Madinat al-Zahra Museum | Fuensanta Nieto & Enrique Sobejano by Matenia Kouroupaki

Madinat al-Zahra Museum Fuensanta Nieto & Enrique Sobejano

Κνπξνππάθε Μαιακαηέληα

ΠΟΛΤΣΔΥΝΔΙΟ ΚΡΗΣΗ΢| Σκήκα Αξρηηεθηόλσλ Μεραληθώλ

επηβιέπνπζα θαζεγήηξηα_ Γήκεηξα Υαηδεζάββα

Η παξνύζα εγαζία εθπνλήζεθε ζην πιαίζην ηνπ καζήκαηνο «Θεωξεηηθέο πξνζεγγίζεηο ζηνλ Αξρηηεθηνληθό θαη Αζηηθό Σρεδηαζκό» ηνπ Πξνγξάκκαηνο Μεηαπηπρηαθώλ ΢πνπδώλ «Τνπξηζκόο, Πνιηηηζκόο θαη Μεζνγεηαθόο Χώξνο: Σύγρξνλεο ζρεδηαζηηθέο πξνζεγγίζεηο». ΢ηνρνο ηεο είλαη ε θξηηηθή πεξηγξαθή θαη ε αλάιπζε ησλ ζπλζεηηθώλ ρεηξηζκώλ κηαο πινπνηεκέλεο αξρηηεθηνληθήο ή αζηηθήο κειέηεο ησλ ηειεπηαία 30 ρξόλσλ.

Υαληά 2019 4

Πεξηερόκελα ελόηεηα α | Δηζαγσγηθά ζηνηρεία

α.1 εηζαγσγή

α.2 βηνγξαθηθά ζηνηρεία

α.3 γεληθά ζπλζεηηθά ραξαθηεξηζηηθά

α.4 έληαμε αξρηηεθηόλσλ ζε ζεσξεηηθό πιαίζην

ελόηεηα β | Δθηεηακέλε αλάιπζε ηνπ έξγνπ

β.1 | 1 ρσξνζέηεζε -έληαμε ζηνλ επξύηεξν αζηηθό ηζηό

β.1 | 2 βαζηθέο ιεηηνπξγηθέο ή άιιεο απαηηήζεηο ηνπ πξνγξάκκαηνο

β.1 | 3 πεξηγξαθή βαζηθνύ ζπλζεηηθνύ πξνβιήκαηνο

β.2 | 4 αλαιπηηθή πεξηγξαθή ζπλνιηθήο ζπλζεηηθήο αληηκεηώπηζεο ηνπ έξγνπ

β.2 | 5 πεξηγξαθή γεληθήο δνκήο ηνπ έξγνπ (γεσκεηξηθή | ζπληαθηηθή |ιεηηνπξγηθή | θαηαζθεπαζηηθή)

β.2 | 6 πεξηγξαθή θαη επεκβάζεηο ζηα αξρηηεθηνληθά ζρέδηα

β.2 | 7 επηκέξνπο επηινγέο (πιηθά – θώο)

β.3

ζύγθξηζε θαη αληηπαξάζεζε

ελόηεηα γ | ΢πκπεξάζκαηα

ελόηεηα δ | Βηβιηνγξαθία

ελόηεηα ε | Πεγέο εηθόλσλ

65 5

_ελόηεηα α | Εηζαγωγηθά ζηνηρεία

α.1 εηζαγωγή

Η παξνύζα εξγαζία αζρνιείηαη κε ηελ κειέηε ηνπ κνπζείνπ Madinat al-Zahra, ην νπνίν βξίζθεηαη λνηην αλαηνιηθά ηεο νκώλπκεο αξραίαο πόιε ηνπ παιαηηνύ1, θνληά ζηελ πεξηνρή ησλ αξραηνινγηθώλ εξεηπίσλ, ιίγν πην έμσ από ηελ πόιε ηεο Cordoba.

Εηθόλα 1. Άπνςε ηεο πόιεο Madinat al-Zahra από ςειά.

Σν θηίξην απνηειεί απνηέιεζκα ηνπ εθιεπηπζκέλνπ θαη επηλνεηηθνύ ζρεδηαζκνύ ηνπ αξρηηεθηνληθνύ γξαθείνπ Nieto Sobejano ζηε Μαδξίηε, ην νπνίν απέζπαζε ην πξώην βξαβείν ζε δηεζλή αξρηηεθηνληθό δηαγσληζκό ηδεώλ πνπ πξνθεξύρζεθε ην 19992. ΢ηε δηαθήξπμε ηνπ δηαγσληζκνύ πνπ πξνθήξπμε ην Τπνπξγείν Πνιηηηζκνύ ηεο Ιζπαλίαο, αλέθεξε όηη θαζώο νη αλαζθαθέο ζπλερίδνπλ λα πξαγκαηνπνηνύληαη κέζα ζην παιάηη ηεο Madinat alZahra, ππάξρεη επείγνπζα αλάγθε γηα ηε δεκηνπξγία ελόο αξραηνινγηθνύ κνπζείνπ ην νπνίν ζα εξκήλεπε ηνλ αξραηνινγηθό ρώξν θαη ηελ αξρηηεθηνληθή ηνπ3 θαη ζα

Η πόιε Madinat al-Zahra ηνπ 10νπ αηώλα ζεσξείηαη επξέσο έλαο από ηνπο πην ζεκαληηθνύο αξραηνινγηθνύο ρώξνπο ζηνλ θόζκν θαη ν κεγαιύηεξνο ζε έθηαζε ζηε δπηηθή Δπξώπε. Η ζεκαζία ηεο είλαη αξθεηά κεγάιε, θαζώο αληηπξνζσπεύεη ηελ ηζρπξή άλζεζε ηεο Ιζιακηθήο Σέρλεο, ηεο Αξρηηεθηνληθήο θαη ηνπ Αζηηθνύ ΢ρεδηαζκνύ. 2 Αμίδεη λα ζεκεησζεί όηη όια ηα έξγα ηνπ γξαθείνπ είλαη απνηειέζκαηα δηαγσληζκώλ πνπ έρνπλ θεξδίζεη ζηελ Ιζπαλία, ζηε Γεξκαλία, ζηελ Απζηξία θαη αιινύ. Πνιιά από απηά ηα έξγα είλαη κνπζεία ή πνιηηηζηηθά θέληξα θαη πεξηιακβάλνπλ πξνζζήθεο ή παξεκβάζεηο ζε ηζηνξηθέο πεξηνρέο. 3 ΢εκαληηθό ξόιν εδώ έπαημε ν νπηηθναθνπζηηθόο πξνγξακκαηηζκόο ηνπ κνπζείνπ. Απηόο ν ηύπνο κνπζείσλ ήηαλ ζρεηηθά λένο γηα ηελ Ιζπαλία, όρη όκσο γηα ηελ ππόινηπε Δπξώπε.

βνεζνύζε ζηελ πξνβνιή θαη ηελ έθζεζε ησλ αξραηνινγηθώλ επξεκάησλ. Η δηαθήξπμε, επίζεο, θαηέιεγε ζην ζπκπέξαζκα όηη ην θηηξηαθό απηό ζπγθξόηεκα ζα πξέπεη λα ρξεζηκεύεη θαη σο έδξα γηα ηηο αξραηνινγηθέο νκάδεο θαη σο θέληξν θαηάξηηζεο θαη εξγαζίαο γηα ηνπο εθπαηδεπόκελνπο θαη ηνπο εξεπλεηέο4. Η ηδέα ήηαλ ε δεκηνπξγία ελόο θηηξίνπ, όπνπ ην έξγν ησλ αξραηνιόγσλ ζα ήηαλ νξαηό γηα ηνπο επηζθέπηεο, θαζηζηώληαο ην νπζηαζηηθά, έλα είδνο «εξγαζηαθνύ κνπζείνπ»5. Πξόθεηηαη γηα έλα θηηξηαθό ζπγθξόηεκα ζπλνιηθήο έθηαζεο 9.500 ηεηξαγσληθώλ κέηξσλ, ηνπ νπνίνπ νη δηαδηθαζίεο θαηαζθεπήο μεθίλεζαλ ην 2005 θαη νινθιεξώζεθαλ ην 2008, ελώ ν ζπλνιηθόο πξνϋπνινγηζκόο ηνπ έξγνπ ήηαλ 12.500.000 επξώ. Η δπλαηή αίζζεζε ηεο Ιζιακηθήο Σέρλεο, ηεο Αξρηηεθηνληθήο θαη ηνπ Αζηηθνύ ΢ρεδηαζκνύ ελόο από ηνπο ζεκαληηθόηεξνπο πξώηκνπο Ιζιακηθνύο αξραηνινγηθνύο ρώξνπο ζηνλ θόζκν επέβαιε ζηνπο αξρηηέθηνλεο ηε ζσζηή εξκελεία ηνπ ηόπνπ γηα ηε δεκηνπξγία ελόο κνπζεηαθνύ ρώξνπ έθζεζεο ησλ αξραηνινγηθώλ επξεκάησλ. ΢ε κία ηεξάζηηα έθηαζε γεο πνπ αθόκα πεξηκέλεη λα αλαζθαθεί νη αξρηηέθηνλεο απνθάζηζαλ λα ελεξγήζνπλ ζαλ αξραηνιόγνη θαη λα κελ ρηίζνπλ κηα λέα δνκή, αιιά λα ηελ αλαθαιύςνπλ θάησ από ην έδαθνο6 . Έηζη, ην απνηέιεζκα ηνπ ζρεδηαζκνύ ήηαλ έλα εζσ4

Aga Khan award for architecture (2010) Madinat Al Zahra museum, Available at: http://archnet.org/library/files/one‐ file.jsp?file_id=2903, ζει.6. 5 Catherine Slessor , Madinat Al-Zahra Museum by Nieto Sobejano, Cordoba, Spain, April 2009, Available at: https://www.architectural-review.com/today/madinat-al-zahramuseum-by-nieto-sobejano-crdoba-spa in/8601252.article 6 Οπ, Catherine Slessor, Madinat Al-Zahra Museum by Nieto Sobejano…

Εηθόλα 2. Δξείπηα πνπ έθεξαλ ζην θσο νη αλαζθαθέο ζηελ παιηά πόιε Madinat al-Zahra.

ζηξεθέο θηίξην, ην νπνίν δελ απνθαιύπηεηαη εμσηεξηθά, αιιά βπζίδεηαη ζησπειά ζην έδαθνο, έλα «ζύγρξνλν εξείπην». Κιεηζηό από αδηάηξεηνπο ηνίρνπο ην θηίξην δελ δίλεη θακία αίζζεζε σο πξνο ηε ιεηηνπξγία ηνπ. Από ςειά θαίλεηαη ζαλ έλα ραιί πνπ απνηειείηαη από ιεπθό ζθπξόδεκα θαη ζθνπξηαζκέλν ράιπβα πνπ δηαθξηηηθά πθαίλεηαη ζηελ επίπεδε ζθνληζκέλε πεδηάδα. Κύξην εξγαιείν θαη ζεκείν εθθίλεζεο γηα ηνλ ζρεδηαζκό ηνπ θηηξίνπ απνηέιεζε κηα ζεηξά ζρέζεσλ πιήξσλ θαη θελώλ. Σν θελό πην ζπγθεθξηκέλα, θαίλεηαη λα παίδε θπξίαξρν ξόιν γηα ηνπο αξρηηέθηνλεο θαη κεηαθξάδεηαη ζε ρώξνπο άιινηε ζηελνύο θαη επηκήθεηο θαη άιινηε αλνηρηνύο θαη κεγάινπο, νη νπνίνη θαζνδεγνύλ ηνπο επηζθέπηεο θαη νξίδνπλ ηελ δηαδξνκή ηνπο κέζα ζην κνπζείν.

Εηθόλα 3. Άπνςε ηνπ κνπζείνπ από ςεια.

α.2 βηνγξαθηθά ζηνηρεία

Η Fuensanta Nieto θαη ν Enrique Sobejano γελλήζεθαλ θαη νη δπν ην 1957 ζηελ Μαδξίηε. ΢πνύδαζαλ ζηε ΢ρνιή Αξρηηεθηνληθήο ηεο Μαδξίηεο (Universidad Politécnica de Madrid) θαη ζπλέρηζαλ ηηο ζπνπδέο ηνπο ζην Graduate School of Architecture and Planning ζην Παλεπηζηήκην Columbia ζηε Νέα Τόξθε, από όπνπ θαη απνθνίηεζαλ ην 1983. Σν 1985 ηδξύνπλ ην γξαθείν ηνπο Nieto Sobejano Arquitectos, έρνληαο έδξα ηελ Μαδξίηε. Δλώ, ην 2007 δηαηεξνύλ γξαθείν θαη ζην Βεξνιίλν. Ο Enrique Sobejano, επίζεο, δηδάζθεη ζην Universität der Künste ζην Βεξνιίλν θαη έρεη ππάξμεη επηζθέπηεο ιέθηνξαο ζε δηάθνξα δηεζλή παλεπηζηήκηα παγθνζκίσο θαη ε Fuensanta Nieto είλαη θαζεγήηξηα ζην Universidad Europea de Madrid θαη ζπκκεηέρεη ζε επηηξνπέο θαη ζπκβνύιηα ζε δηάθνξνπο θνξείο ζε όιν ηνλ θόζκν. Από ην 1986 έσο ην 1991 ζπλ-δηεπζύλνπλ ην αξρηηεθηνληθό πεξηνδηθό ARQUITECTURA, πνπ εθδόζεθε από ην ΢ύιινγν Αξρηηεθηόλσλ ηεο Μαδξίηεο (Colegio Oficial de Arquitectos de Madrid).7 Σα έξγα ηνπο έρνπλ δεκνζηεπζεί ζε πνιιά δηεζλή πεξηνδηθά θαη βηβιία θαη έρνπλ παξνπζηαζηεί ζηε Biennale ηεο Βελεηίαο ην 2000, ην 2002, ην 2006 θαη ην 2012, αιιά θαη ζην Μνπζείν Μνληέξλαο Σέρλεο ηεο Νέαο Τόξθεο (MOMA) ην 2006. Οη ζεκαληηθόηεξεο ζηηγκέο ζηελ θνηλή αξρηηεθηνληθή ηνπο πνξεία ήηαλ ην 2007 ε απνλνκή

www.nietosobejano.com

ηνπ Δζληθνύ Βξαβείνπ Γηαηήξεζεο θαη Απνθαηάζηαζεο ηεο Πνιηηηζηηθήο Κιεξνλνκηάο, ηνπ βξαβείνπ AgaKhan ην 2010, θαζώο θαη ε απνλνκή ηνπ «ALVAR AALTO MEDAL» ην 2015 θαη ηνπ βξαβείνπ «Mies van der Rohe».

Εηθόλα 4. Η Fuensanta Nieto θαη ν Enrique Sobejano ζην γξαθείν ηνπο ζηελ Μαδξίηε.

α.3 γεληθά ζπλζεηηθά ραξαθηεξηζηηθά Οη Nieto Sobejano απνηεινύλ κέξνο κηαο γεληάο Ιζπαλώλ αξρηηεθηόλσλ νη νπνίνη κεηά ηε δεθαεηία ηνπ ’90 απέθηεζαλ κεγάιε δηεζλή απήρεζε, ιακβάλνληαο κέξνο ζε δεκόζηνπο αξρηηεθηνληθνύο δηαγσληζκνύο, απνζπώληαο πνιιά βξαβεία θαη δηαθξίζεηο8. Αμηνζεκείσην είλαη, επίζεο, πσο ηα πην αληηπξνζσπεπηηθά , αιιά θαη απαηηεηηθά έξγα ηνπο αθνξνύλ ηελ αξρηηεθηνληθή κνπζείωλ. Η αξρηηεθηνληθή θηινζνθία ηνπο έρεη ηηο ξίδεο ηεο ζηελ θνπιηνύξα θαη ηελ ηζηνξία ηεο παηξίδαο ηνπο. Οη ίδηνη πηζηεύνπλ όηη πξνϋπόζεζε ηεο νπζηαζηηθήο αξρηηεθηνληθήο είλαη ε εηο βάζνο θαηαλόεζε ηνπ ηνπηθνύ πνιηηηζκνύ θαη ηνπ δεηνύκελνπ απηνύ πνπ ζρεδηάδνπλ. Πεγή έκπλεπζεο γηα ηηο δηαθνξεηηθέο παξεκβάζεηο ζε ηζηνξηθά θηίξηα θαη πεξηβάιινληα απνηειεί ε ζρέζε ηνπο κε ηελ ηζηνξία θαη ηελ αξρηηεθηνληθή ηνπ ιανύ ηεο Μαδξίηεο. Ο δηάινγνο κε ηελ ηζηνξία θαη ε ζύλδεζε κε ην ηνπίν, ε εθαξκνγή δηαθόξσλ γεσκεηξηθώλ ζπζηεκάησλ, ν πεηξακαηηζκόο ζηελ ρξήζε ησλ πιηθώλ είλαη κεξηθά εξγαιεία – θιεηδηά γηα λα εξκελεύζεη θαλείο ηα έξγα ηνπο θαη λα αλαθαιύςεη ηνπο απξνζδόθεηνπο θαη αζπλείδεηνπο δεζκνύο πνπ αλαπηύζζνληαη κεηαμύ ηνπο. Οη αξρηηέθηνλεο ραξαθηεξίδνπλ ηα έξγα ηνπο ζαλ θνκκάηηα ελόο θαληαζηηθνύ πάδι, ηα νπνία όηαλ νκαδνπνηνύληαη θαίλνληαη λα απνθαιύπηνπλ ηη αζπλείδεηα ηα ζπλδέεη. Απηέο νη «αλαπάληερεο ζρέζεηο» εληζρύνπλ ηελ άπνςε πνπ έρνπλ νη Nieto Sobejano

Γηα ηελ αθξίβεηα ζρεδόλ ην 80% ησλ έξγσλ ηνπ γξαθείνπ ηνπο είλαη απνηέιεζκα δηαγσληζκνύ.

γηα ηελ αξρηηεθηνληθή δηαδηθαζία ηελ νπνία ζεσξνύλ έλα θξάκα ηδεώλ, εκπεηξηώλ εηθόλσλ, ήρσλ θαη κλήκεο ηα νπνία ζε θάπνηα θάζε ελώλνληαη θαη δεκηνπξγνύλ ηελ απαξρή ηνπ θάζε έξγν ηνπο.

Εηθόλα 5. Ο ρεηξηζκόο ηεο ζηέγεο ζηελ πεξίπησζε ηνπ Kastner & Öhler.

Σν Οθηώβξε ηνπ 2015 ζηελ Νέα Τόξθε νη Nieto Sobejano απέζπαζαλ ην βξαβείν Alvar Aalto Medal. ΢ηελ νκηιία πνπ έδσζαλ ζέινληαο λα ζπλνςίζνπλ ηα βαζηθά αξρηηεθηνληθά ζηνηρεία ζην έξγν ηνπο, αλαθέξζεθαλ ζε πέληε ζεκεία: 1. Ground Παξά ην γεγνλόο όηη ε ζπζρέηηζε κε ην ηνπίν, είηε απηό είλαη θπζηθό είηε αζηηθό, έρεη γίλεη ζπλεζηζκέλε ζηε ζύγρξνλε ζεσξία θαη πξαθηηθή θαη κνηάδεη, ίζσο, ε αξρηηεθηνληθή αλαγθαζκέλε λα αθνκνηώλεηαη ζην ηνπίν, νη ίδηνη έρνπλ σο επηζπκία λα εξκελεύζνπλ ηελ ζρέζε κεηαμύ απηώλ ησλ δύν σο θάηη βαζύηεξν. Έηζη, κε ηελ πεπνίζεζε όηη ε αξρηηεθηνληθή νθείιεη λα επεξεάδεη πάληνηε ην πεξηβάιινλ ηεο, νη Nieto Sobejano ζεσξνύλ ην έδαθνο θαη θαηά ζπλέπεηα ην ηνπίν βαζηθό ζηνηρείν ζηε ζπλζεηηθή δηαδηθαζία9. 2. The roof as generator

Εηθόλα 6. Λεπηνκεξεηαθή Σνκή - Kastner & Öhler.

Ο κνληεξληζκόο άλνημε πνιιέο πόξηεο, αιιά έθιεηζε θαη πνιιέο άιιεο. Η ζηέγε είλαη έλα από ηα ραξαθηεξηζηηθά αξρηηεθηνληθά ζηνηρεία πνπ ζην παξειζόλ είρε δηαδξακαηίζεη νπζηαζηηθό ξόιν ζην ρσξνηαμηαθό θαη αζηηθό νξηζκό ησλ θηηξίσλ. Όκσο, θαζ’ όιε ηε δηάξθεηα ηνπ 20νπ αηώλα ην κνληέξλν θίλεκα απαξλήζεθε ηε ζεκα9

Nieto Sobejano Arquitectos: Five Themes, 2015, Νέα Τόξθε, Available at: https://archleague.org/article/nieto-sobejanoarquitectos-current-work/

ζίαο ηεο, επηβάιινληαο ζρεδόλ θαζνιηθά ηελ νξηδόληηα νξνθή. Σν αμίσκα ηεο επίπεδεο νξνθήο άξρηζε λα ακθηζβεηείηαη ζνβαξά θαηά ην δεύηεξν κηζό ηνπ αηώλα από αξρηηέθηνλεο, όπσο ν Luis Kahn θαη ν Jorn Utzon, νη νπνίνη αλαθηνύζαλ ηελ εθθξαζηηθή δπλακηθή ηεο ζηέγεο ελόο θηηξίνπ, όρη κόλν κε ηελ κνξθή θαη ηνλ όγθν ηεο, αιιά θαη σο ζηνηρείν πνπ παξάγεη ρώξν, θσο θαη δνκή10. Οη αξρηηέθηνλεο ππνζηεξίδνπλ όηη πνιιά ηζηνξηθά θέληξα νξίδνληαη από ηελ κνξθή ησλ νξνθώλ ηνπο – ζηέγεο, ηξνύινη, ζόινη- πνπ μερσξίδνπλ αλάκεζα ζηα θηίξηα θαη κεξηθέο θνξέο είλαη αληηιεπηά από καθξηά. Έηζη, γηα απηνύο ε 5ε όςε ηνπ θηηξίνπ είλαη δσηηθήο ζεκαζίαο. Καιιηεξγνύλ κηα ζηξαηεγηθή πνπ πξνζπαζεί λα αλαδείμεη ηελ νξνθή σο ζεκείν εθθίλεζεο γηα ην ζρεδηαζκό θαη λα κελ είλαη απιά κία ρεηξνλνκία. ΢ύκθσλα κε απηνύο, ην λα ζρεδηάδεηο κε γλώκνλα ηελ νξνθή ελόο θηηξίνπ είλαη ζηελ νπζία ζαλ λα ζρεδηάδεηο κε ην θπζηθό θσο11.

Εηθόλα 7. Η ζεκαζία ηνπ θελνύ – Joanneumsviertel.

3. Void Μειεηώληαο ην έξγν ησλ αξρηηεθηόλσλ παξαηεξνύκε όηη πνιιέο από ηηο ζπλζέζεηο ηνπο επαλαπξνζδηνξίδνπλ ηηο ζρέζεηο πνπ αλαπηύζζνληαη κεηαμύ πιήξνπο θαη θελνύ. Καηά ην ζρεδηαζκό ηνπο ππνζηεξίδνπλ όηη ην θελό, ν ελδηάκεζνο ρώξνο ηζρπξνπνηείηαη θαη πνιιέο θνξέο παίδεη ζεκαληηθόηεξν ξόιν από ηνπο βαζηθνύο θιεηζηνύο ρώξνπο12.

Nieto Sobejano, Nieto Sobejano: Memory and Invention, editing: Ana Pascual Pasada, 2014, ζει. 163. 11 Οπ., Nieto Sobejano, Nieto Sobejano: Memory and Invention…, ζει. 165. 12 Οπ., Nieto Sobejano Arquitectos: Five Themes…

Εηθόλα 8. Arvo Pärt Centre – Σν θελό σο βαζηθό ζπλζεηηθό ζηνηρείν.

4. Fragment Ο ηξόπνο κε ηνλ νπνίν ρεηξίδνληαη ζηα έξγα ηνπο ηελ ζρέζε ηεο ζύγρξνλεο αξρηηεθηνληθήο κε ηελ ηζηνξία θαη ηε κλήκε ηνπ παξειζόληνο απνηειεί έλα από ηα βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά πνπ εληνπίδνπκε ζηελ αξρηηεθηνληθή ησλ Nieto Sobejano. ΢ηελ πξνζπάζεηά ηνπο λα ηζνξξνπήζνπλ αλάκεζα ζε απηό πνπ πξνϋπάξρεη θαη ηελ θαηλνηνκία εκβαζύλνπλ πνιύ ζηε κειέηε ηεο ηζηνξίαο ηνπ εθάζηνηε ηόπνπ. Γηαβάδνληαο ηελ ηζηνξία ελόο ηόπνπ, ηαπηόρξνλα αλαγλσξίδνπλ ηνπο λόκνπο πνπ ηνπο «ζηγνςηζπξίδνπλ» πσο πξέπεη λα εηζαρζεί ην λέν θηίξην αλάκεζα ζηηο ππάξρνπζεο θαηαζθεπέο.13 Σα λέα ζηνηρεία πξνζπαζνύλ λα ζπλνκηιήζνπλ κε ηα ππάξρνληα θαη λα ελαξκνληζηνύλ κε απηά. 5. Patterns

Εηθόλα 9. Ο δηάινγνο αλάκεζα ζην λέν θαη ζην παιηό ζηελ πεξίπησζε ηνπ Moritzburg.

Δπεξεαζκέλνη θαλεξά από ηνλ αξαβηθό πνιηηηζκό, θαζώο ε ηζιακηθή θνπιηνύξα ππάξρεη έληνλε ζε πνιιέο ηζπαληθέο πόιεηο ρξεζηκνπνηνύλ σο απαξρή ηεο έκπλεπζεο ηνπο ηα κνηίβα ηεο ηζιακηθήο αξρηηεθηνληθήο. Η πνηθηιία ζηνπο ζπλδπαζκνύο κηαο όκνηαο κνξθήο κπνξεί λα πξνζδώζεη πνιππινθόηεηα θαη ηελ ίδηα ζηηγκή απόιπηε απιόηεηα. Έηζη, νη δύν Ιζπαλνί αξρηηέθηνλεο δνπιεύνπλ κέζσ κηαο ζπλδπαζηηθήο ζρέζεο κνηίβσλ πνπ ππαθνύλ ζε δηαθνξεηηθνύο θάζε θνξά γεσκεηξηθνύο θαλόλεο. Γηα απηνύο, ε ζύγρξνλε αξρηηεθηνληθή κπνξεί λα εξκελεπζεί κέζσ ησλ γεσκεηξηθώλ λόκσλ ηνπ ηζιακηθνύ πνιηηηζκνύ, νη νπνίνη είλαη ζπλδπαζηηθέο ζρέζεηο πνπ πξνθύπηνπλ από ηνλ νξηζκό ηξηώλ, ηεζζάξσλ 13

Οπ., Nieto Sobejano, Nieto Sobejano: Memory and Invention…, ζει. 26.

παξακέηξσλ θαη όια ηα ππόινηπα πξνέξρνληαη από απηέο, πξάγκα ην νπνίν ζπκίδεη θάηη ζαλ αιγόξηζκν, ην νπνίν ζεσξνύλ πσο απνηειεί έλα βαζεηά ζύγρξνλν ηξόπν ζθέςεο14.

Εηθόλα 10. Patterns – Contemporary Art Center Cordoba. 14

Οπ., Nieto Sobejano, Nieto Sobejano: Memory and Invention…, ζει. 225.

α.4 έληαμε αξρηηεθηόλωλ ζε ζεωξεηηθό πιαίζην

Η αξρηηεθηνληθή θηινζνθία ησλ Nieto Sobejano έρεη ηηο ξίδεο ηεο ζηελ θνπιηνύξα θαη ζηελ πνιπεπίπεδε ηζηνξία ηεο παηξίδαο ηνπο. Ο αξρηηεθηνληθόο πινύηνο πνπ άθεζε ν ηζιακηθόο πνιηηηζκόο ζηελ Ιζπαλία απνηειεί έκπλεπζε θαη πξόθιεζε γηα ηνλ ηξόπν πνπ απηόο ζα θαηαθέξεη λα ελζσκαησζεί θαη λα αλαδεηρζεί ζηελ ζύγρξνλε επνρή. Ο ηξόπνο πνπ ρεηξίδνληαη ηελ ζρέζε ηεο ζύγρξνλεο αξρηηεθηνληθήο κε ηελ κλήκε ηνπ ηόπνπ θαη ηνπ παξειζόληνο απνδεηθλύεη όηη ε πξνϋπόζεζε κηαο νπζηαζηηθήο αξρηηεθηνληθήο είλαη ε θαηαλόεζε ηνπ ηνπηθνύ πνιηηηζκνύ - πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο πνπ θέξεη ν εθάζηνηε ηόπνο. Η δηαδηθαζία ηεο ζύλζεζήο ηνπο εζηηάδεη ζηε πξνζπάζεηα λα βξεζεί κηα ηζνξξνπία κεηαμύ απηνύ πνπ πξνϋπάξρεη θαη ζηελ θαηλνηνκία. Οη επηξξνέο πνπ ιακβάλνπλ νη αξρηηέθηνλεο από ηα εθάζηνηε πνιηηηζκηθά πεξηβάιινληα ζε θακία πεξίπησζε δελ κεηαθξάδνληαη κε κηκεηηθή δηάζεζε, αιιά πξνζπαζνύλ λα απνδώζνπλ ην πνιηηηζηηθό θνξηίν κε έλα ηξόπν δηαθνξεηηθό, πην ζύγρξνλν15. Πξνζπαζνύλ, ινηπόλ έηζη, ζηα πεξηζζόηεξα έξγα ηνπο λα εμαζθαιίζνπλ έλα κόληκν δηάινγν κε ην ηνπίν, είηε σο θπζηθό πεξηβάιινλ, είηε σο ηνπνγξαθία, είηε σο κλήκε ηνπ ηόπνπ16. Απηόο ν ηξόπνο ζθέςεο έρεη δηακνξθσζεί κέζα από ηε ζρέζε ηνπο κε ηελ ηζηνξία θαη ηελ θαη αξρηηεθηνληθή ηνπ ιανύ ηεο Μαδξίηεο θαη είλαη 15

α.4 έληαμε αξρηηεθηόλωλ

΢πιινγηθό Έξγν : (Laurajane Smith, Emma Waterton, Steve Watson) , The Cultural Moment in Tourism, Published 2012 by Routledge , ζει.162. 16 Οη αξρηηέθηνλεο ραξαθηεξηζηηθά έρνπλ δειώζεη : « Η αξρηηεθηνληθή είλαη πάληα απνηέιεζκα ελόο δηαιόγνπ κε ηνλ ηόπν, κηα ηζνξξνπία αλάκεζα ζηελ κλήκε θαη ηελ παξέκβαζε...»

έληνλνο ζηνλ θξηηηθό ηνπηθηζκό17. Έλα από ηα βαζηθόηεξα ζηνηρεία πνπ παξαηεξεί θαλείο ζηνλ ζρεδηαζκό ηνπο είλαη όηη ζρεδηάδνπλ κε ηνλ ειάρηζην αξηζκό ζηνηρείσλ, πξάγκα ην νπνίν δελ ζεκαίλεη όηη απηνηνπνζεηνύληαη ζην θίλεκα ηνπ κηληκαιηζκνύ, όπνπ ν ζρεδηαζκόο ρξεζηκνπνηεί ηα εληειώο απαξαίηεηα. Ο ηξόπνο ζθέςεο ηνπο ηαπηίδεηαη πεξηζζόηεξν κε ηελ έλλνηα «missingideas». Όπσο νη ίδηνη ζπλεζίδνπλ λα ιέλε : «ηη ζα γηλόηαλ αλ θάπνην ζπγθεθξηκέλν ζηνηρείν έιιεηπε από κία ζύλζεζε; Πόζν θαηαλνεηό ζα ήηαλ έλα θηίξην ρσξίο απηό ην ζηνηρείν; Τη ζα θέξδηδε ν ζρεδηαζκόο ζε πεξίπησζε πνπ δελ ππήξρε ην ηάδε ζηνηρείν;» ΢βήλνπλ όια όζα δελ είλαη απνιύησο απαξαίηεηα, γλσξίδνληαο πόηε πξέπεη λα ζηακαηήζνπλ, πξηλ μεθηλήζεη ην λόεκα ηνπ έξγνπ λα ζνιώλεη. Σε δηαδηθαζία απηή νη αξρηηέθηνλεο ηελ ηαπηίδνπλ κε ηηο επηπηώζεηο πνπ έρεη ην πέξαζκα ηνπ ρξόλνπ ζηα αξραηνινγηθά εξείπηα, ηα νπνία έρνπλ ράζεη πνιιά από ηα επνηθνδνκεηηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπο εδώ θαη πνιύ θαηξό. Τπνζηεξίδνπλ, όηη θαζώο πεξπαηάλε αλάκεζα ζηα εξείπηα, αλάκεζα ζηνπο θαηεζηξακκέλνπο ηνίρνπο θαη ηηο πέηξεο πνπ βξίζθνληαη ζην έδαθνο κπνξνύλ αθόκα λα αληηιεθζνύλ ηνλ αξρηηεθηνληθό ρώξν θαη λα αλαγλσξίζνπλ ηνπο λόκνπο ηεο κνξθήο θαη ηεο θαηαζθεπήο πνπ ηα δεκηνύξγεζαλ. Γηα απηνύο, ν ρξόλνο, 17

Έλα από ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ θξηηηθνύ ηνπηθηζκνύ είλαη ε δηαιεθηηθή ζρέζε πνπ δεκηνπξγείηαη αλάκεζα ζηελ νηθνπκεληθόηεηα θαη ηελ ηνπηθή θνπιηνύξα. Οη αξρηηέθηνλέο ηνπ, ζρεδηάδνπλ αληαπνθξηλόκελνη ζηηο αλάγθεο θαη ηηο ηδηαηηεξόηεηεο κηαο ζπγθεθξηκέλεο πεξηνρήο ρσξίο όκσο λα κέλνπλ αλεπεξέαζηνη από ηε δηεζλή θνπιηνύξα θαη ηηο νκνηνγελνπνηεηηθέο ηάζεηο ηεο ηερλνινγίαο.

ηπραία αθαίξεζε όια όζα κπνξεί λα ήηαλ πεξηηηά από ηελ αξρή18. Σέινο, νη αξρηηέθηνλεο, επεξεαζκέλνη από ηνλ ηζιακηθό θαη αξαβηθό πνιηηηζκό, πνπ ππάξρεη έληνλνο ζε πνιιέο πόιεηο ηεο Ιζπαλίαο ζηε δηαδηθαζία ηεο ζύλζεζεο , όπσο είδακε θαη παξαπάλσ, ρξεζηκνπνηνύλ κηα ζπλδπαζηηθή ζρέζε κνηίβσλ πνπ θάζε θνξά ππαθνύλ ζε δηαθνξεηηθνύο γεσκεηξηθνύο θαλόλεο. Η πνηθηιία ζηνπο ζπλδπαζκνύο κηαο όκνηαο κνξθήο, ε επαλαιεςηκόηεηα ησλ ζηνηρείσλ θαη ν ηξόπνο κε ηνλ νπνίν απηά ζπλδένληαη, απνηεινύλ βαζηθά ζηνηρεία γηα ηνπο ρώξνπο πνπ δεκηνπξγνύλ, όπσο ζπκβαίλεη θαη ζηνλ ζηξνπθηνπξαιηζκό. Οη ίδηνη ππνζηεξίδνπλ όηη ν ηξόπνο πνπ όια θηλνύληαη ζηε δσή βαζίδεηαη ζε θύηηαξα Modules, ηα νπνία ζπκπιέθνληαη θαη ζπλεξγάδνληαη κεηαμύ ηνπο19.

18 19

Οπ., Nieto Sobejano, Nieto Sobejano: Memory and Invention…, σελ. 23. Οπ., Nieto Sobejano, Nieto Sobejano: Memory and Invention…, σελ. 215.

_ ελόηεηα β | Εθηεηακέλε αλάιπζε ηνπ έξγνπ

β.1 | 1 ρωξνζέηεζε-έληαμε ζηνλ επξύηεξν αζηηθό ηζηό

Εηθόλα 11. Σν κνπζείν απνηειεί κέξνο ηνπ ηνπίνπ.

Όπσο αλαθέξζεθε θαη παξαπάλσ ην κνπζείν Madinat alZahra βξίζθεηαη λνηηναλαηνιηθά ηεο νκώλπκεο αξραίαο πόιεο θαη 13 ρηιηόκεηξα ζηα δπηηθά ηεο Cordoba20. Η πόιε ηεο Madinat al-Zahra είλαη πεξηηξηγπξηζκέλε από γεσξγηθέο εθηάζεηο. Ο ηζηόηνπνο πξνο ηα λόηηα νξηνζεηείηαη από ηπραία νηθηζηηθή αλάπηπμε, ελώ ζηα βόξεηα από ηνπο πξόπνδεο ησλ βνπλώλ Sierra Morena, όπνπ θαη αλαθαιύθζεθε ην παιάηη ηεο Madinat al-Zahra. Ο ρώξνο ζηα λόηηα θαη ζηα αλαηνιηθά είλαη νξηνζεηεκέλνο κε δξόκνπο. Ο δξόκνο ζηε λόηηα πιεπξά νδεγεί ζηελ Cordoba, ελώ ζηα αλαηνιηθά νδεγεί ζηελ είζνδν ελόο κηθξνύ θηηξίνπ (πνπ ζηεγάδεη γξαθεία θαη έλα κηθξό κνπζείν), ην νπνίν θαηαζθεπάζηεθε ην 1930. Έλα κνλαζηήξη θαη ηα εξείπηα κηα εθθιεζίαο βξίζθνληαη αθξηβώο έμσ από ηα όξηα ηνπ ηόπνπ. Από ηε βάζε ησλ ιόθσλ ζηε βόξεηα πιεπξά, ε γε θπκαίλεηαη νκαιά πξνο ηα λνηηναλαηνιηθά γηα λα ζρεκαηίζεη έλα νξνπέδην, πάλσ ζην νπνίν είλαη ρηηζκέλν ην θηίξην ηνπ κνπζείνπ. Μηα επίζθεςε ζηνλ ρώξν καο πξνθαιεί αληηθαηηθά ζπλαηζζήκαηα όπσο εμεγεί ν Enrique Sobejano: «Από ηε κηα πιεπξά, κηα λνζηαιγία έλα γηα 20

Η Cordoba απνηεινύζε κηα επαξρηαθή πξσηεύνπζα ε νπνία θαηνηθνύληαλ από Ρσκαίνπο θαη Βηζηγόηζνπο θαη θαηαθηήζεθε από ηνπο κνπζνπικάλνπο Βεξβέξεο ην 711. Σν 756 ε δπλαζηεία ησλ Umayyad ηεο Γακαζθνύ έρνληαο ράζεη ηνλ ραιηθηθό ηίηιν Abbasids, κεηαλάζηεπζαλ ζηελ Αλδαινπζία θαηάθεξαλ λα ελνπνηήζνπλ δηάθνξεο θαηξίεο θαη λα εδξαηώζνπλ έλα εκηξάην ζηελ Cordoba. Οη επόκελνη δύν αηώλεο είδαλ ηελ εδξαίσζε ηεο πνιηηηθήο εμνπζίαο ησλ Umayyad ζηελ Αλδαινπζία, σο αληηζηάζκηζκα ησλ Abbasids ζην Ιξάθ θαη ησλ Fatimids ζηελ Αίγππην. Η θαηαζθεπή θαη νη επαθόινπζεο επεθηάζεηο ηνπ Μεγάινπ Σδακηνύ ηεο Cordoba απνηεινύλ εκβιεκαηηθέο, θαιιηηερληθέο θαη πνιηηηθέο πξνζδνθίεο ησλ Umayyad.

απνκαθξπζκέλν, αλεμεξεύλεην παξειζόλ εκπνηίδεη ην ηνπίν, ελώ από ηελ άιιε, κηα άηαθηε πεξηπέηεηα ζύγρξνλσλ θηηξίσλ έξπεηαη αλεζπρεηηθά γύξσ από ηελ πεξηνρή πνπ θάπνηε ήηαλ ε πόιε ησλ παιαηηώλ». Η αξρηθή αληίδξαζε ησλ αξρηηεθηόλσλ ήηαλ όηη δελ έπξεπε λα νηθνδνκήζνπλ ζην ζπγθεθξηκέλν ηνπίν, θαζώο έλα κεγάιν θνκκάηη ηεο πόιεο πεξηκέλεη λα αλαθαιπθζεί. Έηζη, μεθίλεζαλ λα ιεηηνπξγνύλ ζαλ αξραηνιόγνη, ζεσξώληαο ην θηίξην έλα είδνο «ζύγρξνλνπ εξεηπίνπ», ην νπνίν ζα ζπλδέεηαη ηόζν θπζηθά όζν θαη ζπκβνιηθά κε ηα ζξαύζκαηα ηνπ παξειζόληνο. ΢ύκθσλα κε ηελ Fuensanta Nieto, πξνζπάζεζαλ λα κελ θαηαζθεπάζνπλ έλα νινθαίλνπξην θηίξην, αιιά αληίζεηα λα ην «αλαθαιύςνπλ» θάησ από ηελ επηθάλεηα, ζαλ λα ην είρε θξαηήζεη θξπκκέλν ην πέξαζκα ηνπ ρξόλνπ κέρξη ζήκεξα21. Σνπνζεηεκέλν ζε θάπνηα απόζηαζε από ηα ππάξρνληα αλαζθακκέλα ππνιείκκαηα απνηειεί κηα εζσζηξεθή - αηληγκαηηθή παξνπζία, ε νπνία εκθαλίδεηαη ζησπειά ζην ηνπίν, όπσο ηα εξείπηα ηεο ίδηαο ηεο αξραίαο πόιεο22. Η πεξηνρή πξνζεγγίδεηαη εύθνια ηόζν από ην θέληξν ηεο πόιεο, όζν θαη από ηηο γεηηνληθέο πόιεηο. Η πξόζβαζε ζην ρώξν γίλεηαη νδηθώο θαη νη επηζθέπηεο αθνύ κεηαθεξζνύλ ζηελ αλεθνξηθή πιεπξά ηνπ αξραηνινγηθνύ ρώξνπ, εηζέξρνληαη ζην ρώξν ηνπ κνπζείν κε ηελ θάζνδό ηνπο από ην δώκα ην θηηξίνπ. Οη αξρηηέθηνλεο ζρεδίαζαλ κία ξάκπα ζηε βόξεηα πιεπξά ηνπ κνπζείνπ, ε νπνία θαηεπζύλεη ηνπο επηζθέπηεο θαη ηνπο επηηξέπεη λα εηζέιζνπλ ζην ρώξν, έηζη αθξηβώο όπσο ζα έθαλαλ ηνλ δέθαην αηώλα. 21

Fernandez‐Galiano L., (2007) Spain Year Book, Architectura Viva. 22 Οπ., ΢πιινγηθό Έξγν : (Laurajane Smith, Emma Waterton, Steve Watson) , The Cultural Moment in Tourism… , ζει. 178.

Εηθόλα 12. Σν κνπζείν δελ απνθαιύπηεηαη, αιιά βπζίδεηαη ζησπειά ζην έδαθνο.

Εηθόλα 13. Η ξάκπα ζηε βόξεηα πιεπξά ηνπ θηηξίνπ πνπ νδεγεί ηνπο επηζθέπηεο ζηελ είζνδν ηνπ κνπζείνπ.

Εηθόλα 14. Η πόιε ηεο Madina al-Zahra άπό ςεια θαη ην ηνπνγξαθηθό ζρέδην έληαμεο ηνπ κνπζείνπ ζην επξύεηξν πεξηβάιινλ.

β.1 | 2 βαζηθέο ιεηηνπξγηθέο ή άιιεο απαηηήζεηο ηνπ πξνγξάκκαηνο

΢ηόρνο ήηαλ ε δεκηνπξγία ελόο ρώξνπ ν νπνίνο δελ ζα βνεζνύζε κνλάρα ζηελ έθζεζε ησλ αξραηνινγηθώλ επξεκάησλ, αιιά ζα εξκήλεπε ηνλ αξραηνινγηθό ηόπν θαη ηελ αξρηηεθηνληθή ηνπ. Σν θηίξην ζα έπξεπε, επίζεο, λα εμππεξεηεί ηελ αξραηνινγηθή νκάδα, όθεηιε δειαδή λα παξέρεη εγθαηαζηάζεηο γηα ηελ ζπληήξεζε ησλ αληηθεηκέλσλ θαη ηελ εθπαίδεπζε ησλ αξραηνιόγσλ. Σέινο, ην κνπζείν ζα έπξεπε λα πεξηιακβάλεη εγθαηαζηάζεηο έξεπλαο θαη αίζνπζεο ζπλεδξίσλ23. Οη αξρηηέθηνλεο, ινηπόλ, θιήζεθαλ λα ζρεδηάζνπλ έλα θηίξην ην νπνίν ζα θηινμελνύζε ηνπο ηξεηο ηνκείο ηνπ πξνγξάκκαηνο πνπ πεξηγξάθηεθαλ παξαπάλσ: έλα κνπζείν γηα ηελ πξνβνιή ησλ αληηθεηκέλσλ θαη ηελ εξκελεία ηνπ ηόπνπ, έλα ρώξν εξγαζίαο γηα ηελ αξραηνινγηθή νκάδα θαη εξεπλεηηθέο εγθαηαζηάζεηο γηα ηνπο ηνπηθνύο θαη ηνπο θηινμελνύκελνπο κειεηεηέο. Απηό ήηαλ πνπ πεξηγξάθηεθε ζηε ζπλνπηηθή δηαθήξπμε ηνπ δηαγσληζκνύ, ε νπνία παξείρε, επίζεο, ιεπηνκεξεηαθέο πιεξνθνξίεο ζρεηηθά κε ηελ ηζηνξία ηεο ηνπνζεζίαο θαη ην γεληθό ζρέδην ησλ αλαζθαθώλ24. Σν γεγνλόο απηό καο θαλεξώλεη όηη απώηεξνο ζηόρνο ηνπ δηαγσληζκνύ ήηαλ ε δεκηνπξγία κηαο αξρηηεθηνληθήο πξόηαζεο πνπ ζα ηξνθνδνηείηαη από 23

Οπ., Aga Khan award for architecture (2010) Madinat Al Zahra museum…, ζει.6. 24 Andalusian regional government (2012) Ministry of culture [online], Archeological ensemble Madinat Al Zahra Available at: http://www.juntadeandalucia.es/cultura/museos/CAMA/index.jsp?redi rect=S2_1_3_1.jsp&noticias=2015&novedades=1

ηνλ απόερν ηνπ ηζπαλν-κνπζνπικαληθνύ πνιηηηζκνύ. Η πξόηαζε, ινηπόλ, ζα έπξεπε λα ζπλδπάδεη ηηο ζύγρξνλεο απαηηήζεηο ηνπ δνζέληνο θηηξηνινγηθνύ πξνγξάκκαηνο, αιιά θαη ηηο κλήκεο ελόο απνκαθξπζκέλνπ ηζιακηθνύ παξειζόληνο25.

΢πιινγηθό Έξγν (Anna Catalani, Zeinab Nour, Antonella Versaci, Dean Hawkes, Hocine Bougdah, Adolf Sotoca, Mahmoud Ghoneem, Ferdinando Trapani) , Cities’ Identity through Architecture and Art: Proceedings of the International Conference on Cities' Identity through Architecture and Arts (CITAA 2017), May 2017, Cairo, Egypt, ζει. 131.

β.1 | 3 πεξηγξαθή βαζηθνύ ζπλζεηηθνύ πξνβιήκαηνο

Η ξνκαληηθή εηθόλα ησλ εξεηπίσλ, πνπ ηόζν ζπρλά απνξξίπηεηαη σο λνζηαιγηθή θαη αλαρξνληζηηθή, είλαη ηθαλή λα κεηαθέξεη, όρη κόλν ηελ ππνβιεηηθή δύλακε ησλ θηηξίσλ από ην παξειζόλ αιιά θαη ηελ θαηαζηξνθηθή δύλακε ηνπ ρξόλνπ θαη ηεο θύζεο. ΢ε απηή ηελ γνεηεία ηεο θαηαζθεπήο-θαηαζηξνθήο, ζηελ νπνία νη αξραηνιόγνη παξακέλνπλ, δελ απνηειεί κνλάρα ππελζύκηζε ησλ εμαθαληζκέλσλ θηηξίσλ, ιεηηνπξγεί θαη σο «πξόθιεζε» γηα ηε δηαλνεηηθή αλαθαηαζθεπή κειινληηθώλ αξρηηεθηνληθώλ ζπλζέζεσλ. Σνπιάρηζηνλ, έηζη θαηαλόεζαλ νη αξρηηέθηνλεο όηαλ επηζθέθζεθαλ γηα πξώηε θνξά ηνλ αξραηνινγηθό ρώξν ηεο πόιεο ηεο Madinat al-Zahra. Σα εξείπηα ηεο παιηάο ηζπαλν-κνπζνπικαληθήο πόιεο πξόηεηλαλ έλα δηάινγν αλάκεζα ζε όζνπο, πξηλ από ρίιηα ρξόληα ηα είραλ ζπιιάβεη θαη ηα είραλ νηθνδνκήζεη, θαζώο θαη κε ην γύξσ αγξνηηθό ηνπίν, ζην νπνίν ε γεσκεηξία ησλ εξεηπίσλ έδσζε κηα απξνζδόθεηε αθεξεκέλε πνηνηεηα26. Σν έδαθνο ηνπ αξραηνινγηθνύ ρώξνπ γηα ην κνπζείν, σζηόζν, δεκηνύξγεζε κεηθηά ζπλαηζζήκαηα ζηνπο αξρηηέθηνλεο. Από ηε κία πιεπξά, ε ιαρηάξα γηα έλα απνκαθξπζκέλν παξειζόλ πνπ πξέπεη αθόκα λα αλαθαιπθζεί, δηαπνηίδεη ην ηνπίν πνπ επεθηείλεηαη ζε όιε ηελ δηαδξνκή κέρξη ηηο νξνζεηξέο ηεο Cordoba, από ηελ άιιε πιεπξά, ε αζηακάηεηε αλάπηπμε λέσλ θαηαζθεπ-

Οπ., Nieto Sobejano, Nieto Sobejano: Memory and Invention…, ζει. 37.

Εηθόλα 15. Ο δηάινγνο αλάκεζα ζην λέν θηίξην θαη ηα εξείπηα ηεο πόιεο Madinat al-Zahra.

ώλ, ε νπνία μεθίλεζε άβνια πάλσ από ηελ πόιε. Η πξώηε αληίδξαζε θαηά ηελ άθημή ηνπο ζηελ πεξηνρή θαζόξηζε ηελ πξόηαζή ηνπο από ηελ αξρή: «Δελ πξέπεη λα νηθνδνκήζνπκε ζε απηό ην ηνπίν. Σε κία ηεξάζηηα έθηαζε γεο πνπ αθόκα πεξηκέλεη λα αλαζθαθεί, απνθαζίζακε λα ελεξγήζνπκε όπσο έλαο αξραηνιόγνο. Δελ ζα ρηίζνπκε κηα λέα δνκή, αιιά ζα ηελ απνθαιύςνπκε θάησ από ην έδαθνο, ζαλ ην πέξαζκα ηνπ ρξόλνπ λα ην είρε απνθξύςεη κέρξη ζήκεξα, ζεβόκελνη απόιπηα ηελ ζεκαληηθόηεηα απηνύ ηνπ αξραηνινγηθνύ ρώξνπ» δειώλνπλ ραξαθηεξηζηηθά νη Nieto Sobejano27. Έηζη, πξνρώξεζαλ ζε κία αξραηνινγηθή αλαζθαθή, ε νπνία έθεξε ζην θσο ηνπο ηνίρνο πνπ ζην κέιινλ ζα όξηδαλ ην λέν θηίξην. Σν ζύκπιεγκα πνπ πξνέθπςε αλακεηγλύεηαη ζην ρώξν θαη ζηε γύξσ γεσξγηθή πεξηνρή θαη πξνζπαζεί λα θαζηεξώζεη έλα κόληκν δηάινγν κε ηελ αξρηηεθηνληθή θαη ην ηνπίν ηνπ πξώελ ηζιακηθνύ πνιηηηζκνύ. Γηα ηελ αθξίβεηα, ην κνπζείν Madinat al-Zahra απνηειεί ζεκείν ζηξνθήο ζηελ πνξεία ησλ Nieto Sobejano, θαζώο ε κειέηε ηεο πινύζηαο ηζιακηθήο παξάδνζεο θαη θνπιηνύξαο ζηηγκάηηζε ηνλ ηξόπν ζθέςεο ηνπο. ΢ην Madinat al-Zahra, νη αξρηηέθηνλεο πξνζπαζνύλ λα εμαζθαιίζνπλ κηα ζπλνκηιία αλάκεζα ζην θηίξην, ζηελ αξρηηεθηνληθή ηνπ παξειζόληνο θαη ηελ ηζηνξία. Ο εθιεπηπζκέλνο ζρεδηαζκόο ζην ζπγθξόηεκα ηνπ κνπζείνπ ελαξκνλίδεηαη κε ηελ γύξσ πεξηνρή πνπ δηαζέηεη γεσξγηθέο εθηάζεηο, κε ην θηίξην λα κνηάδεη παξαδνκέλν ζην ηνπίν. Κνηηώληαο ην από ςειά, θαίλεηαη

Οπ., Nieto Sobejano, Nieto Sobejano: Memory and Invention…, ζει. 39.

ζαλ έλα ραιί πνπ απνηειείηαη από ιεπθό ζθπξόδεκα θαη ζθνπξηαζκέλν ράιπβα πνπ ζηέθεη δηαθξηηηθά ζηελ πεξηνρή. Ο Luis Fernandez – Galliano, ιέεη πεξηγξάθνληαο ην έξγν «είλαη εκπλεπζκέλν από ηελ αγξνηηθή ύπαηζξν, αζρνιείηαη κε ην ηνπίν σο πξσηαξρηθό ραξαθηεξηζηηθό γλώξηζκα ... από κηα άπνςε είλαη έλα έξγν ηνπίνπ»28.

Εηθόλα 16. ΢πλνκηιία ηζιακηθή παξάδνζε.

αλάκεζα

ζηελ

αξρηηεθηνληθή

–

ηνπίν

–

Mclean, Renwick (2005), Growth in Spain Threatens of a Jewel of Medieval Islam, New York Times, June.

β.2 | 4 αλαιπηηθή πεξηγξαθή ζπλνιηθήο ζπλζεηηθήο αληηκεηώπηζεο ηνπ έξγνπ

Εηθόλα 17. Η ηππνινγία ηνπ αηζξίνπ πνπ έθεξαλ ζην θσο νη αλαζθαθέο, ρξεζηκνπνηήζεθε γηα ηε δηακνξθσζε θαη ηελ νξγάλσζε ηνπ λένπ κνπζείνπ.

Εηθόλα 18. Οη αξρηηέθηνλεο ρξεζηκνπνηνύλ απινύο γεσκεηξηθνύο θαλνλεο θαη ηελ επαλάιεςε ζηνηρείσλ όπσο, νη αξρηηέθηνλεο ηνπ παξειζόληνο.

Δμαηηίαο ηνπ ππέξνρνπ αξραηνινγηθνύ ρώξνπ θαη ηνπ βνπθνιηθνύ ηνπίνπ νη αξρηηέθηνλεο, όπσο είδακε θαη παξαπάλσ, δελ ζέιεζαλ λα επηβαξύλνπλ ην ηνπίν. Έηζη, ζρεδίαζαλ έλα θηίξην πνπ ζάθηεθε ζηε γε θαη ζα κπνξνύζε λα δηαβαζηεί σο κέξνο ηνπ ηνπίνπ. Δπέιεμαλ λα πξνζνκνηώζνπλ κηα αξραηνινγηθή αλαζθαθή δεκηνπξγώληαο έλα δπζδηάζηαην νξζνγσληθό πιέγκα θαη ζηε ζπλέρεηα ζεκείσζαλ ηα νξζνγώληα από όπνπ ζα μεθηλνύζε ε εθζθαθή ηνπ εδάθνπο. Απηή ε δηαδηθαζία απέδσζε ειπηδνθόξα απνηειέζκαηα, αλαθαιύπηνληαο ηελ θάηνςε ελόο θηηξίνπ ηνπ νπνίνπ νη ηνίρνη ρξεζηκνπνηήζεθαλ γηα ηε δηακόξθσζε ηνπ κνπζείνπ, ηνπ ακθηζεάηξνπ , ησλ εξγαζηεξίσλ θαη ησλ απνζεθεπηηθώλ ρώξσλ. Η πξνζεθηηθή αλαζθαθή απνθάιπςε εζσηεξηθά αίζξηα, ηνίρνπο θαη πεδνδξόκηα – ππνιείκκαηα ησλ πξσηόηππσλ καπξηηαληθώλ δνκώλ – ηα νπνία ιεηηνύξγεζαλ σο πξόηππν γηα ηε δηακόξθσζε θαη ηελ νξγάλσζε ηνπ λένπ θηηξίνπ29. Οη δνκέο ησλ ηνίρσλ πνπ βξέζεθαλ, εληζρύζεθαλ κε ιεπθό ζθπξόδεκα γηα λα ππνζηεξίμνπλ ην επίπεδν δώκα ηνπ θηηξίνπ, θάλνληαο ηελ ζύλζεζε λα κνηάδεη πεξηζζόηεξν κε ηνπίν, παξά κε θηίξην. Ο ζαπκαζκόο ηνπο γηα ηελ απιόηεηα ησλ γεσκεηξηθώλ θαλόλσλ πνπ ρξεζηκνπνηνύζαλ νη αξρηηέθηνλεο, νη ηερλίηεο θαη νη θαιιηηέρλεο ηνπ παξειζόληνο κε ηελ ε-

Οπ., ΢πιινγηθό Έξγν (Anna Catalani, Zeinab Nour, Antonella Versaci, Dean Hawkes, Hocine Bougdah, Adolf Sotoca, Mahmoud Ghoneem, Ferdinando Trapani) , Cities’ Identity through Architecture and Art: Proceedings…, ζει. 131.

παλάιεςε ζηνηρείσλ θαη κνηίβσλ απνηέιεζαλ πεγή έκπλεπζεο γηα ηνπο Nieto Sobejano. Δπίζεο, νη θαλόλεο θαη νη ξπζκνί πνπ ζπλαληώληαη ζηα δηεγήκαηα ηεο ηζιακηθήο παξάδνζεο, απηέο νη ινγνηερληθέο δνκέο πνπ πεξηιακβάλνπλ κηα ηζηνξία κέζα ζε κία άιιε θαη δεκηνπξγνύλ κία αηέξκνλε αθήγεζε, ππήξμαλ ην ζεκείν εθθίλεζεο ηνπ ζρεδηαζκνύ ηνπο 30. Η ηζπαληθή θαηαγσγή θαη ησλ δύν αξρηηεθηόλσλ ίζσο λα απνηειεί θαη ηνλ ιόγν πνπ απηέο νη επηξξνέο ππνζπλείδεηα θαζξεπηίδνληαη ζην έξγν ηνπο. Έηζη, ζην κνπζείν Madinat al-Zahra δεκηνύξγεζαλ έλα ζύζηεκα από έλα επαλαιακβαλόκελν γεωκεηξηθό κνηίβν, πην ζπγθεθξηκέλα κία ζεηξά νξζνγσλίσλ ή «πεξηπηέξσλ», πνπ βξίζθνληαη κέζα ζηε γε θαη ην θαζέλα ζεκαηνδνηεί κηα μερσξηζηή πεξηνρή-ιεηηνπξγία ηνπ πξνγξάκκαηνο. Γηαθνξεηηθέο παξαιιαγέο απηώλ ησλ νξζνγσλίσλ ζπλδπάδνληαη θαη δεκηνπξγνύλ αιιεινπρίεο από δηαθνξεηηθέο αίζνπζεο θαη επηθάλεηεο, πνπ ηειηθά ζπλζέηνπλ έλα εληαίν ρώξν. Οη νξζνγσληθέο απηέο κνξθέο πνπ επαλαιακβάλνληαη ζην ηνπίν δηαθέξνπλ κεηαμύ ηνπο. Άιινηε απνηεινύλ θαιπκκέλνπο – ζηεγαζκέλνπο ρώξνπο θαη άιινηε αίζξηα ή ζηνηρεία θύηεπζεο. Με απηόλ ηνλ ηξόπν, ην έξγν απνθαιύπηεη ηελ θάηνςε ελόο ππόζθαθνπ κνπζείνπ, ην νπνίν αξζξώλεη ηηο αίζνπζέο ηνπ γύξσ από κηα ζεηξά ζπκπαγώλ θαη θελώλ ρώξσλ. ΢πγθεθξηκέλα, ην θελό θαίλεηαη λα παίδεη θπξίαξρν ξόιν ζηνλ ζρεδηαζκό ηεο ζύλζεζεο θαη κεηαθξάδεηαη ζε ρώξνπο άιινηε ζηελνύο θαη επηκήθεηο, άιινηε κεγάινπο θαη αλνηρηνύο, νη νπνίνη θαζνδεγνύλ θαη πξνζαλαηνιίδνπλ ηνπο επηζθέπηεο θαη νξίδνπλ ηελ 30

Γηα ηνπο Nieto Sobejano ε Cordoba ήηαλ ε πόιε ηεο επαλαιεςηκόηεηα, ησλ γεσκεηξηθώλ κνξθώλ, ηνπ άπιεηνπ θσηόο θαη ηεο ζπλδπαζηηθήο ζθέςεο.

δηαδξνκή ηνπο κέζα ζην θηίξην. Σέινο, κε ηελ ρξήζε ηνπ pavilion module επηηξέπεηαη ε κειινληηθή επέθηαζε ηνπ θηηξίνπ, εάλ απηό θξηζεί αλαγθαίν από ην πξόγξακκα.

Εηθόλα 19. Πξόπιαζκα ηεο ιύζεο πνπ δόζεθε γηα ην κνπζείν εκθαλήο είλαη ε ζεκαληηθόηεηα ηεο ζρέζεο θελνύ – θιεηζηνύ ρώξνπ θαη ν θαζνξηζηηθόο ξόινο πνπ έπαημαλ ηα επαλαιακβαλόκελα γεσκεηξηθά κνηίβα – αίζξηα ζηελ δηακόξθσζε ηεο ζύλζεζεο.

β.2 | 5 πεξηγξαθή γεληθήο δνκήο ηνπ έξγνπ (γεωκεηξηθή | ζπληαθηηθή |ιεηηνπξγηθή | θαηαζθεπαζηηθή)

΢ρεηηθά κε ηε γεωκεηξηθή δνκή, ην θηίξην είλαη έλα νξζνγώλην παξαιιειεπίπεδν. Η γεσκεηξηθή θαζαξόηεηα ζην εμσηεξηθό παξακέλεη μεθάζαξε, παξά ην γεγνλόο όηη έρνπλ αθαηξεζεί από ηνλ όγθν ηκήκαηα κε ηε κνξθή θαλνληθώλ ζηεξεώλ, ώζηε λα ζρεκαηηζηνύλ νη ππαίζξηνη ρώξνη ηνπ θηηξίνπ. Δίλαη κε άιια ιόγηα, έλα θαλνληθό ζηεξεό, από ην νπνίν αθαηξνύληαη άιια αλεμάξηεηα θαλνληθά ζηεξεά. Σα ηέζζεξα αίζξηα, δηαθνξεηηθώλ δηαζηάζεσλ, πνπ εληνπίδνπκε ζην θηίξην ρσξίδνληαη από ηνπο εζσηεξηθνύο ρώξνπο κε θαηαθόξπθα ζηνηρεία, πόηε ζπκπαγή, αθήλνληαο κόλν ηα απαξαίηεηα αλνίγκαηα γηα ηε δηέιεπζε από ηνλ έλα ρώξν ζηνλ άιιν, πόηε κε κε ζπκπαγή, αθήλνληαο ην θπζηθό θσο λα εηζέιζεη ζην εζσηεξηθό ηνπ θηηξίνπ. ΢ε επίπεδν ηνκήο, ε θαζαξόηεηα ηνπ ζρήκαηνο αιινηώλεηαη από έλα κηθξό όγθν – δσκάηην – ζπλέρεηα ηεο αίζνπζαο πξνβνιώλ ην νπνίν πξνεμέρεη από ην επίπεδν ηνπ δώκαηνο, πξνζθέξνληαο ζέα ζηνλ αξραηνινγηθό ρώξν θαη ζην ηνπίν. Εηθόλα 20. Κάηνςε Γώκαηνο | Πιήξε-Κελά.

Εηθόλα 21. Γηακήθεηο Σνκέο ηνπ κνπζείνπ Madinat al – Zahra.

Εηθόλα 22. Η πξνεμνρή ηνπ δώκαηνο πνπ πξνζθέξεη ζέα ζην ηνπίν.

Όπσο εμεηάζακε παξαπάλσ, ε ηδέα ησλ αξρηηεθηόλσλ ήηαλ λα πξνζνκνηώζνπλ κηα αξρηηεθηνληθή αλαζθαθή. Η γιώζζα θαη ηα πιηθά ηνπ θηηξίνπ πξνέξρνληαλ από απηήλ ηελ ηδέα. Σν θηίξην έρεη κηα ηξαρηά πνηόηεηα, ε νπνία επηζεκαίλεη ηηο ρξεζηηθέο δνκέο πνπ ζα κπνξνύζαλ λα βξεζνύλ ζε κία αλαζθαθή. Σελ ίδηα ζηηγκή, ελζσκαηώλεη ζηνηρεία ηεο αλδαινπζηαλήο - ηζιακηθήο αξρηηεθηνληθήο, ηδηαίηεξα απηά πνπ βξέζεθαλ ζηελ αξραία πόιε ηεο Madinat al-Zahra, εθθξαδόκελα κέζα από έλα ζύγρξνλν ηδίσκα. Σν αίζξην - θελό, πνπ θαίλεηαη λα είρε θπξίαξρν ξόιν ζην ζρεδηαζκό ηνπ κνπζείνπ, απνηειεί έλα ηέηνην ζηνηρείν, ην νπνίν δελ βξέζεθε κνλάρα ζην παιάηη θαη ζηα ζπίηη ηεο Madinat al-Zahra, αιιά θαη ζηελ παιηά πόιε ηεο Cordoba. Όπσο παξαηεξήζεθε ζηε ζύλζεζε, ε ηερληθή ηνπ αίζξηνπ - θελνύ επαλαιακβάλεηαη ζε ηέζζεξηο πνηθίιεο θιίκαθεο ζην ζπγθξόηεκα πξνθεηκέλνπ λα αλαθνηλσζεί ε δηαθνξεηηθή ιεηηνπξγία, κε ηελ νπνία γεηηληάδεη, όπσο ε είζνδνο, ν ρώξνο ησλ κόληκσλ εθζέζεσλ, ην εξεπλεηηθό θέληξν θαη ν εμσηεξηθόο εθζεζηαθόο ρώξνο. Η ζπληαθηηθή δνκή, ινηπόλ, ηνπ θηηξίνπ είλαη απνηέιεζκα ηεο αθνινπζίαο θαη ηεο έλσζεο απηώλ ησλ επαλαιακβαλόκελσλ κνηίβσλ – θελώλ – αίζξησλ, πνπ θάλνπλ ην θηίξην λα καο δίλεη ηελ αίζζεζε ελόο κεγάινπ νξζνγσληθνύ θνπηηνύ, ην νπνίν θξύθηεθε θάησ από ην έδαθνο. Η ζρέζε κε ηα πιήξε θαη ηα θελά πξνέθπςε από ηηο απαηηήζεηο ηνπ ιεηηνπξγηθνύ πξνγξάκκαηνο θαη ηηο δηαζηάζεηο ησλ απαηηνύκελσλ εθζεζηαθώλ ρώξσλ. Παξάιιεια, ν ηξόπνο ηνπνζέηεζεο, ηόζν ησλ πιήξσλ όζν θαη ησλ θελώλ, εληόο ηεο θηηξηαθήο κάδαο, νξγαλώζεθε κε ηέηνην ηξόπν ώζηε ε θίλεζε ηνπ επηζθέπηε λα κελ αθνινπζεί ηελ αληίζηνηρε γξακκηθόηεηα ηεο ζύλζεζεο, δίλνληαο έηζη ηελ δπλαηόηεηα πνιιαπιώλ θαη δηαθνξεηηθώλ δηαδξνκώλ κε

ραξαθηεξηζηηθό ηε ζπλερή κεηάβαζε από ην θιεηζηό ζην αλνηρηό, από ην ζθνηεηλό ζην θσηεηλό. Όζνλ αθνξά ζηελ επηκέξνπο νξγάλσζε ησλ εζσηεξηθώλ ρώξσλ, νη αξρηηέθηνλεο έθαλαλ έλα δηαρσξηζκό αλάκεζα ζηνπο δεκόζηνπο θαη ηδησηηθνύο ρώξνπο θαη δεκηνύξγεζαλ απζηεξά νξηνζεηεκέλα πιήξε, δηαλέκνληαο έηζη,ηηο επηκέξνπο ιεηηνπξγηθέο ελόηεηεο εληόο ηνπ θηηξίνπ. Έηζη, νη ιεηηνπξγίεο θαίλνληαη λα είλαη νξγαλσκέλεο ζε επηκέξνπο θιεηζηά δσκάηηα πνπ ζπλδένληαη ηόζν κεηαμύ ηνπο, όζν θαη κε ηηο εζσηεξηθέο απιέο ηνπ κνπζείνπ.

Εηθόλα 23. Η καθέηα ηνπ κνπζείνπ – απεηθόληζε ηεο δηακόξθσζεο ησλ εζσηεξηθώλ ρώξσλ.

Η ιεηηνπξγηθή δνκή ηνπ ζπγθξνηήκαηνο θαίλεηαη λα ιεηηνπξγεί θαιά γηα ηηο δηάθνξεο νκάδεο ρξεζηώλ : επηζθέπηεο, αξραηνιόγνπο θαη πξνζσπηθό ηνπ κνπζείνπ. Η ζπλνιηθή έθηαζε ηνπ θηηξίνπ είλαη 9.125 η.κ., ζε δύν νξόθνπο : ην ηζόγεην ( 7.293 η.κ.) όπνπ βξίζθνληαη νη θύξηεο ιεηηνπξγίεο θαη ην ππόγεην, ην ρακειόηεξν επίπεδν όπνπ βξίζθνληαη θάπνηνη ρώξνη εξγαζίαο γηα ηνπο αξραηνιόγνπο, απνζεθεπηηθνί ρώξνη θαη ε απνβάζξα θόξησζεο. Η αιιεινπρία ησλ επηζθεπηώλ επηθεληξώλεηαη ζε κεγάιν βαζκό ζην ηζόγεην ζην δπηηθό ηκήκα ηνπ ζπγθξνηήκαηνο, όπνπ ππάξρεη κηα γελλαηόδσξε πεξηνρή εηζόδνπ31. Λίγν πξηλ κπνπλ ζην κνπζεηαθό ρώξν κπνξνύλ λα πεξηεγεζνύλ ζην βηβιηνπσιείν θαη λα γεπκαηίζνπλ ζηελ θαθεηέξηα, ε νπνία αλνίγεηαη ζε έλα αίζξην γεκάην πνξηνθαιηέο. Σν θπξηόηεξν ζεκείν γηα ηνπο επηζθέπηεο ζην ηζόγεην είλαη ν κνπζεηαθόο ρώξνο, ν νπνίνο ρξεζηκνπνηεί νπηηθναθνπζηηθό πξνγξακκαηηζκό γηα λα εξκελεύζεη ην ρώξν θαη λα πξνβάιιεη ηα εθζέκαηα. Εηθόλα 24. Ο δηπινύ ύςνπο εθζεζηαθόο ρώξνο πνπ ρξεζηκνπνηεί νπηηθναθνπζηηθό πξνγξακκαηηζκό.

Παξόιν πνπ νη αξρηηέθηνλεο έθαλαλ δηάθξηζε κεηαμύ δεκόζησλ θαη ηδησηηθώλ ιεηηνπξγηώλ, νη επηζθέπηεο κπνξνύλ λα πεξπαηήζνπλ ζε νιόθιεξν ην θηίξην . Αθόκα θαη όηαλ νη πεξηνρέο είλαη πεξηνξηζκέλεο, νη αξρηηέθηνλεο δεκηνπξγνύλ πξνβνιέο κέζσ εζσηεξηθώλ θαη εμσηεξηθώλ παξαζύξσλ. Ο ζηόρνο ηνπο ήηαλ λα απνθαιύςνπλ ηε ιεηηνπξγηθή θύζε ηνπ ζπγθξνηήκαηνο θαη ηε ζηελή ζρέζε πνπ ππάξρεη αλάκεζα ζηελ αξραηνινγία, ηελ ζπληήξεζε θαη ηε κνπζεηνινγία. Υαξαθηεξηζηηθό παξάδεηγκα απνηειεί ην αίζξην – ρώξνο εξγαζίαο ζηελ δπηηθή πιεπξά ηεο πηέξπγαο ησλ αξραηνιόγσλ, ην νπνίν

Οπ., ΢πιινγηθό Έξγν : (Laurajane Smith, Emma Waterton, Steve Watson), The Cultural Moment in Tourism…, ζει. 171.

ζρεδηάζηεθε γηα ηελ ππαίζξηα εξγαζία ησλ αξραηνιόγσλ, αιιά θαη γηα ηελ πξνβνιή ησλ αληηθεηκέλσλ πνπ δελ έρνπλ πεξάζεη αθόκα ηε δηαδηθαζία ζπληήξεζεο. Σέινο, όζν αθνξά ηελ θαηαζθεπαζηηθή δνκή ηνπ θηηξίνπ, ππάξρεη κηα πεξηνξηζκέλε παιέηα πιηθώλ. Οη εζσηεξηθνί θαη νη εμσηεξηθνί ηνίρνη είλαη θαηαζθεπαζκέλνη από ζθπξόδεκα, όπσο θαη νη θνιώλεο, νη νπνίεο πεξηνξίδνληαη ζην ρακειόηεξν επίπεδν, όπνπ απαηηείηαη αλνηρηόο ρώξνο γηα ηηο ππεξεζίεο ηνπ θηηξίνπ. Σν ιεπθό ζθπξόδεκα ρύζεθε ζε μπιόηππν, ε εληύπσζε ησλ ζαλίδσλ πνπ είρε απνκείλεη, ηνλίδεη ηελ νξηδνληηόηεηα ηνπ θηηξίνπ. Σν δώκα, όπσο θαη νη ππόινηπεο πιάθεο ηνπ θηηξίνπ είλαη θαηαζθεπαζκέλεο από ζθπξόδεκα, κε κεηαιιηθό πιαίζην γηα ελδηάκεζε ζηήξημε. Η νξνθή επελδύζεθε κε πάλει από ράιπβα corten, θαζώο ην πιηθό ζθνπξηάδεη θαη ξίρλεη λεξό ζην άζπξν ζθπξόδεκα, ηα πιηθά θαίλνληαη λα ζπγρσλεύνληαη, ζαλ λα επηζηξέθνπλ ζηε γε32.

Εηθόλα 25. Η δηαθάλεηα ησλ εζσηεξηθώλ αλνηγκάησλ απόθαιύπηεη ζηνπο επηζθέπηεο ηελ ιεηηνπξγία ησλ ηδησηηθώλ πεξηνρώλ.

Εηθόλα 26. Η επηζηξνθή ησλ πιηθώλ ζηελ γε ,ηα πιηθά ζπγρσλεύνληαη.

Aga Khan Award for Architecture: Madinat al-Zahra Museum / Nieto Sobejano Arquitectos, December 2, 2010, Online magazine: architecture lab, Available at: https://www.architecturelab.net/madinat-al-zahra-museum-nietosobejanoarquitectos/?fbclid=IwAR3hO8AZWPAE22vP9tXOdEuSHnD6eYSNh6alp6lvBpz s1-bKauMMNPjnxww

β.2 | 6 πεξηγξαθή θαη επεκβάζεηο ζηα αξρηηεθηνληθά ζρέδηα

Εηθόλα 27.Σν βαζηθό νξγαλσηηθό ζηνηρείν ην θεληξηθό αίζξην κε ην ζηνηρείνηνπ λεξνύ θαη ηεο θύηεπζεο.

Εηθόλα 28.Τπόγεηνο ρώξνο ζπληήξεζεο θαη εξγαζίαο, δηπινύ ύςνπο.

Πεξλώληαο ζηα ζρέδηα, όπσο αλαθέξζεθε θαη παξαπάλσ ην θηηξηνινγηθό πξόγξακκα αλαπηύζζεηαη ζε δύν επίπεδα: ζην ηζόγεην, όπνπ γίλεηαη ε θύξηα πξόζβαζε ζην θηίξην θαη βξίζθνπκε ηηο θύξηεο ρξήζεηο ηνπ κνπζείνπ θαη ζην ππόγεην, όπνπ βξίζθνληαη θάπνηνη ρώξνη εξγαζίαο γηα ηνπο αξραηνιόγνπο θαη νη βνεζεηηθνί ρώξνη. Καη νη δπν όξνθνη βξίζθνληαη θάησ από ην έδαθνο, δεκηνπξγώληαο έλα εξκεηηθό εζσηεξηθό ρώξν απνηεινύκελν από κηα ζεηξά από πιαθόζηξσηα αίζξηα ζε αληίζηημε κε ηελ παξάδνζε ηεο Αλδαινπζίαο. Σα αίζξηα πξννξίδνληαη γηα λα βνεζήζνπλ ζηνλ πξνζαλαηνιηζκό ηνπ επηζθέπηε θαη ην θαζέλα έρεη δηαθνξεηηθό ραξαθηήξα. Δμεηάδνληαο ηελ θάηνςε ηνπ ηζνγείνπ, θαηαλννύκε όηη ε θεληξηθή αίζνπζα αλακνλήο νδεγεί ζε κία κεγάιε απιή κε ηεηξαγσληθή θάηνςε, ην θεληξηθό αίζξην ην νπνίν είλαη ην θύξην νξγαλσηηθό ζηνηρείν ηνπ θηηξίνπ. ΢ην ζπγθεθξηκέλν αίζξην εληνπίδνπκε ην ζηνηρείν ηνπ λεξνύ, ην νπνίν εκπινπηίδεη ηνλ πεξηβάιινληα ρώξν κε δηαπγείο αληαλαθιάζεηο. ΢ηα δπηηθά ηνπ βξίζθνληαη νη δεκόζηνη ρώξνη ηνπ θηηξίνπ (κνπζείν, ακθηζέαηξν, θαθεηέξηα θαη έλα κηθξό βηβιηνπσιείν). Μηα βαζηά επηκήθεο απιή δηαξζξώλεη ηηο ηδησηηθέο ρξήζεηο : δηνίθεζε, εξγαζηήξηα ζπληήξεζεο θαη εξεπλεηηθέο δώλεο. ΢ηόρνο ησλ αξρηηεθηόλσλ, όπσο είδακε θαη παξαπάλσ, ήηαλ λα απνθαιύςνπλ ζηνπο επηζθέπηεο ηε ιεηηνπξγηθή θύζε ηνπ ζπγθξνηήκαηνο θαη ηε ζηελή ζρέζε ηνπ κεηαμύ αξραηνινγίαο

Εηθόλα 29.

Κάηνςε Ιζνγείνπ.

Εηθόλα 30. Κάηνςε Τπνγείνπ.

θαη κνπζεηνινγίαο. Έλα ηέηνην ζηνηρείν πνπ ηθαλνπνηεί ην όξακα ησλ αξρηηεθηόλσλ απνηειεί έλα ηξίην αίζξην – απιή εξγαζίαο ζηελ δπηηθή πιεπξά ηεο πηέξπγαο ησλ εξγαζηεξίσλ ησλ αξραηνιόγσλ33. Αληηπξνζσπεύεη ηελ επέθηαζε ησλ εθζεζηαθώλ ρώξσλ ηνπ κνπζείνπ πξνο ην εμσηεξηθό θαη έρεη ζρεδηαζηεί γηα ππαίζξηεο εξγαζίεο θαη γηα ηελ πξνβνιή αληηθεηκέλσλ πνπ δελ έρνπλ ζπληεξεζεί αθόκα34. Σελ ηειεπηαία εζσηεξηθή απιή ηελ ζπλαληάκε δίπια ζηελ θαθεηέξηα. Σν αίζξην απηό είλαη γεκάην πνξηνθαιηέο – έλα είδνο θύηεπζεο πνπ πηζηεύεηαη όηη ππήξρε ζηελ πόιε ηεο Madinat al-Zahra- θαη πξνζθέξεη έλα επράξηζην ππαίζξην ρώξν θαγεηνύ. Εηθόλα 31. Άπνςε από ηνλ ρώξν αλακνλήο.

Η πηέξπγα ησλ αξραηνιόγσλ παξέρεη επξύρσξνπο ρώξνπο κε θαιέο αλαινγηθέο ζρέζεηο κεηαμύ ηνπο. Οη ρώξνη ζπληήξεζεο θαη εξγαζίαο ζην ρακειόηεξν επίπεδν (ππόγεην) είλαη ρώξνη δηπινύ ύςνπο. Ο δηάδξνκνο ηνπ ρακειόηεξνπ επηπέδνπ έρεη ζπξόκελεο ραιύβδηλεο πόξηεο θαη ζηηο δύν πιεπξέο, ζπλδένληαο ηηο πεξηνρέο εξγαζίαο - πξνζηαζίαο ζηα δπηηθά θαη ηηο πεξηνρέο εξγαζίαο απνζήθεπζεο θαη ηελ απνβάζξα θόξησζεο ζηα αλαηνιηθά. Ο δηάδξνκνο ηνπ αλώηεξνπ επηπέδνπ έρεη κεγάια γπάιηλα παξάζπξα ζηνπο ρώξνπο απνζήθεπζεο θαη εξγαζίαο, έηζη ώζηε νη επηζθέπηεο λα κπνξνύλ λα παξαθνινπζήζνπλ ην έξγν. Σα γξαθεία γηα ην πξνζσπηθό ηνπ κνπζείνπ βξίζθνληαη ζηελ πηέξπγα πνπ εθηείλεηαη κεηαμύ ηνπ θεληξηθνύ αηζξίνπ θαη ηεο «απιήο γηα εξγαζία». Σα γξαθεία είλαη

Εηθόλα 32. Σν αίζξην πνπ πξνζζθέηαη γηα ηελ εθηόλσζε ηεο θαθεηέξηαο.

Οπ, Nieto Sobejano, Nieto Sobejano: Memory and Invention…, ζει.41. 34 Η αξραηνινγηθή νκάδα, σζηόζν, απνθάζηζε λα κελ εθζέζεη ηα έξγα ηέρλεο παξόιν πνπ επί ηνπ παξόληνο ηα ελ ιόγσ αληηθείκελα βξίζθνληαη ζηελ ζπγθεθξηκέλε ππαίζξηα πεξηνρή.

Εηθόλα 34. Γηακήθεηο Σνκέο ηνπ κνπζείνπ.

άλεηα θαη θαίλνληαη λα έρνπλ αξθεηό θσο. Οη ζπξόκελεο πόξηεο κεηαμύ ησλ ηεζζάξσλ γξαθείσλ κπνξνύλ λα αλνίμνπλ, ώζηε λα κπνξνύλ λα ιεηηνπξγνύλ σο εληαίνο ρώξνο εξγαζίαο. «Οη αξρηηέθηνλεο ζθέθηεθαλ πξαγκαηηθά ην πξνζσπηθό όηαλ ζρεδίαδαλ ηνπο ρώξνπο εξγαζίαο» δήισζε ε Maria Serrano, δηεπζύληξηα ηνπ κνπζείνπ. Σέινο, κέζα ζην κνπζείν ππάξρεη κία ξάκπα πνπ νδεγεί ηνπο επηζθέπηεο ζην ρακειόηεξν επίπεδν. Δμσηεξηθέο θαη εζσηεξηθέο ξάκπεο θαη δηάδξνκνη δεκηνπξγνύλ ηελ

Εηθόλα 35. Αίζνπζα ζπλεδξίσλ.

εκπεηξία «πεξπαηήκαηνο αλάκεζα ζηνπο ηνίρνπο» (ιόγηα Sobejano) από ηνλ έλα ρώξν ζηνλ άιιν, όπσο αθξηβώο ζπκβαίλεη θαη ζηνλ αξραηνινγηθό ρώξν.

Εηθόλα 36. Ο ρώξνο αλάκεζα ζηελ θαθεηέξηα, ηελ αίζνπζα ζπλεδξίσλ θαη ηελ αίζνπζα αλακνλήο.

Patio Patio Theaching Room

Store of Metal and Coating Store of Glass and Ceramic

Exhibition space Visible Store of Materials Architectural

Patio

Patio Auditorium Workshops

Patio Cafeteria

Welcome Area

Shop Bookshop

Visible Arabic Store

Library

Εηθόλα 37. Γηαγξακκα ρώξσλ ζε επίπεδν Κάηνςεο Ιζνγείνπ.

Εηθόλα 38. Άπνςε ηνπ εθζεζηαθνύ ρώξνπ θαη ηεο εζσηεξηθήο ξάκπαο.

β β.2 | 7 επηκέξνπο επηινγέο (πιηθά – θώο)

Εηθόλα 39. Άζπξν ρπηό ζθπξόδεκα θαη μύιν iroko γηα ηελ επέλδπζε ησλ εζσηεξηθώλ ηνηρσλ.

Οη αξρηηέθηνλεο επηιέγνπλ λα αληιήζνπλ όρη κόλν ηηο αξρηηεθηνληθέο κνξθέο, αιιά θαη ηα πιηθά από ηα απνκεηλάξηα ησλ θηηξίσλ ησλ Umayyad ζηελ Cordoba. Η πιηθόηεηα γηα ηνπο αξρηηέθηνλεο έπαημε ζεκαληηθό ξόιν, θηλήζεθαλ ζε κηα πεξηνξηζκέλε παιέηα πιηθώλ, θαζώο ηα πιηθά ηνπ παιαηηνύ πεξηνξίδνληαλ ζε ακκόιηζν κε θόθθηλε ή άζπξε καξκαξνθνλία. Έηζη, επέιεμαλ άζπξν ρπηό ζθπξόδεκα – ζε αληίζηημε κε ηελ άζπξε καξκαξνθνλία – σο πιηθό γηα ηνπο εμσηεξηθνύο ηνίρνπο, ελώ ε νξνθή επελδύζεθε κε ράιπβα γηα λα ζπκίδεη ηελ θόθθηλε καξκαξνθνλία. Όζν αθνξά ην εζσηεξηθό, ζηνπο δηαδξόκνπο ην μύιν iroko ρξεζηκνπνηείηαη γηα ηελ επέλδπζε ησλ ηνίρσλ, ελώ ηα αίζξηα είλαη ζηξσκέλα κε αζβεζηόιηζν35. Παξόιν πνπ ην θηίξην είλαη ζακκέλν ελ κέξεη ζηε γε, ρξεζηκνπνηνύληαη δηάθνξεο ηερληθέο γηα ηελ εμαζθάιηζε ηεο παξνπζίαο ηνπ θπζηθνύ θσηόο. Ο πην ραξαθηεξηζηηθόο είλαη ν εμσηεξηθόο δηάδξνκνο πνπ πεξηηπιίγεη ην θηίξην, επηηξέπνληαο έηζη ηελ δεκηνπξγία κηαο ζεηξάο αίζξησλ36,

Brad Turner, Museum and Research Centre Madinat Al Zahra by Nieto Sobejano Arquitectos, Online magazine: Dezeen, December 2009, Available at: https://www.dezeen.com/2009/12/16/museum-andresearch-centre-madinat-al-zahra-by-nieto-sobejanoarquitectos/?fbclid=IwAR16W1FdhkrA5e1_WYTA70ZvVKS3xX4y4nNuf6Jtbxn axECk05PG1ajDcCw 36 Fathy H., Natural Energy and Vernacular Architecture: Principles and Examples with Reference to Hot Arid Climates, Chicago for The United Nations University, 1986.

πνπ επηηξέπνπλ ζην θπζηθό θσο λα εηζέιζεη ζηε κάδα ηνπ θηηξίνπ. Σελ παξνπζία ηνπ θπζηθνύ θσηόο ζην εζσηεξηθό ηνπ θηηξίνπ έξρνληαη λα εληζρύζνπλ νη θεγγίηεο πνπ εληνπίδνπκε ζην δώκα ηεο ζύλζεζεο, νη νπνίνη παξάιιεια πξνζδίδνπλ κηα ηδηαίηεξε αηκόζθαηξα, εηδηθόηεξα ζηνπο εθζεζηαθνύο ρώξνπο, βνεζώληαο έηζη ζεκαληηθά ζηε πξνβνιή ησλ επξεκάησλ. Όζν αθνξά ην ζρεδηαζκό ησλ όςεσλ ηνπ θηηξίνπ, ε αλαηνιηθή θαη βόξεηα πξνζόςε ηνπ θεληξηθνύ αίζξηνπ όπσο θαη νη αλαηνιηθνί ηνίρνη ησλ γξαθείσλ αξζξώλνληαη κε κηθξά επαλαιακβαλόκελα αλνίγκαηα ζε ζρήκα νξζνγώληνπ παξαιιεινγξάκκνπ, ηα νπνία δεκηνπξγνύλ έλα θαηλόκελν ηύπνπ mashrabiyya, αθνύ ιακβάλνπλ θαη ζηε ζπλέρεηα «ζπάλε» ην πην έληνλν θσο θαηά ηε δηάξθεηα ηεο εκέξαο. Η λόηηα θαη δπηηθή πξνζόςε ηνπ θεληξηθνύ αίζξηνπ είλαη από γπαιί δίλνληαο έηζη ηελ αίζζεζε όηη ππάξρεη κηα ζπλέρεηα αλάκεζα ζην ρώξν ηνπ θεληξηθνύ αίζξηνπ θαη ηεο αίζνπζαο αλακνλήο. Σέινο, κέζα από ηα ζρέδηα, θαηαλννύκε όηη ην θεληξηθό αίζξην είλαη κεξηθώο ζθηαζκέλν από κία πξνεμνρή ζην λόηην θαη ζην δπηηθό ηνίρν.

Εηθόλα 40. Η ρξήζε ηδακαξίαο ζε ηόζε κεγάιε επηθάλεηα εμαζθαιίδεη θαη ηελ παξνπζία θπζηθνύ θσηόο, αιιά θαη ηελ νπηηθή ζπλέρεηα ηνπ κέζα-έμσ.

Εηθόλα 41. Σν θσο πνπ εηζέξρεηαη από ηνπ θεγγίηεο ηνπ δώκαηνο βνεζά ζεκαληηθά ζηελ πξνβνιή ησλ επξπκάησλ. Εηθόλα 42. Φαηλόκελν mashrabiyya.

β.3 ζύγθξηζε θαη αληηπαξάζεζε

Εηθόλα 43. Alvaro Siza Vieira.

Σν θηίξην πνπ επηιέρηεθε λα ζπγθξηζεί κε ην κνπζείν Madinat al-Zahra ηεο Cordoba είλαη ην κνπζείν ΢ύγρξνλεο Σέρλεο Nadir Afonso ζην Chaves, έξγν ηνπ Alvaro Siza Vieira. O Nadir Afonso, έλαο θαιιηηέρλεο πνξηνγαιηθήο θαηαγσγήο, ήηαλ γλσζηόο γηα ηελ αθεξεκέλε γεσκεηξηθή ηνπ αηζζεηηθή ζηηο ζπλζέζεηο δσγξαθηθήο θαη ζηα έξγα ηέρλεο ηνπ37. Ο δήκνο ηεο πόιεο γελλήζεώο ηνπ είρε ηελ πξσηνβνπιία αλέγεξζεο ελόο κνπζείνπ γηα λα παξνπζηάζεη ην έξγν ηνπ, θαζώο θαη άιισλ θαιιηηερλώλ, θαη λα δεκηνπξγήζεη έλα θεληξηθό άμνλα πνιηηηζηηθήο δξαζηεξηόηεηαο ζε έλα απνκαθξπζκέλν ηκήκα ηεο ρώξαο, κεηαηξέπνληαο ηελ πεξηνρή ζε έλα από ηα θπξηόηεξα ζεκεία ηνπ πνιηηηζηηθνύ ηνπξηζκνύ ζηελ Πνξηνγαιία. Έηζη, ν ζρεδηαζκόο απηνύ ηνπ έξγνπ αλαηέζεθε ζηνλ Alvaro Siza, ν νπνίνο ζρεδίαζε έλα θηίξην 2.768 ηεηξαγσληθώλ κέηξσλ ηνπ νπνίνπ ην θηηξηνινγηθό πξόγξακκα πεξηιακβάλεη ακθηζέαηξν - αίζνπζα ζπλεδξηάζεσλ, εθζεζηαθνύο ρώξνπο, βηβιηνζήθε, αξρεηνζήθε, εξγαζηήξηα, θαθεηέξηα θαη θαηάζηεκα38. Η ζέζε πνπ πξνζθέξζεθε γηα ηελ θαηαζθεπή ηνπ κνπζείνπ είλαη αξθεηά ζεκαληηθή, θαζώο βξίζθεηαη ζε κηα θελή 37

P. (2013, December 12). Portuguese-history, Available at: http://portuguese-history.tumblr.com/post/69721411223/todaydecember-11th-the-artist-nadir-afonso 38 Victor Delaqua, Nadir Afonso Contemporary Art Museum by Álvaro Siza Opened its Doors in Chaves, Portugal, 9 July, 2016, Available at: https://www.archdaily.com/790764/the-museum-ofcontemporary-art-nadir-afonso-by-alvaro-siza-vieira-will-soonopen-its-doors

πεδηάδα αλάκεζα ζηελ πόιε θαη ζηνλ πνηακό Tamega. Ο θύξηνο ιόγνο γηα ηνλ νπνίν ε πεξηνρή παξέκελε θελή, ζε έλα αζηηθό νηθηζκό πνπ ηδξύζεθε πάλσ από 2.000 ρξόληα από ηνπο Ρσκαίνπο, είλαη γηαηί απνηειεί πεξηνρή πεξηνδηθώλ πιεκκπξώλ. Έηζη, ν αξρηηέθηνλαο ζρεδηάδεη έλα γξακκηθό θηίξην ελόο νξόθνπ, ηνπνζεηεκέλν παξάιιεια ζηνλ πνηακό αλπςώλεηαη 3 κέηξα από ηε ζηάζκε ηνπ εδάθνπο γηα λα εμαζθαιίζεη ηελ πξνζηαζία ηνπ θηηξίνπ θαη ηνπ πεξηερνκέλνπ ηνπ από ηπρόλ πιεκκύξεο. Γηα ηελ αλύςσζε ηνπ θηηξίνπ ρξεζηκνπνηνύληαη κηα ζεηξά από θάζεηεο δνκηθέο «ιεπίδεο». Απηνί νη θάζεηνη ηνίρνη - θνιώλεο πνπ ρξεζηκνπνηνύληαη, έρνπλ εγθνπέο - αλνίγκαηα, δηαθνξεηηθώλ γεσκεηξηώλ, εμαζθαιίδνληαο έηζη ηελ ρσξηθή αθνινπζία ηνπ ηζνγείνπ39. Σν κνπζείν Nadir Afonso αθνινπζεί ηηο ηππηθέο αξρέο ζρεδηαζκνύ ηνπ Siza : νιόθιεξν ην πεξίγξακκα ηνπ θηηξίνπ είλαη έλα αθεξεκέλν γεσκεηξηθό ζρήκα θαη νη όςεηο ηνπ είλαη θαηαζθεπαζκέλεο από έλα κόλν πιηθό. Καηά ην ζρεδηαζκό απηνύ ηνπ θηηξίνπ, ν Alvaro Siza ελζηεξλίδεηαη ηελ πεπνίζεζε ηνπ Afonso «όηη ε ηέρλε είλαη κηα πξάμε αληίιεςεο, παξαηήξεζεο θαη κνξθνπνίεζεο θαζώο θαη κία πξάμε θαληαζίαο»40. Έηζη, ζεκαληηθό ζηνηρείν γηα ηνλ ζρεδηαζκό ηνπ θηηξίνπ είλαη ν γεσκεηξηθόο ρεηξηζκόο απηνύ ηνπ έξγνπ, ν νπνίνο αληηθαηνπηξίδεη ηα αθεξεκέλα γεσκεηξηθά έξγα ηέρλεο ηνπ Nadir Afonso. Απηόο ν πξνβιεκαηηζκόο παξνπζηάδεηαη

Jessica Mairs, Álvaro Siza Vieira uses white concrete for Nadir Afonso Foundation in northern Portugal, 3 October 2016, Online magazine: Dezeen, Available at: https://www.dezeen.com/2016/10/03/alvaro-siza-vieira-nadirafonso-foundation-chaves-portugal-white-concrete-fernando-guerra/ 40 Afonso, N. (1970). Nadir Afonso: Les mecanismes de la creation artistique. Neuch tel: Editions du Griffon.

Εηθόλα 44. Μνπζείν ΢ύγρξνλεο Σέρλεο Nadir Afonso.

Εηθόλα 45. Άπνςε ηνπ κνπζείνπ από ςειά.

Εηθόλα 46. Αθεξεκέλνο γεσκεηξηθόο πίλαθαο ηνπ Nadir Afonso.

ζε πνιιέο πηπρέο ηνπ θηηξίνπ, όπσο ην ζρήκα θαη ε κνξθή ησλ όςεσλ, ε ρσξηθή δηαξξύζκηζε, ην ζρέδην ηνπ νξόθνπ. Μπνξνύκε λα πνύκε όηη ε αθεξεκέλε γεσκεηξία θαζνδεγεί νιόθιεξν ην ζρήκα θαη ηνπο ρώξνπο ηνπ θηηξίνπ. Σέινο, ην θηίξην είλαη θαηαζθεπαζκέλν από ιεπθό ζθπξόδεκα, ην νπνίν ρύζεθε ζε κεηαιιόηππν θαη αθέζεθε γπκλό ζηηο εμσηεξηθέο επηθάλεηεο ηνπ θηηξίνπ. Οη ξάκπεο, νη βεξάληεο θαη νη ππόινηπνη εμσηεξηθνί ρώξνη έρνπλ κάξκαξν ή αλνηρηό γθξη γξαλίηε ζην πάησκα θαη πεξηκεηξηθά, εληζρύνληαο ην αλνηρηό ρξώκα ηνπ ζθπξνδέκαηνο. ΢ην εζσηεξηθό νη ρώξνη θαη νη νξνθέο είλαη επίζεο ιεπθνί (βακκέλεο γπςνζαλίδεο), ελώ ηα δάπεδα είλαη θαηαζθεπαζκέλα από μύιν41.

Εηθόλα 47. Αμνλνκεηξηθό. Εηθόλα 48. Όκνηα κνηίβα όπσο ηνπ πίλαθα εκθαλίδνληαη ζηηο όςεηο ηνπ θηηξίνπ, κεηαθέξνληαο ην δπλακηθό αίζζεκα ηεο ηέρλεο.

Ian Mutuli, Nadir Afonso Contemporary Art Museum by Álvaro Siza Vieira: A Geometric Exploration into Mathematical Art, Online magazine: Archute: Step Into Architecture, Available at : https://www.archute.com/2017/03/14/nadir-afonso-contemporary-artmuseum-alvaro-siza-vieira-geometric-exploration-mathematical-art/

Σύγθξηζε ηωλ δύν κνπζείωλ Σα ζεκεία ζύγθξηζεο ησλ δύν θηηξίσλ αθνξνύλ ηηο βαζηθέο αξρέο ζηνλ ζρεδηαζκό ηνπο, ζηνλ ηξόπν κε ηνλ νπνίν αληηκεηώπηζαλ νη αξρηηέθηνλεο ηα πνιηηηζηηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο θνπιηνύξαο πνπ ζπλάληεζαλ θαη ζηνλ ηξόπν κε ηνλ νπνίν ρεηξίδνληαη γεληθά ηελ αξρηηεθηνληθή κνπζείωλ ζηε ζύγρξνλε επνρή. Καη ζηηο δπν πεξηπηώζεηο νη αξρηηέθηνλεο ελέξγεζαλ κε γλώκνλα ηε ζρέζε ηεο ζύγρξνλεο αξρηηεθηνληθήο κε ηελ ηζηνξία θαη ηε κλήκε. Καη ηα δπν θηίξηα πξνζπαζνύλ λα ζπλνκηιήζνπλ κε ηελ ηζηνξία ηνπ ηόπνπ, ρσξίο λα κηκνύληαη κνξθέο θαη δνκέο, αιιά ρξεζηκνπνηώληαο πξννπηηθέο ρώξσλ, πιηθώλ θαη αηζζήζεσλ πνπ επηηξέπνπλ ζε κηα ζύγρξνλε αξρηηεθηνληθή λα ζπλδηαιέγεη κε κηα βαξηά πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά.

Εηθόλα 49. Κάηνςε Οξόθνπ - Γεσκεηξίεο από ηνπο πίλαθεο ηνπ Nadir Afonso κεηαθέξνληαη ζηελ Κάηνςε ηνπ Ιζνγείνπ θαη ηνπ Οξόθνπ.

Εηθόλα 50. Οη γεσκεηξηθέο νπέο ζηνπο ηνίρνπο ζηήξημεο ηνπ νξόθνπ δεκηνπξγνύλ ζηαζεξνύο ζθνηεηλνύο θαη θσηεηλνύο ρώξνπο θαη δίλνπλ έλα ηζρπξό νπηηθό απνηέιεζκα.

΢ηελ πεξίπησζε ηνπ κνπζείνπ Madinat al-Zahra, ε αλαζθαθή πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε έπαημε ζεκαληηθό ξόιν, θαζώο πέξα από ηνπο ηνίρνπο πνπ ήξζαλ ζην θσο θαη όξηζαλ ην λέν θηίξην, νη αξρηηέθηνλεο άληιεζαλ αξρηηεθηνληθέο κνξθέο (εζσηεξηθά αίζξηα, πεδνδξόκηα, δηαδξόκνπο) θαη πιηθά, ηα νπνία ιεηηνύξγεζαλ σο πξόηππα γηα ηελ νξγάλσζε θαη ηε δηακόξθσζε ηνπ θηηξίνπ. Ο Alvaro Siza ζην κνπζείν Nadir Afonso θάλεη θάηη πεξίπνπ παξόκνην. Πξνζπάζεζε λα εηζάγεη ηηο γεσκεηξηθέο κνξθέο, πνπ ρξεζηκνπνηνύζε ν Nadir, ζην ζρεδηαζκό ηνπ κνπζείνπ κε ζθνπό λα αληαπνθξηζνύλ ζεηηθά ζηελ πξνβνιή ησλ έξγσλ ηνπ θαιιηηέρλε, αιιά θαη λα εθθξάζεη ηελ ιεπηή ζρέζε αλάκεζα ζηελ ηέρλε θαη ηελ αξρηηεθηνληθή. Έηζη, ν αξρηηέθηνλαο αληιεί γεσκεηξηθά ζρήκαηα, κνξθέο θαη γσλίεο από ηνπο πίλαθεο ηνπ Nadir θαη ηα κεηαθέξεη ζην ζρεδηαζκό ηνπ, ηόζν ζε επίπεδν θάηνςεο όζν θαη ζε επίπεδν όςεο – ηνκήο42. Η δεκηνπξγία θαζαξώλ ρώξωλ πςειήο πνηόηεηαο απνηειεί θνηλή θηλεηήξηα δύλακε γηα ην ζρεδηαζκό ησλ δύν κνπζείσλ. Η νκνηόηεηα ησλ δπν θηηξίσλ έγθεηηαη ζην γεγνλόο όηη θαη ζηηο δύν πεξηπηώζεηο ππάξρεη ζαθήο δηαρσξηζκόο ησλ ρώξσλ. ΢ην κνπζείν Madinat al-Zahra νη Nieto Sobejano ρσξίδνπλ ην θηίξην ζε ηξεηο ηνκείο: κνπζεηαθόο, εξγαζηαθόο θαη εξεπλεηηθόο ρώξνο, όκνηα πξάηηεη θαη ν Alvaro Siza ζην κνπζείν Nadir Afonso, όπνπ νη εζσηεξηθνί ρώξνη αλαπηύζζνληαη πάιη ζε ηξεηο ηνκείο: πεξηνρή εηζόδνπ, εθζεζηαθόο ρώξνο θαη βνεζεηηθέο ρξήζεηο. Άιιεο θνηλέο ζπλζεηηθέο αξρέο πνπ ρξεζηκνπνηνύληαη γηα λα επηηεπρζεί ε θαζαξόηεηα

Εηθόλα 51. Ο ρεηξηζκόο ηνπ θσηόο ζηνλ θύξην (θεγγίηεο ζην δώκα) θαη ζηνλ λόηην εθζεηαθό ρώξν (επηκήθεο νξηδόληην άλνηγκα).

Giedion, S. (2008), Space, time and architecture: The growth of a new tradition, Cambridge, MA: Harvard University Press.

είλαη ν ηξόπνο κε ηνλ νπνίν νη αξρηηέθηνλεο ρεηξίδνληαη ην θώο, παξαηεξείηαη ε έληνλε ελαιιαγή θσηεηλώλ θαη ζθνηεηλώλ ρώξσλ, ε απνγύκλσζε από ηα πεξηηηά ζηνηρεία πνπ απνζπνύλ ηελ πξνζνρή, θαη ε ρξήζε ζπγθεθξηκέλσλ πιηθώλ θαη πην ζπγθεθξηκέλα έρνπκε ζρεδόλ απνθιεηζηηθή ρξήζε ιεπθνύ ζθπξνδέκαηνο θαη ζηηο δύν ζπλζέζεηο, ε νπνία πξνζθέξεη ην αίζζεκα ηεο αξκνλίαο θαη ηεο ηζνξξνπίαο ζην ρώξν43. Παξόηη, ινηπόλ θαη ζηηο δπν πεξηπηώζεηο νη αξρηηέθηνλεο ελέξγεζαλ κε γλώκνλα ηε ζρέζε ηεο ζύγρξνλεο αξρηηεθηνληθήο κε ηελ ηζηνξία θαη ηελ πνιηηηζηηθή παξάδνζε θαη παξά ην όηη αθνινύζεζαλ όκνηεο ζπλζεηηθέο αξρέο, ηα δύν απηά θηίξηα παξνπζηάδνπλ θάπνηεο δηαθνξέο.

Εηθόλα 52. Ο δηαρσξηζκόο ησλ εζσηεξηθώλ ρώξσλ ζε ηξεηο ηνκείο. 43

Οπ., Jessica Mairs, Álvaro Siza Vieira uses white concrete for Nadir Afonso Foundation in northern Portugal…

Εηθόλα 53. Η καθέηα ηνπ κνπζείνπ.

Ο Alvaro Siza ζηελ πξνζπάζεηά ηνπ λα ζρεδηάζεη έλα θηίξην πνπ ζα αληηθαηνπηξίδεη ηα αθεξεκέλα γεσκεηξηθά έξγα ηέρλεο ηνπ Nadir Afonso, δεκηνύξγεζε έλα θηίξην ηνπ νπνίνπ ε γεσκεηξηθή δνκή απνηειεί έλα αθεξεκέλν γεσκεηξηθό ζρήκα. Από ηα ζθίηζα ηνπ Siza παξαηεξεί θαλείο όηη ε αξρηθή αθεξεκέλε κνξθή ηνπ θηηξίνπ ζπκίδεη έλα ειηθησκέλν άληξα, πνπ μαπιώλεη ζηελ παξαιία. Σν ζώκα ηνπ εμειίζζεηαη βαζκηαία ζηα αξρηηεθηνληθά όξηα. Σν επζύγξακκν ηκήκα ζηελ βόξεηα πιεπξά είλαη ν θνξκόο ηνπ άληξα θαη ην ηκήκα ζηελ λνηηνδπηηθή πιεπξά είλαη ηα πόδηα ηνπ. ΢ε αληίζεζε, όκσο, έξρεηαη κε ην κνπζείν Madinat al-Zahra, πνπ όπσο αλαθέξζεθε θαη παξαπάλσ, ραξαθηεξίδεηαη από κηα θαζαξή γεσκεηξηθή δνκή, αθνύ απνηειεί έλα νξζνγώλην παξαιιειεπίπεδν από ην νπνίν έρνπλ αθαηξεζεί ηκήκαηα κε ηε κνξθή θαλνληθώλ ζηεξεώλ. Εηθόλα 54. Η αθεξεκέλε κνξθή ηνπ ειηθησκέλνπ άληξα ζην ζθίηζν ηνπ Alvaro Siza.

Εηθόλα 55. Έληαμε ηνπ θηηξίνπ ζην επξύηεξν πεξηβάιινλ.

Όζνλ αθνξά ηελ έληαμε ησλ δπν θηηξίσλ ζην πεξηβάιινλ ζην νπνίν εληάζζνληαη, ζηελ πεξίπησζε ηνπ κνπζείν Nadir Afonso, όπσο είδακε παξαπάλσ, επεηδή ε ξνή ηνπ λεξνύ ηνπ όκνξνπ πνηακνύ είλαη πνιύ απξόβιεπηε θάζε ρεηκώλα, ν Siza κε ηελ άλνδν ησλ 3 κέηξσλ ηνπ νξόθνπ ηνπ κνπζείνπ από ηε ζηάζκε ηνπ εδάθνπο, εμαζθαιίδεη ηελ αζθάιεηα ηνπ θηηξίνπ θαη ηνπ πεξηερνκέλνπ ηνπ. Σν γεγνλόο απηό ζε ζπλδπαζκό κε ηελ ζρεδόλ απνθιεηζηηθή ρξήζε ιεπθνύ ζθπξνδέκαηνο ζηνπο εμσηεξηθνύο ηνίρνπο δεκηνπξγεί κηα ηζρπξή αληίζεζε κε ην άκεζν πιαίζην ηεο πξάζηλεο βιάζηεζεο θαη ηνπ λεξνύ, θάλνληαο έηζη έληνλε ηελ παξνπζία ηνπ ζην πεξηβάιινλ έληαμήο ηνπ. Αληίζεηα, ζην Madinat al-Zahra, ην θηίξην εκθαλίδεηαη ζησπειά ζην ηνπίν, θαζώο απνθαιύπηεηαη θάησ από ην έδαθνο, ελώ από ςειά κνηάδεη κε ραιί πνπ δηαθξηηηθά πθαίλεηαη ζηε ζθνληζκέλε πεδηάδα, θαίλεηαη δειαδή λα απνηειεί κέξνο ηνπ ηνπίνπ.

_ ελόηεηα γ | Σπκπεξάζκαηα

Σπκπεξάζκαηα

Δίλαη εκθαλέο, όηη ν ζεβαζκόο ησλ αξρηηεθηόλσλ γηα ην θπζηθό, αζηηθό, πνιηηηζηηθό ηνπίν θαη ε κεζνδηθή κειέηε ηεο ηζηνξίαο δηέπνπλ ηνλ ζρεδηαζκό ηνπο θαη ζπγθεθξηκέλα κεηαθξάδνληαη ζηηο κνξθέο ηνπ κνπζείνπ Madinat al-Zahra. Οη αξρηηέθηνλεο έιπζαλ ην δήηεκα ηνπ θηηξίνπ ζε κία ηόζν θξίζηκε ηζηνξηθή πεξηνρή θαζώο ην έξγν ηνπο ιεηηνπξγεί σο ζύλδεζκνο κεηαμύ ηνπ παξειζόληνο θαη ηνπ κέιινληνο. Σν λέν θηίξην θαζηέξσζε ζρεδόλ αλεπαίζζεηα έλα κόληκν δηάινγν κε ηελ αξρηηεθηνληθή θαη ην ηνπίν ηεο παιηάο αξαβηθήο πόιεο. Παξόια απηά, αμίδεη λα ζεκεησζεί όηη ε ζεκαζία ηνπ κνπζείνπ επεθηείλεηαη πέξα από ηελ αξρηηεθηνληθή ηνπ ππεξνρή θαη ηελ επαηζζεζία πνπ δείρλεη ζην ηνπίν. Αληηθαηνπηξίδεη ηελ αλαηξνπή ηεο ηζπαληθήο ηζηνξηνγξαθίαο, ε νπνία εδώ θαη δεθαεηίαο αξλήζεθε ην ηζιακηθό παξειζόλ ηεο σο κέξνο ηεο θιεξνλνκηάο ηεο Ιζπαλίαο44. Γηα ηνπο ηζηνξηθνύο θαη ηνπο θξηηηθνύο πνιηηηζκνύ ην κνπζείν δηεγείηαη κηα ηζηνξία ζπλύπαξμεο θαη ζπλεθηηθόηεηαο θάησ από κηα Ιζιακηθή απηνθξαηνξία κέζα ζηελ θαξδηά ηεο Δπξώπεο.

Οπ., Aga Khan award for architecture (2010) museum …, ζει.2

Madinat Al Zahra

_ ελόηεηα δ | Βηβιηνγξαθία

Βηβιηνγξαθία

_ Fuensanta Nieto & Enrique Sobejano, «Nieto Sobejano: Memory and Invention», editing: Ana Pascual Pasada, 2014. _ Laurajane Smith, Emma Waterton, Steve Watson , «The Cultural Moment in Tourism», Published 2012 by Routledge. _ Anna Catalani, Zeinab Nour, Antonella Versaci, Dean Hawkes, Hocine Bougdah, Adolf Sotoca, Mahmoud Ghoneem, Ferdinando Trapani , «Cities’ Identity through Architecture and Art: Proceedings of the International Conference on Cities' Identity through Architecture and Arts (CITAA 2017)», May 2017, Cairo. _ Afonso, Nadir (1970), «Nadir Afonso: Les mecanismes de la creation artistique», Neuch tel: Editions du Griffon. _ Menocal, Maria Rosa, «Ornament of the World: How Muslims, Jews and Christians Created a Culture of Tolerance in Medieval Spain», New York: Little Brown and Company, 2002. _ Fathy H., «Natural Energy and Vernacular Architecture: Principles and Examples with Reference to Hot Arid Climates», Chicago for The United Nations University, 1986.

Βηβιηνγξαθία

Άξζξα | Ηιεθηξνληθέο δεκνζηεύζεηο

_ Catherine Slessor , «Madinat Al-Zahra Museum by Nieto Sobejano, Cordoba, Spain», April 2009 | www.architectural-review.com _ Fernandez‐Galiano L.,

2007,«Spain Year Book», Architectura Viva.

_ Aga Khan award for architecture, 2010,

«Madinat Al Zahra museum» | www.akdn.org

_ Mclean, Renwick (2005), «Growth in Spain Threatens of a Jewel of Medieval Islam», New York Times, June. _ Brad Turner, «Museum and Research Centre Madinat Al Zahra by Nieto Sobejano Arquitectos», Online magazine: Dezeen, December 2009 | www.dezeen.com _ Victor Delaqua, «Nadir Afonso Contemporary Art Museum by Álvaro Siza Opened its Doors in Chaves», Portugal, 9 July, 2016 | www.archdaily.com _ Jessica Mairs, «Álvaro Siza Vieira uses white concrete for Nadir Afonso Foundation in northern Portugal», 3 October 2016, Online magazine: Dezeen |www.dezeen.com _ Giedion, S. (2008), «Space, time and architecture: The growth of a new tradition», Cambridge, MA: Harvard University Press.

_ ελόηεηα δ | πεγέο εηθόλωλ

Εηθόλα 1. http://wikimapia.org Εηθόλα 2. http://www.doaks.org Εηθόλα 3.http:// www.archdaily.com Εηθόλα 4. http://archpapers.com Εηθόλα 5. https://afasiaarchzine.com Εηθόλα 6. ην ίδην Εηθόλα 7. https://www.inexhibit.com Εηθόλα 8. https://www.beta-architecture.com Εηθόλα 9. http://www.arquitour.com Εηθόλα 10. https://www.dezeen.com Εηθόλα 11. http://www.fernandoalda.com Εηθόλα 12. http:// www.archdaily.com Εηθόλα 13. ην ίδην Εηθόλα 14. ην ίδην Εηθόλα 15. ην ίδην Εηθόλα 16. ην ίδην Εηθόλα 17. ην ίδην Εηθόλα 18. ην ίδην Εηθόλα 19. http://www.nietosobejano.com Εηθόλα 20.http:// www.archdaily.com Εηθόλα 21. ην ίδην

Εηθόλα 22. https://www.akdn.org Εηθόλα 23. http://www.nietosobejano.com Εηθόλα 24.ην ίδην Εηθόλα 25. https://www.archdaily.com Εηθόλα 26. https://www.dezeen.com Εηθόλα 27.ην ίδην Εηθόλα 28.ην ίδην Εηθόλα 29.ην ίδην Εηθόλα 30. http:// www.archdaily.com Εηθόλα 31. ην ίδην Εηθόλα 32. ην ίδην Εηθόλα 33. ην ίδην Εηθόλα 34. ην ίδην Εηθόλα 35. ην ίδην Εηθόλα 36. ην ίδην Εηθόλα 37. https://www.akdn.org Εηθόλα 38. http://www.nietosobejano.com Εηθόλα 39. http://www.fernandoalda.com Εηθόλα 40.ην ίδην Εηθόλα 41. https://www.archiweb.cz Εηθόλα 42. https://www.alamy.com

Εηθόλα 43. https://bdbarcelona.com Εηθόλα 44.https://www.archdaily.com Εηθόλα 45. το ίδιο Εηθόλα 46. https://www.wikiart.org Εηθόλα 47. https://afasiaarchzine.com Εηθόλα 48.ην ίδην Εηθόλα 49.ην ίδην Εηθόλα 50. https://www.archdaily.com Εηθόλα 51.ην ίδην Εηθόλα 52. https://aasarchitecture.com Εηθόλα 53. https://www.plataformaarquitectura.cl Εηθόλα 54. https://aasarchitecture.com Εηθόλα 55. https://www.archdaily.com