4/2018 Surowce i Maszyny Budowlane

T E M AT N U M E R U I W Y D O B Y C I E Ż W I RU I P I A S K U

ALERT PIASKOWY I Czy na Ziemi zabraknie piasku?

I Prognozy zapotrzebowania i produkcji kruszyw naturalnych I Niezagospodarowane złoża Małopolski

Na odkrywce do jednej bramki > 26

Eksploatacja pod napięciem > 40

Pożegnanie z maszyną > 64

Innowacyjna linia demonstracyjna od Hydro Tech Sort wytworzona przy pomocy środków europejskich

Projektpt. pt.„Przeprowadzenie „Przeprowadzenieprac pracrozwojowych rozwojowychwwzakresie zakresiewytworzenia wytworzeniainnowacyjnej innowacyjnejlinii linii Projekt demonstracyjnejdo doprzeróbki przeróbkisurowców surowcówmineralnych” mineralnych” demonstracyjnej Beneficjent:HYDROHYDRO-TECHTECH-SORT SORTSpółka Spółkazzograniczoną ograniczonąodpowiedzialnością odpowiedzialnością Beneficjent: Wartośćprojektu: projektu:77634 634531, 531,25 25PLN PLN Wartość WkładFunduszy FunduszyEuropejskich: Europejskich:44580 580718, 718,75 75PLN PLN Wkład Projektrealizowany realizowanywwramach ramachpodziałania podziałania1.1.2: 1.1.2:Prace PraceB+R B+Rzwiązane związanez zwytworzeniem wytworzenieminstalacji instalacji Projekt pilotażowej/demonstracyjnejProgramu ProgramuOperacyjnego OperacyjnegoInteligentny InteligentnyRozwój Rozwój2014-2020 2014-2020 pilotażowej/demonstracyjnej

Współfinansowanieprzez przezUnię UnięEuropejską EuropejskązzEuropejskiego EuropejskiegoFunduszu FunduszuRozwoju RozwojuRegionalnego Regionalnego Współfinansowanie ramachProgramu ProgramuOperacyjnego OperacyjnegoInteligentny InteligentnyRozwój Rozwój2014-2020 2014-2020 wwramach

SPIS TREŚCI

10 I

14 I

22 I

1 0 T E M AT N U M E R U : W Y D O B Y C I E Ż W I R U I P I A S K U Fot.: 123rf

T E M AT N U M E RU : W Y D O B Y C I E Ż W I RU I P I A S K U Czy na ziemi zabraknie piasku?

Aleksander Kabziński Żwiry i piaski – analiza zmian jakości Wiesław Kozioł Niezagospodarowane złoża Małopolski Łukasz Machniak

OPTYMALIZACJA 26 I

30 I

34 I

Na odkrywce do jednej bramki Krystian Milewski, Karol Czerwiński Ciągłe doskonalenie według CEMEX Polska Edyta Teperska Idealna kopalnia w dobie Industry 4.0 Marek Stanek

K RU S Z Y WA Eksploatacja pod napięciem Krzysztof Halaczek, Robert Kupisz, Bogdan Kupisz, Jarosław Wcisło Lasy potrzebują dobrych dróg Andrzej Czerniak

Z ŻYCIA BRANŻY

Czy na ziemi zabraknie piasku?

Aleksander Kabziński 42

K RU S Z Y WA Fot.: zasoby autora

40 I

42 I

46 I Innowacje to ich specjalność Mariola Stefanicka, Danuta Rajczakowska

MASZYNY I URZĄDZENIA

P R AWO 70 I Umowa o dostawę sprzętu – praktyczne spojrzenie Adrian Chodyna

KO M U N I K AC JA

Lasy potrzebują dobrych dróg Andrzej Czerniak 82

BEZPIECZEŃSTWO Fot.: 123rf

52 I Gwiazda na Autostradzie Sabina Szewczyk-Wajda 54 I Cechy skał a rozdrabnianie Tomasz Gawenda 60 I LiuGong Dressta Machinery – gwiazda targów Autostrada Sabina Szewczyk-Wajda 64 I Pożegnanie z maszyną Ryszard Chciuk

74 I Wizerunkowe must have kopalni Paweł Podsiadło

OCHRONA ŚRODOWISKA 78 I Lotny przeciwnik Maciej Stachowski

BEZPIECZEŃSTWO 82 I Nim zadziałasz na dwa fronty Piotr Krzemiński

FELIETON 85 I Dawnych wspomnień czar Aleksander Kabziński

Nim zadziałasz na dwa fronty Piotr Krzemiński

SiMB 4/2018 3

O D R E DA KC J I

Wydawca: BMP Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością sp. k. ul. Morcinka 35 47-400 Racibórz tel./fax 32 415 97 74 tel. 32 415 29 21 32 415 97 93 e-mail: surowce@e-bmp.pl http://www.kieruneksurowce.pl BMP to firma od 25 lat integrująca środowiska branżowe, proponująca nowe formy budowania porozumienia, integrator i moderator kontaktów biznesowych, wymiany wiedzy i doświadczeń. To organizator branżowych spotkań i wydarzeń – znanych i cenionych ogólnopolskich konferencji branżowych, wydawca profesjonalnych magazynów i portali.

S ab i n a S z ew c z y k - Wa j d a redaktor wydania t e l . 3 2 4 1 5 9 7 7 4 w e w. 4 5 t el . kom . 6 0 2 1 1 6 3 1 3 e - m a i l : s ab i n a . w a j d a @ e - b m p. pl

By piaskownica nie była pusta S

potkałam ostatnio znajomego, który jest handlowcem w bardzo znanej firmie farmaceutycznej. Luźna rozmowa szybko zeszła na tematy służbowe – opowiadał, że bardzo dobrze mu idzie i jest tak świetnym specjalistą, że sprzedałby nawet piasek na pustyni. Delikatnie przerwałam mu jego wywód i ostudziłam zapał, wyjaśniając, że piasek to surowiec, którego wkrótce na Ziemi może zabraknąć…

z pozoru występuje bez ograniczeń (s. 10). Wiele mówi się o wyczerpywaniu złóż ropy czy węgla brunatnego, zaś temat niedoborów piasku jest marginalizowany. Dlatego już teraz trzeba zacząć alarmować i rozpowszechniać wiedzę, że to surowiec, którego zasoby są nieodnawialne. W niektórych miejscach na świecie już zaczyna go brakować – trwają wręcz „wojny piaskowe”, a mafie kontrolują przemyt tego surowca.

D

O

laczego przytoczyłam właśnie tę historię? By podkreślić, jak bardzo temat piasku jest dziś ignorowany i deprecjonowany. Statystyczny Kowalski uznaje, że to kopalina powszechna i ogólnie występująca, nie zdając sobie przy tym sprawy, że pojawia się niemal w każdej dziedzinie naszego życia. Bowiem piasek to nie tylko budownictwo, ale także przemysł szklarski, cementowy, komputerowy i wiele, wiele innych.

Z

tą dostępnością też nie jest tak „różowo”. Jak podkreśla Aleksander Kabziński, prezes Polskiego Związku Producentów Kruszyw, piasek tylko

4 SiMB 4/2018

becnie, w czasie „boomu” budowlanego, szczególnie ważne jest, aby nagłaśniać temat niedoboru piasku.

Podkreślać należy, aby eksploatacja była prowadzona w sposób racjonalny i kontrolowany. Działać już dziś, by za kilka lat nie obudzić się z ręką w… pustej piaskownicy.

Rada programowa: dr Jarosław Badera, Wydział Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego prof. dr hab. inż. Artur Bęben Mariusz Dyka, Wydział Rolnictwa, Leśnictwa i Ochrony Środowiska w Starostwie Powiatowym w Gliwicach, Geolog Powiatowy dr hab. inż. Tomasz Gawenda, Katedra Inżynierii Środowiska i Przeróbki Surowców, Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie Aleksander Kabziński dr inż. Paweł Kawalec, niezależny ekspert, www.ptkawalec.com prof. dr hab. inż. Wiesław Kozioł, Instytut Mechanizacji Budownictwa i Górnictwa Skalnego, Akademia Górniczo-Hutnicza dr inż. Łukasz Machniak, Katedra Górnictwa Odkrywkowego, Akademia Górniczo-Hutnicza im.

Stanisława Staszica w Krakowie dr inż. Zdzisław Naziemiec, Instytut Ceramiki i Materiałów Budowlanych, Oddział Szkła i Materiałów Budowlanych w Krakowie Paweł Podsiadło, niezależny ekspert, www.leanmining.pl Mariola Stefanicka, Wydział Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej Prezes zarządu BMP Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością sp. k.

Adam Grzeszczuk Redaktor naczelny: Przemysław Płonka, przemyslaw.plonka@e-bmp.pl Redaktor wydania: Sabina Szewczyk-Wajda, sabina.wajda@e-bmp.pl Redakcja techniczna: Maciej Rowiński, Marek Fichna Reklama: Jolanta Mikołajec-Piela, jola.mikolajec@e-bmp.pl Prenumerata, kolportaż: Adrian Waloszczyk, adrian.waloszczyk@e-bmp.pl Prenumerata krajowa: Zamówienia na prenumeratę instytucjonalną przyjmuje firma Kolporter Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością S.K.A. Informacje pod numerem infolinii 0801 40 40 44 lub na stronie internetowej http://dp.kolporter.com.pl/ Cena 1 egzemplarza – 23,15 zł + 8% VAT PKWiU: 58.14.12.0 ISSN: 1734-7998 Wpłaty kierować należy na konto: Bank Spółdzielczy w Raciborzu 40 8475 0006 2001 0014 6825 0001 Wykorzystywanie materiałów i publikowanie reklam opracowanych przez wydawcę wyłącznie za zgodą redakcji. Redakcja zastrzega sobie prawo do opracowywania nadesłanych tekstów oraz dokonywania ich skrótów, możliwości zmiany tytułów, wyróżnień i podkreśleń w tekstach. Artykułów niezamówionych redakcja nie zwraca.

Redakcja nie odpowiada za treść reklam.

Niniejsze wydanie jest wersją pierwotną czasopisma Druk: FISCHER Poligrafia Fot. na okładce: HTS

W obiektywie

T ur ó w pnie si ę w g ó r ę Mobilne Wytwórnie Betonu CEMEX po zimowej przerwie wznowiły dostawy betonu na dokończenie budowy chłodni kominowej w Elektrowni Turów. Obecnie betonowanie odbywa się na wysokości 108 m od podłoża i będzie kontynuowane jeszcze 27m w górę.

Fot. Mobilne Wytwórnie Betonu CEMEX

SiMB 4/2018 5

Targi Autostrada, MASZBUD oraz ROTRA zakończone

Ponad 10 tysięcy zwiedzających, 418 firm zajmujących 30 tys. m2 powierzchni wystawienniczej oraz 10 konferencji dotyczących budownictwa drogowego – tak w skrócie można opisać trwające od 8 do 10 maja targi Autostrada, MASZBUD oraz ROTRA. Fot. BMP

Fot. ilustracyjne: 123 rf

z portalu kieruneksurowce . pl

Ministerstwo Infrastruktury określi nowe wymagania techniczne dla dróg

Ministerstwo Infrastruktury zawarło kolejną umowę na opracowanie nowych wymagań technicznych w drogownictwie. Tym razem zamówienie dotyczy warunków technicznych dla dróg publicznych i opiewa na kwotę 4,65 mln zł. Nowe warunki powinniśmy poznać w ciągu 22 miesięcy.

Kontynuacją prac podjętych w ramach katalogu typowych konstrukcji będzie realizacja kolejnego dużego zamówienia publicznego. Jego celem będzie sformułowanie warunków technicznych projektowania, wykonywania, utrzymania i eksploatacji mostów i tuneli. Ogłoszenie przetargu na ich opracowanie planowane jest w III kwartale 2018 r. Źródło: mib.gov.pl

Wydarzenie, które po raz kolejny zgromadziło przedstawicieli firmy z branży budownictwa drogowego, stało się już tradycją. Co roku w targowych halach prezentowane są m.in. najnowsze maszyny budowlane, samochody dostarczające kruszywa czy konstrukcje wzmacniające.

Również w tym roku nie zabrakło przedstawicieli największych polskich i zagranicznych firm. Swoje produkty zaprezentowały m.in. KH-KIPPER, SCANIA, DAFF, IVECO, LOTOS, czy LIUGONG DRESSTA MACHINERY. Źródło: informacja prasowa targów Autostrada

C I E K AW O S T K A

W Szwecji powstanie sieć dróg ładujących pojazdy elektryczne. Rząd Szwecji ma ambitny plan

ograniczenia poziomu emisji gazów cieplarnianych do atmosfery aż o 70 procent. Jednym z projektów, który ma w tym pomóc, jest eRoadArlanda. W jego ramach zbudowano i właśnie oddano do użytku testowy 2-kilometrowy odcinek e-drogi. Źródło: www.geekweek.pl

Na terenie cementowni Ożarów prowadzona jest aktualnie inwestycja, w ramach której powstają pierwsze w Polsce dwukomorowe silosy cementu o całkowitej pojemności około 10 000 ton każdy.

Unikatowość projektu polega na tym, że ich konstrukcja posiada współosiowe komory, czyli walec w walcu. Pierwszy z silosów będzie wyposażony w mikser oraz dwie wagi samochodowe i punkty załadowcze. W drugim planowany jest bezpośredni załadunek cementu poprzez dwie wagi samochodowe. Źródło i fot.: ozarow.com.pl

6 SiMB 4/2018

Fot. ilustracyjne: 123 rf

Cementownia Ożarów: Pierwsze w Polsce dwukomorowe silosy cementu

ZAWSZE INNOWACYJNE ,

NOWA GENERACJA WIELKOSCI Od 80 lat Warman znajduje się w czołówce zaawansowania technicznego w produkcji pomp.

Druga generacja pomp WGR® nie jest wyjątkiem. Wysłuchaliśmy naszych klientów i zastosowaliśmy innowacyjne rozwiązania aby stworzyć pompę, która w ciężkich warunkach pracuje lepiej niż kiedykolwiek. Wymienny wirnik i wykładziny są produkowane przy użyciu gumy Linatex® premium, sprawdzonej w przeróbce piasku i kruszyw. Usprawniony przepływ szlamu zmniejsza recyrkulację i zużycie energii, dzięki czemu jest to najlepsza pompa, jaką kiedykolwiek zaprojektowaliśmy dla branży piasku i kruszyw.

Odwiedź stronę www.warman.weir, aby dowiedzieć się więcej.

www.warman.weir

Copyright © 2018, Weir Minerals Australia Ltd. All rights reserved. WARMAN and WGR are trade marks and/or registered trade marks of Weir Minerals Australia Ltd and Weir Group African IP Ltd; LINATEX and the Linatex red colour are trade marks and/or registered trade marks of Linatex Ltd; WEIR and the WEIR logo are trade marks and/or registered trade marks of Weir Engineering Services Ltd.

z portalu kieruneksurowce . pl

Fot.: BMP

Prototypowy układ technologiczny do uszlachetniania kruszyw mineralnych

Instytut Ceramiki i Materiałów Budowlanych rozpoczął realizację projektu aplikacyjnego NCBR pt. „Opracowanie i budowa prototypowego układu technologicznego do uszlachetniania kruszyw mineralnych wraz z przeprowadzeniem jego testów w warunkach zbliżonych do rzeczywistych”.

Przedmiotem projektu jest opracowanie oraz testy walidujące prototypowego układu technologicznego do uszlachetniania kruszyw mineralnych składającego się z innowacyjnych instalacji przeróbczych rozdrabniająco-wzbogacająco-klasyfikujących. Źródło: icimb.pl

186

mln zł

To łączny koszt, który minister infrastruktury zatwierdził do realizacji 10 programów inwestycji dla zadań drogowych, które będą realizowane w województwach: małopolskim, opolskim, pomorskim, warmińsko-mazurskim i wielkopolskim. Źródło: Ministerstwo Infrastruktury

„

Kolejna edycja konferencji Kruszywa Mineralne już za nami

Coraz więcej piasku zużywamy, oznacza to jednocześnie, że coraz szybciej go zużyjemy.

Powszechnie przyjmuje się, że warunkiem udanych wakacji są złote, piaszczyste plaże.

Jednak plaże te w niedalekiej przyszłości będą coraz rzadszym widokiem…

– Aleksander Kabziński, Polski Związek Producentów Kruszyw

18-20 kwietnia 2018 r. odbyła się w Kudowie Zdroju 18 konferencja „Kruszywa Mineralne”. Pogram obejmował siedem sesji tematycznych, poruszających szeroką problematykę zagadnień eksploatacji kopalin skalnych i ich przeróbki, a także badań surowców i produktów uwzględniających jakościowe i środowiskowe uwarunkowania krajowego rynku.

W ramach każdej sesji odbywały się prezentacje firm związanych z działalnością krajowego górnictwa kruszyw. W trakcie tradycyjnej wycieczki technicznej uczestnicy zapoznali się z selektywną eksploatacją, procesem przeróbki i homogenizacji oraz unikatowym sterowaniem jakości otrzymywanych asortymentów w Strzeblowskich Kopalniach Surowców Mineralnych Sp. z o.o. Źródło: www.kruszmin.pwr.wroc.pl

Lafarge kontynuuje dialog społeczny w Radkowicach

25 kwietnia br. odbyło się spotkanie z sąsiadami zamieszkującymi okolice Kopalni Radkowice. Firma Lafarge podsumowała na nim działania podjęte w odpowiedzi na potrzeby zgłoszone podczas pierwszej edycji spotkań.

Fot. BMP

– W ciężkich dla górnictwa odkrywkowego czasach, grono kolegów chciało się zintegrować i 2 października 1993 r. w miejscowości Rytro koło Starego Sącza postanowiliśmy założyć Związek Pracodawców Górnictwa i Przetwórstwa Surowców Mineralnych – tak na uroczystych obchodach XXV-lecia Polskiego Związku Producentów Kruszyw, jego początki wspominał Aleksander Kabziński.

24 maja Polski Związek Producentów Kruszyw w Europejskim Centrum Edukacji Geologicznej obchodził jubileusz swojego 25-lecia.

Podczas obchodów m. in. wręczono certyfikaty Solidne Kruszywa – Branżowy Znak Jakości, które są wyróżnieniem dla producentów kruszyw, którzy zapewniają dostawy wyrobów o gwarantowanej, stabilnej i powtarzalnej jakości. W tym roku Branżowy Znak Jakości „Solidne Kruszywa” otrzymały cztery przedsiębiorstwa, Eurovia, Kopalnia Wapienia w Czatkowicach, a także Przedsiębiorstwo Produkcji Kruszywa Kruszgeo z Rzeszowa.

RO Z M A I TO Ś C I

Fot. BMP

Polski Związek Producentów Kruszyw świętuje 25 lat

Przedstawiciele Lafarge omówili realizację 15 zgłoszonych oczekiwań, wysłuchali potrzeb oraz zadeklarowali dalszą współpracę i chęć dialogu.

Tegoroczna inicjatywa to kolejny etap sesji dialogu społecznego, zapoczątkowanych przez Lafarge na przełomie 2016 i 2017 roku. Źródło: LafargeHolcim

SiMB 4/2018 9

Fot.: 123rf

T E M AT N U M E R U

10 SiMB 4/2018

I W Y D O B Y C I E Å» W I RU I P I A S K U

T E M AT N U M E R U

I

W Y D O B Y C I E Ż W I RU I P I A S K U

Czy na ziemi zabraknie piasku?

Aleksander Kabziński Polski Związek Producentów Kruszyw

Wiele mówi się o wyczerpywaniu złóż węgla brunatnego czy ropy. Natomiast temat piasku jest marginalizowany, a wręcz pomijany. Tylko z pozoru piasek jest kopaliną dostępną bez ograniczeń. Czy może wkrótce zabraknąć tego surowca?

T

radycją jest, że mówić o czymś rozpoczynamy dopiero wtedy, gdy zaczyna tego brakować.

Tak też jest z surowcami. Dziś stwierdzamy, że strategiczne znaczenie dla człowieka, jeśli chodzi o surowce, mają woda i… piasek. Oczywiście jest to w jakiś stopniu uproszczenie, ale zaczynamy zauważać to coraz bardziej. Piaski i żwiry, zarówno jako kruszywa, ale piaski również w swoim niezwykle szerokim wachlarzu zastosowań, są z człowiekiem od zawsze, a już na pewno od momentu, gdy stały się wyrobem budowlanym, niezbędnym do tego, by stworzyć solidny dach nad głową. Niestety, mimo ich pozycji medalowej w rankingu potrzeb, uważane są za tani wyrób budowlany, ogólnie dostępny, powszechnie występujący. A przecież niezbędny.

Piasek – czy wkrótce może go zabraknąć?

Piaski są podstawowym nośnikiem krzemu – uważa się, że bez krzemu nie ma postępu. Pamiętam jak bardzo musiałem przekonywać o tym, by nie dzielić (nawet w kwestach prawnych) kopalin na podstawowe i pospolite. Już dzisiaj na świecie w wielu miejscach piaski i żwiry są właśnie kopalinami, nawet nie podstawowymi, a strategicznymi. Podczas ostatniej konferencji Kruszywa Mineralne w Kudowie Zdroju, musiałem znowu głośno nie zgodzić się z uznanym profesorem, specjalistą geologii surowcowej, który używał określenia surowce pospolite. Przypominam,

SiMB 4/2018 11

T E M AT N U M E R U

„

I W Y D O B Y C I E Ż W I RU I P I A S K U

że jeżeli kruszywa stanowią ponad 60% zużywanych w świecie surowców, to piaski i żwiry stanowią w nich również ponad 60%. Oznacza to, że piaski i żwiry stanowią ok. 40% zużywanych w świecie surowców.

Szacuje się, że wynosi to ok. 10 mld Mg. Gdyby usypać z wydobytego piasku wał o przekroju ~ 250 m2 (15 x 15 m), to miałby ponad 40 tys. km długości (obwód Ziemi po równiku).

Coraz więcej piasku zużywamy – oznacza to jednocześnie, że coraz szybciej go zużyjemy. Powszechnie przyjmuje się, że warunkiem udanych wakacji są złote, piaszczyste plaże. Jednak plaże te w niedalekiej przyszłości będą coraz rzadszym widokiem…

Proponuję o piaskach zacząć mówić poważnie już dziś, by nie przeszły, jak w wielu miejscach świata, w ręce złodziei i mafii Jako przykład niech posłuży moje doświadczenie, gdy budując wraz z kolegami drogi na północy Sahary, dla zrobienia zdjęcia z piaskiem w tle, jechaliśmy na nadmorskie plaże.

I chociaż stwierdzenie, że wkrótce na Ziemi zabraknie piasku, jest jeszcze przedwczesne, ważne, by skutecznie zwróciło ono uwagę na ten ważny dla nas wszystkich problem.

Jak sytuacja wygląda w Polsce?

Polska, ale i Europa są ciągle w dobrej sytuacji.

W Polsce doszliśmy do średniorocznego zapotrzebowania na piaski i żwiry na poziomie 150-200 mln Mg. W naszym kraju systematycznie dokumentowane są nowe zasoby. Jest to w większości dodokumentowanie znanych i w dużej mierze eksploatowanych już złóż, a nie nowych. W ważnych złożach ubywa procentowo żwirów, a przybywa piasku. Ta sytuacja może uśpić statystyków, ale nie ludzi branży.

Podczas wspomnianej konferencji w Kudowie, niezwykle zaangażowany, kompetentny ekspert z zakresu gospodarki przestrzennej podał, że wszystkie gminy w Polsce w swoich studiach przestrzennych rezerwują, według różnych wyliczeń, tereny dla 100 do 300 mln lokalizacji dla nowego budownictwa. To szacunek rzędu 25 do 50% powierzchni Polski. A gdzie lasy, wody, tereny już zabudowane, a gdzie słynna Natura 2000? Oczywiście bezpośrednie ograniczenia najczęściej dotyczą dostępności złóż piasków i żwirów.

Surowce energetyczne i inne polityczne przebiją się, nawet przy znacznym sprzeciwie społecznym, a co z piaskami? Za prof. Wiesławem Koziołem, z czym się zgadzam, problem dostępności piasku w znacznym stopniu zacznie się już za lat piętnaście, a będzie on krytyczny za lat trzydzieści. Można mówić o tym, czy istnieje rozwiązanie alternatywne – piaski łamane – ale

12 SiMB 4/2018

one nie zrównoważą całego zapotrzebowania. Już dziś koniecznym jest pilne myślenie o jutrze. Przypominam jeszcze, że maksymalne optymalne odległości transportu wynoszą dla piasku 30-40 km, a żwiru – 70-80 km.

Jeżeli odległość się zwiększa, to koszty wbudowania piasków i żwirów rosną w sposób znaczny. Widać to jasno, gdy wybudowanie autostrady lub drogi ekspresowej wymaga na: nasypy, dojazdy, podjazdy do obiektów, od 30 do 130 tys. Mg piasków/km.

Trzeba zacząć działać Tylko z pozoru piasek jest kopaliną dostępną bez ograniczeń. Jest tani w pozyskaniu, ale trzeba kłaść nacisk na fakt, iż zasoby piasku są nieodnawialne.

Niezbędne jest pilne działanie na szczeblu ponadregionalnym. Przyznaję, że popełniliśmy błąd, do którego sam również się przyczyniłem. Ten błąd to koncesje starościańskie. W latach dziewięćdziesiątych, wobec długich procedur powstępowania dla koncesji marszałkowskich (wówczas wojewoda), powszechnymi stały się właśnie koncesje starościańskie. Od tego okresu są źródłem wielu patologii. Dotyczy to powszechnych nieprawidłowości w wydobyciu kopalin i zachęca do ich pozyskiwania bez posiadania wymaganej koncesji. Liczę, że wobec pilnej konieczności uregulowania administracji geologicznej, problem ten najpierw zostanie ograniczony, a w przyszłości usunięty. Nie wierzę w uporządkowanie administracji geologicznej na poziomie starostw. Liczne nieprawidłowości dają podstawy do złej opinii społecznej związanej z wydobyciem, szczególnie piasków. Proponowane porządkowanie należy rozpocząć niezwłocznie. Wszyscy znają opowiadanie o spotkaniu zająca z wilkiem i powoływania się tego pierwszego dla rozstrzygnięcia sporu na przyjaciela niedźwiedzia. Piasek i „ludzie piasku” jeszcze nie mają „argumentów niedźwiedzia”, jak bezpieczeństwo energetyczne (jak jest to w przypadku surowców strategicznych i potrzeby ich specjalnego traktowania). A przecież na świecie są kraje bez surowców energetycznych i mają energii dosyć – i to tańszej niż w Polsce.

Nie spodziewam się i nie oczekuję z dnia na dzień szczególnego traktowania piasków. Chcę jedynie, by dla następnych pokoleń, w tym moich wnuków, poza trwałym dostępem do Europy, zabezpieczyć tereny z ważnymi złożami piasków poprzez ich niezabudowywanie. Działajmy już dziś, bo jutro będzie za późno.

Brak piasku odczujemy wszyscy Deficyt piasku znacząco wpłynie na całe budownictwo. Jest jedna, istotna prawidłowość. Bez piasku nie będzie betonu, bez betonu budownictwa. Najprostsze przykłady. W krajach arabskich dla budownictwa, w tym sztucznych wysp (np. w kształcie palm), trzeba importować piasek z Australii (Niemcy wyeksportowali 3 mln ton piasku). Ciekawym jest to, że Arabowie robią to, mając pustynie – tutaj należy jednak wyjaśnić, że jednofrakcyjny piasek pustynny jest w budownictwie

T E M AT N U M E R U

W Y D O B Y C I E Ż W I RU I P I A S K U

ściach przyrody”. Są poszukiwane do zabudowy, a tym samym często windowana jest również sama cena nieruchomości gruntowych.

Dlatego, aby zapobiec wyczerpywaniu się złóż, należy: • kontrolować gospodarkę złożem i egzekwować całkowite ich wyeksploatowanie, • popierać grupy producenckie i inne formy integrowania się producentów, • wspierać producentów piasków łamanych, wytwarzanych w oparciu o trudno zbywalne drobne frakcje powstające w procesie produkcji kruszyw naturalnych łamanych.

Gdybym miał wybrać podstawowe działania hamujące proces zużycia piasków, to byłoby to: • skuteczna ochrona przed zabudowywaniem złóż piasku, strategicznych regionalnie, ale i lokalnie, • od zaraz ograniczenie, a w przyszłości niewydawanie koncesji starościańskich. Doprowadzenie do wyeksploatowania, a w dalszej perspektywie, ograniczenia ilości koncesji na wydobycie piasku do jednej lokalizacji w powiecie (przykład Francji). *** Proponuję o piaskach zacząć mówić poważnie już dziś, by nie przeszły, jak w wielu miejscach świata, w ręce złodziei i mafii.

Tę przestrogę opieram również na informacji, że w wielu miejscach naszego globu, w 2016 roku, cena piasku była wyższa niż węgla. A Australia stała się, w miejsce części węgla, znacznym jego eksporterem.

Fot. 123 rf

nieprzydatny. A Singapur? W ciągu 5 lat powiększył swoją powierzchnię o 150 km2, doprowadzając bezpośrednio do kryzysu piaskowego w Indonezji. A budujące się nawet na wyrost Chiny? W latach 2011-2015 zużyły cementu więcej niż USA w całym XX wieku.

Cement jest generalnie przydatny w różnych proporcjach, koniecznie z piaskiem. Problem wyczerpywania się złóż węgla brunatnego czy ropy zastąpiony zostanie w następnym pokoleniu innymi rodzajami energii alternatywnej. A czym zastąpimy piasek w budownictwie? Czy wrócimy do drewna, które było materiałem dawnej przeszłości, lub kamienia, pierwotnie dostępnego dla ludzi bogatych (kościoły, zamki), a z czasem, szczególnie, gdy występował lokalnie, stał się budulcem powszechnym?

Oczywiście, trudna dostępność, a nawet deficyt piasku wpłynie drastycznie na budownictwo. Jestem przeciwnikiem zabetonowywania Polski, ale od momentu, gdy ludzie stwierdzili, że zmieszany z pyłem wulkanicznym budulec (starożytny cement) ma mnóstwo zastosowań, upłynęło wiele czasu i powstały dziesiątki budowli, w tym te będące dowodem kunsztu ówczesnej myśli inżynieryjnej, które ciesząc oko, stoją często po dziś dzień. Przykład dla mnie szczególny – ponad 100-metrowej średnicy kopuła rzymskiego Panteonu. Pierwsza konstrukcja ze starożytnego betonu sprzed 1900 lat.

Ważnym zastosowaniem piasków jako materiałów jest przemysł szklarski. Bez piasku nie byłoby szkła (szyb wszystkich rodzajów), opakowań, butelek. A kwarc w elektronice? Wszystkie zastosowania dotyczą wielkich ilościowo w skali kraju i świata potrzeb. Mnie osobiście natomiast bardzo brakowałoby piwa z butelki. Mogę jeszcze tolerować je z beczki, ale z puszki już nie. Oczywiście każdy brak można zastąpić, ale w tym przypadku chodzi przede wszystkim o wielkość tego braku oraz koszty wprowadzenia w życie nowych rozwiązań.

I

Jak zapobiegać wyczerpywaniu się złóż?

Są kraje, np. Szwecja, gdzie wydobycie piasków obłożone jest wysokimi opłatami i wytwarzanie oraz stosowanie piasków łamanych jest opłacalne. Sądzę, że tą drogą można w przewidywalnym czasie wytwarzać rocznie ok. 20 mln ton piasków łamanych. Warunek jest jeden – akceptacja ich znacznie wyższej ceny przez zamawiających w przyszłości. Akceptację tę wymuszą ograniczenia dostępności.

Koncentrując się tylko na Polsce, należy stwierdzić, że ilość złóż piasku, ale i żwiru, jest skończona. Dzięki lodowcom jest ich dużo i są znacznie zróżnicowane.

Warto również zauważyć, że coraz bardziej zwiększa się w nich udział samego piasku. Występują w formie małych i średnich złóż, rzadziej natomiast dużych i bardzo dużych. Wydobycie z nich jest również znacznie zróżnicowane ilościowo. Od kilkuset do kilku milionów Mg rocznie, z jednej lokalizacji.

O preferencji wyboru zakupu decyduje głównie odległość transportu. Złoża piasku to często jeszcze tereny nieużytków, leśne, „w pięknych okoliczno-

Z apotrzebowanie na piasek 10 mld Mg rocznie w świecie, a w Polsce 150-200 mln ton.

Substytuty piasku są dostępne, ale na dziś ograniczone, bo bardzo kosztowne. Ostatnio w Polsce coraz więcej mówimy o piaskach łamanych, wytwarzanych jako drobne frakcje przy produkcji kruszyw naturalnych łamanych. Wobec wymagań technologicznych produkcja ich jest wymuszona. Drobne frakcje z piaskami łamanymi są obecnie w wielu przypadkach trudno zbywalne.

SiMB 4/2018 13