4/2021 Chemia Przemysłowa

4/21 (796)

kierunekchemia.pl

Kwartalnik

cena: 25,00 zł (w tym 8% vat) 58.14.12.0 ISSN 1734-8013

T E M A T N U M E R U I Z I E L O N A C H E M I A

BRANŻA W ZIELONYCH BARWACH I witamina B2 w syntezie związków wielkocząsteczkowych I recykling tworzyw sztucznych I energia z wiatru do produkcji wodoru

Wesołych Świąt RECYKLING CHEMICZNY,

BY WYDOBYĆ WIĘCEJ...

> 20

GOZ W PRAKTYCE

> 24

STRATEGIA I TAKTYKA PODEJŚCIA DO BEZPIECZEŃSTWA

> 66

XXVIII Sympozjum Naukowo-Techniczne

CHEMIA 2022 25-26 stycznia 2022 r.

Płock

W poszukiwaniu STRATEGII dla polskiej chemii

• cele, wyzwania, ograniczenia – dokąd zmierzamy?

• szanse i zagrożenia w realizacji Europejskiego Zielonego Ładu • polska chemia na rynku europejskim i światowym – jak zwiększyć jej znaczenie?

• w co warto inwestować – porozmawiajmy o szansach rozwojowych • jakie trendy powinien kreować, wyznaczać przemysł chemiczny?

• ZASOBY I ENERGIA, czyli o surowcach niezbędnych do zrealizowania strategii

SPIS TREŚCI

Z ŻYCIA BRANŻY

T E M AT N U M E R U : ZIELONA CHEMIA 14 I Ryboflawina – od witaminy do chemii polimerów Izabela Zaborniak, Paweł Chmielarz 20 I Recykling chemiczny, by wydobyć więcej...

Tomasz Radko, Mateusz Szul 24 I GOZ w praktyce Aurelia Zych, Kinga Świerad 28 I Zielona energia znad morza.

Jak ją zagospodarować?

Marek Foltynowicz, Tomasz Pelc 34 I Czy zrzut ścieków przemysłowych do kanalizacji będzie łatwiejszy?

Mikołaj Maśliński 38 I Zautomatyzowana i zdublowana fotoreportaż z oczyszczalni ścieków w trzebińskiej rafinerii ORLEN Południe 44 I 5R w programie relacja z XV Kongresu Gospodarki Wodno-Ściekowej 48 I LOTOS wśród najlepszych raportujących kwestie klimatyczne Biuro Prasowe Grupy LOTOS S.A.

8

Fot. Krystian Szczęsny

8 I Strategia: Sztuka czy science fiction? wywiad z Pawłem Bielskim, dyrektorem Sieć Badawcza Łukasiewicz – Instytutu Chemii Przemysłowej imienia Profesora Ignacego Mościckiego

SZTUKA CZY SCIENCE FICTION?

wywiad z Pawłem Bielskim, dyrektorem Sieć Badawcza Łukasiewicz – Instytutu Chemii Przemysłowej imienia Profesora Ignacego Mościckiego

T E M AT N U M E R U : Z I E L O N A C H E M I A

Fot. 123rf

Z ŻYCIA BRANŻY

INNOWACJE DLA PRZYSZŁOŚCI 50 I Innowacyjna Polska Chemia Polska Izba Przemysłu Chemicznego 57 I Kolejny projekt nawozowy z dofinansowaniem NCBR Grupa Azoty S.A.

REMONTY I UR 60 I Ocena postoju remontowego PR2021 w rafinerii LOTOS Adrian Grubalski, Janusz Walczyna, Agata Jażdżewska

RYBOFLAWINA – OD WITAMINY DO CHEMII POLIMERÓW Izabela Zaborniak, Paweł Chmielarz

14

D O D AT E K S P E C J A L N Y : C H E M I A E K S T R A

BEZPIECZEŃSTWO

FELIETON 78 I Tarcza czy durszlak?

Andrzej Szczęśniak

Fot. 123rf

66 I Strategia i taktyka podejścia do bezpieczeństwa Tomasz Guzikowski 70 I 3600 osób przez 20 lat relacja z XX Konferencji Bezpieczeństwo Instalacji Przemysłowych 74 I Transport chemii pod ścisłą kontrolą DACHSER Chem Logistics

28

ZIELONA ENERGIA ZNAD MORZA. JAK JĄ ZAGOSPODAROWAĆ?

Marek Foltynowicz, Tomasz Pelc

CHEMIA PRZEMYSŁOWA 4/2021 3

OD REDAKCJI

Wydawca: BMP spółka z ograniczoną odpowiedzialnością spółka komandytowa

Jo a n n a Ja ś kow s k a redaktor wydania t e l . 3 2 4 1 5 9 7 7 4 w e w. 1 9 t el . kom . 7 2 8 4 4 9 5 0 2 e - m a i l : j o a n n a . j a s k o w s k a @ e - b m p. pl

Strategie w zielonych barwach W

itamina B2 w kontrolowanej polimeryzacji rodnikowej (s. 14), recykling chemiczny umożliwiający wydobycie wartości z polimerów, których potencjał ekonomiczny został wyczerpany w procesie mechanicznego przetwarzania (s. 20), energia z morskich farm wiatrowych do produkcji wodoru (s. 28) to przykłady działań zmierzających do ochrony środowiska, o których piszą autorzy artykułów w aktualnym numerze „Chemii Przemysłowej”.

E

uropejski Zielony Ład przyczynił się do tego, że branżowym kolorem roku (i to pewnie nie tylko w sektorze chemicznym) możemy ogłosić zieleń. Podporządkowana została mu cała działalność.

Innowacje mają przede wszystkim barwę zieloną: „Silny impuls dla innowacyjności stanowi dla wielu firm konieczność dostosowania do wymogów regulacyjnych, zwłaszcza w obszarze środowiskowym, podyktowana m.in. wytycznymi wynikającymi z założeń Europejskiego Zielonego Ładu” – podkreślają przedstawiciele Polskiej Izby Przemysłu Chemicznego (artykuł na s. 50). „Zielone” są strategie ogłoszone przez największych graczy na polskim rynku: Grupę Azoty, ORLEN czy Lotos. Gospodarka Obiegu Zamkniętego zdominowała działania BASF, o czym przeczytać można w materiale na s. 24.

C

zy zielone strategie to dobre strategie? A z kolei „dobre”, to jakie? O tym, jak stworzyć strategię „ambitną, ale osa-

4 CHEMIA PRZEMYSŁOWA 4/2021

dzoną w rzeczywistości”, i jak właściwie ją realizować, opowiada w wywiadzie (s. 8) dr inż. Paweł Bielski, dyrektor Sieć Badawcza Łukasiewicz – Instytutu Chemii Przemysłowej imienia Profesora Ignacego Mościckiego, który również wymienia, wśród największych obecnie wyzwań dla branży, te zabarwione na zielono: „…została nakreślona perspektywa dekarbonizacji gospodarki w ciągu najbliższych 20-30 lat. Jeszcze rok, dwa lata temu temat klimatu i odchodzenia od węgla był traktowany marginalnie, ale obecnie nabiera dużego znaczenia.

Oprócz zagrożeń środowiskowych istotne jest poszukiwanie nowych źródeł energii, nośników energii dla przemysłu chemicznego. Wydaje się, że przyszłość będzie należała do wodoru”. „W poszukiwaniu strategii dla polskiej chemii” to hasło przewodnie XXVIII Sympozjum CHEMIA 2022, w czasie którego zaplanowane zostały m.in. dwie debaty: Kierunek PRZYSZŁOŚĆ – Jak powinny wyglądać dominujące kierunki strategicznego rozwoju polskiej chemii? i Kierunek ZASOBY I ENERGIA, czyli o surowcach niezbędnych do zrealizowania strategii.

Mamy nadzieję, że spotkamy się już 25-26 stycznia w Płocku. Aktualne informacje zawsze na kierunekCHEMIA.pl.

KRS: 0000406244, REGON: 242 812 437 NIP: 639-20-03-478 ul. Morcinka 35 47-400 Racibórz tel./fax 32 415 97 74 tel.: 32 415 29 21, 32 415 97 93 e-mail: biuro@e-bmp.pl www.kierunekchemia.pl

BMP to firma od ponad 25 lat integrująca środowiska branżowe, proponująca nowe formy budowania porozumienia, integrator i moderator kontaktów biznesowych, wymiany wiedzy i doświadczeń. To organizator branżowych spotkań i wydarzeń – znanych i cenionych ogólnopolskich konferencji branżowych, wydawca profesjonalnych magazynów i portali.

Rada Programowa: Adam S. Markowski – Katedra Inżynierii Systemów Ochrony Środowiska, Wydział Inżynierii i Ochrony Środowiska Politechniki Łódzkiej Tomasz Zieliński – Polska Izba Przemysłu Chemicznego Paweł Bielski – Łukasiewicz – Instytut Chemii Przemysłowej imienia Profesora Ignacego Mościckiego Jacek Kijeński – Politechnika Warszawska Andrzej Biskupski – Politechnika Wrocławska Krzysztof Romaniuk – Polska Organizacja Przemysłu i Handlu Naftowego Andrzej Szczęśniak – niezależny ekspert rynku paliw Artur Kopeć – Grupa Azoty S.A. Andrzej Sikora – Instytut Studiów Energetycznych Sp. z o.o., Akademia Górniczo-Hutnicza im. St. Staszica w Krakowie Agnieszka Gajek – Centralny Instytut Ochrony Pracy – Państwowy Instytut Badawczy Arkadiusz Kamiński – PKN ORLEN S.A. Prezes zarządu BMP Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Sp. k.

Adam Grzeszczuk Redaktor naczelny Przemysław Płonka Redaktor wydania Joanna Jaśkowska Redakcja techniczna Marcelina Gąsior Prenumerata, kolportaż Aneta Jaroszewicz Sprzedaż: Mateusz Grzeszczuk, Ewa Dombek, Jolanta Mikołajec-Piela, Magda Widrińska, Marta Mika Cena 1 egzemplarza – 25,00 zł (w tym 8% VAT) Wpłaty kierować należy na konto: Bank Spółdzielczy w Raciborzu Nr konta: 40 8475 0006 2001 0014 6825 0001 PKWiU: 58.14.12.0, ISSN: 1734-8013 Prenumerata krajowa: Zamówienia na prenumeratę instytucjonalną przyjmuje firma Kolporter Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością S.K.A.. Informacje pod numerem infolinii 0801 40 40 44 lub na stronie internetowej http://dp.kolporter.com.pl/ Magazyn kierowany jest do prezesów, dyr. ds. technicznych i głównych specjalistów (mechaników, automatyków, technologów) reprezentujących branżę chemiczną, organizatorów targów, sympozjów, imprez branżowych, urzędów, ministerstw, instytutów, wyższych uczelni oraz biur projektowych.

Redakcja nie odpowiada za treść reklam.

Niniejsze wydanie jest wersją pierwotną czasopisma Wykorzystywanie materiałów i publikowanie reklam opracowanych przez wydawcę wyłącznie za zgodą redakcji. Redakcja zastrzega sobie prawo do opracowywania nadesłanych tekstów oraz dokonywania ich skrótów, możliwości zmiany tytułów, wyróżnień i podkreśleń w tekstach.

Artykułów niezamówionych redakcja nie zwraca. Źródło grafiki na okładce: 123rf

W OBIEKTYWIE

30 TYS. TON EKOLOGICZNEGO GLIKOLU ROCZNIE W listopadzie 2021 r. w biorafinerii ORLEN Południe w Trzebini uruchomiono pierwszą w Polsce i największą w Europie instalację do produkcji ekologicznego glikolu propylenowego. Więcej informacji o inwestycji na s. 6 i na portalu kierunekCHEMIA.pl Fot. ORLEN Południe

CHEMIA PRZEMYSŁOWA 4/2021 5

Z P O R TA LU K I E R U N E K C H E M I A . P L

ZIELONY, EKOLOGICZNY GLIKOL Z TRZEBINI ORLEN Południe, spółka z Grupy ORLEN, uruchomiła w biorafinerii w Trzebini pierwszą w Polsce i największą w Europie instalację do produkcji ekologicznego glikolu propylenowego. Jej zdolności wytwórcze wynoszą 30 tys. ton rocznie, co oznacza, że spółka pokryje aż w 75 proc. krajowe zapotrzebowanie na ten produkt.

ROZMAITOŚCI

3883 METRY POD POZIOMEM MORZA

miał miejsce odwiert poszukiwawczy złóż ropy naftowej przeprowadzony przez PGNiG Upstream Norway na Norweskim Szelfie Kontynentalnym

Do produkcji ekologicznego glikolu wykorzystana zostanie gliceryna, otrzymywana w Trzebini jako produkt uboczny w procesie wytwarzania biodiesla. Odbiorcami glikolu będą, oprócz polskich firm, także zagraniczne przedsiębiorstwa. Na inwestycji skorzystają również inni polscy producenci biodiesla, z którymi spółka rozpocznie współpracę w zakresie dostaw gliceryny.

Fot. 123rf

źródło: pgnig.pl

Rozwój dostępności sieci ładowarek oraz zwiększanie świadomości użytkowników wychodzą na czoło listy wyzwań w upowszechnianiu elektromobilności.

Pojazdy z napędem elektrycznym powinny być ładowane w miejscach, gdzie są parkowane.

Według przewidywań IHS Markit, do 2024 roku samochody elektryczne będą stanowiły 20% sprzedawanych w UE pojazdów. Branża ta znacznie się rozwija, jednak wciąż daleko jej do produkcji na masową skalę.

Aż 61% konsumentów byłoby bardziej skłonnych do zakupu elektryka, gdyby w miejscu pracy mieli łatwy dostęp do ładowarki. Zapotrzebowanie na takie publiczne stacje będzie rosło. źródło: SAROTA PR

6 CHEMIA PRZEMYSŁOWA 4/2021

W II edycji kampanii „Chemia jest kobietą” promowana jest odwaga w podejmowaniu decyzji zawodowych, a także otwartość i elastyczność na zmiany, które mogą pojawić się na ścieżce kariery.

Mimo że dyskusja o potrzebie równouprawnienia zagościła w dyskursie na dobre, a kobiety coraz odważniej sięgają po wymarzone stanowiska, nadal w przedsiębiorstwach i nauce dla kobiet jest mniej miejsc niż dla mężczyzn. Badania pokazują, że uczelnie techniczne wybiera zaledwie 36% studentek, a wynagrodzenia finansowe kobiet mogą być nawet o 35% niższe niż zarobki mężczyzn na tych samych stanowiskach. W ramach kampanii stworzono cztery materiały wideo, przedstawiające cztery Polki na co dzień pracujące w zagranicznych oddziałach BASF, i chociaż branża chemiczna zagospodarowana jest w znacznej większości przez mężczyzn, to one znalazły wśród nich swoje miejsce. źródło i fot.: inf. prasowa BASF

RZĄD PRZYJĄŁ „POLSKĄ STRATEGIĘ WODOROWĄ”

źródło i fot.: PKN ORLEN S.A.

CO TRZECI KONSUMENT NIE KUPI ELEKTRYKA W OBAWIE O ŁADOWANIE

BASF POLSKA KOLEJNY RAZ INSPIRUJE KOBIETY DO ODWAGI I DZIAŁANIA

Strategia to dla każdej firmy niezmiernie istotny dokument, którego tworzenie jest kluczowym procesem, a którego waga i znaczenie często, w nawale codziennych problemów i bieżących działań, umykają z pola widzenia – dr inż. Paweł Bielski, dyrektor Sieć Badawcza Łukasiewicz – Instytutu Chemii Przemysłowej imienia Profesora Ignacego Mościckiego

Rada Ministrów, 2 listopada 2021 r., podjęła uchwałę ws. przyjęcia „Polskiej strategii wodorowej do roku 2030 z perspektywą do 2040 r.”, przedłożoną przez ministra klimatu i środowiska.

Polska Strategia Wodorowa jest dokumentem, który określa główne cele rozwoju gospodarki wodorowej w Polsce i kierunki działań potrzebnych do ich osiągnięcia.

Dokument wpisuje się w globalne, europejskie i krajowe działania mające na celu budowę gospodarki niskoemisyjnej.

Biorąc pod uwagę duży potencjał krajowej produkcji wodoru z lokalnych surowców, rola technologii wodorowych pozytywnie wpływających na środowisko będzie kluczowa w przyszłości. Do najważniejszych czynników środowiskowych należy: nisko- lub zeroemisyjność technologii wodorowych oraz bezpieczeństwo technologii i infrastruktury wodorowej. źródło: MKiŚ

Z P O R TA LU K I E R U N E K C H E M I A . P L

Czy w bieżącym roku mieliście jakąś ciekawą produktową premierę?

Tak, w każdej z kluczowych dla nas branż wprowadziliśmy na rynek produkt wyróżniający nas na tle konkurencji. W przypadku branży chemicznej takich urządzeń było kilka, m.in.: J22 analizator TDLAS wilgotności gazu, przepływomierz ultradźwiękowy Proline Prosonic Flow P500, umożliwiający bezinwazyjny pomiar cieczy ściernych, korozyjnych i toksycznych, oraz Optograf – analizator jakości gazu LNG. Jaki był największy sukces firmy w 2021 r.?

W mijającym roku podjęliśmy wiele nowych działań, które pomogły nam umocnić pozycję Endress+Hauser na polskim rynku. Mimo

Jakie widzicie wyzwania dla was, ale i dla polskiego przemysłu, na najbliższy czas – w kontekście obszaru, jakim się zajmujecie?

Edukację w zakresie rozwiązań chmurowych wciąż postrzegamy w kategoriach wyzwania. Jest to proces, który wymaga zaangażowania, ale też solidnych referencji, o które nieustannie zabiegamy. Obecnie rynek jest bardzo zdywersyfikowany. Naszym zadaniem jest dostosować się do jego realiów. Dlatego stale wprowadzamy nowe rozwiązania i usługi, pozwalające odpowiadać na zapytania ofertowe, niezależnie od tego, czy dotyczą opomiarowania dużego zakładu produkcyjnego czy niewielkiej, pojedynczej instalacji. Takie podejście wymaga zapewnienia odpowiednich zasobów, kompletacji usług, pozyskania partnerów. Traktujemy to jako wyzwanie, któremu już teraz stawiamy czoła i będziemy to nadal kontynuować.

Rozmawiał Przemysław Plonka, redaktor naczelny BMP

WODÓR JAKO PALIWO. PRACE ROZWOJOWE W SIECI BADAWCZEJ ŁUKASIEWICZ W ramach Sieci Badawczej Łukasiewicz działają 32 instytuty badawcze, z czego 17 zajmuje się obszarem wodorowym.

– W tym roku w ramach dotacji celowych uruchomiliśmy program ,,Gospodarka wodorowa”, jesteśmy w trakcie oceny blisko 30 zgłoszonych projektów.

Realizujemy też 6 projektów z tej dziedziny. Mamy więc kompetencje, by aktywnie stymulować rozwój prac nad wykorzystaniem wodoru jako paliwa – mówi dr Marcin Kraska, wiceprezes Sieci Badawczej Łukasiewicz ds. badań i rozwoju.

Jednym z realizowanych projektów jest e-Van. Celem jest stworzenie uniwersalnego pojazdu dostawczego o napędzie elektrycznym z wodorowym ogniwem paliwowym i modułową wielofunkcyjną zabudową przestrzeni ładunkowej, realizowanym w konsorcjum, w którym jest Łukasiewicz – Instytut Elektrotechniki. źródło: PAP MediaRoom

CIEKAWOSTKA Toyota Mirai to samochód, którego jednostka napędowa została w całości oparta o paliwo wodorowe.

Zalety takiego pojazdu są niekwestionowane: tankowanie wodorem, w odróżnieniu od ładowania baterii w samochodzie elektrycznym, trwa mniej więcej tyle, co tankowanie benzyny, a podawany przez producenta zasięg na pełnym baku wynosi około 800 kilometrów.

Samochód został zaprezentowany na konferencji Impact’21 w Poznaniu. źródło: PAP MediaRoom

CHEMIA PRZEMYSŁOWA 4/2021 7

Fot. 123rf

Przemysław Płonka: Jak firma podsumuje 2021 rok? Czy – m.in. z powodu pandemii – widać większe zainteresowanie waszymi produktami?

Mariusz Szwagrzyk: W ostatnich dwóch latach, a więc w czasie kryzysu pandemicznego, współpraca Endress+Hauser z klientami i partnerami w Polsce była stabilna, oparta na zaufaniu i biznesowej rzetelności. Mimo utrudnień w globalnym łańcuchu dostaw, fabryki Endress+Hauser realizowały zamówienia. Wprowadziliśmy na rynek wiele nowych produktów i usług, klienci mogli na nas polegać, co znalazło odzwierciedlenie w wynikach sprzedaży.

Rzeczywiście, rok 2020 zakończyliśmy ogromnym sukcesem sprzedażowym, zdobywając w ramach Grupy Endress+Hauser nagrodę Sales Excellence. Również w tym roku jesteśmy na dobrej drodze, by ubiegłoroczny sukces powtórzyć.

Fot. Endress+Hauser

Jaki był rok 2021 dla Endress+Hauser? Czy możemy mówić o premierach produktowych dedykowanych branży chemicznej w ofercie firmy w mijającym roku? I jakie wyzwania stoją przed przemysłem w 2022? – na te pytania odpowiada Mariusz Szwagrzyk z firmy Endress-Hauser.

niesprzyjających okoliczności pandemicznych, zaryzykowaliśmy i wraz z licznymi partnerami zorganizowaliśmy cykl 9 konferencji poświęconych rozwijającej się intensywnie cyfryzacji zakładów przemysłowych. Rozszerzyliśmy ofertę o pakiet zdalnych usług serwisowych (Instrumentation Support), dzięki któremu klient może dziś wybrać Mariusz Szwagrzyk, najdogodniejszą dla siebie opcję Endress+Hauser pomocy, m.in. z gwarantowanym czasem reakcji. Naszym sukcesem była także sprzedaż rozwiązań chmurowych w projektach „pod klucz”. Widzimy, że klienci coraz częściej dostrzegają korzyści, jakie niesie za sobą zdalny monitoring napełnienia zbiorników. Wzrasta zainteresowanie ekosystemem Netilion, co pozwala sądzić, że misja, jaką na siebie wzięliśmy w zakresie przystosowania zakładów do zmian wynikających z Przemysłu 4.0, zaczyna przynosić wymierne rezultaty.

Fot. 123rf

EDUKACJA W ZAKRESIE ROZWIĄZAŃ CHMUROWYCH TO WCIĄŻ WYZWANIE

Z ŻYCIA BRANŻY

STRATEGIA: SZTUKA CZY SCIENCE FICTION? – Bardzo częstym błędem w tworzonych strategiach jest to, że ambitna wizja przyszłości może zamienić się w science fiction, i to nierzadko w kiepskim gatunku […]. Budujmy strategie ambitne, ale osadzone w rzeczywistości, cyklicznie monitorujmy ich realizację i osiągane efekty, wnikliwie obserwujmy otoczenie firmy oraz to, co dzieje się wewnątrz niej, i nie obawiajmy się aktualizowania – zaleca dr inż. Paweł Bielski, dyrektor Sieć Badawcza Łukasiewicz – Instytutu Chemii Przemysłowej imienia Profesora Ignacego Mościckiego.

Fot. Krystian Szczęsny

PAWEŁ BIELSKI dyrektor Sieć Badawcza Łukasiewicz – Instytutu Chemii Przemysłowej imienia Profesora Ignacego Mościckiego

8 CHEMIA PRZEMYSŁOWA 4/2021

Joanna Jaśkowska: Jest pan specjalistą od strategii i rozwoju. Jaką politykę w krótkim horyzoncie czasowym powinna przyjąć polska chemia? Co jest obecnie największym wyzwaniem dla tego sektora?

Paweł Bielski: Obecnie najważniejsze wyzwania dla polskiej chemii to przede wszystkim porządkowanie łańcucha dostaw po pandemii oraz dostosowanie się do zmian, jakie zaszły w gospodarce światowej.

Szczęśliwie pandemia COVID w niewielkim stopniu dotknęła polski przemysł chemiczny.

Ponadto została nakreślona perspektywa dekarbonizacji gospodarki w ciągu najbliższych 20-30 lat.

Jeszcze rok, dwa lata temu temat klimatu i odchodzenia od węgla był traktowany marginalnie, ale obecnie nabiera dużego znaczenia. Oprócz zagrożeń środowiskowych istotne jest poszukiwanie nowych źródeł energii, nośników energii dla przemysłu chemicznego. Wydaje się, że przyszłość będzie należała do wodoru. Obecnie zużywane jest około 1 mln ton wodoru produkowanego z węgla i gazu ziemnego, a więc paliw kopalnych. Nie wiadomo, czy możliwe jest zastąpienie ich źródłami OZE. Jeśli nie, to należy poszukiwać innych rozwiązań, zarówno po stronie wytworzenia wodoru, jak również możliwości zmian w strukturze jego zużycia– np. poprzez nowe rozwiązania w sektorze agro.

Wyzwaniem w tym kontekście jest też gospodarka o obiegu zamkniętym.

Tak, w tym maksymalizacja recyklingu tworzyw sztucznych, a także rozwój chemii specjalistycznej.

Głośna jest od kilku lat teza o konieczności przejścia do wytwarzania produktów chemicznych wysoko

Z ŻYCIA BRANŻY

przetworzonych, o większej marży niż produkty tzw. chemii masowej.

Dużo mówi się również o dywersyfikacji przychodów.

Chemia musi szukać nowych źródeł dochodów.

Pojawiają się nowe grupy produktów związanych np. z energetyką rozproszoną lub elektromobilnością.

Okazuje się, że Polska jest jednym z największych producentów akumulatorów dla przemysłu motoryzacyjnego i elektronicznego. Związany z tym będzie także rozwój technologii recyklingu zużytych akumulatorów i odzysku cennych surowców.

Wspomniał pan też o segmencie agro.

Branża chemiczna powinna szukać innowacji w tym segmencie. Konieczne są zmiany w strukturze środków ochrony roślin pod kątem ich mniejszego wpływu na środowisko. Równie istotne zagadnienie to nawozy o przedłużonym działaniu – zarówno wskutek powolnej emisji składników z odpowiednio spreparowanych granulek, jak i użycia dodatków, w tym produktów biotechnologii, pozwalających na przedłużone pozostawanie i działanie w glebie składników pokarmowych w nawozach, bądź też efektywniejszego ich wykorzystania przez rośliny.

Co może pomóc w realizacji ww. wyzwań?

Odchodzenie od dominującej dotychczas koncepcji upstreamu, zakładającej bardzo mocną potrzebę posiadania dostępu do własnych surowców z uwagi na cenę i stabilność dostaw, na rzecz przesunięcia się w górę łańcucha produktowego, a więc powiązania się producenta z odbiorcą końcowym odrobinę z „pominięciem” sieci dystrybucyjnej. To umożliwia uzyskanie informacji o szczegółowych potrzebach klientów, przygotowanie aplikacji produktów, jak np. tworzywa sztuczne, albo monitorowanie i stymulowanie zapotrzebowania na produkty, jak nawozy i środki ochrony roślin. Pojawiają się już liczne projekty i programy w tym obszarze. Jest to możliwe również dzięki zastosowaniu rozwiązań IT. Ważna jest tu też działalność w selektywnych branżach, przykładowo poprzez parki technologiczne.

W związku z rozwojem sektora elektromobilności i ograniczeniem popytu na paliwa tradycyjne, przy zakładanym udziale OZE do 14%, pojawia się temat paliw płynnych nowej generacji: biopaliwa, DME, metanol lub paliwa, które wytwarzane są z surowców naturalnych lub pochodzących z recyklingu zużytych tworzyw sztucznych.

Zagospodarowanie odpadów tworzyw sztucznych staje się jednym z dominujących tematów dalszego rozwoju gospodarki światowej.

Tak, pojawiają się tutaj interesujące trendy. Patrząc na rynek bioplastików i biopolimerów, bardzo pożądanym kierunkiem jest produkcja biodegra-

dowalnych tworzyw sztucznych, które po zużyciu, w odpowiednich warunkach, ulegałyby całkowitej biodegradacji, bez rozdrobnienia do mikrocząstek.

Oddzielnym rodzajem tworzyw są biopolimery, będące produktem żywych organizmów, które mogą znaleźć szereg zastosowań, zastępując tradycyjne tworzywa. Ewentualne pochłonięcie ich, w postaci mikrocząstek, przez organizmy żywe, w tym człowieka, nie stanowi zagrożenia, a same tworzywa utylizowane są podczas procesów fizjologicznych.

Szersze zastosowanie tworzyw biodegradowalnych oraz biopolimerów zależy głównie od opłacalności i skali produkcji. To od konsumentów zależy, czy zgodzą się na – być może – większy koszt produktów, otrzymując w zamian bonus środowiskowy.

Łączenie zakładów przemysłowych w duże podmioty nie powoduje automatycznie zmiany wolumenu produkcji ani rozwoju asortymentu, ani nawet wzrostu efektywności prowadzonej działalności

Perspektywiczny jest też rynek recyklingu akumulatorów litowo-jonowych, w związku z rozwojem napędów elektrycznych. Ze względu na wielkość produkcji tego typu akumulatorów w Polsce, przewidywać należy intensywny rozwój technologii ich recyklingu.

A jak powinna być budowana strategia długoterminowa firm w sektorze chemicznym? Na co muszą zwrócić uwagę?

Można wskazać dwa podstawowe podejścia do strategii – niezależnie od tego, jaka firma ją buduje i jaki obejmuje horyzont czasowy. Pierwsze to podejście „wizjonerskie”, tzn. takie, w którym wizja powstaje w gabinecie prezesa zarządu, założyciela/ właściciela/głównego akcjonariusza spółki, a następnie do stworzonej wizji dobudowywane są cele i uzasadnienia, etapy, harmonogramy, określane docelowe efekty itd.

Drugi rodzaj strategii to „oddolna” albo „analityczna”, która powstaje w wyniku procesu zbierania informacji z większości bądź wszystkich komórek organizacyjnych firmy, następnie analizy i przetworzenia tych informacji oraz zderzenia z analizami zewnętrznymi, w szczególności rynkowymi, często z pomocą wyspecjalizowanych firm doradczych.

Które podejście jest lepsze?

Trudno to przesądzać, ponieważ można też wyobrazić sobie model „mieszany”, kiedy wizja podlega w kolejnym etapie analitycznej weryfikacji. Ważne,

CHEMIA PRZEMYSŁOWA 4/2021 9

Z ŻYCIA BRANŻY

żeby strategia – przynajmniej w najważniejszych punktach i założeniach – odpowiadała możliwościom tworzącego i mającego ją realizować podmiotu, aby opierała się na realnych przesłankach i kreowała rzeczywistość oraz wskazywała osiągalne cele, a nie mity. Jednym słowem, by nie była „życzeniowa”. Dla przykładu – nie powinno się zakładać w strategii akwizycji, jeśli nie występują realne możliwości i przesłanki pozyskania niezbędnych środków finansowych, albo planować wprowadzenia i rozwoju technologii, które nie są dostępne na rynku. Są to kwestie dość oczywiste, jednak bardzo częstym błędem w tworzonych strategiach jest to, że ambitna wizja przyszłości może zamienić się w science fiction, i to nierzadko w kiepskim gatunku.

Jednym z kluczowych aspektów łączenia podmiotów gospodarczych jest uzyskanie możliwości koncentracji środków właśnie w obszarze badań i rozwoju oraz podejmowania inwestycji o charakterze innowacyjnym Nie jest grzechem stworzenie strategii, która na skutek różnych przyczyn, często niezależnych od zarządu lub właścicieli, nie może zostać zrealizowana – częściowo czy nawet w pełni. Nie jest też porażką wycofanie się z nietrafionych projektów czy decyzji, przyznanie się do błędu. Sztuką jest zrobienie tego w porę. Natomiast do kategorii grzechów ciężkich należy trwanie w błędzie, pozostawienie strategii w stanie zahibernowanym – zmienia się otoczenie biznesowe, firma zmierza w jakimś mniej czy bardziej pożądanym kierunku, a strategia nadal komunikuje wnętrzu firmy i interesariuszom nieaktualne już, a często nierealne w nowych uwarunkowaniach, plany i zamierzania.

Proponuję więc: budujmy strategie ambitne, ale osadzone w rzeczywistości, cyklicznie monitorujmy ich realizację i osiągane efekty, wnikliwie obserwujmy otoczenie firmy oraz to, co w samej firmie się dzieje. Nie obawiajmy się aktualizowania strategii, dostosowując je do zmieniających się warunków i uwzględniając nowe możliwości, a także ograniczenia – wewnątrz i w otoczeniu firmy, kiedy tylko poczujemy się niekomfortowo po kolejnej lekturze strategii obowiązującej.

Jak często strategie – patrząc w przeszłość – nie sprawdzały się, wymagały przebudowy?

Nie spotkałem strategii, która zostałaby zrealizowana w wersji pierwotnej, od początku do końca.

W ogromnej większości przypadków dzieje się tak dlatego, że w trakcie procesu wdrażania, implemen-

10 CHEMIA PRZEMYSŁOWA 4/2021

tacji, strategie ulegały zmianom i modyfikacjom, były aktualizowane. Najprostszą odpowiedzią na to pytanie będzie stwierdzenie, że firmy, które zbankrutowały, zakończyły działalność albo zostały przejęte na skutek złej kondycji finansowej, zazwyczaj posiadały strategie, które się nie sprawdziły i nie zostały w porę zmienione. Zidentyfikowana w odpowiednim czasie konieczność gruntownej przebudowy strategii i konsekwentne jej przeprowadzenie, niejednokrotnie – nazywając rzecz po imieniu – w postaci programów restrukturyzacji czy wręcz planów naprawczych, umożliwiły przetrwanie i późniejszy rozwój wielu firm.

Celowo unikam wymieniania nazw firm i wskazywania konkretnych strategii, ale osoby obserwujące rynek i przemysł chemiczny bez trudu mogą przywołać przykłady z bliskiej i nieco dalszej przeszłości.

Myślę, że w wielu przypadkach – oczywiście nie we wszystkich – wielu niekorzystnych, a często skrajnie negatywnych konsekwencji prowadzonej działalności można upatrywać w niedocenieniu roli strategii, a następnie w braku jej aktualizacji, a także zaniedbaniu odpowiedniej operacjonalizacji.

Strategia to dla każdej firmy niezmiernie istotny dokument, którego tworzenie jest kluczowym procesem, a którego waga i znaczenie często, w nawale codziennych problemów i bieżących działań, umykają z pola widzenia. Proponuję lekturę książki założyciela i długoletniego szefa Amazona pt. „Nie bój się błądzić.

Tajemnice sukcesu Jeffa Bezosa”, wydanej w tym roku przez MT Biznes.

Firmy chemiczne chwalą się inwestycjami w rozwój. Są planowane łączenia zakładów w duże podmioty. Czy jednak polska chemia ma szanse w starciu z zagranicznymi koncernami?

Nowoczesność rozumianą jako postęp techniczny można albo kupić, albo samodzielnie wypracować i wytworzyć. W obydwu przypadkach niezbędne jest zaangażowanie odpowiednich środków finansowych – jeśli chodzi o przemysł chemiczny są to z reguły środki bardzo znaczące. Co więcej, drugi przypadek, tzn. wypracowanie, a potem skuteczne wdrożenie własnych rozwiązań, wymaga długotrwałych badań, zazwyczaj bez gwarancji na uzyskanie powodzenia i osiągnięcie oczekiwanych efektów.

Dlatego w większości firm chemicznych, zwłaszcza tych znaczących, trwa nieustanna dyskusja, które rozwiązania należy kupować na rynku, a które warto wypracować samodzielnie, oraz jakie środki finansowe, niezależnie od informacji medialnych, trzeba – i można – przeznaczyć na ten cel. Łączenie zakładów przemysłowych w duże podmioty nie powoduje automatycznie zmiany wolumenu produkcji ani rozwoju asortymentu, ani nawet wzrostu efektywności prowadzonej działalności, chociaż taki zazwyczaj jest cel podejmowania tych procesów. Jeżeli w wyniku łączenia powstają koncer-

Fot. 123rf

Z ŻYCIA BRANŻY

ny multibranżowe, trudno również mówić o istotnych efektach synergii w obszarze produkcji czy rynków.

Jednym z kluczowych aspektów łączenia podmiotów gospodarczych jest uzyskanie możliwości koncentracji środków właśnie w obszarze badań i rozwoju oraz podejmowania inwestycji o charakterze innowacyjnym. To, co dla pojedynczych zakładów byłoby nieosiągalne albo zbyt ryzykowne, może stać się wykonalne w przypadku większych organizmów gospodarczych.

Właśnie w tym aspekcie – poza najczęściej wymienianą optymalizacją poziomu kosztów operacyjnych, w tym w szczególności kosztów pracy, efektami synergii w obszarze zakupów czy wzrostem konkurencyjności i wzmocnieniem pozycji rynkowej – należy upatrywać możliwości zwiększenia potencjału podmiotów po połączeniu. Pod jednym warunkiem: odpowiedniego przygotowania przemyślanego i elastycznego planu połączenia, a następnie sprawnego i konsekwentnego przeprowadzenia tego procesu.

Jak ocenia pan polski przemysł chemiczny, jeżeli chodzi o wykorzystanie nowoczesnych technologii, robotyzacji, cyfryzacji, sztucznej inteligencji?

Aktualny stan polskiego przemysłu chemicznego należy określić jako umiarkowanie nowoczesny, zarówno w odniesieniu do tzw. chemii masowej, jak i specjalistycznej, typu kosmetyki, farmaceutyki. Jego główne cechy w zakresie nowoczesnych technologii to: niewielka liczba startupów w branży chemicznej, które odnosiłyby sukcesy rynkowe i byłyby powiązane z jednostkami badawczymi, a także ograniczone zastosowanie robotyzacji.

Jeśli chodzi o sztuczną inteligencję, digitalizację – tu perspektywy są większe. Coraz więcej firm, nie tylko chemicznych, bada, w jaki sposób nowa technologia może uczynić je bardziej konkurencyjnymi. Można zastosować elementy AI do zapewnienia bezpieczniejszego łańcucha dostaw, optymalizacji strumieni produkcyjnych i sprzedaży, do planowania strategii prac badawczych, a nawet zapobiegania fałszowaniu publikacji naukowych.

Sztuczna inteligencja oraz inne narzędzia IT są bardzo przydatne w projektowaniu, inspekcji istniejących instalacji. Stwarzają możliwość budowy trenażerów dla instalacji chemicznych, których wielkość i specyfika pracy uniemożliwiają eksperymenty technologiczne. Można wtedy określić lepiej warunki bezpieczeństwa pracy instalacji oraz, co ważniejsze, zapewnić ciągłe szkolenie obsługi w zakresie procedur bezpiecznej pracy instalacji oraz działania w warunkach awarii.

Bardzo ważnym elementem jest możliwość przewidywania potrzeb ewentualnych klientów i dostosowywanie do nich profilu produkcji.

STRATEGIA WYMAGA AKTUALIZACJI Paweł Bielski: Nie spotkałem strategii, która zostałaby zrealizowana w wersji pierwotnej, od początku do końca.

W ogromnej większości przypadków dzieje się tak dlatego, że w trakcie procesu wdrażania, implementacji, strategie ulegały zmianom i modyfikacjom, były aktualizowane

Czy jesteśmy odporni na zmiany polityczne, czy też strategie – niestety lub „stety” – zmieniają się każdorazowo po zmianach zarządów? Co można tu poprawić?

Strategie prezentowane opinii publicznej mają zazwyczaj kilka wymiarów, z których na potrzeby dzisiejszej rozmowy przytoczę tylko trzy, moim zdaniem najistotniejsze. Po pierwsze: wymiar marketingowy, w którym firma pragnie zaprezentować się swoim obecnym i/lub potencjalnym

CHEMIA PRZEMYSŁOWA 4/2021 11

Z ŻYCIA BRANŻY

Fot. 123rf

W PORĘ PRZYZNAĆ SIĘ DO BŁĘDU Paweł Bielski: Nie jest grzechem stworzenie strategii, która na skutek różnych przyczyn, często niezależnych od zarządu lub właścicieli, nie może zostać zrealizowana – częściowo czy nawet w pełni. Nie jest też porażką wycofanie się z nietrafionych projektów czy decyzji, przyznanie się do błędu.

Sztuką jest zrobienie tego w porę

interesariuszom, czyli akcjonariuszom, partnerom handlowym – dostawcom i odbiorcom, instytucjom i pracownikom, jako wiarygodny podmiot, podążający za aktualnymi trendami rynkowymi, z szerokimi możliwościami i perspektywami rozwoju oraz wiarygodną tego rozwoju wizją. Trudno wyobrazić sobie firmę chemiczną, która w strategii nie odniesie się do problemu recyklingu odpadów, energii ze źródeł odnawialnych lub prac badawczo-rozwojowych w „nośnych” dziedzinach.

Po drugie: wymiar biznesowy, który musi zostać odpowiednio zaprezentowany, aby nie pokazać w pełni rzeczywistych, nierzadko poufnych planów firmy, a na pewno nie udzielić zbyt daleko idących informacji i wskazówek konkurencji – zwłaszcza jeżeli firma nie może być jeszcze pewna swojej dominującej pozycji na jakimś rynku czy obszarze.

I po trzecie: wymiar społeczny – szczególnie istotny w przypadku spółek z udziałem kapitałowym Skarbu Państwa, co oznacza konieczność podporządkowania swoich planów strategicznych oczekiwaniom i priorytetom ekonomicznym czy społecznym rządzącej opcji politycznej, a w języku biznesu – dominującego akcjonariusza. Wymiar ten jest istotny również w kreowaniu wizerunku firmy jako odpowiedzialnej społecznie, a także jako wpisujący się w cele programu Responsible Care – „Odpowiedzialność i Troska”, międzynarodowej inicjatywy przemysłu chemicznego, której celem jest dążenie do poprawy

12 CHEMIA PRZEMYSŁOWA 4/2021

w obszarze zdrowia, bezpieczeństwa i ochrony środowiska, a także otwartość komunikowania w zakresie działań i osiągnięć.

W rezultacie strategie prezentowane podczas giełdowych eventów są na ogół prezentacjami łączącymi wszystkie trzy wymienione powyżej wymiary, a często uwzględniającymi wiele innych uwarunkowań charakterystycznych dla poszczególnych branż i specyficznych dla danej firmy. Za fasadą takiej oficjalnej prezentacji strategicznej znajduje się jednak zwykle poważny – merytorycznie i objętościowo – dokument, a nawet obszerna dokumentacja, zawierający mniej lub bardziej wnikliwe i rozbudowane analizy – biznesowe, rynkowe, marketingowe, technologiczne, środowiskowe, finansowe i szereg innych. Konkluzje, wnioski i rekomendacje wynikające z tych analiz stanowią podstawę projektów opisanych w operacjonalizacji, planie realizacji strategii.

Z oczywistych względów do tych dokumentów dostęp jest – i powinien być – ograniczony, należy też mieć nadzieję, że w warstwie merytorycznej pozostają one odporne na zmiany zarządów i naciski polityczne, podejmując i realizując najlepiej pojęte interesy nie tylko firmy i akcjonariuszy, ale społeczeństwa. __________________________________________________________ Rozmawiała Joanna Jaśkowska, redaktor czasopisma „Chemia Przemysłowa” i portalu kierunekCHEMIA.pl