1/2015 Chemia Przemysłowa

TEMAT NUMERU

W związku z 2014... podsumowanie roku plany, wyzwania branży na 2015 12 miesięcy w budowie

>8

Rok bez przełomu, kolejny – ostatniej szansy

> 10

Energetyka bez sukcesów

> 44

SPIS TREŚCI

36

Ropa tanieje Andrzej Szczęśniak Fot. photogenica.pl

8 12 miesięcy w budowie Rozmowa z Adamem Leszkiewiczem, Prezesem Zarządu Grupy Azoty ZAK S.A.

Podsumowanie roku 10 Rok bez przełomu, kolejny – ostatniej szansy Aleksandra Grądzka-Walasz 28 Wzrosty w polskiej chemii, stagnacja w Europie Adam Dudzicz, Lech Winiowski 36 Ropa tanieje Andrzej Szczęśniak 42 Wszyscy czuli, że tego potrzebujemy Rozmowa ze Sławomirem Majchrowskim, Przewodniczącym Związku Producentów Farb i Klejów 44 Energetyka bez sukcesów Krzysztof Łokaj, Anna Gietka 46 Efektywność po nowemu Tomasz Słupik 50 Efektywność w strategii Jan Dziekoński, Piotr Plutecki

Innowacje i nauka

42

56 Pudełeczka na trujące gazy Zespół redakcyjny Projektora Jagiellońskiego 2 60 Szczotki nanodrutów Zespół redakcyjny Projektora Jagiellońskiego 2 62 Polska technologia szczelinowania Danuta Miedzińska 66 Polimer z ziemniaka Andrzej Łodyga, Piotr Tyński, Waldemar Sadurski, rozmowa ze Sławomirem Majchrowskim, Przewodniczącym Justyna Ostrowska, Magdalena Kozioł, Zarządu Związku Jakub Bogusz

Fot. fPPG Deco Polska

Z życia branży

Wszyscy czuli, że tego potrzebujemy

Producentów Farb i Klejów

Bezpieczeństwo

62

Polska technologia szczelinowania Danuta Miedzińska Fot. PGNiG

70 Wsparcie przemysłu jest koniecznością Przemysław Ligenza 72 Listy kontrolne dla samokontroli Krzysztof Kowalik, Henryk Kryszczyszyn 78 Pomysł na wąskie gardła Dariusz Gołębiewski 82 Bezpieczeństwo pracy pomp na instalacji chemicznej Mariusz Szwagrzyk

Nowoczesne zakłady 84 Zbiornik dla stabilnego ruchu Aleksandra Grądzka-Walasz

Technologie 87 Ystral Conti-TDS Technic Partners 90 Systemy ogrzewania towarzyszącego Agnieszka Wojciechowska

3

od redakcji Wydawca: BMP’ Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Sp. k. ul. Morcinka 35, 47-400 Racibórz tel./fax: (032) 415-97-74, tel.: (032) 415-29-21, (032) 415-97-93, e-mail: chemia@e-bmp.pl, www.kierunekchemia.pl

Aleksandra Grądzka-Walasz redaktor wydania tel.: 32/415 97 74 wew. 32 e-mail: chemia@e-bmp.pl

Rok budowy

J

ak zapamiętamy 2014 r.? Być może jako czas bez fuzji i przejęć oraz spektakularnych wydarzeń. A może jako okres konsekwentnej realizacji planów strategicznych przedsiębiorstw chemicznych i kontynuacji walki z szarą strefą?

Dziś obraz polskiej chemii maluje się jako wielki plac budowy. W najważniejszą fazę realizacji, zarówno pod kątem budowy, jak i przygotowania do eksploatacji w 2015 roku, weszła inwestycja terminalu LNG w Świnoujściu, który jest nie tylko pierwszym tego typu projektem infrastrukturalnym w Polsce, ale również w Europie Środkowo-Wschodniej. Na półmetku jest również terminal naftowy w Gdańsku, którego pierwszy etap zakończy się już w tym roku.

Kolejna budowa trwa na zakładzie Synthos w Oświęcimiu, gdzie powstaje instalacja zaawansowanych kauczuków SSBR. Także PCC Rokita planuje w tym roku zakończyć swoje inwestycje związane m.in. z elektrolizą membranową oraz zwiększyć zdolność produkcyjną polioli. Teren pod budowę nowej wytwórni poliamidów przygotowuje również Grupa Azoty w Tarnowie.

We Włocławku trwają prace montażowe wszystkich elementów elektrociepłowni, stawianej przez PKN ORLEN. Równolegle koncern realizuje projekt budowy bloku parowo-gazowego w Płocku. A jakie plany ma Grupa LOTOS? Rafineria z początkiem roku chce rozpocząć budowę instalacji koksowania, która domknie układ technologiczny przygotowany wcześniej przy uruchomieniu instalacji Programu 10+.

Rok 2014 zapamiętamy więc jako czas przygotowania i początku realizacji szeregu inwestycji. Jak mówi na naszych łamach Adam Leszkiewicz: „O ile w 2014 r. skupiliśmy się na kwestiach dokumentacyjnych, zgodach korporacyjnych i procesie wyłaniania wykonawców, o tyle w najbliższych 12 miesiącach odbywać się będą na terenie Grupy Azoty ZAK zasadnicze prace budowalne”.

Parafrazując słowa Marii Skłodowskiej-Curie: „Człowiek nigdy nie ogląda się na to, co zrobione, ale na to patrzy, co ma przed sobą do zrobienia”, chciałabym w imieniu swoim oraz redakcji magazynu życzyć wszystkim czytelnikom w Nowym Roku 2015 zapału, motywacji i wytrwałości w dążeniu do realizacji jakże bogatych w tym roku planów oraz osobistych, własnych postanowień.

Rada Programowa: Jerzy Majchrzak – przewodniczący Rady Programowej Franciszek Bernat – Grupa Azoty PKCh sp. z o.o.

Andrzej Biskupski – prof. nadzw., Instytut Nowych Syntez Chemicznych Grzegorz Cioch – Roland Berger Strategy Consultans Maciej Gierej – prezes, Mennica Metale -Szlachetne SA Jan Hehlmann – Politechnika Śląska Eugeniusz Korsak – członek zarządu, SIiTPChem Płock Włodzimierz Kotowski – Politechnika Opolska, Wydział Mechaniczny Adam S. Markowski – Politechnika Łódzka, Katedra Inżynierii Systemów Ochrony Środowiska Wydział Inżynierii i Ochrony Środowiska Krzysztof Romaniuk – dyrektor, POPiHN Andrzej Szczęśniak – niezależny ekspert rynku paliw Henryk Malesa Prezes zarządu BMP’ Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Sp. k.

Adam Grzeszczuk Redaktor naczelny: Przemysław Płonka Redaktor wydania Aleksandra Grądzka-Walasz Redakcja techniczna: Marek Fichna, Maciej Rowiński Prenumerata, kolportaż: Aneta Jaroszewicz Prenumerata krajowa: Zamówienia na prenumeratę instytucjonalną przyjmuje firma Kolporter Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością S.K.A. Informacje pod numerem infolinii 0801 40 40 44 lub na stronie internetowej http://dp.kolporter.com.pl/ Cena 1 egzemplarza – 19,90 zł Wpłaty kierować należy na konto: Bank Spółdzielczy w Raciborzu 44 8475 0006 2001 0009 5989 0001 PKWiU: 58.14.12.0 ISSN: 1734-8013 Wykorzystywanie materiałów i publikowanie reklam opracowanych przez wydawcę wyłącznie za zgodą redakcji. Redakcja zastrzega sobie prawo do opracowywania nadesłanych tekstów oraz dokonywania ich skrótów, możliwości zmiany tytułów, wyróżnień i podkreśleń w tekstach. Artykułów niezamówionych redakcja nie zwraca. Źródło fotografii niepodpisanych: BMP’ Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Sp. k.

Redakcja nie odpowiada za treść reklam.

Niniejsze wydanie jest wersją pierwotną czasopisma Druk: Fischer Poligrafia Źródło grafiki na okładce: www.photogenica.pl

4

Chemia Przemysłowa 1/2015

fot. BASF

zdjęcie numeru

150 LAT BASF Rok 2015 będzie obfitował w wiele wydarzeń związanych z chemią. Swoją 150 rocznicę świętować będzie firma BASF, która z tej okazji, podczas międzynarodowej konferencji prasowej w Ludwigshafen, ogłosiła interaktywny program jubileuszowy.

Od lewej: dr Martin Brudermüller, wiceprezes Zarządu Dyrektorów Wykonawczych BASF SE, dr Kurt Bock, przewodniczący Rady Dyrektorów Wykonawczych BASF SE, Elisabeth Schick, wiceprezes komunikacji i relacji rządowych Grupy BASF

Chemia Przemysłowa 1/2015

5

wydarzenia roku

NAJ w 2014 Aleksandra Grądzka-Walasz

Czym przemysł chemiczny i rafineryjny zaskoczył nas w minionych dwunastu miesięcach? Jakie wydarzenia zasługują na miano „NAJ” roku 2014?

Miniony rok był okresem pomyślnym dla kierowców . Styczeń 2014 r.

Najtańsza benzyna w Polsce Fot. freeimages.com

NAJLEPSZY ROK DLA PORTFELA KIEROWCY

rozpoczynaliśmy na poziomie 5,32 zł/l za benzynę 95-oktanową i 5,39 zł/l dla oleju napędowego. Rok 2014 zakończył się kolejnymi obniżkami cen paliw na polskich stacjach i cena średnia benzyny bezołowiowej 95 wyniosła 4,59 zł/l, podobnie jak cena średnia oleju napędowego.

Na jednej z lubelskich stacji paliw, w wyniku błędu systemu komputerowego, cena benzyny bezołowiowej 98 wynosiła 4,11 zł/l. Wystarczyło zrobić zakupy w sklepie, za paliwo zapłacić kartą, aby cena ta spadła do 3,9 1 złotych za litr.

Z tej nietypowej przedświątecznej promocji skorzystało kilkuset kierowców. Źródło i fot.: lublin112.pl

Terminal LNG w Świnoujściu Inwestycja w terminal LNG w Świnoujściu w 2014 weszła w najważniejszą fazę realizacyjną, zarówno pod kątem budowy, jak i przygotowania do przyszłej eksploatacji.

Równolegle z pracami budowlanymi wykonywane były próby i czynności związane z odbiorami robót oraz czynności przygotowawcze do próbnych rozruchów. W ramach tego procesu instalacja w Świnoujściu została podzielona na około 650 podsystemów, które są uruchamiane w określonej kolejności. Jednym z kluczowych zdarzeń w ramach procesu prób były testy najważniejszych obiektów terminalu LNG, czyli zbiorników magazynowych. Jedyne „ale” dotyczy terminów. Inwestycja miała zostać zakończona jeszcze w 2014 roku, ale ostatecznie będzie gotowa do odbioru komercyjnych dostaw gazu w 2015.

6

Chemia Przemysłowa 1/2015

Fot. Polskie LNG

NAJWIĘKSZY KROK W KIERUNKU UNIEZALEŻNIENIA OD DOSTAW GAZU Z ROSJI

Najszybciej zaakceptowany projekt PIR Pierwszy wstępnie zaakceptowany projekt Polskich Inwestycji Rozwojowych dotyczył finansowania zagospodarowania złoża B8 zlokalizowanego na Morzu Bałtyckim. Podpisanie umowy pomiędzy LOTOS Petrobaltic, PIR oraz Bankiem Gospodarstwa Krajowego i Bankiem Pekao S.A. nastąpiło 25 sierpnia 2014 r. Jest to pierwszy w Europie Środkowej projekt wydobywczy w formule project finance i pierwszy – przy zaangażowaniu PIR – który przeszedł do fazy realizacji.

Potencjał wydobywczy złoża B8 oszacowano na 3,5 mln ton ropy naftowej. Uruchomienie przemysłowej produkcji – koniec 2015 r. Źródło i fot.: PIR

zdjęcie numeru wydarzenia roku

Najbardziej medialne brandy

Najdłuższy gazociąg Gazociąg Szczecin-Gdańsk to najdłuższy gazociąg przesyłowy w Polsce, liczący łącznie 265 km długości. Budowany przez spółkę Gaz-System będzie jednym z istotniejszych elementów krajowego systemu przesyłowego gazu. Budowa gazociągu związana jest również z powstającym w Świnoujściu terminalem LNG. Wartość inwestycji to około 900 mln zł.

W tegorocznym zestawieniu Top Marka 2014, podsumowującym najaktywniejsze sektory i najbardziej medialne brandy, PKN ORLEN znalazł się w pierwszej piątce branż najczęściej opisywanych w prasie.

W swojej kategorii – stacje paliw – został liderem wizerunkowym. Oczko niżej znalazła się Grupa LOTOS, a za nią Shell.

Analizą objęto ponad 315 tys. publikacji prasowych oraz prawie 1,2 mln materiałów z internetu, które ukazały się od 1 lipca 2013 roku do 30 czerwca 2014 roku. Źródło i fot.: PKN Orlen

Źródło i fot.: Gaz-System

Największa liczba uczestników

XIII Konferencja Naukowo-Techniczna Bezpieczeństwo Instalacji Przemysłowych zorganizowana przez BMP w Puławach przyciągnęła w 2014 r. rekordową liczbę uczestników w historii tej imprezy – 188 osób z zakładów chemicznych, energetyki, przedstawicieli instytucji naukowych oraz straży pożarnej.

Największy projekt doskonałości operacyjnej Program Doskonałości Operacyjnej – Azoty PRO jest największym tego typu projektem w Polsce i jednym z filarów strategii Grupy Azoty do 2020 roku, który od tradycyjnych programów efektywnościowych różni się zakresem działań oraz terminem realizacji. Program stawia nie tylko konkretny cel do realizacji – w 2017 roku ponad 300 mln zł oszczędności rocznie, ale również zmianę kultury organizacyjnej, integrację Grupy czy budowaniem zaangażowania i postaw innowacyjnych.

Jednostka o największej mocy w przemyśle rafineryjnym Nowy blok gazowo-parowy w Płocku o mocy 596 MWe zostanie oddany do eksploatacji pod koniec 2017 roku . Kluczowym elementem inwestycji będzie nowoczesna turbina gazowa o jednej z najwyższych dostępnych na rynku sprawności (klasa H). Budowa bloku w Płocku jest drugim po Włocławku (tam powstaje blok o mocy 463 MWe) projektem kogeneracji przemysłowej realizowanym przez PKN ORLEN. W ciągu trzech lat koncern będzie dysponował w Polsce mocami wytwórczymi w wysokości blisko 1,5 GWe. Źródło i fot.: PKN Orlen

Źródło i fot.: Grupa Azoty

Najlepszy polski produkt przyszłości W tegorocznej XVII edycji konkursu „Polski Produkt Przyszłości”, w kategorii „konsorcjum: jednostka naukowa – przedsiębiorca”, nagrodzony został przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości nieftalanowy plastyfikator tworzyw sztucznych opracowany przez Grupę Azoty ZAK S.A. i Instytut Ciężkiej Syntezy Organicznej „Blachownia”. Źródło: Grupa Azoty

Chemia Przemysłowa 1/2015

7

z życia branży

12 miesięcy w budowie ADAM LESZKIEWICZ Prezes Zarządu Grupy Azoty ZAK S.A.

Fot. Grupa Azoty ZAK S.A.

– O ile w 2014 r. skupiliśmy się na kwestiach dokumentacyjnych, zgodach korporacyjnych i procesie wyłaniania wykonawców, o tyle w najbliższych 12 miesiącach odbywać się będą na terenie Grupy Azoty ZAK zasadnicze prace budowalne – mówi Adam Leszkiewicz, Prezes Zarządu Grupy Azoty ZAK S.A., który opowiada o trudnych decyzjach ubiegłego roku, planach inwestycyjnych i strategii na najbliższe lata kędzierzyńskich zakładów.

• Jaki był rok 2014 dla kędzierzyńskich zakładów?

Z pewnością był to rok inwestycji. Czas, kiedy zbudowaliśmy solidny fundament pod realizację wielu inwestycji w 2015 r. i wstęp do przygotowania planu rozwoju spółki na kolejne lata. Był to również rok trudnych decyzji. Trudnych i ciężkich dla wszystkich.

• Jakich?

Niedawno zdecydowaliśmy o zamknięciu instalacji do produkcji bezwodnika kwasu melaminowego, teraz przyszło nam zmierzyć się z instalacją plastyfikatorów ftalanowych – decyzja o jej likwidacji i wstrzymaniu produkcji została podjęta ze względów rynkowych, w tym słabnącego zapotrzebowania i sprzedaży produktu. Na szczęście ani w jednym, ani w drugim przypadku nikt nie stracił pracy.

• Co może Pan zaliczyć do najważniejszych wydarzeń ubiegłego roku?

Z całą pewnością rozpoczętą w Kędzierzynie budowę nowej elektrociepłowni. Za nami jest już podpisanie umowy z generalnym wykonawcą – RAFAKO GRUPA PBG – na wykonanie I etapu zadania inwestycyjnego pod nazwą: „Nowa Elektrociepłownia w Grupie Azoty ZAK S.A.” oraz przekazanie terenu pod budowę. Podpisaliśmy również umowę z Bankiem Gospodarki Krajowej na finansowanie tego projektu.

Ubiegły rok to także wprowadzenie do portfolio nowego produktu Oxoplast Medica® – uhonoro-

8

Chemia Przemysłowa 1/2015

wanego w konkursie „Diamenty Polskiej Chemii”.

W roku 2014 zakończyła się ponadto budowa instalacji nowego plastyfikatora nieftalanowego, którego pełna produkcja ruszyła w styczniu 2015. Warto też wymienić podpisanie długoterminowej umowy z Silekol Sp. z o.o. dotyczącej dostaw mocznika granulowanego 46% i krystalicznego, która zabezpieczy nam sprzedaż produktu.

• Rok 2015 to nie tylko produkcja plastyfikatora nowej generacji czy budowa EC. Jakie inne przedsięwzięcia planujecie na najbliższe miesiące?

Rok 2015 będzie dla nas bardzo ważny ze względu na realizację planów inwestycyjnych i programu modernizacji firmy. O ile w 2014 r. skupiliśmy się na kwestiach dokumentacyjnych, zgodach korporacyjnych i procesie wyłaniania wykonawców, o tyle w najbliższych 12 miesiącach odbywać się będą na terenie Grupy Azoty ZAK zasadnicze prace budowalne, głównie wspomnianej już elektrociepłowni, instalacji do produkcji nawozów płynnych oraz w ciągach: amoniakalnym i mocznikowym. Na realizację programu MCA – „Pełna modernizacja ciągu amoniakalnego” – planujemy wydać ok. 170 mln złotych i sfinalizować go do końca 2017 r.

Umiejętna organizacja ze strony służb i kooperacja z wykonawcami będzie niewątpliwie istotnym wyzwaniem. Odrębną sferą, na której szczególnie chcemy się koncentrować, jest doskonalenie współpracy pomiędzy służbami handlowymi i logistycznymi, a co za tym idzie, chcemy ciągle ulepszać relacje z naszymi klientami.

• Na ostatnim spotkaniu prasowym mówił Pan o planach Kędzierzyna aż do 2020 roku. Jaki jest pomysł na rozwój w tej perspektywie czasowej?

W tej chwili trwają prace nad projektem bazowym budowy wielofunkcyjnej instalacji dla estrów specjalnych. Jesteśmy już po części badawczej przygotowanej i realizowanej wspólnie z ICSO. To nasza przyszłość – bez jednego produktu wielotonażowego, ale za to z kilkoma produktami o niskim tonażu, pozwalającymi uruchamiać wytwarzanie pod konkretnych klientów.

To są trzy główne obszary końcowe: wykładziny, kable i folie.

Bardzo ważny będzie dla nas czas po 2020 roku, gdy będziemy wiedzieli, w jakim kierunku chcemy prowadzić rozwój naszego zakładu. Dzisiaj mogę zapewnić, że będą trzy powyższe obszary końcowe, o których mówiłem, plus nawozy. Do 2025 chcemy zbudować plan rozwojowy dla Kędzierzyna, zamierzamy uruchomić dwie instalacje i mieć nowe produkty.

• Na tempo rozwoju zakładu wpływa jego pozycja w całej Grupie. Jak jest z Kędzierzynem?

W 2014 roku na pewno nie zmniejszyliśmy naszej pozycji, a nawet w niektórych obszarach ją rozwinęliśmy. Mamy kilka projektów korporacyj-

Fot. Grupa Azoty ZAK S.A.

z życia branży nych – mam tu na myśli prace związane ze zgazowaniem, poligeneracją. Pracujemy również nad wykorzystaniem gazu koksowniczego do produkcji gazów syntezowych. Pod koniec grudnia na komitecie rozwoju Grupy zatwierdziliśmy kolejny etap tego projektu. Gdy tylko się zakończy, będzie to niewątpliwie wielki moment również dla Kędzierzyna.

Podtrzymujemy pozycję w segmencie OXO, jako jedyni mający go w Grupie. Podtrzymujemy również jakość produkcji naszych nawozów. Cały czas staramy się utrzymać drugą pozycję w Grupie, jeżeli chodzi o wyniki finansowe, operacyjne i rok 2014 nic nie zmienił w tym zakresie.

• A jak jest z otoczeniem rynkowym?

Nie jest łatwe. Są rzeczy, które mogą nas cieszyć, takie jak kwestia przedłużenia ceł z kierunku rosyjskiego, ale też takie, które martwią – spadki cen propylenu spowodowane niską ceną ropy naftowej. A klienci oczekują, że cena produktu spadnie o tyle, o ile cena propylenu. Czasem jednak jest to niemożliwe.

ROK 2015 w ZAK Bieżący rok to moment, w którym zapadną decyzje w ważnych dla Grupy Azoty ZAK S.A. kwestiach, m.in: gazu koksowniczego, azotowego czy też estrów specjalistycznych

• Popatrzmy teraz na całość branży chemicznej w Polsce. Jak tu ocenia Pan miniony rok?

Przemysł chemiczny w 2014 roku budował pozycję konkurencyjną na międzynarodowych rynkach – to trudne otoczenie i wiele wyzwań. Mierzyliśmy się między innymi ze wspomnianym spadkiem cen propylenu, zniesieniem ceł na produkty z Korei czy – czasowo – ceł chińskich na mocznik. Branża obserwowała i reagowała na skutki sytuacji geopolitycznej na wschodzie. Niezmiennie szukaliśmy alternatywnych źródeł pozyskiwania surowców celem uzyskiwania wysokich marż na produktach.

• Jakie wyzwania stoją dziś przed „chemią”?

Odpowiedź na to pytanie może przypominać „wywiad-rzekę”, dlatego że ilość wątków, ryzyk i wyzwań dla całej branży jest długa. Wydaje mi się, że kluczowe będą kwestie sytuacji na rynku gazu, podpisanie umowy handlowej pomiędzy UE a USA oraz doskonalenie współpracy przemysłu i nauki, aby poprzez innowacyjność poprawiać pozycję konkurencyjną polskiej chemii.

Rozmawiała Aleksandra Grądzka-Walasz

Chemia Przemysłowa 1/2015

9