TEMAT NUMERU
Sposób na osad
Co dał nam GIS?
Został tylko Łukasz Zaremba popiół i pył> 15
Program rośnie razem z nami Przez sieć do decyzji
Wodny dozór
Rozmowa z Grzegorzem Waligórą i Michałem Golasowskim
> 22
> 64
> 24
Najbliższe Paweł Malinowski, Tomasz Konieczny, Andrzej Bober, Maciej Mirowski > 30 48 godzin > 72
zarządzanie majątkiem dobre praktyki zarządzania
systemy motywacyjne
nowoczesne modele biznesowe
zarządzanie ryzykiem zarządzanie personelem
wartościowanie stanowisk pracy
SPIS TREŚCI
Nie uważam firmy za najlepszą
8
Fot.: Aquanet SA
Rozmowa z Pawłem Chudzińskim, prezesem zarządu Aquanet SA
Poskromić energożercę Tadeusz Żaba
Fot.: MPWiK Kraków
52
Aglomeracje czy zlewnie? Dariusz Latawiec
58
Fot.: photogenica.pl
Z życia branży 8 Nie uważam firmy za najlepszą Rozmowa z Pawłem Chudzińskim Temat numeru: Zagospodarowanie osadów ściekowych 10 Kocioł na osad Maria Bałazińska, Ryszard Wasielewski 16 Odwadnianie po krakowsku Bartosz Łuszczek 22 Został tylko popiół i pył Ziemowit Nowak 26 Co zrobić z osadem? Kamil Stolarski, Konrad Majewski 30 Potrzebna współpraca gmin Rozmowa z Beatą Jilek 32 Kompostowanie czy suszenie? Mariusz Pepliński 38 Jak najlepiej zagospodarować osady ściekowe? Angelika Gajewska Gospodarka ściekowa 40 W poszukiwaniu nowych rozwiązań Ida Podłowska 46 Od ujęcia do oczyszczalni Marek Pater, Żanetta Majcherczak-Skorupa, Michał Grzelak 52 Poskromić energożercę Tadeusz Żaba Sieci wodociągowe i kanalizacyjne 58 Aglomeracje czy zlewnie? Dariusz Latawiec Gospodarka wodna 64 Wodny dozór Barbara Mulik, Izabela Zimoch 72 Najbliższe 48 godzin Tomasz Rajewicz 80 Żelazo i mangan on-line Angelika Gajewska, Przemysław Płonka 84 Od 5 do 50 Ziemowit Suligowski Prawo 88 Prawo do smrodzenia Izabela Kruszelnicka, Dobrochna Ginter-Kramarczyk 92 W przebudowie. Prace nad Prawem wodnym Kamil Stolarski, Konrad Majewski Nowoczesny zakład 96 Jedno kończą, drugie zaczynają Angelika Gajewska Felietony 100 Włącz ciekawość Z notatnika Wodnika 101 Dogmat wszechpotężnego monopolu Adam Makieła 102 Kończy się nasze pięć minut Paweł Chudziński
3
od redakcji dawniej
Wydawca: BMP’ Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością sp. k. ul. Morcinka 35, 47-400 Racibórz tel./fax (032) 415-97-74, tel. (032) 415-29-21, (032) 415-97-93 ochrona@e-bmp.pl www.kierunekwodkan.pl
Angelika Gajewska redaktor wydania tel. 32/415 97 74 wewn. 31 602 603 416 e-mail: ochrona@e-bmp.pl
Co z tym osadem? Większość oczyszczalni już zmodernizowano, część jest w trakcie tego procesu, niejednokrotnie w jego końcowej fazie. Jednym z elementów owych inwestycji jest gospodarka osadowa: budowane są komory fermentacyjne, zbiorniki biogazu, urządzenia do odwadniania itd. Wybór metody zagospodarowania osadu każdorazowo poddawany jest głębokim analizom i niełatwo znaleźć tu najlepsze rozwiązanie. A temat jest trudny (poświęcamy mu większość stron tego wydania magazynu), co podkreśla na naszych łamach choćby Marek Kornatowski z MPWiK we Wrocławiu, który zaznacza, że kwestia zagospodarowania osadów ściekowych w związku z ciągłym wzrostem jego ilości to nie tylko problem poszczególnych oczyszczalni, ale też ogromne wyzwanie w skali całego kraju. – Najlepszym sposobem ich zagospodarowania jest oczywiście spalanie lub współspalanie, taki też kierunek działania wskazuje Unia Europejska – mówi.
Zatem spalanie? A może składowanie, rolnicze i przyrodnicze wykorzystanie, mokre utlenianie, piroliza? Każde z rozwiązań ma swoje zalety, jak i wady, o czym pisze Mariusz Pepliński. Problem zagospodarowania osadów – z kolei pod kątem współpracy oczyszczalni z przemysłem – będzie tematem debaty, jaką zorganizujemy w ramach XVII Kongresu Naukowo-Technicznego WOD-KAN-EKO 2014, który w dniach 6-7 listopada odbywa się w Łodzi. W czasie dyskusji wypowiedzą się przedstawiciele przedsiębiorstw wodociągowo-kanalizacyjnych, cementowni i świata nauki. Jako organizatorzy liczymy, że uda odpowiedzieć się nam na choć kilka pytań dotyczących tego, czy energetyka, spalarnie osadów komunalnych, przemysł cementowy mogą być zainteresowane (i pod jakimi warunkami) współspalaniem osadów ściekowych.
Rada programowa: Dariusz Dzida – kierownik sieci wodociągowej AQUA S.A. prof. dr inż. Marek Gromiec – doradca ds. ochrony środowiska i gospodarki wodnej Sejmu RP w Komisji Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa, członek Krajowej Rady Gospodarki Wodnej Dorota Jakuta – prezes Izby Gospodarczej „Wodociągi Polskie” Marek Kornatowski – członek Zespołu Zarządzającego, dyrektor rozwoju MPWiK S.A. Wrocław Dariusz Latawiec – prezes Podhalańskiego Przedsiębiorstwa Komunalnego Sp. z o.o. Michał Rżanek – prezes Piotrkowskich Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. prof. dr hab. inż. Ziemowit Suligowski – Katedra Inżynierii Sanitarnej, Wydział Inżynierii Lądowej i Środowiska, Politechnika Gdańska Klara Ramm Szatkiewicz – przedstawiciel Izby Gospodarczej „Wodociągi Polskie„ w EURAU Piotr Ziętara – prokurent, dyrektor zarządzający MPWiK S.A. w Krakowie
Prezes zarządu BMP’ Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Sp. k. Adam Grzeszczuk Redaktor naczelny: Przemysław Płonka Redaktor wydania: Angelika Gajewska Redakcja techniczna: Marek Fichna, Maciej Rowiński
Prenumerata krajowa: Zamówienia na prenumeratę instytucjonalną przyjmuje firma Kolporter Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością S.K.A.. Informacje pod numerem infolinii 0801 40 40 44 lub na stronie internetowej http://dp.kolporter.com.pl/ Cena 1 egzemplarza – 19,90 zł PKWiU:22.13.10-00.29 ISSN: 2391-6044 Wpłaty kierować należy na konto: Bank Spółdzielczy w Raciborzu 40 8475 0006 2001 0014 6825 0001 Wykorzystywanie materiałów i publikowanie reklam opracowanych przez wydawcę wyłącznie za zgodą redakcji. Redakcja zastrzega sobie prawo do opracowywania nadesłanych tekstów oraz dokonywania ich skrótów, możliwości zmiany tytułów, wyróżnień i podkreśleń w tekstach. Artykułów niezamówionych redakcja nie zwraca. Redakcja nie odpowiada za treść reklam. Niniejsze wydanie jest wersją pierwotną czasopisma Druk: FISCHER Poligrafia Fot. na okładce: MPWiK S.A. we Wrocławiu
4
Kierunek Wod-Kan 4/2014
zdjęcie numeru
Fot.: Przemysław Płonka
zdjęcie numeru
W 2015
W przyszłym roku Honorowym Gospodarzem XVIII Kongresu Naukowo-Technicznego WOD-KAN-EKO będzie Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji w m.st. Warszawie. Na zdjęciu komory fermentacyjne na Oczyszczalni Ścieków Czajka Wytwórnia kwasu azotowego V w ZAK S.A. Kierunek Wod-Kan 4/2014
5
z portalu kierunekwodkan.pl Za nami kolejna edycja akcji „Noc w kanałach” w Lesznie. Tym razem do podziemi zeszły osoby, które wylicytowały tę przyjemność w akcji Lubię to! Leszno! Fot.: www.mpwik-leszno.pl
Zwiedzanie podziemnych zabytków techniki kanalizacyjnej cieszy się niesłabnącym zainteresowaniem. W tym roku mieszkańcy mogli wziąć udział w przedsięwzięciu, zdobywając vouchery z Lubię to! Leszno. MPWiK Leszno gościło także naszych tegorocznych praktykantów. Zejście do podziemi poprzedziła, zorganizowana w salce przy Wieży Ciśnień, prelekcja profesora Mirona Urbaniaka. Wprowadził uczestników w świat historii leszczyńskich zabytków techniki. Apetyt na ekstremalne zwiedzanie rósł. Wisienką na torcie było zejście do kanału w ulicy Świętokrzyskiej. Źródło: www.mpwik-leszno.pl
Bartek na placu zabaw
fot.: Wodociagi Kieleckie
Na placu zabaw w Zagnańsku zamontowane zostało poidełko „Bartek”. To dar od Wodociągów Kieleckich. Koszt wypitej wody spółka bierze na siebie.
ZWiK Łódź jest partnerem lokalnego rzemieślniczego browaru „Księży Młyn”. Browar ten wytwarza piwa na bazie wody głębinowej z łódzkich wodociągów. Browar nawiązuje też do tradycji Łodzi przemysłowej. Swoją siedzibę zlokalizował w zabytkowym budynku dawnej szarpalni bawełny imperium włókienniczego Ludwika Grohmana na Księży Młynie. – To miasto powstało dzięki wodzie. To ona napędzała przemysłową Łódź. Ważne, aby przedsiębiorcy lokujący w naszym mieście swoje przedsięwzięcia nadal korzystali z naszej wody, która jest dobra i tania – powiedział podczas konferencji prasowej inaugurującej pracę browaru Romuald Bosakowski, prezes ZWiK Łódź. Źródło: ZWiK Łódź
Nurek na oczyszczalni Na oczyszczalni ścieków w Henrykowie wizyty nurków zawodowych nie zdarzają się często, ściągani są do prac, gdy trzeba zanurkować pod powierzchnią ścieków czy osadów.
Kierunek Wod-Kan 4/2014
Łatwiej jest pewne prace wykonać nurkowi, bo nie wymaga to opróżniania komór na oczyszczalni i nie powoduje przestojów w pracy urządzeń oczyszczających. Nurek zawodowy zszedł do największego zbiornika na oczyszczalni – wydzielonej otwartej komory fermentacji. Celem pracy było oszacowanie ilości nagromadzonych w komorze osadów mineralnych, zbadano całe dno zbiornika i wysondowano grubość warstwy osadu. – Prace te mają nam pomóc w przygotowaniu się do generalnego czyszczenia komory fermentacji. Chcemy usunąć stare złogi piasku i szlamów, aby nie zabierały miejsca dla osadów organicznych poddawanych fermentacji – mówi August Krzywosądzki, szef Działu Produkcji. Źródło: MPWiK Leszno fot.: MPWiK Leszno
Poidełko stanęło przy ławeczkach i miejscu na grilla, w strefie rekreacji obok placu zabaw, wygodnie mogą więc z niego korzystać zarówno dzieci, jak i ich opiekunowie. Urządzenie ma kształt chłopca w czerwonym kapeluszu i dostało imię Bartek. W figurę wkomponowano automatyczny kranik z miseczką, który otwiera się po naciśnięciu i automatycznie zamyka, gdy puścimy kran. W Bartku płynie woda wprost z wodociągu, z ujęcia w Zagnańsku. To ta sama woda jaka dostarczana jest magistralą dla około 20% kielczan. Poidełko to dar dla mieszkańców Zagnańska odwiedzających plac zabaw i strefę rekreacji. – Promujemy picie kranówki. Przekonujemy, że bez obaw mogą ją pić osoby w każdym wieku. Kielecka woda ma porównywalne parametry, a nawet lepsze od wielu wód butelkowanych kupowanych w sklepach. Jest za to od nich kilkaset razy tańsza – mówi Henryk Milcarz, prezes Wodociągów Kieleckich. Źródło: Wodociagi Kieleckie
6
Piwo z łódzkiej wody fot.: ZWiK Łódź
Sprowadzeni do podziemia
z portalu kierunekwodkan.pl Nowe prawo wodne
Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. w Dąbrowie Górniczej teraz to już Dąbrowskie Wodociągi Sp. z o.o. Firma postawiła na przyjazną i łatwą do zapamiętania nazwę, a co najważniejsze, najczęściej używaną przez klientów.
Rada Ministrów przyjęła założenia do projektu ustawy Prawo wodne. Planowana jest zmiana struktury władzy wodnej i gospodarowania wodami, zgodnie z zasadą „jedna rzeka – jeden gospodarz”. Zakłada się rozdzielenie kompetencji w zakresie inwestycji i utrzymania infrastruktury wodnej od funkcji administracyjnych i planistycznych.
Decyzja o zmianie nazwy odzwierciedla jeden z elementów misji firmy, jakim są partnerskie relacje z mieszkańcami miasta. – Z konsultacji społecznych, jakie przeprowadziliśmy wynikało, że jedynie 17% zapytanych osób znało oficjalną, dotychczas obowiązującą nazwę przedsiębiorstwa, a ponad połowa używała określenia „wodociągi” lub „dąbrowskie wodociągi”. Jest to sformalizowanie i tak już funkcjonującej wśród mieszkańców nazwy. Dobre relacje z klientami są dla nas bardzo ważne – mówi Andrzej Malinowski, prezes zarządu Dąbrowskich Wodociągów Sp. z o.o. Źródło: Dąbrowskie Wodociągi Sp. z o.o.
85-lecie Wodociągów Kieleckich Podsumowanie realizowanych projektów, odznaczenia dla długoletnich oraz zasłużonych pracowników spółki oraz spektakl „Grube Ryby Aqua Show” – to wszystko z okazji 85-lecia Wodociągów Kieleckich.
Fot.: BMP
Z okazji jubileuszu kieleckie vipy przygotowały coś specjalnego – spektakl satyryczny „Grube Ryby Aqua Show”. Do spektaklu tekst napisał dyrektor TVP w Kielcach Marek
Fot. freeimages.com
Teraz to Dąbrowskie Wodociągi
Najważniejsze założenia projektu nowego Prawa wodnego: • zmiana struktury prawno-organizacyjnej organów administracji publicznej w sprawach gospodarowania wodami (rozdzielenie kompetencji w zakresie inwestycji i utrzymania mienia Skarbu Państwa związanego z gospodarką wodną od funkcji administracyjnych i planistycznych); • stworzenie racjonalnego, spójnego i efektywnego systemu finansowania gospodarki wodnej; • wzmocnienie nadzoru ministra właściwego do spraw gospodarki wodnej nad instytucjami funkcjonującymi w obszarze gospodarki wodnej. Źródło: WFOŚiGW we Wrocławiu
Na oczyszczalni energia ze słońca Oczyszczalnia Ścieków w Zduńskiej Woli wykorzystuje energię odnawialną. Po biogazie inwestuje teraz w fotowoltaikę.
Fot. photogenica
Farma fotowoltaiczna, która stanie tuż przy wjeździe do miejskiej oczyszczalni ścieków, ma zająć 0,8 ha. Będą tam panele o wymiarach ok. 1 metr na 1,5 metra, które zostaną umieszczone w rzędach pod odpowiednim kątem w stosunku do promieni słonecznych. Będą wyposażone w urządzenia elektroniczne pozwalające na podłączenie ich do sieci energetycznej. Ma to wygenerować prąd warty ok. 70 tys. zł rocznie. Źródło: www.dzienniklodzki.pl
Mikos. W rolę uczniaków wcielili się: kanclerz kieleckiej kurii ks. dr Andrzej Kaszycki, wojewoda Bożentyna Pałka-Koruba, prezydent Kielc Wojciech Lubawski, rektor Uniwersytetu Jana Kochanowskiego Jacek Semaniak, redaktor „Echa Dnia” Anna Krawiecka, prezes Wodociągów Kieleckich Henryk Milcarz, aktorzy Przemysław Prydygier i Mirosław Bieliński, laborantka WK Małgorzata Młynik oraz aktor, poeta i pieśniarz Bronisław Opałko. Angelika Gajewska
Kierunek Wod-Kan 4/2014
7
z życia branży
Nie uważam firmy za najlepszą
Fot.: Aquanet SA
– Moja recepta na rozwój to: nie bać się pytać i nie uważać siebie za najmądrzejszego, a swojej firmy za najlepszą – mówi Paweł Chudziński, prezes zarządu poznańskiego AQUANETU, którego pytamy m.in. o zarządzanie spółką wodociągową.
Paweł Chudziński prezes zarządu, Aquanet SA
8
Kierunek Wod-Kan 4/2014
z życia branży
• A co jest? Przedsiębiorstwo, które chce być bardziej efektywne musi zarządzać kosztami i to w długiej perspektywie – czyli strategicznie. To jest tak naprawdę klucz do zarządzania w firmie wodociągowej. Oczywiście, później zaczynają się pytania: jakimi kosztami, przy pomocy czego... W naszych spółkach można zdecydowanie przyciąć koszty rok, dwa, ale za pięć lat okaże się, że pojawiła się dziura. Ważne jest więc, żeby dowiedzieć się, jak zarządzać kosztami. Dzisiaj jedynym takim narzędziem jest benchmarking. Chodzi tu o system wskaźników, które są generowane w projektach benchmarkingowych. Trzeba wiedzieć, jak je mierzyć, a później dowiedzieć się, które z tych wskaźników są istotne dla kosztów. Należy również sprawdzić, jakie procesy, obiekty w przedsiębiorstwie generują zawyżone koszty. I oto cała filozofia. • Braliście udział w projekcie banchmarkingowym. Widzicie już jakieś efekty? Wdrażamy banchmarkingowe zarządzanie kosztami od roku. Efekty widać bardzo wyraźnie – zmniejszają się te koszty, na które wpływ ma zarząd spółki. • Jak zdobył pan doświadczenie w zarządzaniu? Prawie 15 lat pełnię funkcję prezesa. Przedtem byłem członkiem zarządu. Pomału awansowałem, no i uczyłem się. Moja recepta na rozwój to: nie bać się pytać i nie uważać siebie za najmądrzejszego, a swojej firmy za najlepszą. • Jaki przyjął pan styl zarządzania? A to zależy. W firmie obowiązuje zarządzanie poprzez cele. Jest system motywacyjny i są określone cele. Określa je właściciel, my realizujemy. Są firmy wymagające bardziej wyrafinowanych technik oraz metod zarządzania, lecz powiedzmy sobie szczerze – przedsiębiorstwo wodociągowe do nich nie należy. Firma wodociągowa to prosty biznes: nikt nie musi gonić za klientem, prosić go, mamić promocjami. My klientów mamy, trzeba tylko o nich zadbać, dać przyzwoitą jakość usług. I nie mówię tylko o wodzie, choć nie można dać się zwariować, żeby produkować wodę mineralną. Taką może klient kupić w sklepie. Ja mam dać wodę bezpieczną dla niego i możliwie tanią. A prywatnie to ja jestem zarządzany (śmiech).
• Jest jakaś specyfika zarządzania ludźmi w tej branży? Ludzie w naszych wodociągach, w stosunku do innych branż, mają zdecydowanie dłuższy staż pracy. Są mocno związani z firmą. Często pracują tu rodziny od pokoleń. Trzeba ich traktować więc po partnersku, rozmawiać o tym, jak będzie wyglądała nasza wspólna firma za kilkadziesiąt lat. Kiedy przyszedłem do wodociągów blisko 20 lat temu było takie poczucie, że to są pracownicy drugiej kategorii, gorsi od innych. To nieprawda. Prawdą jest natomiast, że niektóre kompetencje pracowników firm wodociągowych są bardzo specyficzne. Z jednej strony skazują one firmę na tych pracowników, a z drugiej zaś pracowników na tę firmę. Widzę gigantyczny wzrost kompetencji naszych ludzi, biorąc pod uwagę 10 ostatnich lat. To też jest sukces. Gdy przyszedłem do firmy, pracowali tu ludzie z wykształceniem podstawowym, dzisiaj mają pokończone studia, niejednokrotnie dwa fakultety. Znają języki. Otwierają się na świat. • Co uważa pan za swój największy sukces, a co za porażkę? Porażek było tyle… Ale kto się lubi chwalić nimi. Sukcesy z kolei nie są moje, tylko ludzi. Bo jak się jest na tym stanowisku, to samemu nic się nie zrobi, należy tylko właściwie zarządzać ludźmi. Patrząc jednak z pespektywy kilku już lat myślę, że taki nasz wspólny sukces to, to że Aquanet jest tylko jeden. Są różne przedsiębiorstwa o zbliżonych nazwach w Polsce. Udało nam się jednak wypromować naszą markę, określiliśmy swoją tożsamość i nie jesteśmy już dzisiaj myleni z inną firmą wodociągową. Nie ukrywam, że dużo radości sprawiało mi i sprawia do tej pory, jeżeli ktoś mówi: „u nas”, „nasz Aquanet to...”. Rozmawiały: Angelika Gajewska, Aldona Senczkowska-Soroka
paweł Chudziński: „Porażek było tyle… Ale kto się lubi chwalić nimi. Sukcesy z kolei nie są moje, tylko ludzi. Bo jak się jest na tym stanowisku, to samemu nic się nie zrobi”
Fot.: Aquanet SA
• Co jest najtrudniejsze w zarządzaniu? Trzeba wiedzieć, co jest najistotniejsze.
• Wzoruje się pan na jakimś menadżerze? Takim guru od zarządzania jakościowego był kilka lat temu Lee Iacocca. Natomiast zarządzanie jakościowe nie jest najlepszą metodą w przedsiębiorstwach wodociągowych. W Poznaniu bardzo szanowałem i szanuję do dzisiaj pierwszego przewodniczącego naszej rady nadzorczej, Ryszarda Kapturczaka. Powiedział mi kiedyś: „Rób to tak, jak robią to inni i traktuj tę firmę, jakby to była twoja prywatna”.
Kierunek Wod-Kan 4/2014
9