2/2018 Przemysł Farmaceutyczny

T E M AT N U M E R U I O p t y m a l i z a c j a i E f e k t y w n o ś ć

Elastyczni w produkcji I w kierunku automatyzacji I nowe narzędzia farmacji I człowiek czy maszyna?

dodatek przemysł kosmetyczny str. 69 Zaszczepić influencerów > 8

Proces już nie żmudny

> 28

Dedykowane pracownikom > 36

S P I S T R E ŚCI

Te m a t n u m er u : Optymalizacja i Efektywność 20 I „Cóż ja wam poradzę, kiedy maszyna was nie potrzebuje, bo zrobi sama” Rafał Grabicki 24 I W kierunku automatyzacji Wywiad z Natalią Walas-Marcinek, prezes zarządu Curtis Health Caps 28 I Proces już nie żmudny Maciej Nawrocki ZA R Z Ą D ZANI E 32 I Przed megatransferami Wywiad z Tomaszem Moysem, dyrektorem generalnym Grupy Polpharma, wiceprezesem zarządu Polpharma S.A. 36 I Dedykowane pracownikom Monika Barańska

3 2 ZA R Z Ą D ZANI E

Przed megatransferami

Fot. Polpharma S.A.

Z Ż YCIA B R AN Ż Y 8 I Zaszczepić influencerów. O komunikacji na temat szczepień Małgorzata Baran 14 I Jałowy wyrób medyczny czyli jak bezpiecznie i skutecznie prowadzić proces sterylizacji Elżbieta Bińczycka, Elżbieta Uler

Rozmowa z Tomaszem Moysem, dyrektorem operacji przemysłowych Grupy Polpharma, wiceprezesem zarządu Polpharma S.A.

5 3 f o t ore p or t a ż Fot. Celon Pharma

JAK O ŚĆ 40 I Wymarzony auditor Alina Narewicz P R AW O 45 I Procedura rejestracji leku – aspekty prawne i etyczne Anna Słowińska F O T O R E P O R TA Ż 53 I Gdy produkcja jest ultranowoczesna.

Celon Pharma S.A. – Zakład Magazynowania i Konfekcjonowania Produktów Leczniczych w Kazuniu Nowym Agata Paszek

MA S ZYNY I U R Z Ą D Z E NIA 64 I Harro Höfliger inwestuje w inteligentny interfejs HMI COPA-DATA 66 I Żaden wirus nie umknie twojej uwadze: monitoring mikrobiologiczny w czasie rzeczywistym METTLER TOLEDO P R Z E MY S Ł K O S M E TYCZNY 70 I Nie obiecujemy złotych gór Wywiad z Joanną Draniak-Kicińską, prezes zarządu Bandi Cosmetics 75 I Odkryte na nowo – winorośl i jej ekstrakty Anna Oborska 78 I Sekret INCI – co kryje się w kosmetykach i dlaczego?

Małgorzata Bajerska 85 I Lekarstwa na wszystko?

Barbara Zapisek 88 I Kodowanie opakowań kosmetycznych cz. III Anna Kosmacz-Chodorowska

Gdy produkcja jest ultranowoczesna Agata Paszek 70

P R Z E MY S Ł K O S M E TYCZNY

Nie obiecujemy złotych gór Rozmowa z Joanną Draniak-Kicińską, prezes zarządu Bandi Cosmetics

F E LI E T O N 94 I Kto się boi elektronicznego luda?

Rafał Ruta

PRZEMYSŁ FARMACEUTYCZNY 2/2018 3

Fot.: Bandi Cosmetics

P R Z E Ł O M O W E O D K R YCIA 56 I Spektroskopia VCD – nowe narzędzie farmacji Piotr Lipiński, Dariusz Plewczyński 60 I Rozwój leków w czasie medycyny estetycznej Andrzej Ernst

O D R E D AKCJI

Wydawca: BMP spółka z ograniczoną odpowiedzialnością spółka komandytowa

Agata Paszek redaktor wydania t el . 3 2 / 4 1 5 9 7 7 4 wewn . 3 2 t el . kom . 6 0 2 1 1 6 8 9 9 e - m a i l : a g a t a . p a s z e k @ e - b m p. pl

Ważny jest pracownik I

nwestowanie w kapitał ludzki to obecnie, oprócz poprawiania efektywności produkcji oraz automatyzacji, jedno z częściej poruszanych zagadnień w branży farmaceutycznej. O budowie nowoczesnego zakładu w Duchnicach, gdzie będą wytwarzane leki biotechnologiczne i o przekwalifikowaniu oraz rekrutacji pracowników, mogą Państwo przeczytać w wywiadzie z Tomaszem Moysem, dyrektorem operacji przemysłowych, wiceprezesem zarządu Polpharma S.A.: „Podkreślam – to przedsięwzięcie na charakter unikalny i pionierski, i charakteryzuje się ogromnym stopniem złożoności. Polpharma zdecydowała się bowiem nie tylko na inwestycje w nowe leki i technologie, ale również na inwestycję w kapitał ludzki, dającą naszym pracownikom niepowtarzalną szansę na rozwój zawodowy i osobisty”.

C

zy teoria mówiąca o tym, że „bez pomyłek = bez ludzi” ma w obecnych czasach rację bytu? Nad tym w swoim artykule zastanawia się Rafał Grabicki z FSP Galena. Samozarządzające się obszary

przemysłowe to utopia, jednak, biorąc pod uwagę rozwój Industry 4.0, wciąż można mieć pewność, że automatyzacja procesów w coraz większym stopniu zastępuje pracę ludzkich rąk. Szczególnie widać to w krajach wysoko rozwiniętych, gdzie koszt pracy człowieka jest znacząco wyższy niż zautomatyzowanego systemu. „Optymalizacja produkcji i poprawa efektywności są dla mnie jednoznaczne z szeroko pojętą automatyzacją” – mówi w wywiadzie Natalia Walas-Marcinek, prezes zarządu Curtis Health Caps.

Podkreśla również, że przedsiębiorcom potrzebne jest wsparcie władz krajowych i lokalnych w pozyskiwaniu nowych pracowników dla sektora farmaceutycznego, w tym również w zakresie zatrudniania obcokrajowców. Rynek w Polsce jest bardzo trudny i wyeksploatowany.

Jak utrzymuje prezes CHC, jeśli chodzi o potencjalnych pracowników, pomoc w zatrudnianiu osób – np. z zagranicy, która polegałaby na uproszczeniu procedur – byłaby mile widziana.

ul. Morcinka 35 47-400 Racibórz tel./fax 32 415 97 74 tel.: 32 415 29 21, 32 415 97 93 KRS: 0000406244, REGON: 242 812 437 NIP: 639-20-03-478 e-mail: farmacja@e-bmp.pl www.kierunekfarmacja.pl BMP to firma od 25 lat integrująca środowiska branżowe, proponująca nowe formy budowania porozumienia, integrator i moderator kontaktów biznesowych, wymiany wiedzy i doświadczeń. To organizator branżowych spotkań i wydarzeń – znanych i cenionych ogólnopolskich konferencji branżowych, wydawca profesjonalnych magazynów i portali.

Rada Programowa: dr n. farm. Jan Hołyński – Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne dr Jerzy Jambor – Phytopharm Klęka SA, Polski Komitet Zielarski dr Wojciech Kuźmierkiewicz – Polski Związek Pracodawców Przemysłu Farmaceutycznego prof. dr hab. n. med. Jacek Spławiński – Narodowy Instytut Leków Mieczysław Wośko – prezes zarządu – POLFARMEX S.A. Jerzy Lasota – FARMASERWIS prof. dr hab. Iwona Wawer – Wydział Farmaceutyczny, Warszawski Uniwersytet Medyczny, KRSiO prof. dr hab. Roman Kaliszan – Katedra Biofarmacji i Farmakodynamiki, Gdański Uniwersytet Medyczny Maciej Adamkiewicz – prezes – Grupa Adamed Katarzyna Wójcicka – Przewodnicząca Rady Eksperckiej – KRSiO Marek Gnyś Paweł Nidecki – dyrektor ds. inwestycji i serwisu technicznego – IBSS Biomed S.A. dr Krystian Sodzawniczny – dyrektor produkcji APIPOL-FARMA Jarosław Wolniewicz – Wol-Pharma Consulting Krzysztof Lassota – kierownik produkcji – ANPHARM P.F.S.A. Rafał Grabicki – dyrektor produkcji, FSP GALENA dr Andrzej Ernst – niezależny ekspert dr hab. Wojciech Kamysz, prof. nadz. – Gdański Uniwersytet Medyczny

Prezes zarządu BMP Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Sp. k.

Adam Grzeszczuk Redaktor naczelny Przemysław Płonka Redaktor wydania Agata Paszek Redakcja techniczna: Marek Fichna, Maciej Rowiński Prenumerata, kolportaż Adrian Waloszczyk Dyrektor działu handlowego Beata Fas

Druk: FISCHER POLIGRAFIA ISSN 1897-5127 Cena 1 egzemplarza – 23,15 zł + 8% VAT Wpłaty kierować należy na konto: Bank Spółdzielczy w Raciborzu 40 8475 0006 2001 0014 6825 0001 Redakcja nie odpowiada za treść reklam.

Wykorzystywanie materiałów i publikowanie reklam opracowanych przez wydawcę wyłącznie za zgodą redakcji.

Redakcja zastrzega sobie prawo do opracowywania nadesłanych tekstów oraz dokonywania ich skrótów, możliwości zmiany tytułów, wyróżnień i podkreśleń w tekstach.

Artykułów niezamówionych redakcja nie zwraca.

Fot. BMP Fot. okładki: 123rf

4 PRZEMYSŁ FARMACEUTYCZNY 2/2018

W ob i e k t y w i e

N i e m oż l i w e s t a n i e s i ę m oż l i w e ( p a t r z s t r . 4 9 ) Już 18 maja 2018 r. podczas X Wiosennej Konferencji Farmaceutycznej będzie można zwiedzić wybrane oddziały zakładu produkcyjnego Polpharma S.A. w Starogardzie Gdańskim. fot. Polpharma S.A.

PRZEMYSŁ FARMACEUTYCZNY 2/2018 5

Z P O R TA L U

k i er u n e k f a r m a c j a . p l

Konferencja ISPE/GAMP – Systemy Zautomatyzowane

Fot.: 123 rf

14-15 marca 2018 roku w Warszawie odbyła się konferencja dotycząca zagadnień Pharma 4.0, integralności danych, walidacji oraz zarządzania projektami. Wydarzenie zostało zorganizowane przez polski oddział ISPE/GAMP. Ze strony organizatora konferencję otwierał, zamykał oraz czuwał nad jej przebiegiem Gerard Halski – Prezes GAMP Polska oraz Członek Zarządu ISPE Polska, natomiast za nadzór merytoryczny oraz moderowanie paneli dyskusyjnych odpowiadał Rafał Buczek – wiceprezes GAMP Polska i członek zarządu ISPE Polska.

Wśród zaprezentowanych tematów szczególną uwagę uczestników przykuwały wystąpienia Christiana Wölbelinga, wprowadzające w tematykę Pharma 4.0 oraz Wolfganga Deddena przybliżające koncepcję Plug and Play jako niezbędnego elementu koncepcji Pharma 4.0. Dyskusje wywołane przez zaprezentowaną tematykę były bardzo żywe i pozwoliły jeszcze lepiej zrozumieć nadchodzącą rewolucję przemysłową. W kolejnych prezentacjach koncepcja Pharma 4.0 została przybliżona zarówno na poziomie koncepcyjnym – wdrożenia systemu MES, jak również na poziomie praktycznych rozwiązań, które można wykorzystać w ramach wdrażania koncepcji Pharma 4.0 (zautomatyzowane rozwiązania Plug and Play na przykładzie wagi, zrobotyzowany proces nalewania, automatyzacja procesów wytwarzania i pakowania poprzez wdrożenie systemu MES, digitalizacja, wykorzystanie dokumentacji walidacyjnej od dostawcy).

Nieodzownym elementem koncepcji Pharma 4.0 jest

W ostatnim sezonie infekcyjnym Polacy wydali na farmaceutyki 3,3 mld zł

Prawie 3,3 mld zł wydali Polacy na produkty na infekcje – wynika z analizy firmy IQVIA. To nieco ponad 4 proc. więcej niż w poprzednim sezonie infekcyjnym.

Leczymy się przede wszystkim lekami dostępnymi bez recepty.

Spośród wszystkich sprzedanych opakowań ich udział wyniósł 89 proc. Średnio za jedno opakowanie preparatu stosowanego w leczeniu infekcji płaciliśmy ponad 14 zł. Równocześnie na grypę szczepi się zaledwie 2-3 proc. populacji. Z danych IQVIA wynika, że spośród wszystkich sprzedanych opakowań, leki wydawane bez recepty stanowiły 89 proc., produkty znajdujące się na liście leków refundowanych – 8 proc., a produkty nierefundowane, dostępne na receptę – 3 proc.

Niemal 9 na 10 paragonów (87 proc.) zawierało tylko produkty bez recepty, 11 proc. paragonów – antybiotyk, z czego 42 proc. zawierało dodatkowo probiotyk.

Fot.: ISPE

Źrodło: Newseria

C I E K AW O S T K A

Polacy kupują coraz więcej suplementów diety

również Integralność Danych. Została ona omówiona przez Paula Irvinga na przykładzie doświadczeń z wdrożenia systemu MES. Szczególne zainteresowanie uczestników wzbudził kwestionariusz pytań audytowych dla Integralności Danych, który został użyty w jednej z firm farmaceutycznych do ocenienia stanu zgodności z aktualnymi wymaganiami GMP w tym obszarze.

Patronat medialny nad wydarzeniami objął dwumiesięcznik „Przemysł Farmaceutyczny”.

6 PRZEMYSŁ FARMACEUTYCZNY 2/2018

Źródło: Newseria

Fot.: 123 rf

Firmy z branży sprzedaży bezpośredniej od kilku lat bardzo dobrze radzą sobie na polskim rynku. W 2017 roku odnotowały blisko 5-proc. wzrost obrotów – do 3,3 mld zł, a liczba współpracujących z nimi osób wzrosła o 2 proc. i zbliża się do miliona. Jeszcze kilka lat temu w ten sposób Polacy kupowali głównie kosmetyki, dziś coraz chętniej sięgają po suplementy, produkty dietetyczne oraz sprzęt AGD.

Z P O R TA L U

28 marca 2018 r. Szef Krajowej Administracji Skarbowej Marian Banaś i p.o. Głównego Inspektora Farmaceutycznego Zbigniew Niewójt podpisali porozumienie o współpracy.

73 % Polaków uważa, że szczepienia są bezpieczne dla dzieci, jednak 37% jest przekonanych o możliwych negatywnych skutkach ubocznych szczepień.

Ważnym elementem współpracy będzie walka z nielegalnym wywozem produktów leczniczych, nazywana potocznie „odwróconym łańcuchem dystrybucji”, w którym obrót produktami leczniczymi odbywa się z naruszeniem przepisów ustawy Prawo farmaceutyczne. W takim procederze produkty lecznicze, niejednokrotnie leki refundowane i bardzo kosztowne, pozyskane przez apteki i hurtownie, zamiast do polskich pacjentów trafiają za granicę, co prowadzi do braku ich dostępności na polskim rynku, a tym samym stanowi realne zagrożenie życia i zdrowia obywateli.

Fot.: 123 rf

Źródło: Newsrm.tv

L’Oreal po raz pierwszy w historii kupił firmę technologiczną

L’Oreal przejął kanadyjską firmę Modiface, która wykorzystuje technologię AI i AR, by pomagać konsumentkom w nakładaniu wirtualnego makijażu. Firma stworzyła aplikacje dla takich marek, jak Estée Lauder i Sephora.

Modiface powstała 11 lat temu w Toronto.

Zatrudnia 70 inżynierów, badaczy i naukowców.

Zarówno ona, jak i L’Oreal pracują nad systemem, który skanuje twarz i rekomenduje na tej podstawie produkty do pielęgnacji cery. Analiza uwzględnia stopień nawilżenia skóry, pigmentację czy widoczność zmarszczek.

W 2014 r. L’Oreal uruchomił aplikację do wirtualnego makijażu, którą pobrano 20 mln razy.

Fot.: 123 rf

RO Z M A I TO Ś C I

Czy uda się zatrzymać nielegalny wywóz leków?

Źródło: CBOS, Komunikat z badań, nr 100/2017

„

Ponad 400 obecnych pracowników Polfy zadeklarowało chęć podjęcia pracy w zakładzie w Duchnicach. Chcemy ich odpowiednio przeszkolić, przygotować do pełnienia zupełnie nowych ról z punktu widzenia technologii i wymagań, wykorzystując posiadane przez nich kompetencje z zakresu procesów aseptycznych

Źródło: Marketing przy kawie Zobacz więcej na portalu na portalu

k i er u n e k f a r m a c j a . p l

Tomasz Moys, dyrektor operacji przemysłowych Grupy Polpharma, wiceprezes zarządu Polpharma S.A.

Jakie choroby powoduje zarażenie New Delhi?

Klebsiella pneumoniae New Delhi to bakteria, która ma wyjątkową zdolność do uodparniania się na antybiotyki. Większość jej szczepów jest już odporna na wszystkie znane medycynie leki. Prawdopodobieństwo, że bakteria całkowicie uodporni się na antybiotyki, jest bardzo duże.

Bakteria powoduje, między innymi, zapalenia układu pokarmowego, układu moczowego, zapalenie płuc czy zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Bardzo często zdarza się też, że doprowadza do sepsy. Wśród możliwych objawów choroby mogą znaleźć się bóle w klatce piersiowej, bóle stawów i podwyższona temperatura. Bez możliwości podania pacjentowi leków zwalczających bakterię, choroba może mieć skutek śmiertelny.

Obecność bakterii New Delhi po raz pierwszy odnotowano w 2012 roku w województwie wielkopolskim. Z powodu niewystarczających środków zapobiegających przenoszeniu się bakterii doszło do kolejnych zakażeń. Według danych Ośrodka Referencyjnego ds. Lekowrażliwości Drobnoustrojów, w 2013 roku łącznie chorowało w Polsce 105 osób, a już trzy lata później – 1100. Źródło: Newsrm.tv

BIOTON notuje wzrost akcji

Na podium marcowego rankingu GIP60 tym razem znalazły się spółki BIOTON (+21.6% m/m), COLIAN HOLDING (+7.6% m/m) i ALUMETAL (+5.8% m/m).

Ta pierwsza zajmuje się produkcją oraz dystrybucją produktów biotechnologicznych (rekombinowana insulina ludzka) oraz leków generycznych. Grupa BIOTON od dawna anonsowała poprawę wyników, co zmaterializowało się w najnowszym sprawozdaniu finansowym opublikowanym na początku kwietnia. Źródło: informacja prasowa

PRZEMYSŁ FARMACEUTYCZNY 2/2018 7

Fot.: 123 rf

z ż y c i a br a n ż y

Zaszczepić influencerów

O komunikacji na temat szczepień Małgorzata Baran zastępca redaktora naczelnego PRoto.pl

Temat szczepień w ostatnim czasie zyskuje rozgłos, wzbudza też coraz większe emocje i kontrowersje. A to za sprawą nasilających się ruchów antyszczepionkowych, które szerzą opinie o szkodliwości szczepień. Media alarmują z kolei o rosnącej liczbie nieszczepionych dzieci i powracających chorobach zakaźnych. Jak więc obalać rozpowszechnione mity i prowadzić komunikację tak, by przekonać nieprzekonanych?

Jakie działania są najskuteczniejsze w edukowaniu społeczeństwa na temat szczepień?

8 PRZEMYSŁ FARMACEUTYCZNY 2/2018

z ż y c i a br a n ż y

C

o Polacy sądzą o szczepieniach? Z badania CBOS1 wynika, że 73 proc. Polaków uważa, że szczepienia są bezpieczne dla dzieci, jednak 37 proc. jest przekonanych o możliwych negatywnych skutkach ubocznych szczepień. Z sondażu wynika też, że tylko 3 proc. dorosłych Polaków mających dzieci deklaruje, że ich dziecko lub dzieci przynajmniej raz nie zostały poddane obowiązkowemu szczepieniu przeciwko chorobie zakaźnej. Wśród powodów rezygnacji ze szczepienia najczęściej podawano obawy przed skutkami szczepionki (40 proc.) albo przeciwwskazania medyczne (39 proc.). Co ciekawe, badanie CBOS pokazuje, że w porównaniu do danych z 2013 roku stosunek Polaków do obowiązkowych szczepień ochronnych dzieci się poprawił: wzrósł odsetek osób przekonanych o dobroczynnym działaniu oraz celowości i konieczności szczepień, przybyło tych podzielających opinię, że szczepienie dzieci powoduje więcej dobrego niż złego, że szczepienia są najskuteczniejszym sposobem ochrony dzieci przed poważnymi chorobami oraz że szczepienia ochronne praktycznie wyeliminowały wiele groźnych chorób.

Jak jednak pokazują dane Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu Higieny2, stopniowo zwiększa się liczba rodziców uchylających się od poddawania dzieci obowiązkowym szczepieniom ochronnym. W latach 2006-2010 odnotowywano około 4 tys. odmów wykonania szczepienia3 rocznie, natomiast w latach 2011-2015 liczba ta wzrosła z ok. 5 tys. do ponad 16 tys. W 2016 roku wyniosła z kolei ponad 23 tys. W roku 2017 liczba

odmów poddania się obowiązkowym szczepieniom ochronnym była jeszcze wyższa i sięgnęła 30 tys.

Skąd ten sprzeciw?

Na negatywny stosunek do szczepień z pewnością mają wpływ ruchy antyszczepionkowe. Szerzą one pogląd o szkodliwości szczepień, prowadząc nawet własne kampanie, twierdzą też, że szczepienia to tylko wytwór firm farmaceutycznych, które to, myśląc wyłącznie o korzyściach finansowych, stwarzają zagrożenie dla ludzi.

Antyszczepionkowcy rozpowszechniają wiele mitów związanych ze szczepieniami i ich skutkami ubocznymi, przywołując często niepotwierdzone badania. Przykładem tego jest twierdzenie, że szczepienia wywołują autyzm. „Mit ten powstał na podstawie sfałszowanych wyników badań Andrew Wakelfielda.

Jego praca, sugerująca, że szczepionka MMR (przeciwko odrze, śwince i różyczce) może wywoływać autyzm, została oparta na zmanipulowanych badaniach. Udowodniono, że głoszone przez Wakelfielda tezy były oszustwem i w konsekwencji pozbawiono autora prawa do wykonywania zawodu” – wyjaśnia Bogna Cichowska-Duma, dyrektor generalny Związku Pracodawców Innowacyjnych Firm Farmaceutycznych INFARMA. Ewelina Nazarko-Ludwiczak, właścicielka ENMEDICA Consulting, ekspert Fundacji MY PACJENCI w zakresie komunikacji, dopowiada, że dające się zidentyfikować sygnały autyzmu pojawiają się po prostu w okresie życia dziecka, gdy podawana jest ta szczepionka. „Małe dzieci otrzymują najwięcej

PRZEMYSŁ FARMACEUTYCZNY 2/2018 9

Fot.: 123 rf

z ż y c i a br a n ż y

Dobry system informowania o NOP-ach czyli niepożądanych odczynach poszczepiennych, jest ważny nie tylko dla rodziców czy instytucji publicznych, lecz także dla przemysłu, który może dzięki temu otrzymywać wiarygodne informacje o produkcie

szczepień w okresie pierwszego, drugiego roku życia – w tym czasie u części dzieci pojawiają się rozmaite zaburzenia, co wynika z tego, że jest to okres intensywnego rozwoju, nie wszystko co »poza normą« jest chorobą – natomiast antyszczepionkowcy każdą tego typu obserwację łączą z faktem podania szczepionki” – wyjaśnia. Ekspertka dostrzega również, że w Polsce popularne jest lekceważenie chorób, na które dostępne są szczepienia dodatkowe, takich jak ospa i rotawirusy. Zwraca też uwagę na trend, jakim jest odwrót od tradycyjnej medycyny w kierunku leczenia alternatywnego czy ograniczania leczenia lub rezygnowania z jakiejkolwiek jego formy. „Brak zaufania pacjentów do istniejących systemów ochrony zdrowia nie zmieni się na korzyść w najbliższych latach, będzie się raczej pogłębiał” – twierdzi specjalistka.

Jak wyjaśnia Izabela Sałamacha, Head of Pharmaceuticals, Biotechnology & Medical Market Consulting Department w agencji On Board Public Relations, mity biorą się z niewiedzy, z braku świadomości na temat celu i działania szczepień, ich skuteczności i zagrożeń związanych z nieszczepieniem. „Fakt nieszczepienia dzieci już dzisiaj pokazuje nam, że pewne choroby, takie jak odra, wracają. Decyzje o niezaszczepieniu podejmowane niby w trosce o zdrowie skutkują zagrożeniem – zachorowalnością innych i szerzeniem się choroby w niekontrolowany sposób. Powstają praktyki takie jak »ospa party«, które w żadnym przypadku nie mają nic wspólnego z dobrem i zdrowiem” – wylicza.

10 PRZEMYSŁ FARMACEUTYCZNY 2/2018

Internet – szansa czy zagrożenie? „Niechęć do szczepień, paradoksalnie, wynika z demokratyzacji dostępu do informacji” – uważa Bogna Cichowska-Duma. I dodaje: „Cieszy mnie, że coraz więcej osób szuka informacji na tematy medyczne i dzięki temu ma szanse stać się świadomymi, podmiotowymi pacjentami. Zdarza się niestety, że na drodze swoich poszukiwań pacjenci trafiają na fałszywe, szkodliwe informacje, udające doniesienia medyczne czy prezentacje badań naukowych. Również rodzice, szukając informacji o chorobach i szczepieniach, napotykają na wiele nieprawdziwych historii, składających się na fałszywy obraz szczepień jako procedury niebezpiecznej”. „Dziś pojawia się wielu »pseudoekspertów« – zwykłych ludzi, ale też influencerów – którzy subiektywne, niczym niepoparte opinie, często będące w kontrze do świata czy autorytetów, rozpowszechniają głównie w internecie” – dopowiada Izabela Sałamacha. I wskazuje, że w sieci ludzie dzielą się niepotwierdzonymi informacjami bez poczucia odpowiedzialności i bez wyobrażenia, co może spowodować przeczytanie takiej wiadomości, szczególnie dotyczącej zdrowia. „A może przecież przestraszyć, uprzedzić, wywołać zmianę decyzji” – tłumaczy specjalistka. Sygnalizuje też, że obecnie internet to duże zagrożenie jeśli chodzi o tematy zdrowotne. „Dr Google jest najczęściej odwiedzanym lekarzem, dla wielu to źródło informacji jest często pierwsze, jedyne i – co zadziwiające – wiarygodne” – zwraca uwagę.

Wyjaśnia, że ludzie wolą najpierw zapytać o zdanie

z ż y c i a br a n ż y

znajomych lub nieznajomych w sieci, by wyrobić własną opinię i dokonać samodiagnozy albo podjąć decyzję. „I o ile taki sposób postępowania może się sprawdzić w przypadku produktów użytkowych, sprzętu elektronicznego, sportowego czy odzieży, nawet produktów spożywczych, to w przypadku profilaktyki czy leczenia, nawet wspomagającego, takie działanie może być groźne dla zdrowia, a nawet życia” – wskazuje. „Fakty są jednoznaczne: szczepienia ratują życie ludzi na całym świecie. Dodatkowo szczepienia to jedne z najlepiej przebadanych preparatów medycznych.

Lekarze, osoby związane ze środowiskiem medycznym coraz częściej również media, robią wiele, aby obalać mity na temat szczepień, ale przypomina to walkę z wielogłową hydrą: na miejsce jednego obalonego mitu pojawiają się dwa następne” – zauważa przedstawicielka INFARMY.

ich poglądów kolejnych rodziców. Jakim sposobem? „Przede wszystkim jest to przekaz emocjonalny, często zawierający zdjęcia, zawsze oparty na doświadczeniu (o czymś się słyszało, widziało się, że dziecko kuzynki itd.) – i to działa. Antyszczepionkowcy są mistrzami storytellingu – opowiadają historie konkretnych dzieci, dodając do tego ogromny ładunek emocjonalny” – wyjaśnia Ewelina Nazarko-Ludwiczak. I podkreśla, że zwolennicy szczepień jak najszybciej powinni zacząć wykorzystywać te same narzędzia: „Przede wszystkim przekaz powinien zawierać emocje, pokazywać konkretne dzieci, które z powodu braku szczepienia zmarły, stały się niepełnosprawne”. Jej zdaniem dane naukowe czy liczby w starciu z emocjami antyszczepionkowców nie mają szans. „To jest jedyna droga – emocjami w emocje” – podsumowuje.

Jakie działania są prowadzone?

Wiedza i… emocje Konieczna jest więc edukacja społeczeństwa. „Może być realizowana przez różne podmioty, ale ważne, aby były one wiarygodne” – podkreśla Izabela Sałamacha. Jej zdaniem w te działania merytorycznie powinni być zaangażowani eksperci medyczni różnego szczebla: „najlepiej autorytety w tej dziedzinie – epidemiolodzy, wirusolodzy, pediatrzy, immunolodzy, ale też tzw. zwykli lekarze czy pielęgniarki, którzy są najbliżej przeciętnego człowieka” – wymienia. Dodaje także, że edukacja powinna odbywać się na wielu poziomach i za pomocą różnych narzędzi. „Kampania społeczna na temat szczepień powinna być szeroko zasięgowa, docierać do różnych grup odbiorców, przede wszystkim edukować, skłaniać do refleksji, zmieniać postawy, przyzwyczajenia, nawyki. Powinna opierać się na przekazach reklamowych, ale ze wsparciem działań public relations; angażować wielu interesariuszy: media, instytucje, autorytety, influencerów” – opisuje Izabela Sałamacha.

Zdaniem Eweliny Nazarko-Ludwiczak należy pójść o krok dalej. „Mity i nieprawdy były już i nadal są wyjaśniane, fakty były i nadal są przedstawiane, korzyści jednostkowe (dla danego dziecka) i populacyjne (społeczne) szczepień są non stop komunikowane, ale wzrost liczby nieszczepionych dzieci ewidentnie pokazuje, że te działania nie są skuteczne” – zwraca uwagę specjalistka. Jak zauważa, kluczowa dyskusja toczy się na zamkniętych grupach na Facebooku, gdzie przeciwnicy szczepień skutecznie przekonują do swo-

INFARMA prowadzi kampanię „Zaszczep się wiedzą”, w ramach której stara się obalać mity dotyczące np. szkodliwych składników szczepień. „Dzięki takim kampaniom udaje się dotrzeć do rodziców szukających informacji na temat szczepień i pokazywać, gdzie szukać danych mających potwierdzenie w nauce.

Informując w sposób obiektywny i rzeczowy na temat szczepień, trafiamy do tych, którzy się wahają” – mówi dyrektor generalna INFARMY. Wyjaśnia, że informacje dotyczą nie tylko korzyści wynikających ze szczepień. „W sposób merytoryczny i otwarty dyskutujemy również na temat skutków ubocznych. Dobry system informowania o NOP-ach, czyli niepożądanych odczynach poszczepiennych, jest ważny nie tylko dla rodziców czy instytucji publicznych, lecz także dla przemysłu, który może dzięki temu otrzymywać wiarygodne informacje o produkcie. Mało kto zdaje sobie sprawę, że bezpieczeństwo szczepień jest w centrum zainteresowania” – tłumaczy.

Projekt edukacyjny na temat szczepień prowadzi także PZH – na stronie Szczepienia.info udostępniane są m.in. podstawowe informacje o szczepieniach, treści dotyczące konkretnych chorób i szczepionek, statystyki, aktualności związane z tym tematem czy wyjaśnienia kwestii kontrowersyjnych i popularnych mitów.

Również GSK Polska stworzyło stronę Szczepienia.pl, na której można znaleźć m.in. informacje o badaniach klinicznych nad szczepionkami czy najczęściej występujących odczynach poszczepiennych oraz możliwych powikłaniach niektórych chorób zakaźnych. Poza Reklama

Hygienic Design – Hygienic Design – gwarancja czystości gwarancja czystości NOWOŚĆ!

Wymiennik NOWOŚĆ! ciepła powietrze/woda serii Hygienic Design Wymiennik ciepła powietrze/woda serii Hygienic Design

◾ ◾ ◾ ◾ ◾ ◾ ◾ ◾

Znaczne oszczędności na detergentach i środkach dezynfekujących Większa wydajność produkcji dzięki skróceniu czasu czyszczenia Znaczne oszczędności na detergentach i środkach dezynfekujących Kompleksowe rozwiązania systemowe składające się czyszczenia z szafy sterowniczej Większa wydajność produkcji dzięki skróceniu czasu i systemu klimatyzacji – stopnień ochrony do IP 54się i IPz69K Kompleksowe rozwiązania systemowe składające szafy sterowniczej Większa testom DGUV i systemuniezawodność klimatyzacji – dzięki stopnień ochrony do IP 54 i IP 69K Większa niezawodność dzięki testom DGUV

www.rittal.pl www.rittal.pl

z ż y c i a br a n ż y

„

tym GSK Polska prowadzi także serwisy poświęcone konkretnym chorobom – np. ospie wietrznej (OspaWietrzna.pl), rotawirusom (PowstrzymajRotawirusy. pl) czy wirusowemu zapaleniu wątroby (ZoltyTydzien. pl). Akcje zachęcające do szczepień i ostrzegające przed skutkami nieszczepienia prowadzi też Główny Inspektorat Sanitarny.

Działania zachęcające do szczepień prowadzone są także lokalnie. Województwo małopolskie na przykład jesienią 2017 roku zorganizowało kampanię społeczną „Za!szczep swoje dziecko”. W lutym 2018 roku akcję „Zaszczep swoje dziecko. Nie pozwól powrócić chorobom zakaźnym” przeprowadził z kolei warszawski ratusz. Podobnych inicjatyw jest oczywiście znacznie więcej i nie sposób wszystkich wymienić.

Antyszczepionkowcy rozpowszechniają wiele mitów związanych ze szczepieniami i ich skutkami ubocznymi, przywołując często niepotwierdzone badania Szczepionkowi influencerzy Okazuje się jednak, że skuteczność akcji zachęcających do szczepień i edukujących w tym zakresie wciąż jest na niewystarczającym poziomie. Jak więc trzeba działać? Zdaniem Eweliny Nazarko-Ludwiczak należy w znacznie większym stopniu wykorzystywać narzędzia komunikacji bezpośredniej. Jak podkreśla specjalistka, strony internetowe czy profile na Facebooku już nie wystarczają. „Powinno się wykorzystywać influenecerów – edukować ich, by stali się ambasadorami idei szczepień i mogli być partnerem do toczących się w mediach społecznościowych dyskusji” – uważa.

Również Izabela Sałamacha jest zdania, że warto postawić na influencerów. „W przypadku szczepień bloger-mama czy bloger-tata będzie wiarygodnym źródłem informacji, bo podejmuje takie decyzje, dzieli się własnym doświadczeniem, ale też działa w oparciu o wiedzę i tę wiedzę udostępnia na blogu, podaje rzetelne źródła, nie jest »samozwańczym ekspertem«.

PR jest właśnie po to, żeby zadbać o wyposażenie influencera w wiedzę, np. zorganizować briefing lub warsztat, umożliwić spotkanie z ekspertem, przesłać fact sheet z bibliografią” – wyjaśnia przedstawicielka On Board PR. Ewelina Nazarko-Ludwiczak dopowiada, że dla współczesnych rodziców autorytetami nie są profesorowie, lekarze czy pielęgniarki. Najcenniejsze są dla nich doświadczenia i opinie innych rodziców – wskazuje. „Obserwując kampanie wspierające szczepienia w Polsce, ma się poczucie, że one ciągle tej zmiany nie dostrzegają, są robione w stylu lat 90.: konferencja prasowa, zacni profesorowie, strona www… To nie działa” – ocenia. I wyjaśnia, że dziś obok Facebooka to YouTube czy Instagram są miejscami, gdzie współ-

12 PRZEMYSŁ FARMACEUTYCZNY 2/2018

cześni rodzice są bardzo często, więc trzeba je wykorzystywać w komunikacji. Jej zdaniem obecnie kluczowe jest wykorzystywane emocji, przedstawianie skutków nieszczepienia na konkretnych przykładach. „Pokazanie wideo z przebiegu ostrej infekcji pneumokokowej u dziecka byłoby skuteczniejsze niż wiele stron www.

Myślę, że można to zrealizować, zachowując wszelkie standardy etyczne” – dodaje Ewelina Nazarko-Ludwiczak. „Warto w działaniach edukacyjnych zadbać o wartościowe, merytoryczne materiały, przygotowane z ekspertami (tzw. KOL’s), które znajdą się w sieci” – podkreśla z kolei Izabela Sałamacha. Jako przykładowe działania wymienia stronę kampanii, fanpage czy kanał na YouTubie. Zwraca też uwagę na znaczenie narzędzi SEO SEM, które pozwalają wypozycjonować kampanię odpowiednio wysoko w wyszukiwarkach, właśnie po to, aby poszukujący informacji internauta trafił w wiarygodne miejsce. „Używając faktów, liczb, historii indywidualnych pacjentów, z komentarzem wyjaśniającym ekspertów i autorytetów, dzielmy się rzetelną wiedzą. Obalajmy mity w oparciu o dane z wiarygodnych źródeł. Mówmy prostym językiem, ale zbijajmy argument przeciwników argumentem sprawdzonym, medycznym” – radzi. Ewelina Nazarko -Ludwiczak podkreśla z kolei: „Na tym etapie, na jakim jesteśmy, potrzebujemy interaktywnych kampanii, wchodzących w dyskusję i angażujących influencerów. Potrzebujemy też mechanizmów premiowania zespołów medycznych, którzy skutecznie prowadzą edukację proszczepienną w swoich przychodniach – zaangażowany lekarz POZ, który ma ochotę dyskusji z nieprzekonaną mamą, jest skuteczny”.

Lokalnie czy globalnie? Z marką czy bez?

W opinii Izabeli Sałamachy lepiej sprawdzają się działania na poziomie lokalnym. „Takie, w które zaangażują się miejscowe autorytety, ale przede wszystkim lokalni aktywiści – lekarz w gminie, ksiądz, pani w bibliotece – bo są blisko społeczności. Ludzie z mniejszych miejscowości nie ufają w tematach szczepień nieznanym ekspertom, dlatego warto do nich docierać przez bliskie im autorytety” – wyjaśnia. Jej zdaniem kampania wydaje się bardziej wiarygodna, jeśli stoją za nią niezależne instytucje medyczne, naukowe, rządowe czy międzynarodowe, niż kiedy pojawia się firma farmaceutyczna, która jest producentem szczepionek. „Firmy to wiedzą i często świadomie rezygnują z logo na materiałach edukacyjnych, mimo że wspierają daną inicjatywę finansowo” – przyznaje specjalistka. „Zdarza się też, że firma pojawia się w przekazach, bo tego wymaga polityka transparentności (strategia CSR, kodeks przejrzystości czy kodeks etyki), ale biorąc pod uwagę fakt, że temat szczepień wciąż jest drażliwy, niekiedy warto rozważyć nieeksponowanie logo przy działaniach” – dodaje. Według Eweliny Nazarko-Ludwiczak nie ma znaczenia, czy kampanię prowadzi firma farmaceutyczna, czy organ państwowy – ważne, by ta kampania była dobra. „Firmy farmaceutyczne

z ż y c i a br a n ż y

powinny prowadzić kampanie edukujące, budujące świadomość” – podkreśla. I wskazuje, jakich zasad powinny przestrzegać: jasno komunikować swoje zaangażowanie w projekt (jej zdaniem ukrywanie się firmy za fundacją czy inną organizacją tylko sprzyja antyszczepionkowcom) oraz skupiać się na tym, by komunikacja była precyzyjna – przykładowo informować, w ilu procentach szczepionka jest skuteczna, przed czym konkretnie chroni, a przed czym nie, czy na jak długo zapewnia ochronę.

Po pierwsze: nie straszyć Izabela Sałamacha podkreśla, że o działaniach niepożądanych należy otwarcie mówić: „W żadnym przypadku nie można pominąć obowiązku informowania o ich wystąpieniu”. Wyjaśnia także, że przed szczepieniem pacjent lub rodzic otrzymuje (lub powinien otrzymać) informacje o możliwych działaniach niepożądanych i instrukcję, jak postępować w przypadku ich wystąpienia. „Nie należy natomiast straszyć, bo nie zależy nam na tym, by pacjent zrezygnował ze szczepienia” – zwraca uwagę. Ewelina Nazarko-Ludwiczak wyjaśnia z kolei, że drastyczne formy egzekwowania wykonania szczepienia wbrew woli rodziców nie są dobrym działaniem, bo eskalują ruchy antyszczepionkowe. „Szczepienia obowiązkowe powinny być obowiązkowe, pamiętajmy, że one mają

chronić także populację, nie tylko indywidualne dziecko (co oczywiście możliwe jest przy powszechnym ich zastosowaniu)” – wyjaśnia. I kontynuuje: „Ucieczki z noworodkiem ze szpitala, procesy sądowe – to nie sprzyja popularyzacji szczepień” – uważa. Zwraca też uwagę na konieczność dialogu między zwolennikami i przeciwnikami szczepień. „Mam wrażenie, że te dwa nurty unikają zetknięcia się ze sobą. Postawa »z antyszczepionkowcami nie będziemy dyskutować« powinna zostać zrewidowana, ponieważ okazuje się nieskuteczna” – wskazuje. Dodaje, że tego dialogu w Polsce nie ma, a dyskusja i wspólne szukanie rozwiązań oraz dostrzeganie racji obu stron jest kluczowe. „To trudne, ale ignorancja doprowadza nas donikąd. Co dają debaty, podczas których profesorowie i decydenci przedstawią po raz kolejny wyniki badań zakończone wnioskiem, że szczepienia są potrzebne? Nie wpływa to na zwiększenie liczby rodziców przekonanych o zasadności szczepienia swojego dziecka” – podsumowuje.

Przypisy

1 2

3

CBOS, Komunikat z badań, nr 100/2017.

Biuletyny roczne „Szczepienia ochronne w Polsce” (wyd: NIZP-PZH, GIS).

Dane dotyczą zarówno dzieci w ogóle nieszczepionych, jak i tych, które nie przeszły niektórych szczepień obowiązkowych; liczba odmów nie jest równa liczbie niezaszczepionych dzieci.

Reklama