6/2015 Chemia Przemysłowa

TEMAT NUMERU

Więcej energii dla chemii • •

•

Pozostajemy przy węglu > 16

nowe bloki rozruch terminalu LNG w Świnoujściu gaz czy węgiel – paliwo dla istniejących źródeł

Na wypadek gazowych turbulencji > 36

Kultura w bezpieczeństwie > 58

Temat numeru: Energetyka 8 W poszukiwaniu niezależności Krzysztof Mrówczyński 14 Nowa energia dla chemii Aleksandra Grądzka-Walasz 16 Pozostajemy przy węglu Rozmowa z Andrzejem Chodynieckim, dyrektorem Centrum Energetyki, Grupa Azoty Zakłady Chemiczne „Police” S.A. 20 Na zmieniającym się rynku gazu Paweł Kwiecień 22 Nowa moc Rozmowa z Marcinem Wasilewskim, dyrektorem Biura Energetyki, PKN ORLEN S.A.

Fot. 123rf.com

SPIS TREŚCI

26 Nieodkryty skarb Marcin Michalski

26 Nieodkryty skarb Marcin Michalski

36 Na wypadek gazowych turbulencji Stanisław Koczot 41 Sen o gazie Andrzej Sikora, Paulina Lenartowicz

Paliwa 48 Baza na bazie Aleksandra Grądzka-Walasz

48

Fot. BMP

32 Nauczyć się kotła Rozmowa z Arnoldem Scheitem, dyrektorem JB Energetyka, Grupa Azoty ZAK S.A.

Baza na bazie Aleksandra Grądzka-Walasz

Bezpieczeństwo 53 O bezpieczeństwie w Kędzierzynie Aleksandra Grądzka-Walasz 58 Kultura w bezpieczeństwie Aleksandra Grądzka-Walasz, Przemysław Płonka

67 Akademia bezpieczeństwa Corol Robert Trambacz 68 Zintegrowane bezpieczeństwo w elektrowni cz. 2 Krzysztof Chojnacki

64

Czas na załogę Rozmowa z Piotrem Grobelnym, dyrektorem Biura Bezpieczeństwa i Prewencji, PCC Rokita SA Fot. BMP

64 Czas na załogę Rozmowa z Piotrem Grobelnym, dyrektorem Biura Bezpieczeństwa i Prewencji, PCC Rokita SA

Nowoczesne zakłady 74 Nawozy płynne popłyną z Kędzierzyna Aleksandra Grądzka-Walasz

Utrzymanie ruchu 78 Stop na korozję Leszek Kozik 81 Nastawiony na komunikację Andrzej Brodowicz

3

od redakcji Wydawca: BMP’ Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Sp. k. ul. Morcinka 35, 47-400 Racibórz tel./fax: 32 415-97-74 tel.: 32 415-29-21, (032) 415-97-93 e-mail: chemia@e-bmp.pl www.kierunekchemia.pl

Aleksandra Grądzka-Walasz redaktor wydania tel.: 32/415 97 74 wew. 32 e-mail: chemia@e-bmp.pl

Gaz popłynie

11

grudnia 2015 r. to historyczny dzień dla naszego kraju, a zwłaszcza dla polskiej energetyki. To właśnie tego dnia mierzący 315 m i szerokości 50 m morski gigant o nazwie Al Nuaman wpłynął do terminalu LNG w Świnoujściu, dostarczając na jego rozruch 210 tys. m3 gazu ziemnego.

– Terminal otwiera Polsce drzwi do światowego rynku gazu, a jego potencjał sprawia, że dziś stajemy się istotnym podmiotem w grze o niezależność energetyczną całego regionu – mówił Jan Chadam, prezes Gaz-Systemu i Polskiego LNG. Istotnie, terminal w Świnoujściu to jedna z największych i strategicznych dla bezpieczeństwa energetycznego kraju inwestycji ostatnich lat, ale czy dopływający tam gaz faktycznie zapewni nam to bezpieczeństwo i czy czasem nie będzie ono kosztować nas za dużo? – Nasze wątpliwości rozwieją się w przeciągu kilku najbliższych lat – pisze Andrzej Sikora i Paulina Lenartowicz w artykule „Sen o gazie”. Czy z importera błękitnego paliwa staniemy się jego znaczącym eksporterem?

W gaz, a raczej nowe bloki parowo-gazowe inwestuje PKN ORLEN, budując jednostkę we Włocławku i rozpoczynając inwestycję w Płocku – o której opowiada Marcin Wasilewski, dyrektor Biura Energetyki w PKN ORLEN S.A. (art. „Nowa moc”). Ponadto do budowy bloku gazowo-parowego przymierzają się zakłady azotowe w Puławach.

Gaz zaczyna odgrywać coraz większą rolę, choć niektórzy podkreślają, że krajowa gospodarka przez długie lata wciąż opierać się będzie o węgiel. – „Police” nadal będą wykorzystywać węgiel jako paliwo w istniejących źródłach ciepła – zapewnia w rozmowie Andrzej Chodyniecki, dyrektor Centrum Energetyki Grupy Azoty Zakładów Chemicznych „Police” (s. 16). – Postawiliśmy na węgiel – podkreśla w innym wywiadzie Arnold Scheit, dyrektor JB Energetyka Grupy Azoty ZAK S.A., która na jesień 2016 r. ma zakończyć pierwszy etap budowy kędzierzyńskiej elektrociepłowni.

Budowa nowych bloków, terminal LNG, modernizacje poprawiające efektywność energetyczną zakładów, nowe technologie pozyskania paliw – to wszystko już trwa, a przed branżą chemiczną wciąż jeszcze wiele wyzwań. Co przyniesie jutro? Na ten temat będziemy rozmawiać podczas panelu dyskusyjnego „Energia, przemysł, klimat – perspektywa energetyki do 2050”, na sympozjum CHEMIA w Płocku, na które już dziś serdecznie zapraszam.

Rada Programowa: Jerzy Majchrzak – Ministerstwo Energii, Przewodniczący Rady Programowej Tomasz Zieliński – Polska Izba Przemysłu Chemicznego Czesław Bugaj – PKN ORLEN S.A. Franciszek Bernat – Grupa Azoty PKCh sp. z o.o.

Andrzej Biskupski – Instytut Nawozów Sztucznych Maciej Gierej – Mennica – Metale Szlachetne S.A. Eugeniusz Korsak – Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Przemysłu Chemicznego w Płocku Włodzimierz Kotowski – Katedra Inżynierii Procesowej, Wydział Mechaniczny Politechniki Opolskiej Adam S. Markowski – Katedra Inżynierii Systemów Ochrony Środowiska, Wydział Inżynierii i Ochrony Środowiska Politechniki Łódzkiej Krzysztof Romaniuk – Polska Organizacja Przemysłu i Handlu Naftowego Jan Niedziela – Zakłady Chemiczne WARTER Andrzej Szczęśniak – niezależny ekspert rynku paliw Henryk Malesa Prezes zarządu BMP’ Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Sp. k.

Adam Grzeszczuk Redaktor naczelny: Przemysław Płonka Redaktor wydania Aleksandra Grądzka-Walasz Redakcja techniczna: Marek Fichna, Maciej Rowiński Prenumerata, kolportaż: Aneta Jaroszewicz Prenumerata krajowa: Zamówienia na prenumeratę instytucjonalną przyjmuje firma Kolporter Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością S.K.A. Informacje pod numerem infolinii 0801 40 40 44 lub na stronie internetowej http://dp.kolporter.com.pl/ Cena 1 egzemplarza – 25,00 zł Wpłaty kierować należy na konto: Bank Spółdzielczy w Raciborzu 44 8475 0006 2001 0009 5989 0001 PKWiU: 58.14.12.0 ISSN: 1734-8013 Wykorzystywanie materiałów i publikowanie reklam opracowanych przez wydawcę wyłącznie za zgodą redakcji. Redakcja zastrzega sobie prawo do opracowywania nadesłanych tekstów oraz dokonywania ich skrótów, możliwości zmiany tytułów, wyróżnień i podkreśleń w tekstach. Artykułów niezamówionych redakcja nie zwraca. Źródło fotografii niepodpisanych: BMP’ Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Sp. k.

Redakcja nie odpowiada za treść reklam.

Niniejsze wydanie jest wersją pierwotną czasopisma Druk: Fischer Poligrafia Źródło grafiki na okładce: Polskie LNG

4

Chemia Przemysłowa 6/2015

Fot.: Grupa Azoty ZAK S.A.

zdjęcie numeru

44 METRY Na terenie budowy nowej elektrociepłowni Grupy Azoty ZAK S.A. w październiku br. został osiągnięty najwyższy punkt – zakończono budowę obiektu pylonów komunikacyjnych o wysokości czterdziestu czterech metrów

Chemia Przemysłowa 6/2015

5

z portalu kierunekchemia.pl Fot. BMP

POLSKA CHEMIA 7 grudnia br. Polska Izba Przemysłu Chemicznego zainaugurowała Kampanię „Polska Chemia”, której celem jest umocnienie wizerunku branży jako sektora dbającego o środowisko, promującego innowacyjność, tworzącego miejsca pracy, respektującego zasady zrównoważonego rozwoju i odpowiedzialnego społecznie.

Bezpieczeństwo z wyróżnieniem 36 pracowników przemysłu chemicznego i strażaków ukończyło XIV edycję Studiów Podyplomowych „Bezpieczeństwo Procesów Przemysłowych” na Politechnice Łódzkiej.

9 listopada br. odbyła się uroczystość zamknięcia XIV edycji Studiów Podyplomowych „Bezpieczeństwo Procesów Przemysłowych” prowadzonych przez Katedrę Inżynierii Bezpieczeństwa Pracy Politechniki Łódzkiej, którą ukończyło 36 pracowników przemysłu chemicznego i strażaków z 18 firm i instytucji. Najlepsze prace zostały nagrodzone specjalnymi nagrodami Komendanta Głównego PSP, Prezesa Grupy Azoty, Dziekana Wydziału Inżynierii Procesowej i Ochrony Środowiska Politechniki Łódzkiej oraz Prezesa firmy BMP. Jak zapowiedział prof. Adam Markowski, w przyszłym roku będzie zorganizowana kolejna edycja: – W ten sposób Wydział Inżynierii Procesowej i Ochrony Środowiska Politechniki Łódzkiej, w ciągu 15 edycji, wykształci łącznie 440 osób z 98 różnych zakładów chemicznych i administracji państwowej – głównie strażaków – w zakresie nowoczesnych metod zarządzania ryzykiem i bezpieczeństwem – mówił.

Relacja na stronie

Z Kataru do Polski 11 grudnia br. do terminalu LNG w Świnoujściu przypłynął pierwszy metanowiec ze skroplonym gazem ziemnym.

Wyczarterowany przez Qatargas statek typu Q-flex, pod nazwą Al-Nuaman, dostarczył 210 tys. m 3 gazu do nowo wybudowanego terminalu LNG w Świnoujściu. To pierwsza z dwóch planowanych dostaw, które będą zrealizowane przez Qatargas w celu schłodzenia i rozruchu instalacji polskiego terminalu. Druga dostawa, zgodnie z obecnym harmonogramem, planowana jest w lutym 2016 r. Źródło, fot.: Polskie LNG

6

Chemia Przemysłowa 6/2015

„Polska Chemia” to jedyny tego typu projekt promujący tak istotną dla polskiej gospodarki branżę. Kampania ma również pokazać wyzwania, przed jakimi stoi sektor, m.in. regulacje związane z polityką klimatyczną i handlową, czy uzależnienie od dostaw podstawowych surowców.

– Polska Chemia potrzebuje narzędzia wspierającego, jakim będzie zainaugurowana przez nas kampania, przede wszystkim w zakresie wzmocnienia pozycji konkurencyjnej i mechanizmów ochrony rynku oraz wsparcia innowacyjności.

To nasze szanse na rozwój i zabezpieczenie przyszłości branży w przeregulowanym i nie zawsze sprzyjającym otoczeniu prawnym i rynkowym – mówi Tomasz Zieliński, prezes Polskiej Izby Przemysłu Chemicznego.

Chemia uzyskała specjalne godło utworzone w ramach kampanii. Źródło, fot.: PIPC

Złoty Medal Chemii przyznany Zdobywcą „Złotego Medalu Chemii” w piątej edycji konkursu dla młodych naukowców został Michał Sawczyk z Wydziału Chemii Uniwersytetu Warszawskiego.

Zdobywca „Złotego Medalu Chemii”, oprócz statuetki, otrzymał nagrodę finansową w wysokości 10 tys. złotych. Tematem jego pracy była nowatorska metoda umożliwiająca efektywne prowadzenie reakcji Hecka z możliwością odzyskiwania katalizatora palladowego z mieszaniny reakcyjnej za pomocą magnetycznych nanocząstek kobaltu.

Srebrny Medal Chemii i 5 tys. złotych trafił do Artura Kasprzaka z Wydziału Chemicznego Politechniki Warszawskiej, Brązowy Medal Chemii oraz 2,5 tys. złotych do Rafała Białka z Wydziału Fizyki Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu. Wszyscy finaliści zyskali również możliwość odbycia stażu naukowego w Instytucie Chemii Fizycznej PAN oraz bezpłatnego realizowania projektów badawczych w jego laboratoriach.

Organizatorem konkursu jest IChF PAN w Warszawie oraz firma DuPont. Źródło, fot.: fleishmanhillard.com

z portalu kierunekchemia.pl 50-LECIE NORD DRIVESYSTEMS ORAZ 10-LECIE NORD NAPĘDY

Fot. BMP

Obchody uroczystości 50-lecia NORD DRIVESYSTEMS oraz 10-lecia NORD NAPĘDY ZAKŁADY PRODUKCYJNE odbyły się 18 września 2015 i połączone były z oficjalnym otwarciem nowej części zakładu w Nowej Soli.

Firma NORD Napędy Zakłady Produkcyjne Sp. z o.o. w Nowej Soli jest częścią międzynarodowej grupy NORD, należącej do światowej czołówki producentów napędów do urządzeń mechanicznych i elektronicznych. Nowosolski zakład został zawiązany na mocy aktu notarialnego 26 kwietnia 2005 r. pod nazwą Nord Napędy Zakłady Produkcyjne Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. Zezwolenie na działalność zostało wręczone 30 maja 2005 r., dlatego też niezwłocznie podjęto prace budowlane zakładu produkcyjnego na terenie Kostrzyńsko Słubickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej w Nowej Soli. W początkowej fazie wybudowana została hala o powierzchni 6000 m2, w której zatrudnienie znalazło 20 pracowników. W styczniu 2014 roku rozpoczęła się rozbudowa zakładu o kolejną halę produkcyjno-magazynową, budynek biurowo-socjalny. Dokonano również rozbudowy starego budynku socjalno-biurowego. Obecnie nowosolski zakład produkcyjny ma powierzchnię około 20 tys. m2.

Wraz z rozbudową zakładu zwiększyły się moce przerobowe fabryki, dokonano szeregu inwestycji w nowe maszyny sterowane numerycznie, urządzenia itp. Zwiększyło się również zatrudnienie, które obecnie wynosi około 200 pracowników.

Rozruch elektrociepłowni We Włocławku rozpoczęła się faza rozruchu technologicznego bloku gazowo-parowego 473 MWe.

Inwestycja we Włocławku, o wartości 1,4 mld złotych, jest jednym z dwóch kluczowych projektów energetycznych PKN ORLEN S.A. Blok o mocy 473 MWe zużywać będzie ok. 600-700 mln m3 gazu rocznie.

Elektrociepłownia będzie wytwarzała ciepło w skojarzeniu z energią elektryczną w jednym procesie technologicznym, czyli kogeneracji. Ten najbardziej efektywny sposób produkcji przyjazny środowisku naturalnemu zostanie wykorzystany m.in. przez ANWIL oraz PKN ORLEN. Źródło: PKN ORLEN S.A. Chemia Przemysłowa 6/2015

7

TEMAT NUMERU: Energetyka

W poszukiwaniu niezależności Krzysztof Mrówczyński

Fot.: 123rf.com

Bezpieczeństwo gazowe i naftowe to jedno z ważniejszych zagadnień gospodarczych, któremu przypisuje się strategiczne znaczenie. Nawet krótkotrwałe zakłócenia w ich dostawach grożą paraliżem wielu istotnych gałęzi przemysłu – w tym przede wszystkim chemicznego i rafineryjnego, a w konsekwencji całej gospodarki. Sytuacja w tym zakresie uległa w ostatnich latach istotnej poprawie, głównie z uwagi na inwestycje poczynione w sektorze gazowym.

8

Chemia Przemysłowa 6/2015

TEMAT NUMERU: Energetyka

NOWE KIERUNKI STRATEGII Zagrożeń związanych z bezpieczeństwem dostaw gazu ziemnego nie da się w pełni usunąć, dlatego w ostatnich latach podjęto szereg działań, mających na celu z jednej strony dywersyfikację kierunków dostaw błękitnego paliwa do naszego kraju, z drugiej – zwiększenie jego pojemności magazynowych, po trzecie zaś – podniesienie poziomu krajowej produkcji surowca

Chemia Przemysłowa 6/2015

9

TEMAT NUMERU: Energetyka Podstawowych zagrożeń związanych z bezpieczeństwem dostaw ropy naftowej i gazu ziemnego nie udało się jednak w pełni usunąć, wciąż niezbędne są wytężone starania ukierunkowane na ich dalsze ograniczanie.

ropy naftowej i/lub gazu ziemnego oraz Czechy – podobnie jak Polska – zasobne w węgiel.

Coraz bardziej zależni od ropy i gazu

Poczucie bezpieczeństwa energetycznego Polski jest jednak złudne i oparte niestety na coraz mniej stabilnych podstawach. Jej znaczna samowystarDostawy paliw integralnym czalność wynika bowiem przede wszystkim z faktu elementem bezpieczeństwa Bezpieczeństwo energetyczne to stan braku posiadania licznych kopalń węgla – zarówno kamienzagrożenia lub niewielkiego ryzyka przerw w dosta- nego, jak i brunatnego – podczas gdy w obszarze gazu wach kluczowych paliw oraz energii elektrycznej. ziemnego, a szczególnie ropy naftowej, zależność We współczesnych gospodarkach trudno wyobrazić od zewnętrznych dostawców jest bardzo silna. Są to sobie ich normalne funkcjonowanie, w sytuacji gdy tymczasem surowce, od których rozwijająca się polska w którymś z wymienionych obszarów pojawia się gospodarka będzie coraz bardziej zależna. W dodatku istotny niedobór. Od tego czy konkretne państwo głównym źródłem zaopatrzenia w węglowodory jest jest w stanie zapewnić sobie komfortową sytuację Rosja, z którą Polska ma od pewnego czasu napięte zaopatrzeniową w tym zakresie zależy nie tylko ko- stosunki polityczne, a która w przeszłości bardzo często niunktura gospodarcza czy jego konkurencyjność, ale wykorzystywała działania w sferze energetycznej, jako narzędzie polityki zagranicznej – często nieprzychylnej w skrajnych przypadkach nawet jego suwerenność.

Polska należy pod tym względem do najbardziej naszemu krajowi.

Poza tym dramatycznie pogarsza się sytuacja ekouprzywilejowanych krajów członkowskich Unii Europejskiej. Jej olbrzymim bogactwem naturalnym są nomiczna górnictwa węgla kamiennego, podważając bowiem znaczne, jedne z największych na Starym jego zdolność do podtrzymania tak wysokiego pozioKontynencie zasoby węgla. W połączeniu ze spe- mu bezpieczeństwa energetycznego kraju w przyszłocyficznym „energy mix” (bardzo duży udział węgla ści. W obecnych warunkach rynkowych (niskie ceny w łącznej konsumpcji), czyni to naszą gospodarkę światowe) stało się ono bowiem nierentowne, prakjedną z najbardziej samowystarczalnych energetycz- tyczne skazane na pomoc państwa, a już w średnim nie w całej Wspólnocie. Odzwierciedleniem tego jest horyzoncie czasowym na gruntowną restrukturyzację. sumaryczny wskaźnik zależności kraju od importu Z punktu widzenia interesu gospodarczego kraju ważenergii, liczony jako relacja importu wszystkich ny jest bowiem nie tylko fakt zapewnienia ciągłości surowców energetycznych i energii elektrycznej do dostaw surowców energetycznych, ale też ich ekonoich konsumpcji. W przypadku Polski wskaźnik ten mika. Ta zaś nie jest ostatnio mocną stroną większości kształtuje się na poziomie 26%, wobec średniej dla krajowych kopalń. Dodatkowo nad Polską cały czas całej Unii wynoszącej 53%. Niższym lub zbliżonym wisi widmo dalszego zacieśnienia polityki klimatycznej do Polski odczytem tego wskaźnika mogą pochwalić Unii Europejskiej, która koszty wytwarzania energii się tyko nieliczne kraje UE, w tym m.in. Dania – po- z węgla podniosłaby do poziomów zagrażających siadająca znaczne nadwyżki podaży węglowodorów, konkurencyjności jej gospodarki.

Z tego powodu racjonalna wydaje się stopniowa Estonia, której energetyka wykorzystuje zalegające na dnie Bałtyku zasoby łupków bitumicznych, Rumunia dekarbonizacja, w stronę bardziej zdywersyfikowanego Rys. 1 – Wskaźnik zależności od importu energii (wszystkie paliwa) w krajach Unii Europejskiej (%), 2013* i Holandia – korzystające ze znacznych własnych złóż koszyka źródeł energii. Wszystko to jednak znacząco Rys. 1 Wskaźnik zależności od importu energii (wszystkie paliwa) w krajach Unii Europejskiej (%), 2013*

Średnia UE = 53

* Najświeższe dostępne dane. Wskaźnik liczony jako relacja importu netto wszystkich źródeł energii do jej lokalnej konsumpcji. Im jest on niższy, tym wyższa jest samowystarczalność energetyczna kraju Źródło: Komisja Europejska

10

Chemia Przemysłowa 6/2015

TEMAT NUMERU: Energetyka podnosi wyzwania w obszarze bezpieczeństwa energetycznego – potrzebne są bowiem dalsze kroki mające na celu zapewnienie ciągłości dostaw alternatywnych surowców, w tym gazu ziemnego i ropy naftowej. Zwłaszcza, że specyficzny charakter tych ostatnich – bazowanie głównie na transporcie rurociągowym – sprawia, iż są to obszary, w których zmiana status quo wymaga długoletnich oraz kapitałochłonnych inwestycji.

NAJWIĘKSI KONSUMENCI Gaz ziemny jest kluczowym surowcem wykorzystywanym przez duże zakłady chemiczne, które są jego największym krajowym odbiorcą. Przykładem jest Grupa Azoty Puławy, której roczne zapotrzebowanie na gaz ziemny do produkcji amoniaku wynosi ok. 1 mld m3

Gaz ziemny to kluczowy surowiec wykorzystywany przez duże zakłady chemiczne, które jednocześnie są jego największym krajowym odbiorcą. W ostatnich latach w obszarze tym podjęty został wysiłek inwestycyjny, mający na celu z jednej strony dywersyfikację kierunków dostaw błękitnego paliwa do naszego kraju, z drugiej – zwiększenie jego pojemności magazynowych, po trzecie zaś – podniesienie poziomu krajowej produkcji tego surowca.

Celem przewodnim tych działań było zmniejszenie zależności od dominującego dostawcy, jakim jest Rosja. Czynnikiem szczególnie motywującym do zmiany tej sytuacji był fakt występowania zakłóceń w dostawach w przeszłości, jak również coraz bardziej napięta sytuacja geopolityczna w regionie, której Rosja wydaje się być wiodącym czynnikiem sprawczym.

W efekcie podjętych działań na przestrzeni ostatnich lat znacząco wzrosła przepustowość połączeń międzysystemowych z naszymi zachodnimi i południowymi sąsiadami. W tym czasie miała miejsce m.in. modernizacja punktu zdawczo-odbiorczego lasów (na granicy z Niemcami) oraz otwarcie nowego połączenia z Czechami w Cieszynie, w efekcie których nastąpiło zwiększenie zdolności importu gazu z terenu UE o ok. 2 mld m3 – co stanowi ok. 15% obecnych potrzeb importowych.

Na początku 2015 roku miało również miejsce uruchomienie fizycznego rewersu na gazociągu

Fot.: Grupa Azoty

Bezpieczeństwo gazowe Polski

Chemia Przemysłowa 6/2015

11

TEMAT NUMERU: Energetyka Rys. 2 – Wskaźnik zależności od importu ropy naftowej i gazu ziemnego (%) – wybrane kraje UE, 2013* ROPA NAFTOWA

GAZ ZIEMNY

* Najświeższe dostępne dane. Wskaźnik liczony jako relacja importu netto do lokalnej konsumpcji ** Holandia jest zdecydowanym eksporterem netto gazu ziemnego Źródło: Komisja Europejska

Rys. 2 Wskaźnik zależności od importu ropy naftowej i gazu ziemnego (%) – wybrane kraje UE, 2013*

12

jamalskim, który umożliwia dodatkowy transport gazu z Niemiec w ilości ponad 5 mld m3 rocznie. Wreszcie na ukończeniu znajduje się jedna z najważniejszych inwestycji z zakresu bezpieczeństwa energetycznego po 1989 roku, jakim jest budowa gazoportu w Świnoujściu.

Umożliwi on przyjmowanie do 5 mld m3 skroplonego gazu rocznie. Łącznie wymienione projekty przyczynią się do zwiększenia możliwości sprowadzania gazu z kierunków innych niż wschodni do poziomu ok.

80% potrzeb importowych kraju.

O szczególnej wadze terminalu LNG świadczy jednak fakt, iż tylko on zapewnia pełną swobodę wyboru źródeł importu surowca. W przypadku wspomnianych połączeń międzysystemowych z Niemcami i Czechami, dostarczane nimi paliwo gazowe jest i tak zakupywane od Gazpromu. Teoretycznie można więc sobie wyobrazić sytuację, w której silnie upolityczniony rosyjski potentat jest w stanie negatywnie oddziaływać na nasze zdolności importowe, ograniczając dostawy dla naszych strategicznych partnerów. Gazoport w połączeniu z własnym wydobyciem zapewnia niezakłócony dostęp do błękitnego paliwa w ilości ok.

60% krajowego zapotrzebowania. Choć czyni to naszą sytuację zaopatrzeniową i tak znacznie korzystniejszą niż jeszcze kilka lat temu, wciąż potrzebne są dalsze działania ukierunkowane na zwiększenie i silniejsze zróżnicowanie naszych zdolności importowych. Tym bardziej, że w ostatnich miesiącach wzrosło prawdopodobieństwo budowy kolejnej nitki gazociągu Nord Stream, który umożliwiałby transport większych ilości gazu z Rosji do Niemiec, z pominięciem tranzytu przez Polskę. Projekt ten bezpośrednio uderza w bezpieczeństwo gazowe Polski. Do tej pory fakt bycia krajem tranzytowym był bowiem czynnikiem wzmacniającym polskie interesy w tym zakresie.

Chemia Przemysłowa 6/2015

Do najważniejszych rozważanych inicjatyw, mających na celu dalsze podniesienie bezpieczeństwa dostaw gazu, należy zaliczyć: • możliwą rozbudowę pojemności gazoportu o kolejne 2,5 mld m3; • budowę interkonektora – o przepustowości 4,5 mld m3 rocznie – łączącego Polskę i Litwę; • stworzenie dwukierunkowego połączenia ze Słowacją, umożliwiającego przesył ponad 5 mld m3 gazu rocznie; • budowę systemu nowych gazociągów wraz z interkonektorem do Czech – o przepustowości ok.

6,5 mld m3, w ramach unijnego Korytarza Północ-Południe.

Wszystkie wymienione projekty znajdują się we wczesnej fazie przedinwestycyjnej, a ich horyzont czasowy wynosi ok. 10 lat. Ich powodzenie będzie pochodną wielu czynników, w tym m.in. uzyskania wsparcia finansowego ze strony Unii, ale też i determinacji kluczowych decydentów. Ta ostatnia stoi zaś pod szczególnym znakiem zapytania w kontekście gruntownych zmian politycznych, jakie przyniosła tegoroczna jesień, a które zawsze komplikują realizację tak złożonych i kosztownych inwestycji.

Dodatkowym gwarantem bezpieczeństwa gazowego Polski powinna być stale rozbudowywana infrastruktura magazynowa, która zapewnia niezakłócone funkcjonowanie gospodarki w sytuacjach awaryjnych.

Pomimo poczynionych w ostatnich latach inwestycji, Polska ma w tym zakresie wciąż sporo do nadrobienia.

Obecnie funkcjonujące magazyny pozwalają bowiem na pokrycie mniej niż 20% krajowego zapotrzebowania, jednego z niższych poziomów w UE. Plany inwestycyjne na drugą połowę dekady zakładają jednak

TEMAT NUMERU: Energetyka zwiększenie tego wskaźnika w okolice 30% krajowego popytu. Wysiłek inwestycyjny podejmowany w tym obszarze zasługuje na tym większe uznanie, że tego typu projekty są z reguły bardzo kosztowne i zapewniają relatywnie niską stopę zwrotu – kwestie bezpieczeństwa kraju przeważają tu zatem nad aspektami ekonomicznymi.

Inwestycje w obszarze szeroko rozumianej logistyki gazowej nabierają szczególnego znaczenia w obliczu coraz bardziej prawdopodobnego fiaska projektu wydobycia gazu łupkowego, z którym jeszcze kilka lat temu wiązano olbrzymie nadzieje. Szanse na diametralną poprawę sytuacji zaopatrzeniowej, dzięki eksploatacji niekonwencjonalnych złóż gazu ziemnego, znacząco zmalały, o czym świadczy m.in. fakt wycofania się z poszukiwań gazu łupkowego w Polsce większości globalnych koncernów. Jednocześnie jednak konsekwentnie rosną zdolności wydobywcze gazu z zasobów konwencjonalnych. W najbardziej prawdopodobnym scenariuszu nie pozwoli to jednak na zmniejszenie zależności od dostawców zewnętrznych, a co najwyżej na zachowanie dotychczasowych proporcji produkcja krajowa/import pomimo rosnącego zapotrzebowania ze strony lokalnych odbiorców.

Sytuacja zaopatrzeniowa w obszarze ropy naftowej

Polska posiada poza tym dwie duże i nowoczesne rafinerie, przystosowane do przerobu wielu różnych gatunków ropy. Mniejsza z nich, rafineria gdańska, posiada niemal bezpośredni dostęp do naftoportu, w przypadku rafinerii płockiej zaś łączność z nim umożliwia rurociąg pomorski o rocznej przepustowości 30 mln ton.

O tym, że dotychczas praktycznie całość importowanej ropy dostarczana była z Rosji rurociągiem Przyjaźń decydował przede wszystkim pragmatyzm – z punktu widzenia polskich spółek było to bowiem najbardziej opłacalne, z uwagi na relatywnie niską cenę ropy Urals oraz najniższe możliwe koszty transportu.

Polska jest poza tym jednym z najważniejszych odbiorców rosyjskiej ropy, dotychczasowa współpraca odbywała się więc z obopólną korzyścią i bez poważniejszych zakłóceń. O dobrodziejstwie naftoportu mieliśmy jednak okazję przekonać się w ostatnich miesiącach, gdy na światowych rynkach wytworzyła się korzystna sytuacja cenowa. Wg. doniesień prasowych zarówno Grupa LOTOS, jak i PKN ORLEN zaczęły wykorzystywać ją do poprawy efektywności swojego biznesu, częściowo zastępując rosyjskie dostawy okresowo tańszym surowcem z Arabii Saudyjskiej. Także w obszarze ropy naftowej realizowane są jednak inwestycje mające na celu podniesienie poziomu bezpieczeństwa i poprawę ekonomiki importu tego surowca. Na szczególne podkreślenie zasługuje realizowana przez PERN „Przyjaźń” rozbudowa i modernizacja gdańskiego naftoportu, która ma na celu zwiększenie jego możliwości magazynowych, a co za tym idzie – dodatkowe zabezpieczenie kraju na wypadek niepożądanych zakłóceń w dostawach, jak również uelastycznienie jego oferty biznesowej.

W zakresie ropy naftowej Polska w jeszcze większym stopniu niż w przypadku gazu ziemnego polega na dostawach z Rosji. Paradoksalnie jednak możliwości korzystania z alternatywnych źródeł tego surowca są tu znacznie większe i przekraczają łączne potrzeby lokalnego rynku. Kluczowym aktywem zapewniającym naszemu krajowi relatywnie dużą elastyczność w tym zakresie gdański naftoport, umożliwiający przyjRys. 3 –jest Struktura geograficzna polskiego importu ropy naftowej i gazu ziemnego, 2014 mowanie 34 mln ton ropy rocznie.

3 – Struktura geograficzna polskiego importu ropy naftowej i gazu ziemnego, 2014 Rys. 3 – nawet Struktura geograficzna polskiego importu ropy naftowej i gazu ziemnego, 2014 ROPA NAFTOWA

A NAFTOWA

GAZ ZIEMNY

ROPA NAFTOWA

Norwegia (2%)

GAZ ZIEMNY

Norwegia (2%)

Pozostałe* (1%)

Pozostałe* (1%) Norwegia (2%)

Pozostałe* (1%)

GAZ ZIEMNY

Niemcy (2%) Litwa (5%)

Inne** (7%) Niemcy (2%) Litwa (5%) Niemcy (2%) Litwa (5%)

Inne** (7%) Inne** (7%)

Rys. 3 Struktura geograficzna polskiego importu ropy naftowej i gazu ziemnego, 2014

Białoruś (11%) Białoruś (11%)

Białoruś (11%)

Rosja i Kazachstan (97%)

Rosja i Kazachstan (75%)

Rosja i Kazachstan (97%)Rosja i Kazachstan (97%)

Rosja i Kazachstan (75%)Rosja i Kazachstan (75%)

* W.Brytania i Litwa ** Szwecja, Łotwa, Czechy, W.Brytania, Holandia, Norwegia, Belgia, Dania Źródło: GUS rytania i Litwa ** Szwecja, Łotwa, Czechy, W.Brytania, Holandia, Norwegia, Belgia, Dania * W.Brytania i Litwa ** Szwecja, Łotwa, Czechy, W.Brytania, Holandia, Norwegia, Belgia, Dania o: GUS Źródło: GUS

Chemia Przemysłowa 6/2015

13

TEMAT NUMERU: Energetyka

Nowa energia dla chemii Aleksandra Grądzka-Walasz

Fot.: Polskie LNG

Energetyka jest niezbędna do funkcjonowania sektora chemicznego i rafineryjnego. Dlatego też spółki Skarbu Państwa realizują inwestycje kluczowe dla bezpieczeństwa energetycznego Polski. Wszystko po to, by zyskać najnowocześniejsze moce wytwórcze w Europie, możliwość realnej dywersyfikacji dostaw gazu i zaistnieć w międzynarodowym handlu ropą naftową, paliwami i produktami chemicznymi.

TERMINAL LNG Lokalizacja: Świnoujście Inwestor: Polskie LNG S.A. Wartość inwestycji: ok. 3 mld PLN Planowane zakończenie inwestycji: 2016 r.

Fot.: PKN ORLEN

Fot.: PERN „Przyjaźń”

TERMINAL NAFTOWY Lokalizacja: Gdańsk Inwestor: PERN „Przyjaźń” S.A. Wartość inwestycji: Etap I – 415 mln PLN, Etap II – 551 mln PLN Planowane zakończenie inwestycji: Etap I (budowa 6 zbiorników na ropę naftową o łącznej pojemności 375 000 m3): grudzień 2015 r.; Etap II (budowa zbiorników o pojemności 325 000 m3 do magazynowania produktów ropopochodnych, chemikaliów, paliwa lotniczego JET-A oraz biokomponentów dodawanych do paliw): 2018 r.

14

Chemia Przemysłowa 6/2015

ELEKTROCIEPŁOWNIA WŁOCŁAWEK 473 MWe Blok gazowo-parowy Lokalizacja: Włocławek Inwestor: PKN ORLEN S.A. Wartość inwestycji: ok. 1,4 mld PLN Planowane zakończenie inwestycji: 2016 r.

KPMG MOGILNO Kawernowy podziemny magazyn gazu wysokometanowego Lokalizacja: Mogilno (województwo kujawsko-pomorskie, powiat mogileński) Inwestor: GK PGNiG Cel: rozbudowa magazynu w kawernach solnych z 400 mln m3 do 800 mln m3 Planowane zakończenie inwestycji: 2023 r.

PMG BRZEŹNICA Podziemny magazyn gazu wysokometanowego Lokalizacja: Brzeźnica (województwo podkarpackie, powiat dębicki) Inwestor: GK PGNiG Cel: zwiększenie pojemności magazynu z 65 mln m3 do 100 mln m3 Planowane zakończenie inwestycji: 2015 r.

ZAGOSPODAROWANIE ZŁOŻA ROPY NAFTOWEJ B8 Potencjał wydobywczy pola naftowego B8 oszacowano na 3,5 mln ton ropy Lokalizacja: Polska strefa Morza Bałtyckiego Inwestor: GK Grupy LOTOS Wartość inwestycji: 1,8 mld PLN Zakończenie inwestycji: 2015 r.

Koncesja poszukiwawczo-wydobywcza dot. eksploatacji złoża obowiązuje do 2031 r.

Fot.: PKN ORLEN

Fot.: Grupa LOTOS

TEMAT NUMERU: Energetyka

ELEKTROCIEPŁOWNIA PŁOCK 596 MWe Blok gazowo-parowy Lokalizacja: Płock Inwestor: PKN ORLEN S.A. Wartość inwestycji: ok. 1,6 mld PLN Planowane zakończenie inwestycji: 2017/2018 r.

KPMG KOSAKOWO Kawernowy podziemny magazyn gazu wysokometanowego Lokalizacja: Kosakowo (województwo pomorskie, powiat pucki) Inwestor: GK PGNiG Cel: budowa nowego magazynu w kawernach solnych o pojemności 250 mln m3 Planowane zakończenie inwestycji: 2021 r.

Fot.: Grupa Azoty Puławy

ELEKTROWNIA PUŁAWY 400 MWe Blok gazowo-parowy Lokalizacja: Puławy Inwestor: Grupa Azoty Zakłady Azotowe Puławy S.A. Planowana wartość inwestycji: 1 125 mln PLN Planowane zakończenie inwestycji: 2019 r.

ELEKTROCIEPŁOWNIA KĘDZIERZYN Blok opalany węglem. Produkować będzie 25 MWe i 140 Mg/h pary Lokalizacja: Kędzierzyn-Koźle Inwestor: Grupa Azoty ZAK S.A. Wartość inwestycji: ok. 600 mln PLN Planowane zakończenie inwestycji: Etap I (budowa turbozespołu, kotła parowego, instalacji odsiarczania spalin, budynku m.in. z częścią socjalną dla załogi): październik 2016 roku. Etap II: 2019 r.

Fot.: Grupa Azoty ZAK

PMG HUSÓW Podziemny magazyn gazu wysokometanowego Lokalizacja: Husów (województwo podkarpackie, powiat łańcucki) Inwestor: GK PGNiG Cel: zwiększenie pojemności magazynu z 350 mln m3 do 500 mln m3 Planowane zakończenie inwestycji: 2015 r.

Opracowano na podstawie materiałów: Polskie LNG, MSP, PKN ORLEN, PERN „Przyjaźń”, Grupa LOTOS, PGNiG, Grupa Azoty

Chemia Przemysłowa 6/2015

15

TEMAT NUMERU: Energetyka

Pozostajemy przy węglu – „Police” nadal będą wykorzystywać węgiel jako paliwo w istniejących źródłach ciepła, dostosowanych pod kątem czystości spalin i spełniających wymagania dyrektywy IED. Zmodernizowane kotły w elektrociepłowni EC 2 będą podstawą bezpieczeństwa energetycznego w naszym zakładzie. „Police”, oprócz ciepła ze spalania paliw kopalnych, zagospodarowują energię z procesów chemicznych oraz od dostawcy zewnętrznego – mówi Andrzej Chodyniecki, dyrektor Centrum Energetyki Grupy Azoty Zakłady Chemiczne „Police” S.A.

• Czy dzisiaj wszystkie siły w Grupie Azoty Police skierowane są na instalacje PDH? To będzie z pewnością największa inwestycja w Policach – instalacja, która docelowo wyprodukuje 400 tys. ton propylenu rocznie. I choć jest to perspektywa na lata 2018-2019, kiedy planowane jest zakończenie prac, już dziś poświęcamy jej wiele uwagi. Projekt, wart 1,7 mld złotych, będzie wiązać się również z inwestycjami wspomagającymi.

• Jakimi?

Rozbudowany zostanie, na terenie polickiej spółki, system elektroenergetyczny, powstanie GP V i GP VI. Dodatkowo zbudujemy terminal chemikaliów, dzięki któremu port w Policach będzie mógł przyjmować największe statki z transportem propanu. Po dostosowaniu całej infrastruktury będziemy dysponować najnowocześniejszą instalacją do produkcji propylenu.

• Poza inwestycjami dotyczącymi PDH prowadzicie też prace związane z programem Azoty PRO. Tak, składa się on z pięciu obszarów, mających obniżyć koszty wytwarzania naszych produktów. Jednym z elementów programu jest Efektywność Energetyczna, w którą wpisane są mniejsze projekty i inwestycje w zakresie zmniejszenia zużycia energii elektrycznej, ciepła

16

Chemia Przemysłowa 6/2015

oraz gazu. Mamy również wdrożony system ISO 50001, pomagający uporządkować całą procedurę działalności w tym zakresie.

• O jakich „mniejszych projektach” pan mówi?

W samych „Policach” mamy 19 inicjatyw Efektywności Energetycznej. Cały program rozpisany jest na okres od 1 lipca 2014 do końca 2017 roku. Niektóre inicjatywy mogliśmy zrealizować od razu, inne wymagają wykonania projektów. Aktualnie spośród 19 projektów wykonaliśmy 6. Pozostałe zostaną zakończone w kolejnych latach.

• Czy możecie już wyciągnąć pierwsze wnioski?

Niektóre już teraz są zauważalne. Docelowo w całej Grupie Azoty Efektywność Energetyczna ma przynieść oszczędności rzędu kilkudziesięciu milionów złotych rocznie. Z kolei w samych „Policach” po realizacji wszystkich zadań oczekujemy oszczędności na poziomie kilkunastu milionów złotych rocznie. Dzięki wdrożonemu systemowi ISO 50001 nad projektem pracuje wielu specjalistów – dziś sama grupa Efektywności Energetycznej liczy 22 osoby z wydziałów produkcyjnych. Pracownicy ci, oprócz bieżącej realizacji zadań w swoich komórkach organizacyjnych, poszukują nowych rozwiązań w zakresie poszanowania energii. Comiesięczne spotkanie

TEMAT NUMERU: Energetyka w zespołach EE pozwalają na wymianę doświadczeń między poszczególnymi pracownikami. W wyniku działań grupy EE powstaje szereg drobnych zadań/działań, które realizowane są na bieżąco. Mam tu na myśli wymianę oświetlenia, izolacji termicznej rurociągów, ale również pochylenie się nad działaniami poprawiającymi technologię, np. optymalizacją procesów spalania. Dodatkowo zwracamy uwagę na dociążanie urządzeń bardziej efektywnych energetycznie przy jednoczesnym ograniczeniu korzystania z tych mniej sprawnych. Przewidujemy, że oszczędności z tytułu poprawy efektywności energetycznej na koniec 2015 roku sięgną 4 mln zł.

• Jakie warunki musi spełnić pomysł, aby mógł zostać wdrożony?

Wypracowaliśmy sobie pewne wskaźniki. Głównym oczywiście jest efektywność ekonomiczna. Projekt jest realizowany wtedy, gdy spłaci się w wyznaczonym okresie. Najczęściej jest to 5 lat. Ponadto każda inicjatywa inwestycyjna musi być zatwierdzona przez Komitet Sterujący, czyli zarząd Grupy Kapitałowej. Co najważniejsze, zarządy „Polic” i pozostałych spółek w Grupie mocno wspierają obszar Efektywności Energetycznej w programie Azoty PRO, co ma odzwierciedlenie w planach inwestycyjnych na kolejne lata.

Nie bez znaczenia są także szkolenia w zakresie efektywności energetycznej oraz spotkania zespołów EE w całej Grupie Kapitałowej. Dzięki nim ludzie z poszczególnych zakładów wymieniają doświadczenia i odkrywają nowe możliwości – każdy w swoim obszarze.

Aktualnie trwają dostawy maszyn i urządzeń, które będą stanowić wyposażenie instalacji. Budowę planujemy zakończyć w III kwartale 2016 roku.

• Uruchomienie tej instalacji to jeden z planów na 2016 rok. Co z innymi?

W ostatnim czasie nowym wyzwaniem dla firm produkcyjnych były ograniczenia w dostawach energii elektrycznej. Przez okres trzech tygodni PSE wprowadzało od 11. do 20., najwyższego stopnia zasilania.

Dzięki temu, że w Grupie Azoty Police mamy swoje źródła energii elektrycznej, tegoroczne ograniczenia nie wypłynęły na ciągłość produkcji, choć w innych firmach takie ograniczenia miały miejsce. Zachowanie bezpieczeństwa dostaw energii elektrycznej to kwestia, z którą musimy się zmierzyć i odpowiednio reagować.

Poprawa efektywności energetycznej podnosi poziom bezpieczeństwa energetycznego.

Andrzej Chodyniecki dyrektor Centrum Energetyki, Grupa Azoty Zakłady Chemiczne „Police” S.A.

• Rok temu, pytając poprzedniego dyrektora Centrum Energetyki w Policach o to, co będzie waszym głównym surowcem energetycznym, odpowiedział, że węgiel. Czy coś się zmieniło w tej kwestii?

Fot.: Grupa Azoty Police

„Police” nadal zostaną przy węglu, pochodzącym z istniejących źródeł, dostosowanych pod kątem oczyszczania spalin i spełniających wymagania dyrektywy IED, a zmodernizowane kotły na elektrociepłowni EC 2 nadal będą podstawą wytwarzania ciepła w naszym zakładzie. „Police”, oprócz ciepła ze spalania paliw kopalnych zagospodarowują energię z procesów chemicznych oraz od dostawcy zewnętrznego.

• Na jakim etapie jest budowa instalacji odsiarczania spalin?

Chemia Przemysłowa 6/2015

17

TEMAT NUMERU: Energetyka Innym wyzwaniem jest konieczność ciągłego ograniczania dopuszczalnych standardów emisji. W Unii Europejskiej rodzą się coraz to nowe pomysły w tym zakresie.

Dostosowanie się do nowych wymagań pociąga za sobą dodatkowe koszty inwestycyjne, jak i eksploatacyjne.

Do napędu maszyn i urządzeń instalacji oczyszczania spalin niezbędna jest chociażby energia elektryczna, woda, surowce.

Nasze Zakłady Chemiczne w Policach są również terenem łowieckim dla ptaków. W ciągu ostatnich 5 lat z gniazda, znajdującego się na kominie elektrociepłowni EC 2 wyleciało 10 młodych sokołów, które są bardzo czułe na czystość środowiska naturalnego, w którym żyją. To, że funkcjonują i rozmnażają się wśród instalacji chemicznych może świadczyć, że teren ten jest im przyjazny. W kontekście tego zastanawiające jest, czy aby na

pewno decyzje Unii Europejskiej w zakresie ograniczenia dopuszczalnych standardów emisji mają uzasadnienie naukowe wynikające z badań?

Pracujemy również nad jeszcze większą dostępnością maszyn i urządzeń, które wchodzą w skład instalacji chemicznych i energetycznych. Osiągnięcie tego celu jest możliwe do zrealizowania między innymi dzięki wdrażanemu systemowi TPM.

• Dlaczego istotna jest dostępność maszyn?

Fot.: Grupa Azoty

Lepsze planowanie remontów oraz skrócenie ich realizacji to proces ciągłego doskonalenia. Energetyka zakładowa musi nieprzerwanie podawać ciepło w parze i energię elektryczną dla instalacji chemicznych. Postój linii amoniaku i mocznika jest wykorzystywany do napraw jednostek wytwórczych na EC 2. W tym czasie elektrociepłownia EC 1 musi pracować z pełną wydajnością. To zgranie czasowe, choć możliwe EFEKTYWNOŚĆ W POLICACH W Grupie Azoty Zakładach Chemicznych„Police” S.A. w programie Azoty PRO, rozpisanym od 1 lipca 2014 r. do zrealizowania, jest wyzwado końca 2017 r., jest 19 inicjatyw Efektywności Energetycznej, z których do tej pory zrealizowano niem. Chcemy zwiększać swoje 6 – pozostałe zostaną zakończone w kolejnych latach bezpieczeństwo energetyczne – po pierwsze w kontekście podaży pary dla instalacji chemicznych, po drugie – z racji możliwych ograniczeń w dostawach energii elektrycznej. Gdy uruchomimy instalację do produkcji propylenu, to zależność stopnia zasilania, czyli redukcji mocy, będzie miała większy wpływ na instalacje. Chcemy tego uniknąć.

Pracujemy nad poprawą efektywności energetycznej oraz podwyższeniem bezpieczeństwa energetycznego. W pewnym sensie tematy te się przenikają. Dużo już zrobiliśmy w tym zakresie, niemniej jednak wciąż poszukujemy nowych rozwiązań.

• W takim razie życzę wszystkiego dobrego na nowym stanowisku i jak najlepszych wskaźników.

Serdecznie dziękuję. Zespół, z którym mam przyjemność pracować, to ludzie bardzo zaangażowani, dla których dobro zakładu to priorytet. Za co im również serdecznie dziękuję.

Rozmawiała Aleksandra Grądzka-Walasz

18

Chemia Przemysłowa 6/2015

Chemia się zmienia. Staje się mądrzejsza i bardziej przyjazna – dla ludzi i środowiska.

Grupa Azoty uczestniczy w tej przemianie. Tworzymy nowe generacje produktów i kreujemy nowe rynki – rynki przyszłości.

Nasze nawozy stają się inteligentne, nasze tworzywa i chemikalia – coraz nowocześniejsze i bezpieczne, a energia – coraz czystsza.

W Grupie Azoty przyszłość zjawia się szybciej niż gdzie indziej.

Dzięki temu mamy szansę wpływać na jej kształt.

Siła Tworzenia

grupaazoty.com

Powering Creation