4/2018 Kierunek WOD-KAN

I Koncepcja gospodarki cyrkulacyjnej a odzysk wody

I Jak przetrwać do jutra?

I Potrzeby w zakresie przygotowania zawodowego kadr

T E m AT N um E ru: WOD-KAN z przyszł O ścią

10 i W poszukiwaniu utraconej WODy… WpłyW

KONcEpcJi GOspODArKi cyrKuLAcyJNEJ i NOWEGO

pArADyGmATu WODNEGO NA ODzysK WODy

Marek Gromiec

16 i Do JuTrA trzeba przetrwać…

wywiad z Radosławem Łuczakiem, prezesem zarządu

Łódzkiej Spółki Infrastrukturalnej Sp. z o.o.

22 i przygotowanie zawodowe. Jakie będą przyszłe potrzeby w wod-kan?

Ziemowit Suligowski

26 i Bez stresu. Hierarchia gospodarowania wodą deszczową

wojciech Szymalski

30 i To klienci wskazują, jakimi mamy być

wywiad z Józefem Natonkiem, prezesem zarządu wodociągów Jaworzno

34 i Adaptacja do zmian klimatu. Działania NFOśiGW i możliwości uzyskania dofinansowania

Anna Mitraszewska

36 i Kierunki działalności wytyczają potrzeby rozwijającej się metropolii

wywiad z Renatą Tomusiak, prezes zarządu MPwiK w m.st. warszawie S.A.

J AK O ść WOD y

42 i sTuDNiE w dobrym stanie

Ewa Styrkowiec

46 i WczEsNy sysTEm OsTrzEGANiA. Biomonitoring jakości wody w zWiK łódź

Anna dominiak

ś ci EK i

50 i siloksany

Kazimierz Gawroński

56 i rzeki to wciąż ścieki?

Izabela Kiełb-Sotkiewicz

s i E ci WOD - KAN

60 i Te same LiczBy przedstawione w inny spOsÓB dają zupełnie inny OBrAz. Komentarz do raportu NiK o utrzymaniu i eksploatacji sieci wodociągowych w miastach

dorota Jakuta

64 i Nowoczesne narzędzia zarządzania pracą siEci

Paweł Myszczyszyn, Marcin Glixelli, Marcin Łukaszewicz

74 i zwalczyć chorobę włazów

Józef Karda

80 i GOspODArKA WODOmiErzOWA sposobem

na obniżanie strat wody

Jarosław Ziółkowski

84 i Nowoczesne przepływomierze ABB do monitoringu sieci wodociągowych

dariusz Figiel

86 i Doświadczenia polskich przedsiębiorstw wodociągowych w eksploatacji wodomierzy

ultradźwiękowych

Paweł Powierza

p r AWO

88 i cyBErBEzpiEczEŃsTWO w wod-kan

Tymoteusz Mądry

92 i Kolejne zmiANy w prawie wodnym na horyzoncie…

Iwona Kacprzak

F EL i ETON y

95 i rozsądek

Michał Rżanek

96 i człowieka szukam

dariusz dzida

97 i polskie stany świadomości cz. 1

Adam Makieła, Łukasz Lipiec

98 i co komu służy?

Paweł Chudziński

16 TEMA T NUMERU: W OD - KAN z przyszł O ścią

do jutra trzeba przetrWać

wywiad z Radosławem Łuczakiem, prezesem zarządu Łódzkiej Spółki Infrastrukturalnej Sp. z o.o.

26 TEMA T NUMERU: W OD - KAN z przyszł O ścią

bez StreSu. hierarchia goSpodaroWania Wodą deSzczoWą

wojciech Szymalski

88 pr AWO

Tymoteusz Mądry

Joanna Jaśkowska redaktor wydania tel. 32 415 97 74 wew. 19 tel. kom. 728 449 502 e-mail: joanna.jaskowska@e-bmp.pl

Szkoda, że nie jest grzechem pić wodę – powiedział pewien Włoch. – Tak świetnie by smakowała.

Georg Christoph Lichtenberg

Pierwsze: nie marnuj

Picie wody na szczęście nie jest jeszcze grzechem, ale jej marnowanie z pewnością tak.

Naukowcy przestrzegają, że jeżeli ludzkość nie zrezygnuje ze spalania węgla do 2050 roku, grozi nam klimatyczny kataklizm, który zachwieje podstawami dzisiejszej cywilizacji. Wzrost średniej globalnej temperatury powyżej 1,5°C spowoduje nie tylko to, że fale upałów, nawałnice, powodzie i gwałtowne burze będą coraz częstsze, ale też przyczyni się do znacznego ograniczenia dostępu do wody pitnej. Już w tej chwili wiele krajów boryka się z problemem dostępu do czystej wody. Jeżeli ta sytuacja będzie się rozwijać, liczba tych osób może wzrosnąć nawet o 50 proc.

Widmo braku wody mobilizuje do działań. Stąd „Systemy ściekowe zaczynają być postrzegane nie tylko w ich tradycyjnej roli, jaką jest oczyszczanie ścieków i przeróbka osadów ściekowych, ale również w nowej – związanej z produkcją zasobów i energii, z których najcenniejszym są zasoby wodne. Idea tworzenia zakładów produkcji wody ze ścieków, zamiast tradycyjnych oczyszczalni ścieków, powstała i została wprowadzona w życie w USA” – pisze prof. dr hab. Marek Gromiec (artykuł na s. 10).

Wydawca: BMP spółka z ograniczoną odpowiedzialnością spółka komandytowa

KRS: 0000406244, REGoN: 242 812 437 NIP: 639-20-03-478 ul. Morcinka 35 47-400 Racibórz tel./fax 32 415 97 74 tel. 32 415 29 21, 32 415 97 93 e-mail: ochrona@e-bmp.pl www.kierunekwodkan.pl

BMP to firma od 25 lat integrująca środowiska branżowe, proponująca nowe formy budowania porozumienia, integrator i moderator kontaktów biznesowych, wymiany wiedzy i doświadczeń. To organizator branżowych spotkań i wydarzeń – znanych i cenionych ogólnopolskich konferencji branżowych, wydawca profesjonalnych magazynów i portali.

rada programowa: dariusz dzida – kierownik sieci wodociągowej AQUA S.A. prof. dr hab. inż. Marek Gromiec – członek Krajowej Rady Gospodarki wodnej, doradca Komisji Środowiska Senatu RP

dorota Jakuta – prezes Izby Gospodarczej wodociągi Polskie”

Marek Kornatowski – pełnomocnik prezesa zarządu ds. Rozwoju Relacji Zewnętrznych MPwiK S.A. wrocław dariusz Latawiec – dyrektor Miejskiego Zakładu wodociągów i Kanalizacji w Nowym Targu Radosław Łuczak – prezes Łódzkiej Spółki Infrastrukturalnej Sp. z o.o.

Coraz

głośniej, m.in. w kontekście wód opadowych i roztopowych, mówi się o gospodarce wodnej czy adaptacji do zmian klimatu. Dr Wojciech Szymalski zauważa, że czasami w tej tematyce „poruszamy się jak dzieci we mgle”. Jak można się w tym odnaleźć, wskazuje w artykule na s. 26. A o tym, skąd wziąć na to pieniądze, przeczytacie w artykule Anny Mitraszewskiej z NFOŚiGW (s. 34).

Prof. Gromiec podkreśla, że „(…) głównym celem polityki wodnej Unii Europejskiej jest osiągnięcie dobrego stanu dla wszystkich rodzajów wód”. A Radosław Łuczak, prezes Łódzkiej Spółki Infrastrukturalnej apeluje o rozsądek w działaniach proekologicznych, aby współczesne przedsiębiorstwa wod -kan mogły przetrwać do jutra (wywiad na s. 16).

Dobrze, że picie wody nie jest grzechem i oby nigdy nie było… Takiego zakazu byśmy nie przeżyli.

Michał Rżanek – prezes Piotrkowskich wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. prof. dr hab. inż. Ziemowit Suligowski – Katedra Inżynierii Sanitarnej, wydział Inżynierii Lądowej i Środowiska, Politechnika Gdańska

Klara Ramm – przedstawiciel Izby Gospodarczej „wodociągi Polskie” w EURAU Piotr Ziętara – prezes zarządu MPwiK S.A. w Krakowie

prezes zarządu Bmp spółka z ograniczoną odpowiedzialnością sp. k. Adam Grzeszczuk redaktor naczelny Przemysław Płonka redaktor wydania

Joanna Jaśkowska redakcja techniczna Marek Fichna, Maciej Rowiński prenumerata, kolportaż Karolina Jakubiec sprzedaż: Beata Fas, Magda Mika, Ewa dombek, Jolanta Mikołajec, Małgorzata Pozimska, Marta Mazurek, Magdalena widrińska

Druk: FISCHER PoLIGRAFIA Cena 1 egzemplarza – 23,15 zł + 8% VAT wpłaty kierować należy na konto: Bank Spółdzielczy w Raciborzu Nr konta: 40 8475 0006 2001 0014 6825 0001

PKwiU: 58.14.12.0, ISSN: 2391-6044

Prenumerata krajowa:

Zamówienia na prenumeratę instytucjonalną przyjmuje firma Kolporter Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością S.K.A.. Informacje pod numerem infolinii 0801 40 40 44 lub na stronie internetowej http://dp.kolporter.com.pl/ redakcja nie odpowiada za treść reklam. Niniejsze wydanie jest wersją pierwotną czasopisma wykorzystywanie materiałów i publikowanie reklam opracowanych przez wydawcę wyłącznie za zgodą redakcji. Redakcja zastrzega sobie prawo do opracowywania nadesłanych tekstów oraz dokonywania ich skrótów, możliwości zmiany tytułów, wyróżnień i podkreśleń w tekstach.

Artykułów niezamówionych redakcja nie zwraca.

Fot. na okładce: 123rf

Francuska firma Marine Tech opracowała urządzenie pozwalające na produkcję wody pitnej z wody morskiej dzięki energii promieni słonecznych. To może być ważny krok w walce z niedoborem wody na świecie. Pierwsze osiedle z odsalającymi wodę kulami ma powstać w Emiratach Arabskich. Proces powstawania wody pitnej jest bardzo prosty. wodę morską tłoczy się za pomocą pomp zasilanych energią z paneli fotowoltaicznych do przeźroczystej kuli o efektywnej powierzchni 1 m2. Następnie słońce ogrzewa kulę przez zamontowane pod nią lustro, wewnątrz słona woda paruje i skrapla się na ściankach, a na dole kuli jest zbierana już jako woda słodka. Mechanizm ma jeszcze jedną ważną dla przyszłych użytkowników zaletę. w wyniku wysokich temperatur w uzdatnianej wodzie giną wszystkie bakterie

W OD A pi TNA z WOD y sł ONEJ

Fot. Marine Tech

sądeckie Wodociągi otwierają stację ładowania pojazdów elektrycznych

urządzenie znajduje się na rynku w Nowym sączu i jest ogólnodostępne. mogą z niego korzystać indywidulani właściciele pojazdów elektrycznych. stacja będzie ładować także cztery samochody spółki sądeckie Wodociągi. Do końca roku z urządzenia będzie można korzystać za darmo. – Budowa stacji ładowania pojazdów oraz zakup samochodów zeroemisyjnych jest efektem współpracy spółki Sądeckie wodociągi z Instytutem Technicznym Państwowej Szkoły Zawodowej w Nowym Sączu – zaznacza dr inż. Józef Ciuła, wiceprezes zarządu Sądeckich wodociągów. – w ramach wspólnych działań jest prowadzona między innymi analiza optymalnego wykorzystania floty przedsiębiorstwa.

– Stacja ładowania pojazdów będzie zasilana również energią elektryczną wytwarzaną w oczyszczalni ścieków – dodaje Ciuła. – Niewątpliwie urządzenie przyczyni się do zmniejszenia emisji substancji szkodliwych emitowanych do powietrza.

Cztery pojazdy Sądeckich wodociągów napędzane energią elektryczną będą wykorzystywane na terenie głównie Nowego Sącza.

Źródło i fot.: swns.pl

Wodny labirynt

24 i 25 października w Expo silesia odbyła się największa w polsce lekcja o wodzie. W ciągu dwóch dni wzięło w niej udział blisko 1000 osób. Projekt edukacyjny towarzyszy

Targom Urządzeń i Technologii

Branży wodociągowo-Kanalizacyjnej HydroSilesia

2018. organizowany jest od 2016 roku. Na powierzchni 620 metrów tworzony jest labirynt wiedzy o tym, skąd się bierze woda w kranie i co dzieje się z nią po użyciu. Idąc labiryntem, którego zwiedzanie trwa ok. 1 godziny, dzieci mają możliwość zobaczyć drogę, jaką pokonuje woda z jeziora i rzek, aby stać się zdatną do picia. dowiadują się, jak wyglądają proces jej uzdatniania i badania laboratoryjne. w kolejnym etapie mają okazję poznać proces oczyszczania ścieków i badań, które wykonuje się na jego potrzeby. od początku partnerem tego wydarzenia są Katowickie wodociągi S.A. Biorą w nim także udział inne przedsiębiorstwa wodociągowe z woj. śląskiego. Każdy z partnerów prezentuje inną część procesów niezbędnych do utrzymania obiegu wody w przyrodzie.

Źródło i fot.: Katowickie Wodociągi

Kurs na przemysł 4.0

4-5 października odbyła się Vi Konferencja

użytkowników GE Digital. Hasłem tegorocznej edycji było „Obierz kurs na przemysł 4.0”. doroczne spotkane użytkowników oprogramowania GE tym razem odbyło się w Gdańsku. Patronat nad wydarzeniem objął m.in. magazyn „Kierunek wod-Kan”. Tematyką tegorocznej konferencji były elementy Przemysłu 4.0 – prócz mobilności i mobilnego alarmowania (win911 oraz GE web HMI), był m.in. druk 3d (za sprawą gościnnego udziału 3d Center), Predictive Maintenance (prezentacja firmy Reliability Solutions), czy IIoT i robotyka. – wyzwania i możliwości, jakie niesie ze sobą czwarta rewolucja przemysłowa, są jednym z głównych obiektów zainteresowań naszej firmy. Potrzeby naszych klientów i partnerów, a co za tym idzie, chęć odpowiadania na nie, sprawia, że ciągle poszerzamy portfolio rozwiązań, które możemy zaproponować – powiedział Paweł Czepiel, kierownik działu Handlowego VIX Automation.

CIEKA w o STKA

obecna średnia globalna temperatura jest o 1°C wyższa od poziomu przedindustrialnego. Jeżeli emisja gazów cieplarnianych nie zostanie zredukowana, to dynamika wzrostu globalnej temperatury przekroczy 1,5°C w 2040 roku, 2°C w 2065 roku i 4°C na koniec obecnego stulecia.

Źródło: Międzyrządowy Zespół ds. Zmian Klimatu (IPCC)

POMPA SP

GŁĘBINOWA DOSKONAŁOŚĆ

OD 1967

POMPY GŁĘBINOWE GRUNDFOS SP

REWOLUCYJNA KONSTRUKCJA, NIEZAWODNOŚĆ I

WYDAJNOŚĆ

ENERGETYCZNA W OPAKOWANIU ZE STALI NIERDZEWNEJ

Popularna pompa Grundfos SP niezmiennie od wielu lat wyznacza standard dla pomp głębinowych na całym świecie. W tym roku pompa obchodzi jubileusz 50-lecia i chociaż przeszła wiele zaawansowanych ulepszeń i znajduje zastosowanie w coraz to nowych dziedzinach to jej pierwotna konstrukcja pozostaje niezmienna. Dziękujemy za zaufanie jakim darzycie technologię pompową Grundfos.

Z okazji jubileuszu 50-lecia pomp głębinowych SP, Grundfos przygotował specjalną ofertę dla użytkowników końcowych. Szczegóły można uzyskać u przedstawicieli handlowych.

z mienia się sposób wdrażania dyrektywy azotanowej na terenie p olski. p o wejściu w życie 27 lipca 2018 r. obowiązującego na terenie całego kraju p rogramu działań mających na celu zmniejszenie zanieczyszczenia wód azotanami pochodzącymi ze źródeł rolniczych oraz zapobieganie dalszemu zanieczyszczeniu

ochroną objęte są wszystkie wody otwarte i gruntowe, a nie tylko te z obszarów szczególnie narażonych.

Hydropolis udoskonaliło ofertę edukacyjną

NIK negatywnie ocenia sprawowanie przez prezesa Krajowego Zarządu Gospodarki wodnej nadzoru nad realizacją przez dyrektorów RZG w postanowień dyrektywy azotanowej. Również negatywnie NIK ocenia sprawowanie przez ministra środowiska nadzoru nad zapewnieniem realizacji przez prezesa KZG w postanowień dyrektywy azotanowej, a także brak sprawowania zwierzchniego nadzoru nad wykonywaniem przez wojewódzkich inspektorów ochrony środowiska zadań kontrolnych na o SN.

Źródło: NIK

Woda zużyta do produkcji zwykłego t-shirtu wystarczyłaby jednej osobie do picia przez ok. Przez ok. 300 dni pilibyśmy z kolei wodę potrzebną do wyprodukowania jednego smartfona.

Źródło: waterfootprint.org

Już ponad 250 tys. uczniów odwiedziło wrocławskie centrum wiedzy o wodzie. Grupy szkolne stanowią aż 1/3 wszystkich gości. Dlatego z myślą o nich Hydropolis przygotowało udoskonaloną ofertę edukacyjną. – Przy tworzeniu scenariuszy zajęć w równym stopniu kierowaliśmy się wartością edukacyjną, jak i ich atrakcyjnością – komentuje manager Hydropolis, Rafał Zagrobelny. – wierzymy, że zabawa może iść w parze z nauką i nasza oferta jest tego najlepszym przykładem – dodaje Zagrobelny.

Źródło i fot.: inf. prasowa

rzeszów: osady do produkcji

cementu

Aby stać się przedsiębiorstwem jutra, trzeba do tego jutra przetrwać. To jest pierwszy warunek, niezbędny i konieczny. Wiele przedsiębiorstw będzie z tym miało duży problem

radosław Łuczak, prezes zarządu Łódzkiej Spółki Infrastrukturalnej Sp. z o.o.

ponad sto milionów złotych zainwestowało w ciągu czterech lat miejskie przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji w oczyszczalnię ścieków w rzeszowie. Kolejne inwestycje, na czele z budową suszarni osadów, są już na ukończeniu. Rocznie w rzeszowskiej oczyszczalni powstaje 20 tysięcy ton osadów. około 4 tysiące udaje się częściowo wysuszyć w specjalnych szklarniach. Powstaje z nich produkt składający się w 60 procentach z suchej masy. Pozostałe 16 tysięcy ton trzeba wywozić w formie mokrej. Po modernizacji oczyszczalni będzie można wykorzystać je w procesie produkcji cementu, a także do spalania z odpadami komunalnymi. Na terenie oczyszczalni ścieków zakończono już także hermetyzację części zbiorników na ścieki. dzięki temu ich przykry zapach nie będzie już uciążliwy dla otoczenia. w tym celu specjalnym laminatem przykryto zarówno zbiornik retencyjny, jak i dwa wstępne osadniki.

Źródło i fot.: nowiny24.pl

N i K o zapobieganiu zanieczyszczeniu wód związkami azotu ze źródeł rolniczych

W poSzukiWaniu utraconej Wody…

prof. dr hab. inż. Marek Gromiec doradca Komisji Środowiska Senatu RP

Przewidywanie przyszłości, najczęściej niezbyt trafne, pasjonuje ludzkość od wieków. Jednakże Peter drucker (1909-2005) stwierdził: „Najlepszą metodą przewidywania przyszłości jest jej tworzenie”. dotyczy to również przyszłego problemu wody na świecie.

cel: ochrona jakości Wód Przewiduje się, że w bieżącym stuleciu problem wody dla miast, rolnictwa i przemysłu okaże się niezwykle ważny, z uwagi na szybkość zachodzących zmian demograficznych i klimatycznych

Przewiduje się, że w bieżącym stuleciu problem wody dla miast, rolnictwa i przemysłu okaże się niezwykle ważny, z uwagi na szybkość zachodzących zmian demograficznych i klimatycznych. Dlatego głównym celem polityki wodnej Unii Europejskiej jest osiągnięcie dobrego stanu dla wszystkich rodzajów wód. Wydane akty prawne w tym zakresie zwiększają zakres ochrony wód przed zanieczyszczeniem, powodują umiędzynarodowienie problemów jakości wód, ale równocześnie zwiększają koszty ich ochrony. Istotą polityki wodnej staje się maksymalizacja ochrony jakości wód przed zanieczyszczeniem w dorzeczach i zlewniach, przy najmniejszych kosztach społecznych Konieczne są zrównoważone rozwiązania dla gospodarki wodno-ściekowej, szczególnie w zakresie zaopatrzenia w wodę, która powinna być dostępna dla ludności pod względem cenowym, jak też w zakresie efektywnego oczyszczania ścieków i zagospodarowania osadów ściekowych.

Gospodarka cyrkulacyjna

Gospodarka cyrkulacyjna została przedstawiona w roku 2014 przez Komisję Europejską w komunikacie pt. „Ku gospodarce o obiegu zamkniętym: program <<zero odpadów>> dla Europy” do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu SpołecznoGospodarczego i Komitetu Regionów. W tej koncepcji odpady traktowane są jako potencjalne surowce, co wymaga zmian w stosunku do sposobów ich zagospodarowania, jak też przemyślanych zmian w gospodarce wodno-ściekowej i osadowej.

Powody wprowadzania gospodarki cyrkulacyjnej to: ograniczona dostępność niektórych surowców, uzależnienie gospodarki europejskiej od importu surowców (wysokie ceny, zmienność rynku, niepewna sytuacja w wybranych państwach), jak też malejąca konkurencyjność gospodarki europejskiej w stosunku do gospodarki światowej. Istnieje pewna zbieżność gospodarki cyrkulacyjnej z nowym paradygmatem „NEW – Nutrienty – Energia – Woda” [1].

Odnowić wodę ze ścieków

Idea nowego paradygmatu „NEW” dla systemów ściekowych powstała w USA i oparta jest na przekształceniu oczyszczalni w zakłady produkcji zasobów odzyskiwanych ze ścieków i osadów. Przesłankami były: zachodzące zmiany klimatyczne i demograficzne, rosnące zanieczyszczenie wód (powodujące między innymi przyśpieszenie procesu eutrofizacji wód) i konieczność realizacji zrównoważonego rozwoju. Nową rolą staje się produkcja zasobów, która obecnie dotyczy również odnowy wody ze ścieków, co powoduje konieczność uwzględniania spójności i integracji uzdatniania wody, oczyszczania ścieków i przeróbki osadów już na poziomie koncepcji ogólnych. Integracja wtórnego wykorzystania dobrze oczyszczonych ścieków z gospodarowaniem zasobami wodnymi w zlewniach winna być oparta na ilościowych bilansach potrzeb wodnych różnego rodzaju użytkowników (komunalnych, przemysłowych i rolniczych), przy uwzględnieniu ograniczeń wynikających z wymagań odnośnie jakości wody i przepisów prawnych w tym względzie.

Odnowa wody, wtórne wykorzystanie ścieków oraz zamykanie obiegów wodnych mogą stać się znaczącymi elementami hydrologicznego cyklu obiegu wody w obliczu postępujących zmian klimatycznych, a szczególnie w przypadku grożących deficytów, związanych z przedłużającymi się okresami suszy. W produkcji zasobów na amerykańskich oczyszczalniach ścieków, znaczną rolę zaczyna odgrywać odzyskiwana woda, a według Amerykańskiej Akademii Nauk potencjał zasobów wodnych w USA może zostać znacznie powiększony za pomocą odnowy wody.

rodzaje wtórnego wykorzystania ścieków

W zależności od sposobu wykorzystania odnowionej wody ze ścieków, rozróżnia się następujące rodzaje wtórnego wykorzystania ścieków [2]:

• bezpośrednie wtórne wykorzystanie ścieków, w którym następuje połączenie systemów oczyszczającego i odbiorczego,

• pośrednie wtórne wykorzystanie ścieków, które obejmuje procesy mieszania i rozcieńczania odnowionej wody ze ścieków, przed jej wykorzystaniem, w naturalnych wodach powierzchniowych i podziemnych.

W zależności od przeznaczenia odnowionej wody rozróżnia się:

• wtórne wykorzystanie ścieków do celów konsumpcyjnych, które dotyczy zasilania obiegów wody pitnej wysoko oczyszczonymi ściekami,

• wtórne wykorzystanie ścieków do celów niekonsumpcyjnych, które obejmuje pozostałe zastosowania.

Odnowa wody ze ścieków oparta jest na szeregu procesów oczyszczania, które przywracają ściekom cechy użytkowe wody. Wtórne wykorzystanie ścieków (wody) to przynoszące korzyści wykorzystanie odnowionej wody do różnych celów.

Wymagania

Wymagania stawiane systemom wtórnego wykorzystania ścieków, szczególnie miejskich, to: stopień oczyszczania ścieków, wymagana jakość wody przeznaczonej do wtórnego wykorzystania, ilość odnowionej wody ze ścieków, udział ilościowo-jakościowy ścieków przemysłowych w ściekach miejskich. Wtórne wykorzystanie ścieków komunalnych i innych może mieć bardzo wiele zastosowań praktycznych, w tym do celów: przemysłowych, rolniczych i komunalnych, po spełnieniu wymaganych warunków. Źródłami odnawianej wody mogą być ścieki komunalne, przemysłowe, wody opadowe czy ścieki (odpływy) z nawodnień rolniczych. Poniżej przedstawiono głównie możliwości wtórnego wykorzystania ścieków komunalnych [3].

możliwości

Wtórne wykorzystanie ścieków komunalnych do celów przemysłowych zależy głównie od rodzaju prze-

mysłu i celu, do którego są wykorzystywane. Największe możliwości występują w procesach chłodzenia i w zasilaniu obiegów wód technologicznych. Mimo że zamykanie obiegów wodnych ma podstawowe znaczenie, to dobrze oczyszczone ścieki komunalne, w pewnych warunkach lokalnych, mogą być źródłem uzupełniającym.

Wtórne wykorzystanie ścieków komunalnych do nawodnień rolniczych jest najczęściej stosowanym sposobem ich wykorzystywania, szczególnie w regionach, gdzie występują niedobory zasobów wodnych. Użyteczność tych nawodnień zależy od różnych wskaźników jakościowych, w tym między innymi od: zasolenia, stopnia adsorpcji sodu, zawartości elementów śladowych.

„Idea tworzenia zakładów produkcji wody ze ścieków, zamiast tradycyjnych oczyszczalni ścieków, powstała i została wprowadzona w życie w USA

Wtórne wykorzystanie ścieków komunalnych ma też zastosowanie w gospodarce miejskiej, szczególnie w gęsto zaludnionych aglomeracjach o potrzebach wodnych. Dotyczy to między innymi: nawadniania terenów zielonych, ochrony przeciwpożarowej, celów rekreacyjnych. Szczególnym rozwiązaniem jest zastosowanie podwójnych systemów wodociągowych, składających się: z instalacji do wody pitnej i z instalacji do wtórnie wykorzystywanych ścieków. W podwójnych systemach wodociągowych bardzo ważnym jest zabezpieczenie przed przypadkowym lub awaryjnym połączeniem ich części składowych.

uwarunkowania prawne i rozwiązania technologiczne

W Europie wydano różnego rodzaju regulacje prawne tylko w pewnych państwach, w tym: zalecenia ogólnokrajowe (Francja), normy ustawowe (Włochy), wytyczne regionalne (Hiszpania). Na poziomie Wspólnoty Europejskiej, w dyrektywie 91/271/WE z 1991 roku, w art. 12 stwierdzono tylko ogólnie, że: „oczyszczone ścieki winny być wtórnie wykorzystywane, gdzie jest to celowe”, nie wyjaśniając, co to oznacza w praktyce. Ostatnio Komisja Europejska podjęła prace nad opracowaniem regulacji prawnych dla odnowy wody ze ścieków, z uwagi na cele gospodarki cyrkulacyjnej.

W Polsce, kraju o niewielkich zasobach wodnych, odnowa wody i wtórne wykorzystanie ścieków mogłyby przyczynić się do łagodzenia deficytów wodnych w przypadku zaostrzających się warunków klimatycznych, w szczególności w okresach suszy. Podobnie jak w innych państwach, możliwym jest wtórne wykorzystanie ścieków do nawodnień rolniczych, do celów

TEMAT NUMERU i W OD - KAN z przyszł O ścią

przemysłowych i celów komunalnych. Istnieje w tym zakresie szereg doświadczeń krajowych. Przykładowo, rozpoczęto prace wdrożeniowe nad wykorzystaniem oczyszczonych ścieków szarych (na przykład z umywalek, wanien, natrysków i pralek) w instalacjach budynków i otoczeniu, mimo braku regulacji prawnych w tym zakresie [4].

Systemy odnowy i wtórnego wykorzystania ścieków winny obejmować schematy technologiczne, które zapewniają osiągnięcie wymaganej jakości uzyskiwanej wody, przy minimalnych kosztach. Wymaga to zastosowania kombinacji procesów i metod fizycznych, chemicznych oraz biologicznych dla usunięcia różnego rodzaju zanieczyszczeń. Metody biologicznego oczyszczania ścieków ciągle się rozwijają, szczególnie w zakresie usuwania substancji biogennych, jak również następuje ciągły postęp w rozwoju metod fizyczno-chemicznych. Odnowa wody i wtórne wykorzystanie ścieków niewątpliwie przyczyniają się do dalszego rozwoju rozwiązań innowacyjnych.

Nowe systemy biologicznego oczyszczania ścieków komunalnych i przemysłowych, rozszerzone o procesy fizyczno-chemiczne, pozwalają na efektywne usuwanie: stałych i rozpuszczonych zanieczyszczeń, zanieczyszczeń organicznych i biogennych, metali oraz zanieczyszczeń toksycznych, organizmów chorobotwórczych Do tych procesów i metod można zaliczyć między innymi: koagulację, flokulację, filtrację, adsorpcję, wymianę jonową, mikrofiltrację, ultrafiltrację, nanofiltrację, odwróconą osmozę, elektrodializę, ozonowanie, dezynfekcję chemiczną i dezynfekcję promieniami UV. Szczególne znaczenie ma efektywna dezynfekcja, umożliwiająca szersze wtórne wykorzystywanie ścieków.

W zrównoważonym rozwoju miast Odzysk surowców, szczególnie wody, oraz energii ze ścieków i osadów może odegrać istotną rolę w zrównoważonym rozwoju miast i w ograniczaniu zmian klimatycznych. Działania te przyniosą korzyści o charakterze ekonomicznym i środowiskowym. Możliwy jest też spadek zanieczyszczenia powietrza oraz redukcja gazów cieplarnianych. Istnieje celowość rozszerzenia tej idei z perspektywy indywidualnych oczyszczalni ścieków na systemy oczyszczania ścieków w dorzeczach oraz zlewiskach mórz, a w przypadku Polski – w zlewisku Morza Bałtyckiego.

W zakresie produkcji zasobów, istotnym zadaniem w niedalekiej przyszłości stanie się coraz większa produkcja wody, w postaci odnowy wody ze ścieków. Istnieją w tym zakresie bogate światowe i pewne krajowe doświadczenia praktyczne. Woda uzyskana ze ścieków może być wykorzystywana do różnych celów, a nie tylko bezproduktywnie odprowadzana do odbiornika, często bardziej zanieczyszczonego niż dobrze oczyszczony odpływ z oczyszczalni ścieków.

Ponieważ naturalne zasoby wodne będą stawały się coraz bardziej ograniczone, to woda uzyskiwana ze

ścieków może być traktowana jako alternatywne źródło zaopatrzenia, nabierające z upływem czasu coraz większego znaczenia.

Systemy ściekowe zaczynają być postrzegane nie tylko w ich tradycyjnej roli, jaką jest oczyszczanie ścieków i przeróbka osadów ściekowych, ale również w nowej – związanej z produkcją zasobów i energii, z których najcenniejszym są zasoby wodne. Idea tworzenia zakładów produkcji wody ze ścieków, zamiast tradycyjnych oczyszczalni ścieków, powstała i została wprowadzona w życie w USA, gdzie uznano ścieki i osady ściekowe za nowe źródła energii odnawialnej, co stworzyło nowe perspektywy ekonomiczne i stało się bodźcem dla opracowania i wdrożenia wielu rozwiązań innowacyjnych.

Praktyczne zastosowania systemów odnowy wody i wtórnego wykorzystania ścieków umożliwia rozwój innowacyjnych technologii i zaawansowanych rozwiązań z dziedziny uzdatniania wody i oczyszczania ścieków. Stosunkowo jednolity skład ścieków komunalnych i rozwinięte technologie ich oczyszczania pozwalają na ich powtórne wykorzystanie jako źródła wody przez określone grupy użytkowników. Obecnie odnowa wody i wtórne wykorzystanie ścieków komunalnych zostały zastosowane w praktyce w szeregu państwach na świecie, gdzie istnieją w tym względzie stosowne regulacje prawne. Również Unia Europejska rozpoczęła prace nad regulacjami prawnymi związanymi z odnową wody ze ścieków, na co ma wpływ koncepcja gospodarki cyrkulacyjnej.

W marcu 2016 roku Komisja Środowiska Senatu Rzeczypospolitej Polskiej przedstawiła pozytywne stanowisko na temat innowacyjnego wykorzystania ścieków jako źródła energii i zasobów [5]. Aktualnie Polska nie posiada ustawowych regulacji prawnych dotyczących systemów odnowy wody i wtórnego wykorzystania ścieków, dlatego efektywne wdrażanie krajowej odnowy wody i wtórnego wykorzystania ścieków wymaga opracowania i wprowadzenia w życie stosownych przepisów, zabezpieczających zdrowie ludzi i chroniących środowisko. Wdrażanie koncepcji gospodarki cyrkulacyjnej przez Unię Europejską z pewnością tę sytuację zmieni.

Literatura

[1] Water Environmental Federation: Moving toward resource recovery facilities. A Special Publication, Aleksandria, VA, USA, 2014.

[2] Gromiec M., Gutowska-Siwiec L., Ślesicki M.: Podstawy wtórnego wykorzystania biologicznie oczyszczonych ścieków. Wyd. Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Warszawa 2004.

[3] Gromiec M.: Using reclaimed water. Technology Foresight Summit. United Nations Industrial Development Organization (UNIDO), Vienna 2007.

[4] Lipska M.: Wykorzystanie oczyszczonych ścieków szarych w instalacjach wodnych w budynkach I ich otoczeniu. INSTAL 4, 50-55, 2016.

[5] Senat RP, Komisja Środowiska: Stanowisko na temat innowacyjnego wykorzystania ścieków jako źródła energii i zasobów. BPS/ KS/0330/1216. Warszawa 2016.