Vrijwillige stage in Duitsland by marjan de ridder

Marjan De Ridder Augustus 2008

KAHO Sint-Lieven Campus Waas

10 Tage unterricht an eineR

Deutschen Grundschule 4e Klasse Frau Spies

Grundschule Cochem Klosterberg

Inhoudstafel: 1) 2) 3) 4) 5) 6) 7) 8) 9) 10) 11) 12) 13) 14) 15) 16) 17) 18) 19)

Voorwoord…….. ............................................................................................................. 3 Het Duitse onderwijssysteem .......................................................................................... 4 Differentiatie binnen de verschillende onderwijslagen ..................................................... 5 Lessenrooster 4a – Stundenplan 4a ............................................................................... 7 Ganztagsschule und Projekte ......................................................................................... 7 Aangeboden vakken ....................................................................................................... 8 Een klassenleerkracht voor 4 jaar ..................................................................................11 Schriften en schrijven: zonder werkboeken ....................................................................12 Van democratie tot laisser-faire......................................................................................13 Geburtstagsfeier .........................................................................................................14 No Stress: Veel pauze, veel zelfstandigheid ...............................................................14 Klasklimaat en schoolgemeenschap...........................................................................14 Zorgleerkracht voor 2 weken ......................................................................................15 Overzicht 10 dagen.....................................................................................................16 Plattegrond van de klasruimte: groot en ruim..............................................................19 Logboek van het participerend observeren .................................................................20 NT2………. .................................................................................................................27 Stagelessen op verplaatsing.......................................................................................28 Bibliografie..................................................................................................................31

1) Voorwoord Het leven biedt veel kansen als je, jezelf de kans geeft deze kansen te onderscheppen en te grijpen. Doorheen het laatste academiejaar is mij duidelijk geworden hoezeer ik wel niet van mijn aanstaande beroep hou, hoeveel ik nog wil leren tijdens het verwerven van mijn beroepsstatus. Het onderwijs laat me niet los, kinderen laten mij niet los… En toen naar mij het voorstel werd geschoven om 10 dagen in het Duitse onderwijs te mogen staan, bleef mijn antwoord niet lang uit. Ik heb met veel genoegen alle voorbereidingen getroffen en ben een beetje zenuwachtig maar vooral enthousiast naar de Grundschule van Cochem vertrokken. Uiteindelijk ben ik met even groot genoegen en enthousiasme teruggekeerd. Als ik deze 10 dagen tot zo een prachtig einde kon brengen… Wat kan ik dan niet aan? Mijn enorme dank aan de kinderen van het vierde leerjaar te Cochem, Frau Spies en Directeur Herr Mattern, ze hebben me een ongekend gevoel van zelfvertrouwen geschonken en een enorme bagage aan ideeën en gedachten die mij bij elke stap doorheen het onderwijs verder zullen brengen.

Figuur 1: Project tuin- en wijnbouw door de Hauptschule

2) Het Duitse onderwijssysteem Voor ik kan vertellen over de rijke ervaringen die ik heb opgedaan bij de vierdeklassers. Leg ik even kort uit hoe het Duitse onderwijs systeem er ongeveer uit ziet.

Figuur 2: Zie verduidelijking in volgende tabel.

Verduidelijkende tabel:

KLEUTERONDERWIJS Kindergarten

Jaar 1: Er wordt nog veel gespeeld, kinderen leren zelfstandig te zijn, ze leren vooral van elkaar. De opvoedster is voor een begeleider, ze probeert de kinderen zo mogelijk te begeleiden naar een groeiende zelfstandigheid en onafhankelijkheid. Natuurlijk wordt er steeds een ruim aanbod van activiteiten aangeboden, ook onder de vorm van hoeken zoals bij ons en met integratie van computer. Jaar 2: De kinderen spelen nog erg veel, tussendoor proberen de opvoedsters in te schatten hoe ver de kinderen staan, bv. kan een kind al een beetje lezen, kan een kind rekenen, heeft een kind interesse of aanleg voor iets. Kinderen worden individueel opgevolgd: met de kans dat ze het derde jaar kunnen overslaan en direct in de eerste klas Grundschule belanden. De activiteiten die worden aangeboden zijn meer doelgericht op vaardigheden die betrekking hebben op de progressieve ontwikkeling van het kind. Jaar 3: Dit noemt men het overgangsjaar, het overgangsjaar is een jaar waarbij de kinderen letterlijk klaargestoomd worden voor het eerste leerjaar. De activiteiten hangen steeds vast aan een doel. In Duitsland blijft steeds gelden, kinderen behoren te spelen… een kind dat niet de kans krijgt te spelen is een ongelukkig kind en lijdt onder onnodige stress.

LAGER ONDERWIJS Grundschule

Klasse 1 Klasse 2 Klasse 3 Klasse 4

MIDDELBAAR ONDERWIJS Hauptschule (Beroepsvoorbereidende school) Voorbereidende jaren op Realschule Gymnasium (Niveau wordt bepaald: Wat kan het kind aan?)

Realschule (meer technisch onderwijs) Gymnasium (ASO)

Abitur: met meestal een stage en een eindwerk

HOGERE STUDIES Berufsbildende schule Vakgericht onderwijs gelinkt aan stage (contractschool)

– Hochschule Hoger Onderwijs

– Universität Universiteit

3) Differentiatie binnen de verschillende onderwijslagen Differentiatie is het kenmerkend element dat steeds terugkeert doorheen alle onderwijslagen van het Duitse onderwijs. Zoals zichtbaar op bovenstaand schema zijn er slechts 4 jaren lager onderwijs. Hoe komt dat? Zoals ook in onze scholen goed zichtbaar is, is dat kinderen qua niveau en mogelijkheden van elkaar verschillen. Deze gezonde diversiteit proberen we zo goed mogelijk tegemoet te komen door middel van differentiatie. Deze differentiatie wordt heel sterk doorgedreven in het ganse onderwijs in Duitsland, het systeem loopt er al vele jaren en is veel beter onderbouwd dan bij ons. Kinderen werken steeds op hun niveau en ze worstelen niet met de stress en de onzekerheid van falen. In de Belgische scholen zien we de grootste niveauverschillen tussen kinderen op individuele de de basis vaak pas echt in het 5 en 6 , daar vind je dan kinderen terug die soms worstelen met de wiskunde uit het 3 leerjaar en kinderen waarvoor de wiskunde niet moeilijk genoeg kan zijn. In Duitsland vindt dit fenomeen niet plaats, de kinderen worden van in de kleuterklas nauwgezet gevolgd

en voortdurend op niveau gestimuleerd, in het vierde leerjaar proberen ze deze basis te halen. In het Duits heet dat “ Die Schule schaffen in die vierte Klasse.” Voor iedereen geldt automatisch dat ze een bepaald niveau moeten behalen. Maar die niveaus verschillen ook erg van elkaar. Na de vierde klas worden de kinderen in de eerste plaats opgedeeld in 2 groepen. Eén groep gaat naar de Hauptschule: dat wilt zeggen dat deze groep een soort van vakgerichtonderwijs gaat doen vergelijkbaar met het BSO. En een ander deel gaat proberen om ofwel het Gymnasium te halen of om de Reaalschule te halen, in het begin zitten deze twee groepen samen zodat het kind genoeg tijd krijgt om te wennen aan het middelbaar en dus ook geen valse resultaten haalt. Tijdens deze voorbereiding bewijst het kind wat het kan en waartoe het aanleg heeft. Uiteindelijk weet een kind al erg vroeg waar hij naartoe wil. Dit maakt dat zijn intrinsieke motivatie voor de leerinhouden stijgen en dat hij veel zelfvertrouwen heeft. De self-fulfilling prophecy wordt op deze wijze op een positieve manier toegepast. Het kind kent zichzelf door en door, het leven heeft weinig onaangename verassingen en het anders zijn van elk individu wordt gerespecteerd. Duitse kinderen zijn vaak erg gelukkig en vormen binnen hun school een hechte en gezonde schoolgemeenschap. Er heerst ook geen rivaliteit of afgunst t.o.v. andere richtingen.

Figuur 3: De kinderen richten hun eigen speelplaats in. Ze bepalen hoe de muren worden beschilderd en bestellen zelf speeltuigen in overleg met de directie en leerkrachten. Na de speeltijd mogen de leerlingen zelf naar boven komen, ze moeten niet stil zijn op de trappen, maar ze mogen niet lopen. Dit is een regel die de kinderen zelf hebben bepaald. Maar eerllijk gezegd vond ik dit net iets te chaotisch, toch heb ik de regels van de leerlingen gerespecteerd en mijn rol als Belgische leerkracht laten varen..

4) Lessenrooster 4a – Stundenplan 4a Montag Sachunterricht Frühstück Große Pause Deutsch Kleine Pause Mathe Große Pause Musik Kleine Pause Sport

Dienstag Deutsch Frühstück Große pause Mathe Kleine Pause Sachunterricht Große Pause BTW* Kleine Pause BTW*

Mittwoch Sachunterricht Frühstück Große Pause Mathe Kleine Pause Deutsch Große Pause Sport -------------------Sport

Donnerstag Freitag Mathe Deutsch Frühstück Frühstück Große Pause Große pause Sachunterricht Musik Kleine Pause Kleine Pause Deutsch Mathe Große Pause Große Pause Deutsch Englisch Kleine Pause Kleine Pause Religion Religion *Bildende Textiel Werken

Für die Ganztagskinder: Mittagspauze 14.00 – 15.00 Hausaufgaben 15.00 – 16.00 Projekt

Hausaufgaben Projekt

8.00 – 9.00 9.00 – 9.20 9.20 – 9.35 9.35 – 10.20 10.20 – 10.25 10.25 – 11.10 11.10 – 11.25 11.25 – 12.05 12.05 – 12.10 12.10 – 13.00

Hausaufgaben Projekt

5) Ganztagsschule und Projekte Kinderen die een hele dag op school blijven worden Ganztagsschüler genoemd. De Ganztagsschule is een inrichting die opvang en vorming verschaft aan kinderen die ook in de namiddag op school blijven. Het is de bedoeling dat de kinderen die nog op school blijven eigenlijk een vrij onafhankelijk traject doorlopen van verschillende lessen/ cursussen in een week. De school biedt een variëteit aan cursussen aan, zoals dans, Frans, drama, … . De Ganztagschüler maken een keuze uit de mogelijkheden per dag, ze nummeren de verschillende items van 3 naar 1, met op één hun favoriete item. In totaal worden er meer dan 30 verschillende activiteiten aangeboden. De activiteiten die niet veelvuldig genoeg werden aangeduid vallen weg, de andere cursussen worden in rekening gebracht.

Figuur 4: De leerlingen verzamelen in de ochtend niet op de speelplaats maar in het klaslokaal. Ze mogen dus voor de leerkracht in de klas en worden tegen 8 uur voltallig op de schoolbanken verwacht. De leerkracht verbetert de huistaken samen met de kinderen terwijl de andere kinderen nog toestromen. De feedback verloopt dus erg direct. De huistaken van de Ganztagschüler zijn reeds verbeterd tijdens de studiesessie in de namiddag. De leerkracht heeft dus tijd om de fouten met de leerlingen te overlopen.

Wanneer dit van de baan is krijgen verschillende leerkrachten de taak als begeleidend persoon binnen de cursus aangewezen, natuurlijk geeft een echte specialist les. En wat kost dit alles? Ganztagskinder betalen meer voor een schooljaar dan andere leerlingen, maar dit is de moeite waard als men weet dat elke cursus een geheel jaar gevolgd wordt en het kind dus een grondige kennis vergaart over het item. Een handig

vervangmiddel t.o.v. de normale kinderopvang die wij kennen; zoiets dergelijks als nabewaking of kinderopvang bestaat wel niet in Duitsland. Zo verloopt de namiddag, de kinderen nemen een middagpauze, spelen uitgebreid, gaan weer naar de klas en maken hun huiswerk, daarna starten de projekten. De kinderen die de hele dag school volgen, doen dit graag, vaak zijn het toekomstige Gymnasiasten. Kinderen die maar een halve dag naar school komen kunnen zich inschrijven voor bepaalde cursussen en betalen per cursus, alsof ze naar de tekenacademie zouden gaan of zo. Duitse kinderen zijn dankzij de aanwezigheid van deze vrije namiddag veel meer bezig met hobby’s en “waar ze goed in zijn”. Ook spelen de kinderen nog vaak, ze blijven spelen tot in de hogere jaren. Ze zijn een grote vrijheid en bewegingsruimte qua activiteiten gewoon. Dit maakt weer dat ze meer doelgericht tegen het leven aankijken.

6) Aangeboden vakken Sachunterricht Dit vak kunnen we heel gemakkelijk linken aan ons vak “wereldoriëntatie”, de inhoud steunt ongeveer op dezelfde principes: Sachunterricht is de verzamelnaam die de takken biologie, aardrijkskunde, sociale wetenschappen, … overkoepelt. De invulling van het vak loopt echter toch anders dan bij ons. De klas werkt net zoals hier in thema’s, de kinderen krijgen verschillende lessen na elkaar en diepen verschillende onderwerpen verder uit, dit is vrij herkenbaar. Daarnaast hoort alles wat met klasmanagement te maken heeft ook bij het vak. Dat wil zeggen dat de leerlingen de klas besturen, alles wordt in overleg met de leerlingen in het rooster gebracht. Zo kunnen de leerlingen ook kiezen hoe lang ze over een thema willen uitweiden, hoe ze het thema willen aanpakken en wat ze allemaal willen zien in een jaar. Natuurlijk werkt de leerkracht dan direct binnen het interessegebied van de leerlingen en zijn ze enorm gemotiveerd. Dit zag ik ook wanneer het onderwerp “ de Romeinen” werd aangebracht. De leerlingen brachten zelf boeken mee, kozen een documentaire uit, en brachten van thuis grote prenten mee (die hier bij ons vaak door de leerkracht worden voorzien). Het lesschema van de leerkracht voor deze lessen? Het is zo goed als blanco, de kinderen doen het meeste. De leerkracht biedt alleen de kans aan de kinderen om dingen te ontdekken. Dit gebeurt aan de hand van gesprekken en opdrachten. De leerkracht vertelt niet meer dan dat wat de kinderen willen weten, vertelt niet meer dan de leerinhoud die door vraagstelling vanuit de kinderen uit de leerkracht wordt getapt. Het nadeel? De kinderen missen soms veel informatie, zo heb ik eens een kwartier verteld over een wastafeltje - tabula zonder het me gevraagd was, en ze wilden steeds meer weten. Dus af en toe even overladen met informatie kan zeker geen kwaad. Deze manier van werken heeft de de leerkracht in het 4 dan ook omarmd. Toch blijkt op het einde dat door dit grondig werken veel meer achterblijft van gekende leerstof. Ook is het handig dat een leerkracht 4 jaar bij eenzelfde klas blijft, zo worden bepaalde thema’s niet gedurende 4 jaar herhaald.

Figuur 5 : De dagkalender met aanduiding van seizoen en weersomstandigheden.

In het vijfde leerjaar wordt er reeds overgestapt naar aparte vakken biologie, fysica, geschiedenis, … ook omdat het vijfde en zesde jaar reeds bij de secundaire studies behoren.

Mathematik Wiskunde wordt ongeveer hetzelfde ingevuld als bij ons. Alleen werken ze in Duitsland meer gedifferentieerd. De sterkste leerlingen maken alle oefeningen en werken daarna achteraan met computers dan moeilijke vraagstukken. In Duitsland werken ze niet echt met progressieve complicering aan bord, dat zorgt voor sommige kinderen echt voor problemen. De kinderen herhalen wel steeds en bouwen dan verder, maar er is vaak een gebrek aan generale inzet, een klassikale fundering waarop zwakkere kinderen kunnen steunen en die de sterkere leerlingen warmdraait voor het echte werk. Elk kind werkt individueel en de leerkracht probeert dan maar overal tegelijk te zijn en het kind individueel te begeleiden naar de volgende stap. Rekenspelletjes worden wel klassikaal gebracht. Persoonlijk vind ik dat Belgisch wiskunde onderwijs een veel sterkere onderbouw heeft. Onze de kinderen zijn echt getraind in wiskunde en staan al een heel stuk verder in het 4 leerjaar dan de Duitse kinderen. Ook het aanschouwelijk materiaal ontbrak: de klaswand is niet echt een steun en MAB- materiaal is niet echt duidelijk aanwezig in het klaslokaal, het wordt eigenlijk enkel gebruikt binnen het GOK- programma. Het MAB-materiaal wordt dan ook vaak geassocieerd met negatieve ervaringen: faalangst en mislukking. Deutsch In het Duitse onderwijs huist een filosofie dat kinderen die dingen willen ontdekken, die dingen zelf wel ondernemend zullen gaan opzoeken. De manier waarop Duits gegeven wordt is dan ook alles behalve gelijklopend met onze manier van taalonderricht. De kinderen worden steeds weer getraind op elementaire zaken, kinderen die meer willen weten dan de elementaire zaken werken dit uit in vrije momenten. Er wordt bijvoorbeeld klassikaal een boek gelezen op een bepaald niveau, kinderen die een hoger niveau willen lezen doen dit nadat ze het boekje snel doorworsteld hebben. Natuurlijk blijft de leerkracht een gezonde belangstelling tonen voor zowel de zwakkere als de sterkere leerlingen. Kinderen leren in dit systeem erg onafhankelijk, dit motiveert: ze krijgen een basis aangeboden en mogen er zelf aan verder bouwen op hun niveau. De Duitse leerling stuurt zijn onderwijs, vanuit zijn eigen interessepatroon en de verwachtingen van zijn ouders. Over het algemeen werkt deze werkmethode, het Duitse kind kent zijn taal erg goed, en dankzij peertutoring vorderen ook de zwakkere leerlingen erg snel in hun taalgebruik. De mondigheid van dit klasje was werkelijk beklijvend, en omdat onderwijs hier echt in overleg met de kinderen gebeurt leren ze ook hoe ze bepaalde wensen en voorstellen moeten formuleren. Zelfvertrouwen is het juiste woord voor de succesformule van het Duitse taalonderwijs. Hier wordt van kinderen niet gezegd dat ze verlegen zijn, of dat ze minder getalenteerd zijn. Ouders en leerkrachten laten het kind botsen met de wereld van de taal en het groeit tijdens deze positieve of negatieve ervaringen. Vaak nemen Belgische ouders en leerkrachten het woord als het kind het wat moeilijker heeft… maar we kunnen letterlijk zien dat door het kind te laten ondernemen binnen het taalonderwijs, het kind niet alleen vordert op vlak van luisteren en spreken, maar ook bij lezen en schrijven meer inzicht toont. Englisch Het is werkelijk onbegrijpelijk dat hoewel het vak Duits zo goed onderbouwd is, het vak Engels meer weg heeft van taalinitiatie dan van taalverwerving. De leerlingen mogen gokken, alles wat ze zeggen is goed, en wat ze voorgeschoteld krijgen is vaak een minimum aan vakinhoud en een maximum aan vakoverschrijdende waarde. Binnen het vak Engels is het de bedoeling dat de kinderen ervaren en experimenteren. Grammatica en woordenschat worden niet gezien, de kinderen doen ook niets met de taal. Ze leren gewoon dat de taal er is. Belachelijk, hun kindervoetjes schuifelen gewoon van interesse wanneer ik hen in Engelse volzinnen aanspreek. Hun ogen blinken smeken om vertalingen om structuur, om inzicht in de taal. Deze kinderen staan 100% open voor de taal. Maar worden 100% beschermd voor de taal, het moest maar eens zijn dat ze onnodige inspanningen zouden moeten doen, faalangst zouden voelen, en nooit meer met andere talen in contact moeten komen… Dat is het verwachtingspatroon van veel leerkrachten in Duitsland. Toen ik een kind corrigeerde dat “like” niet enkel ik “hou van” wil zeggen maar ook op een gelijkenis kan duiden, was de betreffende leerkracht erg boos op mij. Het moet een initiatie blijven, het kind is al erg goed bezig door moeite te doen etc. … Toch stond er op de speelplaats een grote groep kinderen rond mij. Allen waren ze dolenthousiast over mijn kennis van het Engels en begonnen honderduit vragen te stellen over hoe ze dingen

moesten zeggen en hoe het juist moest worden uitgesproken. Ik was op dat moment het gat in de markt binnen dit taalvak. Een broodnodige schep motivatie… die voor de kinderen uit bleef in de echte les Engels. Een jammerlijke manier van onderwijs, me dunkt: als het publiek er is dan moet de kennis vrijgegeven worden! De inhoud van het vak: liedjes, versjes, mopjes, … nooit echt nuttige situaties die ze in het dagelijkse leven kunnen gebruiken. De Duitse kinderen waren aangenaam verrast en zelfs een beetje jaloers dat onze kinderen uitgebreid vreemde - taalonderwijs genieten. Enkelen wilden zelfs mee naar België komen om Frans te leren. We mogen trots zijn!

Religion Godsdienst kent een gelijklopende invulling met onze manier van godsdienstonderricht. De kinderen kunnen kiezen tussen Katholiek godsdienstonderwijs en Evangelisch godsdienstonderwijs, kinderen die “niet” gelovig zijn of naar de Figuur 6: Elk kind heeft zijn eigen vakje. In zo‘n vakje vind je een doos Moslimschool gaan mogen met teken- en schildermateriaal en een bundel schriften, bestekmapjes, … vroeger naar huis vertrekken of krijgen een uurtje vrije ruimte om te spelen, huiswerk te maken, … . De Evangelische en de Katholieke Kerk werken heel nauw samen in deze gemeenschap, zo bereiden ze elke mis voor de school samen voor en zie je dan ook de “dominee” en de pastoor samen voor het altaar zingen en dansen. De kinderen zien dit en dit creëert een enorm gevoel van samenhorigheid ook al is hun geloof op sommige vlakken erg verschillend. Musik Muziek is overal. Muziek is een leermiddel, een middel ter ontspanning, een middel om duidelijk te maken wat men voelt, wie men is, waartoe men behoort. Het Duitse onderwijs neemt muziek ernstig. Dus vind je in elk vak wel een teken van muziek en wordt er elke dag wel enkele malen een lied gezongen. Muziek maakt van elke dag een feest en de kinderen dansen en zingen dan ook met veel overgave. Behalve tijdens de les muziek zelf, dan worden ze verzocht om op een stoeltje plaats te nemen en ritmische schema’s te lezen… Af en toe krijgen bepaalde kinderen dan eens een instrument… bodypercussion… wat is dat? De helft van de kinderen verveelt zich wanneer enkelen uitverkorenen het ritmische schema samen mogen oefenen, met verschillende stemmen. Mooi?! Maar je bereikt maar 15% van de hele klas! Ik introduceerde aan de kinderen: muziek in alles. Ritme onstaat wanneer je je jas ritmisch uittrekt, je vingers tikt, met je tong klakt. Het lichaam is één groot orkest. De kinderen genoten en speelden eindelijk het schema samen. Jammer dat de parallelleerkracht, Frau Schäfer, niet echt open stond voor nieuwe dingen, ik heb mijn experimenten enkel bij Frau Spies mogen doorvoeren. Zij deed dan ook vrolijk mee en begreep snel het nut van deze grappige uiteenzetting. Voortaan oefent de klas zijn ritmische schema’s met 100% van de leerlingen + een wild enthousiaste juf.

Bildende Textiel Werken Kunst en vliegwerk: het eerste wat je opvalt als je door de gangen van deze enorme school wandelt. Veel kunstenaars zijn vertegenwoordigd, de kinderen reproduceren ze op hun eigen manier. Handwerk en textiel wordt ook nog steeds zeer bedrijvig aangeboden: de kinderen ontwierpen zo elk hun lapje met een fragment uit hun lievelingssprookje en verwerkten in het lapje een enorm aantal steken. Steken die ik als leek niet kan benoemen. Al deze kinderen zitten ooit wel eens aan een naaimachine, timmeren iets uit kostenloos materiaal… met andere woorden kunst speelt een grote rol binnen het Duitse onderwijs. Zelf hebben de kinderen achter aan elk hun bakje met hun eigen tekenmateriaal en een doos waterverf. Weer ontstaat alles wat de kinderen creëren vanuit henzelf. De leerkracht leert enkel technieken aan: de kinderen geven een uiteindelijke weerklank aan deze techniek. Vaak wordt er veel tijd gespendeerd aan kunst en wordt er achteraf ook lang nagepraat over wat er is ontstaan. Elk kunstwerk komt aan de klaswand of ergens in de school te hangen. De kinderen zien dat hun werk vruchten afwerpt wanneer de oudere kinderen uit de Hauptschule hun werk prijzen. Weer krijgen ze veel feedback zowel positieve als negatieve en leren ze hier mee omgaan. Sport Waar wij beginnen met ballen rollen en gooien daar beginnen de Duitse kinderen midden in een voetbalspel. Sport is er om te doen wat je graag doet en je eens goed uit te leven. Bewegen is het belangrijkste, techniek… komt later wel, al doende leert men. Hier noemt dit vak dan ook niet lichamelijke opvoeding maar echt sport, omdat de les niet echt begint met het leren over de mogelijkheden van je lichaam maar meer gaat over jij in confrontatie met een bepaalde sport, levenshouding en vooral je interesse. Als opwarming wordt er wel eens geoefend op passen geven of op werpen maar de aanloop naar een sport is niet zo duidelijk als bij ons. Duitse kinderen moeten ook in het vierde leerjaar echt weten waar ze heengaan met hun leven, want dan wordt er reeds gekozen en kinderen met groot potentieel verhuizen meteen naar de sportschool. Wat zeker nog anders is dan bij ons: de klasleerkracht geeft sport aan de kinderen, er is geen aparte leerkracht voor sport. In het eerste en tweede leerjaar gebruiken ze beweging zelfs in de les Duits en wiskunde. De leerkracht tekent dan cijfers op de speelplaats en de leerlingen tellen ze op en halen zoveel mogelijk punten zonder getikt te worden… estafettes en spelletjes worden gebruikt om het kind te laten spelen, bewegen en leren tegelijk. Kinderen zijn hier langer kinds, hebben meer speeltijd, meer bewegingsvrijheid en voelen ook geen druk om lang stil in de banken te zitten. gedurende heel het lager onderwijs: dus tot en met het vierde wordt erg veel gespeeld, en bewogen… Ik dacht, nu stopt het wel want vijf en zes zijn al voorbereiding op het secundair… Maar ook in het Gymnasium, de Hauptschule en de Realschule mogen de kinderen zelfs de zestienjarigen nog echt spelen. En dan hebben we het echt over tikkertje, jagersbal,…

7) Een klassenleerkracht voor 4 jaar Niemand kent haar klas beter dan Frau Spies. Frau Spies is al 3 jaar met haar klas op weg naar het einde. Ze kent de kinderen door en door, kan makkelijk zien hoe deze jonge mensen evolueren en ondersteunt de klasgroep als een ijzeren fundering. Elk kind voelt zich als familie binnen zijn klas. Ze kennen elkaar en kunnen daardoor steeds beter met elkaar om. De klassfeer zit helemaal oké als ook het welbevinden van de kinderen. Na deze vier jaar krijgt Frau Spies weer een nieuw klasje toegewezen in het eerste leerjaar. Wat ook speciaal is: voor sommige vakken krijgen de kinderen een andere juf, in dit geval is dat Frau Schäfer, die Engels en godsdienst op zich neemt en ook het gehele lesschema van vrijdag. De voordelen? • • •

De leerkracht kent haar klasgroep, kan er makkelijk op inspelen. Er is een sterke band tussen leerlingen en leerkracht, er huist een groot vertrouwen binnen de klasgroep. De kinderen krijgen bijvoorbeeld voor vakken als wereldoriëntatie nooit twee maal hetzelfde te zien.

• • • •

De eindtermen zijn makkelijker te halen, de leerkracht kan elk kind in elk jaar op zijn/ haar niveau laten werken. De kinderen zijn als familie voor elkaar. De relatie tussen hen en de parallelklas is vrijwel zuiver maar iets minder open. Doordat er voor sommige vakken toch een andere juf of meester komt leren ze ook omgaan met andere lesstijlen en zijn ze beter voorbereid op secundaire studies.

De nadelen? •

•

De kinderen worden nooit gehusseld. Buiten de diversiteit binnen hun klas leren ze niet echt omgaan met nieuwe personen in nieuwe situaties. Elk jaar een andere leerkracht brengt steeds een andere ervaring of andere filosofie met zich mee. Sommige kinderen voelen zich bijvoorbeeld beter bij een strengere leerkracht dan bij en leerkracht die pleit voor een vrije opvoeding. De ene leerkracht houdt meer van muziek dan de andere... De accenten binnen het lesschema zullen zeker anders liggen. Hallo-effect/ horn-effect: wanneer een leerkracht bepaalde anti- of sympathische gevoelens heeft tegenoverstaand van een leerling kan dit gedurende vier jaar onbewust tot uiting komen. Dit bewerkstelligt een selffulfilling prophecy in negatieve of positieve zin. Figuur 7: Godsdienst is erg belangrijk voor de Duitse kinderen. Hun leven is echt getint naar hun geloof. Ze spreken dan ook steeds erg serieus over hun geloof en hebben enorm veel respect voor andersgelovigen.

8) Schriften en schrijven: zonder werkboeken De meeste leerkrachten zullen reeds nadenkend door hun haar wrijven. Wat? 10-jarigen die zelf alle notities nemen? Daar komt toch niets van! Toch wel, doordat er weinig invulblaadjes worden voorzien en weinig werkboeken aanwezig zijn in het onderwijs. Stellen de kinderen hun eigen schriften op. Wat brengt dit met zich mee? Het onderwijs gaat net iets trager maar… De kinderen leren gedisciplineerd en nauwkeurig schrijven. Hun schriften worden nagekeken en verbeterd, grote fouten worden opnieuw geschreven in een spellingboek: de leerlingen ontwikkelen hun taal zonder letterlijk met taal bezig te zijn. De leerlingen zijn tijdens het vullen van hun schriften ook bezig met presentatie en samenvattend werken. Deze manier van werken is dus een goede vorm van leren leren. De leerkracht kan ook snel merken wie de stof aan het volgen is en wie niet. Ik weet niet wat beter is: sneller over de leerstof gaan via werkboeken, of kinderen te leren orde te scheppen in hun notities en stencils. Er wordt over het algemeen wel meer zorg gedragen voor materiaal dan bij onze kinderen. Iedereen wil wel een mooie schrift waar de juf iets leuks over zegt. Eigenlijk vermoed ik dat een mooie tussenvorm altijd het beste is. Een werkboek heeft ook zijn voordelen en spaart vaak werk voor de leerlingen en de leerkracht. Maar notities, hebben duidelijk ook een pedagogische invloed op de leerlingen.

9) Van democratie tot laisser-faire Leiderschapsstijlen typeren een manier van lesgeven, een manier van onderwijs geven. In Duitsland staat het geluk van het kind centraal dat houdt in: er wordt op een andere manier gedisciplineerd. Ik ben niet lang genoeg op school geweest om alles te kunnen uitpluizen. Wat me opviel was dat de leerkracht nooit riep, ze stelde vaak een ultimatum op een uiterst rustige toon. Alsof ze met de kinderen onderhandelde, eens streng kijken, een nuchtere ondertoonâ&#x20AC;Ś Duitse kinderen weten meteen wanneer ze iets fout doen, ze overdenken hun fout en doen het daarna beter. Ze hebben een enorm veel respect voor de leerkracht omdat die hen steeds mee laat beslissen in het klasgebeuren. De regels zijn zelf door de kinderen opgesteld dus waarom zouden ze ze niet naleven. Elke regel uit het schoolreglement is uitgevonden door een kind, elk schooljaar worden de regels overdacht. Bijvoorbeeld: wanneer de i-pod liefde of de GSM hype toesloeg dan was er nood aan verandering van het reglement. Wanneer mogen de kinderen muziek luisteren, bellen, wanneer niet? Uiteindelijk blijkt dat kinderen erg streng zijn voor zichzelf bijvoorbeeld, ze hebben besloten dat GSMâ&#x20AC;&#x2122; s enkel welkom zijn na 13 uur en voor de Ganztagsschuler van 13 uur tot 14 uur en dan moeten ze weer wachten tot het einde van de dag. Elk jaar wordt er zo een klassenconferentie gehouden om de regels aan te passen: de leerlingen doen dit eerst samen in groepjes van 3-4 leerlingen, daarna brengen ze de regels voor in de klas. Dan beslist de klas samen welke regels belangrijk zijn en welke worden verworpen. Die klassen komen weer samen: elke klas kiest 1 klassenvertegenwoordiger, deze klassenvertegenwoordigers wonen samen een vergadering bij. Op de vergadering worden de definitieve regels vastgelegd, en treden de leerlingen in interactie met leerkrachten en directie.

Figuur 8: Das Gemeinschaftsbild, is niet enkel een kunstig pronkstuk maar ook een bewijs van samenhorigheid, deze tekening gaat al enkele jaren mee en beschrijft elke leerling binnen de klas op frappante wijze.

10)

Geburtstagfeier

Verjaardagen worden uitgebreid gevierd. Zelfs als een kind in de grote vakantie is verjaard, wordt de verjaardag doorgeschoven naar het volgende schooljaar en dan in het begin van augustus gevierd. Alle kinderen wensen elkaar persoonlijk het beste tijdens het uurtje “verjaardagsfeest”, er wordt gegeten en gedronken, gezongen en het kind krijgt een cadeau van de juf: Hausaufgabengutschein (dat kind mag één keer zijn kaart inwisselen bij een taak die hij/zij niet wil doen, leertaken kunnen niet worden geannuleerd), snoepjes van de juf, een kaart van de ganse klas, één wens die hij/zij openlijk mag uiten in de klas: de juf en leerlingen proberen de wens dan in te willigen en bij het uur sport mag de jarige een spel kiezen dat hij/ zij graag zou spelen.

11)

No Stress: Veel pauze, veel zelfstandigheid

Een kind in Duitsland staat voor vrijheid en speelsheid. Volgens Duitse pedagogen kan een kind zich het best ontplooien door spelletjes te spelen, zich genoeg te ontspannen, en de dingen nog echt te zien als een kind. In de klas kan ik dus meer dan 20 verschillende didactische spelletjes zien staan achteraan in de klas. Spelletjes die echt volledig zijn gewaardeerd aan de leerstof. Er is minder druk om groot te worden, om zich volwassen te gedragen: zo kijken de Duitse mensen niet op als ik als 20jarige mee met de kinderen hinnik en kakel over de speelplaats. De leerkrachten tonen aan de leerlingen dat spelen kan en mag. Stressvolle situaties worden ten alle tijden vermeden, wanneer een kind het even rustiger wil aan doen is dat geen probleem. Er staat nooit een tijdslimiet op de opgaven, de leerlingen maken oefeningen zoveel ze kunnen. Er wordt tot in het oneindige gedifferentieerd, en er zijn geen problemen op vlak van motivatie: iedereen werkt door in stilte, de leerlingen zijn erg beheerst, taakbewust. Er wordt bijna nooit ruzie gemaakt, de leerlingen mogen ook rechtstaan en rondlopen wanneer ze even nood hebben aan een wandelingetje door de klas. Iets wat in onze scholen eigenlijk niet zou worden toegestaan. Boven op de vrijheid die de leerlingen hebben binnen het klasgebeuren, hebben ze nog eens enorm veel pauze doorheen de dag. (zie het lessenrooster) De pauzes variëren van kleine pauzes van 5 minuten tot grote pauzes van een kwartier en 20 minuten voor het ontbijt. De leerlingen leven zich steeds 100% uit in deze pauzes, en er wordt uitgebreid gespeeld. Binnen de lesuren bouwt de leerkracht daarbovenop nog bewegingstussendoortjes in. Het Duitse kind heeft enorm veel vrijheid: want wanneer het geen Ganztagskind is, kan het zijn/ haar namiddag nogmaals wijden aan sport/ spel en hobby’s.

12)

Klasklimaat en schoolgemeenschap

“Wilkommen in unsere Klasse!” Voor deze kinderen is hun klas een tweede familie, ik heb hen niet één keer ruzie zien maken, ze komen voor elkaar op en delen zelfs hun ontbijt samen. In de klas zie je een miniversie van wat er in dit kleine stadje leeft: iedereen kent iedereen en er heerst een hartelijke sfeer. Doordat de juf al zo’n lange tijd in deze klas verblijft kennen de leerlingen en ouders haar door en door: de communicatie is erg transparant. Ik heb nog nooit zo’n hoog welbevinden gescoord binnen een klas. Er was geen enkele leerling die uit de toon viel. Er was zelfs plaats voor 2 nieuwe leerlingen die al snel opgenomen werden in de familie die deze klas vertegenwoordigde. Een laatstejaars klas in het lager omarmt ook de kinderen die in de lagere klassen vertoeven: dit wil zeggen dat ze de kleinste kinderen begeleiden en vaak een buffer zijn voor dingen die met de regels te maken hebben en met onderlinge conflicten. Deze kinderen spelen het klaar wat hen ooit geleerd is door oudere kinderen op hun beurt door te geven aan de kleinere kinderen: zo bewaren ze samen orde en rust op de speelplaats en in de gangen. De schoolgeest staat dus erg sterk in zijn schoenen. Het klasklimaat is positief en geeft aan elk kind de ruimte om zichzelf te zijn, wanneer een kind bijvoorbeeld angst heeft om zijn/ haar tekening vooraan in de klas te tonen, begint de klas van het eerste moment het kind te complimenteren en aan te moedigen om zijn creatie toch te tonen. In zo’n klassfeer zie je kinderen evolueren en groeien, en dat is een erg belangrijke doelstelling die op dat moment wordt bereikt.

De schoolgemeenschap werkt erg goed samen: ouders, ouderraad en de school gaan hand in hand; Er loopt elke ochtend een ombudsouder door de klasgangen: zij vangt eventuele klachten, voorstellen en eventuele geruchten op en gaat ermee aan de slag. Zij maakt moeilijkere onderwerpen bespreekbaar via de directie. Deze ombudsouder weet vaak zeer vertrouwelijke zaken, en wordt elk jaar verkozen of herverkozen door de ouders, dit kan zolang zijn/ haar kind(eren) op de school verblijven. Zo wordt ook de stem van meer schuchtere ouders gehoord, en voelen sommige ouders die het een beetje moeilijker hebben zich veilig. Gezinnen die nieuw zijn in het dorp worden ook door deze vrouw begeleid, ze is een vlotte babbel maar evenzeer een soort van ideeĂŤnbus en klaagmuur.

Figuur 9: De kinderen mogen erg veel zelf beslissen, ze zijn zelfstandig en kunnen niet alleen zelf over hun eigen leertempo en leergang beslissen maar beoefenen ook wekelijks een taak. Deze taken zijn: de planten verzorgen, de laptops en computers uitschakelen en afstoffen, het bord vegen en proper houden, de bakjes in de rekken ordelijk zetten, opruimen na het knutselen of na proefjes etc., de placemats voor het ontbijt uitdelen en de tafels afkuisen na het ontbijt, stencils en schriften uitdelen en ophalen, de sleutel van de klas bijhouden en elke morgen de deur openen voor de juf en de andere kinderen er zijn, de jassen die van de kapstok vallen weer omhoog hangen, de turnzakken ophangen en de verloren voorwerpen afroepen op het einde van de week, de kalender juist zetten en het weer voorspellen.

13)

Zorgleerkracht voor 2 weken

Tijdens de twee weken dat ik op de school aanwezig was, werd ik ingeschakeld als begeleider van een nieuwe leerling. De leerling was pas overgeschakeld uit een andere school en zou normaal gezien reeds in de Reaal- of de Hauptschule moeten zitten. De leerling was even oud als een leerling die bij ons in het zesde leerjaar zit en zat hier in het vierde leerjaar. Hij bracht een hoop bagage met zich mee: zijn papa zit in de gevangenis, zijn mama staat er alleen voor en is de wanhoop nabij, hij zorgt ondertussen voor zijn broertjes en zusjes. Mijn taak was in de eerste plaats zijn welbevinden verhogen: de leerling moest opnieuw zelfvertrouwen verkrijgen. Mijn tweede taak was, hem bijbenen op vlak van rekenen en Duitse taal, hij worstelde met letters en cijfers op het niveau van een eerste leerjaar. Ik heb echt een positieve band ontwikkeld met deze jongen, maar het bijbenen ging aanvankelijk moeizaam. Ik heb verschillende

dingen moeten uitproberen om zijn eigenwaarde weer op te krikken en zijn onzekerheden weg te werken. • Hij mocht dingen samen met mij gaan onderzoeken: bv. hoe werkt een lamineermachine. • Hij mocht over dingen praten me mij wanneer hij het moeilijk had. De gesprekken begonnen dan vaak bij koetjes en kalfjes maar eindigden bij zeer serieuze en zware materie. • Hij kreeg 1 op 1 begeleiding bij wiskunde en spelling.

14)

Overzicht 10 dagen

Ik beschrijf even beknopt mijn tien dagen in de vierde klas. De met grijs aangeduide lessen of lesmomenten zijn door mij gegeven; dit wil zeggen dat ik geheel zelfstandig voor de klas stond. Tijdens de lessen gegeven door mijn mentoren heb ik vooral geparticipeerd binnen het differentiatiemodel. Zeer weinig heb ik geobserveerd, veel meer heb ik letterlijk beleefd.

Dag 1: maandag 4 augustus 2008 (Frau Spies) 8.00 9.00 9.15 9.20 10.00 10.10 11.15 11.30 12.30 13.00

Erzählstunde Einteilung Klassenfächer (Organisation) Frühstück Pause Organisation Erfrischung: Mathe (stencils) Pause Freie Arbeit (contractwerk) Hausaufgabenheft

Dag 2: dinsdag 5 augustus 2008 (Frau Spies) 8.00 8.15 8.30

10.30 11.15 11.30 12.30 13.00

Lied: Buon Giorno, Guten Tag… Organisation Frühstück e Kirche: Schulanfang, Schulfest 1 Klasse Mit Schultüte Pause Musik (I like the flowers – Fastfood rap) Pause Mathe Hausaufgabenheft + Hausaufgaben korrigieren

Dag 3: woensdag 6 augustus 2008 (Frau Spies) 8.00 8.15 9.00 9.20 9.35 11.00 11.15 12.00 13.00

Lied: I like the flowers Tagesplan: Mathe, Diktat Frühstück Pause Kunst (Zelfportret op transparantfolie in Acryl) Pause Mathe + Deutsch (Tagesplan) Sport

Dag 4: donderdag 7 augustus 2008 (Frau Spies) 8.00 8.10 8.20 9.05 9.20 9.35 10.00 11.00 11.15 12.05 13.00

Begrüßung Hausaufgaben verbessern Tagesplan gestern Mister X ( Rechenspiel) Frühstück Pause Musik ( Englisch) Mathe Buchstabensalat, Sätze durch einander, Diktat Besprechung, Kunst Pause Hausaufgabenheft Religion (Frau Schäfer)

Dag 5: vrijdag 8 augustus 2008 (Frau Schäfer) 8.00 8.05 8.15 9.00 9.20 9.35 10.00 10.30 11.15 11.30 12.00 13.00

Begrüßung Musik Deutsch Übung Diktat Lesen: Buch Klassenfahrt Frühstück Pause Arbeitsblatt Musik Mathe Pause Englisch Religion

Figuur 10: Kinderen kopen zelf hun materiaal aan, dit is een voordeel want zo kan de school zijn klassen rijkelijk voorzien van leermiddelen: een retroprojector, dvd-speler met beamer, leerspelletjes, 2 computers, 4 laptops, gezelschapsspelletjes, boeken. Deze school heeft zelfs zijn eigen kinderbibliotheek (Pauls Buchenstube), een zorgklas die voorzien is van 2 computers, een kast vol remediëringsmateriaal (Lernwerkstatt), 2 sportzalen die rijkelijk voorzien zijn van materiaal en elk 2 maal groter zijn dan de gemiddelde turnzaal in België en een polyvalente zaal (Mehrzweckraum).

Dag 6: maandag 11 augustus 2008 (Frau Spies) 8.00 8.20 9.00 9.20 9.35 10.30 10.45 11.20 11.35 11.50 12.00 12.30 13.00

Klassenkreis Stundenplan ausfüllen Frühstück Pause Mathe: schriftlich addieren (cijferen) Entspannung Deutsch Pause Hausaufgaben Musik Geburtstagsfeier Guisy Sport

und

substrahieren

Dag 7: dinsdag 12 augustus 2008 (Frau Spies) 8.00 9.00 9.20 9.35 10.35 10.45 11.25 11.35 13.00

Übungsdiktät Frühstück Pause Mathe: schriftlich addieren und substrahieren (cijferen) Sachunterricht: Regeln machen und nachleben Deutsch Pause BTW: Zeitleiste

Dag 8: woensdag 13 augustus 2008 (Frau Spies) 8.00 9.00 9.20 9.35 10.35 11.20 11.35 13.00

Sachunterricht: Film, Die Römer + Besprechung Frühstück Pause Diktat Mathe Pause Sport: labyrint tikkertje geleid door mij

Dag 9: donderdag 14 augustus 2008 (Frau Spies) 8.00 9.00 9.20 9.35 10.35 11.20 11.35

Mathe Sanität: Sachunterricht (EHBO) Pause Frühstück Pfannkuchen Pause Drama: nieuwe tekst schrijven voor een strip “wondere wolfje” (Frau Marjan) andere leerkrachten afwezig

13.00 Dag 10: vrijdag 15 augustus 2008 (Frau Schäfer) 8.00 9.00 9.20

Einde stage

Deutsch (lezen) Frühstück Pause

Figuur 11: In het midden van de les wiskunde kan een kind een plan bedenken: Nicolas had zo ergens gelezen hoe hij een doosje moest vouwen. Het was hem gelukt om deze truc naadloos uit te voeren en besloot daarom om inventief aan het werk te gaan en zelf een reuzedoos te bouwen. De juf liet hem rustig werken aan zijn idee, terwijl de anderen aan hun wiskundeoefeningen werkten. Kinderen hebben op deze manier de kans om zichzelf op alle vlakken te ontplooien en worden niet afgeblokt op vlak van fantasie en mogelijkheden. Nicolas heeft later die dag uit zichzelf zijn rekenoefeningen nog afgemaakt, hij is goed in taal dus had hij tijdens dat lesuur tijd over.

15)

Plattegrond van de klasruimte: groot en ruim

Voor een klas van 23 kinderen, is deze ruimte enorm groot. De grootte van de klas en de flexibiliteit van een ruimte is bepalend voor het onderwijs. Ik denk dat de leerkracht veel meer werkvormen kan uitwerken in een grote ruime klas met veel materiaal dan in een klas waar er zelfs geen ruimte is om een kring te vormen. Voor het bord, is er ruimte genoeg om met alle kinderen samen een ruime kring te vormen. Achteraan in de klas is er een tafel voor groepswerk: dit geeft de leerkracht een arsenaal aan mogelijkheden i. f. v. differentiatie. De sterkste leerlingen van de klas mogen aan een speciaal programma werken op de computer: dit kan achteraan in de klas.

16)

Logboek van het participerend observeren

Dag 1: 4 augustus 2008: Good morning to you.

Lied: Good morning to you (taalsensibilisering)

Deelname aan de vertelkring: vertellen over mezelf en BelgiĂŤ De vertelkring houdt de leerkracht elke maandagochtend, de vertelkring wordt zo kort mogelijk gehouden, maar de leerlingen mogen vertellen wat ze willen en dingen meenemen naar de kring. Er bestaan speciale gebaren binnen de kring: alle twee de duimen omhoog steken betekent: ik heb een vraag maar ik wil je uitleg niet storen.

Al het schoolmateriaal wordt door de leerlingen meegebracht. Het is de eerste dag in de klas, de leerlingen krijgen veel tijd om terug met elkaar in contact te treden en uitgebreid te vertellen over wat ze hebben meegemaakt tijdens de grote vakantie.

De leerkracht heeft een hotelbelletje: de afspraak geldt dat wanneer dat belletje luidt iedereen op zijn plaats gaat zitten, alles neer legt en stil is. De leerlingen houden zich bijzonder goed aan de

afspraak, dit waarschijnlijk doordat de leerlingen geen lange concentratiespanne moeten doorlopen doorheen de lesuren en veel vrijheid genieten.

De leerlingen mogen drinken tijdens de les, ze hoeven dit niet te vragen. Ze mogen ook drinken wat ze willen: frisdrank is in principe veroorloofd maar de Duitsers zijn vrij gesteld op gezond leven. Zo zien we in de klas dus bijna geen frisdrank opduiken: Schörles zijn de vervangfrisdranken van de leerlingen. Appelsap met bruiswater vormt zo een Apfelschörle.

Platzdeckchen und Frühstuck. Ik schrik me een hoedje wanneer de kinderen rond 9 uur, een placemat uit het rek nemen en ontbijten aan hun bank. Er heerst een gezellige sfeer: de leerkracht eet mee of bespreekt bepaalde zaken met kinderen: bv. wat ze graag willen doen, hoe de oefeningen liepen, of hun voetbalmatch goed verlopen is...

Opvallend materiaal: De buskinderen krijgen een gratis busticket, dit ticket wordt vastgemaakt aan hun boekentas. Postmappen: de leerkracht en de ouders communiceren via deze mappen. Blauwe, gele en beige vuilbak: ook hier recycleert men: erg streng zelfs. De kinderen verkrijgen punten op attitude i. f. v. hun omgang met het milieu en hun omgeving. De juiste zaken in de juiste vuilbak doen is voor hen reeds een vanzelfsprekendheid geworden. (papier, plastic (PMD) en restafval)

De leerkracht differentieert op 3 verschillende niveaus. De leerlingen verbeteren zichzelf steeds, na een vergelijking met hun buur. De leerkracht bekijkt de verbeteringen die zijn aangebracht in de werkblaadjes en stelt aan de hand daarvan een eventuele remediëring op en communiceert haar bevindingen met de zorgjuf. Vooraan in de klas staan laden in rijen opgetorend boven elkaar. Elke rij heeft een naam: Freiwillig, Mathematik, Deutsch, Sachunterricht. In die sorteervakken bevinden zich de verschillende werkblaadjes, werkblaadjes die verschillen naar moeilijkheidsgraad, vakonderdeel, tempo, … de leerlingen werken op hun eigen tempo aan de oefeningen. Wanneer ze echt alles af hebben mogen ze aan de rij “freiwillig” werken, binnen deze rij zitten extra oefeningen. Ze mogen ook spelletjes spelen of tekeningen maken, die kunnen ze wanneer ze klaar zijn dan posten in een leeg postvak onder “freiwillig”: zo heeft de leerkracht er toch nog zicht op wat welke leerling heeft gedaan gedurende het vrije dagprogramma. Ook het resultaat van een spelletjes zeeslag wordt zo bijvoorbeeld opgetekend.

In Duitsland cijfert men op meerdere manieren: Erganzungsprincip:

i. p. v.

7 13 9 8 8 4 0 7

Het principe van aanvulling: 9 8 3 4 0 7 1

5 7 6 5 7 6

Voorbeeld van een pagina uit de agenda van de leerlingen.

4.8.08 D M

Hausaufgaben JaJo AH S. 20 Nr. 1 AH S.2 Nr. 1, 4 (AH=Arbeitsheft) Post Lila Mappe

Dag 2: 5 augustus 2008: Addieren und subtrahieren.

Organisatie van het materiaal.

Elk kind heeft een staande classeur, in deze worden alle schriften en bestekmapjes van de kinderen verzameld. Boeken en werkschriften zijn nauwelijks aanwezig, de kinderen nemen vooral neerslag in hun schriften: de orde en nauwkeurigheid die bij deze activiteit als meerwaarde wordt gezien wordt berekend als attitude. Het schoolmateriaal wordt van thuis meegebracht, en wordt doorheen elke klas meegedragen. De leerlingen dragen enorm veel zorg voor hun materiaal.

Klassensysteem en klassentitularis

De klassenleerkracht blijft gedurende 4 jaar bij dezelfde klas. Toch hebben de leerlingen veel meer leerkrachten in het algemeen. Ze hebben een andere leerkracht voor sommige vakken: leerkrachten specialiseren zich immers in bepaalde vakken op de universiteit, of aan de hogeschool. Die extra vakleerkrachten wisselen elk jaar, de klassentitularis blijft steeds het merendeel van de lessen geven. In de namiddag hebben de leerlingen ook een andere leerkracht: een leerkracht voor de studie en speciale leerkrachten voor de projecten. De klastitularis begeleidt ĂŠĂŠn keer in de week de studie.

Musik: de leerlingen zijn enorm gemotiveerd, maken veel plezier tijdens deze les.

Geburtstag: de kinderen die jarig zijn krijgen een cadeau.

Hausaufgaben: huiswerk wordt niet als erg of negatief beschouwd: de leerlingen krijgen een hele namiddag de tijd, en dit werkt motiverend.

Halber Kreis: les begrijpend lezen (inleiding)

In het midden van de kring liggen allerlei letters. De letters vormen samen het woord “Klassenkreis”. De leerlingen proberen het juiste woord te vormen met de letters. Deze spelvorm wordt begeleid onder de werkvorm “Halber Kreis”: deze werkvorm behelst hetzelfde als ons “leergesprek”, de leerkracht heeft hier enkel een sturende functie, geen leidende functie. De leerlingen proberen woorden te leggen die ze al herkennen en proberen te komen tot: Haare Klasse Klassen Klassen – Hart Klassenfahrt V.S. Was ist das, eine Klassenfahrt? Elk kind krijgt een boek. “Klassenfahrt mit Stolpersteinen.” Het kaft van het boek wordt uitvoerig besproken, ook de korte inhoud van het boek wordt gelezen. Dag 3: 6 augustus 2008: Hausaufgabengutschein.

Geschenk zum Geburtstag.

Als verjaardagscadeau krijgen de kinderen een “Hausaufgabengutschein”. De kinderen mogen op de dag van hun verjaardag bijna de helft van de lesdag spenderen aan het vieren van hun verjaardag. Ze mogen een gelukssteen uitkiezen en krijgen een dierenkaart, ze mogen ook hun “voor één dag geen huiswerkkaart” inzetten, maar dit moeten ze wijs doen en kunnen ze niet zomaar altijd. Bv. een toets moeten ze wel leren!

Muziek en rust

De kinderen stormen ‘s morgens de trappen op en komen zelfstandig de klas binnen. Het kan dus zijn dat ze ’s morgens best wild zijn. De leerkracht roept de klas tot orde door heel rustige muziek af te spelen, aan het einde van het stukje muziek moeten de kinderen allemaal rustig klaarstaan voor het ochtendritueel. Wanneer de kinderen te luid praten praat de leerkracht stiller, en dan dempt het klasvolume automatisch.

Tagesplan

Aan bord komt het dagplan, de kinderen krijgen doorheen die dagplanning steeds tijd voor zelfstandig werk, dan werken ze aan vakken waar ze het moeilijker mee hebben. Het zelfstandig werk mondt ook uit in verantwoordelijkheid. Bv. kuisopdrachtjes horen ook bij zelfstandig werk… de turnzakken mooi aan de kapstokken gaan hangen… Het lokaal wordt elke dag gekuist en opgeruimd, niet enkel door de kinderen, er komt er elke dag ook een poetsvrouw.

Lernwörterheft

Alle kinderen zijn verplicht om heel mooi en ordelijk te schrijven. Werkbladen worden zo goed als niet gebruikt. Discipline in de schriften is noodzakelijk en wordt als een zeer belangrijk gegeven beschouwd De kinderen hier tonen een buitengewone zin van respect voor hun schoolmateriaal. Pflichtteil: wanneer de kinderen een deeltje van de zinnen of van de oefeningen hebben gemaakt moeten ze naar de leerkracht, die controleert, geeft onmiddellijke feedback en de kinderen gaan dan aan de slag met de fouten. Ze zoeken zelf de fout en schrijven het juiste woord dan 3 keer.

Dag 4: 7 augustus 2008: Mister X.

De kinderen speelden het spelletje Mister X:

Mister X: Rechenspiel Kleiner: < 6.6 = 36 6.7=42 6.8=48

Großer: > 10.10=100 8.8=64 Mister X ist: 7.9=63

Wie weet welk product (en welke opgave) we zoeken, die mag mister X zijn! Dag 5: 8 augustus 2008: Een dag vol vakken.

Lesen: Was war den ersten Stolperstein? Werkboek: begrijpend lezen.

Musik: korte tonen worden uitgebeeld met (•), lange tonen met (─), de “maten” worden van elkaar gescheiden door een streep. Ik had werkelijk niet verwacht dat er zo serieus zou worden gestudeerd op ritmische figuren. De kinderen kregen werkelijk geen kans om van het muzikaal spel te genieten: ik introduceerde de zachte vorm van body percussion omdat elke leerling om de beurt ritmes moest oefenen en de andere leerlingen zich dan erg begonnen te vervelen. Er werden ook instrumenten uitgedeeld maar dit enkel met het oog op verder automatiseren van ritmes. Mijn reactie? Een paar lessen later heb ik de beroemde “krantenles” van meneer De Beule (KAHO Sint-Lieven) gegeven. De kinderen waren wild enthousiast, en vonden muziek plots veel leuker.

Mathematik: De kinderen moesten hun hoofd laten rusten op de bank. De leerkracht leest een oefening voor en zegt er een naam bij, wanneer het kind die oefening fout oplost mag een andere leerling zo snel mogelijk zijn vinger opsteken en juist antwoorden. Het kind dat dan fout was wordt uit het spel gespeeld wanneer het tweede kind juist kan antwoorden. Is dat kind ook fout dan krijgt een andere leerling de kans om 2 mensen uit het spel te spelen. Wanneer je uit het spel ligt mag je aan je oefeningen beginnen.

English: Bespreking van mijn Fast Food-rap (ik mocht met de kinderen de zinnen proberen samenvatten) een kind vertaalde een zin verkeerd en ik gaf een opmerking: Het is eigenlijk zo… De juf zei later dat dit er niet toe deed, zolang ze interesse toonden, was het goed. We herhaalden de woordplaten van “I like the flowers”, en we zongen het ABC-lied in het Engels, en probeerden ook weer woordgroepen te vertalen. Belgische kinderen staan werkelijk voor op vlak van Engels doordat de televisie en de omgeving zoveel Engels aanbiedt, Duitse kinderen beginnen echt van nul, en voelen geen enkele relatie met de taal.

Religion: Bordschema van een les godsdienst:

Von mir wird viel gefordert (erwartet) (erwartet) Freunde Eltern/Lehrer ich Viel Erwartungen werden beim Anfang des neues Schuljahres an mich gerichtet: Meine Eltern erwarten… Meine Freunden erwarten… Meine Lehrer erwarten… Wenn ich mir selber etwas zutraue… Dag 6: 11 augustus 2008: Schleichdiktät. “Good morning to you, good morning to you, my name is “Happy” and who are you?”

Klassenkreis: we gaan in een kring zitten en iedereen, zelfs de juf, vertelt over zijn weekend. Ik natuurlijk ook over het mijne.

Bewegingstussendoortje/ ontspanning: Pizza bakken op elkaars rug, of het korenveld bezaaien en de gewassen laten groeien op elkaars rug. De leerkracht vertelt een soort van verhaal of leest een recept voor, en de leerlingen voeren alles uit op elkaars rug als een soort massage! Heel leuk!

Sluipdictee: de leerkracht heeft zinnen in de klas gehangen, de zinnen zijn genummerd, de leerlingen gaan op zoek naar de zinnen proberen de zin te onthouden en dan keren ze weer naar hun plaats en schrijven de zin op. Zo dicteren ze zichzelf op een eigen tempo. Sommige kinderen

moeten meermaals teruglopen, maar dat geeft niet. Na het dictee verbetert de juf meteen, en moeten de leerlingen ook meteen hun fouten corrigeren en eventueel (bij meer dan 3 fouten) alle woorden 3 keer opschrijven, dat mogen ze doen als huistaak maar ook nog in de les zelf of op een ander tijdstip die dag. De nummers van de zinnen moeten niet op volgorde, maar zo is het wel makkelijker voor de leerkracht om te verbeteren. Dag 7: 12 augustus 2008: Regeln.

Sachunterricht: De kinderen mogen omdat het het begin is van een nieuw schooljaar, is zelf regels opstellen. Er moeten regels komen voor:

1. 2. 3. 4.

De klas (der Klassenraum) De speelplaats (der Schulhof) De gang en de trappen (Das Treppenhaus und der Flur) De sportzaal (Die Turnhalle)

De leerlingen worden verdeeld in groepen en moeten zelf beslissen wat voor regels belangrijk zijn binnen die ruimtes. Ze zijn de oudste kinderen van de lagere school, dus het laatste woord ligt bij hen, de leerlingen van elke klas maken zulke regels op. Volgens het schoolhoofd houden de kinderen zich beter aan regels die ze zelf hebben opgesteld en dus ook zelf begrijpen. (5 kinderen per groep) Dag 8: 13 augustus 2008: Film, Die Römer.

Was ist was?

De kinderen bekeken een film over de Romeinen. Ze zouden op klasuitstap gaan naar Trier, dus geschiedenislessen over de Romeinen kunnen niet ontbreken in het lessenpakket van deze eerste weken school. De kinderen namen notities tijdens de film, en dan mochten ze uitvoerig vertellen over wat ze hadden gezien. De leerkracht las ook het eerste deel van een boek voor over het Romeinse leven. De kinderen waren wild enthousiast en stelden mij zelfs vragen toen ze hoorden dat ik door mijn “klassieke studiën” in de eerste jaren van het secundair onderwijs, zoveel over de Romeinen en de Grieken weet. Dag 9: 14 augustus 2008: Sanität und verabschieden

Mathematik:

47 . 4 = 188 40 . 4 = 160 7 . 4 = 28

485 : 5 = … 450 : 5 = 90 35 : 5 = 7

Sanität

De kinderen kregen EHBO van een hulpverlener. Via een powerpoint probeerden ze situaties op te lossen. Het ging er erg praktisch, eenvoudig en vooral speels aan toe. De leerlingen waren erg geïnteresseerd en deden echt hun best, ze hadden oneindig veel vragen.

De kinderen aten vandaag ook pannenkoeken, want ik nam afscheid van hen. Ze wachten wel minder gedisciplineerd dan de kinderen in België, allen stormden op me af en dan hielpen ze verdelen. Het ging wel sneller, maar alles hing vol bloemsuiker. (Een leuke anekdote tussendoor.) Dag 10: 15 augustus 2008: Letzte Stunde… Ik nam uitgebreid afscheid van de kinderen, en vertrok naar huis in de eerste lange speeltijd, enkele kinderen huilden. De Belgische invloed was dus blijkbaar de moeite… Ik werd zelf ook een beetje emotioneel, maar besloot mijn stage met een enorm gevoel van succes.

17)

NT2

Mijn NT2- ervaring tijdens deze stage is misschien nog een van de belangrijkste onderwerpen die ik in deze paper aanhaal. Ik kan niet genoeg benadrukken hoe moeilijk het is om les te volgen laat staan te geven in een andere taal. Beslist kan deze shock nog groter, maar dat komt nog wel als ik aan het begin van volgend jaar mijn eerste stapjes in het verre Denemarken zet. Het is namelijk echt niet makkelijk om jezelf zomaar te behelpen in een andere taal. En ik ben blij dat de kinderen zoveel respect hadden voor mijn “trial en error” vooraan in de klas. Ze konden me uitlachen met slecht woordgebruik, foute accenten en hun totale respect voor mij verliezen doordat ze grapjes zouden maken over mijn taal. Of ze konden zelfs mijn gezag niet aanvaarden omdat ik anders sprak of niet goed wist hoe ik in hun taal om stilte moest vragen. Maar ze hebben het niet gedaan, ze hebben me laten proberen en oefenen en ik ben eruit gegroeid. Voor hen is het natuurlijk ook altijd leuk te zien dat zelfs een studente van mijn leeftijd nog vastloopt in bepaalde situaties. Mijn taalachterstand werkte ook motiverend, want dan deed ik mee aan het dictee aan het einde van de oefenweek voor het nieuwe woordenpakket, en ik maakte fouten! Fouten: niet omdat ik ze het expres maakte, maar werkelijke fouten! Voor kinderen zoals de jongen die ik extra begeleiding gaf, was dit een enorme steun, en hij lachte zijn eigen falen weg door mijn dictee dan te verbeteren. “Juf, ik had dat woord wel juist en jij niet!” Ik weet een heel belangrijk ding, een kind dat bij mij in de klas komt en geen Nederlands spreekt zal de beste begeleiding krijgen van het land. Zeker na mijn ervaringen in Denemarken, want zelfs al heb je het verstand van de wereld, spreek je Babels in een land, dan ben je al heel wat minder waard. Mensen deinzen zelfs terug voor accenten. Je ziet ze gewoon al denken, weer een toerist of

immigrant. Mag ik dit niet zeggen? Jawel hoor, het hoort nu eenmaal bij onze maatschappij, mensen vinden dingen die ze kennen nu eenmaal aangenamer dan dingen die anders zijn. Ik leerde enorm veel uit deze stage en denk dat het eigelijk aangewezen is voor elke leerkracht om zo eens tegen de muren te lopen op vlak van communicatie en taal. Nooit nog beschouw je taal dan als een vanzelfsprekendheid! De uitspraak “Pfff, ze willen het gewoon niet kunnen.”, “Dat ze eens wat meer moeite doen.” of “Daar begin ik niet aan hoor.” Misschien zelfs iets dat verplicht kan zijn vanuit de opleiding. Bv. één dag verblijven in een asielcentrum, of één dag gaan les volgen in een universiteit in Duitsland… Ik weet het niet, maar ik heb hier op veertien dagen tijd enorm veel bijgeleerd, en zal deze kennis niet zomaar laten varen. Vandaar ook dit hoofdstukje in de paper.

18)

Stagelessen op verplaatsing In België geslaagde lessen. In Duitsland…?

Les 1: I like the flowers (Bijlage 1)

De leerlingen waren enorm enthousiast. Ze zongen het lied zelfs op de speelplaats. Het lied sloot goed aan bij het principe van talensensibilisering dat wordt gebruikt in Duitsland: de leerlingen leren dus vooral Engelse liedjes om beter met het Engels in contact te komen. Wat ik heb bereikt in België kon ik bereiken in Duitsland, ondanks mijn nog steeds een beetje gebrekkig Duits. Deze les was een verademing.

Les 2: Transparante beelden

Fase 1: De kinderen voelen aan elkaars gezicht en beschrijven het gezicht van de andere. Ze proberen te vertellen hoe alles voelt via vergelijkingen: de neus voelt als een berg…. Fase 2: De leerkracht vertelt hoe het gezicht is opgebouwd volgens de globale verhoudingen. Dat wil dus zeggen: op ½ de ogen, op ¼ de neus… Ook de techniek wordt aangebracht: transparanten en acrylverf, het gebruik van water en het mengen van kleuren. De leerkracht raadt de kinderen af om met zwart te mengen, donkerder maken doe je best met rood of blauw. De hoofkleuren magenta, citroengeel en cyaan zijn beschikbaar, samen met witte en zwarte acrylic. Fase 3: De leerlingen maken een zelfportret. Het portret wordt op de transparant gelegd en de klasgenoten raden wie er wordt getoond. Daarna wordt de tekening uitvoerig besproken. (Een gebeuren dat in België meestal niet wordt aangereikt!) De tekeningen hangen nu al het hele jaar aan het raam van de klas. Het zijn echt pareltjes geworden. De kinderen hadden nog nooit met “plastiekverf” geschilderd, als ik hen letterlijk citeer. De taal van de kunst is net zoals de taal van de muziek erg universeel dus lesgeven was een eitje. Ik zou het zo opnieuw doen in een taal die ik helemaal niet begrijp. Bij lessen als deze groeit je flexibiliteit op vlak van het lesgeven.

Tussendoortje: de rap

“Ice cream, we like ice cream, mmmhm! Pizza, we want pizza, peperoni pizza, with cheese! Hamburger, hamburger, they are the best, give me a hamburger you can keep the rest! Tacos with cheese, tacos with cheese, the hottest thing in this town are: tacos with cheese!” De kinderen konden niet enthousiaster zijn over deze rap. Ze zongen hem elke dag. Ze wouden hem elke dag zingen. Stukken tekst die ze van het Engels naar het Duits hadden leren vertalen gebruikten ze bijna dagelijks om uit te drukken wat ze graag deden of aten. Ook “I like the flowers” droeg bij aan dit thema. Er kwam een jongen aan me vragen: “Waarom geeft u ons geen Engels? U spreekt het beter dan de juf (want ze spreekt met een erg Duits accent), en u neemt het ook veel serieuzer, bij onze juf moeten we enkel raden naar het woord…” Ik kan begrijpen dat kinderen die met een honger zitten naar het leren van een nieuwe taal, echt graag wat meer woordenschat of ondersteuning van de leerkracht zouden voorgelegd krijgen dan enkel “gokken naar de juiste betekenis”. Hierin staat het Belgisch systeem sterker.

Les 3: Zeitleiste “Von dino zum Nintendo”, vakoverschrijdend: beeld en wero

Fase 1: De kinderen vormen groepen van 2-3, de leerkracht verdeelt papiertjes onder de groepen. De leerlingen moeten een deel van de tijdsband ontwerpen voor dat onderwerp dat op het briefje staat. Er is keuze tussen: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

Dinosauriërs Holbewoners Het oude Egypte De Romeinen De Middeleeuwen De ontdekkingsreizigers De Wereldoorlogen Oma’s tijd Nu

Ik was op voorhand Duitse geschiedenisboeken voor kinderen gaan zoeken rond deze onderwerpen. Elke groep krijgt dus minstens 1 boek of een bundeltje met kopies uit een boek. De opdracht luidt vrij klaar en duidelijk, leef je in in die tijd en ontwerp een plaat die past in de tijdlijn. De kinderen doen dit elk op een eigen A4, en plakken hun tekeningen aan elkaar. Fase 2: De leerlingen ontwerpen en ontdekken. Fase 3: Elke tekening wordt besproken en de tijdlijn komt aan de klaswand. De leerkracht voorziet mooie titelblaadjes voor elke tijdsperiode.

Les 4: Het wondere wolfje (Bijlage 2)

De leerlingen mochten zelf een stripverhaal schrijven. Ik heb een strippagina ingescand en de tekstballonnetjes leeg gemaakt. Strips, want België is toch echt wel bekend om zijn kleurrijke beeldboeken. De kinderen vonden dit echt geweldig. Na het schrijven van de strip mochten ze deze vooraan komen brengen. De les verliep echt op rolletjes. We waren wel ongelofelijk snel klaar omdat ze zo gemotiveerd waren. Daarom besloot ik nog wat extra muzische activiteiten in te lassen. We namen kranten uit de krantenbak achteraan in de klas en we hebben dan muziek geschreven met kranten. De kinderen hadden een wow – gevoel, en na het opruimen zijn ze pratend over de muzikaliteit van een krant naar buiten gegaan. Als leerkracht krijg je dan een gevoel van trots om u tegen te zeggen. En dat voor een volledige zelfstandige 75 min. , in een volledig andere taal!

Labyrint tikkertje

Ik speelde het van op de Campus bekende spel: “labyrint tikkertje met kat en muis”. Er werd gegniffeld, er werd gesupporterd. De kinderen, die voor hun verjaardag elke keer een spel mogen uitkiezen tijdens de les bewegingsopvoeding, claimden dat dit spel vanaf nu in hun top 3 stond. De succeservaringen maken me sterker als leerkracht, welkom zelfvertrouwen.

19) • • • •

Bibliografie

www.grundschule.bildung-rp.de schulferien.org grundschule-cochem.de mbwjk.rlp.de

Bijlage: Stagelessen op verplaatsing In België geslaagde lessen In Duitsland…?

I like the flowers… Het Wondere Wolfje

Wiskunde Mathematik â&#x20AC;˘ â&#x20AC;˘

Addieren und subtrahieren Multiplizieren und dividieren

Taal Deutsch • •

Klassenlecture Vorbereitung Diktat

Religion â&#x20AC;˘

Katholiek godsdienst onderricht

Englisch Musik â&#x20AC;˘

Vakoverschrijdend werken

Stundenplan