Jhm Magazine 11

jhmmagazine nr 1 • jaargang 23 • april - augustus 2014

Roman Vishniac

Herontdekking van zijn foto’s Voorvechters van gelijke rechten De Amsterdamse familie Asser

Dagboek van Etty Hillesum De betekenis anno 2014

advertentiepagina

inhoud

8

8 Roman Vishniac (her)ontdekt Interview met Maya Benton, conservator van het International Center of Photography in New York. Zij dook de afgelopen jaren in het grote fotoarchief van Roman Vishniac en ontdekte veel onbekend werk van deze bijzondere fotograaf.

18 Etty Hillesum Etty Hillesum is bekend door de dagboeken die ze schreef tijdens de Tweede Wereldoorlog. Een interview met Klaas Smelik, directeur van het Etty Hillesum Onderzoekscentrum, over de betekenis van haar werk.

20 Mooie buurt Ontdek de bijzondere plekken in het Amsterdamse Joods Cultureel Kwartier. Een kleine beeldreportage.

26 Kleinschalig herdenken Voor de derde keer vindt dit jaar Open Joodse Huizen plaats. Begonnen als Amsterdams evenement, worden de herdenkingsbijeenkomsten nu al in acht Nederlandse steden georganiseerd.

30 Sam Drukker Met zijn kunstinstallatie Minje heeft Drukker een bijna verdwenen generatie een gezicht gegeven. Hij portretteerde tien mannen die nu tussen de 87 en 103 jaar oud zijn.

32 Joods leven in Beiroet De Maghem Abraham synagoge in de Libanese hoofdstad Beiroet is onlangs gerenoveerd. Maar is er nog een joodse gemeenschap?

en verder 5 Voorwoord JoĂŤl Cahen 6 Plein Bijblijven over nieuwtjes in en rondom het Joods Cultureel Kwartier 14 Schatkamer DaniĂŤl Bertina 17 Gastcolumn Jeroen Wollaars 25 Uitgelicht Bruiloft 36 Museumshop Boeken en cadeautjes 38 Agenda Concerten en lezingen 40 Verwacht Nieuwe exposities 42 Kinderpagina Met challes en matzes

advertentiepagina

vrienden

JHM Magazine 1, jaargang 23 april - augustus 2014 Dit magazine is een uitgave van het Joods Cultureel Kwartier in samenwerking met Uitgeverij Intermed in Groningen.

Redactieadres Joods Historisch Museum Postbus 16737, 1001 RE Amsterdam info@jhm.nl Hoofdredactie Barbara Reuten Aan dit nummer werkten mee Moncef Beekhof, Hetty Berg, Daniël Bertina, Liesbeth Bijvoet, Arthur Blok, Inge Brouwer, Peter Buijs, Joël Cahen, Mirjam van Emden, Irene Faber, Lisa Goudsmit, Suzanne Grünfeld, Rentsje de Gruyter, Steffan Haans, Erik Koopman, Anton Kras, Jelka Kröger, Marije van der Laan, Gemma Reuten, Deborah van der Schaaf, Margreet Udo, Aileen de Witte, Bernadette van Woerkom Ontwerp & vormgeving Marinka Reuten Fotografie Peter Lange, Ruud van Zwet Oplage 15.000 Uitgever Uitgeverij Intermed Groningen Johan van Zwedenlaan 11, 9744 DX Groningen 050-3120042 info@intermed.nu www.intermed.nu advertentieverkoop/opmaak: verkoop@intermed.nu, studio@intermed.nu Druk Nieuwsdruk Nederland De uitgever is op geen enkele wijze aansprakelijk voor zetfouten, redactionele fouten of voor de werkzaamheden van de drukker. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/ of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie of welke wijze dan ook, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever.

ISSN 0928-2963 © 2014 Rectificatie in JHM Magazine nr. 2, jaargang 22, 2013, op p. 27 staat dat je bij de liberale joodse gemeente op elke leeftijd bar of bat mitswa kan worden. Dat is onjuist: dit kan op resp. 13- of 12-jarige leeftijd. Bij het onderwerp ‘Volwassenen’ ontbreekt de toevoeging dat het hier uitsluitend een orthodoxe manier van ‘naar synagoge (sjoel) gaan’ betreft.

Met dank aan BankGiro Loterij, Rabobank Amsterdam, Stichting Levi Lassen, Will en Rita Jaeger Fonds, Moos Cohen Fonds, The Lucius N. Littauer Foundation, Mobeta B.V., Ankie Hak Fonds, Prof. dr. Herman Musaph Fonds, Etty Hillesum Fonds, Marcelle Hertzdahl Fonds, Het Joshua, Mila, Sari, Badu, Isi en Mace de Swaan Fonds, Helmuth Mainz & Lore Bacharach Fonds, Jonas Daniël Meijer Genootschap, Stichting Vrienden Joods Historisch Museum.

U kunt al vanaf € 25,- vriend van het Joods Historisch Museum. Als Vriend heeft u gratis toegang tot het museum en ook ontvangt u gratis het JHM Magazine. U kunt het museum ook op andere manieren steunen, o.a. via een periodieke uitkering of een fonds op naam. Voor informatie of aanmeldingen: Stichting Vrienden, (020) 5310315 vrienden@jhm.nl.

Rekeningnummer Stichting Vrienden JHM: ABN-Amro Bank: 41.60.79.814 Iban: nl17abna0416079814. Bic: abnanl2a Foundation for the Jewish Historical Museum in Amsterdam, Inc. Capital One Bank, USA account-number 3124-04530-7 Tax exempt-number of the Foundation: 13-3329464 De Stichting Vrienden is door de belastingdienst aangewezen als algemeen nut beogende instelling.

De fondsen op naam: Familiefonds Gompen, Van Hessen Fonds, Marcelle Hertzdahl Fonds, Etty Hillesum Fonds, Hans & Elly Jaffé Fonds, Kahn Fonds, Socher Kirzner & Fania Kirzner-Shusterman Fonds, Helmuth Mainz & Lore Bachararch Fonds, Gerard Metzelaar Fonds, Prof. dr. Herman Musaph Fonds, Inge & Alfred Nijkerk-von der Laden Fonds, Harry Philips Fonds, Sam Waagenaar Fonds, Margot Rehfisch en Fiep Westendorp Fonds, Johanna Rebecca Wolff Fonds, Het Joshua, Mila, Sari, Badu, Isi en Mace de Swaan Fonds , Frederik Polak en Griet Polak-Asscher Fonds

De tentoonstelling Roman Vishniac (re)discovered werd mogelijk gemaakt dankzij de steun van Vishniacs dochter Mara Vishniac Kohn - die ook heeft gezorgd voor de oprichting van het Roman Vishniac Archive bij ICP - en dankzij The Andrew and Marina Lewin Family Foundation, Estanne and Martin Fawer, The David Berg Foundation, Righteous Persons Foundation, National Endowment for the Arts, Olitsky Family Foundation, the ICP Exhibitions Committee, James and Meryl Tisch, Koret Foundation, en anonieme gevers.

Beeld omslag Roman Vishniac, [De gezusters Marion, Renate en Karen Gumprecht, vluchtelingen geholpen door de National Refugee Service (NRS) en de Hebrew Immigrant Aid Society (HIAS), kort na hun aankomst in de Verenigde Staten, Central Park, New York], 1941. © Mara Vishniac Kohn, courtesy International Center of Photography

voorwoord

Foto: Stef den Boer

colofon

Geen onbekende Roman Vishniac is geen onbekende voor het JHM. Al in 1983 werd hij mede dankzij ons op de kaart gezet, toen een nieuwe versie van zijn boek A Vanished World op stapel stond. Ik mocht als jonge conservator naar Zürich, waar zijn tentoonstelling eerst werd getoond, om met Vishniac te onderhandelen over een expositie in Amsterdam. Vishniac was een zeer markante man, vol verhalen en anekdotes, en hij hield me lang in spanning over bijvoorbeeld de foto’s die hij aan ons zou uitlenen. Uiteindelijk kregen wij wat we wilden, de tentoonstelling kwam en Vishniac en zijn vrouw Edith werden door de KLM als sponsor naar Amsterdam gevlogen voor de opening. De expositie bleek een schot in de roos: deze haalde alle kranten en trok vele bezoekers.

Het recente onderzoek van Maya Benton van het International Center of Photography in New York werpt nieuw licht op het werk van Vishniac. Zijn oeuvre omvat veel meer dan de foto’s van het Oost-Europese joodse leven vlak voor de Tweede Wereldoorlog.

Het omspant ruim vijf decennia, vanaf de vroege jaren twintig, en vormt een indrukwekkend ooggetuigenverslag van de veel­ bewogen joodse geschiedenis van zijn tijd.

De tentoonstelling Roman Vishniac (re)discovered zal een ontdekking zijn voor velen, of een herontdekking voor degenen die Vishniacs werk al kenden. Niet voor niets zei Cornell Capa: ‘I met Vishniac in 1966 and discovered how undiscovered he was’.

Joël Cahen algemeen directeur

jhmmagazine

5

plein

Genummerd menselijk landschap

De resten van een leven

In de Wisselvitrine van het Joods Historisch Museum is tot en met 11 mei 2014 het schilderij Genummerd menselijk landschap van Agmon van der Veen (1932) te zien. Dit kunstwerk op groot formaat is gemaakt in een abstract impressionistische periode. Het werk is kleurig, maar de spontane schetsvariatie en de nummers bovenaan weerspiegelen een donkere periode in de geschiedenis.

Agmon van der Veen is geboren in Amsterdam en vertrok als wees in 1947 naar Israël. Daar volgde hij een opleiding aan de Betzalel-academie. In 1988 keerde hij terug naar Nederland, waar hij nu actief is als lid van de Gooise Kunstkring.

aren geleden dook op een zolder aan de Amsterdamse Ruysdaelkade een stapeltje papieren op van de uit Lübeck afkomstige joodse familie Emmering. De vinder wist niet wat hij ermee aan moest en bracht het bundeltje naar Frido Troost in Haarlem, een verzamelaar van oude foto’s. Daar vond historicus Wim de Wagt enkele jaren geleden het op het eerste gezicht onaanzienlijke stapeltje paperassen. Hij speurde de gangen van de familie na, raakte al snel gefascineerd door het aangrijpende verhaal achter deze stoffige papieren en wijdde er een hoofdstuk aan in zijn recente boek De kunst van het herinneren. Onlangs droeg hij het archiefje over aan het Joods Historisch Museum, waar het een papieren herdenkingsmonument vormt voor de vermoorde leden van deze joodse familie.

Begin mei is een selectie uit het archiefje te zien in de vitrine van de Hollandsche Schouwburg. Wim de Wagt geeft een lezing op 16 mei 2014 (zie p.39).

J

foto: Ingrid Emmering (1931-1943) op ongeveer 5-jarige leeftijd in Amsterdam, ca. 1936

6

jhmmagazine

De Gelovige Stad Steeds meer mensen zijn op zoek naar zingeving en verdieping in het leven. Ook in het hectische Amsterdam. Waar kunnen we die inspiratie vinden en wat heeft de stad ons allemaal te bieden?

Het online platform De Gelovige Stad wil antwoord geven op deze vragen en Amsterdammers op een laagdrempelige en originele manier kennis laten maken met diverse vormen van geloofsbeleving.

Een jaar lang, tot maart 2015, is op degelovigestad.nl doorlopend een gevarieerd aanbod van tentoonstellingen, evenementen, lezingen, workshops en activiteiten voor jong en oud te vinden. Deelnemers aan het initiatief zijn o.a. het Joods Cultureel Kwartier, het Amsterdam Museum, de Protestantse Kerk Amsterdam en Cultuurlijn1102.

Joodse verzetsmensen Bob van Amerongen en Jan Hemelrijk zijn twee van de vele personen die zich tijdens de Tweede Wereldoorlog hebben ingezet als helper aan joodse onderduikers. Hun verzetsgroep was aangesloten bij de Vrije Groepen Amsterdam (VGA).

Van de VGA had maar liefst twintig procent van de verzetsmensen zelf een joodse achtergrond. Tot nu toe is deze vorm van verzet onderbelicht gebleven. Daar komt nu verandering in: over Bob van Amerongen en Jan Hemelrijk, beiden ‘vaderjoden’, maakten Loes Gompes en Sander Snoep de film Fatsoenlijk land, die op 5 mei om 15.00 uur te zien is in Tuschinski. Diezelfde middag wordt om 17.00 uur aan de Keizersgracht 695 een plaquette onthuld ter herinnering aan alle leden van de VGA. Het Joods Historisch Museum besteedt tegelijkertijd aandacht aan de VGA in een vitrine en bij de boekhandel is Fatsoenlijk Land.

Porgel en Porulan in het verzet van Loes Gompes te koop.

Dames van de Beethovenstraat

P

arels voor de Zwijnen brengt met de voorstelling Dames van de Beethoven­ straat een ode aan de eigenzinnige Beethovenstraat-dames. De deftige straat dankt haar status en sfeer aan deze flamboyante vrouwen, veelal van Duits-joodse afkomst, die begin jaren dertig hun land moesten ontvluchtten. Zij streken neer in deze nieuwe buurt in Amsterdam-Zuid. Dames van de Beethovenstraat, geregisseerd door Saskia Huybrechtse en geschreven door Wanda Reisel, speelt vanaf 3 mei 2014 in het Hilton Hotel, met onder anderen Ineke Veenhoven en Marlies Hamelynck. Meer informatie: www.parelsvoordezwijnen.com

foto: Miek Uittenhout

Anne theatervoorstelling ANNE is een theatervoorstelling over het leven van Anne Frank, gebaseerd op haar dagboeken en de archieven van de familie Frank.

Voor het eerst zullen teksten uit de originele dagboeken op toneel worden uitgevoerd. Toeschouwers zien Anne Frank al vóór ze met haar familie onderduikt, ze ervaren de twee lange jaren in het Achterhuis mét haar en ondergaan wat er met haar gebeurt nadat de verstopplaats is verraden. ANNE neemt het publiek mee in de spanning, complexiteit, schoonheid en tragiek van Annes leven maar vooral in haar ontwikkeling als schrijfster.

ANNE is vanaf mei 2014 te zien in Theater Amsterdam, het theater dat speciaal voor deze productie gebouwd is. De try-outs zijn van 1 t/m 7 mei en de wereldpremière is op 8 mei. www.theateramsterdam.nl foto: Rosa da Silva (Anne Frank): Laila Schoots

foto: Bob van Amerongen, een van de verzetsstrijders

jhmmagazine

7

tentoonstelling

[Vishniacs zoon Wolf en de rest van het gezin arriveren aan boord van de S.S. Siboney in de haven van New York], 1 januari 1941

Roman Vishniac werd in 1983 wereldberoemd met Een verdwenen wereld, een indringend fotoproject over het joodse leven in Oost-Europa vóór de Sjoa. Maar zijn meest interessante werk bleef tot nu toe ongezien. Curator Maya Benton vertelt over de tentoonstelling Roman Vishniac (re)discovered. tekst Daniël Bertina foto’s © Mara Vishniac Kohn, met dank aan International Center of Photography

Een doos met tienduizend losse negatieven

tentoonstelling

M Roman Vishniac groeide op in Moskou, studeerde biologie en vluchtte in 1920 naar Berlijn

aya Benton, curator van het International Center of Photography in New York, strooit twee handen verfrommelde theezakjes over de tafel. Ter illustratie van de chaos die ze een paar jaar geleden aantrof in het fotoarchief van Roman Vishniac (1897-1990), destijds in beheer van diens bejaarde dochter Mara.

Benton: ‘Stel je voor: dit zijn tienduizend losgeknipte negatieven. Zonder bijschriften of enige context. Een collectie van vijftig jaar fotograferen.’ Ze pakt een paar theezakjes. ‘Dus dit is een foto van het New Yorkse Chinatown in 1950, dit is een biddende rabbijn in Lodz, een Berlijns straattafereel vlak voor de oorlog, een spelend meisje in een Duits Displaced Persons-kamp in 1947, en een hippe jonge verkoopster in vooroorlogs Warschau. Alles door elkaar.’

Benton is verantwoordelijk voor de tentoonstelling Roman Vishniac (re)discovered, die vanaf 4 april te zien is in het JHM. Ze grijnst. ‘Toen ik begon met ordenen had ik prima ogen. Nu ben ik zo blind als een vleermuis. Dat krijg je van zes jaar lang negatieven tegen het licht houden.’

Wereldberoemd én onbekend Roman Vishniac Onbekende fotograaf, [Roman Vishniac met zijn Rolleiflex camera], ca. 1935-1938

Roman Vishniac groeide op in Moskou, studeerde biologie en vluchtte in 1920 naar Berlijn. Daar legde hij als bevlogen fotograaf de dreiging van het naderende nazisme in Europa vast. Uiteindelijk wist hij op tijd met zijn gezin te ontsnappen naar Amerika. In 1983 werd Vishniac wereldberoemd met Een verdwenen wereld. Een aangrijpende fotoserie die hij van 1935 tot 1938 had gemaakt in opdracht van de internationale hulporganisatie American Jewish Joint Distribution Committee (AJDC) over het joodse leven in Polen, Hongarije, Litouwen en Tsjecho-Slowakije. Het werden de meest herkenbare, meest verspreide en iconische foto’s van de joodse cultuur in de Oost-Europese steden en sjtetls, vóór de vernietiging van de Sjoa.

Dertig jaar geleden was Een verdwenen wereld te zien in het Joods Historisch Museum.

Nu toont Roman Vishniac (re)discovered een compleet overzicht van het werk van deze

10

jhmmagazine

excentrieke fotograaf, gebaseerd op honderden ongepubliceerde foto’s en documenten.

Benton: ‘De tentoonstelling heeft een enorme reikwijdte en schept ook een nieuwe context voor Vishniacs bekende foto’s uit Oost-Europa.

Die hebben grote invloed gehad op de beeldvorming, maar zijn zwart-witfoto’s van vroom biddende jongetjes, peinzende rabbijnen, arme sloebers en tobbende winkeliers tonen slechts een klein deel van een groter, veel diverser verhaal. De foto’s waren ooit bedoeld als promotiemateriaal voor het AJDC, om geld te werven waarmee de noodlijdende joodse bevolking in Oost-Europa kon worden ondersteund. Dus Vishniac had vooral de nadruk gelegd op het drama; het in beeld brengen van grote materiële armoede naast de spirituele rijkdom.’

Gelukkig was Vishniac een fanatieke fotograaf en heeft hij véél meer gefotografeerd dan waar hij voor was aangenomen. Benton: ‘Op basis van het ongepubliceerde werk komt nu een heel divers en kosmopolitisch beeld naar voren over het joodse leven in Oost-Europa. Het was absoluut niet alleen een streng-orthodox bestaan in schimmige getto’s. Vishniacs levendige straatfoto’s zien er bijna hedendaags uit, met elegant geklede vrouwen, stoere straatjochies en chassidische en seculiere joden die gemoedelijk met elkaar omgingen. Alleen al daarom is Vishniacs onbekende werk veel interessanter, qua compositie en thematiek.’

Renaissance man Topfotografen zoals Walker Evans of Henri Cartier-Bresson zijn bekend geworden met hun beste werk, maar dat is niet het geval bij Vishniac. Benton: ‘Hij was van 1920 tot 1970 actief.

Dat is vijftig jaar, veel langer dan eerder werd aangenomen. Maar we kennen hem van slechts vier jaar werk. Tot zijn grote frustratie is hij er bij leven niet in geslaagd om het merendeel van zijn foto’s getoond te krijgen. In Roman Vishniac (re)discovered proberen we nu een mooie dwarsdoorsnede te laten zien van zijn volledige oeuvre. Zo geven we een van de grote, veelzijdige meesters van de twintigste-eeuwse fotografie een nieuwe introductie. Het is een herontdekking van een echte ‘Renaissance man.’

[Ernst Kaufmann (midden) en onbekende zionistische jongeren op klompen krijgen in een steenhouwerij les in bouwtechnieken, Werkdorp Nieuwesluis, Wieringermeer], 1939

[Anhalter Bahnhof, het kopstation vlak bij Potsdamer Platz, Berlijn], eind jaren twintig–begin jaren dertig

[Jongens gymmen in de sportzaal van het Jewish Community House of Bensonhurst, Brooklyn], 1949

[Jongen boven op een berg puin, Berlijn], 1947

tentoonstelling

[Joodse schoolkinderen, Moekatsjeve], ca. 1935–1938

‘Op een gegeven moment vroeg Mara of ik het archief wilde zien’

Maya Benton Foto Peter Lange

Vishniac maakte als sociaaldocumentair fotograaf reportages voor, tijdens en ná de oorlog, waarbij hij als een van de weinigen de verwoesting van zijn eigen voormalige woonwijk in Berlijn heeft vastgelegd. In Amerika portretteerde hij gevluchte joodse intellectuelen en kunstenaars, immigranten als hijzelf, en toonde de melting pot van de Amerikaanse samenleving tijdens de oorlogsjaren. Op latere leeftijd kreeg hij in wetenschappelijke kringen veel lof voor zijn kleurenmicrofotografie – een levenslange passie. Benton: ‘Tegelijkertijd deed hij allerlei modernistische vormexperimenten, ook in Nederland. Zo maakte hij in 1939 een prachtige, bijna Russisch-constructivistische fotoserie over het Joods Werkdorp Nieuwesluis in de Wieringermeer, met stoer geportretteerde joodse arbeiders die zich klaarstoomden voor emigratie naar Palestina. Het zijn foto’s in een totaal andere stijl, gemaakt in dezelfde periode als die romantische foto’s van de sjtetls. Dat toont aan hoe veelzijdig hij was.’

Jiddisj sprekende atheïste Benton groeide op met Vishniacs fotoboeken.

Een verdwenen wereld staat vermoedelijk bij elk

12

jhmmagazine

Dorpelingen in de Karpaten, ca. 1935–1938

joods gezin in de kast, zéker in Amerika. ‘Als kind van Russische immigranten en overlevenden van de Sjoa vond ik het wonderlijke foto’s. Tijdens mijn studie kunstgeschiedenis ontdekte ik, tot mijn verbazing, dat er bijna geen wetenschappelijke artikelen over zijn werk bestonden. Dat was een uitdaging.’

Vishniac werd een jarenlange fascinatie.

Tijdens een stage bij het International Center of Photography (ICP) in New York zocht ze contact met Vishniacs dochter, Mara Vishniac Kohn. Benton: ‘Ons eerste telefoongesprek verliep nogal stroef. Mara zei dat ik maar langs moest komen om haar te spreken. Gelukkig woonde ze op twee uur rijden van mij vandaan, dus kon ik haar persoonlijk ontmoeten. Het ijs was meteen gebroken. Misschien paste ik precies in het plaatje: ik ben een Jiddisj-sprekende, atheïstische dochter van joods-Russische overlevenden van de Sjoa én een kunsthistorica.

Op een gegeven moment vroeg Mara of ik het archief wilde zien. Een doos met tienduizend losse negatieven waarvan niemand nog wist dat ze bestonden. The rest is history.’

‘Roman Vishniac was een ingewikkelde man,’ zegt Benton. ‘Een verhalenverteller met een

[Klanten wachten voor de toonbank van een slagerij ten tijde van de oorlogsrantsoenering, Washington Market, New York], 1941–1944

Niet het laatste woord

archief online te bekijken dankzij een unieke samenwerking tussen het ICP en het Holocaust Museum in Washington D.C. Ik zie deze tentoonstelling zeker niet als het laatste woord over Vishniac. Het is een eerste aanzet om meer te weten te komen over zijn werk. Zo zijn er in Roman Vishniac (re)discovered ongeveer tien foto’s van Displaced Persons-kampen te zien, maar er zijn er in totaal meer dan zeshonderd online gezet. Zoals het kamp waar mijn eigen moeder een tijdje is ondergebracht, Schlachtensee in Berlijn.’

‘Op iedere locatie waar Roman Vishniac (re)discovered te zien is geweest, hebben mensen zich gemeld die familieleden en locaties op de foto’s hebben herkend. In de tentoonstelling of in het online-archief. Het is prachtig om te horen dat jonge mensen samen met hun ouders of grootouders achter de computer zijn gekropen om samen die foto’s te identificeren en het verleden te ontrafelen. Ik hoop dat zoiets ook in Nederland zal gebeuren.’ l

‘Nu zijn we jaren verder,’ zegt Benton. ‘Het was monnikenwerk, maar inmiddels zijn alle foto’s gedigitaliseerd. Terwijl de tentoonstelling over de wereld reist is het hele Vishniac-

Roman Vishniac (re)discovered is te zien van 4 april tot en met 24 augustus 2014.

Maya Benton geeft op zondag 11 mei een lezing over Vishniac (zie p 38).

liefde voor mythes. Veel van de bijschriften bij zijn foto’s bleken – vele jaren later bij het samenstellen van zijn fotoboeken – te zijn verzonnen of gedramatiseerd. Daarnaast voelde hij zich een beetje miskend en hanteerde hij flexibele versies van zijn levensloop. Ik heb vaker gezien dat mensen van zijn generatie (die een paar keer zijn gevlucht voor het nazisme) altijd meerdere contrasterende levensverhalen paraat hadden. Als overlevingsmechanisme is dat begrijpelijk, maar het is niet erg uitnodigend voor serieuze biografen en onderzoekers die feiten boven tafel proberen te krijgen.’

‘Na Vishniacs dood in 1992 belandde een deel van het werk bij zijn galeriehouder, een deel werd opgeslagen bij het ICP en een deel ging naar zijn dochter. Alles werd opgeborgen en vergeten. Dat maakt het ontzettend lastig om de feiten achter de foto’s te achterhalen. We zijn nog lang niet klaar.’

Bekijk ook een gefilmd interview met Maya Benton op www.jhm.nl/ RomanVishniac

schatkamer

Het Joods Cultureel Kwartier herbergt vele schatten. Elk met een bijzonder verhaal.

In deze rubriek wordt steeds een juweeltje uitgelicht. tekst Daniël Bertina foto Peter Lange

Papieren schat ‘W

e hebben hier een papieren schat,’ zegt Peter Buijs van het JHM Kenniscentrum.

Op tafel ligt een berg handgeschreven documenten, zorgvuldig geordend in mapjes. Het is een groot deel van het archief van de invloedrijke Amsterdamse juristenfamilie Asser: de nakomelingen van pater familias Mozes Salomon Asser (1754-1826), Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw en voorvechter van de joodse emancipatie in de achttiende en negentiende eeuw. Het JHM heeft het archief in langdurige bruikleen gekregen.

‘Het schept een fantastisch, gedetailleerd tijdbeeld,’ zegt Buijs. ‘Met dagboeken, (verlovings) brieven, een poëziealbum, geëtste portretten en zelfs vroege foto’s. Maar ook met de statuten van een joods studentendispuut, een boedelinventaris van de schoonmoeder van Mozes Salomon – die een plantage - met slaven - had in Essequebo (Essequebo was van 1616 tot 1814 een Nederlandse kolonie in de regio van de gelijknamige rivier aan de noordelijke kust van Zuid-Amerika), manuscripten geïnspireerd op de Verlichtingsidealen en de eerste versie van Mozes Salomons autobiografie.’

Het JHM heeft de rol van de Assers in de strijd voor gelijke rechten al eerder belicht. Een groepsportret van de familie uit 1787 en een portret van Netje Asser zijn te zien in de Grote Synagoge en in 1991 werd hun rol in het inburgeringsproces getoond in de tentoonstelling De Gelykstaat der Joden.

‘Nu hebben we ook een stel prachtige objecten in bruikleen gekregen, als toevoeging op dit verhaal,’ zegt Erik Koopman van Collectiebeheer. ‘Los van de documenten, diverse penningen en een groot aantal miniaturen bestaat het Asser-archief uit allerlei

14

jhmmagazine

kostbare onderscheidingen, grootkruizen en ridder­ ordes waarmee de Assers in de loop der jaren zijn bekroond. Met als absoluut hoogtepunt natuurlijk de Nobelprijs voor de Vrede, die in 1911 aan rechtsgeleerde en hoogleraar Tobias Michel Carel Asser (1838-1913) werd uitgereikt. Hij kreeg die massieve 23-karaats gouden erepenning en bijbehorende oorkonde vanwege zijn inzet bij het organiseren van internationale vredeconferenties.’

Koopman: ‘De Nobelprijs is het summum van internationale sociaal-culturele erkenning. Zo staat deze munt een beetje symbool voor de voltooiing van de joodse emancipatie, althans wat de Assers betreft.

Het is ook geestig om te zien dat Asser in de nasleep van zijn Nobelprijs nog véél meer onderscheidingen kreeg. Allerlei regeringsleiders en vorsten wilden zich kennelijk aan zijn prestige verbinden.’

Stamoudste Mozes Salomon (T.M.C’s grootvader) had in 1796 de eerste stap gezet in de rechtserkenning voor joden, maar in de praktijk profiteerde alleen de elite hiervan. De volledige emancipatie van de joodse gemeenschap werd pas een feit met invoering van het algemeen stemrecht in 1919. Bij de Assers had de emancipatiebeweging geleid tot assimilatie. In 1890 brak T.M.C. definitief met het jodendom, na diverse bestuursfuncties binnen de joodse gemeenschap te hebben bekleed, en bekeerde zich tot het vrijzinnig protestantisme. De rest van de familie zou volgen. Buijs: ‘Hier in het JHM kunnen we het tentoonstellen. Zodat het verhaal opnieuw kan worden verteld.’ l

jhmmagazine

15

advertentiepagina

gastcolumn

Charleroi-Zuid Het is vier uur ’s ochtends op station CharleroiZuid. Een prachtig gebouw opgetrokken in barokke en renaissancistische stijl in een verder gruwelijk lelijke omgeving. Een kale man in bomberjack ijsbeert door de hal. We wachten op de trein naar Parijs. Op de grond, op hun rolkoffers, zitten een moeder en haar kind. Het bomberjack blijft staan. De moeder kijkt ons aan terwijl hij zegt: ‘Hoe is dat nou, om een jood te zijn? Is je zoon dan ook een jood?’ Die trein kan maar beter snel komen.

Het is iets na vieren op station Charleroi-Zuid en we besluiten bij de vrouw en haar zoontje te gaan zitten. Het bomberjack vraagt of wij soms ook joden zijn maar druipt dan af. In de verte roept hij nog wat. Het zoontje huilt en de moeder zingt een liedje voor hem. Dat ik stomtoevallig ken omdat mijn vader vroeger een elpee van de folkband Zupfgeigenhansel had.

Het is nog iets later op station Charleroi-Zuid.

We zingen Jiddische lieder in een verder lege stationshal terwijl een boze neo-nazi van verre toekijkt.

Zo ging het. Denk ik. Zo ongeveer. Vijftien jaar geleden toen mijn vrouw en ik voor het eerst samen op vakantie gingen. We denken dat we de moeder en haar kind een nare confrontatie bespaard hebben. Ik hou een slag om de arm, je weet niet wat er anders was gebeurd. En het is lang geleden. Als journalist weet ik dat het menselijk geheugen en wat dat aan herinneringen voortbrengt onwaarschijnlijk onbetrouwbaar is.

Betrouwbaarheid en dat wat we voor het gemak maar even de ‘objectieve waarheid’ noemen is het enige waar een journalist wat mee kan. Of moet willen. Dat onderscheidt ons van activisten die de waarheid naar hun hand zetten om een punt te maken. Althans: zo leren ze dat op de School voor Journalistiek. Ik geef daar wel eens les en jonge journalisten zijn heel recht in de leer. Willen ook altijd weten hoe we toch durven om te gaan met bronnen op internet, vaak omdat hun oude leraren ze hebben ingeprent dat alles wat daar gebeurt van leugens aan elkaar hangt.

En leugens zijn fout. En de waarheid is goed.

Er zit iets in ons ingebakken waardoor we denken dat de wereld in zwart-wit het beste tot z’n recht komt.

Roman Vishniac had een ingewikkelde verhouding met de waarheid. Zette hij die naar z’n hand? En wat was z’n motief ? Of kwam het vooral voort uit de tijd waarin hij werkte, een tijd die oneindig veel ingewikkelder was dan de onze? Hoewel ik dat ook niet zeker weet. Je hoeft maar aan een ochtend in Charleroi-Zuid terug te denken om ook daar vraagtekens bij te hebben.

Jeroen Wollaars verslaggever NOS

jhmmagazine

17

interview

Directeur van Etty Hillesum Onderzoekscentrum

‘Er duiken steeds nieuwe puzzelstukjes op’ Het werk van Etty Hillsesum wordt nog altijd gretig gelezen. Klaas Smelik schreef een boek over de schrijfster die haar tijd ver vooruit was.

‘Ze geloofde niet in een zwart-wit vijandsbeeld.’ tekst Rentsje de Gruyter

E

enenzeventig jaar nadat Etty Hillesum (19141943) in Auschwitz stierf, worden haar dagboeken nog gretig gelezen. En doen wetenschappers van Australië tot aan Italië onderzoek naar de filosofische schrijfsels van de Amsterdamse schrijfster. Dichter bij huis, aan de universiteit van Gent, staat het Etty Hillesum Onderzoekscentrum. Directeur Klaas Smelik (63), aan dezelfde universiteit ook hoogleraar Hebreeuws en jodendom, snapt Etty’s populariteit wel: ‘Wat zij meer dan zeven­tig jaar geleden schreef, is zo actueel als wat.

Tijdens de oorlog dacht ze na over dingen waar wij nu nog steeds over nadenken. Toen in 1981 voor het eerst een selectie van haar dagboeken uitkwam, was ik verbaasd hoe goed het was.’

Hoe kwam u in aanraking met Etty’s werk?

Klaas Smelik: ‘Mijn vader heeft kort een relatie met haar gehad en vertelde thuis vaak over Etty. Zoals over haar weigering onder te duiken, hoe mijn vader ook aandrong.

Na de oorlog kreeg hij via via haar dagboeken. Dat had Etty geregeld: ze voorzag dat ze niet terug zou komen uit het concentratiekamp en wilde dat mijn vader – zelf schrijver – haar dagboeken zou laten uitgeven. Dat vertel ik ook in mijn boek ‘Ik zou lang willen leven’ – Het verhaal van Etty Hillesum, dat in januari uitkwam.’

Uiteindelijk vond niet uw vader, maar u een uitgever.

Waarom pas in 1981?

‘Ik vond het mijn familieplicht die opdracht van Etty over

18

jhmmagazine

te nemen. Mijn vader was zo gefrustreerd dat het maar niet lukte; ik vermoed dat hij altijd van Etty bleef houden.

Dat ik wél een uitgever vond, lag mede aan de tijdgeest.

Eerder was Nederland niet rijp voor Etty’s genuanceerde oorlogsbeeld. Ze geloofde niet in een zwart-wit vijandsbeeld, van foute Duitsers versus goede Nederlanders.

Recente oorlogen, zoals in Joegoslavië en nu in Syrië, geven haar gelijk: het kwaad zit niet bij één partij.’

Is Etty Hillesum een tweede Anne Frank?

‘Er zijn overeenkomsten: hun schrijftalent en het geassimileerde joodse milieu waarin ze opgroeiden. Dat maakt hun dagboeken toegankelijk voor een groot publiek.

Maar Anne was een jong meisje en Etty een volwassen vrouw, met ideeën die ze systematisch doordacht. Ze was vooral spiritueel geïnteresseerd – over de oorlog schreef ze bewust weinig. Etty liep ver vooruit op de huidige New Age-beweging, bijvoorbeeld met haar beeld van God.’

Over de hele wereld bestuderen wetenschappers Etty’s werk. Waarom zette u in 2006 ook nog het Etty Hillesum Onderzoekscentrum op?

‘In onder andere Italië, Engeland, de Verenigde Staten, Canada, Australië en Colombia bloeit het onderzoek, maar de wetenschappers kenden elkaars werk amper.

Ons centrum brengt ze in contact, op congressen en door publicaties. We doen ook onderzoek: er duiken steeds nieuwe puzzelstukjes op over Etty’s werk.’ l

‘Ik zou lang willen leven’ Klaas Smelik schreef het met (oud-studente) Janny van der Molen. € 16,90

Kijk op jhm.nl/ettyhillesum om meer te lezen over Etty Hillesums leven

Etty Hillesum, ca. 1937-1938 Foto: B. Meilink. Collectie Joods Historisch Museum Etty was 29 jaar toen ze in Auschwitz stierf.

jhmmagazine

19

in beeld

Mooie plekken om bij stil te staan

Joods Cultureel Kwartier foto’s Marijke Volkers

Markt op het Waterlooplein

Markt op het Waterlooplein

Dokwerker op J.D. Meijerplein

V

ierhonderd jaar geleden kwamen de eerste joden naar Amsterdam, met name naar de buurt rondom het Waterlooplein. Hun komst was belangrijk voor de ontwikkeling van de joodse gemeenschap in Amsterdam, maar ook voor de stad zelf. Een stad met eeuwenoude tradities van vrijheid, handel en gastvrij vreemdelingenbeleid. Ondanks dat een deel van de oude Jodenbuurt inmiddels heeft plaatsgemaakt voor andere gebouwen of de tand des tijds niet heeft doorstaan, zijn er nog veel kenmerken van het joods cultureel leven te ontdekken: prachtige synagogen, markante gebouwen, indrukwekkende monumenten en bijzondere beelden kleuren het

22

Ingang Wertheimpark

straatbeeld. Dat maakt deze buurt dan ook zo uniek in vergelijking met andere joodse centra in Europa zoals Josefov in Praag, de Marais in Parijs en de joodse wijk rond de Schönhauser Allee in Berlijn. Eén voor één indrukwekkende locaties met een schat aan informatie, maar bij geen van deze centra is er nog zoveel authentiek joods erfgoed zo dicht bij elkaar te vinden als in het Joods Cultureel Kwartier, de oude Jodenbuurt van Amsterdam.

Speciale wandelingen door deze buurt worden georganiseerd door het Joods Cultureel Kwartier.

Informatie: service@jhm.nl, 020-5310380.

jhmmagazine

Joods verzetsmonument

Monument van joodse erkentelijkheid

De Hortus Botanicus

Mr. Visserplein

Auschwitzmonument

Walter S체skindbrug

Beeld van Spinoza

Schaduwkade

Waterlooplein met Mozes en A채ronkerk

advertentiepagina

uitgelicht

Joodse Bruiloft Tijdens het joodse leven zijn er meerdere belangrijke momenten die een nieuwe fase aankondigen. EĂŠn ervan is de chatoena, de joodse bruiloft. Vanaf dat moment gaan twee geliefden samen door het leven. tekst Lisa Goudsmit illustraties Deborah van der Schaaf

Huwelijksakte

Een joodse bruiloft begint met de religieuze huwelijksceremonie, waarna – vaak uitbundig - feest gevierd wordt, met dansen en eten. Drie belangrijke onderdelen van de huwelijksceremonie zijn de huwelijksakte (ketoeba), de ring en jichoed, het voor het eerst als echtpaar alleen samenzijn.

Baldakijn

In Nederland wordt een joodse huwelijksceremonie ook wel choppe (Jiddisj) of choepa (Hebreeuws) genoemd. Dit woord verwijst naar het baldakijn waar de kalla en chattan (bruid en bruidegom) onder staan. Onder de choepa staat ook degene die het stel trouwt. Meestal is dat de rabbijn. De ouders van het paar zitten er doorgaans omheen.

Symbolen

De chattan en kalla lopen na elkaar, vaak gearmd met hun ouders, naar het baldakijn en nemen daaronder plaats. Er wordt wijn gedronken waarna de chattan zijn kalla een ring om haar vinger schuift. De ring is rond en glad: net als het huwelijk zonder einde en onderbrekingen. Dan worden er zeven zegeningen uitgesproken aan de chattan en kalla, waarvan de laatste bestaat uit de wens tot vreugde en blijdschap, liefde en vriendschap tussen bruid en bruidegom. Vervolgens trapt de bruidegom een glas kapot, waarna de gasten mazzel tov (veel geluk!) roepen. Het gebroken glas symboliseert de verwoesting van de tempel in Jeruzalem en ook de kwetsbaarheid van een huwelijk.

Gastvrijheid

De choepa symboliseert het huis waar het stel zal gaan wonen.

Vroeger stonden de bruid en bruidegom vaak samen onder een talliet, een rechthoekige gebedsmantel. Tegenwoordig staan ze meestal onder een baldakijn dat gemaakt is van vier palen met een stuk stof eroverheen. De zijkanten van de choepa zijn open en symboliseren gastvrijheid in het huis. jhmmagazine

25

Spinozastraat, Amsterdam, 2012.

Foto: Paul GofferjĂŠ

26

jhmmagazine

open joodse huizen

Buurtbewoners ontfermen zich over hun straat

Kleinschalig herdenken tijdens Open Joodse Huizen ‘Tegen alles in heeft Hein Papavoine joodse levens gered, en ik vind het fijn om erover te kunnen vertellen.’ Journalist Max Arian (1940) overleefde als peuter de oorlog mede dankzij de buurman van zijn grootouders in de Jordaan, Hein Papavoine. Deze man verrichtte een heldendaad door met gevaar voor eigen leven de joodse overgrootmoeder en de grootouders van de kleine Max onderdak te bieden.

Op 4 mei spreekt Max Arian tijdens Open Joodse Huizen in Amsterdam. tekst Inge Brouwer

H

et Joods Cultureel Kwartier organiseert ook dit jaar weer Open Joodse Huizen, kleinschalige herdenkingsbijeenkomsten waar joden worden herdacht die tijdens de Tweede Wereldoorlog uit Nederlandse steden en dorpen zijn weggevoerd. In de ‘joodse huizen’ woonden voor, tijdens en vlak na de oorlog joodse mannen, vrouwen en kinderen. In die huizen worden verhalen verteld over dagelijkse belevenissen in vooroorlogse levens, naast verhalen over vervolging, onderduik, verzet, deportatie en, soms, over terugkeer. Zij die zijn vermoord worden herdacht, maar ook zijn er verhalen over en van overlevenden, hun kinderen en kleinkinderen.

Open Joodse Huizen startte in 2012 in Amsterdam. In 2013 werd het

project in zes steden georganiseerd en dit jaar doen er acht Nederlandse steden mee: Amsterdam, Haarlem, Den Haag, Rotterdam, Groningen, Leeuwarden, Tilburg en Elburg.

Onder meer buurtbewoners van de ‘joodse huizen’ werden de afgelopen jaren geraakt door deze kleinschalige manier van herdenken.

de zoektocht naar het verleden van zijn eigen huis. Na het verhaal is er gelegenheid voor vragen en gesprekken. Het is wel eens gebeurd dat bezoekers informatie hadden over de vroegere joodse bewoners. Zo kan er een ‘sprekende’ herdenking ontstaan. Hieronder een greep uit het programma.

De herdenkingen, die plaatsvinden op 4 en 5 mei, worden georganiseerd door een lokale werkgroep. Het verhaal van het huis staat altijd centraal maar iedere herdenking is anders door de verschillende samenstelling van bewoners, vertellers en bezoekers. De vertellers zijn onder anderen directe getuigen, hun nazaten en ook (amateur)historici. Vaak vertelt ook de huidige bewoner het verhaal van

Danie Theronstraat in Amsterdam-Oost In de Danie Theronstraat woonden in de beginjaren van de bezetting bijna vijfhonderd joden. Geïnspireerd door Open Joodse Huizen in 2012 zijn enkele huidige bewoners een onderzoek begonnen naar de geschiedenis van hun straat. Naar aanleiding hiervan hebben zij Stolpersteine (letterlijk: struikelstenen, gedenktekens op het

jhmmagazine

27

open joodse huizen

trottoir voor huizen van mensen die door de nazi’s verdreven, gedeporteerd, vermoord of tot zelfmoord gedreven zijn) laten plaatsen in hun straat.

Tijdens Open Joodse Huizen 2014 openen drie huizen in deze straat op gezette tijden hun voordeuren. Op nummer 12a licht een van de huidige bewoners de (architectonische) geschiedenis van de straat toe. Daarnaast gaat hij dieper in op de levens, beroepen en de dagelijks beslommeringen van de vroegere bewoners.

Ook vertelt hij wat er in deze straat is gebeurd met de eigendommen van de joodse families nadat zij weggevoerd waren.

In dezelfde straat zal Sjoa-overlevende Jerry Meents (Gerrit) in zijn oude woonhuis op nummer 18a spreken over het huis, de straat en de buren.

Van veel huizen weet hij nog precies wie er woonden. Speciaal voor Open Joodse Huizen komt hij vanuit de Verenigde Staten naar Amsterdam.

Een andere overlevende, Karla Nooter, zal op nummer 23a vertellen over haar vader Elias Spreekmeester (1898-1943) en over haar jeugd in de straat. Karla en Jerry kennen elkaar nog van vroeger. Hun beider herinneringen geven de bewoners van de Danie Theronstraat uit de jaren dertig en veertig weer een gezicht.

De voormalige Kweekschool Amsterdamse Plantagebuurt Tegenover de Hollandsche Schouwburg aan de Plantage Middenlaan 27 in Amsterdam staat de voormalige Hervormde Kweekschool. Vanwege de geschiedenis en de ligging in de buurt wil het Joods Cultureel Kwartier dit gebouw in de nabije toekomst betrekken bij de Hollandsche Schouwburg en er een nationaal Sjoa museum realiseren. Tijdens de oorlog had dit pand een belangrijke functie: de tuin grensde aan die van de crèche voor joodse kinderen wiens ouders in de Hollandsche Schouw-

28

jhmmagazine

burg vastzaten. Honderden kinderen werden over de erfafscheiding getild en vanuit de Kweekschool door het verzet in veiligheid gebracht.

Ook Max Arian is tijdens de oorlog als kind uit de ‘Crèche’ gered. In 1943 werd hij er naartoe gebracht door zijn oom, die wist van de verzetsactiviteiten die hier gaande waren. Een vrouw in verpleegstersuniform nam de toen driejarige Max

Na de oorlog kreeg Max zijn speelgoed terug dat al die jaren voor hem bewaard was mee naar Limburg, waar hij tot de bevrijding ondergedoken zat. Na de oorlog kreeg Max zijn geliefde speelgoed terug dat al die jaren voor hem bewaard was door de vroegere buurman van zijn grootouders, Henk Papavoine. Op 4 mei zal Max Arian zijn verhaal en dat van zijn lotgenoten uit de Crèche vertellen in de voormalige Kweekschool.

Westerhoutpark 14 - Haarlem Een prachtig pand in Haarlem, tegenwoordig verdeeld in drie appartementen, heeft een bijzonder verleden. In februari 1934 trok de uit Duitsland afkomstige familie Pollatz in het huis. Manfred en Lilli Pollatz kwamen met hun drie dochters naar Haarlem om een kindertehuis en

Quaker-school te openen voor kinderen met ouders die werden vervolgd door het naziregime. Van de dertig vluchtelingenkinderen waren er twaalf joods. Toen het joden verboden werd zich in het kustgebied te begeven, werden de joodse leerlingen elders ondergebracht of door hun ouders opgehaald. De nog aanwezige leerlingen van gemengd joodse afkomst konden blijven, maar moesten na verloop van tijd onderduiken. De familie Pollatz ving hen op. Een van die leerlingen is opgepakt, vijf van hen zijn tot het eind van de oorlog gebleven.

Vanaf 1942 ving de familie Pollatz zeven baby’s en peuters op die uit Amsterdam waren gesmokkeld, mogelijk via de Crèche. De Quakerschool bestond toen niet meer en de familie Pollatz runde nu officieel alleen nog een kindertehuis. Ook andere onderduikers vonden een plek bij de familie. Westerhoutpark 14 werd tevens een distributiepunt van het ondergrondse verzetsblad Trouw.

Manfred, Lilli en hun drie dochters Inge, Rose en Marianne zijn na de oorlog in het pand blijven wonen. In 1995 stierf Inge, als laatste van het gezin.

Chris Hollaender is een van de kinderen die tot aan de bevrijding bij de familie Pollatz heeft gewoond. Zijn dochter Anja Hollaender zal samen met Isobel Wijnberg, cultureel antropologe, op 4 mei in dit huis spreken.

Anja kwam hier in de naoorlogse jaren regelmatig over de vloer en heeft de familie Pollatz nog gekend. Anja en Isobel werken samen aan een boekje over de familie Pollatz. l

Programma Het complete programma van Open Joodse Huizen staat op de vernieuwde website www.openjoodshuizen.nl. Ook zijn hier tips te vinden voor hen die in de toekomst willen deelnemen aan Open Joodse Huizen. Dat kan op verschillende manieren: als locatiehouder/huidige bewoner, als verteller, als vrijwilliger of als initiatiefnemer van Open Joodse Huizen in een stad of dorp waar dit nog niet wordt georganiseerd.

advertentiepagina

Kunstinstallatie van Sam Drukker

Eerbetoon V

oor spannende presentaties, onbekende of juist hele beroemde kunstenaars heeft het Joods Historisch Museum sinds een aantal jaar een aparte ruimte, het JHM Kunstkabinet. Dit is als het ware de bakery van het museum. Door de relatief kleine ruimte is het museum beperkt bij de inrichting, maar tegelijkertijd is het een uitdaging om daar steeds werk te tonen dat niet meteen in het reguliere tentoonstellingsprogramma in te passen is.

Minje Sinds 20 maart staat in het Kunstkabinet de installatie Minje van beeldend kunstenaar Sam Drukker (1957). Tien joodse mannen, die de Tweede Wereldoorlog nog bewust hebben meegemaakt, portretteerde Drukker voor deze

30

jhmmagazine

installatie. Een generatie die de gebroken draad na de oorlog weer moest oppakken en doorgeven aan de volgende generatie. Sam Drukker voelt zich deel van die volgende generatie en komt met dit werk dicht bij zichzelf, in een zoektocht naar zijn eigen identiteit. Het is een mooi eerbetoon geworden aan de joodse traditie en aan ‘overleven’. Met de titel Minje verwijst Drukker naar minjan, het aantal volwassen, joodse mannen die bar mitswa zijn dat nodig is om een dienst of begrafenis in de synagoge te houden.

Onconventioneel Na een klassieke opleiding aan de Academie Minerva in Groningen heeft Sam Drukker zich ontwikkeld tot een schilder die bewust de extremen opzoekt. Hij schildert met olieverf: donker

kunstkabinet

Sam Drukker, Minje / Minjan, 2012-2013 olieverf op doek en paneel. Foto: Edo Kuipers

aan overleven en licht, heel vet, heel dun. Tegenstellingen zijn ook te vinden in de uitdrukking van de gezichten en de houdingen van zijn modellen. Het materiaal dat hij gebruikt als ondergrond is onconventioneel: afvalhout, oude zeilen – gebruikt goed. Het materiaal inspireert Drukker en dwingt hem tot keuzes. Bij Minje heeft hij niet de gemakkelijkste weg bewandeld: hij werkte met modellen die hij niet kende en zocht in de tien portretten samen een betekenis die de afzonderlijke portretten oversteeg.

Sam Drukker is bekend als schilder van het realistische portret maar werkt ook verhalend, met thema’s uit het Oude Testament, de mythologie, de bokswereld en de erotiek. Hij doceert aan de Wackers Academie in Amsterdam en is

medeoprichter van het Nederlands Portretschap.

Voor het Joods Historisch Museum en Steendrukkerij Amsterdam maakte hij in 1997 een serie litho’s getiteld Voor het nageslacht, met een tekst van schrijver Arnon Grunberg. Hij werkt regelmatig samen met Nederlandse schrijvers, onder wie C.O. Jellema, Marcel Möring en Anna Enquist.

Boek Bij de installatie Minje, die tot en met 22 juni 2014 te zien is in het JHM Kunstkabinet, gaf Uitgeverij Waanders & De Kunst het boek Sam Drukker – Minje, een eerbetoon aan overleving uit, met tekst van Sam Drukker zelf en een voorwoord van Irene Faber (hoofd Collecties Joods Cultureel Kwartier). Het boek is onder andere te koop bij de Museumshop voor €17,50. l

jhmmagazine

31

Libanon

De renovatie van de Maghem Abraham synagoge in het oude stadscentrum van de Libanese hoofdstad Beiroet werd onlangs afgerond. De synagoge is een monument uit een tijd van religieuze tolerantie ten opzichte van het jodendom. Iets wat in het hedendaagse Libanon soms moeilijk is voor te stellen. De synagoge is dan wel af, maar de joodse gemeenschap in het land is nagenoeg verdwenen en het gebouw is momenteel ook nog eens ontoegankelijk voor het publiek. tekst Arthur Blok

De Maghem Abraham synagoge in Beiroet

Vallei van de joden

D

e drie toegangswegen naar de synagoge zijn hermetisch gesloten door controleposten van het Libanese leger en politie. Alleen bestemmingsverkeer mag erdoor, voetgangers worden gesommeerd om een andere route te nemen of om te lopen. Op de vraag of je de synagoge mag bekijken om ‘er misschien een paar foto’s van te maken’ wordt argwanend gereageerd. Ondanks herhaalde pogingen, blijft het antwoord stoïcijns ‘nee.’

Op zichzelf niet geheel onbegrijpelijk. De sjoel ligt op een steenworp afstand van het zogeheten ‘center house’ van de zoon van de in 2005 vermoorde Libanese premier Rafik Hariri, die sinds 2011 uit angst voor een aanslag op zijn leven in het buitenland verblijft. Zijn huis wordt nu door partijleden gebruikt als vergadercentrum. Het is eveneens de locatie waar eind december een minister van dezelfde partij werd vermoord met een autobom. Sinds dat moment is het gebied een militaire zone. Met een beetje creati-

32

jhmmagazine

viteit - en lef - lukte het om vanaf het dak van een zes-verdiepingen hoog gebouw iets verderop snel wat plaatjes te schieten.

De renovatie van de Maghem Abraham - wat ‘het schild van Abraham’ betekent - ging in 2009 onverwachts van start. Het is de grootste synagoge in Libanon en dateert uit 1926. Het prachtige gebouw werd genoemd naar Abraham Sassoon, de vader van Moise Sassoon een prominent lid van de joodse gemeenschap in het begin van de vorige eeuw.

Het was bedoeld als statussymbool om de - op dat moment - groeiende religieuze onverschilligheid in de gemeenschap tegen te gaan.

De Maghem Abraham had meerdere functies: naast wekelijkse diensten werden er regelmatig grote trouwerijen en lezingen gehouden. Op het terrein was eveneens een Tora-school gevestigd en in de appartementencomplexen in de buurt woonden destijds prominente leden van de gemeenschap. In geschiedenisboeken wordt het omschreven als dé

De Maghem Abraham synagoge na de renovatie Foto Arthur Blok

ontmoetingsplek voor de joden in de jaren vijftig en zestig van de vorige eeuw. Anno 2014 is het feitelijk niet meer dan een museum, dat ook nog eens ontoegankelijk is voor het publiek

Het gebouw staat midden in de wijk Wadi Abu Jamil, aan de voet van een kleine berg in het centrum. Door de locatie stond de wijk ook wel bekend als ‘de vallei van de joden’. Tegenwoordig is het vooral een uitgestorven deel van het centrum en een van de laatste locaties in de stad waar de herinneringen aan de burgeroorlog hier en daar nog zichtbaar zijn.

Bij de start van de werkzaamheden in 2009 deed het hoofd van de Libanees-Joodse Gemeenschapsraad een oproep om alle uit de synagoge gestolen goederen terug te brengen. Veel kostbaarheden zouden te vinden zijn in synagogen in Israël of bij mensen thuis liggen; geroofd tijdens de burgeroorlog (1975-1990) en vervolgens verkocht op de zwarte antiekmarkt.

Het renovatieproject heeft naar schatting ruim een miljoen euro gekost en werd grotendeels gefinancierd door Libanese joden in het buitenland die anoniem willen blijven. Ook Solidere, het bedrijf dat na de burgeroorlog verantwoordelijk werd voor de renovatie van het centrum, heeft een duit in het zakje gedaan. Precieze cijfers zijn niet vrij beschikbaar.

Momenteel wordt de joodse gemeenschap in het land nog geschat op zo’n honderd tot maximaal driehonderd mensen. Dat was vroeger wel anders.

Het jodendom was - en is - een van de achttien door de staat erkende religies in het land. Libanon was het

34

jhmmagazine

Het gebouw staat midden in de wijk Wadi Abu Jamil, aan de voet van een kleine berg in het centrum enige land in de regio waar de joodse gemeenschap sterk groeide na het ontstaan van de staat Israël in 1948. Vele vluchtelingen uit Syrië en Irak zorgden ervoor dat de gemeenschap in het begin van de jaren zestig uit meer dan vijftienduizend mensen bestond.

Het gros van de Libanese joden bleef in Libanon wonen na het uitroepen van de staat Israël. Na de Arabisch-Israëlische oorlog in 1967 vluchtte een aanzienlijke groep naar Europa en de Verenigde Staten. Zeker de helft van de gemeenschap vertrok tussen 1967 en 1970. Het politieke klimaat in Libanon veranderde en het werd een steeds gevaarlijker plek om te wonen. De joden werden in de burgeroorlog het doelwit van islamitische milities, want steeds vaker werden ze in een adem genoemd met de Israëli’s. De Israëlische invasie van 1982 en de kidnapping van een aantal prominente leden uit de gemeenschap door milities daarna, was uiteindelijk de nekslag voor de gemeenschap. De enkelen die wel bleven bekeerden zich tot het christendom of zwegen al die tijd over hun afkomst.

De Maghem Abraham synagoge voor de renovatie foto’s Nahy Issa

In het land waren zeker vijftien synagogen te vinden. In 2009 sprak de Libanees-Joodse Gemeenschapsraad de ambitie uit om ook andere vervallen synagogen in oude glorie te herstellen. Zo zouden de plannen klaar liggen om de ruïnes in Sidon, Aley, Bhamdoun en Tripoli aan te pakken.

De synagoge in Aley, een toeristisch plaatsje in het gebergte ten oosten van de hoofdstad, is de meest bijzondere in het rijtje. Het gebouw stamt uit 1870 en is daarmee een van de oudste van het land. Van het machtige halfronde en langwerpige ontwerp staan nu nog slechts een paar muren overeind. De status van al deze renovatieplannen is onduidelijk, het is niet eenvoudig contact te leggen met vertegenwoordigers van de raad.

Een synagoge in Deir al Qamar in het Chouf-gebergte is een ander gebedshuis dat is gerenoveerd. Het dateert uit de zeventiende eeuw. Vanwege ‘veiligheidsoverwegingen’ is het al sinds jaar en dag met een zwaar slot afgesloten voor bezoekers en zijn alle religieuze symbolen aan de buitenkant weggehaald.

Het gebouw wordt nu beheerd door het Franscultureel centrum.

Behalve de Maghem Abraham is de joodse begraafplaats aan de Rue de Damas, op een paar minuten lopen van het Nationale Museum, eigenlijk nog het enige bewijs dat er ooit een joodse gemeenschap in Beiroet is geweest. Ook hier geldt dat het niet eenvoudig is een kijkje te nemen zonder al te veel herrie te veroorzaken. In 1999 werd de begraafplaats, die dateert uit 1820, al eens opgeknapt. Zij het met de hand op de knip.

In Libanon is er eigenlijk weinig bezwaar tegen de plannen om andere heilige plaatsen te renoveren.

Zelfs de sjiitische verzetsgroep Hezbollah haalt de schouders erover op. Hezbollah houdt zich zelfs compleet afzijdig in de kwestie. Vertegenwoordigers van de sjiitisch islamitische beweging, die zich al sinds het midden van de jaren tachtig verzet tegen de Israëlische bezetting van Libanon, hebben op verschillende momenten te kennen gegeven ‘absoluut geen bezwaar’ te maken tegen de plannen. Ze zouden het jodendom net zo goed accepteren als het christendom.

De renovatie van de Maghem Abraham gaf een sprankje hoop aan de laatste overgebleven joden dat het tij wellicht kan worden gekeerd. De vertegenwoordigers van de Gemeenschapsraad hebben meerdere malen de hoop uitgesproken dat de Libanese joden terugkeren in de nabije toekomst. En waarom ook niet? Ze hebben immers dezelfde rechten als alle andere zeventien door de staat erkende geloofsgroepen.

De Raad heeft hiertoe een openbare Facebookpagina opgericht - https://www.facebook.com/ BeirutSynagogue - die inmiddels al ruim 5.000 keer is ‘geliked’. Via de pagina is een schat aan achtergrondinformatie te vinden over de geschiedenis van de gemeenschap. Het staat vol historische foto’s van andere synagogen in het land, persoonlijke verhalen en er zijn zelfs filmpjes te vinden van het renovatieproces. Op deze manier hoopt de raad dat de Libanese joden die her en der in de wereld leven, worden gemotiveerd terug te keren naar hun vaderland.. l jhmmagazine

35

museumshop De Museumshops in het JHM en de Portugese Synagoge hebben een groot assortiment moderne joodse literatuur, boeken over het jodendom, cd’s met joodse muziek en cadeautjes.

Matzeparaplu

Vanwege Pesach prijzen we al onze Max de Matze producten nog maar eens extra aan.

Niet alleen omdat ze zo leuk zijn, maar ook omdat ze flink in prijs verlaagd zijn.

Bat Mitswa fotolijstje

€ 4,95

Een cadeautje voor een Bat Mitswa vinden is vaak nog niet zo eenvoudig. Met dit fotolijstje zit je goed, de Bat Mitswa zelf kan de mooiste foto van haar dag erin doen.

€ 34,95

Max de Matze

Ach, wat is hij koddig. De Max de Matze knuffel is gemaakt in Zuid-Afrika in de Knuffelfabriek. In deze fabriek worden knuffels gemaakt door jonge moeders en vaders die, doordat ze ziek zijn, niet meer aan werk kunnen komen.

€ 4,95

Pesachmaskertjes

Deze maskertjes illustreren het verhaal van de uittocht uit Egypte. Brrr.. wil jij de steenpuist zijn, of toch maar liever de teek?

€ 9,95

€ 3,95

Elke dag open van 11.00 tot 17.00 uur. Contact, informatie en bestellingen T (020) 5 310 333 of E museumshop@jhm.nl

fotografie peter lange

Matzeblikje

Met Pesach eet je matzes van Hollandia, dat spreekt voor zich! Het wordt helemaal feest nu onze eigen Max de Matze op het blikje prijkt. Dat bewaarblik kun je steeds weer bijvullen, want ook na Pesach zijn matzes héél erg lekker…

boeken Roman Vishniac (re)discovered

Dagboek 1942 Carla Simons

Mooie brochure bij de tentoonstelling Roman Vishniac (re)discovered, met foto’s van Roman Vishniac en teksten van Maya Benton, conservator van het International Center of Photography in New York.

In Amsterdam hield een ontwikkelde jonge joodse vrouw een dagboek bij. Decennialang bleven haar observaties en diepste gevoelens ergens in de VS op een plank liggen, tot nabestaanden zich erover ontfermden.

€ 5.95

€ 14,95

A Day of Pleasure Isaac Bashevis Singer

De vier hoeken van de aarde Shoshanna Haas

In deze verhalenbundel beschrijft Singer de dagen van zijn jeugd. Als zoon van een rabbijn groeide hij op in het joodse deel van Warschau. Wat dit boekje extra bijzonder maakt zijn de foto’s van Roman Vishniac.

€ 11,90

In bijna alle geschiedenisverhalen spelen volwassenen de hoofdrol. Zo niet in dit boek! Het zijn juist de kinderen die door hun avonturen laten zien wat er allemaal gebeurde in de joodse geschiedenis. Er zit ook een werkboek bij. € 19,50

De joodse slaaf Lody van de Kamp

Het eigendom Rutu Modan

Naast koffie, suiker en cacao was er in de Gouden Eeuw eveneens een levendige handel in slaven. Ook joodse kooplieden maakten zich daar schuldig aan. Rabbijn Van de Kamp schreef er een taboedoorbrekende roman over. € 16,90

Grootmoeder Regina en kleindochter Mica reizen van Israël naar Warschau om een stuk vastgoed te claimen dat de familie in de Tweede Wereldoorlog is kwijtgeraakt. Een ontroerende graphic novel over liefde en geschiedenis.

De derde generatie Natascha van Weezel natascha van weezel

de derde

generatie kleinkinderen

van de holocaust

€ 22,50

dvd

In een tv-documentaire en een boek onderzoekt Van Weezel de invloed van overlevenden van de Sjoa op hun kleinkinderen. Anders dan hun ouders werd deze derde generatie vaak wél deelgenoot gemaakt van het beladen familieverleden.

Verschijnt rond 4 mei. € 18,95

De kat van de rabbijn Joann Sfar

Mijn moeder is een vaderjood Daniel Deegen

VAYTInKE Shura Lipovsky

Mijn moeder is een vaderjood is een boek waarin serieuze thema’s op een lichtvoetige manier worden beschreven. De roman schetst bovendien een humoristisch tijdsbeeld van de jaren zeventig, gezien door de ogen van een vroegwijs jongetje. € 15,95

Als je die traditionele Jiddisje liedjes nu wel gehoord hebt, kun je terecht bij Shura Lipovsky, die voor deze cd het overgrote deel van de liedjes zelf schreef. Samen met het Ensemble Novaya Shira heeft ze er een warmbloedige, originele plaat van gemaakt. € 21,95

Een paar jaar geleden was het genieten geblazen met de serie stripboeken die Sfar publiceerde over de verwende, grappige, filosoferende kat van de rabbijn. Het verhaal is nu prachtig geanimeerd op DVD met veel leuke extraatjes. € 12,50

cd

agenda

Joods Cultureel Kwartier april t/m augustus 2014 Tentoonstellingen 4 april t/m 24 augustus 2014 Roman Vishniac (re)discovered t/m 5 mei 2014 Sjtetl in de stad.

Antwerpen door de lens van Dan Zollmann 19 mei t/m 28 september 2014 Hollands populairste actrice.

Esther de Boer-van Rijk

Evenementen Joods Historisch Museum donderdag 10 april, 15.00 uur Regaining Jerusalem: Eschatology and Slavery in Jewish Colonization in SeventeenthCentury Suriname Gerenommeerd onderzoekster en schrijfster Natalie Zemon Davis brengt in deze lezing nieuwe feiten aan het licht over de ex-converso David Nassy, een van de toonaangevende figuren in het culturele leven van Suriname in de tweede helft van de 18de eeuw. Deze lezing is in het kader van de komende tentoonstelling over de Nieuwe Wereld (zie p. 40). Engels gesproken. vrijdag 11 april, 15.00 uur Elke dag 4 mei De jonge documentairemaakster Natascha van Weezel doet verslag van haar persoonlijke zoektocht naar wat de ‘derde generatie’ inhoudt.

Hoe is het om via je ouders en grootouders vanaf jonge leeftijd geconfronteerd te worden met verhalen over de oorlog en alles wat met de Holocaust samenhangt?

Elke dag 4 mei is een persoonlijke

38

jhmmagazine

documentaire over een tot nu toe onderbelicht onderwerp. zondag 13 april, 18 mei en 6 juli Close looking Gallery discussion op de tentoonstelling Roman Vishniac (re)discovered. Gerenommeerde fotografen dagen het publiek uit om langer en aandachtiger naar één of meer foto’s te kijken, in de hoop dat

daar interessante bevindingen en discussies uit voortvloeien. vrijdag 2 mei, 14.30 uur De chassidim van Antwerpen De Nederlandse orthodox-joodse rabbijn Lody van de Kamp leidt u langs de foto’s van de Antwerpse fotograaf Dan Zollmann en deelt daarbij zijn kennis over de chassidim van Antwerpen. De rabbijn gaat uitgebreid in op de joodse geschiedenis

Amsterdam Klezmer Band

Foto Amsterdam Klezmer Band

F

oto’s van Roman Vishniac laten de oude Oost-Europese sjtetls zien, maar de Amsterdam Klezmer Band laat horen hoe ze klonken! De band rond altsaxofonist Job Chajes is bepalend geweest voor de opleving van klezmer in Nederland; al bijna 20 jaar spelen ze door het hele land en daarbuiten. Op donderdag 22 mei om 20.00 uur in de Portugese Synagoge.

van Antwerpen en de ontwikkeling van het chassidisme. zondag 11 mei, 14.30 uur Lezing door Maya Benton Maya Benton is conservator bij het International Center of Photogra­ phy in New York en gespecialiseerd in documentairefotografie van het joodse leven in het Centraal- en Oost-Europa van het Interbellum.

Zij heeft nauw samengewerkt met de familie Vishniac om ervoor te zorgen dat Roman Vishniacs archief een vast onderkomen kreeg in het ICP. Voertaal Engels. zondag 1 juni, 14.30 uur Hollands populairste actrice Lezing door Joosje Lakmaker, medesamensteller van de tentoonstelling Hollands populairste actrice.

Esther de Boer- van Rijk en auteur van de gelijknamige biografie over een van de meest succesvolle actrices die Nederland gekend heeft. maandag 9 juni, 14.30 uur Poolse middag ‘Oost-Joodse Arbeiders Cultuur-Vereniging Sch. Anski’ In 1921 werd in Amsterdam de vereniging An-ski opgericht, voluit Ostjidischer Arbiter Kulturfarajn Sch. Anski, een culturele vereniging voor naar Amsterdam gevluchte Oost-Europese joden die elkaar ontmoetten om te praten over kunst, cultuur en politiek. Deze middag blikken we met oud-leden en wetenschappers die studie hebben gedaan naar An-ski terug op een bloeiperiode van de Oost-Europese cultuur. zondag 22 juni Excursie naar Wieringermeer Een excursie naar het voormalig joodse werkdorp in Wieringermeer. Roman Vishniac maakte

hier in 1939 een spannende serie modernistische foto’s. Datum onder voorbehoud, meer info op jhm.nl. zondag 29 juni, 14.30 uur Sztuka Polska Contemporary Polish Art and Polish-Jewish history In samenwerking met het Emanuel Ringelblum Jewish Historical Institute in Warschau wordt videokunst en fotografie van hedendaagse Poolse kunstenaars getoond. In hun werk reflecteren zij op het Pools-joodse verleden.

Wat betekent dit verleden voor deze kunstenaars en het Polen van nu?

Interviews en discussie.

Voertaal Engels. zondag 6 juli, 14.30 uur Vishniac. De man en de mythe Themamiddag ‘Ontmoetingen met Roman Vishniac’, met o.a.

Joël Cahen (zie verder jhm.nl).

Portugese Synagoge donderdag 10 april, 20.00 uur Berlage Saxophone Quartet Het Berlage Saxophone Quartet speelt ‘Muziek achter prikkeldraad’, een selectie composities van onder anderen Sjostakovitsj, Weill en Schulhoff. Deze componisten werd om politieke redenen vaak het zwijgen opgelegd, maar zij bleven hoop en troost zoeken in hun muziek, waarin ze niet zelden ook politiek commentaar verwerkten. Het Berlage Saxophone Quartet speelt speciaal voor vier soorten saxofoons bewerkte versies van deze muziek. donderdag 19 juni, 20.00 uur Jiddisje Midzomernacht met Evgeny Kissin De wereldberoemde pianist Evgeny

The American Jewish Joint Distribution Committee (JDC)

Roman Vishniac, Jongen met aanmaakhout in een kelderwoning, Krochmalnastraat, Warschau, ca. 1935–1938. © Mara Vishniac Kohn, courtesy International Center of Photography

E

en middag in het teken van de JDC, de toonaangevende joodse humanitaire organisatie die als doel heeft wereldwijd honger en ontberingen te verlichten, joden in gevaarlijke situaties te helpen en om duurzame verbindingen met het joodse leven te creëren.

Presentatie: Joël Cahen. Sprekers zijn Bart Wallet, Asher Ostrin en Ronny Naftaniel.

Zondag 25 mei, 14.30 uur, Auditorium JHM. Kijk voor meer informatie op www.jhm.nl

Kissin is in Amsterdam voor een concert in Het Concertgebouw. In de Portugese Synagoge komt hij voor een speciaal Jiddisj event.

Volgende concerten zijn op 22 mei (Amsterdam Klezmer Band), 21 augustus (Grachtenfestival) en 18 september.

Hollandsche Schouwburg vrijdag 16 mei, 15.00 uur De familie Emmering Lezing door historicus Wim de Wagt over het ontroerende archiefje van de familie Emmering uit Lübeck, die in de jaren dertig naar Nederland

vluchtte. De Wagt schonk dit archief onlangs aan het JHM en wijdde er een hoofdstuk aan in zijn boek De kunst van het herinneren (zie p. 6). zondag 27 april, 19.00 uur Jom Hasjoa herdenking Op Jom Hasjoa, de dag van de Sjoa (Hebreeuws voor ‘vernietiging’), herdenkt de joodse gemeenschap over de hele wereld de slachtoffers van de naziterreur. zondag 4 mei, 19.30 uur Nationale Dodenherdenking Tegelijk met de nationale Dodenherdenking op de Dam vindt ieder jaar in de Hollandsche Schouwburg een herdenking plaats die wordt georganiseerd met de omwonenden in de Plantage-Weesperbuurt. woensdag 21 mei, 11.30 uur Kinderherdenking Een herdenking die helemaal wordt bedacht door leerlingen uit groep 8 van de joodse basisschool Rosj Pina en de openbare Boekmanschool. Een bijzondere bijeenkomst waar iedereen welkom is. Meer informatie op jhm.nl.

Algemene informatie: Data onder voorbehoud. Check de website. Tenzij anders vermeld geldt voor alle evenementen: Toegang: gratis op vertoon van entreebewijs.

Reserveren: evenementen@jhm.nl.

Concerten in PS: entree € 13,50 (m.u.v. 21 augustus), geen kortingen, deuren open een half uur voor aanvang. Voor nadere details zie jhm.nl.

Reserveren niet nodig.

Volg ons op Facebook of abonneer u op de digitale nieuwsbrief. Zie www.jck.nl en www.facebook.com/ joodscultureelkwartier.

jhmmagazine

39

verwacht

De Nieuwe Wereld

Frans Jansz. Post, Suikermolen in Brazilië, ca. 1660 Collectie Museum Boijmans van Beuningen

Dorothea Lange, Migrant Mother, Nipomo, California, 1936 © Library of Congress. Courtesy of Howard Greenberg Collection

Iconen van de 20ste eeuw

De fotocollectie van Howard Greenberg

V

olgend jaar neemt het Joods Historisch Museum bezoekers mee naar het joodse leven in de tropen, naar een samenleving waarin plantages, slavernij en vermenging van culturen een grote rol speelden. Voor het eerst wordt in een grote tentoonstelling de bloei en neergang belicht van de joodse gemeenschappen in o.a. Brazilië, Curaçao en Suriname. Naast schilderijen van onder meer Frans Post, prenten, rituele objecten en scheepsmodellen, zijn er veel foto’s en boeiende interviews met personen van zowel binnen als buiten de joodse gemeenschap. Vanaf 30 januari 2015.

H

et Joods Historisch Museum presenteert van 12 september 2014 tot en met 11 januari 2015 een grote tentoonstelling met foto’s uit de privécollectie van Howard Greenberg, de bekende galeriehouder in New York. Howard Greenberg speelt al meer dan dertig jaar een belangrijke rol in de wereld van de Amerikaanse fotografie.

Hoewel hij een gevestigde naam heeft als handelaar, is zijn passie voor verzamelen minder bekend.

Greenberg heeft zijn collectie, die bestaat uit meer dan vijfhonderd foto’s, in de afgelopen dertig jaar opgebouwd.

De verzameling kenmerkt zich door de zeer hoge kwaliteit van de drukken. Een selectie van honderdveertig werken zal in Amsterdam worden tentoongesteld waarin verschillende aspecten van Greenbergs interesse te zien zijn, met een accent op fotografie in New York. In de tentoonstelling zijn ruim zeventig van de beroemdste fotografen van de twintigste eeuw vertegenwoordigd, onder anderen Edward Steichen, Robert Frank, Walker Evans, Dorothea Lange en Weegee.

De tentoonstelling is samengesteld door het Musée de l’Elysée te Lausanne, in samenwerking met de Fondation Henri Cartier-Bresson, Parijs.

40

jhmmagazine

Foto uit het album Emmy van Gelderen van haar verblijf op Sumatra, ca. 1918-1925.

Collectie JHM

Joden in Indië

H

et onbekende verhaal van de joden in Nederlands-Indië, vlak voor, tijdens en na de Tweede Wereldoorlog.

Een deel van de Nederlandse geschiedenis dat voor het eerst in een expositie verteld wordt. Vanaf 13 oktober 2014.

Meer hierover in het volgende JHM Magazine.

advertentiepagina

kinderpagina

Plat brood Ken jij Max de Matze al? Hij woont in het Kindermuseum. Heb je wel eens een matze gegeten? Dat is een soort cracker. Tijdens de joodse feestweek Pesach (15-21 april) kan je in het JHM Kindermuseum zelf matzes bakken en eten.

Met Pesach vieren joden dat ze lang gelegen bevrijd zijn uit Egypte, een land ver weg waar ze als slaven heel hard werkten. Toen ze eindelijk weg mochten uit Egypte moesten ze snel vluchten. De joden hadden toen geen tijd om hun brood bol te laten worden, rijzen heet dat. Het ongerezen brood bleef plat, net als een matze. Om dit te herdenken eten joden over de hele wereld met Pesach een week lang matzes. Maar niet alleen dat: ze eten niets dat gemaakt is van gerezen deeg.

Dat betekent dus een week lang geen boterhammen, koekjes, taart of macaroni!

Gelukkig zijn matzes ook lekker. Kom je ze proeven in het Kindermuseum?

kinderagenda zondag 13 april, woensdag 30 april, vrijdag 2 mei, zondag 18 mei, zondag 6 juli om 13.00-13.45 uur en om 14.00-14.45 uur Ik zie ik zie wat jij niet ziet…

In het atelier en de studeerkamer van het JHM Kindermuseum hangen twee bijzondere foto’s van de fotograaf Roman Vishniac.

Het zijn ‘vintage prints’, dat betekent dat de fotograaf de foto’s zelf heeft afgedrukt.

42

jhmmagazine

Tijdens deze workshop leer je kijken naar foto’s. Vertel wat jíj denkt dat je ziet op deze foto’s van Vishniac. We zijn benieuwd naar jouw verhaal!

Elke dag Challes en matzes In de keuken van het JHM Kindermuseum kun je elke dag langskomen om challes te bakken.

En tijdens Pesach (15 t/m 21 april 2014) bakken we matzes!

Voor evenementen in de zomervakantie kun je kijken op www.jhm.nl

Algemene informatie Locatie: JHM Kindermuseum Toegang: € 3,- + entreekaartje Leeftijd: 6-12 jaar, max. 12 kinderen.

Reserveren: kinderevenementen@jhm.nl of in desbetreffend weekend 020-5310331

Dit zijn Lizzy van der Meijden en Indi Peeters. Zij komen beiden uit Zandvoort. Lizzy is 11 jaar oud en Indi 9.

De twee vriendinnen hebben vandaag een bezoek gebracht aan het JHM Kindermuseum.

Zij zijn al ervaren museum­bezoekers: zo hebben ze onlangs al een bezoek gebracht aan de Lakenhal en het Frans Hals Museum. In het JHM Kinder­museum hebben zij de grootste lol.

Hier kunnen ze filmpjes en foto’s bekijken over de joodse familie Hollander, waarin de familie uitlegt wat het precies inhoudt om joods te zijn. Indi wist er al een hele hoop over, want haar overgrootvader was joods.

Samen ontdekken de meiden steeds meer in het museum, zoals de mooie oude Torarol die is gemaakt van dierenhuid. En natuurlijk hebben ze samen lekkere challes gebakken in de keuken, waar ze de joodse cultuur écht kunnen proeven.

illustratie Gemma Reuten

Lizzy van der Meijden en Indi Peeters

advertentiepagina

Dit is een uitgave van het Joods Cultureel Kwartier

Joods Historisch Museum Nieuwe Amstelstraat 1, Amsterdam T (020) 5 310 310 www.jhm.nl Open: dagelijks van 11.00-17.00 uur JHM Kindermuseum Nieuwe Amstelstraat 1, Amsterdam T (020) 5 310 310 www.jhmkindermuseum.nl Open: dagelijks van 11.00-17.00 uur Schoolbezoek: maandag t/m vrijdag 10.00-12.00 uur en 13.00-15.00 uur (behalve woensdagmiddag) Portugese Synagoge Mr. Visserplein 3, Amsterdam T (020) 5 310 380 www.portugesesynagoge.nl Open: 1 april t/m 31 oktober: zo. t/m do. 10.00-17.00 uur vr. 10.00-16.00 uur 1 november t/m 31 maart: zo. t/m do.

10.00-16.00 uur, vr. 10.00-14.00 uur Hollandsche Schouwburg Plantage Middenlaan 24 Amsterdam T (020) 5 310 340 www.hollandscheschouwburg.nl Open: dagelijks van 11.00-17.00 uur Rondleidingen en groepsbezoek Informatie over rondleidingen, wandelingen, verjaardagspartijtjes en schoolgroepen: Sales en evenementen T (020) 5 310 380 www.jhm.nl Kenniscentrum Open op werkdagen 13.00-17.00 uur; ’s ochtends op afspraak.

T (020) 5 310 320 Museumcafé Het Museumcafé serveert specialiteiten, zoals gember- of amandelbolus en bagel met zalm.

Museumshop in Joods Historisch Museum en Portugese Synagoge Voor o.a. joodse literatuur, cadeautjes en muziek.

Toegangsprijzen Entree Joods Cultureel Kwartier: € 12,(één maand geldig in Joods Historisch Museum, JHM Kindermuseum, Portugese Synagoge en Hollandsche Schouwburg).

Voor kortingen zie: www.jhm.nl.

Het JCK is gesloten op Joods Nieuwjaar, Grote Verzoendag en Koningsdag.

Raadpleeg de sites voor andere afwijkende openingstijden.

Tulpenwand op binnenplaats Hollandsche Schouwburg.

Foto: Marijke Volkers