3/2019 Kierunek Wod-Kan

3/2019 (732)

Kwartalnik

cena: 23,15 zł +8% vat

58.14.12.0

ISSN 2391-6044

KIERUNEK

WOD KAN

TEMAT NUMERU

I

ODORY

Stanowcze NIE dla nieprzyjemnych zapachów I Zielona broń I Smród na wokandzie I Usuwanie uciążliwości zapachowych z sieci

Dezodoryzacja w Płaszowie

> 34

STEP w Goleniowie

> 38

Adaptacja miast do zmian klimatu

> 68

Od ponad 25 lat działamy na rynku wydawniczym i konferencyjnym. Naszym celem jest budowanie przyszłości polskiego przemysłu.

Bądź na bieżąco z tym, co dzieje się w branżach: energetycznej, chemicznej, farmaceutycznej, kosmetycznej, spożywczej, surowców skalnych, wodno-kanalizacyjnej oraz w technice pompowej Miej dostęp do aktualnej wiedzy, poznaj wypowiedzi ekspertów i praktyków Zaprezentuj swoją ofertę osobom decyzyjnym Poszerzaj sieć zawodowych kontaktów

KONFERENCJE

Organizujemy ponad 20 konferencji rocznie w których udział bierze 5,5 tys. osób

PORTALE

MAGAZYNY BRANŻOWE Wydajemy 7 czasopism branżowych, które rocznie docierają do ok. 80 tys. czytelników

32 415 97 74 biuro@e-bmp.pl www.kierunekBMP.pl

Na 8 portalach internetowych publikujemy najważniejsze branżowe informacje.

Rocznie docieramy do ok. 750 tys. odbiorców.

S P I S T RE Ś CI

12 I Ryzyko zdrowotne generowane przez odory w gospodarce ściekowej Ewa Olkowska, Lidia Wolska 20 I Zielona broń – permanentna wartość Dlaczego ochrona i inżynieria atmosfery są ważne?

Jerzy Zwoździak, Łukasz Szałata, Kornelia Kwiecińska 26 I Wysuszyć osady, zlikwidować odory fotoreportaż z MPWiK Sp. z o.o. w Rzeszowie 30 I Smród na wokandzie Mikołaj Maśliński 34 I Dezodoryzacja w Płaszowie Paweł Latała, Marcin Łukaszewicz, Bartosz Łuszczek 38 I STEP w Goleniowie. Inny wymiar środków z Unii Europejskiej Dariusz Kozak 43 I Usuwanie uciążliwości zapachowych z sieci.

Doświadczenia eksploatacyjne Eugeniusz Klaczyński

T E M A T N U M E RU : O D O R Y Fot. MPWiK Sp. z o. o. w Rzeszowie

T em a t n u me r u : O d o r y

Wysuszyć osady, zlikwidować odory fotoreportaż z MPWiK Sp. z o.o. w Rzeszowie

Zarządzanie

I n w e sty c j e

56 I 240 tys. zł oszczędności rocznie dzięki fotowoltaice fotoreportaż z PWiK Sp. z o.o. w Kaliszu 60 I Na nieznanych wodach Prawa wodnego wywiad z Andrzejem Kurkiewiczem, dyrektorem zarządu Elbląskiego Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji

Zarządzanie Fot.: Katowickie Wodociągi S.A.

48 I Wiek dbałości o wodę wywiad ze Stanisławem Kruszem, prezesem zarządu Katowickich Wodociągów S.A. 52 I Milion rekordów i co dalej? Zarządzanie w oparciu o dane w przedsiębiorstwie wod-kan Tomasz Ćwieląg, Piotr Słomianny

B e zp i e c z e ń stwo

64 I Co zrobić, aby przygotować się na cyberatak?

Piotr Chmielewski G ospo d a r k a wo d n a

Bezpieczeństwo

Wiek dbałości o wodę wywiad ze Stanisławem Kruszem, prezesem zarządu Katowickich Wodociągów S.A.

48 Fot.: 123rf

68 I W nierównej walce. Adaptacja miast do zmian klimatu na przykładzie projektu LIFERADOMKLIMA-PL Tomasz Jurczak, Iwona Wagner, Lars Briggs, Maciej Zalewski

26

Sieci

72 I Przykładowa symulacja rozbudowy sieci wodociągowej Tomasz Ulatowski Nowo c z e s n e t e c h n olog i e

78 I Miarodajne pomiary ładunku organicznego za pomocą analizatora kolorymetrycznego Liquiline System CA80COD Bartłomiej Biczysko 80 I moduł sterowania Atronik dla serii CK Rotork Polska Sp. z o.o.

64

F e l i e to n y

83 I Biblia Michał Rżanek 84 I Coś czuję. I nie są to fiołki…

Dariusz Dzida 85 I Oby do... następnej powodzi Adam Makieła, Łukasz Lipiec 86 I Nie ma, nie ma wody Paweł Chudziński

Co zrobić, aby przygotować się na cyberatak?

Piotr Chmielewski

KIERUNEK WODKAN 3/2019 3

O D R E DA KC J I

Wydawca: BMP spółka z ograniczoną odpowiedzialnością spółka komandytowa

Joanna Jaśkowska redaktor wydania tel. 32 415 97 74 wew. 19 tel. kom. 728 449 502 e-mail: joanna.jaskowska@e-bmp.pl

Ludzie bowiem mogą zamykać oczy na wielkość, na grozę, na piękno, i mogą zamykać uszy na melodię albo bałamutne słowa.

Ale nie mogą uciec przed zapachem. Zapach bowiem jest bratem oddechu.

Zapach wnika do ludzkiego wnętrza wraz z oddechem i ludzie nie mogą się przed nim obronić...

Patrick Süskind, Pachnidło

Ściekowe „pachnidła” C

zy branża wodociągowo-kanalizacyjna musi kojarzyć się ze smrodem? „Takie mamy medium” – często słyszę w branży.

Okazuje się jednak, że medium się nie zmienia, ale przedsiębiorstwa znajdują sposoby na to, by uciążliwości zapachowe maksymalnie ograniczyć. Przykłady?

MPWiK Rzeszów – przyznam, że gdy prezes Robert Nędza oprowadzał mnie po zmodernizowanym obiekcie oczyszczalni, mile zaskoczył brak charakterystycznej dla tego typu miejsc woni. To zasługa hermetyzacji osadników wstępnych i zbiornika retencyjnego z neutralizacją odorów (fotoreportaż na s. 26). Program ograniczania uciążliwości zapachowych obiektów gospodarki ściekowej od kilku lat realizowany jest w MPWiK S.A. w Krakowie (s. 34). A na oczyszczalni ścieków w Goleniowie zaplanowano m.in. instalację pilotażową do dezodoryzacji procesu kompostowania (s. 38).

Z

powyższych przykładów wynika, że branża w temacie walki ze ściekowymi „pachnidłami” robi wiele. Czyli nie ma tematu? Nic podobnemu – dowodzi tego liczba spraw dotyczących uciążliwości odorowych, które wciąż trafiają na wokandę – więcej w artykule Mikołaja

4 KIERUNEK WODKAN 3/2019

Maślińskiego na s. 30. Ewa Olkowska i Lidia Wolska zwracają uwagę na ryzyko zdrowotne ponoszone przez pracowników obsługujących nieciekawe zapachowo instalacje czy przez mieszkańców terenów sąsiadujących z oczyszczalniami ścieków (s. 12). A specjaliści ze Stowarzyszenia Eko-Biegły radzą, jak w walce z odorami wykorzystać zieloną broń (s. 20).

M

ierzenie się z tytułowymi „pachnidłami” to jedno z wielu wyzwań, które stoją przed przedsiębiorstwami wod-kan.

Inne to m.in. przedsięwzięcia związane z przeciwdziałaniem deficytowi wody, zagospodarowaniem wód opadowych i roztopowych, wtórnym wykorzystaniem ścieków oczyszczonych, eliminacją farmaceutyków w ściekach – wszystkie te niełatwe tematy podejmiemy w czasie XXII Kongresu WOD-KAN-EKO (13-15 listopada 2019 r., Łódź), do udziału w którym już dzisiaj zapraszam.

KRS: 0000406244, REGON: 242 812 437 NIP: 639-20-03-478 ul. Morcinka 35 47-400 Racibórz tel./fax 32 415 97 74 tel. 32 415 29 21, 32 415 97 93 e-mail: ochrona@e-bmp.pl www.kierunekwodkan.pl

BMP to firma od 25 lat integrująca środowiska branżowe, proponująca nowe formy budowania porozumienia, integrator i moderator kontaktów biznesowych, wymiany wiedzy i doświadczeń. To organizator branżowych spotkań i wydarzeń – znanych i cenionych ogólnopolskich konferencji branżowych, wydawca profesjonalnych magazynów i portali.

Rada Programowa: Dariusz Dzida – kierownik sieci wodociągowej AQUA S.A. prof. dr hab. inż. Marek Gromiec – członek Krajowej Rady Gospodarki Wodnej, doradca Komisji Środowiska Senatu RP Dorota Jakuta – prezes Izby Gospodarczej „Wodociągi Polskie” Marek Kornatowski – pełnomocnik prezesa zarządu ds. Rozwoju Relacji Zewnętrznych MPWiK S.A. Wrocław Dariusz Latawiec – dyrektor Miejskiego Zakładu Wodociągów i Kanalizacji w Nowym Targu Michał Rżanek – prezes Piotrkowskich Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. prof. dr hab. inż. Ziemowit Suligowski – Katedra Inżynierii Sanitarnej, Wydział Inżynierii Lądowej i Środowiska, Politechnika Gdańska Klara Ramm – przedstawiciel Izby Gospodarczej „Wodociągi Polskie” w EURAU Piotr Ziętara – prezes zarządu MPWiK S.A. w Krakowie Prezes zarządu BMP Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Sp. k.

Adam Grzeszczuk Redaktor naczelny Przemysław Płonka Redaktor wydania Joanna Jaśkowska Redakcja techniczna Marek Fichna, Maciej Rowiński Prenumerata, kolportaż Marta Mika Sprzedaż: Beata Fas, Marta Mika, Ewa Dombek, Jolanta Mikołajec-Piela, Marta Mazurek, Kalina Barlik

Druk: FISCHER POLIGRAFIA Cena 1 egzemplarza – 23,15 zł + 8% VAT Wpłaty kierować należy na konto: Bank Spółdzielczy w Raciborzu Nr konta: 40 8475 0006 2001 0014 6825 0001 PKWiU: 58.14.12.0, ISSN: 2391-6044 Prenumerata krajowa: Zamówienia na prenumeratę instytucjonalną przyjmuje firma Kolporter Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością S.K.A.. Informacje pod numerem infolinii 0801 40 40 44 lub na stronie internetowej http://dp.kolporter.com.pl/ Redakcja nie odpowiada za treść reklam.

Niniejsze wydanie jest wersją pierwotną czasopisma Wykorzystywanie materiałów i publikowanie reklam opracowanych przez wydawcę wyłącznie za zgodą redakcji. Redakcja zastrzega sobie prawo do opracowywania nadesłanych tekstów oraz dokonywania ich skrótów, możliwości zmiany tytułów, wyróżnień i podkreśleń w tekstach.

Artykułów niezamówionych redakcja nie zwraca.

Fot. na okładce: 123rf

W obiektywie

Dla mieszkańców i turystów...

W czerwcu opublikowany został raport NIK nt. przestrzegania zasady zrównoważonego rozwoju w gospodarowaniu zasobami wodnymi w gminach turystycznych, w którym wskazano, że nie wszystkie gminy inwestują w infrastrukturę wodno-ściekową w sposób wystarczający. Tymczasem 14 czerwca, po dwóch latach od momentu „wbicia pierwszej łopaty”, uroczyście otwarto zmodernizowaną oczyszczalnię ścieków w Unieściu. Do lepszej jakości wody w jeziorze Jamno dostęp uzyskali nie tylko mieszkańcy gminy Mielno, ale także turyści wypoczywający na zachodniopomorskim wybrzeżu fot. Ekoprzedsiębiorstwo sp. z o.o.

KIERUNEK WODKAN 3/2019 5

z porta l u kierunek W O DKAN . p l

Artykuł sponsorowany

University of Nevada, Reno z USA partnerem dla polskiej spółki wodociągowej i placówki naukowej

9 maja 2019 r. dwie polskie jednostki: Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. w Rybniku oraz Główny Instytut Górnictwa podpisały w Newadzie (USA) umowę o współpracy z Nevada Water Innovation Institute z Uniwersytetu Reno.

Celem nawiązanej współpracy jest wymiana doświadczeń w zakresie stosowania najnowocześniejszych technologii w gospodarce wodno-ściekowej i wdrażanie innowacyjnych rozwiązań służących ochronie i zrównoważonemu wykorzystaniu zasobów wodnych. Jednym z kluczowych rezultatów podpisanej umowy jest powołanie Międzynarodowego Centrum Doskonałości w obszarze Wody (The International Water Center of Excellence). Ma ono umożliwić realizację i komercjalizację takich badań naukowych oraz działań, które mają fundamentalne znaczenie dla rozwiązywania problemów związanych z ochroną globalnych zasobów wodnych, eksploatacją infrastruktury wodociągowej i kanalizacyjnej oraz wyzwaniami, jakie stawia przed biznesem i nauką gospodarka obiegu zamkniętego (circular economy).

Uniwersytet Reno w Nevadzie to jedna z najbardziej prestiżowych i aktywnych placówek badawczych w Stanach Zjednoczonych o prawie 150-letniej historii. Poprzez swoje zaangażowanie w wysoko rozwinięte badania naukowe, również za pośrednictwem wspomnianego instytutu Nevada Water Innovation Institute, skutecznie działa na rzecz poprawy warunków życia nie tylko w stanie Nevada oraz w innych regionach zagrożonych niedoborami zasobów wodnych i skutkami zmian klimatu.

W katowickim parku powstała „sucha rzeka” Park Bogucki w Katowicach został przebudowany.

Przy okazji modernizacji zastosowano kilka rozwiązań, które pozwalają oszczędzać wodę i prąd – w tym sucha rzeka z kamieniami.

Sucha rzeka pełni nie tylko funkcję estetyczną. To przede wszystkim sposób na wykorzystanie deszczówki.

Z wyższych części parku w jego północnej części woda spływa niżej i kiedy wpływa na kamienie, przenika do mieszczącego się pod nią zbiornika, który może pomieścić 7000 litrów wody. Dzięki temu podlewanie roślin w parku będzie znacznie tańsze. Wystarczy jeden mocniejszy deszcz i zbiornik jest pełny. Istnieje techniczna możliwość przepompowywania nadmiaru wody, ale tego nie obejmował projekt modernizacji. źródło i fot.: katowice24.info

CIEKA W O S T KA

Na zdjęciu sygnatariusze umowy: Jan Bondaruk (GIG Katowice), Krishna Pagilla (Nevada Water Innovation Institute), Janusz Karwot (PWiK Sp. z o.o. w Rybniku)

Reprezentujące Polskę Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. w Rybniku oraz Główny Instytut Górnictwa w Katowicach to instytucje, które od lat z powodzeniem realizują współpracę pomiędzy nauką a przemysłem, zwiększając innowacyjność i nowoczesność technologii w zakresie gospodarki ściekowej i zaopatrzenia w wodę, mając na względzie globalne cele ochrony środowiska.

6 KIERUNEK WODKAN 3/2019

Jak Wodociągi Kieleckie szukają nielegalnych podłączeń?

Zadymiają rury kanalizacyjne.

W tym roku wykryli już 210 takich przypadków. Zadymianie odbywa się za pomocą dymotwórczego urządzenia przystosowanego do wprowadzania dymu do studzienek rewizyjnych. źródło: wod-kiel.com.pl

Fot.: 123rf

Nietypowe łowy

z porta l u kierunek W O DKAN . p l

Fot.: 123rf

Około

Na stronie internetowej Sejmu RP 16 lipca ukazało się zestawienie najważniejszych zmian dla branży wod-kan w rządowym projekcie ustawy o zmianie ustawy – Prawo wodne oraz niektórych innych ustaw.

1600 m3

Odzysk wody ze ścieków komunalnych w celach rolniczych Fot.: 123rf

R O Z M AI T O Ś CI

Zestawienie najważniejszych zmian dla branży wod-kan w rządowym projekcie Prawa wodnego

wody przypada statystycznie na jednego Polaka rocznie. To nawet trzykrotnie mniej niż w pozostałych krajach UE. źródło: NIK

„

Mapa drogowa – VI aktualizacja Krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych

fot. 123rf.com/ zdjęcie ilustracyjne

Wody Polskie przygotowały „Mapę drogową dla aglomeracji ubiegających się o ujęcie w VI aktualizacji Krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych” (VIAKPOŚK) oraz nową wersję wytycznych do wyznaczania, zmiany lub likwidacji aglomeracji ściekowych.

Dokumenty dostępne na stronie wody.gov.pl zawierają szczegółowy harmonogram prac oraz założenia i warunki, jakie muszą zostać spełnione, aby aglomeracja została prawidłowo wyznaczona, a zaplanowane przez nią inwestycje zostały ujęte w szóstej aktualizacji programu. źródło: wody.gov.pl

Fot.: 123rf

źródło: orka.sejm.gov.pl

Pracujemy m.in. nad renaturyzacją rzek, czyli przywracaniem im ich naturalnego, pierwotnego charakteru. Dziś już nie betonuje się i nie „prostuje” rzek. Opieramy się na rozwiązaniach, często starych i sprawdzonych, które są przyjazne środowisku naturalnemu – Wojciech Skowyrski, zastępca dyrektora Departamentu Ochrony Przed Powodzią i Suszą w Wodach Polskich źródło: Wody Polskie

Instytucje UE podejmują inicjatywy w celu zmniejszenia ryzyka niedoboru wody do nawadniania upraw. Jedną z nich jest rozporządzenie w sprawie odzysku wody ze ścieków komunalnych w celach rolniczych.

Nowe zasady pomogą Europie dostosować się do konsekwencji zmian klimatycznych. Zapewnienie wystarczającej ilości wody do nawadniania pól, w szczególności podczas fal upałów i poważnych susz, może pomóc w zapobieganiu osłabiania upraw.

Kilka państw członkowskich ma długie i udane doświadczenie w ponownym wykorzystywaniu wody do różnych celów, w tym do nawadniania w rolnictwie.

Jest ono lepsze dla środowiska niż alternatywne metody zaopatrzenia w wodę, takie jak ujęcia wód podziemnych, czerpanie z rzek lub odsalanie.

Rada daje państwom członkowskim elastyczność w podejmowaniu decyzji, czy chciałyby wykorzystywać ścieki oczyszczone do nawadniania, biorąc pod uwagę fakt, że warunki geograficzne i klimatyczne znacznie się różnią w poszczególnych państwach członkowskich.

Projekt regulacji zawiera wymogi dotyczące jakości odzyskiwanej wody i jej monitorowania w celu zapewnienia ochrony zdrowia ludzi i zwierząt oraz środowiska. źródło: igpw.org.pl

KIERUNEK WODKAN 3/2019 7

z porta l u kierunek W O DKAN . p l Z P R Z Y M R U Ż ENIE M O KA

Piwo ze ścieków i deszczówki?

Jedna z podstawowych zasad marketingu mówi, że nieważne jak – byle mówili. Zasada ta jest tym bardziej nośna, że w okresie letniej kanikuły – im temat błahszy, a krzykliwszy – tym lepiej. Dobrze też, żeby dotyczył sprawy powszechnie znanej, jednak takiej, o której fachowa wiedza jest niezbyt powszechna. Czy tak jest również z informacjami o piwie, do którego produkcji wykorzystuje się ścieki oczyszczone czy deszczówkę? będących liderami gospodarki wodnej Okres ogórkowy przeżywa także branża wynik ten oscyluje w okolicach 3 litrów, piwowarska. To właśnie w czasie letniego oznacza to, że ten mały ma jeszcze 7 i zimowego przesilenia pojawiają się litrów wody do odzyskania w całym najbardziej „sensacyjne” informacje na procesie technologicznym. I z niczym temat piwa, sposobów jego powstawania, innym, jak tylko z takim procesem a przede wszystkim surowców. mamy tu do czynienia. Tylko tyle i aż Tak jest i w tym roku. Tylko w ostatnich tyle, bo każdy oszczędzony litr wody dniach pojawiły się głośne newsy, że jest cenny i godzien pochwały. piwo powstaje ze ścieków i deszczówki.

Paweł Błażewicz Takich przykładów mnożyć możemy Oczywiście tego typu sensacyjki obiegły Kultura Piwa w nieskończoność. Mieliśmy już „Pisnera”, wszystkie portale. Jednak wszystkie skupiły którego nazwa pochodzi od gry słów się na mocnym tytule newsa, a nie na Z setkami osób przeprowadził pilsner i piss (sikanie). Było to piwo tym, jakie informacje ma on przekazać. szkolenia dotyczące kultury uwarzone na słodzie, który pochodził Prześledźmy zatem kilka piwowarskich piwa i jego historii. Prowadzi z pola nawiezionego odchodami sensacji i zastanówmy się, czy jest profil „Kultura Piwa” na uczestników festiwalu w Roskilde. w nich coś obrazoburczego, czy raczej Facebooku i kanał na Jednak, czy nie jadamy owoców i warzyw, mają wywołać efekt „klikania” na Youtube o tej samej nazwie. które rosną na polach nawożonych mocny tytuł i nieco zawodzący finał…

Jednak wciąż najbardziej naturalnie? Jemy. Co więcej, nie jest to Piwo z deszczówki: Jeden z małych lubi o piwie rozmawiać dla nas sensacja, a może nawet tego browarów wykorzystuje do warzenia piwa z ludźmi i przy piwie. rodzaju naturalne uważamy za lepsze. wodę deszczówkę. Sensacja! Ale jeżeli Mieliśmy japońskie „Piwo – kupa słonia”, zadam pytanie, skąd bierze wodę Państwa które zawierało kawę pozyskiwaną ulubiony browar? Czy znacie odpowiedź? z odchodów słonia. Szok! Sensacja! Jednak, jeżeli weźmiemy Naiwnością wbijaną do głów przez reklamy będzie przecież trzy oddechy, od razu przypomni się nam kawa kopi luwak, twierdzenie, że pochodzi z górskiego potoku (no i co gdzie ziarna pochodzą z odchodów mniejszego zwierza z browarami z nizin!). Jest to zatem woda z miejscowych ujęć, i czynić mają ją produktem wyjątkowo smakowitym (z tego czerpiących równie dobrze z ujęć głębinowych, jak zbiorników miejsca pozdrawiam tak wielkich jak ja miłośników kiszki powierzchniowych, czy też rzek. Jednym słowem, tak czy ziemniaczanej czy haggisu – którego fanem nie jestem). owak, ich składową jest deszczówka! Trzeba także pamiętać, Mamy także inne przykłady. Choćby te z krajowego że woda dedykowana do warzenia różnych stylów piwnych ogródka. Mieliśmy „Sheep szit” – czyli „owcze g…”, z tym powinna mieć inne cechy (np. być twarda lub miękka), a co że związek z nawozem był taki, że jego suszona forma za tym idzie – w większości przypadków jest standaryzowana służyła do tworzenia dymu, w którym suszono słód. czy uzdatniana. Ba! Jeżeli do tego wszystkiego dołożymy No i przykład, bez którego nie mogliśmy się obejść, nieco wiedzy technologicznej i uznamy, że zaciera się „piwo waginalne” – temat, który obleciał świat mediów piwa w oknie ok. 45-75oC, a następnie gotuje z chmielem tempem błyskawicy. Jednak gdy ktoś zauważył, że w temperaturze 100oC, wiemy już, że woda, od której „niebagatelnie” pozyskane bakterie były tożsame z tymi zaczynamy, zostanie wyjałowiona. I w ten sposób czar prysł. obecnymi w jogurcie czy innych przetworach mlecznych Piwo ze ścieków: Podobnie skonstruowany został i namnożone w sterylnym laboratorium – cały czar prysł! „sensacyjny” news, że jeden z browarów warzy piwo ze ścieków. Od pierwszego kliknięcia widać już, że news jest z kategorii starych dowcipów o Radiu Erewań. Piwo jest Więcej felietonów nie ze ścieków, tylko z wody, która tych ścieków została Pawła Błażewicza przeczytasz na pozbawiona. Dla ludzi z branży browarniczej od razu w oczy rzuci się udział jednego z wielkich, międzynarodowych koncernów i sprawa się wyjaśnia. News jest o oszczędności wody… Jeżeli bowiem w małym browarze standard zużycia wody na jednostkę to 10 litrów wody, zaś w browarach

8 KIERUNEK WODKAN 3/2019

Bariera antyodorowa bioArcus

technologią BAT !

*

do likwidacji odorów: ze składowisk odpadów z kompostowni z dużych przestrzeni otwartych z emisją niezorganizowaną *Ekspertyza PAN październik 2018

zadzwoń

bioArcus Sp. z o.o. ul. Białostocka 22 lok. 9, 03-741 Warszawa, www.bioarcus.pl, tel. 22 654 05 75, 602 771 449, 502 178 336

Wiatr w żagle i do Łodzi!

Gotowi na rejs?

Honorowy Gospodarz

Organizator

Partner strategiczny

Partner

Partner branżowy

Patronat merytoryczny

Patronat medialny

kierunekwodkan.pl

Organizator: BMP Sp. z o.o.

Gospodarze Honorowi: Łódzka Spółka Infrastrukturalna, Grupowa Oczyszczalnia Ścieków w Łodzi i ZWiK Łódź

Dwie debaty eksperckie

Scenariusz na zmiany klimatu. Rola wodkanu w zagospodarowaniu wód opadowych i przeciwdziałaniu deficytowi wody w Polsce Science fiction czy po prostu przyszłość: oczyszczalnia ścieków = fabryka produkująca nie tylko wodę, ale i inne surowce dla różnych gałęzi przemysłu?

13 listopada 2019 r. obieramy kurs na Łódź!

Warsztaty

dla rzeczników Budowanie reputacji spółek miejskich poprzez działania komunikacyjne 14 listopada 2019 r. odbędzie się druga edycja warsztatów dla przedstawicieli miejskich spółek, odpowiedzianych za komunikację i działania marketingowe swoich jednostek.

14 i 15 listopada będziemy dyskutować o tym, co aktualnie jest najważniejsze dla branży wod-kan, czyli... o nowych sposobach walki z zagrożeniami, m.in. o farmaceutykach w wodzie, działaniach, które wpisują się w ideę GOZ: wielokrotnym wykorzystaniu zasobów wodnych, odzysku ścieków, wodach opadowych, a także o podnoszeniu efektywności oczyszczalni i jakości wody…

W Kongresie weźmie udział ponad 300 osób

Ponad 300 uczestników, 126 firm i zakładów wzięło udział w zeszłorocznej edycji Kongresu WOD-KAN-EKO. Przewidujemy, że w tym roku będzie ich jeszcze więcej!

Wydarzeniu towarzyszyć będzie tradycyjnie wystawa stoisk oraz Strefa Nauki i Wiedzy

Wycieczki i turniej bowlingowy

Kongres to także okazja do odwiedzenia ciekawych miejsc w mieście Łodzi czy do odwiedzin spółek zajmujących się gospodarką wodno-ściekową w tym mieście.

Tradycyjnie już w dzień poprzedzający oficjalne otwarcie Kongresu, czyli 13 listopada, odbędzie się Turniej bowlingowy przedsiębiorstw wod-kan.

Kontakt:

Jeden Kongres, ale dwie konferencje

Kongres to dwie równoległe konferencje skupiające się wokół tematyki zarządzania i aspektów techniczno-technologicznych; w dyskusji wezmą udział przedstawiciele branży wod-kan, dostawcy technologii i przedstawiciele środowisk naukowych, a także instytucji.

Więcej szczegółów:

www.kierunekWODKAN.pl

dla pracowników zakładów wod-kan: Rafał Ruczaj rafal.ruczaj@e-bmp.pl tel. 729 679 047 dla przedstawicieli firm: Marta Mazurek marta.mazurek@e-bmp.pl tel. 539 059 377 dla prelegentów: Joanna Jaśkowska joanna.jaskowska@e-bmp.pl tel. 728 499 502

T emat numeru : O d o r y

Ryzyko zdrowotne generowane przez odory w gospodarce ściekowej dr inż. Ewa Olkowska prof. dr hab. Lidia Wolska

Fot.: 123rf

Zakład Toksykologii Środowiska Wydział Nauk o Zdrowiu z OP i IMMiT Gdański Uniwersytet Medyczny

12 KIERUNEK WODKAN 3/2019

T emat numeru : O d o r y

Niewłaściwie prowadzone procesy, niedostosowane systemy kanalizacyjne bądź ich zła konserwacja skutkują zagniwaniem ścieków, co prowadzi do zwiększonej emisji substancji odorowych. Stosowanie różnorodnych dóbr konsumpcyjnych jest powiązanie z wytwarzaniem ścieków, których oczyszczanie wymaga używania coraz bardziej zaawansowanych metod. Jaki wpływ mogą mieć uciążliwości zapachowe na zdrowie? Jakie działania należy podjąć?

KIERUNEK WODKAN 3/2019 13

T emat numeru : O d o r y

R

ozwój przemysłu, rosnący poziom urbanizacji i nieracjonalny konsumpcjonizm prowadzi do degradacji środowiska. Każdego dnia stosowana jest ogromna ilości takich produktów, jak m.in. kosmetyki, detergenty, leki, farby, środki ochrony roślin, oleje i paliwa, które stanowią mieszaniny różnorodnych związków chemicznych. Są one wykorzystywane zarówno przez konsumentów w gospodarstwach domowych, ale również na większą skalę w działalności usługowej, przemysłowej czy też rolniczej. Prowadzi to do wzrostu ilości wytwarzanych ścieków o coraz bardziej złożonym składzie chemicznym i biologicznym.

Nieustannie generowane ścieki powinny być zbierane i transportowane w systemach kanalizacyjnych do

w 2018 r. wyniosła 969,5 hm3 (miasta: 845,5 hm3, obszar wiejski: 124 hm3) i wzrosła w porównaniu z 2017 r. o 15 hm3 [1,2]. Na rys. 1 przedstawiono długość sieci kanalizacyjnej i ilość ścieków odprowadzanych z gospodarstw domowych w 2017 roku, uwzględniając podział na województwa. Województwa mazowieckie, śląskie, wielkopolskie, podkarpackie i małopolskie dysponują najbardziej rozbudowanymi sieciami kanalizacyjnymi w skali kraju. Natomiast na terenie woj. mazowieckiego, śląskiego oraz wielkopolskiego z gospodarstw domowych odprowadzana jest największa ilość ścieków w skali kraju [3].

Przytoczone dane statystyczne pozwalają stwierdzić, że istnieje konieczność stosowania odpowiednich

oczyszczalni ścieków, aby chronić środowisko i organizmy żywe przed bezpośrednim wprowadzaniem nieoczyszczonych ścieków.

rozwiązań logistycznych umożliwiających efektywne odbieranie i gromadzenie ścieków, a następnie ich transport do oczyszczalni w celu usunięcia zanieczyszczeń. Zapewnienie właściwego przebiegu wspomnianego procesu logistycznego jest możliwe poprzez wybór odpowiedniego typu systemu kanalizacyjnego składającego się ze współpracujących urządzeń.

Projektowanie systemu kanalizacyjnego na danym obszarze jest zależne od takich czynników, jak m.in. ukształtowanie terenu, skład gleby, poziom wód gruntowych, wielkość kanalizowanego obszaru, gęstość zaludnienia. Ze względu na warunki działania, wyróżnia się następujące typy systemów kanalizacyjnych: • konwencjonalne (grawitacyjne, grawitacyjno-pompowe) z samoistnym przepływem ścieków na skutek działania siły grawitacji; • specjalne z wymuszonym przepływem ścieków: nadciśnieniowe (poprzez wtłaczanie za pomocą pompy do przewodów ciśnieniowych), podciśnieniowe (zasysanie pompą próżniową) [4,5].

RYS. 1 Dane Głównego Urzędu Statystycznego w zakresie A) długości sieci ogólnospławnej oraz na ścieki gospodarcze [km]; B) ilości ścieków odprowadzanych z gospodarstw domowych [dam3] w 2017 roku [3]

System kanalizacji chroni środowisko i ludzi – skala potrzeb Systemowe rozwiązania w postaci sieci kanalizacyjnych i oczyszczalni ścieków umożliwiają właściwe zarządzanie ściekami oraz wodami opadowymi odprowadzanymi z gospodarstw domowych, terenów miejskich i usługowych, ośrodków przemysłowych oraz rolnictwa. Analizując dane Głównego Urzędu Statystycznego dotyczące infrastruktury komunalnej w latach 2005-2018, można zauważyć ok. 99% wzrost długości sieci kanalizacyjnej w Polsce. W 2018 r. sieć kanalizacyjna osiągnęła długość 160,7 tys. km, a liczba przyłączy do budynków mieszkalnych wynosiła 3,4 mln. Jednak w latach 2005-2018 największy przyrost długości sieci o ok. 153% zaobserwowano na terenach wiejskich. W miastach do sieci kanalizacyjnej podłączonych jest ok. 75% budynków mieszkalnych, a na obszarach wiejskich niespełna 36%. Skalę problemu gospodarki ściekami obrazuje również ilość ścieków odprowadzonych z gospodarstw domowych, która

14 KIERUNEK WODKAN 3/2019

Rozwiązania konwencjonalne są najczęściej stosowanymi sposobami zbierania i transportu ścieków na terenie Polski. Ich zastosowanie zapewnia niską

T emat numeru : O d o r y

awaryjność i niskie koszty eksploatacji. Jednak systemy tego typu mają ograniczenia w postaci m.in. konieczności zapewnienia co najmniej 1% spadku przewodów o dużych średnicach, możliwości wystąpienia utrudnień wykonania sieci wynikających z ukształtowania terenu oraz niskiej szczelności sieci [5]. Natomiast wykonanie kanalizacji z wymuszonym przepływem ścieków jest mniej kosztowne w porównaniu z tradycyjnymi rozwiązaniami (m.in. mniejsze średnice przewodów, brak wymogu 1% spadku przewodów) oraz zapewnia większe bezpieczeństwo dzięki szczelności układów. Jednak urządzenia odpowiedzialne za funkcjonowanie tego typu systemów wymagają ciągłego zasilania energią elektryczną oraz mogą ulegać awariom wymagającym specjalistycznej obsługi serwisowej. Również obszar objęty sieciami niekonwencjonalnymi jest stosunkowo niewielki (np. osiedle mieszkaniowe, dzielnica) o niskim stopniu zaludnienia bądź wykorzystywany tylko sezonowo [5-7].

Wrażliwe punkty systemów kanalizacyjnych – emisja odorów Dostępne sposoby zarządzania ściekami mają na celu zapewnienie kontrolowanego zbierania i transportu ścieków oraz ich oczyszczania. Wspomniane rozwiązania systemowe umożliwiają ograniczenie degradacji środowiska ze względu na zmniejszenie niekontrolowanej emisji substancji toksycznych i czynników biologicznych, które mogą trafić do poszczególnych ekosystemów wraz z nieoczyszczonymi ściekami. Jednak poszczególne rozwiązania wymagają wyposażenia systemów kanalizacyjnych w kilometry rurociągów: grawitacyjnych lub ciśnieniowych (podłączeniowych, zbiorczych, tranzytowych, podciśnieniowych) wraz z elementami wspomagającymi: pompy ściekowe i próżniowe, przepompownie ścieków (pośrednie i strefowe pompownie oraz tłocznie), studzienki zbiorcze, zawory odpowietrzająco-napowietrzające, zbiorniki podciśnieniowe gromadzące ścieki; a także wylotami urządzeń do wprowadzania ścieków do wód lub gleby, urządzeniami podczyszczającymi i instalacjami oczyszczającymi ścieki [5,8]. Rozbudowane instalacje kanalizacyjne skutkują długim czasem przetrzymywania ścieków w warunkach ograniczonego dostępu tlenu, co prowadzi do występowania problemów eksploatacyjnych, przekładających się na zwiększoną odorowość systemów uciążliwą dla okolicznych mieszkańców. W przepompowniach przy stosowaniu tzw. technologii mokrej ścieki stale zalegają. Prowadzi to do sedymentacji cząstek stałych i namulania, a w konsekwencji zagniwania i uwalniania związków odorowych (m.in. siarkowodoru). Okresowe usuwanie naniesionej materii z komory przepompowni jest najczęściej stosowanym rozwiązaniem, by ograniczyć uciążliwość odorową. Wykorzystanie technologii tłoczni (przepompowni typu suchego) obejmuje podczyszczenie ścieków (odseparowanie skratek), a następnie ich skierowanie do zbiornika

retencyjnego. W tym rozwiązaniu stosowanie wkładów filtracyjnych w kominku wentylacyjnym przepompowni ogranicza emisję odorów [9]. Jednak stosowanie tłoczni jest zasadne w przedziale pompowania od 2 do 800 m³/h (warunki miejskie). Natomiast mniejsze ilości pompowanych ścieków na terenach wiejskich (do 20 m³/h) wymagają wykorzystania przepompowni typu mokrego. W przypadku tłoczni może wystąpić przewymiarowanie układu tłocznego, co doprowadziłoby do wystąpienia problemu zagniwania ścieków i emisji odorów [10].

Przewody tłoczne powinny stanowić hermetyczną część systemu kanalizacyjnego i nie powinny oddziaływać na środowisko. Ilości gazów wydobywających się z zaworów odpowietrzająco-napowietrzających również nie stanowią źródła uciążliwego zapachu dla okolicznych mieszkańców. Jednak ze względu na transport ścieków w przewodach tłocznych na duże odległości, może dochodzić w nich do procesów zagniwania w warunkach beztlenowych. Dodatkowo objętości napływających ścieków do przepompowni oraz ich czas transportu do studzienki rozprężnej wpływa na zwiększone zagniwanie w przewodzie tłocznym. Jeśli ścieki dotrą po kilku dniach do studzienki rozprężnej, to wspomniany proces jest na tyle zaawansowany, że stężenie siarkowodoru przekracza kilkunastokrotnie dopuszczalne normy i stwarza zagrożenie dla zdrowia i życia pracowników instalacji oraz okolicznych mieszkańców. Procesy beztlenowe w systemach kanalizacyjnych i związana z tym emisja odorów mogą być ograniczone poprzez dozowanie do ścieków odpowiednich preparatów, m.in. na bazie żelaza (możliwość korozji układu), saletry amonowej (powoduje spadek ładunku zanieczyszczeń, co może negatywnie wpływać na działanie oczyszczalni ścieków). Jednym z rozwiązań jest również wprowadzenie pneumatycznego transportu ścieków z możliwością przetłaczania oraz przedmuchu, co wymaga znacznych kosztów inwestycyjnych. Kolejnymi elementami w systemie kanalizacyjnym, które mogą stanowić źródło emisji uciążliwych związków, są studzienki rozprężne. Stosowane rozwiązania zaradcze (m.in biofiltry) usuwają jedynie miejscowo do 50 ppm siarkowodoru, którego stężenia mogą osiągać poziom nawet 120 ppm. Prowadzenie sprawnego systemu kanalizacyjnego nieuciążliwego i bezpiecznego dla okolicznych mieszkańców i pracowników wymaga odpowiednich inwestycji w infrastrukturę sieci oraz doświadczenia osób odpowiedzialnych za dane obiekty [9].

Emisja substancji uciążliwych dotyczy również procesów technologicznych wykorzystywanych w czasie oczyszczania ścieków, a zwłaszcza przy przetwarzaniu osadów ściekowych [11]. Biologiczne i chemiczne procesy na poszczególnych etapach oczyszczania ścieków zmniejszają ilość zanieczyszczeń, w tym substancji zapachowych. Jednak niewłaściwa eksploatacja urządzeń oraz powstawanie warunków beztlenowych na etapie mechanicznego

KIERUNEK WODKAN 3/2019 15

T emat numeru : O d o r y

TAB. 1 Typy wytwarzanych ścieków oraz ich przykładowe składniki [18,27]

Typy wytwarzanych ścieków

Występujące zanieczyszczenia

ścieki bytowe

ludzkie odchody (w tym mikroorganizmy chorobotwórcze), składniki odżywcze i materia organiczna, w tym nowo pojawiające się zanieczyszczenia (ang. emerging contaminants) m.in. składniki kosmetyków, detergentów, leków lub produkty ich degradacji (np. substancje o działaniu endokrynnie czynnym np. ftalany, bisfenol A)

ścieki komunalne

szeroka gama zanieczyszczeń, w tym mikroorganizmów chorobotwórczych, substancje odżywcze i związki organiczne, metale ciężkie oraz nowo pojawiające się zanieczyszczenia (m.in. składniki i produkty degradacji leków – antybiotyków, leków przeciwzapalnych, substancje o działaniu endokrynnie czynnym)

wody spływne z terenów miejskich

szeroka gama zanieczyszczeń np. wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA) i sadza ze spalania paliw kopalnych, oleje silnikowe, metale ciężkie, odpady nieulegające rozkładowi m.in. tworzywa sztuczne z dróg i parkingów, cząstki zawieszone, nawozy oraz pestycydy (z trawników)

rolnictwo i hodowle zwierząt

mikroorganizmy chorobotwórcze, składniki odżywcze z nawozów, pestycydy, pozostałości leków weterynaryjnych (np. antybiotyki, hormony wzrostu), w tym akwakultura lądowa: materia organiczna, materia zawieszona, składniki odżywcze, metale ciężkie i nowo pojawiające się zanieczyszczenia

ścieki przemysłowe wraz z górnictwem i elektroenergetyką

szeroka gama zanieczyszczeń zależna od prowadzonej działalności m.in. rozpuszczalniki organiczne, w tym chloroorganiczne, kwasy i zasady, związki azotu i siarki (amoniak, azotyny), WWA, metale ciężkie, surfaktanty, pestycydy, barwniki, płyny hydrauliczne, pierwiastki radioaktywne

odcieki ze składowisk i zakładów przetwarzania nieorganiczne i organiczne zanieczyszczenia, wysokie stężenia metali i związków organicznych odpadów, wody lecznicze i termalne

oczyszczania ścieków może skutkować zwiększoną emisją substancji odorowych. Przetwarzanie osadów ściekowych stanowi znaczące źródło odorantów w oczyszczalniach, których uciążliwość jest zależna od zastosowanych technologii i urządzeń (otwarte, zamknięte). W procesie zagęszczania, stabilizacji i usuwania wody z osadów, zagniwania w warunkach beztlenowych lub niewłaściwego czyszczenia urządzeń może dochodzić do znacznej emisji odorów [12,13]. Na rynku dostępnych jest wiele metod

Objętości napływających ścieków do przepompowni oraz czas ich transportu do studzienki rozprężnej wpływa na zwiększone zagniwanie w przewodzie tłocznym dezodoryzacji powstających aerozoli, m.in. metody biologiczne, metody absorpcyjne i adsorpcyjne, procesy spalania katalitycznego, neutralizacja/maskowanie [14].

Omawiając funkcjonowanie systemów kanalizacyjnych na terenach o intensywnej zabudowie mieszkaniowej, usługowej i przemysłowej należy wspomnieć o zaburzonym obiegu wody, w szczególności wód opadowych. Jest to spowodowane dużym udziałem uszczelnionych powierzchni, z których wody opadowe muszą być odprowadzane do kanalizacji w celu przeciwdziałania podtopieniom, a tym samym bezpowrotnie tracone z przestrzeni miejskiej (średnio aż 70%), zwiększając ilości ścieków kierowanych do oczyszczani. W celu ograniczenia tego problemu wprowadzana jest infrastruktura retencji wód opadowych w formie odpowiednio zaprojektowanych parków, ogrodów deszczowych, zbiorników

16 KIERUNEK WODKAN 3/2019

retencyjnych, zrewitalizowanych cieków wodnych i przydrożnych rowów. Te rozwiązania pozwalają na zrównoważoną gospodarkę wodami opadowymi oraz odciążenie funkcjonujących systemów kanalizacji na terenie intensywnej zabudowy. Takie podejście w zarządzaniu wodami stanowi przeciwdziałanie również stratom ekonomicznym, obniżeniu komfortu bądź zagrożeniu życia i zdrowia mieszkańców (m.in. infiltracja wód opadowych, ograniczenie podtopień, przeciwdziałanie powstawania wysp ciepła, zwiększenia bioróżnorodności, poprawa estetyki obszarów zabudowy) [15,16].

Substancje obecne w systemach kanalizacyjnych Ścieki składają się głównie z wody (ok. 99%) oraz ok. 1% zawiesiny, koloidów oraz materii zawieszonej.

Jednak biologiczna charakterystyka i skład chemiczny ścieków różni się w zależności od ich źródła pochodzenia oraz zmienia się wraz ze stosowaniem nowych technologii bądź wprowadzaniem na rynek nowych produktów (tab. 1) [17,18]. Każdy typ wytwarzanych ścieków stanowi potencjalne zagrożenie dla środowiska, organizmów żywych oraz zdrowia i życia ludzi. Z tego względu ścieki przed wprowadzeniem do ekosystemów powinny być poddawane odpowiednim procesom w celu usunięcia zanieczyszczeń w tym mikrozanieczyszczeń (związków pochodzenia antropogenicznego oraz produktów ich degradacji występujących w ściekach na poziomie ng–µg/l, które nawet przy niskich stężeniach mogą negatywnie wpływać na organizmy żywe i środowisko [19,20]). Jednak efektywność procesów degradacji zanieczyszczeń tradycyjnymi metodami stosowanymi w większości oczyszczalni ścieków jest niewystarczająca. Rozwiązaniem problemu jest stosowanie zaawansowanych metod takich jak m.in. filtracja membranowa, ultrai nanofiltracja lub odwrócona osmoza [21,22]. Zatem

T emat numeru : O d o r y

efektem stosowania jedynie tradycyjnych technologii oczyszczania ścieków jest wprowadzanie do środowiska wraz z oczyszczonymi ściekami lub osadami ściekowymi związków chemicznych mogących mieć negatywny wpływ na organizmy żywe. Wśród odprowadzanych zanieczyszczeń wyróżnić można m.in. metale (Pt, Pd, Cd, Zn, Cu, Ni), wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne, pestycydy (DDT, chloropiryfos), dioksyny, dibenzenofurany, plastyfikatory (np. ftalan bis(2-etyloheksylu)), poliakrylamidy, leki, sterydy i hormony (np. antybiotyki, leki przeciwzapalne i estrogeny), uniepalniacze, składniki detergentów i kosmetyków (np. surfaktanty i ich pozostałości m.in. liniowe alkilobenzenosulfonianiy, nonylofenole), substancje zapachowe, ftalany, filtry promieniowania UV) [18,23]. Obecność wymienionych substancji również o charakterze mikrozanieczyszczeń została potwierdzona w ściekach surowych i oczyszczonych, wodach powierzchniowych, a nawet w wodzie pitnej i żywności. Należy podkreślić, że badania we wspominanym zakresie są niezbędne w celu ochrony środowiska oraz zdrowia i życia ludzi. Jednak ich występowanie rzadko jest kontrolowane lub monitorowane, a w przypadku niektórych zanieczyszczeń brakuje odpowiednich narzędzi i procedur analitycznych do oznaczania ich śladowych ilości [18,24,25]. Jest to szczególnie istotne, ponieważ część wspomnianych zanieczyszczeń nawet przy bardzo niskich stężeniach może powodować zaburzenia funkcji układu endokrynnego u ludzi i zwierząt (m.in. obniżenie płodności, występowanie wad wrodzonych i zaburzeń rozwojowych), zwiększoną zachorowaność na nowotwory oraz powstanie bakterii wielolekoopornych niewrażliwych na antybiotyki, jakimi dysponuje medycyna [18,26].

Poza omówioną powyżej grupą zanieczyszczeń, gospodarka ściekami wiąże się z emisją zanieczyszczeń i bioaerozolu do powietrza atmosferycznego.

Ten rodzaj emisji już w większym stopniu jest identyfikowany, chociażby na podstawie skarg

okolicznych mieszkańców o obecności uciążliwych zapachów wokół instalacji. Przyczyną bezpośredniej uciążliwości zapachowej systemów kanalizacyjnych są lotne związki chemiczne powstające w mikrobiologicznych procesach rozkładu substancji organicznych zawartych w ściekach i osadach. Rodzaj powstających związków jest zależny m.in. od składu ścieków (obecności substancji odorotwórczych), szybkości zachodzących procesów biochemicznych (zmienność dzienna, sezonowa) oraz zastosowanych rozwiązań aparaturowo-procesowych w sieciach (długość przewodów, czas zatrzymania ścieków w komorach przepompowni, hermetyzacja obiektów, stosowanie czynników wspomagających eliminujących odory) [8]. Podczas zachodzących procesów powstaje bardzo złożona mieszanina substancji o nieprzyjemnym zapachu. Wyróżnić wśród nich można m.in. związki siarki (H2S, tiole, sulfidy), związki azotu (amoniak, aminy, indol, skatol), kwasy tłuszczowe (m.in. kwas octowy, masłowy, walerianowy), aldehydy, ketony [28,29]. Rozszerzona lista związków chemicznych potencjalnie uciążliwych zapachowo wraz z kodeksem przeciwdziałania uciążliwości zapachowej jest dostępna na stronie internetowej Ministerstwa Środowiska [30]. Jednak analiza jakościowa i ilościowe oznaczenie związków odpowiadających za odorowość mieszaniny jest bardzo skomplikowana również ze względu na obecność w niej prekursorów związków odorowych [31,32].

Zdrowie ludzi a gospodarka ściekami Rosnąca liczba wykorzystywanych dóbr konsumpcyjnych, postępująca urbanizacja, zwiększająca się infrastruktura gospodarki ściekami i jej niewłaściwe zarządzanie nie pozostają obojętne dla zdrowia ludzi. Mówiąc o zdrowiu, należy przytoczyć holistyczną definicję zaproponowaną przez Światową Organizację Zdrowia, a mianowicie zdrowie to „kompletny, fizyczny, psychiczny i społeczny dobrostan człowieka, a nie tylko brak choroby lub kalectwa” [33].

Reklama

T emat numeru : O d o r y

Czy zmniejszanie komfortu ludności mieszkającej wokół systemu kanalizacyjnego na skutek nieustannej emisji związków odorowych może zaburzać zdrowie?

Należy podkreślić, że identyfikowanie związków zapachowych jako nieprzyjemne i uciążliwe jest cechą indywidualną człowieka. Odory mogą być różnie odbierane przez różne osoby ze względu na preferencje zapachowe, wiek, płeć, choroby czy też usposobienie [34]. Jednak jest to problem o charakterze globalnym, a ocena ryzyka zdrowotnego związanego z gospodarką ściekową i występującymi tam złożonymi mieszaninami substancji (m.in. odorów) jest bardzo skomplikowana. Tylko nieliczne jednostki prowadzą badania naukowe o tej tematyce. Ocena ryzyka stanowi narzędzie pozwalające na dokonanie szczegółowej analizy, czy dane czynniki zagrażają środowisku, żywym organizmom oraz zdrowiu i życiu ludzi. Posługując się takimi opracowaniami, można skutecznie zarządzać i komunikować występujące ryzyko zdrowotne [35,36].

Osoby narażone na działanie mieszanin substancji o uciążliwym zapachu mogą odczuwać dyskomfort, m.in. bóle głowy, rozdrażnienie, bezsenność, nudności, wzmożony stres Szacuje się, że od 13 do 20% populacji Europy jest narażona na działanie odorów [37]. W Polsce w 2015 r. do Inspekcji Ochrony Środowiska zgłoszono ponad 1600 skarg dotyczących zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego, wśród których aż 59% dotyczyło uciążliwości odorowej. W badaniu przeprowadzonym w 2017 r. na zlecenie Ministerstwa Środowiska 12,4% respondentów wskazało, że w ich okolicy występują odory [38]. Natomiast w latach 2000-2009 w Stanach Zjednoczonych na terenie Kalifornii od 50% do 60% wszystkich skarg społeczeństwa dotyczących jakości powietrza była powiązana z nieprzyjemnym zapachem [39]. Wyniki przeprowadzonego badania ankietowanego w Kanadzie na temat potencjalnego miejsca dla oczyszczalni ścieków w pobliżu dzielnicy zamieszkania wskazały, że aż 65 % respondentów najbardziej obawia się emisji związków odorowych z danego obiektu [40].

Również niezadowolenie społeczeństwa z występowania uciążliwości zapachowej ma wymiar ekonomiczny. Zaobserwowano, że ceny nieruchomości spadły o 3,4 % ze względu na występowanie w danej okolicy odorów [41].

W myśl przytoczonej definicji zdrowia i przedstawionych danych można uznać, że dobrostan mieszkańców narażonych na odory może zostać zaburzony.

Takie założenie może być przyjęte na podstawie przeglądu literatury, ponieważ związki odorowe mogą powodować ogólne złe samopoczucie, bóle głowy, trudności z koncentracją oraz zasypianiem [8]. Za-

18 KIERUNEK WODKAN 3/2019

tem długotrwałe narażenie na odory i występowanie powyższych dolegliwości może również negatywnie wpływać na zdrowie psychiczne ludzi. Taka zależność została również stwierdzona podczas oceny stanu zdrowia osób mieszkających w pobliżu oczyszczalni ścieków, gdzie zaobserwowano zwiększoną częstość występowania zaburzeń psychicznych [42].

Ważnym aspektem zdrowia populacji jest analiza narażenia zawodowego osób obsługujących systemy gospodarki ściekami. Każdego dnia pracownicy przebywają w miejscach charakteryzujących się znacznymi poziomami zanieczyszczenia czynnikami chemicznymi i biologicznymi (w tym produkowanymi przez mikroorganizmy endotoksynami, mykotoksynami i glukanami [43,44]). Podstawowym kryterium oceny narażenia zawodowego jest odniesienie stężeń indywidualnych związków chemicznych występujących na stanowisku pracy do ustalonych dla nich najwyższych wartości dopuszczalnych stężeń [45]. Takie podejście do oceny ryzyka nie obejmuje efektów zdrowotnych wywoływanych przez współwystępujące związki, które mogą działać niezależnie (mają różne mechanizmy działania) lub mogą występować pomiędzy substancjami interakcje o charakterze addytywnym (toksyczność mieszaniny jest sumą toksyczności pojedynczych składników), antagonistycznym (toksyczność mieszaniny jest niższa od sumy toksyczności pojedynczych substancji) oraz synergicznym (toksyczność mieszaniny jest wyższa niż suma toksyczności pojedynczych składników) [46].

Narażenie pracowników na szkodliwe czynniki może nastąpić poprzez układ oddechowy i pokarmowy oraz przez skórę. Droga inhalacyjna jest najważniejsza z punktu widzenia narażenia zawodowego na różnorodne czynniki szkodliwe występujące w systemach kanalizacyjnych i oczyszczalniach ścieków.

Należy podkreślić, że ocena toksyczności mieszanin substancji chemicznych (np. odorów) oraz szacowanie narażenia drogą inhalacyjną jest niezmiernie trudnym zagadnieniem i poznanym w niewielkim stopniu [47]. Najczęściej stwierdzanymi zaburzeniami stanu zdrowia pracowników sieci kanalizacyjnych są infekcje układu oddechowego, pokarmowego, podrażnienia oczu i skóry, bóle głowy oraz złe samopoczucie [48,49]. Specyficzną formą dolegliwości (osłabienie, złe samopoczucie, gorączka, ostry nieżyt nosa i choroby przewodu pokarmowego) występującą u osób obsługujących systemy kanalizacyjne i oczyszczalnie ścieków jest tzw. syndrom pracowników kanalizacji (ang. sewage worker’s syndrome) [50]. Podrażnienie dróg układu oddechowego wynika z narażenia na drażniące substancje, jakimi są m.in. amoniak i siarkowodór [51]. Ponadto siarkowodór może wywoływać bóle głowy, zawroty głowy, a nawet spowodować nagłą śmierć przy bardzo wysokim stężeniu w powietrzu (powyżej 700 ppm) [52,53]. Natomiast narażenie na metale ciężkie, rozpuszczalniki organiczne oraz węglowodory aromatyczne może prowadzić do uszkodzenia

T emat numeru : O d o r y

nerek i wątroby [54]. Zwiększona zachorowalność na choroby układu pokarmowego i oddechowego została obserwowana szczególnie u grupy pracowników mieszkających blisko miejsc pracy [55]. *** Ścieki, niezależnie od źródła pochodzenia, stanowią mieszaniny tysięcy związków chemicznych oraz zawierają mikroorganizmy, których część może powodować choroby. Wprowadzanie do środowiska nieoczyszczonych lub tylko częściowo oczyszczonych ścieków powoduje zanieczyszczenie wód powierzchniowych, gleby, wód gruntowych, a w konsekwencji wpływa na jakość wytwarzanej żywności. W efekcie zostaje zaburzona równowaga w ekosystemach, a poszczególne czynniki chemiczne czy biologiczne stanowią zagrożenie dla organizmów żywych oraz zdrowia i życia ludzi.

W celu ograniczenia negatywnego działania ścieków powinny być one w kontrolowany sposób zbierane, transportowane, a następnie oczyszczane z użyciem odpowiednich technologii. Niewłaściwie prowadzone procesy, niedostosowane systemy kanalizacyjne bądź ich zła konserwacja skutkują zagniwaniem ścieków, co prowadzi do zwiększonej emisji substancji odorowych (głównie z przepompowni ścieków, punktów zlewni nieczystości, studzienek

rozprężnych oraz oczyszczalni ścieków). Stosowanie różnorodnych dóbr konsumpcyjnych jest powiązanie z wytwarzaniem ścieków, których oczyszczanie wymaga stosowania coraz bardziej zaawansowanych metod pozwalających na usuwanie zanieczyszczeń, w tym mikrozanieczyszczeń oraz konieczność wykorzystywania metod dezodoryzacji obniżających odorowość emitowanych gazów.

Gospodarka ściekami w kontekście uciążliwości zapachowej stanowi zagrożenie dla zdrowia pracowników systemów kanalizacyjnych, ale również okolicznych mieszkańców. Osoby narażone na działanie mieszanin substancji o uciążliwym zapachu mogą odczuwać dyskomfort, m.in. bóle głowy, rozdrażnienie, bezsenność, nudności, wzmożony stres. Podsumowując, gospodarka odpadami może mieć wpływ na zdrowie populacji zarówno poprzez emisję związków odorowych do powietrza atmosferycznego, ale także zanieczyszczenie związkami antropogenicznymi (w tym mikrozanieczyszczeniami) innych elementów środowiska. Z tego względu ten rodzaj gospodarki powinien zapewniać wielowymiarowe bezpieczeństwo.

Literatura dostępna na portalu kierunekWODKAN.pl

P O D S U M O W ANIE X Ko n f e r e n c j i Aw a r i e M o n i to r i n g B u d ow a i M o d e r n i z a c j a S i e c i W O D - KAN prawie 300 uczestników

WARSZTATY: Nowoczesne rozwiązania metodyczne w zakresie wykonywania oceny ryzyka dla ujęć wód podziemnych oraz planów bezpieczeństwa wodnego

25-lecie Jastrzębskiego Zakładu Wodociągó i Kanalizacji S.A., tegorocznego Gospodarza Honorowego konferencji

22 prezentacje, w tym wykład ekspercki z udziałem publiczności: prezentacja + analiza przypadków

X Konferencja Naukowo-Techniczna

AWARIE. MONITORING. BUDOWA I MODERNIZACJA SIECI WOD-KAN 9-10 kwietnia 2019 r.

Wisła

30 stoisk, na których firmy prezentowały nowoczesne technologie i rozwiązania + pokaz plenerowy

25

L E C I E

Gospodarzem Honorowym kolejnej XI edycji konferencji będzie AQUA S.A. Bielsko-Biała. Konferencja odbędzie się w kwietniu 2020 r. w Wiśle

KIERUNEK WODKAN 3/2019 19