2/2014 Pompy Pompownie by BMP Sp. z o.o.

Rok 23, nr 2 (151), grudzieƒ 2014

Szanowni Paƒstwo,

Drodzy czytelnicy!

Niełatwo si´ nam rozstaç. Próbowałem kilkakrotnie – po wydaniu setnego numeru czasopisma, w dwudziestym roku jego obecnoÊci, po dziesiàtym Forum U˝ytkowników Pomp. W sto pi´çdziesiàtym jubileuszowym numerze (PP 1/2014) zamieÊciłem emocjonalny tekst po˝egnania z Czytelnikami, i nie b´d´ go powtarzał wydajàc numer „poostatni”.

Pompy to jedne z najwa˝niejszych urzàdzeƒ, niezb´dne w funkcjonowaniu maszyn i urzàdzeƒ, linii produkcyjnych, ciàgów technologicznych czy całych systemów. Dotyczy to w szczególnoÊci bran˝y wodociàgowej i kanalizacyjnej, energetyki, ciepłownictwa, przemysłu spo˝ywczego czy farmaceutycznego, w których to BMP od wielu ju˝ lat „buduje mo˝liwoÊci porozumieƒ”.

Satysfakcja moja i moich partnerów wynika z faktu, ˝e pierwszy numer czasopisma „PompyPompownie” ukazał si´ w tym samym roku, w którym wydany został pierwszy numer „Agrotech” – czasopisma otwierajàcego histori´ wydawcy znanego dziÊ jako BMP. Nasze czasopisma, pierwsze bran˝owe tytuły po przełomie, łàczy wi´c ponad 25-letnia historia. Koło, które zatoczyła, pozwala mi oddaç głos sympatycznemu znajomemu sprzed lat, Adamowi Grzeszczukowi – prezesowi BMP, oraz redaktorowi naczelnemu wydawnictw tej spółki Przemysławowi Płonce. Piotr Âwitalski Otrzymujecie Paƒstwo numer podsumowujàcy nasze wieloletnie kontakty i współprac´. Osiàgni´cia ostatnich 25 lat w dziedzinie techniki pompowej w Polsce omawiamy krytycznie obszernym artykułem oraz relacjà z jubileuszowego XX Forum U˝ytkowników Pomp. ˚yczymy Paƒstwu powodzenia w 2015 roku oraz satysfakcji z sukcesów w dà˝eniu do dalszego post´pu techniki pompowej w kolejnych latach. Wydawca i Redakcja

Hasło to, wymyÊlone przez naszych redaktorów, w pewnym sensie przedstawia głównà ide´ i kierunek funkcjonowania BMP na rynku. Poprzez regularne wydawanie bran˝owych magazynów przemysłowych, organizowanie konferencji i sympozjów oraz redagowanie tematycznych portali, staramy si´ docieraç do jak najszerszego grona kadry in˝ynierskiej rodzimego przemysłu, promujàc nowatorskie rozwiàzania w zakresie techniki i technologii. Na łamach naszych czasopism oraz podczas organizowanych konferencji, prezentujemy i promujemy wszystkie nowoÊci z obszarów energetyki, mechaniki, automatyki, informatyki oraz ochrony Êrodowiska, które z powodzeniem zostały wdro˝one w poszczególnych bran˝ach naszego przemysłu. Z uwagi na szeroki zakres tematyczny, problematyka pompowa, stanowiła jedynie niewielki wycinek w obszarze naszego dotychczasowego funkcjonowania. Dlatego jest mi niezmiernie miło poinformowaç wszystkich czytelników, ˝e z koƒcem ub. roku podpisaliÊmy umow´ ramowà z Redakcjà „Pompy-Pompownie” o kontynuacji wydawania ww. czasopisma i dalszej organizacji Forum U˝ytkowników Pomp. Decyzj´ t´ podj´liÊmy po szerokiej konsultacji i dogł´bnej analizie rynku, wsłuchujàc si´ jednoczeÊnie w jak˝e pozytywne opinie wieloletnich czytelników – o roli i misji czasopisma w kreowaniu wiedzy z zakresu nowoczesnych rozwiàzaƒ oraz efektywnej eksploatacji pomp i pompowni. Czasopismo pod niezmienionym tytułem i w dotychczasowej cz´stotliwoÊci b´dzie wydawane przez Redakcj´ BMP, kierowanà przez redaktora naczelnego Przemysława Płonk´ we współpracy z redaktorami Piotrem i Janem Âwitalskimi. W niedalekiej przyszłoÊci rozbudujemy dotychczas redagowanà stron´ internetowà do formuły portalu producentów, u˝ytkowników i eksploatatorów pomp. Tam te˝ zaprezentowana zostanie nowa linia programowa czasopisma oraz termin i miejsce najbli˝szego Forum U˝ytkowników Pomp, na które ju˝ teraz serdecznie wszystkich zainteresowanych zapraszam. Adam Grzeszczuk Prezes Zarzàdu BMP

Pompy Pompownie 2/2014

NazwaliÊmy ten numer specjalnym, jako ˝e zaistniały szczególne okolicznoÊci. Otó˝ otwiera si´ nowy rozdział w historii czasopisma i forów u˝ytkowników pomp. „Pompy-Pompownie” b´dà redagowane pod niezmienionym tytułem i wydawane przez znanà spółk´ BMP, wydawc´ 6 tytułów, z których najbardziej znane sà „Energetyka Cieplna i Zawodowa” oraz „Chemia Przemysłowa”.

Rok 23, nr 2 (151), Grudzieƒ 2014

Na okładce ANGA Uszczelnienia Mechaniczne Sp. z o.o. www.anga.com.pl Kielecka Fabryka Pomp „Białogon” Sp. z o.o. www.kfp-bialogon.com.pl FAPO Pompy i Systemy Dozowania Sp. z o.o. www.fapo.com.pl Grupa Powen-Wafapomp SA www.powen.pl

ODZYSK ODZYSK PRODUKTU PR O DUK TU Z RUROCIĄGU R UR O CIĄGU –C CZYSTY ZYS T Y ZY ZYSK SK

Pompy, które odzyskują produkt z rurociągu ssawnego i tłocznego po pompowaniu. wyk wykonanie konanie onanie higieniczne higienicz do cieczy lepkich mogą pracować na sucho bez uszczelnień wirujących także w wykonaniu ATEX

SPP – Stowarzyszenie Producentów Pomp WYKORZYSTAMY NATURALNÑ POTRZEB¢ I SZANSE WSPÓŁPRACY

Pompy Pompownie 2/2014

Rozmowa z dr. Grzegorzem Pakułà, prezesem Stowarzyszenia Producentów Pomp

Co łàczy polskich producentów pomp? W polskim przemyÊle pompowym, mimo upływu 25 lat od ponownego wprowadzenia gospodarki rynkowej, nadal daje si´ zauwa˝yç specjalizacj´ wynikajàcà z czasów gospodarki nakazowej. Konkurencja wyst´puje wi´c w niewielkim zakresie. Natomiast problemy, przed jakimi stojà polskie firmy sà podobne co stwarza naturalnà podstaw´ współpracy… Główne problemy to… …przede wszystkim koniecznoÊç mierzenia si´ z pot´˝nymi firmami mi´dzynarodowymi oraz potrzeba znalezienie Êrodków finansowych na rozwój i wdra˝anie nowych technologii… Czy polski przemysł pompowy utrzyma zajmowane dziÊ pozycje? Najgorsze lata ju˝ za nami. Utrata pozycji polskiego przemysłu pompowego miała miejsce w latach dziewi´çdziesiàtych. Firmy, które przetrwały ten okres i potrafiły si´ dostosowaç do działania w warunkach wolnej, globalnej konkurencji, majà przed sobà lepszà przyszłoÊç. Zgodnie z tym, co powiedziałem wy˝ej, polskie firmy znajdà swoje miejsce na rynku jako dostawcy oryginalnych, specjalistycznych produktów i towarzyszàcych im usług z zakresu in˝ynierii pompowej… Pełny tekst rozmowy na stronach 61–62.

ul. K Kolibrów olibrów 4, 02-818 W Warszawa arszawa tel.: +48 – 22 – 549 79 40 fax: +48 – 22 – 549 79 50 pompy@pompy pompy@pompy.pl; y.p .pl; www www.pompy.pl .pompy.pl

W numerze Słowo wst´pne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

DONIESIENIA REDAKCYJNE Nowy rozdział w historii czasopisma Przej´cie przez spółk´ BMP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

Wspomnienie o dr Lambercie St´piƒskim dyrektorze Kieleckiej Fabryki Pomp „Białogon” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

strona 9

Sympozjum w KGHM Polska Miedê SA spotkanie słu˝b eksploatacji KGHM z technikà pompowà . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

Polskie pompy w Wietnamie Hydro-Vacuum na Targach WIETWATER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

POST¢P W TECHNICE POMPOWEJ NA PRZEŁOMIE XX I XXI WIEKU Prognozy, Analizy, projektowanie i optymalizacja konstrukcji pomp, Modernizacje pomp i układów pompowych, ofensywa pomp zatapialnych, Zespoły pompowe, pompownie prefabrykowane,Nowe pompy w nowych instalacjach, Regulacja i nap´d, Hermetyzacja i uszczelnienia, Tworzywa i technologie, Eksploatacja i utrzymanie ruchu, Remonty, Inteligentne pompy i układy pompowe, Ekonomizacja techniki pompowej, EfektywnoÊç energetyczna pomp i regulacje prawne, Rynek pomp, Ludzie techniki pompowej

strona 14

Artykuł omawiajàcy całokształt zmian, które zmieniły stan techniki i kultur´ eksploatacji pomp w Polsce po zmianach 1989 roku i otwarciu rynku, uzupełniony nadesłanymi wypowiedziami . . . . . . . . . . . . . . 14

XX FORUM U˚YTKOWNIKÓW POMP Post´p osiàgni´ty w dziedzinach zale˝nych od transportu cieczy, zwłaszcza w wodociàgach i kanalizacji, energetyce i górnictwie. Konferencja IntelPump poÊwi´cona inteligentnym pompom i układom pompowym Relacja z jubileuszowego forum, które odbyło si´ w dniach 8–10 paêdziernika we Wrocławiu . . . . . . . . . . . . . . . 35

EKSPLOATACJA Eksploatacja pomp Êrubowych w oczyszczalni Êcieków w Gdaƒsku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49

strona 38

Opis podnoÊnika Êcieku, przyczyny awarii i sposobu modernizacji ło˝yskowania

Systemy informatyczne wspierajàce efektywnà prac´ układu pompowego. Znak czasu, czy koniecznoÊç? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51 Teoria i praktyka działaƒ na rzecz efektywnoÊci energetycznej.

Post´p w systemach nadzoru stanu technicznego pomp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54 Monitorowanie pomp i stopniowe włàczanie ich do nowoczesnych systemów nadzoru eksploatacji

POMPY O potrzebie stosowania „pomp ułamkowych” w pompowniach wodociàgowych do jednostrefowego zasilania wysokich budynków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56

strona 63

Działanie tzw. zespołów hydroforowych w warunkach minimalnego zapotrzebowania

Interakcja pomi´dzy rozwojem sektora Wod-Kan i post´pem techniki pompowej na przykładzie Hydro-Vacuum SA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 Nowe rozwiàzania i nowoÊci w programie produkcji fabryki jako odpowiedê na potrzeby bran˝y wod-kan w Polsce

DONIESIENIA SPONSOROWANE Wykorzystamy naturalnà potrzeb´ i szanse współpracy Doniesienia z Hydro-Vacuum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63 Doniesienia z Grupy Powen-Wafapomp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65

strona 71

ARTYKUŁY SPONSOROWANE Aesseal Polska: SzczelnoÊç i skutecznoÊç uszczelnieƒ mechanicznych . . . . . . . . . . . . . . . . 67 Sihi Sterling Fluid Systems Polska: Technologie pompowe przyszłoÊci . . . . . . . . . . . . . . . . . 71 Eagle Burgmann Polska: Uszczelnienia mechaniczne z powłokami diamentowymi o wysokiej trwałoÊci i odpornoÊci na korozj´ elektrochemicznà do pomp wody zasilajàcej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73

strona 73 SERWIS I KALENDARIUM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76

Pompy Pompownie 2/2014

– rozmowa z prezesem Stowarzyszenia Producentów Pomp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61

POMPY

NOWY ROZDZIAŁ W HISTORII CZASOPISMA „POMPY-POMPOWNIE” We wrocławskim hotelu Novotel, w dniu 9 grudnia 2014, prezes BMP Sp. z o. o. Adam Grzeszczuk i January Skórski – prezes CEDOS, podpisali umow´ o nabyciu praw do tytułu „Pompy-Pompownie” przez firm´ BMP. Firma BMP zamierza kontynuowaç wydawanie magazynu, jak równie˝ przygotowaç kolejne Forum U˝ytkowników Pomp. Na zdj´ciu (od lewej): Jan Âwitalski, January Skórski, Adam Grzeszczuk (prezes zarzàdu BMP), Beata Fas (dyrektor ds. handlu BMP), Piotr Âwitalski.

PO 22 LATACH WSPÓŁPRACY

Pompy Pompownie 2/2014

Wydawca czasopisma „Pompy-Pompownie” – January Skórski i redakcja – Renata Stachowiak, Krzysztof Kulik (korekta), Jan Âwitalski i Piotr Âwitalski zło˝yli wizyt´ w drukarni DUET, dzi´kujàc drukarzom Markowi Strzelczykowi i Mirosławowi Mo˝ejko za 22 lata współpracy, rozpocz´tej w 1992 roku wydaniem pierwszego numeru czasopisma. W spotkaniu wziàł udział p. Rafał Komorowski, którego firmie Pro-Forma czasopismo zawdzi´cza skład komputerowy od 2008 roku. Na zdj´ciu (od lewej): Renata Stachowiak, Jan Âwitalski, Rafał Komorowski, Marek Strzelczyk, Piotr Âwitalski, Mirosław Mo˝ejko, January Skórski.

RELACJA Z XX FORUM U˚YTKOWNIKÓW POMP, OSTATNIEGO Z ORGANIZOWANYCH PRZEZ „POMPY-POMPOWNIE” W czasopiÊmie „Nasosy i Oborudowanie. Pumps & Equipment”, b´dàcym oficjalnym organem Rosyjskiego Stowarzyszenia Producentów Pomp, wydawanym w Kijowie, ukazała si´ obszerna relacja z XX Forum U˝ytkowników Pomp, opracowana przez Elen´ Kniazewà, która reprezentowała stowarzyszenie i redakcj´ na Forum. Na nast´pne forum zaprasza BMP.

DONIESIENIA REDAKCYJNE

dyrektor ds. techniczno-produkcyjnych Kieleckiej Fabryki Pomp „Białogon”, członek Stowarzyszenia Producentów Pomp, zmarł w dniu 12 sierpnia 2014. W Êrodowisku producentów i u˝ytkowników pomp dał si´ poznaç jako człowiek o bogatej wiedzy, pracowitoÊci i kulturze osobistej. Urodził si´ 16 kwietnia 1946 roku w Skar˝ysku Kamiennej. Po ukoƒczeniu Technikum Mechanicznego w Kluczborku rozpoczàł studia na Politechnice Warszawskiej, na Wydziale Mechaniczno-Technologicznym, uzyskujàc dyplom w 1972 r. Pierwszà prac´ podjàł w Zakładach Urzàdzeƒ Chemicznych i Armatury Przemysłowej „CHEMAR” w Kielcach na stanowisku konstruktora. Poczàwszy od 1 paêdziernika 1973 roku, pracował przez 22 lata na Politechnice Âwi´tokrzyskiej jako nauczyciel akademicki na stanowiskach asystenta, adiunkta i starszego wykładowcy. W 1982 roku obronił prac´ doktorskà na Akademii Górniczo-Hutniczej im. Stanisława Staszica w Krakowie. W 1995 roku rozpoczàł prac´ w Kieleckiej Fabryce Pomp „BIAŁOGON” na stanowisku dyrektora ds. techniczno-produkcyjnych. Pracował z pasjà, a doÊwiadczenie wykładowcy pozwalało mu podejmowaç nowe wyzwania w dziedzinie technologii, technik wytwarzania i organizacji. Wyposa˝ył zakład w nowe centra obróbcze, zmodernizował odlewni´, wdro˝ył standardy ISO. „OsobowoÊç dr. in˝. Lamberta St´piƒskiego cechowała pracowitoÊç, samodzielnoÊç, zaanga˝owanie i odpowiedzialnoÊç w zakresie powierzonych zadaƒ. W pracy był bezkonfliktowym, sumiennym, dobrym organizatorem produkcji słu˝àcym młodszym kolegom doÊwiadczeniem i wiedzà. Odszedł niespodziewanie, po krótkiej chorobie” – wspominajà pracownicy Kieleckiej Fabryki Pomp.

SYMPOZJUM W KGHM POLSKA MIEDè W dniu 24 listopada z udziałem około 80 osób odbyło si´ spotkanie słu˝b energomaszynowych oddziałów i spółek Grupy Kapitałowej KGHM Polska Miedê SA z firmami współpracujàcymi w dziedzinie techniki pompowej. Spotkanie to, czternaste w cyklu corocznych sympozjów, rozpocz´tych w 2002 roku, otworzył dyr. Ryszard Biernacki, informujàc o rozwoju przedsi´biorstwa na skal´ globalnà i podkreÊlajàc wag´, jakà zarzàd przywiàzuje do wspólnych działaƒ, majàcych na celu ograniczenie kosztów eksploatacji pomp. W pierwszej cz´Êci programu znalazły si´ zagadnienia z dziedziny organizacji nadzoru i informatyki – referat spółki EST Energy oraz firmy Mikroma, zawierajàcy ciekawe dane o systemach przetwarzania danych. Firma Weir Minerals Poland, reprezentowana przez prezesa Jarosława Kukawskiego oraz dr. Mariana ˚àdło przedstawiła nowe pompy szlamowe firmy Warman. Marcin Piotrowski omówił kolejne rozwiàzania nap´dów firmy Nord, a Jakub Gralak prezentował pompy firmy AxFlow. Pierwszà cz´Êç programu zamknàł referat dr. Piotra Âwitalskiego o nowych kierunkach rozwoju techniki pompowej. W drugim bloku wystàpieƒ prezentowane były problemy, doÊwiadczenia i osiàgni´cia słu˝b eksploatacji KGHM. O zagadnieniach eksploatacji pomp w Hucie Miedzi Głogów mówił Ryszard Gołàbek, a nowe wymagania, stawiane pompom w Zakładach Wzbogacania Rud wraz z odniesieniami do aktualnego stanu techniki i organizacji, omówił dr Piotr WiÊniewski. Referat Pawła Borkowskiego i dr. Marka Skowroƒskiego (Politechnika Wrocławska) uzasadniał celowoÊç wdra˝ania układów pompowych o cechach sztucznej inteligencji. Robert Pratkowski i Henryk Kuc przedstawili post´py w modernizacji pompowni Zakładu

Hydrotechnicznego i osiàgni´te efekty, potwierdzone rekordowà liczbà certyfikatów efektywnoÊci energetycznej. Trzecià cz´Êç programu sympozjum wypełniły referaty krajowych producentów: • ofert´ firmy FAPO przedstawił Sławomir Walczak, a pompy KFP Białogon – Władysław Nowak, • Jacek Weigel (ANGA) omówił nowe rozwiàzania uszczelnieƒ z pokryciami diamentowymi pomp do hydrotransportu. Grup´ Powen-Wafapomp reprezentowali na sympozjum: prezes Piotr Kaƒtoch, dr Grzegorz Pakuła i dyr. Andrzej Wesołowski. Przedstawili referaty: • Innowacyjne metody projektowania, wytwarzania i weryfikacji produktów GP-W SA na przykładzie pomp diagonalnych, • Wysokosprawne i o podwy˝szonej trwałoÊci pompy dla górnictwa. Sympozjum zakoƒczył dyr. Ryszard Biernacki zapewnieniem o kontynuacji współpracy w sprawdzonej formie corocznych spotkaƒ.

Pompy Pompownie 2/2014

Dr in˝. LAMBERT ST¢PI¡SKI

DONIESIENIA REDAKCYJNE

HYDRO-VACUUM W WIETNAMIE Udziałem w targach WIETWATER 2014 grudziàdzka spółka ukoronowała roczny proces badania rynku wietnamskiego i przygotowaƒ do czynnego udziału w gronie konkurujàcych tam producentów pomp. Targi odbyły si´ w Ho Chi Minh w listopadzie 2014 roku. Hydro-Vacuum wystàpiła na samodzielnym stoisku, eksponujàc znacznà liczb´ produktów kierowanych głównie do sektora wodociàgowokanalizacyjnego, w tym najwi´kszà pomp´ zatapialnà oraz tłoczni´ Êcieków. Ekspozycji towarzyszyła liczna grupa pracowników firmy oraz przeszkoleni partnerzy miejscowi. O zainteresowaniu jedynà na targach polskà firmà Êwiadczy pełna sala na odczycie wygłoszonym przez Zbigniewa Pawłowskiego, w którym prezentował on innowacyjne rozwiàzania pomp. Szersza informacja, opracowana przez HydroVacuum, znajduje si´ na stronach 63–64.

Pompy Pompownie 2/2014

DRUGI PATENT ANGI W USA

Firma ANGA Uszczelnienia Mechaniczne uzyskała patent w Stanach Zjednoczonych na konstrukcj´ (kształt) rowków dwukierunkowych, które znajdà zastosowanie w nowej rodzinie uszczelnieƒ gazodynamicznych (smarowanych gazem), tam gdzie skuteczna praca nie b´dzie uzale˝niona od

kierunku obrotów wału. Warto nadmieniç, ˝e jest to drugi patent amerykaƒski firmy ANGA – pierwszy dotyczył kształtu rowków kierunkowych uszczelnieƒ gazodynamicznych. Od koƒca lat dziewi´çdziesiàtych ANGA dostarczyła ponad 500 uszczelnieƒ gazodynamicznych, zastosowanych w pompach, spr´˝arkach i mieszalnikach pracujàcych w zakładach chemicznych i koksochemicznych, nie tylko w Polsce, ale tak˝e w Niemczech, USA, na Ukrainie, w Belgii, Holandii, w Czechach, na Słowacji, w Hiszpanii, Szwajcarii i na Litwie.

POMPY WIROWE W NOWYM WYDANIU Nakładem Oficyny Wydawniczej Politechniki Warszawskiej ukazała si´ ksià˝ka profesora J´drala Pompy wirowe. Ksià˝ka jest oparta na doÊwiadczeniach autora z pracy w Politechnice Warszawskiej, praktyce konstrukcyjnej nabytej w Warszawskiej Fabryce

Pomp oraz wieloletniej współpracy z przemysłem, energetykà i przedsi´biorstwami komunalnymi. Ksià˝ka stanowi kompendium wiedzy z zakresu projektowania pomp i układów oraz ich eksploatacji. W porównaniu z I wydaniem (2001, PWN) jest bogatsza o nowe rozdziały 14–16 oraz liczne uzupełnienia, aktualne dane techniczne i atlas nowoczesnych konstrukcji pomp wirowych. Ksià˝ka jest adresowana zwłaszcza do studentów wydziałów energetycznych i mechanicznych, in˝ynierii Êrodowiska, in˝ynierii sanitarnej i wodnej oraz in˝ynierii chemicznej wy˝szych szkół i uniwersytetów technicznych. Mo˝e byç tak˝e jednak u˝yteczna dla konstruktorów pomp, projektantów instalacji pompowych oraz u˝ytkowników pomp. Ksià˝ka Waldemara J´drala Pompy wirowe z uwagi na du˝y format i efektownà okładk´ oraz obj´toÊç prawie 500 stron stanowiç b´dzie ozdob´ ka˝dej biblioteki. Mo˝na jà nabyç w ksi´garniach technicznych.

KSIÑ˚KA DLA DOCIEKLIWYCH Podczas XX Forum jako prezent od organizatorów uczestnicy otrzymali ksià˝k´ Piotra Âwitalskiego i Waldemara J´drala pod tytułem Akademia techniki pompowej. Jest to trzecia ksià˝ka z cyklu; poprzednie to: ABC techniki pompowej i Technika pompowa. Leksykon. Na ksià˝k´ składa si´ 20 artykułów, w wi´kszoÊci wczeÊniej publikowanych w czasopiÊmie „Pompy-Pompownie, w nowym opracowaniu redakcyjnym, w nast´pujàcych działach: • Podstawy teorii, sprawnoÊç, straty, nadwy˝ka antykawitacyjna,

• Regulacja i współpraca pomp, • Kryteria jakoÊci pomp, kierunki post´pu, • Dobór pompy, • Eksploatacja, stany pracy. Ksià˝k´ o obj´toÊci blisko 200 stron, efektownie wydanà przez CEDOS, mo˝na zamawiaç pod adresem: biuro@cedos.com.pl (cena 30 zł wraz z wysyłkà).

XX FORUM U˚YTKOWNIKÓW POMP Materiały XX Forum (referaty, prezentacje) zawiera ksià˝ka o obj´toÊci 208 stron, wydana przez CEDOS. Zamyka ona list´ 26. wydanych drukiem materiałów z forów i konferencji zorganizowanych przez redakcj´ czasopisma Pompy-Pompownie. Ksià˝k´ mo˝na otrzymaç po zamówieniu w CEDOS: biuro@cedos.com.pl (koszt z wysyłkà 25 zł).

TECHNIKA POMPOWA

Piotr Âwitalski

Postęp w technice pompowej na przełomie XX i XXI wieku Poziom techniki pompowej jest kształtowany przez zaawansowane metody projektowania, konstruowania i wytwarzania pomp oraz udoskonalone sposoby ich eksploatacji. Post´p w tych dziedzinach dokonał si´ dzi´ki komputeryzacji, informatyce i nowym regulowanym nap´dom. Artykuł podejmuje temat zmian w technice pompowej, które po 1989 roku były Êledzone przez czasopismo „Pompy-Pompownie”, relacjonowane i wspierane przez grono specjalistów współpracujàcych z redakcjà. Jest próbà podsumowania i subiektywnej oceny działaƒ czasopisma.

Pompy Pompownie 2/2014

Wstęp

Technika pompowa, rozwijajàca si´ ewolucyjnie przez wieki, dokonała wielkiego skoku wraz z dost´pem do nap´du silnikami elektrycznymi. Z poczàtkiem XX wieku rozpoczàł si´ proces spychania pomp tłokowych przez pompy wirowe do coraz bardziej specyficznych zastosowaƒ oraz do sal muzealnych. Pompy wirowe opanowały wkrótce niepodzielnie transport cieczy, pozostawiajàc pompom wyporowym, a zwłaszcza tłokowym, małe przepływy przy wysokich ciÊnieniach. Parametry pomp wirowych osiàgały coraz wi´ksze wartoÊci, głównie za sprawà szybkoobrotowego nap´du silnikami asynchronicznymi. Z koƒcem XX wieku nastàpił kolejny, wr´cz rewolucyjny skok w technice nap´du – silnik asynchroniczny uzyskał zdolnoÊç regulacji pr´dkoÊci obrotowej dzi´ki zasilaniu o zmiennej cz´stotliwoÊci, regulowanej elektronicznie. Otworzyła si´ szeroko mo˝liwoÊç sprawnej energetycznie, bezstopniowej regulacji pomp. Przypisujàc temu tak wa˝ne znaczenie, nie mo˝na pominàç szeregu innych dokonaƒ w projektowaniu układów pompowych, post´pu w konstrukcjach i wykonawstwie pomp, decydujàcych o aktualnym stanie techniki na rynku i w eksploatacji. Przełom XX i XXI wieku przynosi technice pompowej nowe perspektywy przez zaanga˝owanie procesorów do Êledzenia i analizy warunków pracy i optymalizacji eksploatacji pomp pod kàtem efektywnoÊci energetycznej oraz niezawodnoÊci działania. Pojawiajà si´ rozwiàzania pomp i układów pompowych o właÊciwoÊciach odpowiadajàcych kryteriom sztucznej inteligencji. Zadaniem artykułu jest omówienie efektów oraz doÊwiadczeƒ z wdra˝ania nowoÊci w okresie ostatniego çwierçwiecza, okresie pokrywajàcym si´ w Polsce z otwarciem rynku, które przyniosły przemiany polityczno-gospodarcze. Artykuł podkreÊla rol´, jakà w tym procesie pełnił zespół osób z zaplecza uczelniano-przemysłowego,

skupiony wokół Redakcji czasopisma „PompyPompownie”. Czasopismo to Êledziło post´p i tendencje rozwojowe, propagowało modernizacj´ i nowe rozwiàzania, podkreÊlajàc znaczenie czynnika ekonomicznego w decyzjach inwestorów, przestrzegajàc przed bł´dnymi i nazbyt oryginalnymi rozwiàzaniami.

Prognozy Przewidywania Igora Karassika jako podstawa oceny aktualnego poziomu i kierunków rozwoju techniki pompowej. W 1979 roku w numerze 159 „Pumps-Pompes-Pumpen” – czasopisma o globalnym zasi´gu, dziÊ wydawanego pod tytułem „World Pumps”, ukazał si´ obszerny artykuł „The Centrifugal Pump of Tomorrow”. Został on przetłumaczony i opublikowany w czasopiÊmie PompyPompownie w numerach 4 i 5 w 1997 roku pod tytułem „PrzyszłoÊç pomp wirowych”. Igor Karassik, jeden z najwybitniejszych konstruktorów pomp, autor wielu publikacji, omówił tendencje i kierunki rozwoju w pi´ciu dziedzinach: 1. charakterystyki hydrauliczne – wzrost wysokoÊci podnoszenia z jednego stopnia, wzrost pr´dkoÊci obrotowych, szersze stosowanie przedwirników, poprawa stabilnoÊci, wi´ksze zró˝nicowanie rozwiàzaƒ przepływowych, 2. konstrukcja – rozwój uszczelnieƒ mechanicznych, rozszerzenie zakresu stosowania ło˝yskowania tocznego, rozwój pomp hermetycznych, wzrost parametrów pomp jednostopniowych z wlotem osiowym, normalizacja wymiarów, 3. materiały – poprawa jakoÊci ˝eliw, staliw, szersze stosowanie tworzyw niemetalowych i „egzotycznych”, 4. nap´dy – wzrost cz´stotliwoÊci powy˝ej 50 i 60 Hz oraz szersze zastosowanie „przekładników krzemowych” do regulacji,

TECHNIKA POMPOWA

gulacji pomp. Do prognoz Karassika odnoszà si´ oceny post´pu przedstawione w poni˝szym artykule.

Analizy, projektowanie i optymalizacja konstrukcji pomp z pomocą programów komputerowych Igor Karassik (Worthington)

5. eksploatacja – ograniczenie stosowania pomp rezerwowych, wzrost zakresu kontroli parametrów, obni˝enie hałasu, szersza gama pompowanych mediów, w tym cieczy dwufazowych. Post´p w perspektywie 25 lat (a wi´c w pierwszej dekadzie XXI wieku – przyp. red.) Karassik uzale˝nił od czynników ekonomicznych i wyników prac badawczych w dziedzinie warstwy granicznej, wdro˝enia materiałów niewra˝liwych na zatarcia oraz pozwalajàcych na uzyskanie wysokoÊci podnoszenia rz´du 2000 m z jednego stopnia (?!), stosowania wewn´trznego ło˝yskowania i ło˝yskowania magnetycznego. Prognozy Karassika zostały omówione w kilku artykułach w czasopiÊmie „Pompy-Pompownie”. Nie wdajàc si´ w ocen´ trafnoÊci tych prognoz, mo˝na dziÊ stwierdziç, ˝e ich autor nie docenił wynalazku regulacji cz´stotliwoÊci zasilania silników asynchronicznych i skali efektów, które regulacja ta przyniosła technice re-

Metody numeryczne obliczeƒ, projektowania i optymalizacji stanowià bezcenne narz´dzie, pozwalajàce osiàgnàç wyniki tym lepsze, im pełniejsza jest wiedza i doÊwiadczenie oraz ambicja in˝yniera, który si´ nimi posługuje. W ostatniej dekadzie XX wieku opracowano i udoskonalono liczne programy komputerowe, które stały si´ nast´pnie łatwo dost´pne oÊrodkom akademickim, a póêniej przemysłowym. W dziedzinie techniki pompowej rozpocz´ły one słu˝b´ dla optymalizacji konstrukcji pomp opracowanych wczeÊniej metodami tradycyjnymi. Umo˝liwiły analiz´ parametrów przepływu w kanałach wirników, kierownic, komór wlotowych i wylotowych pomp. Na ich podstawie wprowadzono zmiany zwi´kszajàce sprawnoÊç pomp, poprawiajàce ich zdolnoÊç ssania, jak równie˝ warunki pracy pomp, np. na drodze zmian w kanałach dolotowych i rurociàgach. Mo˝na oceniç, ˝e dzi´ki temu sprawnoÊci pomp poprawnie zaprojektowanych i produkowanych w latach

STAN I KIERUNKI ROZWOJU dr in˝. Michał Andrzejewski (WILO) Powodowany nadzwyczajnà okazjà i załàczonym podsumowaniem redakcyjnym kreÊl´ kilka słów! Najpopularniejsze pompy,do ciepłownictwa, zaopatrzenia w wod´ i odprowadzania Êcieków sà i b´dà oferowane na rynku w powiàzaniu z kilkoma naczelnymi kierunkami działaƒ projektantów, producentów i eksploatatorów. To zmiany technologii materiałowych (stałe magnesy, komutacja elektroniczna silników synchronicznych – sprawnoÊç silników i sprawnoÊç pomp – z wirnikami spawanymi laserowo w technologii 3D), elektronizacja sterowania, informatyka, pozwoliły na wdro˝enie zasad EuP/ErP – oszcz´dnoÊci energii – jako naczelnego imperatywu aktywnoÊci gospodarki pompowej.

Z kolei raz wprowadzone zaostrzone normy Dyrektywy EU wymuszajà kolejny post´p konstrukcyjny i technologiczny. Oszcz´dnoÊç energii, a w konsekwencji kosztów, powoduje, ˝e b´dà pracowaç głównie nie jakieÊ wysilone konstrukcyjnie pompy ani specjalnie optymalizowane agregaty, ale elastycznie współdziałajàce w zale˝noÊci od sytuacji eksploatacyjnej standardowe zespoły pompowe. To ju˝ nie pierwotna fascynacja automatyzacjà, ale normalne działania powodujà współdziałanie tzw. „pomp inteligentnych” (a właÊciwie zdolnych do współdziałania) w systemach zintegrowanych eksploatacji, gdzie system pompowy to tylko czàstka systemu. Parametrami tego systemu nie muszà byç parametry sterowania pomp, a parametry koƒcowego efektu eksploatacji (np. temperatura, wilgotnoÊç w pomieszczeniu w zale˝noÊci od pory dnia czy roku). Elementy informatyczne w pojedynczych systemach pompowych współdziałajà w sieciach, korzystajàc z łatwoÊci szybkiej i co wa˝niejsze pojemnej komunikacji www. Mo˝liwoÊci kontroli – w zasadzie ciàgłej – tanie i coraz bar-

Pompy Pompownie 2/2014

Komentarze

TECHNIKA POMPOWA

Technika komputerowa odegrała i odgrywa znaczàcà rol´ w post´pie techniki pompowej nie tylko w doskonaleniu konstrukcji, równie˝ w projektowaniu układów pompowych i nadzorze eksploatacji, o czym b´dzie mowa w kolejnych punktach artykułu.

Modernizacje pomp i układów pompowych wczeÊniejszych mogły zostaç podwy˝szone o 2 do 3%, a pomp ni˝szej jakoÊci o odpowiednio wi´cej. Komputer wraz ze specjalistycznym oprogramowaniem, jak CFD ANSYS i podobne, stał si´ narz´dziem pracy konstruktora pomp oraz projektanta systemów pompowych. Wyniki prac zacz´ły zale˝eç od dost´pnoÊci do zaawansowanych programów oraz zdolnoÊci obliczeniowych sprz´tu komputerowego. Pojawiło si´ zagro˝enie dla roli doÊwiadczenia oraz talentu konstruktora i projektanta, niejednokrotnie ze szkodà dla post´pu. Proces ten rozpoczàł si´ ju˝ na studiach, zmieniajàc program kształcenia in˝ynierów. Nale˝y zauwa˝yç dwa zjawiska w etapie wdra˝ania komputeryzacji w technice pompowej. Pierwsze to fascynacja zdolnoÊcià tego narz´dzia, drugie to bezkrytyczne traktowanie jego mo˝liwoÊci oraz wyników. Wyrazem tego były na przykład oceny (i oferty!) mo˝liwoÊci poprawy konstrukcji i podnoszenia sprawnoÊci do nierealnych wartoÊci przekraczajàcych niekiedy 10 procent. Relacje z prac wykonywanych technikami komputerowymi znalazły si´ w licznych publikacjach, nie zawsze wartoÊciowych, lecz z reguły efektownych. Mo˝na zauwa˝yç, ˝e moda na publikacje prac epatujàcych ilustracjami pól pràdu (w materiałach konferencji i zagranicznych czasopismach, równie˝ w „PP”) stopniowo zanika.

Zmiany polityczno-gospodarcze spowodowały koniecznoÊç dostosowania parametrów układów pompowych do zmienionego zapotrzebowania. Podj´te przedsi´wzi´cia, realizowane poprzez wymiany pomp, lub korekty ich parametrów, zaowocowały znacznym ograniczeniem zu˝ycia energii. Rozwiàzania i wyposa˝enie układów pompowych, zastanych na poczàtku lat 80., kształtowane było ograniczonymi mo˝liwoÊciami pozyskania trudno dost´pnych urzàdzeƒ oraz nie zawsze racjonalnymi decyzjami projektantów i inwestorów. Parametry układów pompowych a tym samym pomp wynikały cz´sto z dyletanckich decyzji władz gospodarczych i partyjnych. W polityce inwestycyjnej liczyła si´ siła przebicia w staraniach o Êrodki finansowe, dost´p do tak zwanych mocy przerobowych oraz urzàdzeƒ. O wy˝szy poziom w eksploatacji dbali nieliczni hobbyÊci. Ekonomia, jak wiadomo, nie miała nale˝nego znaczenia. Zasady gospodarowania, wdra˝ane po 1989 roku, wymuszały stopniowe lub radykalne zmiany parametrów układów pompowych celem dostosowania ich do zmienionego, faktycznie uzasadnionego poziomu zapotrzebowania zasilanych obiektów. Charakterystycznym przy-

Pompy Pompownie 2/2014

Komentarze

dziej standardowe, pozwolà unikaç samej awarii, a przewidywaç stany przedawaryjne systemów. A to wszystko – ta pompowa rewolucja – ma w zasadzie histori´ çwierci wieku! Materiały, z których wykonywane b´dà pompy, sà i b´dà „szlachetniejsze” – z biegiem lat staliwo czy stal zastàpià ˝eliwo, bo sà wytrzymalsze, a wiec l˝ejsze w wyrobie, majà mniejszà energochłonnoÊç materiałowà na 1 produkt, sà uniwersalne dla co i cwu. Tworzywa sztuczne, alternatywny budulec, nie b´dà synonimem tandety. Materiały do napraw sà i b´dà coraz bardziej kompaktowe – w podzespołach – poniewa˝ koszt robocizny napraw znaczàco podwy˝sza koszty w porównaniu do ju˝ fabrycznie przygotowanych podzespołów. W prostszych układach pompowych wymiana pomp zu˝ytych po awarii czy w fazie schyłkowej eksploatacji jest i b´dzie taƒsza od reperacji. Precyzyjnie okreÊlona trwałoÊç pomp wymusza rotacje produktów w eksploatacji i utrzyma obrót towarowy rynku na stabilnym poziomie. I wreszci jakie pompy b´dziemy eksploatowaç? Tam, gdzie mamy indywidualne rozwiàzania lub niewielkie

serie, bliskoÊç producenta i rynku eksploatacji b´dzie miała znaczenie ekonomiczne. Dla wielkoseryjnych produktów pompy b´dà zjawiaç si´ u nas z ekonomicznie uzasadnionych kierunków Êwiata – stamtàd, gdzie jakoÊç, nowoczesnoÊç i niskie koszty idà rami´ w rami´!

PRZYSZŁOŚĆ OSZCZĘDZANIA DZIĘKI POMPOM dr in˝. Andrzej Baciƒski (Pompy i Systemy Sp. z o.o.) Jak oszcz´dzaç na pompach w XXI wieku? Od kilku lat staram si´ inaczej spojrzeç na ekonomi´ eksploatacji pomp. KoniecznoÊç oszcz´dzania energii jest oczywista, ale gdzie jeszcze uniknàç marnotrawstwa? Spójrzmy na najprostszà instala-

TECHNIKA POMPOWA

Dyskusja i współpraca producenta (GP-W) z u˝ytkownikiem warunkiem powodzenia modernizacji

kładem była koniecznoÊç dostosowania parametrów pompowni wodociàgowych do blisko dwukrotnego spadku zapotrzebowania na wod´ pitnà. Podobna sytuacja miała miejsce w ciepłownictwie, od pompowni w êródłach ciepła po w´zły cieplne. JednoczeÊnie stało si´ koniecznym ograniczenie nadmiernych kosztów eksploatacji, wynikajàcych ze stanu technicznego pomp i zasad ich u˝ytkowania, na przykład w cukrowniach. Zmiany w układach pompowych wprowadzane były przewa˝nie z inicjatywy personelu nadzoru, jak si´ wydaje nie bez inspirujàcej roli czasopisma „Pompy-Pompownie”, zamieszczajàcego wiele publikacji na ten temat z przykładami rozwiàzaƒ i osiàgni´tych efektów ekonomicznych. Modernizacje parametrowe dokonywane były na drodze wymiany pomp oraz zmian konstrukcyjnych. W wielu przypadkach redukowano wysokoÊci podnoszenia drogà obtaczania wirników, w innych poprzez zmniejszanie liczby stopni pomp wielostopniowych. Wraz z dost´pnoÊcià do przemienników cz´stotliwoÊci stosowane były modernizacje ograniczajàce parametry zainstalowanych pomp na drodze zmniejszania ich pr´dkoÊci obrotowych.

Odnotowaç te˝ nale˝y działania oryginalne, wÊród nich modernizacj´ parametrowà pomp wielostopniowych, polegajàcà na wymianie wirników i kierownic o zbyt du˝ych wysokoÊciach podnoszenia na nowe, o mniejszych wysokoÊciach podnoszenia i odpowiednio wi´kszych wydajnoÊciach, przy niezmienionym zapotrzebowaniu mocy. W ten opatentowany sposób uzyskiwano mo˝liwoÊç ograniczenia liczby i lepszego dostosowania parametrów pomp współpracujàcych równolegle do wymagaƒ zasilanego obiektu bez zmiany nap´dów i gabarytów (fundament, rurociàgi). Sposób ten pozwalał unikaç kosztownej i kłopotliwej wymiany pomp wielostopniowych na pompy dwustrumieniowe do czasu, w którym wymian´ takà uzasadniła kolejna analiza efektywnoÊci energetycznej. Zrealizowane i wcià˝ realizowane modernizacje (optymalizacje) układów pompowych przynoszà efekty zale˝ne od wiedzy i doÊwiadczenia projektantów (u˝ytkownika, biura projektów, konsultanta itd.). Istotne efekty eksploatacyjne w postaci poprawy niezawodnoÊci przynosi dyscyplina i poprawa kultury technicznej u˝ytkowników. Przyczyny sukcesów i pora˝ek w praktyce projektowania oraz modernizacje pomp i remonty modernizacyjne zostanà omówione w dalszej cz´Êci artykułu.

Ofensywa pomp zatapialnych Pompy zatapialne przyniosły przełom w budowie pompowni wodociàgowych, kanalizacyjnych i melioracyjnych, pozwalajàc na zastàpienie budowli naziemnych konstrukcjami lokowanymi pod powierzchnià

Komentarze Istniejà technologie opró˝niania rurociàgów np. spr´˝onym powietrzem lub kretowania. Sà to jednak metody bardzo ograniczone w zakresie stosowalnoÊci i cz´sto kłopotliwe. A gdyby tak stworzyç pomp´, która: • potrafiłaby opró˝niç rurociàg tłoczny po zakoƒczeniu pompowania, • potrafiłaby opró˝niç rurociàg ssawny po zakoƒczeniu pompowania (tu wymagana mo˝liwoÊç pracy na sucho), • potrafiła pompowaç ciecze o wy˝szej lepkoÊci, • była sama w sobie łatwa do mycia i higieniczna, • mogła pracowaç (tak˝e na sucho!) w strefach zagro˝enia wybuchem. Tysiàce złotych, euro i dolarów zaoszcz´dzonych codziennie na ka˝dej instalacji dzi´ki inteligencji pomp. To moje hobby – pokazuj´ u˝ytkownikom, jak oszcz´dziç na tych instalacjach, które ju˝ sà i pracujà, w których pompa sama na siebie zarabia.

Pompy Pompownie 2/2014

cj´ pompy higienicznej. Rurociàg DN50 o długoÊci 5 metrów na ssaniu pompy i 25 metrów na tłoczeniu. Po zakoƒczeniu pompowania wyst´puje koniecznoÊç mycia (z reguły tzw. CIP – Clean In Place) i do Êcieków trafia olbrzymia iloÊç wody oraz około 60 litrów produktu. Woda i Êcieki oczywiÊcie kosztujà, ale 60 litrów produktu! U˝ytkownicy dobrze wiedzà, ile tracà przez to, ˝e te litry trafiajà do Êcieków, a nie do opakowaƒ i na półki sklepowe. Jest to temat ciekawy zwłaszcza dla bran˝, gdzie produkt zmienia si´ bardzo cz´sto (np. kosmetyki) lub jest bardzo drogi (np. farmacja). A wyobraêmy sobie instalacje wi´ksze – np. DN80 – i znacznie dłu˝sze. Na spotkaniach z u˝ytkownikami zainteresowanymi odzyskiem produktu z rurociàgów wspólnie liczymy, ile wynoszà straty. Nierzadko jedna pompa marnuje rocznie około 100 000 euro! Je˝eli wi´c stawiam w instalacji pomp´, która potrafi odzyskaç ciecz z rurociàgu, to ile kosztuje pompa?Mówi´, ˝e nie tylko nic nie kosztuje, ale zarabia w czasie swojej pracy. Dlaczego nie jest to temat popularny? Przede wszystkim u˝ytkownicy sà przyzwyczajeni, ˝e „tyle si´ musi zmarnowaç”, i nie szukajà tu usprawnieƒ.

TECHNIKA POMPOWA

Pompa zatapialna (GP-W) do odwadnianie wyrobiska górniczego kopalni Bełchatów

terenu. Moda na pompy zatapialne doprowadziła do ich stosowania w instalacjach, w których były i powinny byç pompy konstrukcji standardowych. Pompy zatapialne produkowane były w Polsce przez ZFMG Powen Zabrze w wielkich iloÊciach na potrzeby górnictwa jako pompy odwadniania przodków, poczàwszy od 1952 roku, a wi´c ju˝ w 4 lata po wdro˝eniu wynalazku takiej pompy przez firm´ Flygt. W latach 80. produkcj´ pomp zatapialnych do odwadniania i do Êcieków podjàł Metalchem Warszawa we współpracy z fiƒskà firmà Sarlin, Kielecka Fabryka Pomp oraz Meprozet. W Warszawskiej Fabryce Pomp opracowano i wdro˝ono zatapialne wersje pomp Êmigłowych. Z koƒcem lat 90. pompy zatapialne z przeznaczeniem do cieczy zanieczyszczonych i Êcieków znalazły si´ w produkcji Hydro-Vacuum w licznych odmianach

i wielkoÊciach parametrowych, a w mniejszej skali w innych polskich wytwórniach. Lata osiemdziesiàte zapoczàtkowały wzrost zainteresowania pompami zatapialnymi ze strony inwestorów w ró˝nych bran˝ach, głównie w sektorze wodociàgów i kanalizacji. Przyczynà tego stała si´ bogata oferta firm, które weszły na polski rynek, oraz niepodwa˝alne zalety tej konstrukcji zwłaszcza w budowie i eksploatacji pompowni kanalizacyjnych. Pompy zatapialne opanowały znaczny obszar zastosowaƒ w pompowniach wody surowej i melioracyjnych, uj´ciach przemysłowych itp. Ich stosowanie przyniosło przełom w budowie nowych pompowni, ograniczajàc znacznie koszty Êrodowiskowe i inwestycyjne. JednoczeÊnie w wielu przypadkach zast´powano nimi pompy standardowe w istniejàcych pompowniach o standardowej strukturze (budowlanej, energetycznej, armaturowej). Pompy zatapialne pojawiły si´ te˝ w instalacjach i pomieszczeniach suchych, niezagro˝onych zalaniem. Dało si´ zauwa˝yç przekonanie o zaletach wynikajàcych z ukrycia pod poziomem cieczy niektórych kłopotów eksploatacyjnych wynikajàcych z pracy poza zakresem przeznaczenia, kawitacji, nieszczelnoÊci, drgaƒ itp. oraz asekuracja wobec mniej lub bardziej prawdopodobnego zagro˝enia zalaniem. Tendencja i praktyka stosowania pomp zatapianych w warunkach i instalacjach standardowych (suchych) omawiana była w licznych publikacjach w czasopiÊmie „Pompy-Pompownie”. Uzasadniano w nich wy˝szoÊç pomp budowy tradycyjnej nad zatapialnymi pod wzgl´dem sprawnoÊci i niezawodnoÊci działania. Mimo ˝e praktyka eksploatacyjna (awaryjnoÊç, koszty) potwierdza te opinie, pompy zatapialne sà i b´dà (niestety) stosowane w warunkach, w których ich podstawowa zaleta (praca pod powierzchnià cieczy) nie majà znaczenia.

Komentarze ZNACZENIE MONITORINGU DLA NIEZAWODNOŚCI

Pompy Pompownie 2/2014

Andrzej Gizicki (SIHI)

Koszty remontów i konserwacji pomp oraz koszty zwiàzane z przstojami w produkcji mo˝na zmniejszyç za pomocà efektywnych i inteligentnych systemów monitorowania stanu ich pracy. Wymusza to jednak koniecznoÊç wyposa˝enia kluczowych urzàdzeƒ w odpowiednie czujniki oraz ich powiàzanie z systemami sterowania procesem. W obszarze maszyn wirowych w ostatnich latach sposobem najcz´Êciej stosowanym w systemach monitoringu i dostarczajàcym najwi´cej informacji sà pomiary i analiza drgaƒ. Ta ostatnia jako sposób monitorowania pracy pomp jest metodà o najbardziej uniwersalnym zastosowaniu. Dzi´ki niej

mo˝na wykryç du˝à liczb´ przypadków niedopuszczalnych stanów roboczych, takich jak przykładowo niewywa˝enie, napr´˝enia przewodów rurowych, zu˝ycie ło˝ysk, kawitacj´, przekroczenie maksymalnej wydajnoÊci, luzy itp. Czujnik opracowany przez firm´ Sterling SIHI mierzy pr´dkoÊç drgaƒ w oparciu o norm´ PN/EN 10816 oraz pozwala na analiz´ drgaƒ w wybranych pasmach cz´stotliwoÊci. Jest tak skonfigurowany, ˝e dzi´ki monitoringowi online mo˝na rozpoznaç mo˝liwie du˝à liczb´ niedopuszczalnych stanów roboczych. Czujnik mo˝e byç instalowany w dowolnym reprezentatywnym punkcie monitorowanej pompy. Aktualny stan roboczy jest sygnalizowany za pomocà wyÊwietlacza LED (zielony, ˝ółty, czerwony), w jaki jest wyposa˝ony czujnik. Wyniki bie˝àcych pomiarów mogà byç w czasie rzeczywistym przekazywane do nadrz´dnych systemów monitorowania i akwizycji danych przy pomocy skalowanego sygnału analogowego i danych cyfrowych według standardu HART. Oprogramowanie narz´dziowe dla komputerów klasy PC, pliki konfiguracyjne EDD i DTM stwarzajà szerokie mo˝liwoÊci powiàzaƒ z systemami nadrz´dnymi.

TECHNIKA POMPOWA

Zespoły pompowe, pompownie prefabrykowane Naturalna tendencja do ograniczania kosztów inwestycyjnych i kosztów eksploatacji w transporcie cieczy doprowadziła do powstania i rozwoju rynku urzàdzeƒ, w których pompy sà podstawowymi, ale nie jedynymi elementami. Omawiajàc zmiany, jakie zaszły w technice pompowej w pierwszych latach po otwarciu rynku na wyroby i rozwiàzania „zachodnie”, nale˝y zauwa˝yç wdro˝enie zespołów pompowych przygotowanych fabrycznie w nast´pujàcych zastosowaniach: • w´zły cieplne, • hydrofornie, • pompownie Êcieków. W´zły cieplne. Zaledwie kilka lat zaj´ła eliminacja cyrkulacyjnych pomp dławnicowych krajowej produkcji w w´złach cieplnych budynków. Zostały one zastàpione zespołami z pompami firmy Grundfos, Wilo, a póêniej LFP, w wi´kszoÊci monoblokowymi, bezdławnicowymi, dostarczanymi wraz z układami sterowania i armaturà. Koszty zmian zwróciły si´ dzi´ki oszcz´dnoÊci w poborze energii oraz zmniejszeniu kosztów obsługi (głównie remontów i wymian) standardowych pomp dławnicowych. Hydrofornie. Podobnie do zmian w w´złach cieplnych przebiegła likwidacja hydroforni w osiedlach i indywidualnych budynkach mieszkalnych. Tak zwane hydrofory, stosowane do podwy˝szania ciÊnienia wody pitnej, składajàce si´ z wielostopniowych pomp bocz-

no-kanałowych (zwykle pomp S produkcji H-V) sterowanych ciÊnieniem w zbiornikach wodno-powietrznych, zostały zastàpione przez zespoły pomp wirowych. Poczàtkowo zespoły takie wykonywano w kontrowersyjnych układach szeregowo-równoległych pomp jednostopniowych (koncepcja in˝. Wowka), sterowanych załàcz-wyłàcz. Zostały one stopniowo wyparte przez zespoły z importowanymi pompami wielostopniowymi in-line o małych wydajnoÊciach. Produkcj´ nowoczesnych zespołów ju˝ z poczàtkiem lat 90. podjàł Hydroinstal Wrocław i Instalcompact (w oparciu o pompy z importu), a w połowie lat 90. Hydro-Vacuum z pompami wielostopniowymi własnej konstrukcji i produkcji. Zespoły podnoszàce ciÊnienie sà dziÊ kompletowane przez niemal wszystkie firmy działajàce na polskim rynku. Parametry zespołów odpowiadajà warunkom w konkretnych zastosowaniach dzi´ki doborowi pomp i sposobów sterowania z wykorzystaniem regulacji pr´dkoÊcià obrotowà.

Zestaw „hydroforowy” (LFP)

MAM NIECO INNY POGLĄD dr in˝. Marcin Janczak (Hydro-Vacuum) Przez lata ró˝nie kształtował si´ poglàd odnoÊnie sposobów konstruowania układów przepływowych pomp. OczywiÊcie istniejà algorytmy obliczeƒ wymiarów charakterystycznych, a nawet stosowane sà gotowe programy, kreÊlàce „teoretycznie najbardziej optymalny” kształt. Nadal jednak najlepszym sposobem jest „nos in˝ynierski” i wieloletnie doÊwiadczenie konstruktora. W przypadku osób, które dopiero zbierajà doÊwiadczenia w tej dziedzinie, z bardzo du˝à pomocà przychodzà nowoczesne techniki numerycznego modelowania przepływu oraz technologie szybkiego prototypowania. Dost´pnoÊç tych metod pozwala na niemal nieograniczone eksperymentowanie przy minimalnym nakładzie Êrodków. W zasadzie nie ru-

szajàc si´ zza biurka w jedno popołudnie mo˝na zaprojektowaç kilka układów przepływowych, np. wirników, zbudowaç modele numeryczne i włàczyç obliczenia. W kolejnym dniu dost´pne sà ju˝ wyniki w postaci łatwych do przeglàdania trójwymiarowych pól przepływu oraz wyniki iloÊciowe poboru mocy czy te˝ generowanej wysokoÊci podnoszenia. Na tej bazie, porównujàc kilka ró˝nych rozwiàzaƒ, szuka si´ tych o najlepszym bilansie energetycznym, dajàcych wysokie prawdopodobieƒstwa osiàgni´cia zało˝onego celu w modelu rzeczywistym. Metody numeryczne nale˝y jednak traktowaç z pewnym dystansem, poniewa˝ na wynik obliczeƒ i ich zbie˝noÊç z pomiarami rzeczywistymi ma wpływ zarówno jakoÊç zbudowanego modelu numerycznego, jak i typ badanego układu przepływowego. W zwiàzku z powy˝szym rozbie˝noÊç wyników si´ga od kilku do nawet kilkunastu procent. ÂwiadomoÊç mogàcych pojawiaç si´ rozbie˝noÊci powoduje koniecznoÊç si´gni´cia po nieco bardzie czaso- i kosztochłonne metody budowy i badania modeli. Technologie szybkiego prototypowania dajà mo˝liwoÊç w kilka-kilkanaÊcie dni uzyskania gotowych do badaƒ modeli. Wi´kszoÊç technologii szybkiego prototypowania pozwala

Pompy Pompownie 2/2014

Komentarze

TECHNIKA POMPOWA

Za konfiguracj´ zespołów i algorytmy sterowania dla pokrycia zmiennego zapotrzebowania na wod´ odpowiadajà zwykle dostawcy. Działanie zespołów hydroforowych jest optymalizowane przez przemienniki cz´stotliwoÊci, b´dàce integralnà cz´Êcià zespołu o wy˝szym stopniu regulacji. Sposoby regulacji, zwłaszcza kwestia przystosowania i działania w warunkach minimalnego zapotrzebowania, mogà byç, jak si´ wydaje, przedmiotem optymalizacji. Wdro˝enie zespołów do dziÊ zwanych hydroforowymi w miejsce tradycyjnych rozwiàzaƒ hydroforni przyniosło mo˝liwoÊç rezygnacji z obiektów o wielkiej kubaturze, jakimi były hydrofornie osiedlowe, i likwidacj´ hałaÊliwych hydroforów w budynkach. Przyniosło to znaczne efekty w kosztach energii i nadzoru. Pompownie Êcieków. Pompy zatapialne znalazły szczególnie korzystne zastosowania w pompowniach kanalizacyjnych. Poniewa˝ parametry pompy i gabaryty zbiornika retencyjnego pozostajà w Êcisłych relacjach, opracowano i podj´to produkcj´ prefabrykowanych pompowni, z pompami, armaturà, sterowaniem i podłàczeniem zasilania w zbiornikach z kr´gów be-

tonowych. Pierwszymi wÊród krajowych producentów byli: Meprozet i Metalchem. Prefabrykowane pompownie do Êcieków uznaç mo˝na za jeden z wyrobów b´dàcych nowoÊcià techniki pompowej z koƒca XX wieku. Innym nowatorskim rozwiàzaniem problemu transportu Êcieków sà oryginalne kompaktowe urzàdzenia zwane tłoczniami Êcieków, w tym konstrukcje opracowane i produkowane przez Hydro-Vacuum. Tłocznia, której idea polega na odseparowaniu zanieczyszczeƒ blokujàcych wirniki ze strumienia pompowanego Êcieku, a nast´pnie ich transport ze strumieniem oczyszczonej cieczy, stanowi przykład rozwiàzania, które kosztem wy˝szej ceny zapewnia zwi´kszonà niezawodnoÊç działania, co wychodzi naprzeciw oczekiwaniom u˝ytkowników kierujàcych si´ rachunkiem ekonomicznym.

Tłocznia Êcieków (H-V) w komorze podziemnej

Pompownie zbiornikowe na hali monta˝u MEPROZET

Pompy Pompownie 2/2014

Komentarze

zbudowaç model układu przepływowego z szerokiej gamy tworzyw sztucznych. Modele te charakteryzujà si´ pewnymi czynnikami, które ograniczajà mo˝liwoÊç ich stosowania. Głównie jest to wytrzymałoÊç u˝ytych tworzyw oraz dokładnoÊç i sposób wydruku, które powodujà znacznà chropowatoÊç kanałów przepływowych. Nieco lepszymi, lecz bardziej kosztownymi sà: metoda selektywnego spieku proszków metali oraz metoda wydruku form odlewniczych. Ta ostatnia umo˝liwia niemal nieograniczone mo˝liwoÊci, poniewa˝ w efekcie szybkiego prototypowania uzyskuje si´ form´ piaskowà, którà mo˝na dodatkowo pokryç powłokà zmniejszajàcà chropowatoÊç odlewu. Forma mo˝e byç zalana niemal ka˝dym wymaganym metalem, uzyskujàc odlew niczym nieró˝niàcy si´ od wykonanych tradycyjnie. Dzi´ki temu technologia ta oprócz wykorzystania w badaniach nad nowymi konstrukcjami mo˝e byç u˝yta do wytworzenia jednostkowych pomp, spełniajàcych wymagania indywidualnych odbiorców.

EFEKTYWNOŚĆ I KOSZTY prof. dr hab. in˝. Waldemar J´dral Ocena post´pu w budowie pomp i ich układów jest bardzo subiektywna m.in. ze wzgl´du na szereg wpływajàcych na nià czynników. W artykule redakcyjnym poruszono wiele zagadnieƒ. Chciałbym zwróciç uwag´ na trzy kwestie, pozornie zupełnie ró˝ne, wszystkie jednak wpływajàce na jeden – coraz bardziej doceniany parametr, jakim jest efektywnoÊç energetyczna i zwiàzane z nià koszty pompowania. 1. Od 01.01.2015 r. wzrasta wartoÊç wskaênika minimalnej efektywnoÊci energetycznej (MEI) z 0,1 do 0,4 (patrz artykuły w numerach 147 i 148 PP) dla pomp do czystej wody, o mocach do 150 kW. Niektóre z pomp krajowych wymagajà pilnego pod-

TECHNIKA POMPOWA

Nowe pompy w nowych instalacjach Post´p techniczny i cywilizacyjny stawia nowe i wy˝sze wymagania technice transportu cieczy. Z roku na rok instaluje si´ w Polsce bardziej nowoczesne pompy krajowej i zagranicznej produkcji. Post´p w technice wymusza stosowanie pomp odpowiadajàcych coraz wy˝szym, nowym wymaganiom. W Polsce w wielu bran˝ach, w przemyÊle spo˝ywczym, przetwórczym, w ochronie Êrodowiska i innych wdro˝ono nowe technologie oraz zastosowano nowe pompy licznych rodzajów. Na szczególne wyró˝nienie zasługuje technologia oczyszczania spalin. Pompy z importu, za-

stosowane w tych instalacjach, przysparzajà nieznanych wczeÊniej problemów w eksploatacji, głównie spowodowanych silnym oddziaływaniem erozyjnym i korozyjnym zawiesiny gipsowej. WÊród innych przykładów nale˝y wymieniç uruchomienie pomp najwi´kszej mocy, jakimi sà pompy bloku 858 MW w Elektrowni Bełchatów, w tym turbopompa zasilajàca firmy Sulzer o mocy 12 MW. Nowe pompy pracujà z bardziej nowoczesnymi nap´dami, w nowoczesnych obiektach, nowoczeÊnie nadzorowanych. Upowszechnia si´ praktyka dostaw pomp w cyklu, w którym współpraca z inwestorem zaczyna si´ od prac studialno-projektowych, a koƒczy dostawà „pod klucz”. Wydaje si´, ˝e krajowi producenci pomp, posiadajàcy silne zaplecze, bogate doÊwiadczenie i rozeznanie potrzeb, powinni byç uprzywilejowani w konkurencji na rynku usług kompleksowych i powinni to uprzywilejowanie wykorzystaç.

Regulacja, napęd Regulacja pomp pr´dkoÊcià obrotowà stała si´ dzi´ki elektronice powszechnà dopiero w ostatnich latach. Trudno wr´cz uwierzyç, ˝e praktycznie jedynym sposobem była wczeÊniej regulacja dławieniem. Jednak fascynacja mo˝liwoÊcià regulacji zmienno obrotowej przynosi niekiedy nieprzewidziane, negatywne skutki.

Pompownia wody zasilajàcej w elektrowni Szczecin – dostawa obiektu „pod klucz” zrealizowana przez GP-W

Technika regulacji pr´dkoÊci obrotowej silników asynchronicznych poprzez regulacj´ cz´stotliwoÊci pràdu przyniosła nowe mo˝liwoÊci rozwoju techniki pompowej. Wdro˝enie jej w skali przemysłowej przypada na koniec

wy˝szenia sprawnoÊci. Tu chciałbym podkreÊliç rol´ konstruktora w tworzeniu pomp wysokosprawnych. Obliczenia komputerowe oraz szybkie prototypowanie („drukowanie” 3D) umo˝liwiajà wybór najlepszego z wielu mo˝liwych wariantów, ale sà to tylko narz´dzia, które bardzo szybko weryfikujà projekty konstruktora. Jestem zdania, ˝e wcià˝ jeszcze doÊwiadczenie, intuicja i talent konstruktora sà decydujàce. 2. Bezsensowne jest kupowanie tanich, niskosprawnych pomp, podobnie jak powierzenie budowy autostrady najtaƒszemu wykonawcy. O wyborze powinno decydowaç LCC, nawet uproszczone – obejmujàce tylko koszty zakupu i koszty energii w zało˝onym okresie u˝ytkowania. Aby jednak dokonaç wyboru konkretnej pompy, trzeba przedtem ustaliç jej parametry znamionowe. Jest to etap równie wa˝ny, ale traktowany po macoszemu, zaÊ parametry pompy brane sà cz´sto z sufitu. Powinny natomiast byç wynikiem optymalizacji energetycznej, wskazujàcej najlepszy wariant pompy, w tym etapie jeszcze wirtualnej, do wymagaƒ instalacji. Dopiero wówczas nale˝y rozpisaç przetarg na dostaw´ pompy o takich parametrach.

3. Prac´ grupy m ≥ 2 pomp (np. w ciepłowni, pompowni wodociàgowej itp.) powinno si´ optymalizowaç w czasie rzeczywistym, zale˝nie od zmieniajàcego si´ zapotrzebowania. Operator, nawet najlepszy, nie jest w stanie oceniç, ile pomp powinno pracowaç i z jakimi parametrami. Program komputerowy mo˝e natomiast dla ka˝dej chwilowej wydajnoÊci Q(t) przeliczyç wszystkie warianty i ustaliç np., do jakiej chwili zmniejszaç pr´dkoÊç obrotowà wszystkich pomp, kiedy zaÊ jednà z pomp wyłàczyç. Albo jakie b´dà najlepsze parametry ka˝dej z kilku ró˝nych pomp. W pompowni wodociàgowej, umieszczonej mi´dzy du˝ymi zbiornikami wyrównawczymi, program mo˝e optymalnie sterowaç pracà pomp, decydujàc, kiedy i które pompy powinny pracowaç (i z jakimi wydajnoÊciami), kiedy zaÊ mo˝na je w ogóle wyłàczyç. Zaopatrzenie pomp w odpowiednie programy niewàtpliwie zwi´kszy „inteligencj´” grupy i niewielkim kosztem odczuwalnie zmniejszy koszty energii. W Polsce, jeÊli gdzieÊ w ogóle funkcjonujà takie układy regulacji/sterowania, to na pewno mo˝na je policzyç na palcach jednej r´ki.

Pompy Pompownie 2/2014

Komentarze

TECHNIKA POMPOWA

XX wieku. WczeÊniej tylko pompy wielkich mocy i specjalnego przeznaczenia opłacało si´ regulowaç specjalnymi technikami, inaczej ni˝ przez dławienie. Technice regulacji parametrów pomp i zespołów wielopompowych, zwanej zmienno-obrotowà, poÊwi´cono liczne publikacje, wykazujàc efekty jej stosowania w wielu typowych i nietypowych warunkach pracy pomp. JednoczeÊnie zwracano uwag´ na koniecznoÊç uwzgl´dnienia sprawnoÊci przetwornicy cz´stotliwoÊci, wynoszàcej co najwy˝ej 97 (98) % w warunkach nominalnych, kosztów jej zakupu i instalacji oraz obsługi tego urzàdzenia (b´dàcego elementem w łaƒcuchu niezawodnoÊci), co w sumie mo˝e prowadziç do negatywnego wyniku w przypadkach układów pompowych o płytkim zakresie regulacji i sporadycznej potrzebie zmiany parametrów. Post´powi i potrzebom regulacji pomp wychodzi na przeciw technika nap´dów elektrycznych, w dwóch kierunkach: silników indukcyjnych komutowanych elektronicznie i silników asynchronicznych budowanych z przetwornicami cz´stotliwoÊci. ŁatwoÊç i atrakcyjnoÊç regulacji pr´dkoÊcià obrotowà przyniosła negatywne zjawisko w praktyce doboru parametrów pomp do warunków pracy. W licz-

Silnik asynchroniczny z przetwornicà cz´stotliwoÊci (Grundfos)

nych przypadkach zamiast starannej analizy dobierano pompy o nadmiernie wysokich parametrach Q,H, uznajàc, ˝e właÊciwy punkt pracy zostanie znaleziony na charakterystyce przy obni˝onych obrotach. Wiele pomp wyposa˝ono wi´c w nap´d regulowany bez niezb´dnej potrzeby, powodujàc niedocià˝enie silników. W niektórych układach pomp, np. współpracujàcych na wspólny rurociàg, nie przewidziano zagro˝eƒ z tytułu regulacji jednej pompy dla pomp pozostałych. Fascynacja elektronikà doprowadziła niekiedy do stosowania urzàdzeƒ łagodnego rozruchu w nap´dach pomp wirowych, których rozruch jest łagodny z natury rzeczy. Technika regulacji za pomocà przemienników cz´stotliwoÊci konkuruje w szczególnych przypadkach z regulacjà sprz´głami hydrokinetycznymi (zwłaszcza pomp zasilajàcych) oraz płynnà regulacjà przez zmian´ kàta łopatek wirnika (pomp Êmigłowych i Deriaza) oraz prerotacyjnych.

Pompa modelowa z kierownicà prerotacyjnà (skala 1:5) pompy diagonalnej (GP-W)

Komentarze STOSOWANIE I DOBÓR PRZETWORNICY CZĘSTOTLIWOŚCI

Pompy Pompownie 2/2014

Tadeusz Minksztym (Danfoss)

Decyzje podejmowane przez projektanta systemów WodKan, sà kluczowe dla zapewnienia wysokiej jakoÊci układu nap´dowego, niskich kosztów u˝ytkowania i utrzymania ruchu, jak równie˝ niezawodnej i bezawaryjnej eksploatacji. Czynniki, na które trzeba zwróciç uwag´, to tak˝e dobór oraz parametry zasilania sieci elektrycznej, warunki otoczenia i Êrodowiska zewn´trznego, parametry silnika oraz jego okablowanie, ale przede wszystkim dobór przetwornicy cz´stotliwoÊci. Głównà korzyÊcià, wynikajàcà z zastosowania przetwornicy cz´stotliwoÊci, jest to, ˝e regulacja pr´dkoÊci nie powoduje strat energii, jak w przypadku regulacji przy u˝yciu zaworu dławiàcego czy przepustnicy. Pobór mocy jest adekwatny do fak-

tycznego zapotrzebowania. Metoda sterowania skalarnego (krzywa U/f ) zapewnia dostarczenie odpowiedniego poziomu napićia do silnika dla danej cz´stotliwoÊci (pr´dkoÊci silnika). W rezultacie regulacja umo˝liwia uniknićie strat w silniku wynikajàcych z nadmiernej wartoÊci pràdu biernego. Specyfika przetwornic cz´stotliwoÊci firmy Danfoss idzie jeszcze dalej. Posiadajà one funkcj´ Automatycznej Optymalizacji Energii (AEO), która dopasowuje zu˝ycie energii do wymogów aplikacji, skutkiem czego silnik pracuje z najwy˝szà mo˝liwà sprawnoÊcià. Dzi´ki temu zu˝ycie energii zmniejsza si´ dodatkowo o 3 do 5%. Najcz´Êciej dodatkowe koszty, zwiàzane z zakupem elektronicznych układów regulacji pr´dkoÊci, bilansowane sà w okresie około 12 miesićy. Zasilanie urzàdzeƒ nap´dowych bezpoÊrednio z sieci elektrycznej pràdu zmiennego powoduje pobór pràdu rozruchowego, którego wartoÊç mo˝e byç równa szeÊciokrotnoÊci czy nawet oÊmiokrotnoÊci pràdu znamionowego. Przetwornice cz´stotliwoÊci ograniczajà go do wartoÊci znamionowej pràdu silnika. Eliminujà w ten sposób skokowy wzrost wartoÊci pràdu podczas rozruchu, zapobiegajàc wahaniom napićia z powodu przyłàczenia du˝ego obcià˝enia do sieci zasilajàcej. Ograniczenie pràdu rozruchowego redukuje wartoÊç

TECHNIKA POMPOWA

Hermetyzacja i uszczelnienia Hermetyzacja pomp realizowana jest konstrukcjami bezdławnicowymi oraz stosowaniem doskonalszych uszczelnieƒ mechanicznych. Coraz ostrzejsze wymagania hermetyzacji urzàdzeƒ oraz rozwój specjalnych technologii doprowadziły do wzrostu liczby pomp bezdławnicowych w krajowych obiektach. Trudno jednak stwierdziç, na ile w ostatnim çwierçwieczu zostały udoskonalone konstrukcje pomp hermetycznych (z silnikami mokrymi oraz ze sprz´głami magnetycznymi). Łatwo natomiast zauwa˝yç post´p dokonany w hermetyzacji pomp, osiàgni´ty na drodze stosowania mechanicznych uszczelnieƒ wałów. Przykładem mo˝e byç oferta polskiej firmy Anga konkurujàcej z powodzeniem z najwi´kszmi potentatami techniki uszczelnieniowej, jak Aesseal, Eagle Burgmann, Chesterton i John Crane. Stosowanie uszczelnieƒ mechanicznych nie wyklucza prostszych rozwiàzaƒ, w których wykorzystuje si´ szczeliwa mi´kkie, odpowiednio dobrane z bogatych ofert krajowych (Gambit Lubawka) i zagranicznych.

Wachlarz tworzyw konstrukcyjnych stosowanych w budowie pomp został znacznie rozszerzony. Standardem jest obecnie stosowanie stali nierdzewnych w postaci wyprasek i tworzyw sztucznych, szczególnie poliw´glanów. Post´p w tej dziedzinie widaç np. przez porównanie pomp gł´binowych produkcji H-V sprzed 25 lat z wirnikami i kierownicami z ˝eliwa i bràzu z pompami nowej konstrukcji o elementach cz´Êci przepływowej z tworzyw sztucznych. Tworzywa te nie eliminujà konstrukcji opartych na tradycyjnej technologii odlewniczej, którà wykonuje si´ elementy do pomp na wysokie parametry, odpornych na korozj´ i erozj´ (GP-W) z ˝eliw i staliw o coraz lepszych właÊciwoÊciach, np. staliw duplex i superedupleks oraz staliwa wysokochromowego.

Tworzywa i technologie Konstrukcje pomp wykorzystujà w coraz wi´kszej skali nowe tworzywa i nowe techniki wykonywania elementów z tych tworzyw. Produkcja pomp odbywa si´ w zakładach z roku na rok nowoczeÊniejszych.

Wirnik pompy gł´binowej z ˝ywicy syntetycznej wykonany technikà laserowà i utwardzany promieniami UV (H-V)

obcià˝enia z punktu widzenia dostawcy energii elektrycznej, co bezpoÊrednio przekłada si´ na zmniejszenie kosztów jej dostaw i eliminuje koniecznoÊç stosowania dodatkowych regulatorów. Przetwornice cz´stotliwoÊci uruchamiajà i zatrzymujà silniki elektryczne w sposób płynny. W przeciwieƒstwie do silników zasilanych bezpoÊrednio z sieci pràdu przemiennego, silniki zasilane z przetwornic cz´stotliwoÊci ograniczajà nagłe zmiany momentu bàdê obcià˝enia. Powoduje to zmniejszenie napr´˝eƒ mechanicznych w całym systemie nap´dowym (silnik, przekładnia, sprz´gło, pompa/wentylator/ kompresor) oraz w systemie rurociàgów, łàcznie z uszczelnieniem.

POSTĘP W STOSOWANIU SYSTEMÓW NADZORU STANU TECHNICZNEGO POMP dr in˝. Ryszard Nowicki (Bentley Newada) Od poczàtku lat 90. minionego wieku obserwuje si´ w Polsce wdra˝anie nowoczesnych metod nadzoru stanu techniczne-

go maszyn wa˝nych dla procesu produkcyjnego. Post´p ten jest widoczny w szeroko rozumianej chemii, energetyce, a tak˝e w innych bran˝ach. Na poczàtku tej drogi jedynie niektóre (i raczej przypadkowe) pompy były wyposa˝one w systemy monitorowania i zabezpieczeƒ inne ni˝ czujniki temperatury. Pisz´ „przypadkowe”, w kraju bowiem wcià˝ u˝ytkowanych było znacznie wi´cej innych pomp, które z punktu widzenia wy˝szej ni˝ monitorowane pompy wa˝noÊci dla realizowanego procesu produkcyjnego winny byç wyposa˝one w systemy monitorowania i włàczone do systemów zabezpieczeƒ, a nie były. Pełny teksy wypowiedzi dr. Ryszarda Nowickiego znajduje si´ na stronie 54 w postaci artykułu.

Pompy Pompownie 2/2014

Komentarze

TECHNIKA POMPOWA

Czasopismo „Pompy-Pompownie”, kierowane głównie do u˝ytkowników, traktowało eksploatacj´ jako obszar działaƒ weryfikujàcych post´p uzyskany na wszystkich wy˝ej opisanych kierunkach oraz w projektowaniu układów pompowych i doborze pomp, o czym ni˝ej, ze szczególnym podkreÊleniem roli nadzoru. W latach 80. rozpoczàł si´ w Polsce proces wdra˝ania wiedzy i współczesnych technik utrzymania Elementy z tworzyw sztucznych i blach nierdzewnych do pomp wielostopniowych (H-V)

Przy okazji warto zauwa˝yç wdro˝enie technologii szybkiego prototypowania (rapid prototyping), która dzi´ki tworzywom o wysokiej wytrzymałoÊci pozwala wykonywaç wirniki i kierownice pomp w skali naturalnej do badaƒ optymalizacyjnych. Prowadzi to do przełomu w procesie projektowania pomp dzi´ki oszcz´dnoÊciom czasu i kosztów. Kolejnym czynnikiem post´pu sà nowoczesne technologie w procesach produkcji pomp – powszechne ju˝ stosowanie obrabiarek sterowanych numerycznie oraz techniki obróbki laserowej, pozwalajàcej na precyzyjne odtwarzanie i wykonywanie nawet tak zło˝onych kształtów jak powierzchnie łopatek wirników.

Eksploatacja. Utrzymanie ruchu NowoczesnoÊç i jakoÊç pomp jest weryfikowana wynikami eksploatacji. Na ocenach mogà jednak wa˝yç wszystkie bł´dy popełniane w projektowaniu układów i doborze pomp jak i wiedza, techniki i kultura techniczna w nadzorze i utrzymaniu ruchu.

Obsługa przez personel u˝ytkownika i przez słu˝b´ wyspecjalizowanego serwisu (Orlen-Wir)

Komentarze O SYSTEMIE ZARZĄDZANIA Z doświadczeń kierownika Centralnego Systemu Zarządzania w Utrzymaniu Ruchu AQUANET SA Pompy Pompownie 2/2014

in˝. Przemysław Olejniczak

Dylematy: remontowaç samemu, czy zlecaç? Czy mamy odpowiednie Êrodki, urzàdzenia, stanowiska pracy , wykwalifikowanych pracowników, ile nas to kosztuje? A mo˝e jednak zlecaç serwisom zewn´trznym. Najcz´Êciej, zaraz po takiej burzy mózgu robimy kalkulacj´ naszych kosztów oraz rozeznanie cenowe serwisów zewn´trznych. Niestety, cz´sto koszty utrzymania własnych słu˝b remontowych, maszyn i urzàdzeƒ, sà du˝o wi´ksze ni˝ koszty zlecenia

takich usług na zewnàtrz. Rezygnujàc z realizacji tych zadaƒ własnymi siłami i zlecajàc je na zewnàtrz firmy, mówimy o Outsourcingu usług w firmie. OdpowiedzialnoÊcià i rolà podejmujàcych decyzj´ jest troska o to, by prace serwisowo-remontowe miały najwy˝szy poziom techniczny i jednoczeÊnie były du˝o taƒsze od naszych kosztów własnych. Oprócz warunku dotrzymania jakoÊci remontu, kluczowym jest zapewnienie terminowoÊci od zgłoszenia do momentu usuni´cia awarii. Czynnik czasu a nie ekonomia jest zwykle elementem decydujàcym w wyborze wykonawcy zewn´trznego. Kontrola jakoÊci wykonanych prac remontowych le˝y po stronie wykonawcy a weryfikacja efektów obcià˝a zleceniodawc´. Proces analizy rynku wykonawców w tym jakoÊci i kosztów usług, powinien byç pilnie Êledzony. Nie zapominajmy o: Audycie Utrzymania Ruchu, strategii UR, wdra˝aniu programu prewencyjnego UR, opracowaniu wskaêników KPI dla UR, analizie krytycznoÊci maszyn i urzàdzeƒ, doborze i wdro˝enie CMMS/EAM.

TECHNIKA POMPOWA

ruchu w eksploatacji pomp. Do tego czasu powszechnà praktykà było eksploatowanie pomp od awarii do awarii lub według kalendarza okreÊlonego w DTR (dokumentacji techniczno-ruchowej) producenta z poprawkami wynikajàcymi z poziomu wiedzy i dyscypliny u˝ytkownika. Wzrost ÊwiadomoÊci i odpowiedzialnoÊci u˝ytkowników za działanie instalacji pompowych oraz warunki gwarancyjne dostawców pomp o wy˝szym poziomie technicznym i cenie wymusiły zainteresowanie filozofià utrzymania ruchu, polegajàcà na Êledzeniu stanu technicznego pomp i reagowaniu na zagro˝enia (predictive, preventive maintenance). Czasopismo „PompyPompownie” poÊwi´ciło liczne artykuły strukturom nowoczesnego nadzoru indywidualnych pomp oraz instalacji wielopompowych. Przedstawiono i szeroko omawiano monitoring, diagnostyk´ i techniki remontów w aspekcie organizacyjnym, technicznym oraz ekonomicznym. JednoczeÊnie zwracano uwag´, by stosowane praktyki były adekwatne do rangi pomp i instalacji pompowych w tak ró˝norodnych obiektach, w jakich pracujà pompy, w tym w instalacjach traktowanych jako drugorz´dne pod wzgl´dem kosztów i niezawodnoÊci. Tym cenniejsze jest zainteresowanie słu˝b nadzoru tych obiektów problematykà post´pu, przekazywanà w publikacjach i na Forach U˝ytkowników Pomp. Szczególnie znaczàce jest zainteresowanie ksià˝kà ABC Techniki Pompowej, kierowanà do personelu eksploatacji o przeci´tnym poziomie przygotowania zawodowego. Ksià˝ka zawiera podstawy wiedzy o pompach, o zasadach doboru, nadzoru i remontów. Omawia specjalistyczny sprz´t do osiowania, diagnostyki kawitacji, stanu ło˝yskowania, dławnic itd. Post´p w eksploatacji wspierany jest przez słu˝by serwisowe producentów pomp (zwłaszcza gdy zapewniajà one serwis pogwarancyjny) oraz przez coraz licz-

niejsze oferty Êwiadczenia serwisu u˝ytkownikom rozproszonym (np. podmiotom gospodarki komunalnej, sieciom handlowym itp.) przez firmy specjalizujàce si´ w nadzorze i remontach pomp.

Remonty Wydzielenie remontów pomp z problematyki utrzymania ruchu uzasadnia si´ znaczeniem tej dziedziny, w której profesjonalizm wkroczył w miejsce „złotej ràczki”, dla ekonomicznej i niezawodnej eksploatacji. Wdra˝anie kryteriów ekonomicznych do praktyk eksploatacji wymusiło traktowanie stanu technicznego pomp jako wa˝nego czynnika, kształtujàcego koszty i pewnoÊç ruchowà. W latach braku współpracy mi´dzy dostawcami i u˝ytkownikami pomp wa˝nà rol´ odgrywała improwizacja i „polska złota ràczka”. Obecnie obie strony sà zainteresowane współpracà. Remonty pomp powinny i mogà byç prowadzone przez profesjonalnie przygotowanych wykonawców, profesjonalnymi technikami, z wykorzystaniem oryginalnych cz´Êci zamiennych, pochodzàcych od producenta. Wykonawcami remontów sà w coraz szerszym zakresie producenci pomp, ich autoryzowane serwisy (co potwierdza si´ działaniem w Polsce du˝ych firm zagranicznych, np. KSB, Weir), wzgl´dnie specjalizowane jednostki remontowe u du˝ych u˝ytkowników, jak rafinerie i elektrownie. Remonty powinny byç traktowane jako zadania realizowane od rozpoznania przyczyny wycofania z ruchu do przywrócenia przydatnoÊci do pracy wraz z formalnym i odpowiedzialnym tego potwierdzeniem.

WIDZIANE Z BOKU dr in˝. Jerzy Rokita W artykule podsumowujàcym post´p w technice pompowej w latach przełomu XX i XXI wieku redakcja dokonała „próby podsumowania i rozliczenia działalnoÊci czasopisma” – z której wnioskami generalnie nie sposób si´ nie zgodziç. Wypada jednak zwróciç bli˝szà uwag´ na dwie kwestie. Trzeba zaakcentowaç i doceniç osiàgni´cia w zakresie pomp do transportu hydraulicznego, gdy˝ urzàdzeƒ o takim przeznaczeniu eksploatowanych jest wiele i nie sà to zwykle pompy małe. W Polsce na przestrzeni lat opracowane i wdro˝one zostały udane rozwiàzania pomp odÊrodkowych do hydrotransportu, które skutecznie rywalizujà na rynku z pompami oferowanymi przez producentów zagranicznych. Obecnie pompy wytwarzane przez krajowego producen-

ta w wi´kszoÊci przypadków nie ust´pujà parametrami pracy i trwałoÊcià pompom oferowanym przez biura sprzeda˝y firm zagranicznych. Warto zauwa˝yç, ˝e ze wzgl´du na specyficzne cechy układów przepływowych mo˝liwoÊci analizowania i modelowania przepływów sà w przypadku takich pomp bardzo utrudnione, stàd wi´c ich konstruowanie opiera si´ przewa˝nie o doÊwiadczenia i dorobek wytwórców. Warto te˝ podkreÊliç, ˝e właÊnie w Polsce zainicjowano (prof. Budryk, 1929) prace nad przepływami mieszanin wodno-piaskowych w instalacjach podsadzkowych, oraz tak˝e w Polsce opracowano i wdro˝ono w latach osiemdziesiàtych XX wieku hydrauliczny transport g´stych zawiesin ciał pylistych w wodzie – obecnie cz´sto stosowany w Êwiecie. Nale˝y jednak równie˝ zwróciç uwag´, ˝e jeszcze do niedawna kierunki budowy maszyn na wy˝szych uczelniach technicznych koƒczyli absolwenci przygotowani do podj´cia pracy w charakterze konstruktorów i eksploatatorów (przy czym co najmniej w czterech uczelniach mogli si´ przy tym specjalizowaç w zakresie „maszyn hydraulicznych”) . Umieli tworzyç rysunki elementów maszyn w zasadzie na tyle kompletne, ˝e nadajàce

Pompy Pompownie 2/2014

Komentarze

TECHNIKA POMPOWA

Stwierdzenia te dotyczà remontów odtworzeniowych, a w jeszcze wy˝szym stopniu odnoszà si´ do remontów modernizacyjnych, których celem jest nie tylko przywrócenie stanu sprzed remontu, lecz równoczeÊnie uzyskanie wy˝szej jakoÊci działania w okreÊlonych warunkach. Przykładem takich stosunkowo (lub pozornie) prostych jest wymiana uszczelnieƒ mi´kkich na uszczelnienia mechaniczne i korekta Êrednic wirników. Przedmiotem licznych dyskusji i krytycznych opinii było stosowanie powłok z tworzyw regeneracyjnych na powierzchnie kanałów przepływowych elementów pomp, nawet fabrycznie nowych. Zadania remontów modernizacyjnych mogà byç znacznie powa˝niejsze. Powinny byç podejmowane w Êcisłej współpracy z producentem z uwagi na wsparcie jego doÊwiadczeniem, dokumentacjà, oryginalnymi cz´Êciami itd. Przykład – przebudowa układu przestawiania łopatek lub dobudowa kierownic prerotacyjnych w pompach Êmigłowych wody chłodzàcej w elektrowniach. Inny przykład – zmiana ło˝yskowania pomp celem podwy˝szenia trwałoÊci, redukcji drgaƒ etc. Te i podobne zadania, zwłaszcza optymalizacyjne, zwiàzane z dopasowaniem parametrów pompy do warunków pracy, nale˝y traktowaç jako przedsi´wzi´cia in˝ynierskie. Ich wykonanie powinno byç potwierdzane odbiorem. Remonty pomp, zwłaszcza wi´kszej mocy, o wi´kszej odpowiedzialnoÊci w eksploatacji, powinny byç koƒczone badaniami odbiorczymi o zakresie uzgodnionym mi´dzy zamawiajàcym i wykonawcà, najlepiej w oparciu o postanowienia norm odbiorczych PN-EN ISO 9906. Badania powinny byç prowadzone na stacji prób lub w miejscu zainstalowania. Warunki do prowadzenia prób w najszerszym zakresie mocy i przepływów stwarzajà stacje prób Hydro-Vacuum (moc do 2 MW) i Grupy Powen Wafapomp (moc do 5 MW). Na odstàpienie od prób w ruchu albo ich

ograniczenie mo˝na sobie pozwoliç, gdy remont wykonuje producent, serwis fabryczny lub autoryzowany, wykorzystujàcy wyłàcznie cz´Êci oryginalne, post´pujàcy zgodnie z procedurami technologicznymi i dajàcy gwarancj´ popartà uzgodnionymi zabezpieczeniami.

Stacja prób Hydro-Vacuum

Inteligentne pompy i układy pompowe Termin „inteligentna pompa” pojawił si´ w ostatnim dziesi´cioleciu w słownictwie nie tylko marketingowym dla wyró˝nienia pomp zdolnych samoczynnie do rozpoznawania warunków pracy i dostosowywania si´ do nich. Wyró˝nia on kierunek rozwoju techniki pompowej zbie˝ny z tendencjami rozwoju w wielu innych dziedzinach techniki.

Pompy Pompownie 2/2014

Komentarze

si´ do wykonania „na warsztacie”. Zgoda, ˝e taka liczba „pompiarzy” nie znalazłaby swojego miejsca w biurach konstrukcyjnych i wytwórniach pomp, ale ju˝ w szeroko poj´tej eksploatacji byç mo˝e tak. Ci absolwenci jednak˝e przewa˝nie odnajdywali si´ te˝ z powodzeniem w innych bran˝ach i na innych stanowiskach, gdzie potrzebne były kwalifikacje in˝yniera-mechanika. Wiele prac dyplomowych miało wówczas charakter doÊwiadczalny i wartoÊç u˝ytkowà, a rezultaty takich prac były wielokrotnie prezentowane w „PP”. Nie czuj´ si´ kompetentny, aby oceniaç sytuacj´ aktualnà, ale słyszy si´, ˝e obecnie konstruktorów nie kształci si´ chyba nigdzie, a przecie˝ to właÊnie oni sà niezb´dni, aby móc tworzyç i opracowywaç nowe rozwiàzania. Jest to chyba jednak trend ogólnoeuropejski, najpewniej bez mo˝liwoÊci odwrotu. Wydaje si´ wi´c, ˝e ci´˝ar wykształcenia konstruktorów-specjalistów (i to nie tylko w bran˝y pomp) b´dà musiały wziàç na siebie fabryki, organizujàc swoje wewn´trzne systemy szkoleƒ, prelekcji i konsultacji. Poniewa˝ trwa naturalna i nieunikniona wymiana pokoleniowa, wi´c takie działania sà konieczne i raczej pilne.

Korzystajàc z okazji, dzi´kuj´ redakcji czasopisma „PompyPompownie” za mo˝liwoÊç opublikowania kilkunastu artykułów. Czasopismo dobrze si´ zapisało i b´dzie pami´tane przez czytelników i autorów, którym udost´pniało swoje łamy.

EFEKTYWNOŚĆ ENERGETYCZNA DLA AMBITNYCH mgr in˝. Tomasz Słupik (Energopomiar) O efektywnoÊci energetycznej sporo si´ mówi ju˝ od kilku lat, a wszystko wskazuje na to, ˝e b´dzie o niej jeszcze głoÊniej. Jednym z celów Polityki energetycznej Polski do roku 2030 jest właÊnie poprawa efektywnoÊci energetycznej. Jednym ze skutecznych narz´dzi do osiàgni´cia tego

TECHNIKA POMPOWA

Przełom XX i XXI wieku przyniósł rozwiàzania, które nale˝y uznaç za kolejne kamienie milowe w rozwoju techniki pompowej. Mowa o pompach zwanych elektronicznymi lub inteligentnymi. Do historii przechodzi poj´cie pompy ograniczonej króçcami i koƒcówkà wału, co zawdzi´czamy ju˝ od dawna pompom monoblokowym.

Konferencja Intelpump (Wrocław 8.10. 2014, w ramach XX Forum U˝ytkowników Pomp) poÊwi´cona inteligentnym pompom i układom

Pompa cyrkulacyjna zwana elektronicznà (Wilo) samoczynnie do stosowujàca parametry w instalacji grzewczej

Obecnie pompà jest zespół tradycyjnie pojmowanej pompy wraz z nap´dem i procesorem. W ramach nap´du mo˝e wyst´powaç indywidualny przemiennik cz´stotliwoÊci. Procesor b´dàcy „komputerem pokładowym” pompy jest zdolny do rozpoznawania i analizy coraz liczniejszych parametrów, dzi´ki czemu uzyskuje

Pompa (KSB) o cechach urzàdzenia ze sztucznà inteligencjà – procesor rozpoznajàcy warunki pracy i nap´d z regulowanà pr´dkoÊcià obrotowà.

si´ dokładniejsze informacje o stanie technicznym pompy (drgania, temperatury) oraz jej współpracy z układem pompowych. Pomp´ staç nie tylko na optymalizacj´ swojej pracy, lecz równie˝, w pewnym stopniu, na optymalizacj´ działania układu pompowego. JeÊli termin „inteligentna pompa” jest kontrowersyjny, to przyznawanie cech inteligencji układom pompowym nie natrafia ju˝ na sprzeciwy i przyj´ło si´ w literaturze. Pierwsze wdro˝enia pomp o cechach urzàdzeƒ inteligentnych przyniosły pompy cyrkulacyjne, zwane elektronicznymi, firm Grundfos, Wilo i LFP, powszechnie ju˝ stosowane w krajowych instalacjach systemów grzewczych. Pompy te o budowie monoblokowej posiadajà silniki synchroniczne o trwałych magnesach z elektronicznà komutacjà, przystosowane do regulacji obrotów w szerokim zakresie. Rozwój i podobnie szerokie wdro˝enie pomp o wy˝szym stopniu inteligencji, prezentowanych obecnie przez pionierskie rozwiàzania pomp nielicznych jeszcze firm (Grundfos, Wilo, KSB, Allweiler), opisywanych w czasopiÊmie „Pompy-Pompownie”, jest kwestià najbli˝szych lat.

celu miał byç system białych certyfikatów. Czy takim narz´dziem si´ stał? Có˝, po dwóch rozstrzygni´tych przetargach nie mo˝na odpowiedzieç twierdzàco. Pozostałe dwa przetargi, przewidziane w ramach obowiàzujàcej ustawy o efektywnoÊci energetycznej, rewolucji ju˝ nie poczynià. Mo˝e to jednak zrobiç planowana nowelizacja ustawy, jednak na razie jest chyba zbyt wczeÊnie, aby przedstawiaç szczegóły. Âledzàc wyniki przetargów na białe certyfikaty, trudno oprzeç si´ wra˝eniu, chocia˝by na podstawie frekwencji, ˝e póki co w przetargach startowały podmioty ambitne, w tym te, które działania proefektywnoÊciowe ju˝ zrealizowały. System z zało˝enia miał jednak wspieraç działania, które nie domykały si´ finansowo. Czy tak si´ stało – to wàtpliwe. Mi´dzy innymi z tego powodu planowana jest nowelizacja ustawy. Na zagadnienie poprawy efektywnoÊci energetycznej w skali całej gospodarki nale˝y jednak˝e spojrzeç szerzej. Nietrudno zauwa˝yç, ˝e nad sektorem wytwarzania energii zbierajà si´ czarne chmury. Dzieje si´ tak co najmniej z kilku powodów. Pierwszy to rosnàcy udział OZE w KSE, a tak˝e przesłanki dot. stopniowego wprowadzania do systemu du˝ych jednostek wytwórczych,

które z zało˝enia powinny pracowaç z wydajnoÊciami bliskimi znamionowych. Niestety, owe „kapryÊne” OZE i nowe bloki du˝ej mocy spowodujà szereg wymuszeƒ dla starych bloków energetycznych w postaci pracy na poziomie minimum technicznego lub – idàc dalej – odstawieƒ. Z jakà sprawnoÊcià b´dà wtedy pracowaç główne urzàdzenia i w efekcie cały blok? Wyniki nie b´dà napawały optymizmem. Druga sprawa dotyczy problemu na razie niedocenianego przez wytwórców energii. Dyrektywa IED wprowadza bowiem obowiàzek okresowego przeglàdu dokumentów, jakimi sà BAT dla du˝ych êródeł spalania. Najwa˝niejsze wnioski z tego przeglàdu znajdà si´ w dokumencie pod nazwà Konkluzje BAT. On zaÊ ma stanowiç podstaw´ w procesie wydawania pozwolenia zintegrowanego. Tak wi´c jego ranga b´dzie wysoka. Draft Konkluzji BAT jest ju˝ dost´pny i wprowadza szereg nowych, bardzo trudnych dla energetyki progów Êrodowiskowych. Wprowadza tak˝e progi dotyczàce Êredniorocznej sprawnoÊci bloków, które b´dà pracowały, kiedy nowe przepisy zacznà obowiàzywaç (spodziewany termin to przełom 2019 i 2020 roku). Uwzgl´dniajàc powy˝sze, nietrudno zauwa˝yç, ˝e zarówno pierwszy aspekt spodziewanych trudnoÊci

Pompy Pompownie 2/2014

Komentarze

TECHNIKA POMPOWA

Ekonomizacja techniki pompowej Parametry techniczne bez ekonomicznych wypaczajà kryteria i hamujà post´p. Pompy generujà w eksploatacji koszty znacznie przewy˝szajàce swojà cen´. Po latach dominacji ideologii nad ekonomià i pierwszych latach przemian społeczno-gospodarczych przyszedł czas na stopniowe wdra˝anie kryteriów ekonomicznych w działalnoÊci gospodarczej. Decyzje modernizacji w sektorze wodociàgowo-kanalizacyjnym, energetyce, zmian w górnictwie etc, których konsekwencje si´gały zmian instalacji pompowych podejmowane były pod naciskiem wielu niekorzystnych czynników. Wymieniç nale˝y: agresywne działanie dostawców pomp z firm zagranicznych, fascynacje mo˝liwoÊciami stosowania wczeÊniej niedost´pnej techniki, a z drugiej strony dost´pnoÊç Êrodków i nieodpowiedzialnoÊç decydentów- inwestorów i projektantów, niejednokrotnie motywowanych prowizjami od zakupów. Czasopismo „Pompy-Pompownie” apelowało o, jak to okreÊlono, ekonomizacj´ techniki pompowej w projektowaniu układów pompowych, doborze parametrów i wyborze pomp, stosowaniu regulacji, praktykach eksploatacyjnych. Poczàwszy od 2002 roku, przedstawiano i forsowano zasad´ wyboru pomp opartà na rachunku optymalizacyjnym sumy kosztów ponoszonych w okresie u˝ytkowania pompy, znanà jako LCC (life cycle cost), adaptowanà z praktyki zagranicznej. Przyznaç niestety trzeba, ˝e filozofia LCC, mimo ˝e jasno wykazywała przewag´ kosztów zu˝ycia energii nad kosztami zakupu, nie oparła si´ regułom obowiàzujàcym w przetargach, preferujàcym kryterium minimalizacji kosztu zakupu.

Krytycznie ocenia si´ do dzisiaj rol´ projektantów i inwestorów. W wyborze projektantów inwestorzy kierujà si´ deklarowanà cenà usług. W rezultacie inwestycje w technice pompowej sà ska˝one swoistymi grzechami pierworodnymi braku fachowoÊci i kompetencji na poziomie niekiedy amatorszczyzny. Niestety technika pompowa w stanie ułomnym, traktujàc powierzchownie aspekty ekonomiczne projektowania i eksploatacji układów pompowych, rodzi si´ ju˝ na uczelniach.

Efektywność energetyczna pomp i regulacje prawne OkreÊlenie udziału i mo˝liwoÊci ograniczenia zu˝ycia energii przez pompy w krajach rozwini´tych, odpowiadajàcego zasobowi energetycznemu w wymiarze około 4% aktualnej produkcji energii elektrycznej, prowadzi do wymuszania działaƒ administracyjnych na rynku pomp. Od 1997 roku (podpisanie protokółu z Kioto) nasiliło si´ przeciwdziałanie procesowi ocieplenia klimatu oraz poszukiwanie poprawy efektywnoÊci energetycznej procesów technicznych. Stwierdzono, ˝e znaczny udział w zu˝yciu energii w krajach rozwini´tych, rz´du 20 procent, ma eksploatacja pomp. JednoczeÊnie oszacowano, ˝e zu˝ycie to mo˝e byç zmniejszone o Êrednio 25 procent bez negatywnych konsekwencji dla zadaƒ wykonywanych przez pompy. Stàd wynika wniosek o mo˝liwoÊci ograniczenia produkcji energii elektrycznej o około 4 procent. Oszcz´dnoÊç zu˝ycia energii przez pompy staje si´ wi´c

Pompy Pompownie 2/2014

Komentarze

z pracà jednostek na odpowiednim poziomie obcià˝enia i – co za tym idzie – sprawnoÊci obiegu, jak i drugi, dotyczàcy koniecznoÊci dotrzymania nowych norm emisyjnych, a w efekcie wzrostu potrzeb własnych i obni˝enia sprawnoÊci netto obiegu, b´dzie trudny do pogodzenia z wymogiem sprawnoÊciowym zawartym w BAT i zasadami ekonomii. Przekładajàc to na pytanie o cen´ energii dla przemysłu w niedalekim horyzoncie czasowym, nam wszystkim pozostaje pracowaç nad tym, aby nale˝eç do wspomnianego wczeÊniej grona podmiotów ambitnych, podejmujàcych działania zapobiegawcze odpowiednio wczeÊnie. W najbli˝szych latach jak chyba nigdy wczeÊniej b´dzie wa˝ne, aby w nowej sytuacji znaç potencjał oszcz´dnoÊci energii w swoim przedsi´biorstwie i efektywnie, na miar´ mo˝liwoÊci, produkowaç i zu˝ywaç energi´.

O WYNIKACH OBLICZEŃ NUMERYCZNYCH SPRAWNOŚCI POMP prof. dr in˝. Andrzej Korczak Trzeba si´ zgodziç z wàtpliwoÊciami dotyczàcymi małego, w stosunku do oczekiwaƒ, przeło˝enia wyników obliczeƒ CFD nowych konstrukcji na oczekiwane podniesienie sprawnoÊci. Stanowià one cz´Êciej efektowny materiał ilustracyjny do celów marketingowych, a te˝ sà zamieszczane w publikacjach naukowych niejednokrotnie nie zawierajàcych sprawdzajàcych wyników badaƒ empirycznych. Nale˝y stwierdziç, ˝e te nowoczesne narz´dzia jakimi sà programy opisujàce przepływy w 3D mogà jedynie stanowiç pomoc dla konstruktora nie odbierajàc mu satysfakcji z pracy twórczej.

TECHNIKA POMPOWA

Dr Gunnar Hovstadius (USA) XVIII prezentacja kierunków poprawy efektywnoÊci energetycznej (XVI Forum U˝ytkowników Pomp)

znaczàcym zasobem energetycznym. W Polsce ten zasób energii mo˝e byç jeszcze wi´kszy, jeÊli wziàç pod uwag´, ˝e infrastruktura instalacji pompowych pochodzi z okresu, w którym dost´p do nowoczesnej techniki był ograniczony, a inwestowanie bez rzetelnego rachunku ekonomicznego. Rezerwy w zu˝yciu energii przez pompy kryjà si´ nie tyle w nominalnych sprawnoÊciach pomp i nap´dów, co w warunkach ich działania, wynikajàcych głównie z niewłaÊciwego doboru parametrowego, braku sprawnej regulacji i racjonalnej eksploatacji. Jest to wi´c problem poprawy efektywnoÊci energetycznej, a nie tylko parametru sprawnoÊci pomp. Od 1999 roku na łamach czasopisma „PompyPompownie” oraz na Forach U˝ytkowników Pomp w licznych publikacjach i prezentacjach autorów krajowych i zagranicznych omawiano mo˝liwoÊci, sposoby i efekty poprawy efektywnoÊci energetycznej układów pompowych. Działania te znalazły uznanie mi´dzy innymi ze strony Krajowej Agencji Poszanowania Energii.

Rang´ problemu efektywnoÊci energetycznej oddajà programy unijne i rzàdowe. Ustawy o efektywnoÊci energetycznej, audytach i certyfikatach powinny przynieÊç znaczàce efekty. Niestety, w parze z podejÊciem rzetelnym i profesjonalnym idà praktyki zmierzajàce do wykazywania fikcyjnych efektów i uzyskiwania nienale˝nych ocen. Ostatnie rozporzàdzenia unijne, szeroko omawiane w czasopiÊmie i na Forach U˝ytkowników Pomp, Êwiadczàce o docenianiu roli pomp jako konsumentów energii, wymuszajà eliminacj´ z rynku pomp, które nie spełniajà przypisanych im kryteriów efektywnoÊci energetycznej. Dotyczy to pomp cyrkulacyjnych, kilku podstawowych rodzajów pomp jednostopniowych oraz pomp gł´binowych. Nale˝y mieç nadziej´, ˝e te nakazy administracyjne przyczynià si´ do korekty działania wolnego rynku (celowej, jak si´ wydaje, nie tylko na rynku pomp).

Rynek pomp Polski rynek pomp, rzàdzàcy si´ zasadami wolnej konkurencji, przynosi inwestorom korzyÊci swobodnego wyboru, a producentom zarówno zagro˝enia, jak i szanse rozwoju. Polscy producenci pomp, wykorzystujàc bogate doÊwiadczenia, poziom kadry, mo˝liwoÊci współpracy na forum krajowym i zagranicznym oraz kontakty z inwestorami powinni utrzymaç i umacniaç swojà pozycj´. W latach 1985–1990 w wyniku otwarcia polskiego rynku wystàpiło załamanie udziału krajowej produkcji pomp, wynoszàcego wczeÊniej około 90%, na rzecz importu. Dostawcy pomp, głównie z Niemiec, Danii i Włoch, stop-

Komentarze CFD bez ich empirycznej weryfikacji mo˝e prowadziç do bł´dnych wniosków. J.F. Gülich w ksià˝ce Centrifugal Pumps wyjaÊnia, ˝e błàd w obliczeniach strat hydraulicznych ξLA w wirniku pompy wynika z okreÊlania go jako ró˝nicy miedzy wartoÊciami wysokoÊci podnoszenia: teoretycznà ψth i wewn´trznà ψL ξLA = ψth – ψL Poniewa˝ na przykład ψth = 1 ± 0,01 oraz ψL = 1,06 ± 0,01 to współczynnik strat hydraulicznych mieÊci si´ w zakresie ξLA = 0,04 ± 0,02 czyli rozrzut wynosi ±50%. Jednak˝e ten wywód nie wyjaÊnia stwierdzonych bł´dów w obliczeniach programami CFD sprawnoÊci pomp kr´tnych, którà okreÊla iloraz: k

L th

Problem wg autora pozostaje otwarty.

Pompy Pompownie 2/2014

Okazuje si´ te˝, ˝e w stosowaniu programów CFD jest istotny problem, polegajàcy na niepewnoÊci obliczeƒ sprawnoÊci hydraulicznej w obliczeniach tych wielkoÊci mogà ró˝nie wpływaç na wynik. Z prac wykonywanych w zespole autora wynika, ˝e obliczenia numeryczne pozwalajà porównywaç charakterystyki przepływowe i charakterystyki mocy, a wi´c i charakterystyki sprawnoÊci pomp o podobnych kształtach układów przepływowych, ró˝niàcych si´ szczegółami konstrukcyjnymi. Pozwala to na korygowanie konstrukcji w celu uzyskania zało˝onych charakterystyk. Równie˝ biuro konstrukcyjne, posiadajàce du˝à baz´ opracowanych numerycznie i empirycznie i skatalogowanych układów przepływowych mo˝e racjonalniej wykorzystywaç programy CFD do realizacji kolejnych ich projektów. Natomiast porównywanie na podstawie obliczeƒ numerycznych układów przepływowych pomp o tych samych nominalnych parametrach pracy lecz o istotnie ró˝niàcej si´ geometrii mo˝e byç obarczone znacznym bł´dem. Błàd wartoÊci sprawnoÊci obliczonej numerycznie mo˝e przekraczaç nawet 50%. Dlatego przyjmowanie wyników obliczeƒ numerycznych programami

TECHNIKA POMPOWA

Walne Zgromadzenie Stowarzyszenia Producentów Pomp (Rydzyna 2006)

Pompownia w koksowni wyposa˝ona w pompy procesowe firmy GP-W z uszczelnieniami i układami cieczy zaporowej firmy ANGA

niowo uzyskali pozycj´ dominujàcà, spychajàc krajowych producentów do poziomu około 20% iloÊci pomp na rynku. Czasopismo „Pompy-Pompownie” Êledziło inwazj´ producentów zagranicznych, publikujàc informacje o kolejnych spółkach przedstawicielskich rejestrowanych w Polsce i zamieszczało ich reklamy. Działanie to odbywało si´ pod hasłem „nie wa˝ne, czyja pompa, byle była najlepsza”. Co spotkało si´ z niezawsze dobrym przyj´ciem przez producentów krajowych. W 1996 roku z inicjatywy Êrodowiska zwiàzanego z redakcjà zawiàzane zostało Stowarzyszenie Producentów Pomp, zrzeszajàce polskie fabryki pomp. W 2004 roku wstàpiło ono do Europejskiego Stowarzyszenia Producentów Pomp EUROPUMP. Konkurencja na rynku pomp doprowadziła do zmian iloÊciowych i jakoÊciowych w ofertach polskich producentów. W wielu asortymentach, unowoczeÊniajàc swoje wyroby, utrzymali pozycje liderów, w innych bronià si´ z trudem, w jeszcze innych wycofali przestarzałe pompy z produkcji. Z uznaniem nale˝y podkreÊliç, ˝e niemal wszystkie polskie fabryki przetrwały okres utraty wczeÊniej zajmowanych pozycji monopolistów podejmujàc trud zmagaƒ z konkurencjà wszystkich liczàcych si´ w Êwiecie firm. Uznajàc konkurencj´ za czynnik zmian korzystnych dla inwestorów i u˝ytkowników pomp, nale˝y ubolewaç nad doniesieniami o rozstrzygni´ciach licznych przetargów, których niekorzystne skutki w eksploatacji mo˝na z góry przewidzieç. Nale˝y mieç nadziej´, ˝e sytuacja ta ulegnie zmianie. Znaczny wpływ na sytuacj´ na rynku majà projektanci instalacji pompowych, nowych i modernizowanych. Sà oni autorami sukcesów, a znacznie cz´Êciej grzechów pierworodnych, trudnych do naprawienia. Uznaje si´, ˝e sytuacja ta ma swoje êródło w niedostatku du˝ych, wielobran˝owych biur projektów, w dominacji małych nieprofesjonalnych jednostek, których aktyw-

Komentarze KOSZTY I EFEKTY

Pompy Pompownie 2/2014

dr in˝. Grzegorz Pakuła

Zagadnienie post´pu w technice pompowej omawiane w artykule rozbiłbym na dwie osobne kwestie. Jedna z nich to obiektywny post´p techniczny, jaki dokonał si´ w Êwiecie i w Polsce. Druga kwestia to zachodzàce w Polsce w ostatnim okresie zmiany zwiàzane z korektà bł´dnej ekonomii obowiàzujàcej w poprzednim okresie. Nie zawsze zdajemy sobie spraw´, ˝e zało˝enia tzw. ekonomii socjalizmu miały powa˝ny wpływ na kwestie techniczne i organizacyjne. Dla przykładu, fakt, ˝e dostawa wody i ciepła dla ludnoÊci odbywała si´ w okresie minionym praktycznie za darmo skutkował tym, ˝e media te były zu˝ywane w nadmiernych iloÊciach. Rezultatem były „kosmiczne” z obecnego punktu wi-

dzenia wydajnoÊci pompowni wodociàgowych oraz (w mniejszym zakresie) ciepłowniczych, które obecnie wymagajà korekty po sprowadzeniu cen i zapotrzebowania na uzasadniony poziom. Innym zjawiskiem charakterystycznym dla ekonomii realnego socjalizmu był bezustanny niedobór produktów. W rezultacie producenci pomp w tamtym okresie koncentrowali si´ na produkcji nowych pomp, nie majàc zdolnoÊci produkcyjnych dla dostarczania cz´Êci zamiennych oraz właÊciwej obsługi pogwarancyjnej. Z tego powodu w Polsce ukształtował si´ niekorzystny model eksploatacji pomp polegajàcy na tym, ˝e remontami zajmowały si´ firmy nie b´dàce producentami i, co gorsza, nie korzystajàce z oryginalnych cz´Êci zamiennych. Zmiana tej praktyki, polegajàca na obj´ciu swoich produktów przez producentów pomp obsługà pogwarancyjnà i remontowà jest z korzyÊcià dla jakoÊci eksploatacji. Miałem osobiÊcie okazj´ uczestniczyç w licznych audytach efektywnoÊci energetycznej układów pompowych. Na tej podstawie dostrzegam z całà ostroÊcià problem jakoÊci projektowania tych układów. W wyniku audytów cz´sto wychodzi na jaw, ˝e na skutek niedoskonałego projektowania zu˝ycie energii jest wy˝sze od uza-

TECHNIKA POMPOWA

noÊç przejawia si´ głównie na etapie staraƒ o zlecenia, a nast´pnie niejednokrotnie na lokowaniu urzàdzeƒ pod dyktando współpracujàcych z nimi dostawców. WÊród licznych przykładów mo˝na wymieniç: stosowanie pomp okr´towych w instalacjach pompowych du˝ych ciepłowni, zastosowanie pomp zatapialnych i rurociàgów w wykonaniach kwasoodpornych w pompowni brzegowej zbiornika melioracyjnego, zastosowanie w pompowni odpadów flotacyjnych układu szeregowego trzech pomp (w tym jedna niepracujàca), ka˝da o mocy 630 kW Warto zastanowiç si´, czy konkurencja musi oznaczaç stan wrogoÊci mi´dzy producentami. Niestety, sytuacja na polskim rynku pomp zmierza do zaostrzenia walki konkurencyjnej, coraz bardziej ograniczajàc istniejàce mo˝liwoÊci konstruktywnej współpracy, choçby w ramach Stowarzyszenia Producentów Pomp czy szerzej w EUROPUMP.

Ludzie techniki pompowej Łamy czasopisma „Pompy-Pompownie” oraz Fora U˝ytkowników Pomp zbudowały kontakty przełamujàce anonimowoÊç techniki pompowej. Zrodziły one wi´zy kole˝eƒskie pozwalajàce na szczeroÊç wypowiedzi i krytyczne sàdy jako podstaw´ konstruktywnej dyskusji i współpracy. Panuje przekonanie, ˝e czasopismu „Pompy-Pompownie” udało si´ dotrzeç do licznego grona osób ze Êrodowiska producentów, u˝ytkowników, zaplecza uczelnianego,

a zwłaszcza u˝ytkowników zainteresowanych osobistymi kontaktami i współpracà. Dorobek tak zintegrowanego Êrodowiska wyra˝a si´ setkami publikacji o ró˝nym poziomie, od doniesieƒ po poziom akademicki oraz podobnà liczbà prezentacji na corocznych Forach U˝ytkowników Pomp. Wydanie w 2014 roku jubileuszowego 150. numeru czasopisma (po 22 latach) zbiegło si´ z jubileuszowym XX Forum. Dzieło Redakcji, wspierane przez Rad´ Programowà, pozostawia Êlad nie tylko w bibliotekach. Trwałym Êladem czasopisma jest przyjćie terminu „technika pompowa”, zaproponowanego dla kompleksowego ujćia wszystkich zagadnieƒ zwiàzanych z pompami, od ich projektowania, konstrukcji, badaƒ, technik wytwarzania itd., a˝ po kompleks zagadnieƒ eksploatacji. Utrwali si´ pami´ç o twórcach techniki pompowej, którym poÊwićono obszerne wspomnienia – Stanisławie Zwierzchowskim, Zygmuncie Ciechanowskim, Gustawie Gładysiewiczu, Adamie T. Troskolaƒskim, Szczepanie Łazarkiewiczu, Macieju Zarzyckim, Zygmuncie Froehlke, Kazimierzu Jackowskim i Mieczysławie St´pniewskim. Dwudziestu osobom wyró˝nionym za osiàgnićia i współprac´ pozostanà Złote Spirale przyznane przez Redakcj´ i Wydawc´ czasopisma na wniosek kapituły tej nagrody. DoÊwiadczania blisko çwierçwiecza kontaktów i współpracy z tysiàcami czytelników i współtwórców unikalnego czasopisma wymagajà podsumowania. Zostanà one odniesione do poszczególnych Êrodowisk i przedstawione w najwi´kszym skrócie. Ârodowisko uczelni reprezentowali aktywnie profesorowie Politechnik: Warszawskiej, Poznaƒskiej, Łódzkiej, Âlàskiej i Wrocławskiej i ich nast´pcy. Za wkład w dzieło, przyjaznà i efektywnà współprac´ nale˝à si´ im wyrazy podzi´kowania. JednoczeÊnie warto zauwa˝yç, ˝e tradycyjnie pojmowane kształcenie in˝ynierów o specjalnoÊci „pompy” nale˝y do przeszło-

Komentarze WIEDZA MOTOREM POSTĘPU prof. dr in˝. Janusz Plutecki Majàc okazj´ uczestniczyç aktywnie od samego poczàtku w realizowanym przez redakcj´ programie mogłem przeÊledziç znaczne oddziaływanie edukacyjne czasopisma, polegajàce na podnoszeniu ogólnej wiedzy Êrodowiska pompowego i sprzyjaniu zacieÊnianiu kontaktów osobistych corocznymi spotkaniami w ramach Forów Producentów i U˝ytkowników Pomp. Rola ta jest nie do przecenienia szczególnie w okresie, kiedy niezb´dne sà du˝e wysiłki w zakresie racjonalizacji zu˝ycia energii i polepszenia efektywnoÊci gospodarowania. Na naszych oczach dokonuje si´ bardzo szybki post´p konstrukcyjny i technologiczny. Post´pujàca elektronizacja wszyst-

Pompy Pompownie 2/2014

sadnionego. JeÊli jednak obliczy si´ okres zwrotu nakładów potrzebnych na korekty i modernizacje to w wielu przypadkach okazuje si´, ˝e jest on na poziomie nieatrakcyjnym z punktu widzenia firmy eksploatujàcej pompy. Dochodzi zatem do paradoksalnej sytuacji, w której lepiej jest jeÊli układ jest katastrofalnie êle pomyÊlany i straty energii sà rz´du kilkudziesi´ciu procent, bo wtedy opłacalne sà korekty. JeÊli natomiast straty energii sà kilku lub kilkunastu procentowe to korekta nie nast´puje, gdy˝ zwrot nakładów nie jest dostatecznie szybki. OczywiÊcie, najlepiej byłoby gdyby układ od poczàtku zaprojektowany był optymalnie i nadmiernych strat nie było. Przy tej okazji wypada dodaç, ˝e audyty wykazujà tak˝e, i˝ cz´stà przyczynà strat jest niewłaÊciwa gospodarka remontowa w wyniku czego pompy pracujà ze sprawnoÊcià znacznie obni˝onà w stosunku do sprawnoÊci pompy nowej. Naturalnà tendencjà w trakcie optymalizacji gospodarki energetycznej układów pompowych sà wymiany lub ró˝nego rodzaju modernizacje pomp. Cz´sto zapomina si´ przy tym, ˝e podobny efekty mo˝na uzyskaç mniejszym kosztem prawidłowo remontujàc istniejàcà pomp´.

TECHNIKA POMPOWA

Êci. Uczelnie, prze˝ywajàc gł´boki kryzys, poddajà si´ polityce produkcji absolwentów, a pracownicy naukowi przestajà byç nauczycielami. Gospodarka wymaga in˝ynierów zdolnych do podejmowania wyzwaƒ w eksploatacji. Uczelnie, oderwane od eksploatacji, powinny przygotowywaç absolwentów do dalszego kształcenia w praktyce i przez praktyków. Do tych wniosków uprawnia powszechnoÊç pomp i reprezentatywnoÊç zagadnieƒ, jakie niesie ich szeroko rozumiana eksploatacja. Projektantom poÊwi´cono kilka gorzkich uwag w poprzednich rozdziałach. Współpraca z nimi, podobnie jak z konsultantami działajàcymi w jedno lub kilkuosobowych spółkach eksperckich, jest trudna. Oceniajà tak inne czasopisma oraz organizatorzy innych konferencji bran˝owych, z wyjàtkiem tych, którzy ponoszà koszty ich udziału. Idea obligatoryjnej oceny analiz i projektów, a nawet ich zatwierdzania przez powołane do tego gremia (jakie?), wydaje si´ nierealna. Wypada mieç nadziej´ na stopniowe zmiany, choçby dzi´ki bardziej aktywnemu wsparciu inwestorów przez zaplecze producentów i dostawców pomp. Ârodowisko eksploatacji jest, z natury rzeczy, zró˝nicowane. JeÊli traktowaç u˝ytkowników jako najbardziej po˝àdanych partnerów do współpracy, jak czyniła redakcja „Pompy Pompownie”, i o czym Êwiadczyła formuła Forów Eksploatacji Pomp, to ka˝dy pozyskany autor, dzielàcy si´ doÊwiadczeniem, przynosił satysfakcj´. Nale˝y sobie ˝yczyç, ˝eby tendencja podnoszenia poziomu techniki i ekonomii eksploatacji poprzez czynny

udział coraz liczniejszych jednostek z tej sfery utrzymała si´ i rozwijała. Zarzàdy przedsi´biorstw w gospodarce komunalnej, energetyce, ciepłownictwie, przemyÊle etc przeszły w r´ce ludzi, b´dàcych menad˝erami, nawet nie ekonomistami, a co dopiero technikami. Do historii nale˝à dyrektorzy wodociàgów, którzy w nich wyroÊli. Coraz tu mniej „ludzi techniki pompowej”, i nie zanosi si´ na zmiany. Po stronie producentów pomp i ich przedstawicielstw zachodzi niestety podobny proces. Do historii nale˝y przykład właÊciciela wielkiego mi´dzynarodowego koncernu, któremu znane było czasopismo „Pompy-Pompownie”. DziÊ jego lokalny reprezentant nie widzi potrzeby spotkaƒ swoich specjalistów z kolegami na konferencjach technicznych. Âladami ich podà˝ajà niestety niektórzy menad˝erowie firm krajowych. Łatwo sobie wyobraziç stopieƒ dezintegracji Êrodowiska, gdyby nie Fora U˝ytkowników Pomp. W tej sytuacji, tym wszystkim, licznym ludziom techniki pompowej, którzy wyra˝ali trosk´ o przyszłoÊç, nale˝y si´ nadzieja, ˝e XX Forum, podobnie jak wydanie ostatniego numeru „PP”, nie zamknie mo˝liwoÊci dalszych kole˝eƒskich kontaktów i kontynuowania współpracy. Skróty u˝yte w artykule: • PP: czasopismo „Pompy-Pompownie” • H-V: Hydro-Vacuum SA • GP-W: Grupa Powen-Wafapomp • LFP: Leszczyƒska Fabryka Pomp

Pompy Pompownie 2/2014

Komentarze

kich dziedzin ˝ycia , wynikajàca z post´pów w zakresie elektroniki i mechatroniki, a w Êlad za tym oprogramowania, b´dzie znaczàco wpływaç równie˝ na technik´ pompowà. Ostra konkurencja na rynku i koniecznoÊç stałego podwy˝szania efektywnoÊci energetycznej, w dziedzinie tak energochłonnej jak technika pompowa, wymaga od in˝ynierów, twórców tej techniki, znacznie wi´kszej , szerszej i cz´sto innej wiedzy od dotychczas serwowanej. Twórcy techniki pompowej muszà mieç bardzo wysokie kwalifikacje, umo˝liwiajàce efektywnie wykorzystywaç nowoczesne oprogramowanie i technologie, zapewniajàc realny post´p w zakresie pomp i systemów pompowych. WłaÊnie system pompowy, wyposa˝ony w odpowiednie urzàdzenia pomiarowe i zabezpieczajàce oraz oprogramowanie do optymalnego sterowania oraz zbierania i przetwarzania informacji, dotyczàcych

stanu dynamicznego zespołów pompowych, zapewni małà energochłonnoÊç systemu, jego niezawodnoÊç i niskie koszty eksploatacji. Warunkiem prowadzenia tych działaƒ sà wysoko wykwalifikowani in˝ynierowie, którzy swà wiedz´ i doÊwiadczenie, swà inteligencj´ zawrà w odpowiednich konstrukcjach, systemach sterowania i nadzoru, w efekcie stwarzajàc pompy czy systemy, które potocznie nazywamy „inteligentnymi”. Zapewnienie tych warunków wymaga odpowiedniego systemu i poziomu kształcenia oraz badaƒ. Wymaga to wysiłku tak kształcàcych, kształconych (motywacja) ale równie˝ wsparcia kształcenia i badaƒ przez bran˝´ pompowà. Bez tego kompleksowego wysiłku efekty b´dà niewspółmiernie małe w stosunku do przyszłych potrzeb. Wysiłek redakcji i osób z nià współpracujàcych w zakresie popularyzacji wiedzy nie wystarczà.