystkim występy utalentowanych wokalistów z Młodzieżowego Ośrodka Pracy Twórczej w Dąbrowie Górniczej. Dodatkowo organizatorzy przygotowali dwie wystawy.

Dzień przed rozpoczęciem dąbrowskich obchodów Światowego Dnia Wody minął także termin nadsyłania prac na konkurs filmowy, do którego zaangażowano ponad 30 szkół i kilkuset uczniów. Źródło: Dąbrowskie Wodociągi Sp. z o.o.

RO Z M A I TO Ś C I

Około

8 godzin – tyle trwa przepływ wody przez filtr powolny.

Woda grawitacyjnie przesącza się przez wszystkie warstwy z prędkością 10-15 cm/h Źródło: MPWiK w m.st.

Warszawie S.A.

„

Prowadzenie gospodarki wodami opadowymi i roztopowymi to z jednej strony utrzymanie infrastruktury w postaci kanalizacji deszczowej, separatorów na wylotach, a z drugiej ponoszenie opłat z tym związanych

k i e ru n e k wo d k a n. p l

Woda źródłem danych Obecnie przy rozwiniętej technologii, systemach informatycznych, telemetrii i zdalnie sterowanych układach można zetknąć się z inteligentną siecią wodociągową. Właśnie pracownicy MPWiK w Jaworznie pracują nad takim projektem. Do końca 2019 roku chcą stworzyć system zarządzania siecią wodociągową w mieście Jaworzno.

Obecnie wszystkie obiekty wodociągowe w Jaworznie, takie jak: ujęcia, hydrofornie, pompy i zbiorniki wody pitnej są opomiarowane pod względem ilości produkowanej i przepływającej wody, a także pomiaru ciśnienia. W znaczący sposób istniejąca sieć jest zinwentaryzowana w zakresie długości i średnicy rurociągów. Na potrzeby budowy systemu teren Jaworzna został podzielony na 19 stref.

W powyższych strefach w 2017 roku zostaną zamontowane punkty pomiarowe w ilości 20 sztuk, które będą zbierać i przesyłać potrzebne dane.

Docelowo do 2019 r. będzie ich ponad 58 i zostaną one podłączone do funkcjonującego w spółce systemu SCADA. W dalszej perspektywie planowany jest również zakup modelu hydraulicznego dla systemów dystrybucji wody. Ma on wspierać przeprowadzanie analiz jakościowych przepływającej wody oraz zarządzanie energią elektryczną w trakcie produkcji, jak i podczas eksploatacji sieci wodociągowej.

Spółka będzie mogła sprawniej i efektywniej zarządzać siecią wodociągową – badać przepływy, dokonywać zmian co do kierunku zasilania, a także zwiększać lub zmniejszać ciśnienie w sieci, w zależności od rozbioru, okresu, pór roku czy czasu. Co powinno przełożyć się na jeszcze większą stabilność w dostawach wody mieszkańcom. Źródło i fot.: www.mpwik.jaworzno.pl

Sprostowanie W poprzednim wydaniu 1/2017 w artykule „Ile zarabiają w branży?”, autorstwa Jolanty Krawczyk, umieszczono błędny wykres (rys. 5). Prawidłowy rysunek poniżej

– Michał Pieczonka, prezes zarządu Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji w Żorach

Przepraszamy kierunek wod-kan 2/2017 7

Fot.: MPWiK Sp. z o.o. Jaworzno

T E M AT N U M E R U

I Sieci wodociągowe i kanalizacyjne

Jak naprawiać niewidoczne

Anna Danek, Izabela Kruszelnicka, Dobrochna Ginter-Kramarczyk Politechnika Poznańska

O ile w ostatnich latach stacje uzdat­niania zostały zmodernizowane i jakość wody dostarczanej do sieci pozostaje na bardzo wysokim poziomie, o tyle problemy pojawiają się w sieci i w punktach odbioru wody przez klientów. Korozja rur powoduje zmniejszanie ich przekroju, prowadzi do rozsz­czelnień, a w konsekwencji do wycieków, awarii, a niekiedy pogarsza jakość wody.

8 kierunek wod-kan 2/2017

T E M AT N U M E R U

I

Sieci wodociągowe i kanalizacyjne

Przewiert sterowany Budowa kanalizacji sanitarnej w dzielnicy Jeleń w Jaworznie w ramach projektu „Modernizacja i rozbudowa systemu kanalizacyjnego miasta Jaworzna – faza V”. Metoda bezwykopowa przewiert sterowany

kierunek wod-kan 2/2017 9

T E M AT N U M E R U

I Sieci wodociągowe i kanalizacyjne

R

enowacja sieci wodociągowych i kanalizacyjnych metodami bezwykopowymi jest rozwiązaniem coraz bardziej popularnym i docenianym przez eksploatatorów, szczególnie na terenach miejskich i mocno zurbanizowanych, w których nie bez znaczenia pozostaje aspekt społeczny, mający na celu minimalizację utrudnień dla mieszkańców podczas prowadzonych robót. Firmy produkujące sprzęt oraz materiały prześcigają się w prezentowaniu rozwiązań mających na celu zmniejszenie liczby wykopów oraz usprawnienie procesów renowacji [1-4].

Szeroki wybór technologii W momencie, kiedy optymalną metodą modernizacji rurociągu jest renowacja, należy przeanalizować, która z dostępnych na rynku technik zapewni uzyskanie najlepszych rezultatów.

Budowa nowych przewodów infrastruktury podziemnej metodą tradycyjną, czyli w wykopie, stwarza szereg uciążliwości. Trudno wyobrazić sobie budowę lub odnowę sieci podziemnych wykonywaną metodą tradycyjną na skrzyżowaniach ulic miejskich o dużym natężeniu ruchu w godzinach szczytu. Bardzo dużym udogodnieniem jest zatem zastosowanie technologii bezwykopowych do przeprowadzenia nowego odcinka lub renowacji istniejącego rurociągu.

Dobór metody

RYS. 1 Metody renowacji [2]

Instalacje i sieci wodociągowo-kanalizacyjne są zwykle z przyczyn ekonomicznych eksploatowane dłużej niż było to planowane. Starzejące się przewody nierzadko bywają więc przyczyną awarii zagrażających bezpośrednio bezpieczeństwu użytkowania, jak również osób postronnych. Wymiana starych rur,

zwłaszcza tradycyjnymi metodami, nie zawsze jednak jest możliwa, a niekiedy wręcz nieuzasadniona ekonomicznie i społecznie. Wtedy podejmowana jest decyzja o ich rewitalizacji. Gdy dojdzie do większej awarii sieci wodociągowo-kanalizacyjnych, albo gdy sytuacje awaryjne się powtarzają, właściciele lub zarządcy (budynku, terenu, sieci) powinni podjąć decyzję o wymianie całości lub części instalacji oraz zaplanować odpowiedni proces inwestycyjny. Proces ten należy zacząć od wykonania niezależnej ekspertyzy.

Wybierając metodę bezwykopową budowy rurociągów, trzeba brać pod uwagę: • parametry techniczne poszczególnych metod: maksymalne długości jednorazowo wbudowywanych rurociągów, wartości maksymalne i minimalne ich średnic; • charakterystykę gruntu, w którym rurociąg ma być wbudowany: czy grunt daje się zagęszczać, czy konieczne jest usuwanie urobku, stabilność gruntu; • poziom wody gruntowej: czy dana metoda może być stosowana poniżej poziomu wody gruntowej, jeżeli tak, to jak głęboko poniżej lustra wody gruntowej; • materiał wbudowywanego rurociągu: wybór zależy od siły przecisku, ewentualnie konieczne może być wcześniejsze wbudowanie rur osłonowych (np. dla rurociągów PE), co jednakże wiąże się z wyższymi kosztami; • pożądany stopień dokładności wbudowywania rurociągu: wartości odchyleń trajektorii wbudowywanego rurociągu od planowanej zależą od systemu sterowania i kontroli procesu; • minimalna miąższość gruntu nad wierzchołkiem wbudowywanego rurociągu: zależy od średnicy wykonywanego otworu, występowania sił dynamicznych podczas wbudowywania, sposobu usuwania urobku (zastosowanie płuczki na ogół powoduje naruszenie struktury gruntu, [1-6].

Bezwykopowa odnowa Obecnie na rynku realizowane są kompleksowe prace renowacyjne przy użyciu między innymi takich metod bezwykopowych, jak [7-9]: • renowacja rurociągu metodą natrysku polimocznikiem, • bezwykopowa naprawa przyłączy i sieci kanalizacyjnych o małych przekrojach, • przewiert HDD (horyzontalny przewiert kierunkowy (HDD – Horizontal Directional Drilling), • wiercenie poziome, • technologia close fit, • relining, • cracking statyczny – burstlining statyczny, • CIPP (CIPP – ang. Cured In Place Pipe – rury utwardzane na miejscu) szkło UV – rękaw z włókna szklanego utwardzany lampami UV, • CIPP filc woda – rękaw filcowy utwardzony gorącą wodą,

10 kierunek wod-kan 2/2017

T E M AT N U M E R U

I

Sieci wodociągowe i kanalizacyjne

Fot. 1 Renowacja z użyciem żywicy polimocznikowej [7]

• CIPP filc para – rękaw z włókna szklanego utwardzony parą wodną, • naprawa punktowa kanalizacji – pakery, • naprawa punktowa kanalizacji – wklejenie kształtki kapeluszowej.

Remont lub modernizacja tymi technologiami odbywa się bez naruszenia struktury nawierzchni.

Renowacja rurociągu w technologii natrysku żywicą polimocznikową to innowacyjna technika, która staje się coraz bardziej popularna. Stosuje się ją głównie w przypadkach, gdy przy eksploatacji odnawianego rurociągu pojawiają się problemy z nieszczelnością i jakością przesyłanej wody, a także gdy występuje obawa o parametry konstrukcyjne instalacji. Renowację wodociągu metodą natrysku polimocznikiem rozpoczyna się od oczyszczenia i osuszenia powierzchni rury w celu lepszej adhezji żywicy do jej powierzchni. Do tak przygotowanego rurociągu i po uprzedniej inspekcji CCTV (za pomocą systemu telewizji przemysłowej CCTV lub innych urządzeń diagnostycznych, np. laserów, sonarów, rejestratorów SO2, georadarów, itp.) wprowadza się głowicę natryskującą, która – poruszając się z zadaną prędkością – dokonuje natrysku o określonej grubości.

Metoda ta nie wymaga żadnej ingerencji w przyłącza, które pozostają całkowicie sprawne, a miejsce ich włączenia w rurociąg ulega uszczelnieniu. Po zakończeniu natryskiwania, po upływie zaledwie 10 minut, można wykonać inspekcje CCTV, a po godzinie próbę szczelności oraz chlorowanie wodociągu [7].

W odnowie sieci kanalizacyjnej dominuje obecnie renowacja w technologiach CIPP oraz reliningu krótkiego przy użyciu odcinków rurowych wykonanych z GRP.

Technologie CIPP bazują na różnych rodzajach żywic oraz materiałach, z których wykonane są wykładziny do rur. Technologie te różnią się także sposobem montażu odpowiednio dobranego wkładu.

Technologia reliningu polega na wprowadzeniu do istniejącego, uprzednio wyczyszczonego rurociągu, nowego, w pełni funkcjonalnego przewodu rurowego.

Stary rurociąg przejmuje natomiast funkcję ochronną dla nowego wodociągu [8, 9].

Powszechnie stosowane są także technologie close fit, które charakteryzują się stosowaniem specjalnie wykonanej rury z polietylenu, formowanej na kształt litery U (stąd nazwa U-Liner) [5, 10].

Fot. 2 Rury do reliningu luźnego [7]

kierunek wod-kan 2/2017 11

T E M AT N U M E R U

I Sieci wodociągowe i kanalizacyjne

Fot. 3 Rura PE formowanej na kształt litery U [11]

Jest to jedna z często wykorzystywanych technologii. Pozwala na zmniejszenie średnicy w stopniu minimalnym, a jednocześnie nie wymaga od wykonawcy zajęcia dużego obszaru na placu budowy, co ma olbrzymie znaczenie w miastach. Rura stosowana w technologii close fit odznacza się pamięcią kształtu.

Po wprowadzeniu nowej rury do odcinka poddawanego renowacji rozpoczyna się proces parowania, dzięki czemu rura staje się elastyczna, odzyskuje swój kształt i ciasno wpasowuje się w stary rurociąg, który dodatkowo wzmacnia nowo powstałą rurę [5, 10, 12-16].

Warto także wspomnieć o metodach z grupy crackingu statycznego. Umożliwią one wymianę uszkodzonych rurociągów wodociągowych i kanalizacyjnych przy wykorzystaniu trasy starego przewodu, bez konieczności dokonywania liniowych wykopów oraz bez istotnej ingerencji w panujące warunki wodno-gruntowe. W metodach tych, używając wysokiej mocy wciągarek (lub specjalistycznych urządzeń ciągnących do wykonywania tego typu prac) oraz specjalnych, tnących głowic, rurociąg poddawany renowacji zastępuje się nową, tworzywową rurą. Jest to jedyna technologia, która pozwala na wydatne zwiększenie średnicy przewodu (o jedną dymensję), oraz jedyna technologia niewymagająca często kłopotliwego czyszczenia istniejącego przewodu. Metoda sprawdza się przede wszystkim dla przewodów małych średnic, gdzie inne techniki renowacyjne ze względów technologicznych nie są w stanie sprostać oczekiwaniom, oraz w miejscach, gdzie ze względu na zagęszczenie zurbanizowania terenu występuje konieczność podniesienia wydajności przewodu (zwiększenie średnicy) [5-8, 11, 12].

Technologia CIPP (cured-in-place pipe) jest wykorzystywana głównie do napraw przewodów kanalizacyjnych, ale w szczególnych przypadkach stosuje się ją także do renowacji sieci wodociągowych.

Metoda CIPP z użyciem rękawa filcowego nasączonego żywicą poliestrową polega na umiejscowieniu takiego rękawa w kanalizacji za pomocą inwersji.

12 kierunek wod-kan 2/2017

Aby sprawnie wprowadzić materiał renowacyjny do kanału, buduje się specjalne wieże, które pozwalają wykorzystać ciśnienie statyczne wody do ułożenia filcu w kanale. W nowszej wersji tego rozwiązania można stosować tzw. bębny inwersyjne oraz śluzy, zapewniające oszczędność miejsca i skrócenie czasu prac. Filc bardzo dobrze układa się w kanałach jajowych i tych o niestandardowej strukturze. Po umiejscowieniu rękawa następuje utwardzanie żywicy, co wiąże się z podniesieniem temperatury wody. Wysoka temperatura umożliwia żywicy rozpoczęcie procesu utwardzania, którego zwieńczeniem jest otwarcie przykanalików [7].

Do popularnego rozwiązania z grupy CIPP należy technologia rękawa wykonanego z włókna szklanego utwardzanego światłem UV. Polega ona na wprowadzeniu wciągarką do wcześniej wyczyszczonego przewodu specjalnego rękawa z włókna szklanego, który nasączony jest żywicą poliestrową lub winylową zawierającą w sobie fotoizolatory, które powodują, że żywica ta utwardza się pod wpływem promieniowania ultrafioletowego. Tak fabrycznie przygotowany rękaw zostaje rozprężony za pomocą powietrza pod dużym ciśnieniem. W ten sposób uzyskuje on kształt rury poddawanej renowacji.

Następnym etapem procesu jest wprowadzenie lamp UV, które inicjują reakcję żywicy. Specjalne właściwości rękawa ze szkła pozwalają na hamowanie wydzielania się styrenu z żywicy, który przy dużych stężeniach może być groźny dla ludzkiego zdrowia. W pełni kontrolowane postępowanie utwardzania żywicy i naprawy kanalizacji kończy się na wyfrezowaniu zalepionych przyłączy kanalizacyjnych za pomocą specjalistycznego robota.

Technologia ta najlepiej sprawdza się w miejscach,

Fot. 4 Sposób dostawy rury typu U-Linera miejsce renowacji rurociągu [7]

T E M AT N U M E R U

I

Sieci wodociągowe i kanalizacyjne

A może relining modułami GRP

Fot. 5 Skrzynia z rękawem z włókna szklanego nasączonego żywicą poliestrową do CIPP szkło UV [7]

Fot. 6 Lampy UV [7]

Technologia reliningu modułami GRP polega na wprowadzeniu do wnętrza kanału paneli prefabrykowanych (o różnych kształtach w zależności od kanału), które mają na celu rekonstrukcję kolektora o złym stanie technicznym. Technologia pozwala na znaczne wzmocnienie konstrukcji kolektora. Renowacji przy pomocy modułów można dokonać w przypadku kolektora o dowolnym kształcie, gdyż moduł zostaje indywidualnie dopasowany po dokonaniu inwentaryzacji. Dzięki temu możliwe jest wykonanie renowacji kolektorów o niestandardowych przekrojach.

Ważnym elementem sieci kanalizacyjnej są studzienki kanalizacyjne. W Polsce najbardziej popularne technologie ich renowacji to natrysk chemią budowlaną oraz zabezpieczenie warstwą ochronną odporną na agresywne gazy wydobywające się ze ścieków, a także renowacja cienkościennymi panelami GRP. Renowacja studzienek kanalizacyjnych natryskiem odśrodkowym chemią budowlaną rozpoczyna się od wymiany włazu kanalizacyjnego oraz dokładnego wyczyszczenia studzienki metodą hydrodynamiczną i usunięcia stopni złazowych. Następnie dokonuje się natrysku odśrodkowego chemią budowlaną (zaprawa cementowa), reprofiluje się kinetę, a na końcu montuje się nowe stopnie kanalizacyjne.

Renowacja studzienek przebiega trochę inaczej przy wykorzystaniu cienkościennych paneli GRP. Po wyczyszczeniu montowane są panele, a przestrzeń pomiędzy ścianką studni a panelu zostaje zainiektowana [5].

Fot. 7 Lampy podczas procesu utwardzania w rękawie [7]

gdzie konieczne jest podniesienie nośności kanału przy jednoczesnym braku możliwości zmniejszenia średnicy (włókno szklane posiada bardzo dobre parametry konstrukcyjne). Metoda, ze względu na aspekty społeczne, powinna być również stosowana na terenach położonych w niedużej odległości od budynków użyteczności publicznej. Po wyfrezowaniu przyłączy wodociągowych zostają one zabezpieczone przy pomocy kształtki kapeluszowej, wykonanej z filcu nasączonego żywicą krzemianową.

W technologii rękawa z włókna szklanego do utwardzania można wykorzystywać także parę wodną. Jest to technika łącząca cechy metod rękawa filcowego na parę oraz szklanego utwardzanego światłem UV. Proces instalacji (po wcześniejszym przygotowaniu kanału) zaczyna się od wciągnięcia cienkiej folii poślizgowej, która pozwala na sprawne umiejscowienie docelowego rękawa w kanale. Następnie, przez specjalne węże ciśnieniowe, doprowadza się suchą parę o specjalnych parametrach, kontrolując przy tym wygrzewanie rękawa. Istotną zaletą techniki (podobnie jak w przypadku CIPP UV) jest użyty materiał z włókna szklanego, pozwalający na uzyskanie, kosztem tylko niewielkiego przewężenia kanału, wysokiej sztywności obwodowej [5-17].

kierunek wod-kan 2/2017 13

T E M AT N U M E R U

I Sieci wodociągowe i kanalizacyjne

Fot. 8 Relining krótkimi panelami GRP o średnicy DN1400 [7]

*** Często inwestorzy boją nowych technologii renowacji i ich wpływu na jakość na przykład wody pitnej, dlatego należy szeroko promować wiedzę dotyczącą tych metod. W wielu przypadkach technologie bezwykopowe są jedynymi ze względów technicznych możliwymi rozwiązaniami, np. przy bezwykopowej budowie rurociągu pod przeszkodami terenowymi, tj. rzekami, torami kolejowymi, autostradami czy lotniskami. Umożliwiają one obecnie pokonywanie bez wykopów pośrednich odległości wynoszących ponad 3,0 km. Trudno również wyobrazić sobie tradycyjną, w wykopie wymianę rur w centrach dużych miast, szczególnie rur ułożonych pod ulicami o znacznym natężeniu ruchu ulicznego lub w wąskich uliczkach starówek miejskich. Zalety technologii bezwykopowej budowy i odnowy przewodów infrastruktury podziemnej zarówno w wymiarze technicznym, jak również ekonomicznym i ekologicznym, jest bezsprzeczna, dlatego należy się spodziewać, że najbliższym czasie zainteresowanie technikami bezwykopowymi wzrośnie.

Literatura [1]

Chwiałkowska J. Bezwykopowe metody renowacji sieci wodociągowej na przykładzie miasta Bydgoszczy, Inżynieria i ochrona środowiska, 2012, 4, 376-384.

[2] http://wod-kan.inzynieria.com/cat/8/art/40215/ 40-lat-doswiadczen-z-zastosowania-rekawow-cipp-do -renowacji-przewodow-kanalizacyjnych [3] http://www.nbi.com.pl/assets/ NBIpdf/2014/2_53_2014/Pdf/9_Technologie_bezwykopowe_wodociagi_katowickie.pdf [4] http://www.rynekinstalacyjny.pl/artykul/id1191,technologie-bezwykopowe-budowy-i-odnowy-sieci -podziemnych?print=1

14 kierunek wod-kan 2/2017

[5]

Kuliczkowski A. i inni: Technologie bezwykopowe w inżynierii środowiska, Wydawnictwo Seidel-Przywecki. Warszawa 2010.

[6] http://www.srodowisko.pl/artykuly/metody-bezwykopowej-budowy-rurociagow-klasyfikacja-i-dobor-metody--60236-6 [7] Materiały firmy Terlanhttp://terlan.pl/oferta/bezwykopowe-renowacje-sieci/ [8] Wytyczne dotyczące wyboru technologii renowacyjnych na sieciach Aquanet S. A. Poznań, styczeń 2013r.

[9] http://www.zisbd.com.pl/index.php?l=pol&menu=technologie&strona=relining [10] https://www.norditube.com/products/close-fit/ [11] Wróblewska A., Nowoczesne techniki rehabilitacji i budowy rurociągów z wykorzystaniem rur PE, „Inżynieria Bezwykopowa”, 2004 nr 7, s. 36-41.

[12] Kuliczkowska E, Zwierzchowska A. Trendy w technologiach bezwykopowych stosowanych w sieciach infrastruktury podziemnej miast. Przegląd Budowlany 7-8/2015.

[13] Kuliczkowska E.: Metody oceny stanu technicznego i rehabilitacji magistral wodociągowych wykonanych z rur z betonu sprężonego. Technologia wody, 2014, nr 5, s. 22-28.

[14] Kuliczkowska E.: Możliwe rozbieżności w ocenach stanu technicznego przewodów kanalizacyjnych. INSTAL, 2014, nr 10, s. 79-82.

[15] Kolanko A., Madryas C.: Renowacja przewodów wodociągowych metodą cementowania. Wydawnictwo Akademii Techniczno-Humanistycznej. Bielsko-Biała 2006.

[16] Kuliczkowska E.: Propozycja 4-etapowej inspekcji przewodów kanalizacyjnych. INSTAL, 2011, nr 10, s.

53-56.

[17] Zwierzchowska A.: Technologie bezwykopowej budowy sieci gazowych, wodociągowych i kanalizacyjnych Wydawnictwo Politechniki Świętokrzyskiej. Kielce 2006.