T E M AT N U M E R U I U T R Z Y M A N I E D O B R E J J A K O Ś C I W O D Y
W TROSCE O WODĘ I Bezpieczeństwo I Monitoring I Uzdatnianie
BIOLOGICZNE SYSTEMY WCZESNEGO OSTRZEGANIA > 17
ŚLEDZENIE BAKTERII W BOLESŁAWCU > 20
ALTERNATYWY 4 W MPWIK JAWORZNO > 24
SPIS TREŚCI
O czyszczanie ściek ó w 52 I Oczyszczalnie do toksycznych warunków Marianna Zimniewicz, Izabela Kruszelnicka, Dobrochna Ginter-Kramarczyk 58 I Optymalizacja gospodarki osadowej Zbigniew Głogowski 62 I Kiedy mniej znaczy więcej Fotoreportaż z Oczyszczalni Ścieków w Tarnowie Prawo 66 I Strefy ochronne ujęć wody w nowym Prawie wodnym Mikołaj Maśliński 70 I Projektowanie przestrzenne w nowej rzeczywistości Ziemowit Suligowski O p tyma l izacja zu ż ycia energii 77 I Za audytem muszą iść działania Tomasz Słupik H istoria 82 I Woda z parku miejskiego w Tczewie Karolina Lidzbarska, Ryszard Lidzbarski F e l ieton 87 I Emeryt Michał Rżanek 88 I Papier ma znaczenie Z notatnika Wodnika 89 I Nobel gwarantowany Adam Makieła, Łukasz Lipiec 90 I Czy przewidywalność zawsze jest zła? Paweł Chudziński
By krakowiak mógł pić z kranu Fot.: MPWiK w Krakowie
Robert Żurek
2 8 Z arz ą dzanie i komunikacja Fot.: MPWiK Wrocław
G os p odarka wodna 46 I Bezpieczeństwo zaopatrzenia w wodę do picia Klara Ramm 50 I Automatyczny odczyt wodomierzy w ZWiK Złocieniec Marek Obremski
8 T E M AT N U M E R U I U trzymanie dobrej jakości wody
Nowe jezioro Wrocławia Rozmowa z Witoldem Ziomkiem, prezesem zarządu MPWiK we Wrocławiu
66
p rawo Fot.: fot. K. Peczalski
T emat y numeru : U trzymanie dobrej jakości wody 8 I By krakowiak mógł pić z kranu Robert Żurek 17 I Biologiczne systemy wczesnego ostrzegania Joanna Chmist 20 I Śledzenie bakterii w Bolesławcu Agnieszka Turowska 24 I Alternatywy 4 w MPWiK Jaworzno Marzena Gręźlikowska Z arz ą dzanie i komunikacja 28 I Nowe jezioro Wrocławia Rozmowa z Witoldem Ziomkiem, prezesem zarządu MPWiK we Wrocławiu 32 I Budowanie wizerunku branży Aleksandra Grzesiuk 38 I Szkolenia nie dla każdego Jolanta Krawczyk 43 I Ten zawód to służba mieszkańcom Rozmowa z Marzeną Wojewódzką, rzecznik MPWiK w m.st. Warszawie
Strefy ochronne ujęć wody w nowym Prawie wodnym Mikołaj Maśliński kierunek wod-kan 4/2017 3
O D R E DA KC J I
dawniej
Wydawca: BMP spółka z ograniczoną odpowiedzialnością spółka komandytowa
Mateusz Herba redaktor wydania t el . 3 2 / 4 1 5 9 7 7 4 wewn . 3 1 602 603 416 e - m a i l : m a t e u s z . h e r b a @ e - b m p. pl
Misja N
adchodący czas to okres wyzwań dla branży. Obawy budzą przepisy nowego Prawa wodnego, które obwiązywać zaczną 1 stycznia 2018 roku. Wciąż jest wiele niewiadomych i brakuje konkretnych rozporządzeń rozwiewających wątpliwości. Pewne jest, że zmianie ulegną m.in. zasady ustanawiania stref ochronnych wody (s. 66) czy gospodarowania wodami opadowymi i roztopowymi (s. 70).
N
owe przepisy mają być zgodne z unijną dyrektywą, a tym samym wpłynąć na racjonalne zasady gospodarowania wodami, z uwzględnieniem ich ilości i jakości. Jednak utrzymanie dobrej jakości wody czy zapewnienie bezpieczeństwa systemu zaopatrzenia to nie tyle cel motywowany przepisami, a misja przedsiębiorstw wodno-kanalizacyjnych, które niejednokrotnie z dumą prezentują ją i przytaczają m.in. na swoich stronach internetowych.
K
rakowskie Wodociągi jeszcze w 2012 roku, przed wprowadzeniem regulacji dotyczących opracowania i wdrożenia prewencyjnego zarządzania ryzykiem, rozpoczęły realizację tego zadania. Jak zwraca uwagę Robert Żurek, autor artykułu „By krakowiak mógł pić wodę
4 kierunek wod-kan 4/2017
kranu” „To najbardziej skuteczny sposób zabezpieczenia dostaw wody do spożycia dla mieszkańców” (s. 8). Spółka wdrożyła kompleksową metodę oceny i zarządzania ryzykiem, obejmującą wszystkie etapy dostarczania wody od ujęcia do konsumenta, opartą o metodykę określoną w wytycznych Światowej Organizacji Zdrowia.
P
rzedsiębiorstwa również wciąż ulepszają stosowane rozwiązania technologiczne. Wrocławskie MPWiK, wielokrotnie nagradzane za wdrożone systemy informatyczne (m.in. system zarządzania siecią SmartFlow) przekonuje, że „cyfrowa transformacja przynosi korzyści środowisku, klientom, a także branży” (s. 28). Bolesławiec z kolei może pochwalić się innowacyjnymi urządzeniami do bakteriologicznej analizy jakości wody (s. 20), w Jaworzanie natomiast wykorzystuje się mobilny system ozonowania w uzdatnianiu wody (s. 24).
W
spomnianych inwestycji, zmierzających od zapewnienia bezpieczeństwa i utrzymana dobrej jakości wody, można wyliczać znacznie więcej. Ich cel jest natomiast jeden – dostarczenie bezpiecznego produktu do konsumentów.
KRS: 0000406244, REGON: 242 812 437 NIP: 639-20-03-478 ul. Morcinka 35 47-400 Racibórz tel./fax 32 415 97 74 tel. 32 415 29 21, 32 415 97 93 e-mail: ochrona@e-bmp.pl www.kierunekwodkan.pl
BMP to firma od 25 lat integrująca środowiska branżowe, proponująca nowe formy budowania porozumienia, integrator i moderator kontaktów biznesowych, wymiany wiedzy i doświadczeń. To organizator branżowych spotkań i wydarzeń – znanych i cenionych ogólnopolskich konferencji branżowych, wydawca profesjonalnych magazynów i portali. Rada Programowa: Dariusz Dzida – kierownik sieci wodociągowej AQUA S.A. prof. dr hab. inż. Marek Gromiec – członek Krajowej Rady Gospodarki Wodnej, doradca Komisji Środowiska Senatu RP Dorota Jakuta – prezes Izby Gospodarczej „Wodociągi Polskie” Marek Kornatowski – pełnomocnik prezesa zarządu ds. Rozwoju Relacji Zewnętrznych MPWiK S.A. Wrocław Dariusz Latawiec – dyrektor Miejskiego Zakładu Wodociągów i Kanalizacji w Nowym Targu Radosław Łuczak – prezes Łódzkiej Spółki Infrastrukturalnej Sp. z o.o. Michał Rżanek – prezes Piotrkowskich Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. prof. dr hab. inż. Ziemowit Suligowski – Katedra Inżynierii Sanitarnej, Wydział Inżynierii Lądowej i Środowiska, Politechnika Gdańska Klara Ramm – przedstawiciel Izby Gospodarczej „Wodociągi Polskie” w EURAU Piotr Ziętara – prezes zarządu MPWiK S.A. w Krakowie Prezes zarządu BMP Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Sp. k. Adam Grzeszczuk Redaktor naczelny Przemysław Płonka Redaktor wydania Mateusz Herba Redakcja techniczna Marek Fichna, Maciej Rowiński Prenumerata, kolportaż Ewelina Kalinowska Sprzedaż: Beata Fas, Magda Kozicka, Ewa Zygmunt, Jolanta Mikołajec, Małgorzata Pozimska, Magdalena Widrińska Druk: FISCHER POLIGRAFIA Cena 1 egzemplarza – 23,15 zł + 8% VAT Wpłaty kierować należy na konto: Bank Spółdzielczy w Raciborzu Nr konta: 40 8475 0006 2001 0014 6825 0001 PKWiU: 58.14.12.0, ISSN: 2391-6044 Prenumerata krajowa: Zamówienia na prenumeratę instytucjonalną przyjmuje firma Kolporter Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością S.K.A.. Informacje pod numerem infolinii 0801 40 40 44 lub na stronie internetowej http://dp.kolporter.com.pl/ Redakcja nie odpowiada za treść reklam. Niniejsze wydanie jest wersją pierwotną czasopisma Wykorzystywanie materiałów i publikowanie reklam opracowanych przez wydawcę wyłącznie za zgodą redakcji. Redakcja zastrzega sobie prawo do opracowywania nadesłanych tekstów oraz dokonywania ich skrótów, możliwości zmiany tytułów, wyróżnień i podkreśleń w tekstach. Artykułów niezamówionych redakcja nie zwraca. Fot. na okładce: Robert Czerniejewski
W obiektywie
O czyszcza l nia Ś ciek ó w w S itk ó wce To największy tego typu obiekt Wodociągów Kieleckich. Średnio dopływa do niej 40 tys. m3 ścieków na dobę, obciążenie ładunkiem zanieczyszczeń RLM wynosi 289.000. Ścieki oczyszczone odprowadzane są do rzeki Bobrzy. Obiekt jest jednym z dwóch, który zwiedzać będą uczestnicy XX Kongresu Wod-Kan-Eko.
Fot. K. Peczalski Więcej o XX Kongresie WOD-KAN-EKO dowiesz się z portalu
kierunek wod-kan 4/2017 5
kierunekwodkan . p l
Fot.: 123rf.com/ Zdjęcie ilustracyjne
Mała oczyszczalnia z dużym efektem
Fot.: BMP
10 września w Tarnowskich Górach zaprezentowano efekty zadania inwestycyjnego „Modernizacja Oczyszczalni Leśna”.
3 oczyszczalnie i 600 km sieci
To największa inwestycja Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. na terenie gminy w ostatnich 15 latach. Celem modernizacji było dostosowanie obiektu do coraz bardziej zaostrzonych, wymagań i norm – między innymi związanych z usuwaniem związków fosforu i azotu w procesie oczyszczania ścieków. Całkowity koszt inwestycji wyniósł 7,6 miliona złotych, z czego 5,76 miliona złotych otrzymano z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach. Obiekt obsługuje dzielnice: Opatowice, Rybna, Strzybnica, a wkrótce obejmie także Pniowiec.
W ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na Podkarpaciu powstanie blisko 420 km sieci kanalizacyjnych, 150 km sieci wodociągowych, wybudowane zostaną 3 nowe oczyszczalnie ścieków, a 2 zostaną przebudowane.
Źródło: kierunekwodkan.pl
Wodny plac zabaw W Parku Konstytucji 3 Maja ma powstać pierwszy w Białymstoku wodny plac zabaw. Projektant zostanie wyłoniony w przetargu. Obecnie w Parku Konstytucji 3 Maja znajduje się tradycyjny plac zabaw, wyposażony w drewniane urządzenia do zabawy i rekreacji. – Istniejący plac zostanie rozbudowany o nowe elementy – urządzenia wodno-edukacyjne. Dzięki temu to miejsce do zabawy zostanie powiększone i zyska na atrakcyjności – czytamy na stronie białostockiego urzędu. Jak dodaje magistrat, w miarę możliwości wodny plac zabaw zostanie podzielony na różne strefy. Będą one dostosowane do wieku dziecka – powstanie np. strefa dla dzieci najmłodszych, starszych, rodzinna. Źródło: UM Białystok 6 kierunek wod-kan 4/2017
Fot.: pl.freeimages.com/ zdjęcie ilustracyjne
Więcej o modernizacji Oczyszczalni Leśna przeczytasz na portalu
Ponadto w ramach inwestycji powstanie także 7 ujęć wody, a 4 zostaną przebudowane. Natomiast w miejscach, gdzie ze względu na warunki ukształtowania terenu i rozproszoną zabudowę realizacja sieci kanalizacyjnej byłaby nieopłacalna, powstanie 256 przydomowych oczyszczalni ścieków. Na realizację zadań z zakresu gospodarki wodno-ściekowej samorząd województwa podkarpackiego zamierza przeznaczyć przeszło 100 mln złotych. O środki w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na Podkarpaciu starało się 78 podmiotów. Do dofinasowania zakwalifikowano 66 z nich. Pierwsze umowy podpisano już z gminami Sieniawa i Jarosław oraz Przedsiębiorstwem Komunalnym gminy Radymno. Źródło: podkarpackie.pl
C I E K AW O S T K A
Ok. 2,5 miliarda ludzi
nie ma dostępu do podstawowych urządzeń sanitarnych – stanowi to prawie 40% całej światowej populacji.
Źródło: Wodociągi i Kanalizacja Krzeszowice Sp. z o.o.
fot. 123rf
Z P O R TA L U
kierunekwodkan . p l
Z P O R TA L U
Wzrost cen wody
RO Z M A I TO Ś C I
Jak wynika z wyliczeń Górnośląskiego Przedsiębiorstwa Wodociągów, cena wody może wynieść 34 gr za m3. Wzrost cen zależy od tego, czy zaczną obwiązywać obciążenia publiczno-prawne, które przewiduje nowe Prawo wodne – informuje GPW. fot. 123rf
Ok.
6000 mld cm³
„
Źródło: GPW
Rada Nadzorcza Miejskiego Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji S.A we Wrocławiu zadecydowała, że zarząd spółki będzie dwuosobowy. Funkcję wiceprezesa powierzono Robertowi Lewandowskiemu. Źródło: informacja prasowa O Robercie Lewandowskim przeczytasz na portalu
Fot.: MPWiK Wrocław
Nowy wiceprezes
Stojąca w nurcie Wisły „Gruba Kaśka” to największa studnia infiltracyjna w Europie. Ma ponad 49 metrów wysokości, blisko 44 metry obwodu i jest połączona z terenem „SUW Praga” 311 metrowym tunelem biegnącym pod Wisłą.
Na tyle szacuje się objętość zmagazynowanych słodkich wód podziemnych na obszarze Polski. Źródło: Polska Fundacja Ochrony Zasobów Wodnych
Na podwyżki ma wpłynąć wzrost opłat za pobór wód ze środowiska. Dotychczasowa roczna stawka dla GPW wynosiła 7 mln 700 tys. złotych, a po wejściu w życie nowego Prawa wodnego jej wysokość może wzrosnąć do 48 mln 100 tys. złotych. „(…) jeśli od 1 stycznia 2018 roku obowiązywać będą wskazane w ustawie Prawo wodne obciążenia publicznoprawne, a zwłaszcza istotny wzrost kosztów poboru wody, cena za dostawę wody w okresie od 1 stycznia 2018 roku do 31 grudnia 2018 r. wyniesie 2,59 zł/m3 netto” – informuje GPW. Ostateczna wysokość stawek znana będzie, gdy wejdą w życie rozporządzenia wykonawcze do ustawy, które określą wysokość opłat środowiskowych. Te, zgodnie z zapowiedziami Ministerstwa Środowiska, mają zostać opublikowane w listopadzie.
50 lat „Grubej Kaśki”
Liczymy, że będziemy liderem branży wod-kan we współtworzeniu oprogramowania, przede wszystkim dla swoich potrzeb, ale też rozwiązań dostępnych dla innych. – Witold Ziomek, prezes zarządu MPWiK we Wrocławiu
Budowa „Grubej Kaśki” była jedną z najsłynniejszych inwestycji tamtych lat. Autorami koncepcji byli inżynierowie Włodzimierz Skoraszewski i Stanisław Wojnarowicz, ówczesny dyrektor MPWiK. Projekt zakładał konstrukcję studni próbno-eksploatacyjnej wraz z poziomo ułożonymi drenami, budowanymi w kesonie pod sprężonym powietrzem. W ówczesnych czasach była to metoda nowatorska. Inwestycję rozpoczęto w 1953 roku, a woda z „Grubej Kaśki” po raz pierwszy pojawiła się w warszawskich kranach we wrześniu 1964 roku. Źródło i fot.: MPWiK w m.st. Warszawie
Wóz śledczy Legnickie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji S.A. zakupiło nowoczesny pojazd ze specjalistycznym wyposażeniem do inspekcji telewizyjnej sieci kanalizacyjnej. Samochód umożliwia dokonywanie inspekcji telewizyjnej w instalacjach kanalizacyjnych o średnicy DN od 130 do 2000 mm. Odpowiednia konstrukcja wózka z kamerą umożliwia znaczny zasięg w rurociągu kanalizacyjnym, natomiast system służący do badania przyłączy z kanału głównego daje możliwość wykonania równoczesnej inspekcji kanału głównego oraz połączonych z nim przyłączy kanalizacyjnych. Źródło i fot.: LPWiK S.A.
kierunek wod-kan 4/2017 7
I U trzymanie dobrej jakości wody
Fot.: MPWiK w Krakowie
T E M AT N U M E R U
8 kierunek wod-kan 4/2017
T E M AT N U M E R U
I
U trzymanie dobrej jakości wody
By krakowiak mógł pić z kranu Robert Żurek Wodociągi Krakowskie
Przyrządy analityczne, które stosuje Centralne Laboratorium, mogą wykryć 5 gramów substancji rozpuszczonej w takiej ilości wody, jaką cały Kraków zużywa w ciągu 2 miesięcy. W jaki sposób Wodociągi Krakowskie dbają o jakość swojej wody?
kierunek wod-kan 4/2017 9
T E M AT N U M E R U
I U trzymanie dobrej jakości wody
J
edno z pierwszych zdań Ramowej Dyrektywy Wodnej brzmi: „Woda nie jest produktem komercyjnym, takim jak każdy inny, lecz raczej dziedzictwem, które musi być chronione, bronione i traktowane jak dziedzictwo”. Wraz z postępem cywilizacji, rozwojem przemysłu i budownictwa wzrasta niestety zanieczyszczenie wód w rzekach i zbiornikach wodnych. Człowiek jest w stanie ograniczyć to zagrożenie, ale nie może mu całkowicie zapobiec. Dla każdego przedsiębiorstwa wodociągowego najważniejszym celem, wynikającym z przepisów prawa, jest dostarczenie produktu bezpiecznego konsumentów. Z powodu dużego znaczenia jakości wody pitnej dla zdrowia ludzkiego, koniecznym jest spełnienie polskich i europejskich standardów jakości pozwalających stwierdzić, że woda jest „czysta i zdrowa”.
Zmiany przepisów odnośnie jakości wody
RYS. 1 Schemat uzdatniania wody w poszczególnych ZUW
W ostatnim dziesięcioleciu obserwujemy dynamiczną zmianę przepisów regulujących zarówno sposób działania przedsiębiorstw wodociągowych, jak i rozporządzeń określających wymagania jakościowe stawiane wodzie przeznaczonej do spożycia. Niezależnie od zmian w przepisach polskich, Unia Europejska podejmuje szereg nowych inicjatyw dotyczących modyfikacji przepisów prawnych w zakresie ochrony środowiska i ochrony zdrowia. Przykładem są prace nad kierunkami zmian przepisów dotyczących jakości wody do picia określonych w dyrektywie DWD 98/83/EU i wprowadzenia obligatoryjnych planów bezpieczeństwa wody. W roku 2015 proces ten został zakończony wydaniem nowej dyrektywy Komisji UE
ZUW Bielany:
ZUW Dłubnia:
2015/1787 zmieniającej załączniki II i III do dyrektywy 98/83/WE z 3 listopada 1998 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi. W myśl obecnie wprowadzanych zmian kontrola nad jakością wody nie będzie ograniczona wyłącznie do produktu końcowego, dostarczanego konsumentom, lecz będzie obejmować nadzorem i oceną ryzyka cały proces uzdatniania i dystrybucji, z uwzględnieniem wszystkich jego etapów i punktów mających kluczowe znaczenie dla bezpieczeństwa wody i dla zdrowia odbiorców. Procedurę tę, już wcześniej rekomendowaną przez specjalistów Światowej Organizacji Zdrowia, określano mianem planów bezpieczeństwa wody (Water Safety Plans, WSP). Obecnie trwają prace legislacyjne dot. projektu nowego rozporządzenia ministra zdrowia w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi, zmieniającego podejście do systemu bezpieczeństwa wody, zgodnie z zaleceniami Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) zawartymi w wytycznych dotyczących jakości wody do picia, które znalazły swoje odzwierciedlenie w rewizji DWD w 2015 r. Podstawowym celem jest przejście od rutynowego kontrolowania jakości wody i podejmowania działań naprawczych z chwilą wystąpienia problemu, na rzecz prewencyjnego zarządzania ryzykiem, mającego na celu stałe identyfikowanie zagrożeń i ich minimalizowanie (aby do niekorzystnych zdarzeń nie dochodziło, a ewentualne skutki były jak najmniejsze). Projekt nowego rozporządzenia umożliwia zastosowanie tzw. „elastycznego systemu monitoringu jakości wody” (dodanie/ usunięcie parametrów podlegających monitoringowi i/ lub zwiększenie/zmniejszenie częstotliwości pobierania próbek do badań) pod warunkiem prawidłowego prowadzenia procesu oceny ryzyka i w zależności od wyników tej oceny. Zgodnie z projektem rozporządzenia, przy ocenie ryzyka powinno być zastosowane polskie wydanie normy PN-EN 15975 cz. 2 „Bezpieczeństwo zaopatrzenia w wodę do spożycia – Wytyczne zarządzania kryzysowego i ryzyka – część 2 – Zarządzanie ryzykiem”.
Prewencyjne zarządzanie ryzykiem w Wodociągach Krakowskich
ZUW Rudawa:
ZUW Raba:
FOT.1 Ujęcie wody na rzece Sanka
10 kierunek wod-kan 4/2017
W Wodociągach Krakowskich, nie czekając na wprowadzenie do polskich przepisów wymagań dotyczących opracowania i wdrożenia prewencyjnego zarządzania ryzykiem, już w roku 2012 rozpoczęto realizację tego zadania, ponieważ jest to najbardziej skuteczny sposób spójnego zabezpieczenia dostaw wody do spożycia dla mieszkańców Krakowa. W tym celu stosowana jest kompleksowa metoda oceny i zarządzania ryzykiem, obejmująca wszystkie etapy dostarczania wody od ujęcia do konsumenta, oparta o metodykę określoną w wytycznych Światowej Organizacji Zdrowia dot. planów bezpieczeństwa wodnego (WSP) oraz nową normę PN-EN 15975 cz. 2.
T E M AT N U M E R U
I
U trzymanie dobrej jakości wody
FOT. 1 Zakład Uzdatniania Wody Raba (źródło: Archiwum MPWiK Kraków)
O chrona p rzed zanieczyszczeniami w K rakowie W celu ochrony systemu zapatrzenia miasta Krakowa w wodę przed incydentalnymi zanieczyszczeniami, stosowane są następujące działania: • sanitarna ochrona zlewni – strefy ochronne; • systematyczne organizowanie przeglądów stref ochrony sanitarnej; • stacje osłonowe i system zdalnego przekazywania danych (stacje wczesnego ostrzegania wyposażone w automatyczne analizatory wybranych zanieczyszczeń); • zapasowe zbiorniki przepływowe wody surowej; • ciągły pomiar podstawowych parametrów fizykochemicznych wody; • stałe dyżury pracowników laboratoryjnych, również w dni wolne od pracy; • alternatywne technologie uzdatniania wody (ew. przy okresowym zmniejszeniu ilości dostarczanej wody); • zapasowa objętość wody uzdatnionej (zbiorniki wody pitnej); • rezerwowa moc produkcyjna innych źródeł zaopatrzenia w wodę; • stałe służby lokalizujące i zabezpieczające źródło skażenia; • systematyczna analiza i ocena statystyczna wyników badań w celu określenia tendencji dot. zmian jakości wody.
ludzi, są żywotnie zainteresowane skutecznym wdrożeniem Ramowej Dyrektywy Wodnej. Zakłady uzdatniania zaopatrujące Kraków w wodę do picia korzystają głównie z powierzchniowych ujęć, co może powodować większe ryzyko zakłócenia procesów technologicznych, związane z incydentalnymi zanieczyszczeniami, które mogą wystąpić na skutek działania sił natury (powódź, usuwiska, silne wichury itp.), czynników antropogenicznych (działania terrorystów, eutrofizacja ujmowanych wód) lub cywilizacyjnych, jak: kolizje środków transportu, wycieki paliw, katastrofy przemysłowe i budowlane. Analizy wykonywane dla poszczególnych procesów jednostkowych składających się na uzdatnianie wody pozwalają na optymalizację technologii oraz efektywne przeciwdziałanie niekorzystnym zmianom w jakości wody. Nadzór nad procesami technologiczFOT. 2 Ozonator w Zakładzie Uzdatnia Wody (źródło: Archiwum MPWiK)
Bezpieczeństwo krakowskiego systemu zaopatrzenia w wodę Zaopatrzenie w wodę bezpieczną od źródła do kranu konsumenta rozpoczyna się poprzez efektywną ochronę źródła wody przeznaczonej do uzdatniania, za którą odpowiedzialne są jednostki zarządzające wodami, wdrażające Ramową Dyrektywę Wodną w Polsce. Pomimo że przedsiębiorstwa wodociągowe nie ponoszą odpowiedzialności za jakość wód, które stanowią źródło zaopatrzenia w wodę, to jednak z racji odpowiedzialności za jakość produkowanej wody przeznaczonej do spożycia przez
kierunek wod-kan 4/2017 11
T E M AT N U M E R U
FOT. 3 Ujęcie wieżowe dla ZUW „Raba” (źródło: Archiwum MPWiK)
I U trzymanie dobrej jakości wody
nymi i ich stałe monitorowanie prowadzone jest w ramach zintegrowanego systemu zarządzania, zgodnego z normami PN-EN ISO 9001 oraz PN-EN ISO 14001. Ważnym czynnikiem wpływającym na wysoki poziom niezawodności produkcji wody jest bogata baza materialna, która umożliwia łączenie poszczególnych elementów i obiektów w układy równoległe, a nie
FOT. 4 Zakład Uzdatniania Wody „Rudawa” (źródło: Archiwum MPWiK)
tylko szeregowe, co daje możliwości alternatywnego ich stosowania i tworzenia dużej liczby kombinacji, z ominięciem niesprawnych elementów lub obiektów. Bezpośredni nadzór nad procesami technologicznymi w poszczególnych zakładach realizowany jest poprzez: • badania laboratoryjne wody przed, w trakcie i po procesie uzdatniania, • badania uzupełniające w przypadku braku możliwości wyznaczenia parametrów procesu technologicznego na podstawie rutynowo wykonywanych analiz, • możliwość ujmowania wody z różnych miejsc (ZUW Rudawa) i poziomów (ZUW Raba), zależnie od parametrów wody surowej, • dobieranie w zależności od potrzeb możliwych do zastosowania procesów jednostkowych, • możliwość stosowania różnych koagulantów, • różnicowanie dawek czynników chemicznych (ozon, koagulanty, polielektrolity, węgiel aktywny, dezynfektanty), • możliwość dozowania czynników chemicznych w różnych miejscach ciągu technologicznego, • zalecenia dot. zmiany parametrów hydraulicznych (przepływy, czasy zatrzymania, czasy kontaktu itp.), • bieżąca ocena efektywności poszczególnych etapów procesu uzdatniania wody z uwzględnieniem analizy efektu/kosztu (raportowanie).
Badania w podsystemie dystrybucji Kolejny ważny element nadzoru nad jakością wody i bezpieczeństwa systemu stanowią badania prowadzone w podsystemie dystrybucji, czyli sieci
12 kierunek wod-kan 4/2017
T E M AT N U M E R U
wodociągowej, oraz na końcówkach sieci u ostatecznych odbiorców wody. Zabezpieczenie jakości wody płynącej poprzez system dystrybucyjny jest jednym z najistotniejszych wyzwań technologicznych dla dostawców wody. Na drodze przepływu między zakładem uzdatniania a odbiorcą może jednak nastąpić wtórne zanieczyszczenie wody wodociągowej (zwane kontaminacją) w wyniku oddziaływania, jakie zachodzi między przepływającą wodą a materiałem, z którego wykonany jest rurociąg. Do kontaminacji może dojść przy nagłej zmianie prędkości lub kierunku przepływu wody, przy zmianie składu chemicznego wody (rozpuszczanie trudno rozpuszczalnych składników osadu), jak również przez korozję, która z kolei prowadzi do powstawania osadów i pogorszenia własności fizykochemicznych i bakteriologicznych wody. Ze względu na przewymiarowanie krakowskiego systemu dystrybucji, czyli zbyt dużą przepustowość w stosunku do aktualnego zapotrzebowania na wodę, szczególnego znaczenia nabiera monitorowanie wtórnego zanieczyszczenia wody w sieci, które może być spowodowane zbyt małymi prędkościami przepływu. Badania jakości wody w sieci wodociągowej prowadzone są w oparciu o stałe punkty kontrolne, w których systematycznie pobiera się próbki wody, a duża ilość wyników analitycznych pozwala na ocenę dynamiki zmian jakości wody w sieci oraz tworzy solidną bazę danych uwzględniającą wszystkie „zjawiska” związane z siecią wodociągową, takie jak: awarie, skargi i reklamacje, informacje uzyskiwane przy okazji remontów, rutynowe badania jakości wody w sieci, informacje dot. uszkodzeń wodomierzy i inne. Istotną rolę w gromadzeniu danych odgrywa istniejąca baza
I
U trzymanie dobrej jakości wody
danych w systemie informacji przestrzennej GIS dot. sieci wodociągowej.
110 tys. badań rocznie
FOT. 5 Zakład Uzdatniania Wody „Bielany” (źródło: Archiwum MPWiK)
Wodociągi Krakowskie dysponują obecnie bardzo nowoczesnym i sprawnym systemem kontroli jakości wody, który obejmuje analizy jakości wody począwszy od stref sanitarnych rzek stanowiących źródła wody pitnej, poprzez stacje osłonowe zabezpieczające ujęcia wody przed incydentalnymi zanieczyszczeniami, kontrolę ciągów technologicznych zakładów uzdatniania, a skończywszy na kompleksowych badaniach wody pitnej dostarczanej do miejskiej sieci wodociągowej oraz wody z ponad 60 punktów stałych na końcówkach tej sieci. Potwierdzeniem spełnienia norm jakościowych dostarczanej wody pitnej są badania prowadzone przez Centralne Laboratorium spółki, w ramach którego funkcjonują bardzo dobrze wyposażone pracownie: Pracownia Biologiczna (analizy mikrobiologiczne i hydrobiologiczne), Pracownia Badania Wody (badania chromatograficzne, badania techniką atomowej spektroskopii absorpcyjnej i badania fizykochemiczne). Centralne Laboratorium należy do ścisłej krajowej czołówki pod względem liczby wdrożonych metod analitycznych (200 metod analitycznych) i wykonywanych badań (około 110 tys. badań rocznie). Poziom pracy laboratorium w niczym nie odbiega od wysokich standardów prezentowanych przez ośrodki działające w innych krajach Unii Europejskiej. Obecnie stosowane metody analityczne charakteryzują się wysoką czułością i precyzją. Łączna
kierunek wod-kan 4/2017 13
T E M AT N U M E R U
I U trzymanie dobrej jakości wody
FOT. 6 Zakład Uzdatniania Wody „Rudawa” (źródło: Archiwum MPWiK)
FOT. 7 Laboratorium Wodociągów Krakowskich (źródło: Archiwum MPWiK)
ilość kontrolowanych wskaźników fizykochemicznych i bakteriologicznych w wodzie pitnej wynosi ok. 140, czyli prawie dwukrotnie więcej w stosunku do wymagań określonych w stosownym rozporządzeniu ministra zdrowia. Miesięcznie wykonuje się około 8 000 analiz w różnych punktach pomiarowych i licznych zakresach oznaczeń. Istotnym elementem pracy Centralnego Laboratorium jest wdrożenie, udokumentowanie i utrzymanie systemu zarządzania, udział w badaniach międzylaboratoryjnych, walidacja metod itp. oraz sprawny system informatyczny zapewniający archiwizację, raporto-
wanie i ocenę statystyczną wyników analitycznych. Jednostka posiada Certyfikat Akredytacji (akredytacja nr AB 776) wydany przez Polskie Centrum Akredytacji, potwierdzający kompetencje laboratorium do wykonywania badań oraz spełnienie wymagań normy PN-EN ISO/IEC 17025:2005 Ogólne wymagania dotyczące kompetencji laboratoriów badawczych i wzorcujących. Zakres akredytacji obejmuje pobieranie próbek i wykonywanie badań w zakresie ok. 130 wskaźników jakości wody, ścieków i osadów. Kompetencje personelu, zgodnie z wymaganiami dokumentów PCA, są oceniane przez systematyczny udział w badaniach biegłości organizowanych przez brytyjską firmę LGC Standards (czołowy organizator międzynarodowych programów badań biegłości posiadający akredytację UKAS). Praktycznie co roku zakres akredytacji jest rozszerzany o kolejne wskaźniki. Spełnienie bardzo rygorystycznych norm zarówno polskich, jak i UE pod względem ilości analizowanych wskaźników wymagało zakupu nowoczesnego sprzętu analitycznego, takiego jak chromatografy gazowe z detektorami masowymi (GC-MS), wysokosprawny chromatograf cieczowy z detektorem diodowym (HPLC-DAD), chromatograf jonowy (IC), atomowy spektrograf absorpcyjny z kuwetą grafitową (ASA), nowoczesne spektrofotometry itp. Obecnie stosowane metody analityczne charakteryzują się wysoką czułością i precyzją. Dla przykładu, granica wykrywalności naszych przyrządów analitycznych jest równa 1 nanogram na litr (0,000000001 grama substancji w litrze wody), co oznacza możliwość wykrycia 5 gramów substancji (1 płaska łyżeczka od herbaty) rozpuszczonej w takiej ilości wody, jaką cały Kraków zużywa w ciągu 2 miesięcy.
Ocena jakości wody Oceniając jakość wody dostarczanej mieszkańcom Krakowa, warto stwierdzić, że dla wszystkich parametrów spełnia ona wymagania nowego Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 13 listopada 2015 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz. U. 2015 Poz. 1989). Jakość wody odpowiada również wymaganiom Dyrektywy Rady Unii Europejskiej 98/83/EC z dnia 03.11.1998 r. o jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi oraz zaleceń Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) dot. jakości wody przeznaczonej do spożycia (Guidelines for drinking-water quality, Vol.1, Recommendations. – 4th ed. 2011 r.) Należy zwrócić uwagę na fakt, że wartości poszczególnych parametrów mierzonych w wodzie są kilka lub kilkanaście razy niższe od maksymalnych dopuszczalnych stężeń określonych w ww. rozporządzeniach i dyrektywie, co świadczy o bardzo wysokiej jakości i pełnym bezpieczeństwie zdrowotnym wody dostarczanej mieszkańcom Krakowa. Opracowano na podstawie prac: dr. Tadeusza Żaby i dr. Tadeusza Bochni Fot.: MPWiK w Krakowie
14 kierunek wod-kan 4/2017