Heemschut nr 2 2017 lr by Mathijs Witte

Jaargang 94 - nr. 2 - juni 2017

VOOR HET BEHOUD VAN ERFGOED

Dijkbehoud in de Schermer

36.000 diaâ&#x20AC;&#x2122;s online

De laatste seinhuizen

ERFGOEDBEHOUD IS NIET VANZELFSPREKEND! In 2016 dreigde een bezuiniging van 25 miljoen euro op monumenten. De fiscale aftrek moest bovendien verdwijnen. Ruim 11.000 erfgoedliefhebbers tekenden onze petitie. Maar we zijn er nog niet! In 2017 zetten we ons onder meer in voor:

• Bescherming van interieurensembles • Toekomst voor religieus erfgoed • Uitwerking van de Omgevingswet • Stelselherziening overheidsfinanciering erfgoed • The European Year of Cultural Heritage 2018

Heemschut is dé particuliere belangenvereniging voor bescherming en instand houding van monumenten en cultureel erfgoed. Steun ons werk en word lid! Dat kan al voor 35 euro per jaar. U ontvangt dan tevens vier keer per jaar ons verenigingstijdschrift met aandacht voor lokale acties en activiteiten. Ga naar www.heemschut.nl of bel ons op 020622 52 92. www.heemschut.nl

INHOUD 6 Dijkbehoud in de Schermer

23 Beeld van Nederland in 36.000 dia’s

28 Afscheid beleidsmedewerker Mathijs Witte

32 De Stokstraat in Maastricht

Hoeveel levens voor Oostende? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Gaat de zandweg aan succes ten onder?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De laatste seinhuizen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

12 36 42

Omslag:

En verder:

Seinhuis in Maastricht, architect

Ledenbijeenkomst Heemschut . . . . . . . . . . . . 11 Heemschut Actief . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 Bedreigd – Gered . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 Brievenbussen van Wegenwijs . . . . . . . . . . . . . 22 Gastcolumn Manuela van Werde . . . . . . . . . . 27 Hoe het niet moet in Domburg . . . . . . . . . . . . 34 Verenigingsnieuws . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 Nederland Kanalenland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 Heemschut juridisch: Enschede . . . . . . . . . . . 44 Excursies 45 Voordeel als Heemschutter 46

Sybold van Ravesteyn, 1932-1933. Foto: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed

Bij het opmaken van deze aﬂevering van Heemschut was er nog geen witte rook over een nieuw kabinet te bespeuren, laat staan iets bekend over de nieuwe bewindspersonen. Toch is er dit voorjaar een project gestart door het ministerie van OCW en de RCE. Onder het motto ‘Erfgoed telt’ wordt de komende periode onderzoek gedaan naar en beleid geformuleerd over een vernieuwde, betere aanpak van de zorg voor ons erfgoed. Een belangrijke basis voor dit project ligt besloten in de Erfgoedbalans, die door hetzelfde ministerie een dag voor de verkiezingen werd gepresenteerd. Met deze balans geeft de (demissionaire) minister een verantwoording over het door haar gevoerde beleid. Verschillende erfgoedgebieden zijn geëvalueerd. Wat duidelijk blijkt is dat de zorg voor erfgoed zelf wel, maar over die in de ruimtelijke omgeving niet goed in kaart is gebracht. We hebben te weinig indicatoren om te meten of erfgoed in de ruimtelijke ordening wel goed genoeg wordt meegenomen. Heemschut is hier al van oudsher alert op en maakt zich ernstige zorgen. Wij zullen ons dan ook sterk maken voor goede monitoring, zeker wanneer de nieuwe Omgevingswet wordt ingevoerd. Niet in de laatste plaats een felicitatie aan de gemeente Zutphen: deze gemeente mag zich een jaar lang de beste Erfgoedgemeente van Nederland noemen. Andere genomineerden waren Den Haag, Breda, Hoorn en Oldenzaal. Ook deze gemeenten doen het goed. Heemschut is trots op die bestuurders en burgers die zich gezamenlijk voor erfgoedbehoud inzetten!  Karel Loeff, directeur

maart 2013 |

HISTORISCH INTERIE

| september 2016

Jacob Hooij Amsterdam

UR BEDREIGD

Sinds de achttiende eeuw is in een monumentaal pand aan de Kloveniersburgwal nummer 12 in Amsterdam een drogisterij gevestigd. Jacob Hooij is een begrip, niet alleen door de winkel, maar ook vanwege de functie van groothandel in kruiden. Eigenaar van het pand is de Nederlandse Beleggingsmaatschappij (NBM). En zij vinden dat de drogisterij het pand moet verlaten. De NBM heeft na de aankoop van het pand in 2014 de huur opgezegd en probeert de drogisterij door middel van rechtszaken te dwingen om te vertrekken. Hoewel de kantonrechter de ﬁrma Hooij in het gelijk heeft gesteld, is de NBM inmiddels in hoger beroep gegaan. De eigenaren van de ﬁrma Hooij, de broers Rik en Arne Oldeboom, geven niet op. Hoewel het hen aan advocaatkosten veel geld kost, willen zij ook vanwege de traditie van het bedrijf in het pand blijven zitten. Volgens de NBM moet de zaak eruit vanwege funderingsherstel. De gemeente geeft aan dat hiervoor eerst een vergunning moet worden verleend. Bovendien zou funderingsherstel prima kunnen plaatsvinden met behoud van het huidige winkelinterieur. Doel van de beleggingsmaatschappij is om in het pand appartementen te ontwikkelen. Op de begane grond, de plek van Jacob Hooij, zou een grotere winkel moeten komen. Dat dat een ander soort winkel is, laat zich raden…. Amsterdammers zijn een petitie gestart om de drogisterij te laten blijven. Deze is al door meer dan 10.000 mensen ondertekend. Foto: Jephta Dullaart

Heemschut steunt dit initiatief van harte. Steunt ook u persoonlijk het behoud van dit waardevolle interieur? Teken dan ook de petitie via petities.nl: https://petities. nl/petitions/jacob-hooy-weg-dacht-hetniet?locale=nl 

juni 2017 |

Caerte van de Scher-Meer, Alsoo deselve is Bedyckt, ende by Cavels van 15 Morgen suyver landt door lotinge uytgedelt, op

Bron: Regionaal Archief Alkmaar.

den 25 October Anno 1635, ende aldus met groote verbeteringe int licht gegeven. Uitgave J. Blaeu, Amsterdam, 1664.

Dijkbehoud in de Schermer In Noord-Holland spelen veel dijkverzwaringsprogrammaâ&#x20AC;&#x2122;s. Eeuwenoude dijken moeten om veiligheidsredenen versterkt worden. Als geen rekening gehouden wordt met cultuurhistorische waarden, gaat veel uniek, eeuwenoud landschap verloren door de aanleg van zielloze strakke en rationele dijken. Martin Bosch

| juni 2017

In 2006 is in het beheersgebied van het hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier (Noord-Holland boven het Noordzeekanaal) ruim honderd kilometer dijk en duin langs de Noordzee, Waddenzee en het IJsselmeer en Markermeer afgekeurd. De komende jaren worden daarnaast ca. 260 kilometer boezemkades aangepakt. Deze boezemkades zijn veelal historische binnendijken die naast een veiligheidsfunctie ook een cultuurhistorische en landschapsbepalende waarde hebben. Alleen al in het beheersgebied van dit waterschap gaat het om bijna vierhonderd kilometer dijk, in andere delen van Nederland spelen soortgelijke processen, bijvoorbeeld in het Rivierenland. Heemschut Noord-Holland ondersteunt ons evenals lokale partijen om aandacht te vragen en druk te zetten op het belang van de eeuwenoude waarde van de dijken, zodat na

Molen de Havik, Grootschermer, in de Eilandspolder. Op de achtergrond de Molendijk (oostelijk deel van de Schermerringdijk). Daarachter Ondermolen D te Schermerhorn (museummolen).

torie in de plannen van het hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier (HHNK).

deze ingrepen een veilig en cultuurhistorisch waardevol landschap resteert. Er dreigt echter een ingenieursaanpak waarbij met piket en shovel de oude dijken worden begraven onder een liniaal-strakke hagelnieuwe dijk. Actueel punt van aandacht is momenteel de plannenmakerij van het waterschap bij droogmakerij de Schermer en de Markermeerdijk tussen Amsterdam en Hoorn. In dit artikel besteden we aandacht aan de actualiteit van de dijkverzwaringsplannen voor de Schermer. Met zeven erfgoedstichtingen, die zijn verenigd in de Schermer Alliantie, bepleiten wij meer aandacht voor cultuurhis-

Een groot drassig waterland

Foto: Schermer Molens stichting.

Bij monumenten en cultureel erfgoed denkt menigeen vooral aan gebouwen. Maar ook landschap is een sterke drager van het verhaal van Nederland. ’God schiep de aarde maar de Nederlanders schiepen Nederland‘ is een bekende typering van ons landschap. In weinig cultuurhistorische elementen zie je dat zo duidelijk als in dijken. De soms eeuwenoude dijken zijn een buitengewoon beeldbepalende drager van het landschap dat onze voorvaderen hebben gemaakt. Tijdens de ruilverkaveling rond 1970 zijn veel cultuurhistorische waarden verloren gegaan. Momenteel speelt een soortgelijke discussie rond dijkbeheer. Door de klimaatverandering is de dreiging van wassend water actueler dan ooit. De dijkdoorbraak bij Wilnis in 2003 heeft ook waterbeheerders alert gemaakt. Verscherpte veiligheidseisen nopen waterschappen tot het uitvoeren van dijkverzwaringsplannen om de veiligheid duurzaam te waarborgen. Het gaat erom een passende balans te vinden tussen de ﬁnancieel economische belangen en het behoud van een aantrekkelijk cultuurhistorisch landschap.

Bron: Schermer Molens stichting.

Dijken als cultureel erfgoed

Van voor naar achter: Bovenmolen E, Ondermolens D en C (museummolen) aan de Noordervaart bij Schermerhorn.

Noord-Holland is rond het jaar duizend een groot veenkussen. Als ontginners met sloten het veenpakket ontwateren, slinkt dat pakket snel als gevolg van inklinken en oxidatie van het veen. Op enig moment moet het land beschermd worden door dijken. Rond het jaar 1250 is een gesloten dijk ontstaan, de West-Friese omringdijk. Eerst wordt het water bij eb afgevoerd met duikers - dat zijn holle boomstammen met een klep erin - en later als het land onder de ebstand wegzakt met windmolens. Toen in de Gouden Eeuw vele grote brakke meren in open verbinding met de Zuiderzee het land en de steden van Noord-Holland bedreigden, vooral door grondafslag bij storm, besloten bedijkers deze grote meren met windkracht droog te malen. De techniek om met molens een bemalingssysteem aan te leggen was voor handen en er was ook geld beschikbaar van de VOC. Zo ontstond in de Gouden Eeuw het zo karakteristieke vlakke droogmakerijland-

juni 2017 |

schap met dijken, watergangen en grote vergezichten met windmolens.

Monumentaal bemalingssysteem

Monumentaliteit was inmiddels een item, molens hadden hun plek in de Nederlandse harten veroverd als nationaal symbool en de vereniging de Hollandsche Molen zette zich in voor behoud. Dat alles maakt dat er nog elf molens van de oorspronkelijke 52 het landschap van de droogmakerij sieren. Verder zijn er nog drie strijkmolens van de Huijgenwaard en een korenmolen in de Schermer.

Waterwerk De acht- en vierhonderd jaar oude dijken hebben een karakteristieke steile vorm en bergen veel sporen uit een ver verleden in zich. Molens stonden op de dijk, hand gegraven watergangen lopen er langs. De Noordschermerdijk is een wierdijk met paalwerk en riemen wier en er bevinden zich duikers, sluizen en andere waterwerken in. Het bijzondere van deze oude dijken is dat het levende monumenten zijn. Ze hebben nog steeds de functie die ze vierhonderd jaar geleden kregen: het keren van water. Dat maakt dat ook de oude dijken aan nieuwe veiligheidsnormen moeten gaan voldoen. Het hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier voert deze dijkversterking uit en koos in eerste instantie een techni-

Foto: Martin Bosch.

In 1633 begonnen de bedijkers met het aankopen van oud land rond de Schermeer en het graven van de Ringvaart in dit oude land. Van de grond uit de Ringvaart werd een dijk opgeworpen. Aan de noordkant werd de bestaande West-Friese omringdijk, nu een provinciaal monument, benut voor de nieuwe functie. Aan de zuidkant werd een zogenaamde plempdijk dwars door het meer met zinkstukken aangelegd. Toen de Ringvaart gesloten was, kon het malen beginnen. Na ruim een jaar viel het meer droog. In de Schermer maakte men slim gebruik van ervaringen elders. Omdat de bodem van een meer niet echt vlak is, was er behoefte in te spelen op die hoogteverschillen. In de Schermer legde men een binnenboezem in de vorm van enkele haaks op elkaar staande vaarten aan. Poldermolens aan weerszijden van de Noorder- en Zuidervaart werden op de hoogte geplaatst die lokaal nodig was. Ze pompen het water op van het polderniveau naar de vaarten in de binnenboezem. De vaarten voeren het water af naar de rand van de polder, daar werd het

in drie gangen opgemalen naar de Ringvaart. Waar andere polders voor dit doel (lineaire) molengangen inzetten, maakten de bedijkers in de Schermer geïntegreerde molengangen, molenringen van zestien molens. Deze waren in een 5–5–6 verhouding van onder-, midden en bovenmolens geschakeld. Deze ringen waren minder gevoelig voor uitval. Als één molen uitvalt krijgen de andere vijftien nog steeds water en werken door. Het bijzondere van het bemalingssysteem van de Schermer is dat alle 52 molens met watergangen aan elkaar geschakeld waren tot één groot molensysteem. Alle kennis van voorgaande droogmakerijen was verwerkt en geperfectioneerd tot een op wereldschaal uniek bemalingssysteem met binnenboezem en molenringen. Dit Schermer molensysteem werkte zo goed, dat het waterschap pas in 1930 overging op gemalen. In andere droogmakerijen was dat al vanaf 1880 gebeurd. Feitelijk was in de Schermer de invoering van de ARBOwetgeving - het waterschap kon niet langer volstaan met één molenaar per molen - een belangrijker drijfveer dan de technische ontwikkeling! Dit alles maakte dat de afweging om de molens te behouden veel later plaats vond dan bij de andere droogmakerijen.

Dijkwandeling georganiseerd door de Schermer Alliantie (waaronder vereniging Heemschut en Stichting Schermer Molens). De Molendijk bij het Noorderpolderhuis.

| juni 2017

Nieuwe of historische aanpak? De discussie heeft een aantal boeiende elementen in zich. Enerzijds is door de eeuwen heen dijkverzwaring toegepast door het aanbrengen van extra grondlagen. Archeologisch onderzoek van dijken, bijvoorbeeld de Zuiderdijk langs het Markenmeer, toont de diverse stadia van dijkontwikkeling door de eeuwen heen. Dijken verzakken en moeten dus periodiek worden opgehoogd. Feitelijk wordt daarmee een levend monument begraven, getransformeerd tot archeolo-

Foto: Schermer Molens stichting.

sche inslag: het verﬂauwen van het binnentalud en het ophogen van de teen van de dijk door het opbrengen van baggerspecie. Een zevental erfgoedorganisaties, zoals de Schermer Alliantie, de Stichting Schermer Molens, historische verenigingen van Alkmaar en Oudorp, Adapt! Alkmaar, de boerderijenstichting Noord-Holland Vrienden van de Stolp, stichting voor Landelijk Schoon West-Friesland en erfgoedvereniging Heemschut Noord-Holland trokken aan de bel bij het waterschap. Met publiciteitsacties, zoals berichten in lokale media, een wandeltocht langs de dijk voor geïnteresseerden, druk op het hoogheemraadschap, door het indienen van een zienswijze en het voeren van gesprekken, hebben wij het onderwerp nadrukkelijk geagendeerd. Het hoogheemraadschap reageert door het binnentalud steiler vorm te geven dan eerder gepland. Voor de Noordschermerdijk, als onderdeel van de West-Friese omringdijk en delen van de oostelijke Schermerdijk, wordt nu eerst een cultuurhistorisch onderzoek gedaan en worden de resultaten gebruikt om een aanpak te bepalen waarin veiligheid en cultuurhistorie hand in hand gaan. Voor de oostelijke Schermerdijk wordt een dergelijk onderzoek niet gedaan, maar hebben de zeven erfgoedinstellingen de koppen bij elkaar gestoken om het hoogheemraadschap alert te maken op belangrijke plekken, bijvoorbeeld de twee molenplaatsen van elk zestien molens langs de dijk. Tot op de dag van vandaag kun je aan verhogingen in het landschap en de uitstulpingen van de dijk zien waar deze molens hebben gestaan.

Overstort van het maalcircuit bij Ondermolen D (museummolen). Op de achtergrond Ondermolen C.

gie, met een nieuw dijkoppervlak als verschijningsvorm. De Schermer Alliantie pleit ervoor dat met zorg te doen. Uit een cultuurhistorisch onderzoek - archiefwerk en in het veld - moet blijken welke waardevolle delen de dijk in zich heeft en hoe die behouden kunnen blijven. Een belangrijk aspect vinden wij ook dat na de werkzaamheden geen super strakke dijk ontstaat. Dat is geen onlogische gedachte, waar in vroeger tijden met de hand werd opgehoogd doen nu de shovel en dragline dit werk. Een professioneel oog voor het behoud van de oorspronkelijke uitstraling - bijvoorbeeld door inzet van een landschapsarchitect - is dus geboden bij de uitvoering.

Vervolg De Schermer Alliantie is blij dat het hoogheemraadschap in zijn plannen nu meer aandacht inruimt voor de bijzondere historische aspecten van de dijk. De erfgoedinstellingen worden hierbij betrokken. Het is spannend wat dit onderzoek gaat opleveren. Bij het onderzoek naar de Zuiderdijk is een schat aan historische informatie boven tafel gekomen. Dat zou hier ook kunnen gebeuren, we hopen dat het onderzoek ons meer vertelt over de historie en dat de aannemers er rekening mee houden. We houden de vinger aan de pols en houden in de

gaten dat de uitkomsten van het onderzoek op een passende manier vertaald worden in de projectaanpak. Op een depot tegen de dijk met vervuilde grond staat een picknickbankje, midden in de noordelijke molenring. De vervuilde grond wordt tijdens de dijkverzwaring opgeruimd, maar het schap wil de picknickbank graag behouden voor ﬁetsers en wandelaars. Wij hebben voorgesteld een uitkijktoren in de vorm van een molen-achtkant te maken en die op een voormalige molenplaats te zetten, met daarnaast de picknicktafel. Het hoogheemraadschap heeft positief gereageerd op het idee. Wij houden u graag op de hoogte van onze vorderingen.  Martin Bosch is voorzitter van de Stichting Schermer Molens.

Om verder te lezen: Zwet, H. van. Lofwaerdige dijckagies en miserabele polder, Amsterdamse historische reeks, 2009. Bartels et. al. Dwars door de dijk. Stichting Archeologie West-Friesland, 2016

juni 2017 |

Toekomst van onze snelwegen De Stichting Erfgoed op Weg grijpt het deﬁnitief verdwijnen van de praatpaal langs de Nederlandse wegen aan om een middag te organiseren, waarin de snelweg en in het bijzonder de veiligheid op en rond de snelwegen centraal staat. Door middel van lezingen, ﬁlmbeelden en interviews wordt een beeld geschetst van het verleden, het heden en de toekomst van onze snelwegen. Deelname kost 15 euro. Aanmelden kan via de secretaris van de Stichting Erfgoed op Weg, Fons Alkemade: 06-53540283 of secretaris@erfgoedopweg.nl.

De Lintumsmolen Houtzagerij Eiken – Douglas – Lariks – Grenen Te zagen op elk gewenste maat. Lengte’s tot 12 meter. Gosselinkweg 6, 7108 BP Winterswijk Tel. 0543-564788, Fax 0543-564362 www.gebinten.nl heemschut-lintusmolen 121022.indd 1

sinds 1922

23-10-12 14:04

Meubelmakerij specialiseerd in Antiekrestauratie (eigenaar A.G.M.Willemsen)

Molenallee 5 7384 AM Wilp E-mail: info@hekkers-spijker.nl

heemschut-hekkers 131202.indd 1

Telefoon: 0571 - 26 20 07 Telefax: 0571 - 26 21 23 Internet: www.hekkers-spijker.nl

ijken 121022.indd 1 03-12-13 heemschut-van 09:45

Link, follow en like!

22-10-12 09:35

Steun Heemschut ook online via de social media: • Discussieer mee via LinkedIn • Verspreid nieuwtjes via Twitter • Deel je erfgoedinteresse met vrienden en familie via Facebook Bezoek de Heemschut pagina op Facebook en volg ons via Twitter@heemschut.

Toekomst Heemschut centraal op ledenbijeenkomst Kom meepraten over de toekomst van de vereniging. Dat verzoek kwam van het landelijk bestuur van Heemschut en ongeveer vijftig leden gaven er gehoor aan. Ze kwamen met frisse ideeën en suggesties en zorgden voor een levendige discussie. Eric le Gras Als je wilt praten over de toekomst van Heemschut, dan moet je eerst de huidige situatie kennen. Al met al is die redelijk rooskleurig. Heemschut is een levendige vereniging, beschikt over een schat aan kennis en is ﬁnancieel gezond. Zwakke punten zijn de complexe organisatiestructuur en een vergrijzend ledenbestand. De dalende trend in het ledenaantal kwam in 2016 vrijwel tot stilstand, onder andere vanwege een gerichte ledenwerfactie vanuit Heemschut Groningen.

Samenwerking Toch is er geen reden om achterover te leunen, al was het maar omdat de bedreigingen van ons erfgoed eerder toe- dan afnemen. Volgens veel van de deelnemers aan de bijeenkomst kan samenwerking met verwante organisaties zoals historische verenigingen leiden tot effectievere bescherming. Die samenwerking kan beter niet geformaliseerd worden, dat werkt vaak demotiverend.

De bestuursstructuur kreeg ruime aandacht. Een kleiner, slagvaardiger (dagelijks) bestuur leek de voorkeur te hebben, maar dat DB moet de relatie met de provinciale commissies en werkgroepen koesteren. Andere suggesties waren dat er meer professionals in het DB moeten komen en dat het DB zich inhoudelijk met beschermingswerk moet gaan bezighouden.

Social media Ledenwerving blijft nodig, maar of investeren in een PR-campagne veel oplevert is de vraag. Gerichte acties, zoals die in Groningen rond de ﬁscale aftrek voor monu-

mentenbezitters, lijken wel zoden aan de dijk te zetten. Melden van successen kan vrijwilligers en ook de buitenwacht motiveren. Bovendien is aanwezigheid op de social media tegenwoordig onontbeerlijk en daar doet Heemschut het goed. Tegelijkertijd was er de oproep om rekening te houden met leden die niet handig zijn in de omgang met computers. Opvallend was de melding van twee leden dat ze zich hadden geabonneerd op het blad van Heemschut, maar zich pas jaren later realiseerden dat ze daarmee ook lid waren. Anders gezegd: naast ledenwerving vraagt ook ledenbinding de aandacht. ‘Een inspirerende bijeenkomst, die voor herhaling vatbaar is’ concludeerde voorzitter ad interim Jan van Gils: ’We hebben nuttige tips gekregen, waarop we kunnen voortbouwen.’ Waarna tijdens de afsluitende borrel een advies van een van de leden meteen in de praktijk werd gebracht: ‘Hou het ook gezellig.’ 

Bij gezamenlijke projecten kan Heemschut onder andere kennis inbrengen. Die kan ook op andere manieren benut worden. Mogelijkheden als de oprichting van een Heemschut-academie, het organiseren van kennisbijeenkomsten, meer opleidingen voor vrijwilligers en een publicatiereeks passeerden de revue.

juni 2017 |

Hoeveel levens voor Oostende? Oostende ligt in België ... en in Goes! De naam Slot Oostende leek in Goes lange tijd niet meer dan een historische naam in de aanduiding van een straat. Wie op zoek ging naar een kasteel met die naam kwam teleurgesteld terug. De plaats waar het slot zich zou moeten bevinden was jarenlang niet meer dan de vervallen gevel van een Grieks restaurant…

Aan het zicht onttrokken lag achter de gevel van ’de Griek‘ een wat bouwvallige aan- en achterbouw. Toch bleek er administratief sprake van een rijksmonument op deze plek, wat nu bepaald niet van het restaurant op die plek afstraalde. Het verborgen bestaan van rijksmonument nr. 16376, wat dus ooit Slot Oostende was, wordt nu gelukkig weer tot leven gewekt.

| juni 2017

Nederzettingsgeschiedenis De naamgever van Slot Oostende, Jan van Oostende, ligt begraven in de Grote- of Maria Magdalenakerk in Goes, waar zijn fraaie grafzerk uit 1516 nog steeds kan worden bewonderd. In de tweede helft van de 15de eeuw nam hij zijn intrek in wat toen ’Torenburg’ werd genoemd. Een versterkte woontoren uit de 13de eeuw, vlakbij de kerk.

Arjen Drijgers

De opvolger van een kasteelbergje of mottekasteeltje waarschijnlijk dichtbij gelegen; een ontwikkeling die zo kenmerkend is voor veel kastelen in Zeeland. De naam duidt op een woontoren, later met wat bijgebouwen, en niet op een kasteel van grootse allure, omdat in de bronnen ook wel van ’huse‘ of ’hofstede‘ wordt gesproken. De auteur C. Dekker van ’Goes een schamele Landstede‘

Excursie Slot Oostende vormde het uitgangspunt voor de Heemschut-excursie in Zeeland op 3 juni 2016. Met dergelijke excursies laten de vrijwilligers van Heemschut op bevlogen wijze leden en niet leden kennis maken met de bijzondere streken in de provincies en het werk van de verschillende commissies.

van wat onder de grond waardevol bleek en wensen van de exploitant. Dat de gemeente Goes en de nieuwe eigenaar de zaak rond hebben gekregen - met in acht name van wat er is overgebleven van de geschiedenis van de bijzondere plek verdient een compliment. Het ging ook niet vanzelf dat de aanpak van de restauratie kon worden toevertrouwd aan een architectenbureau en een aannemer die met historisch erfgoed weten om te gaan.

moet zijn geweest, omdat het grondwater omhoog was gekomen. Klimaatverandering in Goes een paar eeuwen terug? Nee, iets anders. Aannemelijk is dat de stijging van het grondwater binnen in het slot het gevolg was van het dempen van de slotgracht die daarmee de water afvoerende functie verloor. Ook vroeg Heemschut speciale aandacht voor de oude houten vloeren en vloerdelen. Er bleek veel van waarde aanwezig om her te gebruiken.

Inbreng Heemschut (2002), geeft in zijn publicatie aan dat dit echter wel een voor Goes belangrijk ankerpunt in de nederzettingsgeschiedenis is. Dit soort gebouwen verlenen immers identiteit aan een stad. Een gemis als zoiets niet meer herkenbaar zou zijn. Een verhaal wat zonder anker zou moeten worden doorverteld.

Nieuw leven Maar slot Oostende is er nog! En niet alleen in verhalen. De gemeente Goes heeft kans gezien met een initiatiefnemer een caférestaurant annex stadsbrouwerij op de locatie te herontwikkelen, met openbare tuin en doorgang tussen Wijngaardstraat en Singelstraat. Voor het imago een oppepper. Het 19de-eeuwse beeld van Goes als ’une ville laide et triste’, zo beschreven door Ch. de Koster in ’Le tour du monde 1874 la Zelande’ komt door een goed binnenstadsbeleid uit 2000 steeds meer in het tegendeel te verkeren. Behoud en restauratie van de verborgen historische resten van Slot Oostende en van de (archeologisch) waardevolle elementen in de directe omgeving vormen het uitgangspunt voor het hele project. De Provincie Zeeland verleende subsidie om de ontwikkeling te ondersteunen.

Deze aanpak heeft Heemschut Zeeland graag gesteund met een aantal aanbevelingen die ook nog serieus werden genomen. Waar ging het om? Eén van de meest waardevolle elementen die van het kasteel is overgebleven is de kelder met fraaie kruisgewelven. Er stond grondwater in de kelder en het scheen onmogelijk om de vloer zo te verlagen dat de basementen van de pijlers weer in het zicht zouden komen. Heemschut heeft met succes geohydrologisch onderzoek bepleit. Het resultaat is een vloer met een interessant verhaal! Het verhaal van een tussenvloer die ook al eeuwen oud

Heemschut Zeeland heeft zich bewust niet willen mengen in de discussie over de opbouw en reconstructie van een hoog opgaande buitengevel. Dat de keuze op een historiserende aanpak, naar een voorbeeld op een oude afbeelding is gevallen en niet op een eigentijds ontwerp, is een kwestie van smaak en architectonische oriëntatie. Verbinden van oud en nieuw en het steunen van het proces was het belangrijkste. Het gaat Heemschut vooral om het succes van een moeilijke en kostbare, stedelijke opgave die Heemschut belangrijker vindt dan divergerende inzichten rond de nieuwe gevel. 

Een lange periode ging eraan vooraf voor een exploitant het cultureel erfgoed wist te omarmen. Tijdens de restauratie en herbouw moesten soms nog eindjes aan elkaar geknoopt worden: beeldkwaliteit, behoud

juni 2017 |

Groningen Beetsterzwaag

Zuidwolde GRONINGEN

Aantasting afgewend

om te bouwen tot woningen. De

Groningen - Heemschut Groningen heeft zich in

hiervoor gemaakte plannen zouden

het najaar van 2016 ingezet om de historische

afbreuk doen aan de cultuurhis-

waarde van Pluimerstraat 3 en 5 te Groningen

torische waarde van de panden;

te waarborgen. De twee 17de-eeuwse arbei-

vooral de wens dakkapellen te

derswoningen zijn karakteristiek en zeldzaam

plaatsen zou leiden tot schade

geworden vanwege saneringen na de Tweede

aan de oorspronkelijke dak-

Wereldoorlog in het kader van de Woningwet.

constructie, die een zeld-

Ze lijden erg aan achterstallig onderhoud. De

zaamheid is geworden.

eigenaar is voornemens de huidige werkplaats

Heemschut is tegen de van rechtswege

Haarlem Amsterdam

Almere

Almelo

Maarsbergen Nijmegen Strijen

Asten

verleende vergunning in bezwaar gegaan. De gemeente verleende de vergunning, maar vereiste van de aanvra-

Eys

ger nog wel dat hij de nadere bouwplannen

Foto: Gijsbert Boekschoten

ter goedkeuring zou indienen. De aanvrager had het plan om onder andere dakkapellen

overleg tussen de aanvrager en Heemschut

te plaatsen wat kon rekenen op een nega-

over hoe de plannen in overeenstemming kon-

tief erfgoedadvies. In de vergunning stelde

den worden gebracht, rekening houdend met

de gemeente dan ook dat deze plannen geen

de cultuurhistorische waarden van de panden.

doorgang konden vinden. De aanvrager diende

Op voorwaarde dat Heemschut het bezwaar

een bezwaar in en probeerde langs die weg als-

zou intrekken, heeft de aanvrager zijn plannen

nog groen licht te krijgen voor de dakkapellen.

gewijzigd. Een win-winsituatie: de unieke arbei-

Heemschut volgde met een bezwaarschrift en

derswoningen krijgen hun woonfunctie terug en

stelde dat de bestaande eisen in de vergunning

kunnen een ﬂinke opknapbeurt verwachten. 

gehandhaafd moesten worden. Daarop volgde

Matthijs Verwer

DRENTHE

Interieur ontsnapt aan slopershamer? Zuidwolde - Ze bestaan nog. Boerderijtjes van bijna 170 jaar oud waar weinig aan gedaan is en die nog in oorspronkelijke staat verkeren. Van binnen en buiten. Zoals de boerderij aan de Drogterweg 13, net buiten Zuidwolde. Met twee voorkamers van vijf bij vijf meter met de originele bedsteden, een schouw met kachel en de originele kocht. Het stond zestien maanden te koop. Tik het adres in op Google en u vindt het met foto’s en beschrijving. Het was bijna verkocht aan mensen die het volledig wilden slopen. Gelukkig zagen die er vanaf en kwam het in handen van mensen met meer oog voor het verleden. Heemschut Drenthe attendeerde de gemeente op het belang van het bijzondere interieur. De wethouder had daar aanvankelijk weinig oren naar, maar later gelukkig wel. De Wolden kent geen gemeentelijke monumenten maar alleen karakteristieke panden. Die zijn toch minder beschermd. En dergelijke interieurs? Die zijn nog steeds zo goed als vogelvrij. Jammer dat Nederland daar niet zuiniger op is. 

| juni 2017

Foto: Jan Boshoeve, Fortfotograﬁe

kastruimte. Het pand, dat overigens prachtig in het landschap past, is in januari ver-

kader dienen. Echter het beeldkwaliteitsplan

van Talant, gelegen aan weerszijden van deze

achtte het gemeentebestuur niet nodig, wel

openbare Freulesingel, is bezig met een grote

een bestemmingsplan met een cultuurhisto-

vernieuwingsslag. In de Omgevingsvisie 2015-

risch onderzoek.

2030 heeft de gemeente Opsterland aangege-

Heemschut heeft daarop in juli toch een ziens-

ven, dat er grote kansen liggen om de land-

wijze ingediend tegen het globale bestem-

goederenzone bij de herontwikkeling van de

mingsplan ’Herinvulling De Wissel - plandeel

zorginstelling te verbeteren. Heemschut Fryslân

Beukenlaan‘, omdat door de ruime planologi-

is van mening dat de gemeente zelf hierin de

sche bebouwingsmogelijkheid langs de Freu-

regie moet voeren.

lesingel en deels ook op de Ezelskamp in de

Heemschut heeft in juni 2015 erop aange-

toekomst een verdere aantasting van het

Beetsterzwaag - Aan de Hoofdstraat van het

drongen om voor de vernieuwing van De Wis-

Lycklama-landgoed heel goed mogelijk is. Het

dorp rijgen de voorname woonhuizen van adel

sel zowel een bestemmingsplan met (wettelijk

bestemmingsplan is echter ongewijzigd vastge-

en patriciaat zich aaneen met diepe achter-

verplichte) cultuurhistorische afweging, als ook

steld.

tuinen en overtuinen. De tuinen zijn inmiddels

een beeldkwaliteitsplan vast te stellen. In dit

Heemschut heeft geen beroep ingesteld, maar

deels door dorpsuitbreiding en zorginstellingen

plan staan de kwaliteitsvoorwaarden voor de

zal er bij de gemeente op aandringen om

ingenomen.

inrichting van het gebied en voor de bebou-

samen met Talant en cultuur- en natuurgroe-

Foto: Ruud Saarloos

van het Koningsdiep. Zorginstelling De Wissel

FRIESLAND

Buitenplaats aangetast?

Het best bewaard zijn het 19 -eeuwse land-

wing, die voortkomen uit de cultuurhistorische

peringen van Beetsterzwaag een beheerplan te

goed Lycklama en de Freulesingel, de histo-

waardestelling. Bij latere nieuwe bebouwing of

gaan opstellen voor behoud en herstel van de

rische route tussen het dorp en het beekdal

herinrichting van het park kan dit als toetsings-

unieke Freulesingel. 

Paula Voorthuijsen

OVERIJSSEL

Nieuwe koers stedelijk erfgoed Almelo - In een manifest Stedelijk erfgoed van grote waarde voor Almelo pleiten drie Almelose raadsleden voor behoud en ontwikkeling van het stedelijk erfgoed en een visie op de lange termijn. Michiel van Heek (CU), Martin Mulder (D’66) en Hans Buitenweg (GL) vinden dat bestaande gebouwen een nieuwe functie moeten krijgen. Wel moeten daarbij zoveel mogelijk de originele vormen gehandhaafd worden. Zij zetten graag Foto: Jan Astrego

een stap verder: Erfgoed is veel meer dan alleen monumenten. Ook straten, parken en waterlopen die door hun bijzondere beeldkwaliteit bepalend zijn voor het karakter en de sfeer van een plek. Zij pleiten voor een mentaliteit van waarderen en koesteren. Behoud van stedelijk erfgoed moet

De voormalige gevangenis van Almelo.

een substantieel gewicht krijgen bij de afweging en uitvoering van het omgevingsbeleid.

ken organisaties en Heemschut Overijssel een

is gediscussieerd over de rol van erfgoed, de

Dit manifest en een nieuw raamwerk van

rondgang langs een aantal monumenten te

instrumenten voor de bescherming en de erf-

beleidsnota’s van B&W vormen de basis voor

maken. Veel van deze gebouwen zijn geres-

goedagenda. Een mooie basis voor samenwer-

een gedachtewisseling tussen gemeenteraad

taureerd en hebben een andere bestemming

king. Echt een nieuwe koers die als voorbeeld

en erfgoedorganisaties. Begin dit jaar nam de

gekregen. Bijvoorbeeld het voormalige Huis

kan dienen voor andere steden! 

gemeente het initiatief om samen met betrok-

van Bewaring dat nu een hotel is. Na aﬂoop

Ingrid van Bergenhenegouwen

juni 2017 |

GELDERLAND

Schoorsteen gesloopt?

op verzoek van Heemschut een rapport uitgebracht over de cultuurhistorische waarde van de schoorsteen. Het behouden van enkele beton-

weg in Nijmegen is een jaar geleden stilgelegd.

nen schoorstenen in ons land zou zeer wense-

Het complex zal worden gesloopt en het ter-

lijk zijn, zo ook deze in Nijmegen. Het markante

rein krijgt volgens plannen een bestemming

beeld van Nijmegen op deze plek met deze

voor de opwekking van alternatieve energie.

schoorsteen zou de geschiedenis kunnen vast-

Eind 2015 heeft Heemschut Gelderland aan-

leggen. De uitgave van een uitvoerig boekwerk

dacht gevraagd voor de schoorsteen, om deze

in 2015 ’De centrale. 130 jaar productie van

als landmark te bewaren ter herinnering aan

energie in Nijmegen‘ ondersteunt het belang

100 jaar elektriciteitopwekking. De reactie van

van het behoud. Nijmegen heeft in totaal 67

de gemeente Nijmegen was dat enige cultuur-

schoorstenen gehad, waarvan er een paar zijn

historische waarde niet kan worden ontzegd,

herbestemd. Zo staat er nog één bij de Rad-

bij het gemeentebestuur en de raad van Nijme-

maar in de plannen voor ’de groene delta‘ is de

boud Universiteit en een ander exemplaar bij de

gen in maart 2017 opnieuw aandacht gevraagd

schoorsteen niet meer ingepland.

voormalige Dobbelmanfabriek. Met de uitvoe-

voor deze monumentale schoorsteen. 

De Stichting Fabrieksschoorsteen (STIF) heeft

rige waardestelling van STIF heeft Heemschut

Jan Reijnen

een eigen identiteit groot. De periode einde

vijftien jaar veel vooronderzoek gedaan naar

middeleeuwen tot aan de afsluiting Zuiderzee

bodemsporen vanaf de oude tot en met de

Almere - Almere heeft een uniek bodemar-

laat zesentwintig scheepswrakken na, waarvan

nieuwe steentijd. Het gaat dan meer om booron-

chief. Nieuwe inzichten zijn aanleiding geweest

nog zeventien op de bodem liggen. Elf zijn wet-

derzoeken dan om opgravingen. Door dit onder-

de zorg hiervoor opnieuw vast te leggen, onder

telijk, de overige zes planologisch beschermd;

zoek denken de archeologen van de gemeente

andere in de gemeentelijke nota Archeologi-

vermoedelijk liggen er meer. Vliegtuigwrakken

Almere dat de omvang en rijkdom maar voor een

sche Monumentenzorg. De reden om dit actief

uit de Tweede Wereldoorlog zijn goeddeels

klein deel bekend is: ’De bodem bevat unieke

te willen beschermen komt ongetwijfeld ook

geruimd; het omringende water herbergt nog

archeologische waarden, waaronder naar ver-

omdat de stad uit het niets is voortgekomen

wrakken, waarschijnlijk met bemanningen.

wachting vele complete nederzettingen met gra-

en dan is de behoefte aan het verkrijgen van

Vooruitlopend op de stadsuitleg is de afgelopen

ven en grafvelden, jachtkampementen, rituele

FLEVOLAND

Actief met rijke bodem

Foto: Helmich Kleerebezem

Nijmegen - De kolencentrale aan de Weurtse-

deposities, kano’s en houten constructies.’ Bijzondere belangstelling is er voor het nieuwe stadslandschap annex woongebied Oosterwold. De aanleg vindt niet plaats op de gebruikelijke zandopspuitingen. De kans is daarom aanwezig dat nieuwe scheepswrakken worden ontdekt. Daarbij komt dat het nieuwe gebied bovenop een belangrijk deel van de prehistorische Eemdelta ligt, met waardevolle archeologische plaatsen uit de steentijd. Bijzonder is dat in het structuurplan voor dit gebied is bepaald, dat de nu nog verscholen contouren van de Eemdelta, Foto: Ben te Raa

herkenbaar terugkomen in de leefomgeving van de nieuwe bewoners. Het mag duidelijk zijn dat Heemschut Flevoland deze ontwikkelingen met vreugde volgt.  Ben te Raa Open dag bij een opgraving op het bedrijventerrein Stichtsekant in Almere.

| juni 2017

UTRECHT

Historische dorpskern behouden Maarsbergen - Vanuit de dorpsgemeenschap in Maarsbergen kreeg Heemschut Utrecht het alarmerende bericht dat bij de ondertunneling van N226 onder de spoorweg Utrecht-Arnhem de historische structuur van de dorpskern onherstelbaar dreigde te worden aangetast door de aanleg van een tunnelbak in de Woudenbergseweg. In eerste instantie had het bestuur van de gemeente Utrechtse Heuvelrug voor dit tracé gekozen, hoewel er een paar goede alternatieven bestonden in de vorm van een rondweg aan de westzijde van het dorp. Naar aanleiding hiervan heeft Heemschut de gemeente en de provincie gewezen op de landschappelijke en cultuurhistorische belangen van Maarsbergen, een woonkern die zich langs de historische ontsluitingsas naar Huis Maarsbergen heeft ontwikkeld. Deze lineaire structuur met fraaie laanbeplanting en aanliggende monumenten bepaalt nog steeds het ruimtelijk beeld van Maarsbergen Foto: Gerhard Eshuis

en in belangrijke mate de identiteit van het dorp. Heemschut heeft zelf ook nog een van de bestaande varianten nader uitgewerkt. In hoeverre de bijdrage van Heemschut hierin doorslaggevend is geweest, is moeilijk te beoordelen, maar uiteindelijk heeft de gemeenteraad toch besloten de provincie te adviseren om te kiezen voor een tracé ten westen van het dorp. Tijdens de vergadering van 13 maart 2017 heeft de provincie aldus besloten.  Martha de Wit

wat wettelijk verplicht is. Het college van Asten dient nu het motiveringsgebrek te herstellen. Dit betrof een tussenuitspraak. Later dit jaar volgt een deﬁnitieve uitspraak. Tot die tijd mag het monument aan het Koningsplein niet worden gesloopt. In februari heeft Heemschut Noord-Brabant de gemeente geadviseerd in deze lopende zaak gezamenlijk op te trekken, waarbij ook de stichting Anneke de Bruijn betrokken zou moeten worden. De gemeente is daar op ingegaan. Dat heeft onder andere geleid tot het advies van Heemschut om te gaan voor een diepgaand bouwhistorisch onderzoek en dit is over-

NOORD-BRABANT

genomen en opgelegd aan de eigenaren van

Sloopvergunning geschorst

pen van Heemschut Noord-Brabant en stich-

het monument. Daarnaast hebben de stichting,

Asten - Op 16 januari diende bij de rechtbank in

ting Anneke de Bruijn gegrond. De gemeente

de gemeente en Heemschut een constructief

Den Bosch de voorziening tot schorsing van de

Asten heeft het besluit tot sloop niet goed voor-

overleg gehad, waarbij vooral is gesproken over

sloop van het monumentale pand dat plaatse-

bereid en daardoor heeft ze in de basis geen

hoe nu verder te gaan in dit traject. Daarbij

lijk bekend staat als het woonhuis van Anneke

goede belangenafweging van het monumen-

speelt ook de nieuwbouwlocatie rond dit monu-

de Bruijn, gelegen aan het Koningsplein 16 in

tale belang kunnen maken. Een bouwhistorisch

ment een grote rol. Vooralsnog wordt eerst de

de gemeente Asten. De rechter schorste de

onderzoek naar de monumentale waarden

uitkomst van het bouwhistorisch onderzoek

sloopvergunning en deed gelijk een uitspraak in

van het pand ontbreekt en de Rijksdienst voor

afgewacht. 

de bodemprocedure. Hij verklaarde de beroe-

Cultureel Erfgoed is niet om advies gevraagd,

juni 2017 |

NOORD-HOLLAND

Universiteit in gevangenis Haarlem - De Koepel werd als strafgevangenis gebouwd tussen 1899 en 1901. Het is een van de drie rijksmonumentale koepelgevangenissen. De andere twee staan in Arnhem en Breda. Alle drie hebben hun oorspronkelijke functie als gevangenis verloren en worden door het Rijksvastgoedbedrijf verkocht. De gemeente Haarlem werd daarbij een voor-

bieder, met het risico van een commerciële

devolle plan voor een University College voorbij

keursrecht gegund en B&W kocht het complex

herbestemming. Een zeer ongewenste ont-

te gaan. Maar gelukkig handelde het college

om het maatschappelijk initiatief van de Panop-

wikkeling voor een dergelijk beeldbepalend,

van B&W in het belang van de stad en maakte

ticon een kans te geven zich in het complex te

strategisch en iconisch ensemble. Zelfs grote

van haar bevoegdheid gebruik de Koepel aan

vestigen met een University College voor 600

maatschappelijke druk van veel organisaties,

te kopen en gedeeltelijk door te verkopen aan

studenten in samenwerking met onder andere

inwoners van Haarlem en een gemeenschap-

Panopticon (allebei voor € 6,4 miljoen). Voor-

de Vrije Universiteit en de Open Universiteit.

pelijk pleidooi van de Vereniging Haerlem en

alsnog is een mooie publieke herbestemming

Het initiatief, een unieke kans voor Haarlem,

Heemschut Noord-Holland dreigden niet te

van de Koepel gered en kan de stad, en dus

moet de komende twee jaar handen en voeten

helpen. De raad bleef in meerderheid tegen.

haar inwoners, maximale regie en invloed uit-

krijgen en dan moet blijken of het haalbaar is.

De tegenstemmers zouden daarmee de ver-

oefenen, ook als mocht blijken dat het Panop-

Een meerderheid van de gemeenteraad aar-

antwoordelijkheid op zich hebben genomen

ticon-plan niet haalbaar is. Heemschut blijft

zelde echter. Daardoor dreigde de Haarlemse

om de herontwikkeling aan de commerciële

de ontwikkelingen van de Haarlemse Koepel

Koepel in handen te vallen van de hoogste

markt over te laten en daarmee aan het waar-

kritisch volgen.  Peter Koppen

ZUID-HOLLAND

Behoud tramstation Strijen - Tot de Watersnoodramp reden er trams van de Rotterdamsche Tramweg Maatschappij (RTM) over de Zuid-Hollandse en Zeeuwse eilanden. Anno 2017 zijn er nog maar enkele resten van de RTM over: een brug, het hoofdkantoor en zes stations. In de Hoeksche Waard is alleen het tramstation in Strijen bewaard gebleven. Helaas zijn er plannen om dit station te slopen. Heemschut Zuid-Holland wil sloop voorkomen door het gebouw uit 1904 te laten beschermen als gemeentelijk monument. De aanvraag hiertoe is ingediend bij de gemeente Strijen. En Heemschut staat in Foto: Gertjan de Boer

haar verzet niet alleen. Het museum RTM in Ouddorp steunt de aanvraag en onder de Strijenaren is liefst tachtig procent tegen sloop. Met al deze steun hopen wij op een goede aﬂoop.  Gertjan de Boer

| juni 2017

AMSTERDAM

Bijzonder naoorlogs kerkgebouw Begin 2017 hebben Heemschut Amsterdam het Cuypersgenootschap stadsdeel Nieuw-West verzocht om het kerkgebouw De Ontmoeting (voorheen de Hoeksteen) te beschermen als gemeentelijk monument. Op verzoek van onze organisaties hebben Foto: Gerrit Vermeer

Gerrit Vermeer en Gert Eijkelboom een uitvoerige waardenstellende beschrijving van de kerk gemaakt. Uit dit onderzoek blijkt dat het kerkgebouw een aanzienlijke monumentale waarde heeft. De kerk is in 1962-1963 gebouwd door de belangrijke architect Piet Zanstra. Het is de meest markante kerk van zijn hand en een beeldbepalend element in de wijk Slotermeer. De ingang van het kerkcomplex is aan de Louis Couperusstraat, gemarkeerd door een opvallende luifel met een kunstwerk van de bekende monumentale kunstenaar en graﬁcus Dick Elffers. Het interieur van de kerk is zeer zorgvuldig vormgegeven en bevat ook twee bijzondere ramen van Dick Elffers. Aangezien de kerkfunctie voor het gebouw mogelijk verdwijnt, zijn de erfgoedorganisaties van mening dat het stadsdeel het gebouw spoedig moet beschermen als monument.  Norman Vervat

LIMBURG

Centrum opnieuw bedreigd Eys - Er wordt weer een nieuw hoofdstuk toe-

vormgeving van nieuwbouwplannen vastleg-

de oorspronkelijke bebouwing van Kunrader-

gevoegd aan de geschiedenis van de Pendile

gen. De gemeente sprak daarbij tevens uit dat

steen aan de zijkant van de kerk, mag naar

in Eys. De Pendile, genoemd naar de vroe-

de gevel van de Pendile daarin behouden zou

ons oordeel niet verder worden beschadigd.

gere dorpspomp tegenover het pleintje bij

moeten worden. Daarmee leken er voldoende

We zouden het een ernstige zaak vinden als

de barokke Sint Agathakerk, werd eind 20ste

waarborgen voor een zorgvuldige omgang met

het gemeentebestuur, na alles wat zich heeft

eeuw ondanks heftige protesten uit de bevol-

het erfgoed in het centrum te bestaan. Leken;

afgespeeld en is afgesproken, op het eerder

king en ondanks ernstige bezwaren van Heem-

want de woningstichting Wittem, nieuwe eige-

gegeven woord terugkomt. 

schut Limburg en de Rijksdienst voor het Cul-

naar van de Pendile, blijkt nu op bedrijfseco-

tureel Erfgoed gesloopt. De sloop verminkte

nomische gronden niet bereid om aangepaste

het oude centrum. De protesten hadden zowel

nieuwbouw op die plaats te plegen.

betrekking op die ernstige aantasting als op

Binnenkort zal de gemeente over de nieuw-

het vermoeden dat onder de Pendile belang-

bouwplannen moeten beslissen. Heemschut

rijke archeologische resten liggen van een

heeft het gemeentebestuur gewezen op de

oude voorburcht, behorende bij een ook ver-

eerder vastgelegde uitgangspunten. De nu

dwenen mottekasteel op de heuvel direct ach-

bekende nieuwbouwplannen voldoen daar

ter de kerk. Het gemeentebestuur liet indertijd

totaal niet aan. Het bijzondere karakter van

bij het verlenen van de sloopvergunning echter

het centrum van Eys, met een van de weinige

het belang van een zorgvuldige en passende

barokke kerken die Nederland rijk is en met

Hans Vermeer

Blijf altijd direct op de hoogte van het laatste nieuws. Volg Heemschut op facebook en bezoek www.heemschut.nl voor de verschillende dossiers en de laatste ontwikkelingen.

juni 2017 |

Het was een ingewikkelde operatie, vertelt Yvonne Leuveld: ‘We hebben letterlijk de zeggenschap over ons huis opgegeven, maar bleven wel betrokken. In vergaderingen zaten we soms met zeven instanties om de tafel.’ De versterkingsregeling heeft niet direct met aardbevingsschade te maken:

Bron: Yvonne Leuveld

Garrelsweer – Kerkepad 2

Na een jaartje onderdak in een containerwoning zijn Yvonne en Jos Leuveld weer terug in de voormalige pastorie van Garrelsweer. Hun rijksmonument was proefproject voor de uitvoering van de versterkingsregeling die gebouwen in het Groninger aardbevingsgebied toekomstbestendig moeten maken.

BEDREIGD

GERED

De pastorie staat nu op glijplaten, zodat het huis niet meebeweegt tijdens een trilling: ‘De unieke vloertegels en de trapopgang zijn daarmee ook veilig en de instanties weten wat ze kunnen verwachten als ze een gebouw, vooral een monument, op deze manier toekomstbestendig willen maken.’ Maar de operatie was ingrijpend en Leuveld vraagt zich af, net als Heemschut

Groningen, of andere monumenteigenaren even snel en goed geholpen zullen worden: ‘Ik sprak mensen die een monumentaal pand in Loppersum hebben. Zij hebben nog geen idee wanneer hun huis aan de beurt is. Soms schaam ik me bijna dat we zoveel geluk hadden.’ De Leuvelds zijn ook eigenaar van het kerkje van Garrelsweer: ‘Daarover zijn we nu in onderhandeling. Ik reken op een andere oplossing. De kerk zal zodanig versterkt worden dat er bij aardbevingen geen slachtoffers vallen. Het gebouw zelf kan dan verloren gaan.’

Eric le Gras

Garrelsweer – Kerkepad 2

‘Daarvoor heb je een aparte regeling. Deze regeling is gericht op bescherming tegen toekomstige bedreigingen, het veiligstellen. Aardbevingsschade hadden we ook, maar daar ging het hier niet om.’

Nieuwe leden

De brievenbussen van Flip Wegenwijs Regelmatig melden zich nieuwe leden aan bij Heemschut. Maar wie zijn zij en waarom voelen zij zich betrokken bij de bescherming van ons erfgoed? In deze rubriek introduceren we een aantal nieuwkomers bij Heemschut. Deze keer Flip Wegenwijs, brievenbusverzamelaar te Zutphen. Eric le Gras

Wegenwijs (1932) is een echte verzamelaar. In het verleden waren het onder andere nummerplaten en alles wat met bier te maken heeft. Sinds hij kleiner ging wonen zijn het brievenbussen: ‘Het is begonnen in Dublin, waar de huizen prachtige deuren hebben. Dat bracht me op het idee om daar wat mee te gaan doen, maar oude deuren verzamelen is niet erg praktisch als je in een ﬂat woont.’

Dinky Toys Een brievenbus is een belangrijk onderdeel van een deur en daar richt hij nu zijn aandacht op. Niet onlogisch voor een man die in de jaren vijftig van de vorige eeuw gietmodellen maakte voor een Engels bedrijf dat

werkte voor Rolls Royce en Dinky Toys, de speelgoedautootjes waarmee menig Heemschutter nog heeft gespeeld: ‘Ik herken de vakkundigheid en de aandacht waarmee oude, metalen brievenbussen zijn gemaakt.’ Wegenwijs heeft net zijn honderdste brievenbus binnengekregen: ‘Ze zijn niet makkelijk te vinden, waarschijnlijk ben ik in Nederland de enige met deze hobby. Ze zijn wel te krijgen, op Marktplaats in ieder geval, maar ze worden zeldzaam. En niet allen voor verzamelaars, ook in het straatbeeld. Loop maar eens door Zutphen, overal zie je de rechthoekige aluminium brievenbussen die de oude, stijlvolle exemplaren hebben

‘Loop maar eens door het centrum van Zutphen en let op de brievenbussen’, zegt Flip Wegenwijs. En inderdaad, als je dat doet zie je links en rechts prachtige deuren met daarin of daarnaast saaie, aluminium brievenbussen. Het zijn details, maar wel details die het grote geheel van de oude binnenstad ontsieren.

vervangen. Een verarming voor de deur, voor de gevel en daarmee voor het aanzien van de stad.’ Zijn verzameling heeft hij aan de muur hangen: ‘Ze zijn vaak van koper en zitten vol ornamenten. Een sﬁnx, bloemenranken, vaak kenmerkende belettering. Over de makers weet ik helaas weinig en ook niet over hoe ze gemaakt zijn. Als er een Heemschutter is die me op weg kan helpen, dan hoor ik dat graag.’

Foto: Eric le Gras

Misschien vindt hij zo iemand op een bijeenkomst of een excursie van Heemschut, want Wegenwijs wil daaraan gaan deelnemen: ‘Volgens mij zijn Heemschutters aardige mensen en we delen in ieder geval iets waar we ons voor willen inzetten: het behoud van ons culturele erfgoed.’ 

Flip Wegenwijs.

| juni 2017

Special

Beeld van Nederland in 36.000 dia’s Collectie Dullé gedigitaliseerd en ontsloten Na het overlijden van August Arthur (Guus) Dullé werd bekend dat hij zijn woonhuis en persoonlijk archief had nagelaten aan Heemschut. Toen het huis werd leeggehaald, kwam een enorme collectie tevoorschijn van wel 36.000 dia’s. Het is een prachtige documentatie van het Nederlandse historische cultuurlandschap. Bram de Jong

juni 2017 |

Special August Arthur Dullé Het was de wens van de heer Dullé dat deze stukken naar de Vereniging zouden gaan. Dit was voor Heemschut een zeer vriendelijk gebaar. Nu de collectie via de website ontsloten is willen we daarvoor, in de vorm van dit In Memoriam, onze blijvende dank uitspreken. De heer Dullé is de zoon van Arthur Augustus Dullé uit Gent en Evertje Groeneveld uit Vinkeveen. Het echtpaar vestigt zich in Amsterdam en krijgt twee kinderen: Johannes Josephus (Jo), geboren in 1905 en August Arthur (Guus) in 1910. Na de lagere school vervolgt Guus zijn studie met een driejarige cursus op de Bijzondere Handelsschool waar hij in 1926 zijn diploma behaalt. Deze schoolkeuze bepaalt meteen het verloop van zijn professionele leven. Hij moest echter wel een baan zien te vinden tijdens de crisisjaren van de jaren 30. ‘Anderhalf jaar heb ik werkloos rondgelopen, … ik liep elke dag bedrijven af en bood mij aan als volontair.’ Vertelt hij in 1975 aan het maandblad Amsterdam werkt. Uiteinde-

| juni 2017

lijk lukt het Guus toch om aan het werk te gaan als assistent boekhouder en hij zal dit beroep tot en met 1935 bij verschillende bedrijven blijven uitoefenen. Assistent blijft hij niet, want Dullé klimt gestaag op tot volwaardig boekhouder. Ondertussen heeft Guus zijn George gevonden. Georgina Christina Hoogeboom (19101994) en August Arthur Dullé verloven zich in 1931 en trouwen vijf jaar later. Getuige de vele brieven in zijn persoonlijke archief blijkt het een gelukkig huwelijk te zijn. Een huwelijk dat verder kinderloos blijft. Vanaf 1935 werkt Dullé voor de gemeente Amsterdam bij de Luchthaven Schiphol dat toen nog onder de jurisdictie van de gemeente viel - voor de Dienst Haven en Handelsinrichtingen. Deze afdeling ging destijds over de exploitatie van zowel de Amsterdamse zeehaven als de luchthaven. Vervolgens maakte hij in 1938 de overstap naar de publiciteitsafdeling van Schiphol. Hij zal daar tot zijn pensioen blijven werken. Acht jaar na deze wissel wordt de heer Dullé benoemd tot perschef van Schiphol,

waar hij intern bekend komt te staan als de ‘De Tijger’ en de ‘Leo Horn van Schiphol’. De eerste bijnaam behoeft geen uitleg, de tweede wel. Leo Horn was een internationaal succesvolle scheidsrechter, bekend om zijn autoritaire optreden tijdens wedstrijden en uitgesproken meningen. Deze benamingen van Dullé geven blijk van een assertieve houding, wat een perschef siert. Over Dullé doen opmerkelijke verhalen de ronde. Zo lukt het hem bijvoorbeeld dat de Sovjet minister van buitenlandse zaken, Andrej Gromyko, de pers te woord staat. Gromyko stond bekend om zijn mijdende gedrag wat betreft de media en bovendien zou hij geen Engels spreken. De heer Dullé trof minister Gromyko echter lezend aan, en jawel, het was een Engelse krant - de rest is geschiedenis. Voor de luchthaven Schiphol was Dullé ook bij publicaties betrokken. Een publicatie waaraan hij heeft meegewerkt is Het spiedend oog der luchtcamera; 170 luchtfoto’s met toelichtende tekst uit 1948. U raadt het al, hierin wordt Nederland vanuit een

Special

Links van boven naar beneden: 1. Oude kalkovens in Dieverbrug 2. Kop-romp boerderij, Bodegraven 3. De Lage Knarsluis in Lelystad 4. Spui bij Zeewolde 5. Het zijkanaal Hooijdonk in Turnhout, BelgiĂŤ 6. Station Sloterdijk, Amsterdam 7.

De vuurtoren van Urk

Rechts: 8. Rijksuniversiteit, Leiden 9. Nabij Bodegraven in Zuid-Holland 10. De Gitstappermolen in Vlodrop, Limburg 11. Korenmolen te Vledder 12. Haven, Westerschelde

juni 2017 |

Special vogelvluchtperspectief gadegeslagen met bijpassende beschrijvingen door experts. Een van hen was Dullé. In het archief van Heemschut - inmiddels bij het stadsarchief van Amsterdam ondergebracht - bevindt zich een manuscript voor een publicatie die in 1973 had moeten uitkomen bij het 100jarig jubileum van het Koninklijk Nederlands Aardrijkskundig Genootschap (KNAG). The Netherlands from the air zag vanwege de hoge drukkosten helaas het levenslicht niet.

Diacollectie Niet lang na het overlijden van zijn vrouw overlijdt Dullé in 1996. Een zeer actief leven waarover in verschillende kranten en tijdschriften veel waardering werd uitgesproken. Daarnaast had Dullé een passie voor erfgoed, die hij deelde met Heemschut, zelfs in letterlijke zin door het nalaten van zijn diacollectie aan onze bond. Het belang van de nalatenschap was voor Dullé’s leven bepalend. Al in 1945 probeerde hij foto’s te maken van de wederopbouw van Schiphol dat dan nog wordt bezet door de Groene Politie die niet gediend was van pottenkijkers. Dit belang zal een factor zijn geweest in zijn ijverige documentatie van Nederland. Het is duidelijk dat het fotograferen en documenteren van stadsgezichten en landschappen ook een grote hobby van de heer Dullé was. Tijdens zijn 25-jarig jubileum op de luchthaven Schiphol kreeg hij dan ook van het luchthavenpersoneel een fotocamera cadeau.

Heemschut hecht grote waarde aan privéinitiatieven als die van de heer Dullé. Wij zijn een organisatie die leeft van de inzet van vrijwilligers, van mensen die net als de leden van Heemschut het beste voorheb-

Beeldbank koppelt bronnen De diacollectie van 36.000 stuks bevat een enorme variëteit aan beeld. In alle seizoenen, van weids tot gedetailleerd, oud en modern, gemalen, gebouwen en zelfs Volendamse klederdracht. Guus Dullé fotografeerde en documenteerde het allemaal. Na zijn dood is het hele archief aan Heemschut nagelaten, waar het lange tijd in een kast heeft gestaan. De foto’s zijn na een grootschalige digitalisering online beschikbaar voor iedereen. Zie: heemschut.nl en beeldbank. cultureelerfgoed.nl. Wilt u meer weten over Guus Dullé? Een deel van zijn eigen archief is inmiddels ondergebracht bij het stadsarchief van Amsterdam. www.amsterdam.nl/stadsarchief.

| juni 2017

ben met de architectuur en het historische cultuurlandschap van Nederland. Deze uitgebreide en goed georganiseerde diacollectie past helemaal binnen dit plaatje. Dullé’s dia’s zijn tussen 1996 en 2014 in ons verenigingsblad gebruikt om artikelen kracht bij te zetten of van illustraties te voorzien. In 2014 is Heemschut begonnen met het digitaliseren van de dia’s met de bedoeling deze online te ontsluiten. Dat proces is in 2016 voltooid. Voor de totstandkoming van dit bijzondere archief is de heer Dullé werkelijk stad en land afgereisd en heeft hij van alles gefotografeerd. Niet alleen geeft het archief een goed beeld van de staat van verschillende monumenten, speciale gebouwen en landschappen, het is vooral een bron van inspiratie voor de liefhebber van gebouwd erfgoed. 

Gastcolumn

Toekomst Religieus erfgoed in Vlaanderen Jaren geleden werkte ik voor ‘Vlaanderen Vakantieland’ op de VRT (Vlaamse Radio en Televisie). Anders dan de naam van de uitzending doet vermoeden, maakten mijn collega reporters en ikzelf reportages in binnen- en buitenland. We toonden mooie plekken, goede restaurants, interessante musea en historische gebouwen. Vlaanderen Vakantieland werd druk bekeken, ook in Nederland. Het was een ontzettend boeiende job, en niet alleen vanwege de buitenlandse reizen. Ik leerde namelijk ook mijn eigen land beter kennen, de geschiedenis van elke stad, elk dorp en elke gemeente. Tijdens de opnames werd ik altijd aangetrokken door kerken. Voor mij leek het of ze een plaats opeisten in de reportage, of ze stonden te trappelen om het verhaal van de plaatselijke gemeenschap te mogen vertellen. Ik liet ze graag aan bod komen, kerken zijn altijd meer geweest dan gebedshuizen. De kerk was letterlijk en ﬁguurlijk het middelpunt van de samenleving, de plaats die zich ontfermde over de essentiële gebeurtenissen in een mensenleven: geboorte, huwelijk en dood.

Manuela van Werde Vlaams volksvertegenwoordiger voor de N-VA, lid van de commissies onroerend erfgoed en cultuur

ook: hoe zorgen we ervoor dat jonge mensen die vertrouwd zijn met een moskee ook een band krijgen met onze kerken en monumenten? Conserveren en restaureren volstaan niet meer om religieus erfgoed een toekomst te geven. Zingeving, hergebruik en identiﬁcatie zijn de begrippen waar we over moeten nadenken. Een moeilijke opdracht, maar erg boeiend. Sinds herbestemming van religieus erfgoed in Vlaanderen bovenaan de erfgoed-agenda staat, merk ik dat de belangstelling groeit. Zowel in de media als op straat. Op de Britse site www.visitchurches.org.uk, zijn mooie voorbeelden te vinden en dat bewijst dat kerken wel degelijk een toekomst hebben. 

Maar de tijden zijn veranderd, in Vlaanderen kijken we aan tegen een religieus patrimonium dat voor veel mensen zijn betekenis heeft verloren, maar intussen handenvol geld kost. Ook al vertegenwoordigt elke kerk een stuk geschiedenis, een stuk identiteit, toch klinkt de vraag steeds luider of we nog moeten investeren in leegstand. Als onroerend erfgoed niet mee-evolueert met de maatschappij verliest het zijn betekenis en waarde. En dan zit de kans erin dat - pakweg over 200 jaar - iemand zal zeggen: ‘afbreken die handel!‘ Een monument is namelijk meer een proces dan een product, het is nooit ‘af’. Elke nieuwe generatie moet dat monument opnieuw ‘adopteren’ en er betekenis aan geven. We moeten ons dus afvragen hoe we onze kerken doorgeven aan de volgende generatie. Voor wie en waarom willen we ze bewaren? Hoe geven we het gerestaureerde monument terug aan de gemeenschap? En

juni 2017 |

Nieuws uit het Korenmetershuis Beleidsmedewerker Mathijs Witte neemt afscheid van Heemschut

Meer realiteitszin in het

beschermingswerk Jephta Dullaart

Als lezer bent u gewend dat we in deze rubriek stilstaan bij het beschermingswerk van een Heemschutvrijwilliger. Deze keer niet, want na zes jaar Heemschut heeft onze beleidsmedewerker Mathijs Witte zijn zetel in het Korenmetershuisje, in het woelige stadscentrum van Amsterdam, ingeruild voor de rust en de ruimte van het eiland Goeree-OverďŹ&#x201A;akkee. Hij gaat daar als beleidsmedewerker met cultureel erfgoed aan de slag. Een goed moment om Mathijs te vragen terug te blikken op zijn Heemschut-jaren.

Roeien over de Eem

Mathijs voor het gemaalhuisje bij de Eemnesservaart.

| juni 2017

De wortels van Mathijs liggen in Baarn, waar zijn interesse voor erfgoed en landschap al roeiend over het riviertje de Eem is ontstaan. Tijdens zijn studie Sociale GeograďŹ e in Utrecht raakte hij gefascineerd door de geschiedenis en architectuur van de - aan de Eem gelegen - Ocrietfabriek in Eembrugge. Hij deed onderzoek naar de cultuurhistorie en was mede-auteur van een artikel voor de Historische Kring Eemnes. De fabriek ging in 2008 failliet en toen sloop dreigde, sprong hij samen met USINE en Heemschut Utrecht in de bres. Het was het moment waarop Mathijs in contact kwam met onze vereniging. Tegelijk was hij bezig met zijn promotieonderzoek aan de Universiteit Wageningen naar de geschiedenis van de varkenshouderij. Daarnaast deed hij losse klussen op het gebied van herbestemming. In 2011 ontstond er een vacature voor beleidsmedewerker bij Heem-

De eveneens gesloopte IJsselcentrale bij Zwolle.

schut waarop Mathijs solliciteerde en werd aangenomen.

Enthousiasme kanaliseren ‘In het eerste jaar heb ik me veel nieuwe dingen eigen moeten maken’, vertelt hij over zijn begintijd bij Heemschut. ‘Het omgaan met vrijwilligers was nieuw voor mij. Hoe kanaliseer je je eigen en hun enthousiasme in het woud aan regels en procedures van Nederlandse ruimtelijke ordening? Tegelijk leerde ik met de vrijwilligers mee, want in juridische procedures was ik ook nog een groentje.’ Gevraagd naar Heemschut-acties die hem bij zullen blijven, noemt Mathijs de Elektriciteitscentrale Harculo bij Zwolle, beter bekend als de IJsselcentrale. ‘Een waanzinnig groot wederopbouwcomplex waar ik heel enthousiast van word en waar je veel mee zou kunnen. Je moet het wel zien. Helaas wordt het momenteel gesloopt. In deze zaak heb ik geleerd hoe belangrijk het is om lokaal draagvlak te creëren en coalities te smeden. Vanaf de zijlijn of van hogerhand roepen dat een gebouw heel bijzonder is en een monumentenstatus moet krijgen, werkt niet meer. We waren ook helaas te laat betrokken. Heemschut kan wijzen op behoudenswaardige gebouwen of landschappen, maar alleen door lokaal draagvlak ontstaat er politieke wil en krijg je dingen voor elkaar.’ Om vervolgens met enig cynisme er aan toe te voegen dat erfgoedbehoud soms puur van toevalligheden

aan elkaar hangt. ‘Een plotseling aftreden van een wethouder kan behoorlijk roet in het eten gooien. Of juist een doorbraak betekenen.’

Schoffelen in het Cantonspark Terug naar Baarn, waar Mathijs mij rondleidt. We stoppen bij het Cantonspark waar hij in zijn puberteit als vrijwilliger vele uren heeft geschoffeld, gesnoeid en onkruid gewied.

Bij de dikste Metasequoia van Nederland staan we even stil. Met grote armbewegingen geeft Mathijs een toelichting op de historische gelaagdheid van dit park: eerst als buitenplaats van een rijke Amsterdammer, toen als botanische tuin van de Universiteit Utrecht en tot slot als stadspark van Baarn. De eyecatcher van het park is zonder meer de Wintertuin, het ‘Crystal Palace’ van Baarn. Sinds een grondige restauratie van het casco in 2012 staat deze rijksmonumentale kas leeg. ‘Betreurenswaardig dat ondanks alle goede bedoelingen en investeringen van de gemeente er nog steeds geen exploitant is gevonden voor een nieuwe bestemming’, spreekt Mathijs zich openhartig uit. ‘Het is ook lastig omdat er strikte geluidsnormen zijn. Het huidige plan behelst een belevingscentrum met een escaperoom. Dit zal nu verder uitgewerkt worden. We wachten het af.’

Tweetje naar Youp Trots is Mathijs op zijn succesvolle inspanningen voor behoud van Huis Rijswijk in Groes-

Wintertuin in het Cantonspark te Baarn.

juni 2017 |

sen, niet ver van het Gelderse Zevenaar. ‘In 2012 bereikte ons via een bezorgd Heemschut-lid de melding over het tracébesluit van de A15. De verlenging van deze snelweg zou dwars over de havezate heenlopen met sloop van Huis Rijswijk tot gevolg. Ik was vooral ontdaan over de nonchalance en minachting waarmee de minister besloot zo’n eeuwenoude plek te vernietigen en de bewoners te verjagen. We zijn als Heemschut een waar mediaoffensief begonnen. Op een gegeven moment heb ik Youp van ’t Hek op twitter een berichtje gestuurd dat hij geretweed heeft. Dat leidde tot veel steunbetuigingen. Onze actie had ook tot gevolg dat, ondanks dat de mensen in de omgeving hun eigen sores hadden met de snelweg, ze zich ook Huis Rijswijk toe-eigenden als hun erfgoed. Dit erfgoed lieten ze zich niet meer afnemen.’ Heemschut mag trots zijn op het resultaat: het tracé is gewijzigd en de havezate blijft behouden. Hoewel nu de belangrijke, tweede fase aanbreekt: het huis is zwaar verwaarloosd en een nieuwe eigenaar zal ﬂink moeten investeren om het complex in volle glorie te herstellen.

De dikste metasequoia van Nederland staat in het Cantonspark.

Overijverige wethouder Hoe is het eigenlijk afgelopen met de Ocrietfabriek, vraag ik Mathijs. Een diepe zucht volgt. ‘Ik zal het je laten zien’. Even later rijden we langs een groot braakliggend terrein in een bocht van de Eem. ‘Helaas hebben we de Ocrietfabriek niet kunnen redden. Een overijverige wethouder die graag daadkracht wilde tonen, trok aan het langste eind. Concrete plannen voor herontwikkeling van het terrein zijn er niet, dus we

zullen nog jaren tegen een lege vlakte aan moeten kijken.’ Mathijs is blij dat hij zijn carrière kan voortzetten in de erfgoedsector. Zo nu en dan heeft hij een teleurstelling moeten verwerken, maar over het algemeen vindt hij het een dankbare taak om samen met gepassioneerde mensen te werken aan erfgoedbehoud. ‘Ik reis veel en je komt op bijzondere plekken, verspreid over het hele land. Dat zal ik wel missen in mijn nieuwe baan, daar beperkt mijn werkterrein zich tot één eiland, weliswaar een prachtig Zuid-Hollands eiland.’

Realiteitszin Heeft Mathijs tot slot nog een wijze raad voor ons als Heemschutters? Hij lacht als ik het vraag, maar er komt een serieus antwoord. ‘Bezint eer ge begint en wees er vroeg bij - ik ben veel acties gewoon op de bonnefooi en te laat begonnen. Je wordt gegrepen door een bepaalde plek en wilt die behouden. Toch zou ik ook voor meer realiteitszin willen pleiten. Kies zorgvuldig want je tijd is kostbaar. Bedenk van tevoren een strategie, bijvoorbeeld hoe je bestuurlijk en maatschappelijk draagvlak kan creëren. Als dat niet realistisch lijkt, kan je je tijd en energie beter in iets anders steken. Ik zie dat niet als een nederlaag, want er zullen genoeg zaken overblijven waar Heemschut wel het verschil kan maken.’  De inmiddels gesloopte Ocrietfabriek in Eembrugge (optie: historische foto van Ocrietfabriek).

| juni 2017

Verenigingsnieuws

NIEUWE LEDEN - 1e KWARTAAL 2017

De heer en mevrouw E.A.M. de Bok-van der Borg, Rotterdam De heer M. Roepers, Loppersum De heer A.A.J. van Riet, Woerden De heer H. Oudshoorn, Streefkerk De heer J.N. de Spa, Amersfoort De heer S. Kornelis, Amsterdam De heer en mevrouw E.N. Messer, Middelburg De heer Krijgsheld, Loppersum De heer M. Bosch, Ursem De heer F.H. van Laar, Amsterdam Mevrouw D. Hoogendam, Loenen aan de Vecht Mevrouw J. Reimert-Oosting, Uithuizen De heer P.J.M. Rovers, Heythuysen De heer F.M.M. Duynstee, Maastricht De heer H. van Gaalen, Mil De heer J. Messchaert, Enkhuizen De heer R. Weij, Amsterdam Mevrouw M. Naber, Zwolle De heer A. Meulman, ’s-Hertogenbosch Mevrouw A. Nijholt-Leemhuis, Usquert De heer P.M. Kernkamp, Wageningen Mevrouw J. Zwerver, Assen De heer A.E. Jaarsma, Doesburg Mevrouw Y. Leuveld, Garrelsweer De heer F.A. Krips, Warffum Mevrouw C. Sieger, Amstelveen Mevrouw C.P. Roëll, ’s-Graveland De heer J. Bellaar Spruyt, Blaricum Mevrouw C. Post, Bodegraven Mevrouw E. Boers-de Vries, Wassenaar De heer J.W. van Petersen, Doesburg Mevrouw M. Koning, Amsterdam De heer A. de Jong, Amsterdam De heer F.J. Rollema, Tjerkwerd De heer C.P. Schothorst, Giethoorn De heer G.M. Seijn, Leiden De heer Ch. Ide, Amsterdam De heer J. Janssen, Rotterdam Mevrouw A. Goedmakers, Kesteren De heer G. de Boer, Oud-Beijerland De heer H. Uil, Zierikzee Alard van der Varst, Makelaars & Taxateurs, Stevensweert

Bent u nog geen lid van Heemschut? Of zoekt u een origineel cadeau-idee? Wordt dan lid of maak iemand uit uw vriendenkring lid. Als dank krijgt u Het Monumentenboek (winkelwaarde € 14,95) cadeau. Ga naar www.heemschut.nl/doe-mee en meldt u aan.

Mevrouw D. Nicolai, Den Haag De heer F.A.F.W. Westen, Den Haag De heer J. Oomkes, Aduard De heer C. Albers, Middelburg De heer G.C.T. Bos, Usquert De heer J.W.J. Appeldoorn, Velp Mevrouw H.E.A. Huizenga-Peredour, Maarn Historische Vereniging Heemstede-Bennebroek De heer W.E.N. Lanphen, Dronten De heer J. Westerman, Utrecht De heer R.B. Nas, Rheden De heer R. van Leusen, Oosterbeek De heer en mevrouw A.J. Vonk, Velsen-Zuid De heer J. Hesseling, Amsterdam De heer J.M.R. Remkes, Bedum De heer M. Bakker Arkema, Vleuten De heer F. Frederiks, Haarlem De heer F.C. Hoek, De Rijp Mevrouw S. Steur, Den Haag Mevrouw L. Postma, Groningen Mevrouw L. Spieker, Amersfoort De heer B. te Raa, Almere De heer J.A. van Waarden, Hilversum Mevrouw A. Tjadens-Belt, Akersloot De heer G. Lebbink, Didam De heer L. Paanakker, Den Haag Mevrouw W. Sybesma, Den Haag De heer E.J. Wortel, Montfoort De heer H.J. Oldenhof, Grou De heer M. Verwer, Groningen Mevrouw C. van der Noort, Beilen De heer C. Kunkeler, Deventer Mevrouw S. Doodeman, Haarlem Studiecentrum Batavialand, Lelystad Mevrouw S. van Heijst, ’s-Hertogenbosch De heer J. Smit, Opperdoes

Foto: Eefje van Duin

We zijn heel verheugd het eerste kwartaal van 2017 een groot aantal nieuwe leden welkom te mogen heten. Samen staan we sterk! Onze commissies zetten zich in voor erfgoedbelangen en erfgoedbehoud in uw eigen omgeving. Actuele informatie is te vinden op www.heemschut.nl, volg ons op facebook en meldt u aan voor de nieuwsbrief. Hebt u een vraag of een melding? Neemt u dan contact op per mail: info@heemschut.nl

De jongste Heemschutter! Bart van Keulen is het jongste lid van onze vereniging! Zoals u ziet op bijgaande foto geniet ook hij -geheel op zijn eigen manier van het tijdschrift dat u als lid vier keer per jaar in de bus krijgt. Zijn ouders gaven hem op als lid, omdat je volgens hen niet vroeg genoeg kan beginnen met het bijbrengen van de liefde voor erfgoed. Dank daarvoor! Naast jonge leden heeft Heemschut ook veel leden die al (heel) lang lid zijn. Dat waarderen we zeer en hierover zouden we graag iets meer willen weten. Tot ongeveer 1995 waren de aanmeldingen alleen op papier. Helaas weten we van een groot aantal oudere leden niet meer in welk jaar zij zich hebben aangemeld. Bent u meer dan 25 jaar lid en weet u zelf nog in welk jaar u lid bent geworden van Heemschut? Geef het aan ons door via 020 622 52 92 (ma, di-ochtend en donderdag) of via info@heemschut.nl. Wie weet kunnen we u dan op een passend moment in het zonnetje zetten. 

juni 2017 |

De straat

Parel moet blijven glanzen Sonja Siefers-Goettsch en Servé Minis in de Stokstraat.

Stokstraat Maastricht Een klein straatje in het oude hart van Maastricht. Perfect onderhouden monumentale panden uit de 17de en 18de eeuw. Exclusieve winkels, één staat er maar leeg. Niets herinnert aan de tijd dat nette burgers met een grote boog om de Stokstraat heen liepen. Theo Wortel

Servé Minis, al 35 jaar monumentenambtenaar in Maastricht, leidt me rond. Het verleden van de Stokstraat heeft geen geheimen voor hem. De Romeinen lieten hun sporen achter in het Stokstraatkwartier. In de Middeleeuwen bouwden rijke kooplieden en schippers grote woon- en pakhuizen langs

| juni 2017

deze oever van de Maas. Stok zou verwijzen naar het Engelse woord stock dat voorraad betekent. Eind 19de eeuw werden de vestingwerken afgebroken en verhuisde de elite naar ruimere wijken die buiten de oude stad werden ontwikkeld. Minder welvarende bewoners bleven achter

en namen hun plaats in. Onder hen arbeiders uit de maakindustrie van Maastricht. Het Stokstraatkwartier werd een echte volksbuurt. Door diverse crises groeide het aantal armen en asocialen. Drankmisbruik en prostitutie bepaalden het straatbeeld meer en meer. De grote huizen raakten

overbevolkt door vele grote gezinnen. Sommige bewoners hielden schapen en geiten op de bovenste verdiepingen. De urine sijpelde naar beneden. Maastricht was laat met goede huisvesting voor arbeiders. Begin jaren vijftig van de vorige eeuw werd de achterstand omgebogen in een voorsprong. Er kwam een sociaal experiment. De bewoners van de Stokstraat werden over andere delen van Maastricht verspreid. Ze kregen les hoe ze zich moesten gedragen. De uitgewoonde huizen werden niet gesloopt zoals in die tijd gangbaar was, maar gestript en opnieuw opgebouwd. Een enkele gevel, zoals van nummer 17, kwam van een afgebroken pand uit een andere straat, in dit geval de Grote Staat. Jammer dat de rijkversierde gevel uit 1773 eigenlijk niet past bij de rest. Na de grote opknapbeurt kwamen de monumentale panden in handen van particuliere eigenaren. Rond 1975 was de renovatie voltooid. Sindsdien is de Stokstraat voetgangersgebied. De gemeente Maastricht moedigt vanaf die tijd mensen aan boven hun winkels te gaan wonen. Dat was toen nog niet gebruikelijk. Servé Minis: ’Bovenverdiepingen bleven vaak onbewoond. Lekkende daken lang onopgemerkt. Soms groeiden er op de bovenste étages complete struiken. Winkeliers haalden de trap beneden weg voor meer winkelruimte.’

Veertig jaar later Anno 2017 ziet alles er nog goed uit! Al zijn er natuurlijk altijd verbeterpuntjes. Sonja Siefers-Goettsch noemt er een paar. Ze opende 25 jaar geleden met haar man op nummer 22 de exclusieve brillenzaak Opticum. Ze woonden tot voor kort met hun kinderen boven de winkel. ’Heerlijke plek‘, vindt Siefers-Goettsch. Ze moest er alleen niet aan denken dat er brand kon uitbreken. ’We mochten helemaal geen vluchtweg aan de buitenkant van ons pand maken. Hoewel je toen al brandtrappen had die leken op regenpijpen. Maar mensen gaan toch voor monumenten?’ Sonja Siefers-Goettsch is voorzitter van de ondernemersvereniging van het Stokstraatkwartier. Ze wil graag dat de restanten van de Romeinse badhuizen beter zichtbaar worden. Het gebied wordt dan nog aantrekkelijker voor toeristen. Verder pleit ze namens de ondernemers voor wegwijzers die aangeven in welk kwartier van Maastricht de bezoeker is. Bijvoorbeeld Havenstraat, Stokstraatkwartier. Nu worden de mensen wel naar de kwartieren geleid, maar blijkt uit niets wanneer ze er zijn. Daarnaast willen de winkeliers dat de gemeente de onderste stukken regenpijp beter onderhoudt. Nu zijn ze vaak roestig en beplakt en beklad. Sonja Siefers-Goettsch noemt de Stokstraat een parel van Maastricht. Een parel die mooi is opgepoetst maar die moet blijven glanzen. Servé Minis stipt zelf ook een minpuntje aan: ‘Winkeliers willen grote ramen om goed te laten zien wat ze verkopen. Veel originele kozijnen van de monumentale panden zijn daardoor gesneuveld. Het kwaad is al geschied‘, zegt Minis met enige berusting.

Verhalen genoeg

Hannes van Roosmalen voor zijn woning.

Hij heeft bij elk monument wel een verhaal. ’Kijk hier, de kenmerkende ribbels van de grijze harde steen uit de Ardennen. Toen men dankzij diamantzagen gladde plakken van deze steen kon maken, werden de ribbels vaak kunstmatig aangebracht. Men was het zo gewend.’ De 45 rijksmonumenten in de Stokstraat bevatten soms nog elementen uit de Mid-

Straatbeeld van de Stokstraat.

deleeuwen. Zo heeft Hannes van Roosmalen onder zijn huis uit 1709 een kelder uit de 13de eeuw. Hij huurt sinds 1981 van de kerk. Zijn woning was ooit een seminarie en daarvoor een brouwerij. Het is in 1958 gerestaureerd door architect Ramakers. Toen hij er kwam wonen, verving hij het sanitair uit de jaren vijftig en liet hij parketvloeren leggen. ’Ik wist dat ik hier lang zou blijven.’ Een poging het pand te kopen, liep op niets uit. Van Roosmalen wil niet weg uit de Stokstraat. Al moet hij zich soms een weg slalommen tussen de toeristen. Van Roosmalen, telg van een baggerfamilie en zo nauw verbonden met de Maas, weet zeker dat veel steden jaloers zijn op Maastricht. ’Het stadsbestuur is goed voor zijn monumenten en heeft tegelijk de stad leefbaar gehouden. Dat kan bijvoorbeeld Brugge niet zeggen.’ Minis: ’Het stadsbestuur van Maastricht krijgt de bevolking ook altijd mee als het om de bescherming van monumenten gaat. Dat zie je vaker in vestingsteden. De bedreigingen van buiten hebben een sterke band gesmeed tussen bewoners en gebouwen.’ 

juni 2017 |

Hoe het niet moet in

Domburg

Gesprekken met projectontwikkelaar en architect hebben geleid tot een succesvolle aangepaste wederopbouw van villa Het Maereltje in Domburg. Nu dreigt echter door dezelfde combinatie de historische KPN kabelcentrale inclusief omgeving te worden gesloopt voor de bouw van een wanstaltig vitaliteitshotel. Willem Heijbroek

Aangepaste nieuwbouw Drie jaar geleden heeft Heemschut Zeeland bezwaar gemaakt tegen de sloop van villa Het Maereltje in Domburg. De gemeente Veere, waar Domburg onder valt, heeft geen gemeentelijke monumentenlijst en de kern van Domburg is geen beschermd dorpsgezicht. Heemschut heeft destijds actief samen gewerkt met het comité van omwonenden en heeft de gemeente kunnen overtuigen bij de nieuwbouw de oorspronkelijke bouwstijl en historische structuur te handhaven en elementen her te gebruiken. De architect heeft hierbij een actieve rol gespeeld.

deel Zeeland’, uitgegeven door de Rijksdienst voor de Monumentenzorg (nu RCE). Het geheel plus een reeks voormalige vissershuisjes in de naburige Weverijstraat is gekocht door een projectontwikkelaar, die

het geheel wil slopen om er een vitaliteitshotel te vestigen. De omvang hiervan is zodanig dat het de hele omgeving domineert en het kleinschalige karakter aantast. Het vitaliteitshotel betreft een omvangrijke

Alternatief voor sloop kabelcentrale Een minder geslaagd project betreft de voorgenomen sloop van het voormalige KPN gebouw, waar in 1925 een telefoonkabel werd aangesloten, die de eerste verbinding tussen Engeland en Nederland tot stand bracht. Vervolgens is het in gebruik genomen als versterkerstation, maar sinds de digitalisering is doorgezet, staat het leeg. Het entreegebouw in de vorm van een villa heeft een markante gevel in zakelijke stijl en zou de status van gemeentelijk monument zeker verdienen. Het is onder meer opgenomen in ‘De monumenten van Nederland,

| juni 2017

De opgeleverde herbouw en nieuwe uitbreiding van ‘Het Maereltje’.

Bron: bureau Harmonische Architectuur

Huidige situatie voormalige hoofdgebouw KPN-centrale in Domburg.

Bron: bureau Harmonische Architectuur

investering. Heemschut ziet dit niet als probleem, maar als kans om herbestemming van het entreegebouw en behoud van de gevels aan de Weverijstraat te bepleiten. Sloop en nieuwbouw van de KPN centrale is namelijk beduidend kostbaarder dan herbestemming, mede vanwege het feit dat de constructie zeer degelijk is en ook twee kubieke meter gereserveerd moet blijven voor de KPN. Zonder al te veel problemen zou bij die opzet in het voorste gedeelte, en zover naar achteren als nodig is, de geplande parkeergarage met de ingang aan de zijkant kunnen komen. De projectontwikkelaar heeft drie jaar geleden zijn plannen gemeld bij Heemschut, wat zeer te waarderen is. Wij hebben hem geantwoord dat we met deze opzet alleen akkoord willen gaan, wanneer het hoofdgebouw wordt herbestemd en de gevelwand aan de Weverijstraat gespaard blijft. Wij zijn bereid evenals bij Het Maereltje mee te denken over een voor beide partijen aanvaardbare oplossing. Omdat er geen duidelijke aanpassing van het plan bij de ter visie legging was te bespeuren, heeft Heemschut Zeeland in een zienswijze bezwaar gemaakt. Inmiddels had ook de stichting Leefbaarheid Kom Domburg bezwaar aangetekend tegen het ontwerp raadsbesluit, met daarbij nog enkele andere argumenten, zoals de verkeersproblematiek die zou ontstaan bij de hoofdingang en nadelige effecten op de leefbaarheid van de omwonenden. De bezwaren van deze stichting zijn tot twee keer toe niet of nauwelijks door de gemeente inhoudelijk behandeld, evenals de zienswijze van Heemschut. De informatieavonden werden niet door het college, maar door de projectontwikkelaar georganiseerd, die overigens nog steeds niet is ingegaan op het grote aantal bezwaren en aangedragen alternatieven, zoals gedeeltelijke herbestemming en aangepaste nieuwbouw. De Stichting Leefbaarheid heeft dit in een gerechtelijke procedure aanhangig gemaakt en van de rechter volledig gelijk gekregen. Heemschut Zeeland hoopt dat dezelfde weg die bij Het Maereltje bewandeld is, hier tenslotte ook zal worden ingeslagen. ď Ž

De nieuwe entree van het vitaliteitshotel.

De Weverijstraat, huidige situatie.

De Weverijstraat, geplande zijgevel vitaliteitshotel.

juni 2017 |

Gaat de zandweg ten onder aan zijn eigen succes? In het buitengebied van ons land is nog een groot aantal eeuwenoude zandwegen te vinden. Deze onverharde wegen zijn cultuurhistorisch van belang vanwege hun verbondenheid met de landschappen waarin zij liggen. Heemschut merkt dat een nieuwe verhardingsgolf dreigt waarbij cultuurhistorische en landschappelijke waarden het onderspit delven. Hoe gaan gemeenten en beheerorganisaties om met onverharde wegen in hun buitengebied? Jephta Dullaart en Mathijs Witte

Dilemma van de zandweg Het is belangrijk om onderscheid te maken tussen zandwegen die zijn afgesloten voor gemotoriseerd verkeer en die voornamelijk

een recreatieve functie hebben en zandwegen met een volledige verkeersfunctie die zorgen voor de reguliere ontsluiting van (vakantie)woningen en (boeren)bedrijven.

Als alleen aanwonenden gebruik maken van de zandweg dan is er meestal geen probleem. Zij stellen zich hier op in. Wie midden in het bos woont op de Veluwe heeft meestal een auto die wel raad weet met een hobbelige zandweg. Maar zodra vreemden, zoals vakantiegangers en dagrecreanten over de onverharde wegen gaan rijden, ontstaan er problemen. Er wordt te hard gereden, auto's moeten elkaar kunnen passeren, de intensiteit neemt toe en de bovenste laag slijt sneller. Bewoners en ondernemers kloppen aan bij de lokale overheid met klachten over stofproblemen en de gebrekkige staat van het wegdek. Het lokale draagvlak voor behoud van de onverharde zandweg als cultuurhistorisch relict is dan inmiddels bij een deel van deze bewoners verdwenen.

Foto: Kees Naaijkens

Spanningsveld

De middeleeuwse bosweg op Landgoed Gorp & Roovert.

| juni 2017

Heemschut is de laatste tijd betrokken bij een aantal gevallen (zie kader) waarin door gemeenten en bewoners gepoogd wordt om historische waardevolle zandwegen te verharden. Naast onderhoudskosten worden veiligheid, bereikbaarheid en stofproblemen als redenen voor verharding genoemd. De

Heemschut is niet per se tegen (half-) verharding, maar wil dat bij het bepalen van maatregelen ten aanzien van beheer en gebruik van zandwegen wel het cultuurhistorische belang goed wordt afgewogen. Een inventarisatie, waardering en selectie van de cultuurhistorische en landschappelijke waarde van zandwegen kan daaraan bijdragen. Heemschut is om dit moment bij de volgende gevallen betrokken.

Langendijk, Acquoy, Gelderland De Langendijk in Acquoy moet verhard worden vanwege toegenomen verkeer door dagjesmensen die recreëren bij Fort Asperen. Verharding moet de stofproblemen oplossen.

Roovert, Hilvarenbeek, Brabant Op landgoed Gorp & Roovert moet een middeleeuwse weg door een bosgebied verhard worden om meer winkelend publiek uit België naar Hilvarenbeek te krijgen.

Almelo, Overijssel In Twente worden de zandwegen op de oevers langs het Kanaal AlmeloNordhorn met grasbetonklinkers verhard door de provincie. Het gebied verliest zijn aantrekkelijkheid voor wandelaars, fietsers en ruiters. Bent u voor of tegen verharding van historische wegen of kent u plekken waar verharding dreigt? Laat het ons weten!

Foto: Jan Dijkstra

plannen voor verharding roepen vervolgens protesten op van andere buurtbewoners die er met plezier hun hond uitlaten of paardrijden. Maar ook landschaps-, erfgoedbeschermers en natuurorganisaties zien liever

De Lagendijk in Acquoy.

niet dat zandwegen worden verhard vanwege verlies aan biodiversiteit en cultuurhistorische waarden. Tegenstanders van verharding wijzen op het jarenlang gebrek aan onderhoud, het toegenomen sluipverkeer en pleziercrossers als oorzaken van de kapotte, onveilige en stofﬁge wegen.

Beleid landschapsorganisaties Heemschut is benieuwd welk beleid gemeenten en landschapsbeheerorganisaties hebben om deze balans te vinden. Gevraagd naar deze kwestie antwoordt Paul Vesters van Het Utrechts Landschap: ‘Wij hebben geen specifiek beleid, maar zullen niet snel tot asfaltering overgaan. Het grote nadeel van asfalteren c.q. betonniseren van paden is dat reptielen, zoals zandhagedis en hazelworm, op asfalt en beton gaan liggen om op te warmen. Asfalt en beton warmen sneller op dan zand. Zeker met de hoge snelheid van elektrische fietsen en mountainbikes zullen reptielen minder snel worden opgemerkt.’ Leo Cleiren van Geldersch Landschap en Kasteelen: ‘We hebben soms wel te maken met klachten van wandelaars, fietsers en omwonenden als gevolg van stuiven bij droogte. We kunnen weinig met de klachten, anders dan bestuurders van voertuigen vragen de snelheid aan te passen. We zien ook dat het in zijn algemeenheid drukker

wordt op onze terreinen. Maar vanuit onze doelstelling - beheren van cultuurhistorisch erfgoed - behouden wij de zandwegen uitdrukkelijk als onverharde wegen en paden. Incidenteel wordt er, in samenspraak met gemeenten, een verhard ﬁetspad gerealiseerd op of tegen de zandweg. Van volledige verharding is bij ons geen sprake.’ André ten Hoedt, Boswachter ecologie bij Natuurmonumenten, ziet op de Veluwezoom geen verhardingsgolf. ‘In de Gemeente Rozendaal worden zandwegen in het bestemmingsplan beschermd. Natuurmonumenten is bezig om voor de Veluwezoom een kwaliteitstoets voor paden en wegen op te stellen. Wij willen de natuur zoveel mogelijk de ruimte geven. Paden en wegen moeten hier op aansluiten. Hoe ouder de (zand)weg hoe meer biodiversiteit aanwezig is, met name in de naastgelegen bermen. De zogenaamde historische ringalleeën (rondweg om een heerlijkheid) gaan we extra goed beheren. Onze grootste zorg is nu de problemen met de waterafvoer veroorzaakt door geulvorming door bandensporen van het toenemende aantal mountainbikers. Met name in de winter, als er weinig verdamping is, veranderen zandpaden in modderpoeltjes.’  In het volgende nummer: Deel 2 - beleid van gemeenten.

juni 2017 |

Excursies

Groningen: Westerwolde Heemschut Groningen organiseert op zaterdag 24 juni een excursie naar Westerwolde, het gebied dat grenst aan Duitsland. De ruggegraat van het landschap van Westerwolde is een esdorpenlandschap, met hogere zandruggen in het veen. Het gebied is lange tijd sterk geïsoleerd geweest, omdat het midden in het veen lag,

het Bourtangermoor. Dit heeft een conserverende werking gehad voor bijvoorbeeld het unieke plattelandsklooster in Ter Apel. Het gebied speelde een belangrijke rol tijdens de 80-jarige oorlog. De dag wordt geleid door historicus Jochem Abbes.

se Westerwoldse boerderijen, Smeerling. 13.50 uur - rondleiding vesting Bourtange. 14.45 uur - vertrek Bourtange via Sellingen, Ter Borgh en Ter Wisch naar Ter Apel. 15.20 uur - aankomst Hotel Boschhuis. 16.00 uur - bezichtiging 15de-eeuwse klooster Ter Apel. 17.45 uur - aankomst NS hoofdstation Groningen, einde programma. De prijs bedraagt voor leden € 39,50, voor niet-leden € 43,50 inclusief kofﬁe, thee en lunch, maar exclusief kosten voor het klooster (museumjaarkaart geldig). 

Programma 10.20 uur - vertrek per touringcar vanaf NS hoofdstation Groningen. 11.15 uur - ontvangst met kofﬁe in Romano gotische kerk van Wedde. 12.30 uur - bezoek aan 16de en 17de-eeuw-

De zomer is aangebroken en Heemschut nodigt u uit om mee te gaan op interessante excursies in Nederland. Deze worden

Bron: Wikimedia Commons.

georganiseerd door enthousiaste vrijwilligers van onze vereniging, die u graag hun bijzondere

Met Heemschut op pad

erfgoedlocaties laten zien in de provincie waar ze actief zijn.

De vesting Bourtange, die wordt bezocht tijdens de excursie in Groningen.

Onder de titel 'Tegendraads' organiseert Heemschut Flevoland op vrijdag 8 september een eendaags symposium over vijftig jaar stedenbouw Lelystad. Met lezingen, een paneldiscussie en een excursie per bus wordt de ontwikkeling vanuit het niets naar het huidige Lelystad uit de doeken gedaan. Wat waren de uitgangspunten? Hoe zijn die ingevuld en hoe heeft de stad zich ontwikkeld? U krijgt verhalen, antwoorden en

| juni 2017

meningen van professionals te horen, die met hart en ziel hebben gewerkt aan deze bijzondere stad. De bus voert door Lelystad en tijdens de rit wordt een staalkaart van stedenbouwkundige opvattingen en ontwikkelingen getoond. Meer informatie volgt via onze (digitale) nieuwsbrief, facebook en onze website.  Werkeiland in Lelystad.

Foto: Karel Loeff

Lelystad: Vijftig jaar stedenbouwkundige ontwikkeling

Foto: Jan Dijkstra 2014, Wikimedia Commons.

Stolpen in Noord-Holland

Stolp uit 1746 in Twisk.

stolp, iconen van het Noord-Hollands landschap. Deze dag vinden een tweetal lezingen plaats, is er een bezoek aan Museumboerderij West-Frisia - waar u zich waant in een bewoonde stolpboerderij anno 1900 - en is er een rondrit door het stolpen-dorp Twisk. Ter plaatse bezoeken we ook een gerenoveerde stolp. De excursie begint om 10.00 uur in Nieuwe Niedorp en eindigt daar om 16.30 uur. Voor het volledige excursieprogramma zie www.heemschut.nl De kosten, inclusief lunch en afsluitend drankje bedragen € 47,50 per persoon. 

Heemschut Noord-Holland organiseert op donderdag 29 juni een excursie voor leden en introducés om hen kennis te laten maken met het fenomeen stolpboerderij, prachtig Noord-Hollands cultureel erfgoed. Het aantal beschermde stolpen is helaas beperkt. Jaarlijks verdwijnen in Noord-Holland enkele tientallen stolpboerderijen. Soms door brand, maar veel vaker door sloop. Als deze trend zich de komende decennia voortzet, zal het platteland van Noord-Holland een belangrijk deel van haar bijzondere karakter verliezen. Tijdens de excursie zal uitgebreid aandacht worden besteed aan de historie van de

Deventer: Industrieel erfgoed als inspiratiebron De Raambuurt tot een stedelijke buurt met in hoofdzaak wonen; het Havenkwartier tot een brandpunt van innovatie en ontmoeting. Op zaterdag 16 september organiseert Heemschut Overijssel een boeiende excursie met een wandeling door deze gebieden waarbij we het verhaal vertellen van de opkomst, het verval en de vernieuwingen die zo kenmerkend zijn.

Programma 10.30 uur - ontvangst bij Stichting Industrieel Erfgoed (SIED). Rondleiding door het Sluiskwartier, gevolgd door een korte introductie over het behoud en de transformatie industrieel erfgoed

Aanmelden voor deze evenementen kan via kampen@heemschut.nl of per telefoon 020 622 52 92 op maandag, dinsdagochtend of donderdag. Inschrijven kan nu ook via onze website. Omdat wij bij voorkeur communiceren via e-mail, zouden wij graag beschikken over uw emailadres. Indien u dit nog niet heeft opgegeven, gelieve dit aan ons te zenden via bovenstaand emailadres. Bij voorbaat dank!

Foto: Karel Loeff

Van middeleeuwse Hanzestad ontwikkelde Deventer zich in de 19de en 20ste eeuw tot een echte industriestad. Toen Deventer in 1880 geen vestingstad meer was, kwam er nabij het middeleeuwse Bergkwartier, nog binnen de stadsgracht, een open gebied vrij. Hier ontstond een nieuwe wijk, de Raambuurt, met industriële gebouwen en (bedrijfs)woningen. In de jaren twintig tot zestig van de vorige eeuw werd er net buiten de stadsgracht een eigentijds, grootschalig en nieuw industriegebied gecreëerd, het Havenkwartier. Beide gebieden hebben zich - met behoud van het industrieel erfgoed als inspiratiebron - op een eigen wijze getransformeerd.

Het Raamkwartier.

door architect Martin Kleine Schaars. Bezoek aan het Archeologiedepot. Lunch in het Havenkwartier met aansluitend een rondleiding door het gebied. 17.00 uur - afsluiting. De deelname bedraagt voor leden € 35,- en voor niet-leden 40,- per persoon. 

juni 2017 |

Nederland kanalenland

Het Rijn-Schiekanaal in Leidschendam. Foto uit het besproken boek. 40

| september 2016

Nederland waterland! Een gevleugelde uitdrukking die aangeeft hoe dominant de rol van water in ons land is. Water bepaalde onze geschiedenis, economie, cultuur en landschappen. Kanalen, door de mens geschapen waterwegen, speelden door de eeuwen heen daarbij een sleutelrol. De oudste kanalen zijn gegraven door de Romeinen, vanaf de Middeleeuwen gevolgd door nieuwe golven van kanalenaanleg. Kanalen werden gegraven voor ontginning en voor afwatering van woeste veengebieden, als bescherming tegen de vijand als onderdeel van militaire waterlinies, als snelle verbindingen tussen steden of als economische slagaders. Tot in de jaren dertig werden in Nederland nieuwe kanalen gegraven. Na de Tweede Wereldoorlog begon de teloorgang. De beroepsvaart liep terug door het opkomend goederenvervoer per vrachtauto, later sloten veel oude industrieën langs kanalen hun poorten en ook de toenemende schaalvergroting in de binnenscheepvaart leidde tot sluiting en soms zelfs tot demping van kanalen. Daarmee verloren historische sluizen, bruggen, dienstwoningen en schipperscafés hun functie en vielen in rap tempo ten prooi aan de sloper. De groeiende welvaart en de opkomende recreatievaart zorgden echter vanaf eind jaren zeventig voor een keerpunt. Lokale en regionale initiatieven leidden ertoe dat steeds meer gesloten kanalen nieuw leven werden ingeblazen.

Foto: Pim van Schaik

Hans Buiter en Roger Raat brachten onlangs een fraai geïllustreerd boek uit waarin aan de hand van twaalf kanalen een breder publiek kan kennismaken met de verborgen schoonheid aan historische vaarwegen die Nederland rijk is. In elke regio wachten kanalen op hun ontdekking door recreanten per boot, te voet, per ﬁets of per auto… 

Peter Nijhof Zie voor de lezersaanbieding pagina 46. Peter Nijhof is voorzitter van Heemschut Flevoland.

juni 2017 |

Bedreigd erfgoed

Foto: Kees Volkers

De laatste seinhuizen

Seinhuis in Nijmegen van het paddenstoeltype.

Verspreid over het land moeten er ooit meer dan duizend hebben gestaan: seinhuizen en blokposten, waar baan- en seinhuiswachters niet alleen de treindienst regelden, maar ook moesten zorgen dat dat veilig gebeurde. Ze waren er in vele gedaanten: van klassiek tot modern, van ontroerende eenvoud tot pareltjes van architectuur. Daarvan is nog maar een handje vol over. Kees Volkers

De kaalslag onder de seinhuizen in Nederland nam een aanvang in de jaren â&#x20AC;&#x2DC;60, toen de beveiliging van het spoorwegnet werd geautomatiseerd. In het tijdperk van de klassieke beveiliging waren spoorlijnen ingedeeld in blokken, en bij ieder blok hoorde een beveiligingspost of een seinhuis. Alles ging nog met de hand: via het bloktoestel

| juni 2017

had de seinhuiswachter contact met de machinisten, handmatig trok hij de wissels en seinen. Ook draaide hij vaak nog de spoorbomen van een overweg. Wissels en seinen werden bediend met hendels via een netwerk van staaldraden, die bovengronds langs de rails liepen. In grote seinhuizen stonden hele batterijen van die hendels. De

veiligheid van het treinverkeer lag letterlijk in handen van de seinhuiswachters: een verkeerd sein trekken of een wissel vergeten, kon fatale gevolgen hebben. Vanaf eind jaren â&#x20AC;&#x2DC;50 werd in fasen de Centrale Verkeersleiding (CVL) ingevoerd en geschiedde de beveiliging van een hele spoorlijn voortaan automatisch en op afstand. Hiervoor werden nieuwe, moderne seinhuizen gebouwd, de zogenaamde CVLposten. Kenmerkend voor deze posten waren de grote NX-tableaus (van eNtranceeXit), waarop de treindienstleiders de treinen, seinen en wissels in de gaten konden houden. De overbodig geworden klassieke seinhuizen werden hierna met grote voortvarendheid gesloopt. De CVL-periode duurde nog geen dertig jaar. In de jaren 1990 kreeg het digitale tijdperk de overhand en werden ook de CVL-posten overbodig. Anno nu wordt door ProRail de

beveiliging van het gehele Nederlandse spoorwegnet digitaal georganiseerd vanuit dertien control centers.

CVL-generatie Nog steeds worden seinhuizen gesloopt. De meest bedreigde zijn de seinposten van de CVL-generatie. Ze zijn in het digitale tijdperk

Interieur van het seinhuis in Nijmegen.

op hun beurt overbodig geworden. Deze seinhuizen hebben een veel zakelijker uitstraling, waardoor sloop minder weerstand oproept. Toch blijven het typische gebouwtjes, kenmerkend voor een bepaalde functie in een bepaalde tijd. De CVL-posten markeren de overgang van de klassieke naar de geautomatiseerde beveiliging. Door hun functie zijn het opvallende gebouwtjes, in een stijl die typerend is voor de wederopbouw en de jaren 1960.

Seinhuis Post VI Post VI in Amersfoort was een heuvelpost, gebouwd in 1930. Heuvelen is een rangeerterm: goederenwagens werden door een rangeerlocomotief op de rangeerheuvel geduwd, waarna de wagens er aan de andere zijde afrolden en over de verschillende sporen werden verdeeld. Vanuit Post VI werden de wissels en seinen in het heuvelgebied bediend. Post VI is nog het enige seinhuis van zijn generatie in spoorwegstad Amersfoort. Andere seinhuizen werden tijdens de oorlogsjaren verwoest of raakten overbodig door automatisering. Seinhuis Post VI bleef lange tijd gehandhaafd omdat het een specifiek stuk van het emplacement bediende, los van de doorgaande treindienst. Ondanks aanpassingen is de hoofdvorm van het seinhuis nog goed herkenbaar, met name door het dakoverstek en de typerende, blokvormige bovenzijde. Het functionele ontwerp doet denken aan NS-architect H.G.J. Schelling, maar op een bouwtekening staat de handtekening van G.W. van Heukelom. Gezien de kaalslag onder de klassieke seinhuizen is het bijzonder dat het Amersfoortse exemplaar bewaard is gebleven. De combinatie met de nog aanwezige rangeerheuvel maakt Post IV uniek in Nederland.

Foto: Fred Oosterhuis

Nergens is de sloopwoede van de Nederlandse Spoorwegen zo groot geweest als bij de blokposten en seinhuizen. Van al die duizend seinposten zijn er nog geen dertig meer over: een onvoorstelbare kaalslag. Daarvan staan er een paar in het Spoorwegmuseum of langs een museumspoorlijn. Slechts enkele hebben een beschermde status, maar van harte ging dat meestal niet. Zoals in Roosendaal, waar de oude post B uit 1907, het oudste klassieke seinhuis in Nederland, zou worden gesloopt. Dankzij een spectaculaire verplaatsing kon dit seinhuis worden behouden. Ook het seinhuis in Maastricht uit 1933, een juweeltje van Sybold van Ravesteyn, kon ternauwernood van de sloop worden gered. Nu is het een van de weinige seinhuizen van de meest gesloopte architect van Nederland dat wĂŠl bewaard is gebleven.

Bron: Het Utrechts Archief

Wat nog rest

Post VI te Amersfoort.

Een voorbeeld is de voormalige CVL-post in de Spoorkuil in Nijmegen uit 1960, naar een ontwerp van architect Koen van der Gaast. Het is een seinhuis van het paddenstoeltype, waar er vijf van in Nederland zijn gebouwd. De andere vier zijn al gesloopt. Dat lot leek ook het Nijmeegse exemplaar beschoren, maar voortschrijdend inzicht lijkt het gebouw te gaan redden. Een alternatieve bestemming wordt gezocht. Een voorbeeld uit de klassieke periode is Post VI in Amersfoort, gebouwd in 1930, en ook op de nominatie om te slopen. Met name de Stichting Industrieel Erfgoed Stad Amersfoort (SIESTA) pleit voor behoud van dit monument. SIESTA heeft eerder een prominente rol gespeeld in de redding van de Wagenwerkplaats in Amersfoort. Ook dat wilde men slopen. Nu koketteren gemeente, ProRail en NS met deze cultuurhistorische parel. ď Ž

juni 2017 |

Handhaving gevraagd

Rechter: Monumentenstatus biedt meer bescherming dan bestemmingsplan Mathijs Witte en Norman Vervat

Het college van B&W van Enschede wilde aan het einde van een zorgvuldige aanwijzingsprocedure twaalf wederopbouwpanden toch niet aanwijzen als gemeentelijk monument. De gemeente koos voor een vorm van ruimtelijke bescherming via het bestemmingsplan. Uiteindelijk ﬂoot de rechtbank Zwolle de gemeente terug.

Wat eraan voorafging

Foto: Marcel Meijer Hof

In 2008 verrichtte Het Oversticht in Zwolle voor de gemeente onderzoek naar wederopbouwerfgoed in de gemeente Enschede. De

gemeente wilde graag de monumentenlijst uitbreiden. Na een gedegen onderzoek naar 54 panden komt een lijst van twaalf gebouwen en complexen naar voren die monumentaal en beschermwaardig zijn. In 2012 startte de procedure tot aanwijzing van deze twaalf wederopbouwpanden. Echter, na bezwaren van eigenaren buigt de gemeente in 2014. Begin 2015 verzoeken Heemschut Overijssel en het Cuypersgenootschap de gemeente Enschede alsnog de panden aan te wijzen. Enschede wees dit verzoek af. Ook bij de Enschedese bevolking leeft deze

De Maranathakerk aan de Tweede Emmastraat is een van de beoogde beschermde monumenten.

| juni 2017

zaak, zo bleek op 20 mei 2015 tijdens een drukbezocht symposium over de problematiek van de status van deze panden én het erfgoed uit de wederopbouwperiode.

Uitspraak rechtbank Heemschut en het Cuypersgenootschap stapten naar de rechter. Beide organisaties vinden dat er geen goede belangenafweging heeft plaatsgevonden. De rechter is het met hen eens. De motivering van de gemeente Enschede om geen nieuwe panden aan te wijzen deugt niet. Het belang van behoud van monumentale waarden moet evenwichtiger worden afgewogen ten opzichte van het belang van de eigenaren om niet aan te wijzen vanwege verwachte negatieve effecten. Deze afweging moet voor elk pand afzonderlijk gebeuren. De rechter vindt verder dat het ontbreken van een ﬁnanciële tegemoetkoming voor eigenaren geen reden is om niet aanwijzen. Als laatste vindt de rechter ruimtelijke bescherming via het bestemmingsplan niet voldoende. Via het bestemmingsplan beschermde panden zijn ‘slechts’ beschermd tegen gehele of gedeeltelijke sloop, terwijl bij een monumentenstatus de monumentale waarden van de panden echt beschermd zijn. Heemschut en Cuypersgenootschap wachten een nieuw besluit van het college af. Voor meer informatie over dit dossier verwijzen wij u naar onze website onder bedreigd erfgoed. 

Erfgoednieuws

Nieuwe directeur Restauratiefonds Ingezonden Kees-Jan Dosker is de nieuwe directeur van het Restauratiefonds. Dosker is gekozen vanwege zijn allround ervaring in het aansturen van organisaties en zijn visie op organisatieverandering. De laatste functie die Kees-Jan vervulde was divisiedirecteur bij Staatsbosbeheer, waar hij onder andere verantwoordelijk was voor alle activiteiten

in Noord-Holland, Zuid-Holland, Flevoland, Utrecht en voor de afdelingen Landschap, Cultuurhistorie en Gebouwen, Grondzaken, Vermogensbeheer en Juridische Zaken. Hij heeft ook een achtergrond in de logistieke en zakelijke dienstverlening. Hij werkte in (directie-)functies bij Koninklijke Nedlloyd, Tempo Team, Schiphol Group en ProRail. 

Database moet miskleun Raalte voorkomen Om sloop van kunstwerken - zoals bij het voormalige postkantoor van Raalte - in de toekomst te voorkomen, zouden gemeenten 'omgevingskunst' moeten inventariseren en opnemen in een database. Daarvoor pleit rijksbouwmeester ir. Floris Alkemade van het Rijksvastgoedbedrijf. Alkemade adviseert over architectuur en stedelijke omgeving van het vastgoed van het Rijk. In Raalte is onlangs een in 1967 bij de

Excursie Valkenburg Op zaterdag 2 september organiseert Heemschut Limburg een excursie naar Valkenburg aan de Geul. We bezoeken de kasteelruïne met een gids die nauw betrokken is bij recent archeologisch onderzoek. De architectuur in en rondom Valkenburg is door de aanwezigheid van het kasteel beïnvloed. Voorbeelden hiervan zijn het station uit 1853 en de landgoederen van de familie Regout. Valkenburg is gemakkelijk per trein bereikbaar. De kosten van toegang, gids, koffie met vlaai en lunch bedragen € 35,- per persoon. Voor opgave zie pagina 39.

opening van het postkantoor geplaatst aluminium plastiek van de bekende kunstenaar Willem Hussem 'meegenomen' toen het PTT-gebouw met de grond gelijk werd gemaakt. Het is vervolgens in de shredder verdwenen! Hoeveel kunstwerken in de decennia na de Tweede Wereldoorlog op of bij gebouwen van overheden, instellingen en scholen in dorpen en steden zijn geplaatst is onbekend. 

De redactie ontving naar aanleiding van het artikel in het decembernummer over duurzaamheid de volgende informatie van Frank van Unen: Het plaatsen van zonnepanelen op een monument of in een beschermd stadsgezicht is lang niet altijd handig. Er is een tamelijk voor de hand liggende oplossing waar ik niet zo veel over hoor. Dat is een collectief project op basis van de postcoderoos. In mijn woonplaats Deventer loopt een dergelijk project, dat weliswaar niet speciﬁek op monumenteigenaren is gericht, maar dat wel voor hen handig kan zijn. Een groot gebouw op het bedrijventerrein, grenzend aan het postcodegebied van de monumentale en beschermde binnenstad, wordt vol gelegd met zonnepanelen. Burgers die in de postcoderoos wonen, kunnen participeren door een aandeel te kopen. Deventerenergie verzorgt plaatsing, ﬁnanciële afhandeling, onderhoud enzovoorts van de panelen. Zo heb je met weinig inspanning zonnepanelen en ze staan uitstekend bij je monument! Een elegante en voor de consument makkelijke oplossing. 

KNOB Stimuleringsprijs Op vrijdag 17 maart werd door onze zustervereniging de Koninklijke Nederlandse Oudheidkundige Bond (KNOB) de Stimuleringsprijs voor nieuw onderzoekstalent uitgereikt. Vier masterscripties waren hiervoor genomineerd. Winnaar was Agnes Kersten met haar onderzoek naar de oorsprong van het meest bepalende netwerk van de Nederlandse infrastructuur getiteld: Het ontstaan van het Nederlandse Rijkswegennet 1795-1940. Planning, ontwerp en uitvoering. Daarin laat zij zien hoe er al sinds de Napoleontische tijd in Nederland is nagedacht over een systematisch wegen-

net. Uiteindelijk heeft dit geleid tot het beroemde Rijkswegenplan van 1927.

De KNOB organiseert op vrijdag 23 juni in de Arnhemse Walburgiskerk Arnhem een studiedag met het thema Fouten bij restaureren. Meer informatie op de www.knob.nl 

juni 2017 |

AANBIEDINGEN

ls Voordeel a

Colofon Over het belang van kanalen in ons land las u in dit nummer van Heemschut al iets meer op pagina 41. Speciaal voor leden van Heemschut is het boek Nederland Kanalenland. Een reis langs 12 kanalen met korting te bestellen. De uitgave telt 208 pagina’s in full-color en heeft een harde omslag. Leden betalen € 19,50 in plaats van € 24,50. Dit bedrag is inclusief verzendkosten. Vermeldt ‘Lid Heemschut’ bij uw bestelling via www. stokerkade.nl

Vrijkaarten Madurodam De volgende leden hebben gratis toegangskaarten gewonnen. De heer J.J.M. Verhoef, Hazerswoude-Rijndijk De heer A.J.L. van der Hoek, Delft De heer en mevrouw Siemelink, Ede Mevrouw A.J. Judels, Zeist Mevrouw H. Rots, Haarlem Mevrouw H. Dietz, Gorinchem De heer G. Frankfurther, Amsterdam De heer en mevrouw Moeyes, Wassenaar De heer A. Wallet, Wijk bij Duurstede De heer A. Blankert, Bennekom Alle winnaars van harte gefeliciteerd! 

Verwacht: excursie Strijp-S, Eindhoven

£ Ja, ik ondersteun de doelstelling van Heemschut en word lid. ................................................

£ De heer £ mevrouw £ ﬁrma £ organisatie

Adres: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Postcode: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Plaats: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Telefoon: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Email: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Handtekening: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Het lidmaatschap bedraagt minimaal € 35,- per jaar, jongeren <25 € 15,-, bedrijven € 70,-. U ontvangt van ons een acceptgirokaart en Het monumentenboek als welkomstgeschenk. U kunt deze bon in een ongefrankeerde envelop sturen naar: Bond Heemschut, Antwoordnummer 3808, 1000 PB Amsterdam 46

| juni 2013

Redactie Anne-Marie ten Cate, eindredactie Jephta Dullaart Eric le Gras Willem Heijbroek Ruud Kuipers Karel Loeff, hoofdredactie Norman Vervat Redactieadres redactie@heemschut.nl Grafische productie en bladcoördinatie Pack & Parcel BV, Nieuwegein m.m.v. Pencilpoint - Reclamemakers & Vormgevers, Woerden Advertenties Bureau van Vliet, Zandvoort 023-571 47 45 zandvoort@bureauvanvliet.com

Erfgoedvereniging Bond Heemschut Nieuwezijds Kolk 28, 1012 PV Amsterdam 020-622 52 92 www.heemschut.nl info@heemschut.nl

Word lid van Heemschut! Naam:

Jaargang 94 no. 2, juni 2017

Losse nummers Prijs € 5,95, incl. verzendkosten € 7,50. Bestellen via www.heemschut.nl Foto: Karel Loeff

Op zaterdag 30 september organiseert Heemschut Noord-Brabant een excursie naar Strijp-S in Eindhoven. Het voormalige fabrieksterrein van Philips heeft vanaf het jaar 2000 een transformatie ondergaan van een gesloten fabrieksterrein midden in de stad naar een leuke, dynamische en hippe stadswijk. Waar vroeger gloeilampen, radio’s en televisies gemaakt werden, maakt de eens verboden stad nu onderdeel uit van het publieke domein van Eindhoven. Het is een van de meest geslaagde herbestemmingen in Nederland. Meer informatie volgt deze zomer via onze nieuwsbrief, facebook en www.heemschut.nl. 

Heemschut is het kwartaaltijdschrift voor leden van de Bond Heemschut, de vereniging tot bescherming van cultuurmonumenten in Nederland. Opgericht in 1911. Beschermvrouwe: Hare Koninklijke Hoogheid Prinses Beatrix der Nederlanden.

Contributie Individuele leden minimaal € 35,Gezinslidmaatschap € 45,Jongerenlidmaatschap (tot 25 jaar) € 15,Rechtspersonen en bedrijven € 70,Opzegging alleen schriftelijk en voor 1 december. ISSN 0017-9515 Rabo-rekening nummer IBAN NL 36 RABO 01462.53.388 Excursie-rekening IBAN NL 33 RABO 01462.53.442

VANDAAG BOUWEN AAN DE HISTORIE RESTAURATIE VAN DE BLIKVANGER OP DE MARKT IN MAASTRICHT UIT 1659 Het stadhuis moest gerestaureerd worden om aan de hedendaagse eisen tegemoet te komen met behoud van de historische waarde: om te werken, te bezoeken, te bezichtigen en te verwonderen. De opknapbeurt kende een aantal mooie uitdagingen. Onder andere was het herstel van de balklaag in de verdiepingsvloer een unieke opgave. Onder de vloer zat een monumentaal stucwerkplafond met schilderwerk en ornamenten wat niet beschadigd mocht raken.

VAN MORGEN

BEKIJK ONZE NIEUWE WEBSITE!

â&#x20AC;&#x153;Een mooie mix van vakmanschap en daadkracht. Het werk is netjes en op tijd opgeleverd en problemen werden professioneel opgelost.â&#x20AC;?

koninklijkewoudenberg.nl Ameide 0183 - 60 66 00 Maastricht 088 - 355 96 90 info@koninklijkewoudenberg.nl

Theo Timmers, projectleider bouw van de gemeente Maastricht

Waarborg voor kwaliteit Vertrouw de restauratie van monumenten toe aan een expert. Kijk voor aangesloten leden op www.vakgroeprestauratie.nl

Vakgroep Restauratie Partners in restauratie, onderhoud en herbestemming

De Vakgroep Restauratie is de branchevereniging van gecertificeerde restauratie bouwbedrijven

Al meer dan 25 jaar hét bureau voor Marketing en Communicatie Support! Het bedrijf dat al meer dan vijf jaar de grafische produktie en bladcoördinatie van het tijdschrift Heemschut verzorgt.

Grafische vormgeving, ontwerp en DTP

Printen van uw waardevolle mailing, huisdrukwerk, folders of brochures

van beursstands, open afbouw en promotiemateriaal

Opslag, voorraadbeheer en distributie

coördineren en produceren van promotioneelen huisdrukwerk

Van complete huisstijl tot belettering van uw bedrijfspand en auto

Direct mail, databeheer en e-mailing

l Eigen

l Adviseren,

l Verzorgen

Pack & Parcel B.V. 2e Regimentsdok 1 Postbus 1446 3430 BK Nieuwegein

bezorgdienst

t 030 - 604 90 58 e info@pack-parcel.com i www.pack-parcel.com