3/2016 Kierunek WodKan by BMP Sp. z o.o.

T E M AT N U M E R U I Z a g o s p o d a r o w a n i e o s a d ó w

Co zrobić z osadem? - Monospalanie osadów - Pozostałości po termicznym przekształcaniu osadów - Możliwości odzysku fosforu z popiołów „osadowych”

Popiół w pieniądze obrócisz > 32

Na tanie nas nie stać

> 48

Czym spłukiwać? Niekoniecznie wodą!

> 64

Zamów prenumeratę Bądź na bieżąco Zapraszam do kontaktu,

Aneta Jaroszewicz

koordynator ds. prenumeraty e-mail: aneta.jaroszewicz@e-bmp.pl tel. 32 415 97 74 wew. 23 www.kierunekwodkan.pl

Po szczegóły wejdź na

lub zeskanuj kod

S P I S TREŚCI

Gospodarka wodna 36 I Deszcz opłat Jędrzej Bujny, Mikołaj Maśliński 40 I Wszechobecne i niebezpieczne Izabela Kruszelnicka, Dobrochna Ginter-Kramarczyk 44 I Proces łatwy i szybki? Marek Kasprzak Sieci wodociągowe i kanalizacyjne 48 I Na tanie nas nie stać Krzysztof Wilczak 54 I Pod szczególnym nadzorem Ziemowit Suligowski Oczyszczanie ścieków 60 I 25 lat wdrażali. Ile wdrożyli? Klara Ramm 64 I Czym spłukiwać? Niekoniecznie wodą! Andrzej Giermek 67 I Ujarzmione siarczany Joanna Jaśkowska

T E M AT N U M E RU I Z ag o s p o da r o wa n i e o s a d ó w

Katarzyna Gorazda, Zbigniew Wzorek, Barbara Tarko, Halyna Kominko

Fot. 123rf.com

Powstaje z popiołu

r o z m o wa z . . .

Walka ze złą sławą – Problemy odorowe były tu od zawsze. W 2014 r. jednak czara goryczy się przelała, cierpliwość mieszkańców wyczerpała. Powstały grupy społeczne, które wywierały bardzo silny nacisk na to, by rozwiązać problem – mówi Piotr Kopek, prezes zarządu Zakładu Wodociągów i Kanalizacji „WOD.-KAN.” Sp. z o.o. w Bełchatowie.

O cz y szczanie ś ciek ó w

25 lat wdrażali. Ile wdrożyli? Klara Ramm Fot. 123rf.com

8 I Pomysły na oczyszczalnię Zbigniew Głogowski 16 I Na ratunek fosforowi Cezary Jędrzejewski 22 I Powstaje z popiołu Katarzyna Gorazda, Zbigniew Wzorek, Barbara Tarko, Halyna Kominko 27 I Walka ze złą sławą Rozmowa z Piotrem Kopkiem, prezesem zarządu Zakładu Wodociągów i Kanalizacji „WOD.-KAN.” Sp. z o.o. w Bełchatowie 32 I Popiół w pieniądze obrócisz Ziemowit Nowak

Fot.: ZWiK „Wod.-Kan.” w Bełchatowie

Temat numeru: Zagospodarowanie osadów

Historia 71 I Woda za żetony Krzysztof Kita Felieton 75 I Wody odeszły Michał Rżanek 76 I Laudato si Z notatnika Wodnika 77 I Wykorzystać szansę Adam Makieła, Łukasz Lipiec 78 I I znalazł się zupełnie (?) nowy temat Paweł Chudziński kierunek wod-kan 3/2016 3

O D REDAKCJI

dawniej

Wydawca: BMP Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością sp. k. ul. Morcinka 35 47-400 Racibórz tel./fax 32 415 97 74 tel. 32 415 29 21, 32 415 97 93 e-mail: ochrona@e-bmp.pl www.kierunekwodkan.pl

Przemysław Płonka redaktor naczelny tel. 32 415 97 74 wew. 28 e-mail: przemyslaw.plonka@e-bmp.pl

Budować wizerunek J

ak mówił mój kolega: „Lepsza zła sława niż żadna”. Cóż, w realiach szkoły podstawowej czy początków średniej, na upartego można zrozumieć takie podejście. Wprawdzie wśród nauczycieli miało się przechlapane, ale wśród niektórych kolegów zyskiwało zasłużony „szacun”. Polityka ta była jednak nieefektywna. Korzyści wątpliwe i krótkotrwałe. Z biegiem lat człowiek mądrzeje, a złej sławy – mimo zmiany zachowania – łatwo pozbyć się nie da.

rzenieśmy to teraz w sferę przedsiębiorstw, dziś starających się zbudować jak najlepszy wizerunek, ale niejednokrotnie walczących i z ową złą sławą. Odnosi się to również do branży wod-kan, która – choć zajmuje pozycję monopolisty – o swój „piar” dba coraz lepiej. Prowadzi więc działania tradycyjne, mające np. ocieplać obraz spółki w społeczeństwie, najczęściej lokalnym. Wykorzystywane są tu znane formy komunikacji, jak foldery, artykuły w mediach, ale niektórzy idą odważnie naprzód, organizując często niestandardowe kampanie informacyjne (osławiona „Gdzie jest moja kupa”), konkursy i eventy promujące np. picie wody z kranu.

jednej strony więc wodociągi są bliżej klientów. Coraz lepiej znane jest logo lokalnego przedsiębiorstwa (często pojawia się np. jako sponsor), miejscowa oczyszczalnia („dni otwarte”), a czasem nawet prezes (co odważniejsi występują np. na miejskich jasełkach). Są jednak i takie spółki wod-kan, które – by budować dobrą markę – muszą najpierw pozbyć się owej złej sławy, nabytej poprzez np. uciążliwe dla mieszkańców awarie (i brak właściwej reakcji wodociągów), śmierdzącą suszarnię osadów czy choćby ostatni raport NIK o wysokich cenach za wodę.

kwestii budowy wizerunku warto więc nieustannie się uczyć, poprawiać, poszukiwać, wymieniać doświadczenia. Z pewnością okazją do tego będzie debata, którą zamierzamy zorganizować podczas tegorocznej edycji Kongresu Wod-Kan-Eko. Przypominam: 8-9 listopada, Amber Expo w Gdańsku. Honorowym Gospodarzem jest Saur Neptun Gdańsk (notabene mocno dbający o wizerunek i promujący swoje dziania, które niejednokrotnie opisywaliśmy na portalu kierunekWODKAN.pl).

Rada programowa: Dariusz Dzida – kierownik sieci wodociągowej AQUA S.A. prof. dr hab. inż. Marek Gromiec – członek Krajowej Rady Gospodarki Wodnej, doradca Komisji Środowiska Senatu RP Dorota Jakuta – prezes Izby Gospodarczej „Wodociągi Polskie” Marek Kornatowski – członek Zespołu Zarządzającego, dyrektor rozwoju MPWiK S.A. Wrocław Dariusz Latawiec – prezes Podhalańskiego Przedsiębiorstwa Komunalnego Sp. z o.o. Radosław Łuczak – prezes Łódzkiej Spółki Infrastrukturalnej Sp. z o.o. Michał Rżanek – prezes Piotrkowskich Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. prof. dr hab. inż. Ziemowit Suligowski – Katedra Inżynierii Sanitarnej, Wydział Inżynierii Lądowej i Środowiska, Politechnika Gdańska Klara Ramm Szatkiewicz – przedstawiciel Izby Gospodarczej „Wodociągi Polskie” w EURAU Piotr Ziętara – wiceprezes zarządu, dyrektor zarządzający MPWiK S.A. w Krakowie

Prezes zarządu BMP Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Sp. k. Adam Grzeszczuk Redaktor naczelny Przemysław Płonka Redaktor wydania Przemysław Płonka Redakcja techniczna Marek Fichna, Maciej Rowiński

Prenumerata krajowa: Zamówienia na prenumeratę instytucjonalną przyjmuje firma Kolporter Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością S.K.A. Informacje pod numerem infolinii 0801 40 40 44 lub na stronie internetowej http://dp.kolporter.com.pl/ Cena 1 egzemplarza – 23,15 zł + 8% VAT PKWiU: 58.14.12.0 ISSN: 2391-6044 Wpłaty kierować należy na konto: Bank Spółdzielczy w Raciborzu 40 8475 0006 2001 0014 6825 0001 Wykorzystywanie materiałów i publikowanie reklam opracowanych przez wydawcę wyłącznie za zgodą redakcji. Redakcja zastrzega sobie prawo do opracowywania nadesłanych tekstów oraz dokonywania ich skrótów, możliwości zmiany tytułów, wyróżnień i podkreśleń w tekstach. Artykułów niezamówionych redakcja nie zwraca. Redakcja nie odpowiada za treść reklam. Niniejsze wydanie jest wersją pierwotną czasopisma Druk: FISCHER Poligrafia Fot. na okładce: BMP

4 kierunek wod-kan 3/2016

Z DJ Ę CIE N U M E R U

Fot.: spartakiadawalbrzych.pl

s zu k a l i z ł o t e g o p o c i ą g u 26-28.08 br. w Wałbrzychu odbyła się XXVI Spartakiada Pracowników Wodociągów i Kanalizacji im. Tadeusza Jakubowskiego. Jedną z konkurencji przygotowaną dla VIP-ów było szukanie złotego pociągu

kierunek wod-kan 3/2016 5

Z P O R TA L U

k i e r u n e k WODKAN . p l

Czy jest dostęp do sieci?

WSPOMNIENIE

Geospatial Portal to portal mapowy Aquanet SA. Umożliwia on szybkie sprawdzenie, czy dana działka lub adres ma dostęp do sieci wodociągowej, kanalizacji.

26 lipca 2016 r. odszedł Henryk Błażusiak, prezes Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. w Gliwicach. Henryk Błażusiak urodził się 5 lipca 1951 r., pochodził z Wałbrzycha. Wykształcenie zdobywał na Wydziale Inżynierii Sanitarnej Politechniki Śląskiej w Gliwicach oraz Le Centre Universite-Economie d’Education Permanente de l’Universite des Sciences et Technologies w Lille. Karierę zawodową rozpoczął w Myszkowskich Zakładach Przemysłu Wełnianego „Wonitex”, następnie w Gliwickim Kombinacie Inżynierii Miejskiej. Z Gliwicami i gliwickim Przedsiębiorstwem Wodociągów i Kanalizacji związany był od roku 1986, gdzie ponad rok piastował funkcję zastępcy dyrektora ds. technicznych – wówczas jeszcze Wojewódzkim Przedsiębiorstwie Wodociągów i Kanalizacji Zakład Nr 7 w Gliwicach – po czym pełnił obowiązki tymczasowego kierownika Rejonowego Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji w Gliwicach. Od 1 marca 1998 r. z chwilą przekształcenia przedsiębiorstwa w spółkę prawa handlowego został powołany na stanowisko prezesa zarządu – dyrektora naczelnego. Przez okres siedemnastu lat z pasją, twórczo i odważnie podejmował najtrudniejsze wyzwania, szczególnie te w burzliwym okresie przemian systemowych w Polsce. Praca była sensem jego życia. Był otwarty na nowatorskie i innowacyjne rozwiązania. Pozostawił spółkę nowoczesną, świadczącą usługi najwyższej jakości. Przez swoich pracowników postrzegany był nie tylko jako przełożony, ale przede wszystkim jako wrażliwy człowiek, który zawsze potrafi współczuć, zawsze był chętny do pomocy, nigdy nie chował urazy. Pogodny, z poczuciem humoru, potrafił być jednocześnie wymagający i motywujący. Źródło i fot.: pwik.gliwice.pl

Wyszukiwanie jest realizowane poprzez zdefiniowaną w Geospatial Portalu usługę WFS-G (Web Feature Servis – Ga-

zetter). Zdefiniowanymi źródłami danych dla tego portalu są zarejestrowane przez Aquanet SA.: punkty adresowe i punkty przyłączeniowe oraz działki. Źródło i fot.: Aquanet SA

Woda w kranie, a do tego dzbanek Miasto Gdańsk i Saur Neptun Gdańsk już po raz drugi przekonywało mieszkańców do picia gdańskiej kranówki. W tym roku rozdano aż 250 zestawów – dzbanki od SNG z cytryną i miętą. Wystarczyło przyjść na Długi Targ i napić się wody z kranu.

6 kierunek wod-kan 3/2016

Ile?

190 litrów – tyle wody w ciągu doby zużywa statystyczny Polak, podczas gdy mieszkańcy krajów zachodnich (członkowie Unii Europejskiej) tylko 140 l. Z czego wynika taka różnica? Najczęściej winę za taki stan rzeczy ponosi cieknący kran. Źródło: Saur Neptun Gdańsk

Fot.: pl.freeimages.com.

Fot. www.gdansk.pl

C I E K AW O S T K I

Woda, którą pili przechodnie, pochodziła nie z fontanny, a z ujęcia wody obok niej, która przeszła w SNG badania laboratoryjne pod kątem przydatności do spożycia. Obok fontanny stanął przenośny hydrant ze specjalnymi kranami. Każdy, kto się napił wody, otrzymał zestaw do przyrządzania w domu orzeźwiającego napoju. Oczywiście przy użyciu gdańskiej kranówki. Do rozdania było ponad 250 pakietów. Znajdowały się w nich dzbanki SNG, świeże cytryny i mięta. Do tego oczywiście ulotki promocyjne, przekonujące dlaczego gdańską kranówkę pić warto. Akcji towarzyszy hasło: „Szanowna Pani, Szanowny Panie, od nas masz dzbanek a wodę masz w kranie!”. Źródło: Saur Neptun Gdańsk

Z P O R TA L U

RO Z M A I TO Ś C I

Polacy mają coraz większe zaufanie do wody z kranu. Jej picie deklaruje prawie połowa mieszkańców miast, podczas gdy w 2014 roku było to tylko 26 proc. – wynika z badania „Picie, używanie i filtracja wody” zrealizowanego przez TNS Polska na zlecenie marki Brita.

Fot.: pl.freeimages.com.

– Stosunek Polaków do wody z kranu w ostatnich latach znacząco się zmienia. Wedle naszego badania, wykonanego przez TNS Polska w kwietniu tego roku, 46 proc. Polaków mieszkających w miastach decyduje się na picie wody z kranu. Przy czym 28 proc. pije wodę nieprzetworzoną, a 18 proc. filtruje wodę przed spożyciem – mówi Maja Kulikowska, dyrektor marketingu Brita Polska. Badanie „Picie, używanie i filt ra c j a w o dy ” wskazuje, że odsetek osób, które piją wodę z kranu w postaci nieprzetworzonej czy po przefiltrowaniu szybko rośnie. Jeszcze w 2014 roku po kranówkę sięgało 26 proc. Polaków. Teraz jest ich niemal dwukrotnie więcej. – Wo d a z kranu jest przede wszystkim używana do gotowania – deklaruje to 88 proc. użytkowników wody kranowej. Wykorzystujemy ją też do przygotowywania napojów gorących, czyli kawy, herbaty, i do przygotowania kostek lodu czy zimnych napojów – wymienia Kulikowska. Większość z badanych ma świadomość, że woda kranowa zawiera minerały takie jak wapń czy magnes. Tylko 2 proc. twierdzi, że jest ona pozbawiona minerałów. Barierami, które wpływają na niechęć do wody z kranu, są poziom twardości i osad (63 proc.), zawartość chloru (39 proc.) oraz nieprzyjemny smak (28 proc.). – Nadal co czwarty Polak obawia się o bezpieczeństwo wody, czyli drobnoustroje, które mogą się w niej znajdować. Natomiast tak naprawdę woda wodociągowa jest bezpieczna i nie ma podstaw, żeby się jej obawiać – przekonuje ekspertka.

100 mln zł

tyle na inwestycje w gospodarce ściekowej poza granicami kraju, w zlewni rzeki Bug przeznaczył NFOŚiGW

Kto zwyciężył… W ostatni weekend sierpnia w Wałbrzychu odbyła się XXVI Spartakiada Pracowników Wodociągów i Kanalizacji im. Tadeusza Jakubowskiego. Spośród 66 przedsiębiorstw wodociągowych i kanalizacyjnych, które wzięły udział w tym wydarzeniu zwyciężyły warszawskie wodociągi.

Fot. freeimages.com

Większe zaufanie do wody z kranu

k i e r u n e k WODKAN . p l

„

– Dziś szuka się rozwiązań, które nie tylko „popchną” spółkę technologicznie do przodu, ale jednocześnie nie będą generowały – w związku z realizacją często kosztownej inwestycji – nadmiernych kosztów eksploatacyjnych – Piotr Kopek, prezes zarządu Zakładu Wodociągów i Kanalizacji „WOD.KAN.” Sp. z o.o. w Bełchatowie (s. 27)

Przez 3 dni, od 26 do 28 sierpnia, około 2000 pracowników przedsiębiorstw wodociągowych i kanalizacyjnych z całej Polski wzięło udział w około 40 konkurencjach. Uczestnicy mieli szansę zmierzyć się m.in. w piłce nożnej, siatkówce, lekkiej atletyce, tenisie, kolarstwie MTB i w pływaniu. Pierwsze miejsce z wynikiem 1292 punktów zajęło Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji w Warszawie. Na drugim miejscu podium znalazły się Katowickie Wodociągi z sumą punktów 1193, a na trzecim – Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji w Krakowie z wynikiem 1134. Źródło i fot.: spartakiada-walbrzych.pl

Źródło: biznes.newseria.pl

kierunek wod-kan 3/2016 7

Fot. Wodociągi Miejskie w Radomiu Sp. z o.o.

T E M AT N U M E R U

I Z a g o s p o d a r o w a n i e o s a d ó w

Pomysły na oczyszczalnię

8 kierunek wod-kan 3/2016

T E M AT N U M E R U

Z ag o s p o da r o wa n i e o s a d ó w

Zbigniew Głogowski Wodociągi Miejskie w Radomiu Sp. z o.o.

Każda rozbudowa, modernizacja to efekt wyboru konkretnej technologii, drogi rozwoju, odrzucenia jednych koncepcji i wdrożenia innych. Na jakie rozwiązania decydowano się w trakcie wielu lat tworzenia oczyszczalni ścieków w Radomiu?

kierunek wod-kan 3/2016 9

I Z ag o s p o da r o wa n i e o s a d ó w

rojekt Oczyszczalni Ścieków w Radomiu wykonany został przez CTK Warszawa w 1974 r., a zaktualizowany przez BPBK w Łodzi w zakresie obejmującym I etap realizacji inwestycji dla Q = 121 tys. m³/dobę. W 1990 r. uruchomiono część mechaniczną oczyszczalni, składającą się z kraty, piaskownika, komór wstępnego napowietrzania, osadników wstępnych, pompowni osadu surowego i hali dmuchaw. Kolejnym etapem modernizacji było uruchomienie w roku 1993 części biologicznej, w skład której weszły: komory osadu czynnego, osadniki wtórne, pompownia osadu recyrkulowanego, oraz stacja dmuchaw. Po kolejnej, tym razem „dużej” modernizacji w 2009 r., część ściekowa nabrała obecnego kształtu. Wyróżniamy tu trzy rodzaje oczyszczania: • oczyszczanie wstępne – usunięcie ze ścieków dopływających do oczyszczalni grubych zanieczyszczeń, zawiesiny mineralnej i tłuszczy poprzez stosowanie krat, sit oraz piaskownika napowietrzanego z komorą flotacyjną, a także podczyszczenie (cedzenie, sedymentacja, flotacja) i retencjonowanie ścieków dowożonych, które następnie są kierowane do głównego ciągu oczyszczania; • oczyszczanie mechaniczne – usunięcie zawiesiny łatwoopadającej i substancji flotujących, a także modyfikowanie składu ścieków w celu optymalizacji oczyszczania biologicznego; • oczyszczanie biologiczne – usunięcie ze ścieków związków organicznych oraz azotu i fosforu. W skład procesów oczyszczania biologicznego wchodzą: predenitryfikacja osadu recyrkulowanego, biologiczna defosfatacja z możliwością wspomagania symultanicznego strącania przy pomocy PIX, symultaniczna nitryfikacja i denitryfikacja, napowietrzanie

Hala w budynku operacyjnym

10 kierunek wod-kan 3/2016

ścieków prowadzone przy pomocy dyfuzorów membranowych z dwóch stacji dmuchaw. Ścieki oczyszczone w ilości ok. 40 000 m³/dobę dopływają do osadników wtórnych, a następnie przez koryto pomiarowe do odbiornika – rzeki Pacynki.

Problem osadów Oczyszczaniu ścieków nieodzownie towarzyszy powstawanie osadów ściekowych, których zagospodarowanie jest w tej chwili poważniejszym problemem niż samo oczyszczanie ścieków. Początkowo osad wstępny, a następnie również nadmierny, gromadzone były w Radomiu w czterech lagunach osadowych o pojemności 50 000 m³ każda. Od roku 1996 osady zaczęły być odwadniane na prasach taśmowych PETKUS DYPE – 18-ST. W roku 2001 uruchomiono w pełni zautomatyzowaną linię do zagęszczania osadu nadmiernego: dwie zagęszczarki bębnowe Alfa Laval. Tym samym w Radomiu rozpoczęło się odwadnianie na bieżąco zmieszanych osadów – wstępnego i nadmiernego na prasach taśmowych, oraz zagospodarowanie odwodnionych osadów ściekowych do rekultywacji terenów zdegradowanych rolniczo.

Modernizacja części osadowej W roku 2009 zakończyła się szeroko zakrojona modernizacja części osadowej oczyszczalni. Polegała ona na doposażeniu węzła odwadniania osadów w dwie prasy taśmowe ANDRITZ PPS 3000 o szerokości taśmy 3000 mm, oraz suszarni taśmowej średniotemperaturowej ANDRITZ DRY–SYS. Prace projektowe i dobór urządzenia rozpoczęły się już w roku 2004. W tym czasie na rynku europejFot. Wodociągi Miejskie w Radomiu Sp. z o.o.

T E M AT N U M E R U

skim pracowały mniej lub bardziej udane instalacje, w związku z tym podjęcie decyzji o doborze najodpowiedniejszej było bardzo trudne. Wybrana instalacja okazała się jednak strzałem w dziesiątkę. Suszarnia taśmowa średniotemperaturowa z recyrkulacją osadu firmy ANDRITZ już w fazie uruchomienia i testów sprawdzała się w radomskich warunkach wyśmienicie. Równie dobrze pracuje już 7 lat, nie tracąc parametrów technicznych oraz generując bardzo małe koszty eksploatacji (remonty, przeglądy, części zamienne). Do kolejnej modernizacji, ukończonej w 2015 r., w oczyszczalni ścieków wyodrębnialiśmy dwa rodzaje osadu: • osad nadmierny o uwodnieniu 99%, tłoczony do zagęszczarek bębnowych i zagęszczany do 5,5% s.m., • osad wstępny zagęszczany w zagęszczaczu grawitacyjnym do 4,5% s.m. Obydwa osady były mieszane w zbiorniku buforowym przed odwodnieniem na prasach taśmowych ANDRITZ PPS 3000 do 18-23% s.m. Zużycie polimeru Praestol 643 BC do odwadniania osadu wynosiło ok. 4-5 kg/Mg s.m.o.

Suszenie w Radomiu Proces suszenia osadów ściekowych na oczyszczalni ścieków w Radomiu odbywa się w suszarce taśmowej średniotemperaturowej z recyrkulacją osadu metodą bezpośrednią konwekcyjną, bez wymienników ciepła. Osad podgrzewany jest za pomocą gorącego powietrza i spalin. Powietrze suszenia podgrzewa się w komorze spalania gazu ziemnego lub oleju lekkiego do temperatury 115-130oC, a następnie jest ono doprowadzane przez wentylatory przewodów rurowych komory spalania i wentylatory do suszarni taśmowej. Ogrzane powietrze przepływa z góry do dołu przez taśmę oraz przez znajdującą się na niej warstwę suszonego osadu, odbierając z niego wilgoć. Duża część tego powietrza jest ponownie doprowadzana do komory spalania przez przewód rurowy i podgrzewana do temperatury wlotowej. Część powietrza suszenia – z I strefy, gdzie następuje największe odparowanie wody z osadu – trafia przez wentylator powietrza odlotowego do skraplacza, gdzie jest ono schłodzone do temp. ok. 33oC i poprzez biofiltr odprowadzane do atmosfery. Produkt suszenia w postaci granulatu o zawartości 92%-98% s.m. i wielkości granulek 0,5-8,0 mm kierowany jest do instalacji ładowania worków Big-Bag lub kontenerów i posiadając wysokie ciepło spalania stanowi doskonały składnik paliwa alternatywnego. Zawartość substancji mineralnych w osadzie wysuszonym wynosi 30%, natomiast wartość opałowa wynosi 15480 kJ/kg. Proces suszenia jest w pełni automatyczny. Można go śledzić przy pomocy 5 kamer. Bezpieczeństwo procesu monitoruje się przy pomocy pomiarów temperatury, pomiaru ilości pyłu, pomiaru zawartości tlenku

Z ag o s p o da r o wa n i e o s a d ó w

węgla i dwutlenku węgla. Przy wzroście koncentracji pyłu włączana jest instalacja tryskaczowa, zraszająca powietrze obiegowe palnika. Pomiaru dokonuje się w dwóch miejscach. Pomiarów temperatury z kolei dokonuje się w 9 miejscach, a pomiaru CO i CO2 – w czterech. Po prze-

O d d z i a ły wa n i e n a ś r o d o w i s k o • Granulat jest wykorzystywany jako komponent paliw alternatywnych lub współspalany w cementowniach. • Skropliny – odparowana woda, odprowadzana do kanalizacji: pH – 7,89, Pog – 0,154 mg/l, Nog – 61,4 mg/l, N – NH4 – 45,5 mg/l, ChZT – 72,0 mg/l. • Powietrze – max 27900 m3/h jest emitowane do atmosfery przez biofiltr. Zanieczyszczone powietrze przepływa przez moduły biofiltra wypełnione złożem biologicznym. Zanieczyszczenia ze strumienia powietrza są absorbowane przez złoże i degradowane przez mikroorganizmy. W skład materiału filtracyjnego wchodzi drewno z korzeni drzew (BT 50/BT 100). Żywotność złoża – 6 lat. Zużyty materiał nie jest niebezpieczny i może być kompostowany. kroczeniu wartości granicznej stężenia w powietrzu w miejscach pomiaru następuje natychmiastowe wyłączenie całej instalacji i wszystkich procesów. Włączany jest jednocześnie natrysk wody do wnętrza suszarni.

Inspiracja Nad zaletami naszej instalacji nie ma się już co rozwodzić, ponieważ jest dosyć dobrze znana w branży i stanowiła inspirację dla kolegów z innych oczyszczalni planujących rozbudowę węzłów osadowych w swoich zakładach. Suszenie osadów ściekowych jest procesem pośrednim przekształcającym odpad w produkt o określonych parametrach, ułatwiających jego ostateczne zagospodarowanie. Stanowi więc technologię przetwarzania, pozwalającą zastosować odpady w procesach spalania, współspalania bądź przyrodniczego wykorzystania. Suszenie pozwala na zmianę postaci fizycznej osadów, co ułatwia ich transport, magazynowanie i zagospodarowanie. Z mechanicznie odwodnionych osadów o s.m.o. ok. 20%, w procesie suszenia możemy osiągnąć produkt o zaw. s.m.o. do 98%, który może być wykorzystany jako nawóz organiczny lub paliwo energetyczne. Proces suszenia nie zmienia w zasadzie składu chemicznego osadu, stąd też właściwości nawozowe pozostają bez zmian, a kaloryczność wzrasta w wyniku obniżenia zawartości wody.

Na początku dobrze, a potem… Po rozpoczęciu eksploatacji suszarni bardzo obiecująco wyglądał sposób zagospodarowania wysuszonych osadów ściekowych. Produkowany przez nas

kierunek wod-kan 3/2016 11

T E M AT N U M E R U

I Z ag o s p o da r o wa n i e o s a d ó w

granulat o kaloryczności dochodzącej do 16000 kJ/kg i suchej masie ok. 95% był idealnym paliwem, chętnie kupowanym przez cementownie i firmy produkujące paliwa alternatywne. Mała podaż podobnego produktu na rynku i duży popyt skutkowały dosyć wysoką ceną, dochodzącą do 102 zł/Mg granulatu. Wydawało się nam, że problem zagospodarowania osadów ściekowych mamy już kompletnie rozwiązany – wysuszone osady ściekowe będą spalane w cementowni, bez pozostałości w formie popiołu. Z czasem tendencja zaczęła się odwracać. Jak grzyby po deszczu powstawały instalacje suszenia osadów ściekowych, a zapotrzebowanie na wysuszone osady spadało. Cementownie oraz elektrociepłownie zaczęły korzystać z różnych źródeł paliw alternatywnych, biomasy, RDF oraz bardziej kalorycznych i mniej kłopotliwych pod względem emisji odpadów. Poza tym spalanie czy współspalanie stwarza pewne dylematy. Współspalanie osadów ściekowych pozwala wykorzystać potencjał energetyczny osadów, ale tracimy bezpowrotnie potencjał nawozowy – eliminujemy ważne dla środowiska pierwiastki, np. fosfor. Plusem jest to, że duże zakłady przemysłowe posiadają już potrzebną infrastrukturę do spalania osadów. Spalanie w monospalarniach wykorzystuje walory energetyczne osadów oraz pozostawia nadzieję na odzysk w przyszłości fosforu z popiołów gromadzonych w hałdach. Można się zastanawiać, czy przyszłe pokolenia będą nam wdzięczne, że pozostawiliśmy im w spadku

ogromne hałdy źródła fosforu w postaci popiołów pospalarniowych. Monospalarnie poza tym są luksusem, na który stać nielicznych – wysokie koszty inwestycyjne, koszty eksploatacyjne oraz opór społeczności lokalnych. Atrakcyjność metod termicznych wzrośnie, jeśli w układ oczyszczania ścieków lub przetwarzania osadów na oczyszczalniach włączymy proces odzysku fosforu. Spalenie osadu pozbawionego związków fosforu w piecu cementowym kończy bezodpadowo zagospodarowanie osadów ściekowych, a zarazem wykorzystany jest potencjał energetyczny i nawozowy osadu.

Przyszłość – metody termiczne, ale dziś… Moim zdaniem ostateczne zagospodarowanie osadów ściekowych, pomimo wielu wątpliwości natury ekonomicznej czy ekologicznej, będzie zmierzało ku metodom termicznym. Póki co jednak dobrze się dzieje, że mamy jeszcze możliwość wykorzystania rolniczego lub pod uprawę roślin nieprzeznaczonych do spożycia. Jest to niewątpliwie najtańsza metoda zagospodarowania osadów, lecz obarczona problemami natury prawnej, administracyjnej i organizacyjnej. Wprowadzanie osadów ściekowych po ich stabilizacji i higienizacji (lub przetworzeniu np. na kompost) do gleby jest świetną metodą zawracania związków fosforu do środowiska, łatwiej przyswajalnego niż fosfor z nawozów mineralnych. Ważnym czynnikiem ograniczającym możliwość rolniczego wykorzystania osadów po stabilizacji i higienizacji jest udział w nim

Fot. Wodociągi Miejskie w Radomiu Sp. z o.o.

Prasy ciśnieniowe BUCHER

12 kierunek wod-kan 3/2016

T E M AT N U M E R U

Jeśli nie spalarnia, to co? Stojąc przed nowymi problemami z zagospodarowaniem osadów ściekowych, skłoniliśmy się w kierunku budowy spalarni. Jednak ze względu na bardzo wysokie koszty inwestycji oraz eksploatacji, a także brak wypróbowanych i pewnych instalacji, odstąpiliśmy od tego pomysłu. Jeśli więc nie spalarnia, to co? Ze względu na to, że źródłem ciepła w naszej suszarce jest spalany gaz ziemny, suszenie nie należy do najtańszych procesów. W celu obniżenia kosztów funkcjonowania oczyszczalni sięgnęliśmy po wypróbowaną technologię – włączyliśmy w układ gospodarki osadowej proces fermentacji metanowej, agregat kogeneracyjny oraz zmodernizowaliśmy węzeł zagęszczania i odwadniania osadów. W skład ukończonej w 2015 r., nakładem ok. 50 mln zł, inwestycji wchodzą: • dwie komory fermentacyjne o poj. 3800 m³ każda, • zespół agregatu kogeneracyjnego z prądnicą synchroniczną, • modernizacja węzła mechanicznego zagęszczania osadu nadmiernego, • modernizacja węzła odwadniania mechanicznego osadu przefermentowanego, • budowa kotłowni do wytwarzania ciepła technologicznego z kotłami 400 kW + 800 kW, • modernizacja zbiornika magazynowego osadu odwodnionego, • budowa zbiornika przyjęcia osadu odwodnionego do suszenia, • budowa budynków administracyjno-biurowego oraz operacyjnego. Modyfikację gospodarki osadowej zaczęliśmy od doposażenia węzła zagęszczania osadu nadmiernego. Obok pracujących dwóch piętnastoletnich zagęszczarek bębnowych Alfa Laval została zamontowana wirówka zagęszczająca FLOTTWEG C5E. Jej wydajność to 35-80 m³/h, zużycie polimeru w emulsji max 6 gAS/ kgs.m., stopień zagęszczenia min. 5% s.m. Ponieważ zagęszczarki Alfa Laval były w dobrym stanie technicznym, pozostawiliśmy je jako urządzenia rezerwowe, a także przy ich pomocy możemy opcjonalnie część osadu nadmiernego kierować wprost do odwadniania na prasach taśmowych. Wymieniona została tylko stacja roztwarzania polimeru. Zmieszane osady: nadmierny i wstępny, po zagęszczeniu w zagęszczaczu grawitacyjnym do ok. 3-4%, kierowane są do zamkniętych komór fermentacyjnych o pojemności 2 x 3800 m³. Osady są zmieszane w proporcji 2:1 – dwie części osadu nadmiernego i jedna osadu wstępnego. W miarę możliwości ograniczamy ilość osadu nadmiernego na korzyść wstępnego. Jest to uzależnione od jakości pracy komór fermentacyjnych

Z ag o s p o da r o wa n i e o s a d ó w

oraz zapotrzebowania na węgiel w procesie denitryfikacji. Część osadu nadmiernego mamy możliwość zagęszczać na starych zagęszczarkach i kierować bezpośrednio do odwadniania na prasach taśmowych z pominięciem ZKF. Ścieki surowe w ilości 40-60% przepływają z pominięciem osadnika wstępnego bezpośrednio do części biologicznej. Osad z pozostałej części po osadniku Fot. Wodociągi Miejskie w Radomiu Sp. z o.o.

metali ciężkich, co w myśl rozporządzenia dotyczącego zagospodarowania osadów ściekowych, wskazuje termiczne przekształcenie jako praktycznie jedyną możliwość ich zagospodarowania.

wstępnym jest zagęszczany w zagęszczaczu grawitacyjnym i kierowany do ZKF. Niewielka część osadu w postaci LKT trafia w miarę potrzeb do wspomagania procesu denitryfikacji. Do fermentacji kierowane są także tłuszcze wydzielone jako flotat w piaskowniku i osadniku wstępnym w ilości 1-1,5 Mg/dobę. Czas przetrzymania w ZKF wynosi 20-25 dni, produkcja biogazu kształtuje się na poziomie ok. 5000 m³/dobę. Osad przefermentowany kierowany jest do węzła odwadniania. Istniejące prasy taśmowe ANDRITZ 3000 PPS stanowią instalację rezerwową, natomiast urządzeniami podstawowymi są dwie prasy ciśnieniowe BUCHER. Efekty działania pras to odwodnienie min. 30%, przy zużyciu polielektrolitu max 10 g AS/kg s.m. oraz PIX 111 w dawce 0,4% w stosunku do nadawy osadu. Obecnie, po ustabilizowaniu pracy komór fermentacyjnych, ustawiliśmy punkt pracy urządzeń tak, że przy dawce polimeru 7-8 g AS/kg s.m. osiągamy ok. 27-28% s.m. Zachowaliśmy możliwość odwadniania na prasach taśmowych. Zużycie polimeru jest na nich niższe – ok. 6 g AS/kg s.m. (polimer w proszku), lecz osiągamy niższe odwodnienie, w granicach 18-20%. Ważna jest tu jakość i kultura pracy – wiadomo, jak pracują prasy taśmowe. Prasy ciśnieniowe są w pełni automatyczne, posiadają zamkniętą komorę odwadniania, są stabilne i powtarzalne. Obecnie, przy pracy całego układu, pomiędzy zb. osadu przefermentowanego a zb. osadu wysuszonego wszystkie procesy są zhermetyzowane i obsługa nie ma fizycznego kontaktu

Element instalacji odwadniania osadów – urządzenie myjące

kierunek wod-kan 3/2016 13

T E M AT N U M E R U

I Z ag o s p o da r o wa n i e o s a d ó w

z osadem. Odwodniony osad do suszarni jest transportowany przenośnikami ślimakowymi bezwałowymi. Początkowo zamontowane były przenośniki U-260, lecz nie zdały egzaminu, gdyż się blokowały osadem. Po konsultacjach wszystkich stron biorących udział w inwestycji: projektanta, wykonawców, dostawców sprzętu, firma PWP Katowice podjęła się wymiany przenośników na O-355. Zgodnie z zapewnieniami firmy nowe, większe przenośniki sprawdzają się przy transporcie osadu odwodnionego do 30%. Przejście z pras taśmowych na prasy ciśnieniowe jest w naszym przypadku skokiem technologicznym i wejściem na wyższy poziom odwadniania mechanicznego osadów ściekowych. Minusem jest cena urządzenia.

raturze 475ºC w ilości max 5700 m³ włączony jest bezpośrednio w obieg powietrza suszącego. Spaliny z agregatu do suszarni skierowane są rurociągiem o dł. 66,0 m i śr. DN 300 mm. Jest to spowodowane dosyć dużym oddaleniem obydwu urządzeń. Po ustabilizowaniu pracy oczyszczalni można stwierdzić, że zgodnie z zamysłem nastąpiło ograniczenie zużycia gazu ziemnego do suszenia osadów. Ma na to wpływ: • zmniejszenie masy strumienia osadów po fermentacji z ok. 18,5 Mg do 15,5 Mg s.m, • zwiększenie suchej masy osadu odwodnionego z ok. 19% do 28-30%, • skierowanie do suszenia strumienia spalin z agregatu ok. 300 kWc.

Co z biogazem

Pochodnia biogazu

14 kierunek wod-kan 3/2016

Fot. Wodociągi Miejskie w Radomiu Sp. z o.o.

Biogaz w ilości ok. 5000 m³ jest zużywany w większości przez zespół agregatu kogeneracyjnego z prądnicą synchroniczną, wyposażony w moduły odzysku ciepła z korpusu silnika i spalin, o mocy elektrycznej 496 kWe i mocy cieplnej 540 kWc, przy 100% obciążeniu agregatu. Część biogazu jest spalana w kotłach o mocy 800 kW i 400 kW, wytwarzających ciepło technologiczne do podgrzewania osadu w komorach fermentacyjnych i ogrzewania budynku operacyjnego. Do podgrzewania osadu wykorzystywane jest również ciepło odzyskane z cieczy chłodzącej blok silnika prądnicy – max 180 kWc, ciepło z intercoolera max 60 kWc oraz ciepło odzyskane ze skrubera z odparowanej wody z suszarni – max 78 kWc. Średnie średnioroczne zapotrzebowanie na moc cieplną do procesu fermentacji wynosi ok. 400 kWc. W praktyce oznacza to, że ok. 50% ciepła do podgrzewania osadu to ciepło odzyskane z pracującego generatora i wymiennika. Największa część ciepła odzyskanego z generatora w postaci spalin – max 300 kWc, jest skierowana do suszarni osadów. Strumień gorących spalin o tempe-

Zmniejszenie masy osadów i wyższe odwodnienie spowodowało zmniejszenie ilości wody do odparowania w procesie suszenia o 50% – z ok. 80 Mg do 40 Mg. Skierowanie spalin do suszarni zmniejszyło zapotrzebowanie na gaz ziemny o ok. 20-30 m³/h, w zależności od obciążenia agregatu. Jeśli chcieliśmy przed modernizacją suszyć wszystkie osady odwodnione do 18%, suszarnia musiała pracować non stop na 100% wydajności, przy zużyciu gazu ziemnego ok. 270 m³/h. Obecnie, przy pracy w nowym układzie technologicznym, suszarka może pracować z 50% wydajności, przy o połowę mniejszym zużyciu gazu. Oznacza to również wolne moce przerobowe na suszarni – być może w przyszłości to wykorzystamy do usługowego suszenia osadów z innych oczyszczalni. Poza tym miesięcznie wytwarzamy 300-330 MWh energii elektrycznej zużywanej na potrzeby własne oczyszczalni. Jedynym problemem jest w okresie zimowym balansowanie pomiędzy produkcją biogazu a jakością procesu denitryfikacji w celu spełnienia ostrych kryteriów zawartości azotu w ściekach oczyszczonych. Podstawowym zadaniem oczyszczalni ścieków jest oczyszczanie ścieków. W krytycznych momentach być może będzie konieczne stosowanie zewnętrznego źródła węgla. Zrobiliśmy praktyczne testy, mamy określony optymalny punkt dawkowania i dawki. Działa, więc jesteśmy przygotowani do ewentualnego stosowania. *** Zakończona inwestycja dowiodła celowości poszukiwania dróg rozwoju. Trzeba jednak pamiętać, że pomimo korzystania ze środków unijnych, wartość inwestycji będzie miała wpływ na taryfę opłat za wodę i ścieki. Mamy w tej chwili kompletną oczyszczalnię, zaprojektowaną na nasze możliwości i potrzeby. Pomimo tego jesteśmy w trakcie planowania nowych inwestycji. Rozważamy budowę instalacji do odzysku fosforu, instalacji hydrolizy, budowę dodatkowego piaskownika, montaż regulatorów napływu na osadnikach wtórnych, budowę osadowego poletka operacyjnego, hermetyzację osadników wstępnych i pompowni ścieków. Co uda się zrealizować, czas pokaże.