TEMAT NUMERU
NA STRAŻY BEZPIECZEŃSTWA czyli jak mieć ryzyko pod kontrolą
Cicha wojna > 26
Chemiczne awarie im nie straszne > 34
Pod rządami Seveso III > 44
Z życia branży
16
8 Inwestycje w przyszłość Rozmowa z Wojciechem Kozakiem, Wiceprezesem Zarządu Grupy Azoty Puławy 10 Ostatnia taka kopalnia Rozmowa z Marianem Kosowiczem, Prezesem Zarządu Grupy Azoty Siarkopol
Nie ma miejsca na kompromisy
Temat numeru: Bezpieczeństwo
Woda, ścieki, odpady 48 Nie zawsze trudny ściek Adam Pilecki 54 Woda dla rafinerii Aleksandra Grądzka-Walasz 56 Ultraczysta dla nowego bloku Jacek Grygierczyk, Jacek Żelazny, Jakub Karwaszewski 62 Rudy metali. Składować czy zagospodarować? Bożena Mrowiec
Nowoczesne zakłady 68 Instalacja w szkle Aleksandra Grądzka-Walasz
Witold Rusak
Fot. ANWIL
56 Ultraczysta dla nowego bloku Jacek Grygierczyk, Jacek Żelazny, Jakub Karwaszewski
68
Instalacja w szkle Aleksandra Grądzka-Walasz Fot. BMP
16 Nie ma miejsca na kompromisy Witold Rusak 22 Zintegrowane bezpieczeństwo w elektrowni cz.1 Krzysztof Chojnacki 26 Cicha wojna Joanna Świątkowska 30 Bezpieczny technicznie i środowiskowo proces neutralizacji Leszek Grochowski, Konrad Żak, Henryk Sterkowicz, Andrzej Biskupski 34 Chemiczne awarie im nie straszne Stanisław Grabowski 38 Strażacy na straży Aleksandra Grądzka-Walasz 42 Projektowanie z certyfikatem Sławomir Dolecki 44 Pod rządami Seveso III Rozmowa z Witoldem Rusakiem, Dyrektorem Departamentu Bezpieczeństwa Technicznego Grupy Azoty ZAK S.A.
Fot. Grupa Azoty
SPIS TREŚCI
Utrzymanie ruchu 72 Morscy górnicy w poszukiwaniu ropy Andrzej Żupnik 75 Rozwój systemu rur wysokociśnieniowych HexelOne® egeplast 76 Ku lepszemu Ryszard Nowicki 83 Kocioł w kąpieli Łukasz Franke, Mateusz Paluch 86 Wolne obroty Maciej Ziomek 92 Proline 200 – przepływomierze wykonane w technologii dwuprzewodowej Marcin Kantorek
3
od redakcji Wydawca: BMP’ Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Sp. k. ul. Morcinka 35, 47-400 Racibórz tel./fax: (032) 415-97-74 tel.: (032) 415-29-21, (032) 415-97-93 e-mail: chemia@e-bmp.pl www.kierunekchemia.pl
Aleksandra Grądzka-Walasz redaktor wydania tel.: 32/415 97 74 wew. 32 e-mail: chemia@e-bmp.pl
Zwierzęcy instynkt
C
hiny, Tiencin. Teren po eksplozji magazynów z chemikaliami, a na nim… porozstawiane klatki z królikami, kurami i gołębiami. Na taki kontrowersyjny pomysł wpadły tamtejsze władze, by uspokoić mieszkańców i pokazać, że zanieczyszczenia na miejscu sierpniowej katastrofy – w tym silnie toksyczny cyjanek – nie powodują zagrożenia dla ludzi. I choć zwierzęta przeżyły, pomysł wcale nie uspokoił Chińczyków, którzy w rezultacie uważali go za wielką propagandę. Cóż, dawniej faktycznie obserwacja zwierząt mogła być pomocna w określeniu nadchodzącego niebezpieczeństwa. Pamiętamy chociażby szczury w kopalni, które jako pierwsze wyczuwały i alarmowały swoim zachowaniem górników o nadchodzącym zagrożeniu. Dziś również – choćby małże (stosowane np. w browarach czy stacjach uzdatniania wody) ostrzegają przed zanieczyszczeniem. Obecnie jednak, rzadziej niż kiedyś, wspomagamy się „zwierzęcymi detektorami”, lecz opieramy na nowoczesnym sprzęcie. Człowiek niestety nie ma na tyle wyostrzonych zmysłów i instynktu i nie potrafi przewidzieć nadchodzącego niebezpieczeństwa i mu zapobiec. Co więcej – to najczęściej on jest najsłabszym elementem w łańcuchu bezpieczeństwa. Jak podkreśla w rozmowie Witold Rusak, dyrektor Departamentu Bezpieczeństwa Technicznego Grupy Azoty ZAK S.A.: „Jak na dłoni od lat widać, że tzw. czynnik ludzki jest dominującym powodem wypadków przy pracy przy coraz bardziej sprawnej, niezawodnej technologii, maszynach czy systemach IT. Stąd nie mam wątpliwości, że w zapewnieniu bezpieczeństwa czynnik ludzki, personalny jest i będzie kluczowy”. Trend zwiększonego zaangażowania w bezpieczeństwo pracowników m.in. zakładów przemysłowych stale jednak rośnie. Przykładów jest wiele: Grupa Azoty wdraża audyty behawioralne pt. Program Obserwacji Bezpiecznych Zachowań STOP. Powołano również Centrum Edukacji Ratowniczej Grupy Azoty, którego zadaniem jest okresowe i specjalistyczne szkolenie strażaków oraz ratowników chemicznych. Z kolei w Elektrowni Dolna Odra, o czym czytamy w artykule Krzysztofa Chojnackiego, w sposób systemowy wdrażane są rozwiązania poprawiające bezpieczeństwo przeciwwybuchowe w oparciu o Zasady Zintegrowanego Bezpieczeństwa. Jedno pozostaje pewne – w temacie bezpieczeństwa nigdy nie dojdziemy do doskonałości. Wypadki były, zdarzają się i będą zdarzać się wszędzie tam, gdzie pracują ludzie. Celem jest, by maksymalnie je ograniczać.
Rada Programowa: Jerzy Majchrzak – Ministerstwo Gospodarki, Przewodniczący Rady Programowej Tomasz Zieliński – Polska Izba Przemysłu Chemicznego Czesław Bugaj – PKN ORLEN S.A. Franciszek Bernat – Grupa Azoty PKCh sp. z o.o. Andrzej Biskupski – Instytut Nawozów Sztucznych Maciej Gierej – Mennica – Metale Szlachetne S.A. Eugeniusz Korsak – Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Przemysłu Chemicznego w Płocku Włodzimierz Kotowski – Katedra Inżynierii Procesowej, Wydział Mechaniczny Politechniki Opolskiej Adam S. Markowski – Katedra Inżynierii Systemów Ochrony Środowiska, Wydział Inżynierii i Ochrony Środowiska Politechniki Łódzkiej Krzysztof Romaniuk – Polska Organizacja Przemysłu i Handlu Naftowego Jan Niedziela – Zakłady Chemiczne WARTER Andrzej Szczęśniak – niezależny ekspert rynku paliw Henryk Malesa Prezes zarządu BMP’ Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Sp. k. Adam Grzeszczuk Redaktor naczelny: Przemysław Płonka Redaktor wydania Aleksandra Grądzka-Walasz Redakcja techniczna: Maciej Rowiński, Marek Fichna Prenumerata, kolportaż: Aneta Jaroszewicz Prenumerata krajowa: Zamówienia na prenumeratę instytucjonalną przyjmuje firma Kolporter Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością S.K.A. Informacje pod numerem infolinii 0801 40 40 44 lub na stronie internetowej http://dp.kolporter.com.pl/ Cena 1 egzemplarza – 50,00 zł Wpłaty kierować należy na konto: Bank Spółdzielczy w Raciborzu 44 8475 0006 2001 0009 5989 0001 PKWiU: 58.14.12.0 ISSN: 1734-8013 Wykorzystywanie materiałów i publikowanie reklam opracowanych przez wydawcę wyłącznie za zgodą redakcji. Redakcja zastrzega sobie prawo do opracowywania nadesłanych tekstów oraz dokonywania ich skrótów, możliwości zmiany tytułów, wyróżnień i podkreśleń w tekstach. Artykułów niezamówionych redakcja nie zwraca. Źródło fotografii niepodpisanych: BMP’ Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Sp. k. Redakcja nie odpowiada za treść reklam. Niniejsze wydanie jest wersją pierwotną czasopisma Druk: Fischer Poligrafia Źródło grafiki na okładce: www.photogenica.pl
4
Chemia Przemysłowa 4-5/2015
Fot.: Aleksandra Grądzka-Walasz
zdjęcie numeru
WIDOK Z CZTERDZIESTU METRÓW Jednostka Zakładowa Straży Pożarnej Grupy Azoty Puławy, powołana w 1964 roku, jest jedną z większych jednostek funkcjonujących w zakładach przemysłu chemicznego w Polsce. Na jej wyposażeniu jest m.in. pojazd ratownictwa wysokościowego – podnośnik z drabiną ratowniczą o wysokości 40 metrów
Chemia Przemysłowa 4-5/2015
5
z portalu kierunekchemia.pl Program EFRA Program Efektywnej Rafinacji (EFRA), po podpisaniu umowy kredytowej i kontraktu z głównym wykonawcą – włoską firmą KT, wszedł w fazę szczegółowego projektowania. – Po jego realizacji rafineria LOTOSU nie będzie już produkować ciężkiego oleju opałowego, a z tony pozostałości powstanie ok. 700 kg paliw oraz 300 kg koksu – wyjaśnia Marek Sokołowski, Wiceprezes oraz Dyrektor ds. Strategii i Rozwoju Grupy LOTOS S.A.
Serce kotła w elektrociepłowni Podwieszenie walczaka kończy kolejny ważny etap budowy nowej elektrociepłowni w Grupie Azoty KĘDZIERZYN. 6 sierpnia zawieszono walczak – „serce kotła” o wydajności 140 Mg/h. Wyprodukowany przez firmę RAFAKO kocioł posiada nowoczesną dwuciągową sylwetkę i wyposażony jest w instalację odazotowania spalin metodą katalityczną – SCR oraz instalację półsuchego odsiarczania spalin. Gwarancje emisji dla NOX i SO2 wynoszą 180 mg/nm3. – Inwestycja jest konieczna z punktu widzenia naszej działalności, ponieważ obecna elektrociepłownia, ze względu na przepisy środowiskowe, zostanie wyłączona w perspektywie kilku lat. Co ważne, wszystkie prace przebiegają zgodnie z założonym harmonogramem i już niedługo będziemy mogli cieszyć się z uruchomienia tej inwestycji z korzyścią nie tylko dla naszych zakładów, ale także dla Kędzierzyna – podkreśla Adam Leszkiewicz Prezes Zarządu Grupy Azoty KĘDZIERZYN. Realizacja całej inwestycji wyniesie 29 miesięcy i zakończy się w październiku 2016 r.
Główną instalacją Programu EFRA jest instalacja opóźnionego koksowania (DCU), która przerabiać będzie w ciągu godziny 160 ton pozostałości próżniowej i asfaltu SDA (z instalacji ROSE, wybudowanej w ramach Programu 10+). Produkty to ponad 80 ton ciężkich i średnich węglowodorów, z których na instalacjach hydrokrakingu MHC oraz HDS powstanie głównie olej napędowy i tzw. hydrowaks, 30 ton benzyny i LPG oraz ok. 50 ton koksu. Obok DCU powstaną instalacje logistyczne związane z wywozem koksu, węzeł oczyszczania LPG, instalacja odsiarczania benzyny – produkująca benzynę surową oraz instalacja produkcji wodoru (HGU). Uzupełnieniem projektu będzie instalacja destylacji próżniowej hydrowaksu. Powstanie również wytwórnia tlenu, budynek – Główny Punkt Zasilania, zbiorniki oraz rurociągi.
Źródło, fot.: Grupa Azoty
Źródło, fot.: Grupa LOTOS
Wspólny nadzór nad programem RBI Porozumienie o współpracy pomiędzy UDT i PERN dotyczy w szczególności przygotowania i nadzoru nad programem RBI (Risk Based Inspection), mającym na celu analizę ryzyka, na podstawie której zostanie wypracowany plan inspekcji. Porozumienie obejmuje również wspólne analizy ekspertów UDT i PERN „Przyjaźń” SA dotyczące niezawodności systemów automatyki zabezpieczającej, stanu technicznego urządzeń oraz instalacji, sporządzania raportów i rekomendacji dla zapewnienia akceptowalnego poziomu bezpieczeństwa oraz organizację szkoleń. Porozumienie ma na celu wzrost poziomu bezpieczeństwa technicznego instalacji eksploatowanych przez PERN „Przyjaźń”. Źródło, fot.: UDT
6
Chemia Przemysłowa 4-5/2015
z życia branży
Inwestycje w przyszłość – W Puławach na inwestycje wydamy ponad 2,5 mld złotych, z czego około 1,1 mld przeznaczymy na naszą inwestycję, czyli Elektrownię Puławy – mówi Wojciech Kozak, Wiceprezes Zarządu Grupy Azoty „Puławy” S.A., który opowiada o planowanych inwestycjach i dostosowaniu zakładu do norm środowiskowych. – elektrociepłownia klasy 400 MWe, w konfiguracji z obecnym blokiem węglowym, nie tylko w 100 proc. uniezależni naszą spółkę od zewnętrznych dostaw prądu i pary potrzebnej do bieżącej produkcji, ale również będziemy mogli sprzedawać na rynku nadmiar wytworzonej energii.
Wojciech Kozak Wiceprezes Zarządu, Grupa Azoty Zakłady Azotowe „Puławy” S.A.
Fot.: Grupa AZOTY
• A co z pozostałymi funduszami?
• 68 projektów inwestycyjnych o wartości blisko 7 mld zł – tak wygląda strategia Grupy Azoty do 2021 r. Które z tych inwestycji dotyczą Puław? Na inwestycje wydamy ponad 2,5 mld złotych, z czego 1,1 mld przeznaczymy na nasz kluczowy projekt, czyli Elektrownię Puławy. Nowa, niskoemisyjna i bezodpadowa – bo zasilana gazem ziemnym
8
Chemia Przemysłowa 4-5/2015
Najbliższą w realizacji inwestycją, która zakończy się w 2019 r., będzie instalacja do granulacji mechanicznej na bazie azotanu amonu, o wartości ok. 385 mln zł. Uelastyczni ona produkcję saletry amonowej oraz umożliwi produkcję innych nawozów: saletrzaku i saletry amonowej granulowanej. Drugim co do wielkości projektem, ważnym rozwojowo, jest ciąg produkcyjny nawozów saletrzanych, a mianowicie budowa nowej i modernizacja dotychczas istniejących linii kwasu azotowego. Co uzyskamy dzięki modernizacji? Wzrost zdolności produkcyjnej o min. 5 proc, a także poprawę wskaźników zużycia głównych surowców oraz mediów energetycznych. Dodatkowo całe przedsięwzięcie wpłynie znacząco nie tylko na zwiększenie efektywności produkcji kwasu azotowego, ale także w dużym stopniu na poprawę ekonomiki wytwarzanych na jego bazie nawozów. Nadwyżka kwasu azotowego będzie przetwarzana na nowej linii do produkcji specjalistycznych nawozów: saletry magnezowej, wapniowej i potasowej.
• Prace rozpoczną się w przyszłym roku, a do kiedy potrwają? Prace nad inwestycją, wartą 695 mln złotych, zakończą się do 2021 r. Teraz jednak skupiamy się na trwającym rozruchu technologicznym instalacji do produkcji nawozów pastylkowanych PULGRAN i PULGRAN S – to nowe produkty o oczekiwanych przez rynek parametrach granulacji na bazie mocznika
z życia branży i mocznika z siarczanem amonu. Instalacja ta kończy budowę Nowego Kompleksu Nawozowego, którego dwa duże elementy – instalację do produkcji nawozów płynnych PULASKA i nowe centrum logistyczne – oddaliśmy do ruchu w 2013 roku.
W zakresie redukcji SO2, w połowie 2013 r. oddaliśmy również do użytkowania instalację odsiarczania spalin z zakładowej elektrociepłowni. Odsiarczanie prowadzone z wykorzystaniem metody mokrej amoniakalnej pozwoliło spółce osiągnąć docelowe parametry spalin, tj. 200 mg SO2 /Nm3. Ponadto, w celu dotrzymania następnych wymogów wynikających z konkluzji BAT, planujemy modernizację elektrofiltrów.
• Czy zaplanowane są również inwestycje w zakresie gospodarki wodno-ściekowej? Chcielibyśmy usprawnić funkcjonowanie systemu oczyszczania ścieków. W tym celu powołaliśmy zespół zadaniowy ds. kompleksowego oczyszczania ścieków przemysłowych w Grupie Azoty „Puławy” S.A., którego zadaniem jest koordynowanie prac związanych z dostosowaniem zakładowej gospodarki ściekowej do przyszłych norm emisyjnych. Zgodnie z aktualnymi założeniami tworzony jest harmonogram działań mających na celu spełnienie przyszłych wymogów prawnych w zakresie jakości odprowadzanych ścieków. Planujemy również w latach 2017-2019 budowę Centralnej Biologicznej Oczyszczalni Ścieków, o łącznym budżecie ok. 100 mln złotych. Pierwszym etapem działań poprawiających gospodarkę ściekową jest jednak ograniczenie zrzutu ścieków „u źródła”. Przykładowo, w 2016 roku będzie wybudowany układ kolektorowania i zawracania ścieków na instalacji mocznika.
• Od 2016 r. obowiązywać ma dyrektywa IED, która zaostrzy standardy emisyjne dla instalacji spalania paliw. Jak puławskie Azoty chcą sprostać tym wymogom?
Fot.: Grupa AZOTY
W tym roku zakończone będzie zadanie inwestycyjne pozwalające na spełnianie norm dyrektywy IED. Na dwóch kotłach zastosowano proces redukcji NOx, dwuetapowo: optymalizując pierwotne metody redukcji NOx do poziomu 300 mg/Nm3 oraz uruchamiając instalację SNCR, co pozwoli obniżyć emisję NOx poniżej 190 mg/Nm3. W kolejnych latach planowane jest zastosowanie metody SNCR lub SCR do redukcji NOx na pozostałych kotłach.
• A propos: czy konkluzje BAT będą dużym wyzwaniem dla polskiego przemysłu w obszarze ochrony środowiska? Niewątpliwie tak. Spełnianie wymogów prawnych w zakresie jakości odprowadzanych ścieków, określonych obecnie w projekcie Konkluzji BAT w odniesieniu do oczyszczania ścieków i gazów odlotowych dla branży chemicznej, będzie sporym wyzwaniem. W związku z powyższym, poza działaniami mającymi na celu ograniczanie zrzutu ścieków „u źródła”, planujemy – jak już wspomniałem – budowę Centralnej Biologicznej Oczyszczalni Ścieków.
• Wracając do emisji. Grupa Azoty Puławy, wspólnie z trzema instytutami naukowymi, rozpoczyna realizację projektu mającego na celu zbadanie wpływu nawożenia upraw w Polsce na zmiany klimatu. ELEKTROWNIA PUŁAWY Przygotowania do realizacji projektu Elektrownia Puławy przebiegają zgodnie z założonym harmonogramem. Do końca 2015 r. spółka zamierza zamknąć model finansowania. Kolejnym etapem będzie uzyskanie pozwolenia na budowę i wybór Generalnego Realizatora Inwestycji. Oddanie bloku gazowo-parowego do eksploatacji planowane jest na 2019 r.
Przez trzy lata badane będą emisje na etapie produkcji nawozów w Grupie Azoty „Puławy” S.A. oraz na etapie nawożenia upraw przez rolników. Uczestnicy projektu sprawdzą, jak dziś nawożenie wpływa na emisję gazów cieplarnianych. W tym celu badania przeprowadzone będą na reprezentatywnej grupie gospodarstw rolnych. Po otrzymaniu wyników przystąpimy do testowania szeregu niskoemisyjnych praktyk rolniczych. Badania na tym etapie prowadzone będą w ośmiu zakładach doświadczalnych zlokalizowanych w różnych regionach Polski.
• Jakich? Obok Grupy Azoty „Puławy” S.A. w projekcie uczestniczyć będą: Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa – Państwowy Instytut Badawczy w Puławach, Instytut Agrofizyki Polskiej Akademii Nauk oraz Instytut Ochrony Środowiska – Państwowy Instytut Badawczy. Budżet przedsięwzięcia zamyka się w kwocie blisko 12,5 miliona zł. Grupa Azoty „Puławy” S.A. przeznaczy na ten cel 820 tys. zł, co stanowi 7% projektu finansowanego przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju. Mam nadzieję, że zastosowane praktyki rolnicze pozwolą nie tylko zmniejszyć emisję, ale jednocześnie poprawią efektywność produkcji rolnej. Rozmawiała Aleksandra Grądzka-Walasz
Chemia Przemysłowa 4-5/2015
9