2 b A L I K WA S A K
ANG PAHAYAGANG
PlarideL
BALIK WASAK : ISANG ISPESYAL NA ISYU
Pabalat: Kuha ni Michael Owen Lombos Konsepto ni Maria Estela Paiso
Tagapayo: Dr. Dolores Taylan Direktor: Anna Loraine Balita-Centeno Koordineytor: Joanna Paula Queddeng Sekretarya: Ma. Manuella Agdeppa Para sa anomang komento o katanungan ukol sa mga isyung inilathala, magpadala lamang ng liham sa Silid 502-B, Br. Connon Hall, Pamantasang De La Salle o sa APP@dlsu.edu.ph. Walang anomang bahagi ng publikasyong ito ang maaaring mailathala o gamitin sa anomang paraan nang walang pahintulot ng Lupong Patnugutan.
ANG DAKILANG LAYUNIN
Ang Ang Pahayagang Plaridel ay naglalayong itaas ang antas ng kamalayan ng mga Lasalyano sa pamamagitan ng pagtalakay sa mga usaping pangkampus at panlipunan. Naniniwala itong may konsensya at mapanuring pag-iisip ang mga Lasalyano, kinakailangan lamang na mailantad sa kanila ang katotohanan. Inaasahan ng Plaridel na makatutulong ito sa unti-unting pagpapalaya ng kaisipan ng mga mag-aaral tungo sa pagiging isang mapagmalasakit na mamamayan. Sa pamamagitan ng paggamit ng sariling wika, nananalig ang Plaridel na maikintal sa puso at isipan ng mga Lasalyano ang tunay na diwa ng pagiging Pilipino.
b A L I K WA S A K 3
mula sa lupon ITINUTURING ang kilusang-masa
Ito ang mapait na katotohanang
Hindi tunay na biyaya sa masa ang
bilang pinakamalakas na anyo ng
bumabalot sa bayang nilululong
game shows. Hindi rin basta lang
pakikibaka. Iginuhit ng kasaysayan
sa mumurahing teleserye, palasak
ginagawa ang salitang pangmadla.
ang kakayanan at kapasyahan ng
na mga pelikula, game shows,
Walang sinasantong batas ang
mamamayan na makapagsulong
atrasadong kulturang popular, at
tambayang
ng makatotohanang pagbabagong-
iba pang porma ng pambubulag
Malaking penomena ang Pinoy
lipunan. Patunay dito ang iba’t
sa uring-maralita.
Pride. At sa tren ng Philippine
ibang sa
pagkilos
pagsusuri
maralitang
na
at
pagtugon
hanay:
Katipunan,
nag-ugat ng
Rebolusyong
HUKBALAHAP,
National Sa
ganitong
pasipikasyon sa
sistema at
kilusang-masa
urban
Railways
ng
bansa.
matatagpuan
ng
ang tunay na pagkakabuklod ng
pagpapahina
uring-maralita. Sa kung anong
mas
dahilan,
dapat
mabuting
basahin,
armadong pakikibaka, EDSA Uno
tayong magtulak ng mapangmulat
alamin, at suriin sa mga artikulong
at Dos, at Million People March.
na
nakapaloob sa isyung ito.
pagkilos.
Samakatuwid,
inihahandog ng Ang Pahayagang Sa
kabila
ng
kanilang
Plaridel (APP) ang Balikwasak,
Bakit
Balikwasak?
hindi
isang ispesyal na isyung layong
kanto
ang
na
bumasag at bumuo, bumalikwas
nangangahulugang
mapagpasyang
lakas,
maitatangging
patuloy
binubulag
na
pagbasag,
malalaking
at manumbalik. Nais basagin ng
pagbura, o pagtanggal sa isang
institusyon ang masang Pilipino.
Balikwasak ang mga itinuturing
bagay upang palitan ng bago. Ito
Nilululong sila sa sandamukal na
umanong simbolo ng kulturang
ang layong nais ipamahagi ng
ilusyong itinutulak silang maging
maralita at ilantad sa mambabasa
isyu sa mga mambabasa: Gibain
pasibo
ang
ang atrasadong tradisyon upang
sa
ng
Salitang-
balikwasak
mga
napapanahong
kabulukang
dito.
lamang
makapagtulak ng mas maayos,
na rin ng mababaw na kaisipan
ng pagtalakay sa mga isyung ito
mas makabuluhang tugon sa mga
at
kultura,
mas makatutugon tayo nang may
napapanahong krisis ng bayan.
naituturing ang mga ilusyong ito
tamang kaalaman at kritikal na
bilang simbolo ng pagkakaisa’t
perspektiba.
tradisyonal
integrasyon
ng
na
Sa
bumabalot
isyu. Sa kasawiang-palad, dulot
pamamagitan
sambayanan.
M IC HA E L OW E N LOM B O S
E L I JA H F E L IC E RO S A L E S
RENEI ANDREA SANTOS
E S T E L A PA I S O
Nagsilbing Punong Patnugot
Nagsilbing
Nagsilbing
A r t i s t a n g Ta g a p a g l a p a t
K atuwang na Patnugot
Ta g a p a m a h a l a n g Patnugot
4 b A L I K WA S A K
Isang libo’t isang tuwa? Buong bansa?
Pagsipat sa kabuluhan at pormula ng Pinoy
noontime shows Elijah Feli ce R o sales
Binuksan
mo
ang
TV.
May
BUONG BANSA NGA BA’Y NAGKAKAISA?
contestant na tumitili habang dahan-
Ayon kay paborito mong host,
(APP). Mariin niyang idiniin na bahagi ng kulturang popular ang noontime
dahang binubuksan ng paborito mong
pinagbubuklod-buklod
noontime
kanilang palabas ang masang Pilipino.
“I have never had a positive view
Marami silang pakulo: Kung wala raw
on pop culture enacted in media,”
bata tulad ng anak mo, wala rin daw
saad niya.
show
host
ang
lamang
premyo ng bayong. Sa gilid niya, gumigiling naman ang
ilang
dilag
na
nakasuot
ng
umano
ng
shows.
Para sa propesor, walang ibang
ang noontime show nila.
maiikling pang-ibaba’t maninipis na
Kayo raw mahihirap ang tunay na
idinudulot ang kulturang popular kundi
bra. Isang milyon o piso. Isang milyon
panalo sa kanilang puso. Sa kabila
linlangin ang masa sa mga bagay na
o piso. Isang milyon o piso. Dalawa na
nito, ni minsan, hindi pa talaga nila
walang katuturan at kabuluhan sa
lang ang maaaring maging premyo ng
inaabutan ng tulong ang mga bata
pang-araw-araw nilang buhay.
contestant. Tili, host, giling. Tili, host,
sa komunidad ninyo maging ikaw
Ani Bayot, “[Popular culture] is
giling. Tili, host, giling. At…
na isang masugid na tagahanga ng
really the capitalist way of manipulating
kanilang palabas.
the masses. From the impression
Piso lang ang kanyang iniuwi sa malayong
pinagmulan
Pakinggan mo ang inihayag ni Dr.
that I got, whatever nonsense that’s
niya. Ayos lang, at least, galing sa
probinsyang
David Jonathan Bayot, pakultad ng
occuring there (noontime shows), it
paborito mong noontime show host
Literature Department at eksperto sa
would always come alongside a set of
ang piso. Para sa iyo, biyaya pa rin
cultural studies, sa pakikipagpanayam
advertisements trying to sell certain
iyon.
niya
products”.
sa
Ang
Pahayagang
Plaridel
b A L I K WA S A K 5
Sa ganitong sistema, nagagamit
umano ang noontime shows na marami
ng malalaking korporasyon sa kanilang
pa ring Pilipino ang naghihirap at
Ibinahagi ni John Clifford Sibayan,
bentahe ang isang kulturang malapit
walang trabaho kung kaya’t natutulak
mag-aaral ng Philippine Studies sa
sa
Unibersidad ng Pilipinas at ikalawang
puso
ng
masa.
Naitutulak
lipunang Pilipino.
ng
lumahok sa ganitong uri ng programa.
mga kompanya ang adyenda nilang
Sayaw, arya, sayaw. Sundan mo pa
maglako ng produkto sa pamamagitan
ang novelty songs na ipinapauso nila.
of Student of the Philippines, ang
ng sponsorships, endorsements, at
Itaktak mo pa, igiling mo pa, spaghetti
estratehiyang isinasagawa ng midya
commercial airtime.
pababa, pababa nang pababa. Matuwa
sa pagpapatakbo ng noontime shows.
ka pa sa mga dilag na halos ibenta
Aniya,
na ang kanilang katawan sa paborito
papremyo ng mga noontime at game
mong host.
shows ang bentahe ng pacification ng
Para kay Bayot, hindi totoong pinagbubuklod-buklod shows
ang
ng
sambayanang
noontime Pilipino,
taliwas sa madalas sabihin ng paborito mong
host
na
ipinagkakaisa
ng
Maki-look up ka pa sa batang
tagapangulo
ng
“Ang
National
konsepto
ng
Union
instant
masa.
inabuso na ng midya upang gamiting
Kinukupot nito ang pag-asa sa
profit-generating icon. Buhay-Pilipino
suwerte at lalong pagpapaigting ng
Paliwanag ng eksperto, hindi tunay
nga naman, parang noontime show:
normalization of poverty at kawalan ng
ang dedikasyon ng masa sa ganitong
Lilibangin ka sandali. Paglipas ng
oportunidad sa bansa”.
uri
tanghali, tapos na ang palabas. Balik-
kanilang programa ang taumbayan.
ng
mga
palabas.
Panandalian
lamang ang kanilang atensyon dito sapagkat
nangangailangan
sila
tanghali. Gayon din naman sa mga sumasali na
pawang
nangangailangan
Ayon imaheng
ng
libangan o pampalipas-oras tuwing
rito,
realidad, balik-kahirapan.
sa
kanya,
nagtatago
matulungin
ang
sa mga
noontime shows. Sinusubok nitong
SA TUWA’T SAYA NA KANILANG DALA?
haplusin ang puso ng masang Pilipino
Natutuwa ka ba sa tuwing may
sa pamamagitan ng pagbibigay-tulong
nananalong contestant samantalang
sa mga OFWs, maralita sa lungsod, at
talunan
karaniwang tao sa lansangan.
ang
karamihan?
Natatawa
ng suportang-pinansyal kung kaya’t
ka ba kapag iniinsulto ng paborito
Sa kabila nito, idiniin ni Sibayan
napipilitang lumahok sa mga pakulo
mong host ang mga sumasali sa
na panandalian lamang ang ganitong
ng programa.
programa nila? Napapansin mo bang
solusyon. Hindi nito direktang inaatake
may ginagamit silang pormula upang
ang
are patronizing [noontime shows], and
mapanatili
ang ilang problemang matagal nang
I am not condemning because they
kanilang palabas?
“I have a feeling those masses who
want to win a prize, they are actually financially,
ang
atensyon
mo
sa
kahirapan
ng
bansa
maging
kinakaharap ng taumbayan.
Maniwala ka man o hindi, ito
Kung pag-aaralan nga raw mabuti
economically-deprived
ang katotohanan sa likod ng mga
ang
that’s why they are there hoping to win
programang madalas mong tangkilikin
mapapansing nakatutok ito sa popular
some cash,” punto ni Bayot.
tuwing
taste
Dagdag pa rito, isang indikasyon
tanghali:
Mababaw,
walang
saysay, at walang tunay na ambag sa
pakulo o
ng
noontime
pagpapatanyag
sa
shows, isang
produkto o konsepto.
M ga k uha ni R enei And rea S a ntos
6 b A L I K WA S A K
Makailang-ulit pinasikat ng Eat
Sa minsanang may magwawagi,
buhay; hindi ang premyo sa bayong o
Bulaga ang mga batang babae na
pinalalaki nila ang balitang ito upang
nagwagi sa timpalak nitong Little Miss
pumatok sa panlasa ng taumbayan at
Philippines, tulad nina Aiza Suegerra,
lalo pa silang mahikayat na sumali.
ISANG LIBO’T ISANG TUWA, BUONG
grand prize sa timpalak.
BANSA?
Camille Prats, at Ryzza Mae Dizon.
Aniya, “Bentahe ng mga noontime
Ipinalalaganap din nila ang mga dance
show kapag may nananalong masa ng
Walang tunay na integrasyon ng
craze sa pamamagitan ng pagtutugma
malalaking premyo. Ginagawa silang
masa kung gagamiting batayan ang
nito sa mga novelty songs.
inspirasyon o sine-sensationalize sila
noontime shows. Hindi nito itinutulak
Halimbawa na lamang dito ang
upang kapag napanood ito ng ibang
ang sambayanan na tugunan ang mga
Itaktak Mo ni Joey de Leon, Spaghetti
masa ay magkakaroon rin sila ng
napapanahong suliranin ng bansa.
Pababa
ilusyon na puwede silang manalo”.
Higit pa rito, nililinlang sila sa ilusyong
ng
Sexbomb
Dancers,
at
Look Up ni Dizon. Hindi rin lusot ang Showtime sa kabalintunaang ito
may pag-asang magandang bukas sa Sige,
tangkilikin
mo
pa
ang
paglahok sa mabababaw na uri ng
gayong ginawa nilang branding si Vice
noontime shows. Patulan mo pa ang
Ganda at ang mga mapanglait nitong
mapang-insultong biro ng mga hosts
biro laban sa mga manonood.
laban sa mga contestants. Kagatin
is
isang
mo pa ang mga pakulo nilang sila ang
entertainment, no value,” pagtatapos
produkto o konsepto, mas kumikita
number one on TV at hindi kailanman
ni Bayot.
ang
limpak-
matitinag. Basta’t lagi mong tatandaan,
limpak na halaga dahil sa dami ng
wala sa kanila ang solusyon sa mga
kaya magigising sa katotohanan ang
advertisements at endorsements mula
pang-araw-araw mong problema.
masang nilulong sa hiwaga ng isang
Sa
pagpapatanyag
noontime
shows
ng ng
sa malalaking kompanya.
Wala
sa
kanila,
Sa
such
a
culture,
entertainment
ganitong
value.
pagsipat,
there Only
kailan
Eat
libo’t isang tuwa? Marahil, panahon na
Bulaga, wala sa Showtime, wala kina
upang muling suriin ng sambayanan
Sibayan na bihira ang mga nananalo
Willie Revillame o sa Tito, Vic, and
ang kulturang kanilang tinatangkilik at
ng jackpot prize sa mga game show
Joey. Tandaan mong ikaw din ang
kinabibilangan.
segments ng noontime shows.
magpapasya
pag-angat
sa
“In no
Dagdag pa rito, inilahad din ni
ng
wala
programa.
mo
sa
b A L I K WA S A K 7
#ProudToBePinoy
Trending panandalian,
umaangkas sa kasikatan Sa
bawat
suntok
ni
Pacquiao,
usbong
M i ch a e l O wen Lo m b o s
ng
penomenang
Manny
Proud
mabibingi
to
be
Pinoy
masabing
Pilipino. Sa bawat banggit ng
nasyonalismong pambansa at sariling
“The Philippines!” sa Miss Universe,
atin naman ang ipagmalaki at unahin
bumubuhos
ang
palakpak
buhay
upang
ka sa lakas ng hiyaw ng mga
pa
rin
ang
natin.
habang
nanonood ang ating mga kababayan.
selebrasyong umaabot pa minsan ng
Sa panayam ng Ang Pahayagang
Sa bawat goal ng Azkals o puntos ng
ilang linggong trending sa mga news
Plaridel (APP) kay David Michael San
Gilas, ramdam na ramdam sa sigaw
station at social media.
Juan, pakultad ng Filipino Department, ipinunto niyang napangingibabawan
ang taos-pusong pagsuporta ng buong
TUNGO SA MAKABAYANG PANANAW O
bayan. Sa bawat notang mahusay na
talaga
PERSPEKTIBANG MABABAW?
ng
banyagang
kultura
ang
Pilipinas dahilan upang lalong sumigla
ideolohiyang
ang pagmamalaki ng sambayanan sa
hindi
nagbubuklod sa isang bansa. Ito rin
mga kababayan nitong nagwawagi sa
magkamayaw sa galak at tuwa ang
ang kulang sa mga Pilipino kung kaya’t
ibang bansa.
mga sumusubaybay na Pilipino. Basta
ganoon na lamang kahina ang kultura
may sumikat na Pilipino, sikat ang
at identidad ng ating bayan.
naibibirit sa
The
ng Voice
isang
Pinay/Pinoy
International,
Nasyonalismo
ang
Aniya, “Palala lang nang palala ang
problema
kaya
pana-panahon
lumipas
din ay may resistance ang mga Pinoy.
Sa kasalukuyang panahon, hindi
mula nang makalaya ang Pilipinas sa
Parang may outburst na “Uy, ‘yung
na nahuhuli ang karamihan tuwing
pananakop ng Estados Unidos ngunit
atin naman ang i-prioritize natin”,
may laban ang ating pambansang
ramdam na ramdam pa rin sa bansa
“Ang bayan naman!””
kamao, o sa tuwing rarampa sa Miss
ang kulturang Amerikano.
bawat Pilipino.
Ilang
dekada
na
ang
Makailang-beses nang tinagkang itaas ng mga Pilipino ang sariling
Universe ang ating pambato, pati na
Mga pelikulang banyaga kaysa
rin sa mga laban ng mga koponan ng
lokal na pelikula ang mas tinatangkilik
nasyonalismo
Gilas at Azkals.
ng mga manonood.
tulad ng Filipino First Policy ni dating
Napupuno ang social media ng
Parehas
din
ang
estado
ng
sa
tamang
paraan
Pangulong Carlos P. Garcia. Gayunpaman,
lagi
itong
bigo
mga hashtag para suportahan ang mga
musikang pambansa, na mas kilala
Pilipinong nagdadala ng ating bandera
pa sina Ed Sheeran at Katy Perry
dahil mas dumaraming problemang
sa ibang bansa.
kaysa sa mga bandang Rivermaya at 6
panlipunan ang dumarating kaysa sa
Hinding-hindi rin mawawala ang
Cyclemind. Masasabi talagang laganap
mabuting balita.
mga kababayan nating walang awat na
pa rin ang banyagang impluwensya sa
nagkokomento o nagpo-post ng mga
kulturang popular ng Pilipinas.
katagang “Proud to be Pinoy” sa social
Hindi
naman
manhid
Dulot nito, pinipili na lamang ng iba na ibaling ang mata sa mga bagay
ang
na puwedeng magbigay ng pag-asa sa
media. Kulang na lamang, ilagay sa
taumbayan
problemang
mga Pilipino tulad ng mga nasasagap
listahan ng mga piyesta sa Pilipinas
nagaganap sa sariling bansa kung
na kuwento ng sumisikat na kababayan
ang
kaya’t gayon na lamang ang pag-
sa ibang bansa. Sa huli, nagiging
nangyayaring
engrandeng
sa
mga
Dibu ho ni Es tela Pais o
8 b A L I K WA S A K mababaw na lamang ang
Asia. Halimbawa sa
pananaw ng Pilipino sa
manggagawa, mga magsasaka na araw-
inire-report
araw nagpapakahirap sa trabaho nila
makabayan
din na tayo ay
dito sa Pilipinas? Sana ayun ang purihin
ganitong
bansang nagte-
natin, kasi ‘yun ang totoong Pinoy Pride
penomena niya lamang
train
mga
[…]. People who build the nation or the
inilalatag ang kanyang
mamamayan
country,” pagtatapos ng makabayang
pagmamahal sa bayan.
natin
propesor.
pagiging gayong
sa
Ani “Ang
San
BBC,
Juan,
ng
para
ipadala
kasalukuyang
ibang
P r o u d
sa bansa.
Pinagtatawanan tayo
sa
mundo balitang
buong
sa ganyan.
MAY KAHIHINATNAN BA ANG KABABAWAN? Hanggang mababaw
kailan
ang
bilang
ating mga
mananatiling pagkakabuklod-
mga
buklod
Pilipino.
Kailan
Kaya
magkakaisa ang sambayanan hindi dahil nanalo si Pacquiao sa boxing game
to
be
Pinoy
niya
movement ay sensyales ng kababawan ng
konsepto
natin
ng
laban
kay Mayweather? Kailan
nasyonalismo
naman natutuwa tayo na may pakaunti-
mangyayaring yumayaman at umuunlad
na kapag may sumikat na Pinoy sa
unting mabuting balita sa Pilipinas kapag
ang Pilipinas kaya bukambibig pa rin
ibang bansa ay tuwang-tuwa na tayo
nanalo si Pacquiao o kapag may nanalo
nila ang Proud to be Pinoy? Kailan
samantalang hindi natin napapansin na
sa The Voice”.
magsisimulang
ang dapat pansinin ay ‘yung nandito [sa
Sa humigit-kumulang 100 milyong
loob ng bansa]. Yung naiwan sa Pilipinas
Pilipino
at hindi ‘yung itinatanghal lang ang sarili
kababayang
sa beauty pageant at sa ibang larangan”.
ng taumbayan. Kadalasan, itong mga
MALING NOSYON, MALING TRADISYON Tunay
ngang
nagkakaisa
sa
buong sikat
mundo, ang
mga
napapansin
maging
trending
sa
social media ang Pinoy Pride dahil naging matalino ang pagboto natin sa eleksyon? sana
ang
Pilipino pa ang wala sa sariling bansa at
kasalukuyang
Maging
penomena
ng
Pinoy
hindi tulad ng mga guro, manggagawa at
Pride
patuloy
mapalalim
upang
simula
na
at
magsasakang nasa bansang patuloy ang
ng mga Pilipino ang diwa ng pagiging
napagbubuklod ang mga Pilipino kapag
pagsisikap para sa kanilang pamilya’t
makabayan.
nakakakuha ng katanyagan ang kanyang
komunidad.
pagkapanalo lamang ng iilang kababayan
kababayan sa ibang bansa. Gayunpaman,
Ayon
kay
San
Juan,
Pilipinong
puno’t dulo ng kasiyahan ng sambayanan
katatagan ng Pilipinas bilang isang bansa
sa ganitong balita.
ang dapat bigyan ng parangal.
nagsisilbing
kay
San
Juan,
magandang
ito
balita
bumuo
mga
hindi lang ang pagsikat ng kadugo ang
Ayon
tumutulong
ang
sa
Hindi
sana
tumigil
sa
sa ibang bansa ang dahilan ng ating nasyonalismo. Sa
pagpapatindi
ng
diskurso,
dumating sana ang panahon na taas-
ang
“Hindi naman natin sinasabing mali
noo nating maipagmamalaki: Pilipino
para
pero gaya ng binabanggit natin, […]
tayo bilang isang bayan, hindi lamang sa
sa Pilipinas sa kabila ng mga balitang
napakababaw ng sense of nationalism.
pangalan ng ilang kilalang personalidad.
nakapanghihiya sa bansa.
Bakit hindi natin ipinagmamalaki na may
Pasiglahin natin ang dahilan ng ating
Paliwanag ng propesor, “Dahil sa
mga teacher tayo na nananatiling nasa
pagka-Pilipino upang maging bahagi
kabulukan din siguro ng political system
Pilipinas pa rin at tinuturuan ang mga
tayo ng bagong kilusan ng nasyonalismo.
natin, parang nagiging welcome news na
Pilipinong maging mulat sa realidad dito
Ito ang tunay na kabuluhan ng Proud to
agad sa atin na “Thank God, mababalita
kahit mababa ang sweldo?
be Filipino!
ang Pilipinas in a very positive light!” hindi bilang most corrupt country in
Bakit bahagi
ng
hindi
natin
Pinoy
itinuturing
Pride
‘yung
na mga
b A L I K WA S A K 9 Alas-kuwatro, alas-singko ng hapon. Dumungaw ka sa inyong bintana at
natin ito saan mang aspekto ng ating pamumuhay.
pinagmasdan mo ang mga abanikong
Ang kahumalingang ito, idagdag pa
pumapagaspas at mga pangungusap
ang pagpapakilala sa atin ng mga Hapon
na pilit ikinukubli ngunit nabubulgar rin
sa
dahil sa ilang salitang umaalingawngaw
1970, ang siyang dahilan sa likod ng
nang tahimik sa paligid.
ating pagkalulong sa musika. Pilipino,
Ang payak na dahilan sa likod ng mga
tambayang urban E ste la Pa i s o
ng
videoke
noong
1960-
Sa pagitan ng mga hagikgik at upos
gayunpaman, ang lumikha ng karaoke,
ng yosi, dumadaloy ang ilang kuwentong
isang makinang ipapakita sa iyo ang mga
sariwa at ilang paulit-ulit – maaaring
salita ng kantang iyong inaawit.
tungkol sa kabilang barangay, sa bagong
Awitan, inuman, tsikahan:
makina
Sa
kabilang
malamang hindi mo maririnig kung iyon
pakikipagtsismisan, na pinaniniwalaan ng
nga ang kaso, hindi ba?
ilang sosyolohista na nagaganap na noon
alas-nuwebe
ng
gabi.
bansa
ang
umusbong
din
Alas-otso,
sa
banda,
kapitan, o tungkol sa pamilya mo, pero
penomena
ng
pa mang panahon ng Katipunan.
Paganahin mo lang ang iyong pandinig
Ginamit
at masasaksihan na ng tenga ang mga
rebolusyonaryo
kaganapang
maipakalat ang mensahe ng pagpupulong
hindi
nawawala
tuwing
Sabado ng anomang buwan. May (o
mga
boteng
nababasag),
humahalakhak
umano
ito
upang
ng
mga
madaling
ng dakilang kilusan. Gayunpaman, iba na
nagbabangaan
mga
kapitbahay
(o
humahagulgol),
ang sitwasyon nito sa kasalukuyan.
na
“Sa
palagay
ko
nakikipagtsismisan
o
lang,
ang
gumagawa
mga ng
at magiliw na pagkanta sa saliw ng
tsismis ay ang mga taong may sapat na
isang makinang tinutugtog ang isang
oras para gawin ito,” wika ni Correa.
masayang (o sawing) awit.
Maaaring dahil ito sa pagkasanay sa
Alas-dose ng hatinggabi. Tahimik
pagkakulong sa bahay noong panahon ng
ang telebisyon sa inyong sala. Tulog na
digmaan kaya nagkaroon na ng maliliit na
ang iyong mga magulang ngunit gising
pag-uusap tungkol sa nagaganap sa isang
ka pa. Magkakaroon ka ng kagustuhang
komunidad.
dumungaw muli upang makita ang mga
“Wala naman siguro itong (pagtambay)
naghihintay sa umaga ngunit babalikwas
socio-economic
ka lamang sa iyong kama at iisiping,
ni Correa. Taliwas ang paniniwala ng
status,”
paniniwala
“Bakit pa?” at kung may dahilan man,
propesor sa ibinahagi ni Jun Cruz Reyes,
“Para saan?”
tanyag na manunulat ng bansa at pakultad ng Filipino Department ng Unibersidad ng
PAG-AARAL NG SAYSAY NG TAMBAY
Pilipinas.
Sa panayam ng Ang Pahayagang Plaridel
(APP)
pakultad
ng
kay Ramil Correa,
Filipino
Department,
inilahad niyang matagal nang lulong sa
Maaaring at
mahihirap,
ngunit
magkaiba
ang
“Urban poor: tambayan nu’n kanto o bayan:
basketball court. Anong ginagawa? Sugal-
kundiman – awit ng pag-ibig; kumintang
sugal. ‘Yung mga sosyal, Rockwell yun,”
– awit ng pandigma;
wika ni Jun Cruz Reyes.
diyos-diyosan
tayong
mayroong
tambayan ng dalawa.
musika ang mga Pilipino. “Marami
parehong
ganitong pangyayari sa mga mayayaman
ng
awiting
dalit – awit sa
mga
taga-Bisaya;
Kung tutuusin raw, bihira lamang ang
oyayi – awit sa pagpapatulog ng bata;
mga
diona – awit sa kasal; soliranin – awit
sa
sa mga mangagawa;
talindaw – awit
karaniwang urban dahil wala silang oras o
sa pamamangka; at dungaw – awit sa
kaya naman, sadyang ayaw nilang sumali
patay”. Dulot ng mahabang kasaysayan
sa mga ito.
ng ating pagkahilig sa awitin, binitbit
mayayamang mga
madalas
tambayang
makilahok
matatagpuan
sa
1 0 b A L I K WA S A K KASALUKUYANG LAGAY AT KINABUKASAN NG
natin natatandaan kung ano ang dapat
gago,
PAGTAMBAY
ikuwento,” paglalahad ng kanonikal na
common lang sa kanila: Urban dwellers.
manunulat.
Wala namang nangangarap na tumira sa
Sino nga ba talaga ang nakikilahok sa mga tambayang urban? Para sa kaso
“Kung [sa usapin ito] ng matibay
ng urban poor, nilinaw ni Reyes na dahil
na
mahirap ang karamihan ng populasyon
[ang tambayan] ngunit hindi ito sapat,”
natin, maralita rin kadalasan ang nakikita
opinyon ni Correa.
nating nasa tambayan. Aniya, “‘Yung
relasyon,
makatulong
halo-halong
tao.
Ang
ganun. Ganyan ‘yung reality. Ito yung ending ng kwento. Ito ang Pilipinas.” Alas-dos
ng
madaling-araw.
Nagsisimula nang mamatay ang mga ano’ng
poste ng ilaw sa inyong barangay. Titingin
rural poor, aalis ng probinsya ‘yan para sa
mangyari, mahirap tibagin ang kulturang
sa kisame at papansinin ang katahimikan
survival. Pupunta ‘yan ng urban setting.
ito ng mga Pilipino. Maaaring tumaas ang
ng lahat sa ganitong oras.
Pero pagdating nila roon, poor pa din
antas ng pamumuhay dahil sa teknolohiya
Sa mga pagkakataong tulad nito,
sila. Urban poor.”
ngunit hindi mawawala ang tambayan
hindi mo mararamdamang magkakaiba
lalong-lalo na ang mga kaganapan dito.
ang identidad ng mga taong kabilang sa
Matapos
maging
urban
poor,
Dagdag
maaaring
pokpok,
pa
niya,
kahit
magkakaroon daw ng trabaho ang taong
inyong pamayanan. Lahat kayo, tahimik
ito, kikita ng sapat sa pang-araw-araw,
SINING NG PAGTAMBAY, BAHAGI NG ATING
nang humihimbing (maliban sa iyo) at
at magkakaroon ng pambili ng mga
BUHAY
naghahanda para sa isa na namang
payak na pangangailangan. Kalaunan, mangangarap
sila’t
Mapapansin,
gayunpaman,
na
mangingibang-
mayroon daw talagang diskriminasyon
bansa subalit mananatili silang mahirap.
laban sa tambayang urban ng mga
Para kay Reyes, dito na sila tatawaging
mahihirap.
international poor.
na kapag ang mga mayayaman ang
Bunsod na rin sa takot ng karaniwang mamamayan
sa
otoridad,
pagtutuloy
ni Reyes, parang nakamit na ng mga
Ikinatuwiran
ni
Reyes
lumalahok dito, sinasabing tao lang sila kaya
kailangan
din
nilang
huminto’t
gumaan ang buhay.
mahihirap ang karapatang tumambay
Kapag
mahihirap
naman
ang
at mag-ingay tuwing Sabado at Linggo
nagsagawa, sumasama ang kahulugan
matapos silang manahimik ng isang linggo
nito:
sa kani-kanilang pinagtatrabahuhan.
palamunin, taklesa, at iba pang mapang-
Pagbibiro ni Reyes, kung halimbawa
Tamad
daw,
walang
trabaho,
abang salita.
may isandaang katao sa inyong barangay,
“Kris
Aquino,
tsismis
din
‘yung
100 beses ka ring makakarinig ng “Happy
[ginagawa] niya. Bakit ‘pag ‘yan nag-
Birthday!” na may kasamang videoke at
tsismis, iba [ang husga]?” tanong ni
inuman.
Reyes. Hindi dahil tinaasan mo raw ang
Maaaring
mga
bakod, mawawala na ang mga mahihirap.
tambayang ito ang kalagayan ng lipunan
Hindi dahil nilagyan mo raw ng aircon,
kung
naghahanap
hindi mo na maaamoy ang kahirapan.
ang mga Pilipino ng kakapitan upang
Hindi dahil naglagay ka ng turnstile,
maramdamang kabilang siya sa isang
mawawala na ang mga magnanakaw.
saan
sinasalamin patuloy
na
ng
matatag na bansa.
Parehong
sumasang-ayon
sina
“Masayahin ang mga Pilipino, lagi
Correa at Reyes na bahagi ng kultura ang
tayong naghahanap ng aliw,” wika nga
pagkakaroon ng tambayang urban, gaano
ni Correa. Ang madalas na paghahanap
man kalawak o kalabo ang kahulugan
na ito ang patuloy na nagbubukas ng
nito, para sa isang indibiduwal.
pagkakataon upang lumahok ang mga mamamayan sa mga tambayan.
Bagamat nagtatalo ang punto ng dalawa sa kung uri ng eskapismo ang
Ipinaliwanag din ni Reyes na hindi
penomenang
ito,
nasisigurong
isa
dahil laging nag-uusap ang mga Pilipino,
itong
agad na may laman at bigat ang mga
sa
munting pulong na ito. “Natuto tayong
Reyes, “Yung mga nasa gild-gilid, hindi
makipagkuwentuhan
makakabili ng lupa. Pulis, estudyante,
ngunit
hindi
bukas.
na
gawaing
lipunang
imposibleng Pilipino.
maglaho
Pagtatapos
ni
M ga k uha ni Elijah Felice R os ales
b A L I K WA S A K 1 1
Isang kataga, nagbibigkis sa
maraming mukha R e n e i An d rea S anto s
Selfie, jejemon at beki – ilan lamang ito sa mga katagang pumatok
Sa likod ng pag-usbong ng isang panibagong
salitang
idinikta
kinagisnang kultura ng mga Pinoy.
ng
“Historically speaking, ang mga
sa sambayanang Pilipino sa nakalipas
sambayanan
tiyak
Pilipino kasi, ang sense of humor
na ilang taon.
na may matatagpuang istorya kung
natin, is ‘puns’, so mapapansin mo a
paano
nito
lot of our jokes has to play with words.
kasalukuyang
We like to play with words,” paglalahad
Tanyag
ang
mga
Pilipino
sa
ito
ang
kahulugan,
nagsimula, ang
paano
pagiging updated sa kung ano ang
naaapektuhan
trending sa loob at labas ng bansa
kultura, at sa paanong paraan nga
kaya naman mabilis ding lumalaganap
ba nito pinag-iisa ang sambayanang
ang mga terminong ito sa mundo ng
Pilipino.
niya. Dagdag
pa
rito,
ibinahagi
rin
niya kung bakit nabubuo at nauuso ang mga ganitong kataga. Ayon sa
social networking sites, sa mga lokal na palabas sa telebisyon at maging sa personal na interaksyon ng mga
PAGLAWAK NG SALITA NG MADLA
kanya, karaniwang nag-uumpisa ang
Sa kabila ng walang humpay na
pagkaka-imbento
ng
mga
bagong
nakikisabay
problemang sumusubok sa katatagan
salita sa kamay ng isang pangkat ng
sa agos ng mga nauusong salita ng
ng mga Pilipino, kilala pa rin sila
mga taong nagnanais maging kakaiba
madla.
bilang isa sa mga masayahing grupo
o espesyal kumpara sa iba.
Pilipinong
patuloy
na
Pinatutunayan ng mga salitang
“Sa
ng tao sa buong mundo.
bawat
kultura,
may
ito na nananatiling buhay at patuloy
Sa katunayan, kahit pa sa mga
subcultures. Kunwari gays, sa kanilang
na umuusbong ang wikang Filipino.
pagkakataong niraragasa sila ng mga
subculture, they are discriminated,
Sa pamamagitan nitong mga bagong
kalamidad, nagagawa pa rin nilang
minority sila, marginalized sila, so
termino,
mga
ngumiti at magbiro ng mga kapatid
[they are] one of the things like any
katagang ginagamit ng mga Pinoy sa
nating nasalanta. Nakabibilib, hindi
other group na kailangan mag-build ng
pang-araw-araw na talastasan.
ba?
identity, or something that makes me,
nadadagdagan
ang
Nagsisilbi rin itong tulay upang
Tunay
ngang
naging
sandigan
‘me’,” pagpapaliwanag niya. Ibinida
manatiling konektado sa isa’t isa ang
na ng mga Pilipino ang pagkakaroon
niyang
mga mamamayang nabibilang sa iba’t
ng
pagkakakilanlan ang gay lingo.
ibang larangan.
biruan upang manatiling positibo at
Samakatuwid,
isa
itong
susi
mga
inimbentong
salita
sa
matakasan ang kagipitan sa buhay.
halimbawa
Ayon mga
sa
bakla
ng
kanya, ang
pagbuo ginagamit
ganitong
uri
ng ng ng
upang mabuklod ang masang Pilipino.
Ang katotohanang ito ang malinaw
pakikipagtalastasan dahil may mga
Bagamat umaabot ito sa iba’t ibang
na nagpapaliwanag kung bakit mabilis
bagay silang nais pag-usapan na sila
sulok ng Pilipinas, hindi pa rin malinaw
na lumalaganap ang mga katagang
lamang ang makaiintindi. Mga bakla
sa nakararami kung paano sumisikat
binigyan ng panibagong kahulugan ng
lamang
ang ganitong mga salita.
ating mga kapwa-Pilipino.
salitang bumubuo sa gay lingo.
Paano nga ba ito nakaaapekto sa
Ipinaliwanag
ni
Enrico
ang
nakauunawa
ng
mga
Baula,
Ayon pa kay Baula, “If you’re part
ating wika at kultura? Pinagkakaisa nga
pakultad
Sciences
of the group, you are the only ones who
ba talaga nito ang mga mamamayang
Department, na mabilis na kumakalat
can expound and understand that.
Pilipino sa magandang paraan?
ang mga ganitong salita dahil akma sa
Alam mo yung meaning niyan [salitang
ng
Behavioral
1 2 b A L I K WA S A K iyan] then no any other heterosexual
example, ‘jologs’. Let’s use linguistics,
taong kaiba sa kanila, o sa kanilang
knows that, and that makes you feel
meaning ano ‘yong organization ng
paniniwala.
special, gives you the identity and of
word.
course, exclusivity.”
[pagkaing] silog. Sa katunayan ang
sabihin]
meaning ng ‘jologs’ is dilis, tuyo at
offense, defense. [Offensive dahil] they
itlog,” aniya.
had to create their own world, [which
PAGSUSURI SA EPEKTO SA WIKANG PAMBANSA Kaakibat
ng
Mid-90s
nauso
‘yong
mga
Nilinaw niyang iba ang kahulugan
mabilis
na
“Nagiging offensive, hindi [ibig nakakabastos,
more
like
is] a way to get power,” pagbibigay-
pag-
ng salitang nabanggit noong 1990s
usad ng panahon ang pagsabay ng
sa kasalukuyang pagpapakahulugan
mga Pilipino sa globalisasyon. Dahil
ng mga Pilipino rito.
Pinatutunayan
namang umabot sa punto kung saan
dito, hindi natin maikakailang tila
nitong
ng
panahon,
nagiging mali na ang paggamit nito.
ba nakalilimutan na ng ilan sa atin
maaari ring maiba ang kahulugan
Nagiging mali hindi dahil sa teknikal
ang sariling wika. Karamihan ng mga
ng mga naiimbentong salita at mag-
na aspekto, kundi dahil may mga
magulang na Pilipino ang pinalalaking
iwan ng magandang epekto sa ating
nayuyurakan ang pagkatao.
bihasa sa Ingles ang mga anak bitbit
pambansang wika.
sa
pagdaloy
it [words] as a form of discrimination
kanilang mararating at mas madali maaabot
ang
Sa kabilang banda, maaari rin
“At the same time, you can use
ang paniniwalang mas malayo ang nilang
diin ni Baula.
DALAWANG MUKHA NG PAGGAMIT NG
so minamaliit natin yung mga tao,
PANGMADLANG SALITAAN
binabastos natin sila. Yes those type
kani-kanilang
mithiin.
Hindi man direktang napapansin
of words can actually be degrading,”
na
ang mga epekto ng pagkaka-imbento
dagdag pa ng propesor. Isang akmang
katotohanang ito, marami pa ring
ng mga bagong termino sa ating wika at
halimbawa nito ang salitang ‘jologs’
Pinoy ang nagpapausbong sa ating
maging sa ating kultura, kung susuriing
na ginagamit upang tumukoy sa mga
wika
kanilang
mabuti, hindi rin naman maitatangging
maralitang
kaalaman na ang mismong aksyon nila
napag-iisa nito ang mga indibidwal na
bilang mayayaman.
ay isa nang paraan upang mapaigting
nagnanais na mapagtibay ang kanilang
ang kalawakan ng ating wika.
pagkakakinlanlan.
Sa
kabila
kahit
pa
ng
mapait
lingid
Pinatutunayan
sa
ng
pagkaka-
pagkakaroon
nananatiling
sa
Inamin naman ni Baula na sa
bunsod
ang magiging epekto nito. Sa isang lipunang binubuo ng iba’t
nagagawang
ibang maliliit na kultura, asahan nating
ang wikang Filipino. Tayo mismo ang
pagbuklurin ng pangmadlang salitaan
patuloy na uusbong ang imbensyon ng
bumuo at nagpangalan ng sariling
ang masang Pilipino sa mabubuti at
mga bagong salita.
kahulugan ng mga nabuong termino.
masasamang paraan.
at
umuunlad
ating
maraming
ng sektor
buhay
ng
umano
paggamit ng mga tao nakadepende
Gayunpaman,
imbento ng mga bagong salita na
nagpapanggap
lipunan,
Sa kabila nito, nararapat lamang
Mula rito, ating mahihinuhang isa
Sa pamamagitan ng imbensyon ng
na manatiling bukas ang isip ng
ang pangmadlang salitaan sa mga
panibagong mga salita, nagagawang
bawat isa bago pa man bitawan ang
mabibigat na salik na nagpapayabong
protektahan
sa
mga ganitong kataga upang tuluyan
ng ating Pambansang Wika.
lipunan ang kanilang mga sarili dahil
itong maituring na isang malinaw at
nakagagawa
mabisang susi sa pagkakabuklod ng
Ayon pa sa kanya, mapalalawig
ng sila
isang ng
grupo
paraan
kung
ng mga Pilipino ang paglalaro sa mga
paano makapagpalitan ng mga ideya
salita sa maraming paraan. “Like for
nang
hindi
naiintindihan
ng
mga Pilipino.
mga
M ga k uha nina M i c hael O wen Lo m b o s at Eli jah Fe lice R os a les
b A L I K WA S A K 1 3
Luma man ang tren,
makararating pa rin M i c ha e l O we n Lo m b o s, E s te l a Pa i s o, Elijah Feli ce R o sales, at R enei Andrea S anto s
makarating sa kanilang patutunguhan Sabado ng hapon, maalinsangan
Sa estasyon ng Vito Cruz kami
ang simoy ng paligid. Nagtatalo ang
naghintay ng tren na tatahak pa-
namin ang sitwasyong bumungad sa
init ng panahon at paminsan-minsang
Timog ng Metro Manila. Nais naming
amin oras na huminto ang tren upang
ihip ng hangin Nakahubad ng pang-
marating
magbaba at magsakay ng pasahero.
itaas ang mga batang nakasalubong
ng paglalakbay na ito. Tukoy ang
namin sa kahabaan ng Vito Cruz,
destinasyon: Alabang.
waring
naiirita
sa
nilalagkit
na
katawan.
ang
abot
ng
makakaya
sa
mismong
Tulakan,
estasyon,
siksikan
ikinagulat
at
balyahan
– ito ang nasaksihan namin nang
Unang beses sumakay sa PNR
sinubukang
sumampa
ng
aming
ng ilan sa amin. May ilan namang
pangkat sa tren ng bayan sa estasyon ng Vito Cruz.
Nasulyapan din namin ang isang
bagamat nakasakay na rito, kung
tsuper ng jeep habang tinutungga
hindi man bihira, matagal na mula
Bagamat
niya ang bote ng tubig na namamawis
nang huling sumampa sa lumang
makipagsabayan
sa lamig. Nagbibiro na naman ang
tren.
mga
taong
sinubukan sa
naming
dagat
ng
nagkukumahog
na
klima, lalo na ang araw, bago ito
Mas kilala kasi ng diwa namin
makatungtong sa tren, hindi pinalad
lumisan at lumipat sa kabilang bahagi
ang LRT at MRT. Mas malapit kami sa
ang aming pangkat na makasakay
ng daigdig.
dalawang nabanggit na tren, at alam
agad. Senyales ang pagkabigong ito
din namin ang maraming kapalpakan
ng karagdagang tatlumpung minutong
naming piniling danasin ang pagsakay
nito.
paghihintay
sa Philippine National Railways (PNR)
problema ng PNR?
Sa
ganito
kainit
na
panahon
o mas kilala sa tawag na “tren ng bayan�.
Pareho
Bagamat ng
mga
kaya
ang
para
sa
susunod
na
biyahe.
kalmado
taong
iniindang ang
agos
Kuwentuhan, biruan, talakayan
nagnanais
nang
ukol sa aming nasaksihang estado, at
1 4 b A L I K WA S A K pagmamasid sa mga taong dumaraan
nakapaninibago ang karanasan sa
na
ang naging sandigan ng aming grupo
loob ng tren ng bayan.
pasahero sa tren. Mas bibigyang-
tumingin
Isipin mo, kaunting lingon lamang at maaari na naming makahalikan
pang sandali, nariyan na ang aming
si Tatang na todo-kapit sa railings.
Mas mapapansin mong hindi
sasakyan.
Kaunting kembot pa at malamang
kayang takpan ng iyong sinasakyang
ito,
naging
ang
kapwa-
nag-aabang ng kasunod na tren. Ilan
pagkakataong
mo
mga
upang libangin ang sarili habang
Sa
pansin
sa
biyahe,
ang
paglalakbay.
na makagagalitan na namin ang mga
tren ang realidad ng mundo sa
alerto at maliksi ang bawat isa upang
kapwa-pasahero.
labas nito. Mararamdaman mo pa
masiguradong
makagalaw,
makasasampa
na
Hindi
ni
ang
gaanong
pag-angat
ng
kami at masisimulan na ang aming
braso, bawal: Baka matamaan ang
paglalakbay. Bitbit ang nakapintang
mukha ng katabi.
larawan ng aming nasaksihan kanina,
at de-aircon na ang iyong paligid. Habang binabagtas ng tren ang
mararamdamang
daan papunta sa iyong destinasyon,
sumabay ang aming pangkat sa agos
tumatakbo na pala ang bagon at
binubukod ka nito sa mga kalye
ng mga taong nagtutulakan papasok
dinadala ang mga pasahero nito tungo
ng
ng tren. Ilang lumipas
segundo at
namataan
lamang namin
Hindi
rin init sa lansangan kahit malamig
mo
Maynila
habang
mistulang
sa susunod na estasyon. Makinis ang
ibunubuka lalo ang iyong mata sa
ang
riles at hindi mo halos mararamdaman
kalagayan ng karamihan ng mga
ang
ang
Pilipino.
aming mga sarili sa loob ng tren,
paggalaw
ng
tren
bukod
sa
paminsan-minsang yanig nito.
kabilang sa mga taong tila ba nasa
Sa bintana, masusulyapan ang
Tahimik ang mga pasahero at
mga kababayan nating naninirahan
pawang nakatitig lamang sa maliliit na
sa kahabaan ng riles. Makikipot
bintana sa may pintuan at hinihintay
ang
sa siko, braso sa braso ang sistema
ang
yero’t
sa loob ng PNR. Kung anong ininit
tulakan o gitgitan kapag mayroong
ng mga bahay, at halata mong
sa labas, siyang ikapapawis mo sa
bababa.
pinagkaitan
lata ng sardinas. Literal na siksikan, gitgitan, siko
loob ng bagon (coach). Para sa mga tulad naming sinanay sa LRT at MRT,
kanilang
Sa
totoo
pagbaba.
lang,
Walang
hindi
mo
mararamdaman ang pangangailangan
kalye,
pinagtagpi-tagping
kahoy
ang ng
materyales
gobyerno
ang
kanilang komunidad. Higit sa lahat, madaling
husgahang
naghihirap
b A L I K WA S A K 1 5 sila
sa
usapin
ng
ekonomyang
pamumuhay. Walang poste ng ilaw, walang maayos na kalsada ang karamihan ng mga lugar.
kinita sa dami ng pangangailangan ng pamilya.
Hindi kumakatok sa kanila ang mga oportunidad at dahil doon,
Habang papalapit ng papalapit na kami sa huling estasyon, mas
hindi na napuputol ang pag-ikot ng kanilang buhay sa kahirapan.
Tila pahiwatig ang biyahe ng
tumatahimik din ang aming isipan.
katotohanang bumabalot sa isang
Ang mga biruan naging titigan. Ang
lagpas
bansang mismong transportasyon
mga talakayan naging pagmamasid
Sabay-sabay na nilisan ng mga
na lamang, hindi pa maayos, buhay
na lamang sa paligid.
pasahero ang bagon. Dire-diretso
pa kaya ng tao. Iba
rin
Ang mga kwentuhan naging
ang
kapaligiran
sa
PNR,
ng
gabi.
sila sa paglakad, sa kanya-kanyang
loob ng tren ng bayan. Kung sa
ibang tao. Nakapapagod talagang
napagtanto na marami talagang
LRT at MRT, mga gitnang-uring
maghintay,
kung
taong sa biyahe lang nakapag-iisip
intelektuwal ang madalas naming
hindi mo ramdam ang pag-usad ng
ng malalim at nakapagpapahinga.
nakasasalamuha,
tren. Naghihintay ka pero hindi mo
Sa trabaho, sa bahay, minumulto
alam nakarating na pala kayo.
sila
PNR. Sa LRT at MRT, madalas naming naririnig na pinag-uusapan: Susunod na indie film fest, kapeng
iinumin
usad
ng
lalong-lalo
na
lamang
Pilipinas,
umiikot
ang sa
na
ng
patuloy
buhay
na mga
gayong
ng
pagkakabuklod-buklod
napakarami na raw narating ang
Biyahe,
bibilhing damit sa signature shop
ating bansa. Puno na raw ng mga
paglalakbay
pagdating ng suweldo.
oportunidad ang bawat sulok ng
buhay.
Sa PNR, pawang pang-araw-
bansa. Ang problema lang, hindi nararamdaman ng bawat Pilipino
babayarang
ang pagbabago.
utang
sa
araw
ng
sahod, paano pagkakasyahin ang
na
ngunit
patuloy pa rin ang integrasyon ng
Pilipino
araw na buhay ang paksa: Mga
pang-araw-araw
problema sa buhay. Tapos na ang
Starbucks,
sa
kababawan
ng
pag-
akademya,
takdang-aralin
sa
Tulad
kuwentuhan
ng
na
adyenda sa buhay. Doon namin
naman ang nakasabay namin sa
sa
namin
alas-sais
ng
batayang-masa
pakikinig
Pagbaba
masang Pilipino. destinasyon, tungo
sa
bagong
“Ang payapang pampang ay para lang sa mga pangahas na sasalungat sa alimpuyo ng mga alon sa panahon ng unos.” LUALHATI BAUTISTA, DEKADA 70