Jaarrapport Belgische projecten Dokters van de Wereld - 2012 by Médecins du Monde Belgique

JAARRAPPORT 2012 Staat van de toegang tot zorg in België De Belgische projecten van Dokters van de Wereld

Inleiding

Hoofdstuk 1 Globale beschrijving van de verschillende projecten

Zorglijn kwetsbare gezondheid van Dokters van de Wereld Consultaties voor daklozen Samen Met Haar

La Louvière

Consultaties in de Centra voor Onthaal, Zorg en Oriëntatie in Antwerpen en Brussel

Consultaties bij specialisten

Hoofdstuk 2 GLOBAAL cijferoverzicht van onze consultaties

8| 9| 10 | 11 | 12 | 15 |

Aantal consultaties en profiel van onze patiënten Toegang tot medische zorg Gezondheidsgegevens

18 | 22 |

Hoofdstuk 3 A ctiviteiten van Dokters van de Wereld in Antwerpen

27 |

27 | 31 | 38 |

Consultaties voor daklozen

Centrum voor Onthaal, Zorg en Oriëntering (COZO) Specialistische zorg voor kwetsbare patiënten in samenwerking met GZAziekenhuizen

Hoofdstuk 4 Activiteiten van Dokters van de Wereld in Brussel

41 |

Raadplegingen voor dak-en thuislozen

‘Met haar’

44 | 50 |

Hoofdstuk 5 La Louvière

55 |

Hoofdstuk 6 Pleidooi en onderzoek

57 |

Centre d’Accueil de Soins et d’Orientation (CASO)

Groenboek over de toegang tot gezondheidszorg Pleidooi in Antwerpen: toegang tot zorg voor kwetsbare zwangere vrouwen Enquête bij de begunstigden van het Winterplan (Brussel): mentale gezondheidstoestand /verslaving

58 |

61 |

Enquête bij de Roma in Brussel

CONCLUSIE EN AANBEVELINGEN

65 |

DANKWOORD Dokters van de Wereld Jaarrapport 2012

71 |

Inleiding Elke dag worden onze teams geconfronteerd met deze tegenstelling : 48% van de patiënten geeft aan dat ze zich in een slechte of zeer slechte gezondheidstoestand bevinden terwijl slechts 30% van de patiënten een vaste huisarts heeft en 66% van hen geen enkele ziekteverzekering heeft. Bovendien leeft 60% van onze patiënten in een tijdelijke of precaire woning. De personen die uitgesloten zijn van medische zorgen zijn vaak diegenen die ze juist het meest nodig hebben. Jammer genoeg neemt hun aantal steeds toe… De kenmerken van onze populatie zijn gewijzigd in vergelijking met 2011: 29% van onze patiënten zijn vrouwen en 25% van onze patiënten komt uit de Europese Unie, een aanzienlijke stijging van beide groepen ten opzichte van vorig jaar. Is dit een teken van toenemende maatschappelijke kwetsbaarheid en van een stijgende intra-Europese migratie, te wijten aan de Europese crisis? In 2012 zag Dokters van de Wereld een belangrijke toename van het aantal raadplegingen (+34%). Deze stijging is vooral toe te schrijven aan de uitbreiding van onze eigen interne capaciteit en een toename van het aantal plaatsen waar we raadplegingen organiseren. Het aantal projecten is eveneens sterk gestegen en zal in de toekomst nog uitbreiden. Dokters van de Wereld wil immers zo veel mogelijk die mensen bereiken die uitgesloten zijn van medische zorgen, zodat ze opnieuw contact leggen met en vertrouwen krijgen in professionele gezondheidswerkers.

Dankzij de meer dan 5 000 vrijwilligers kon Dokters van de Wereld een aanzienlijk aantal kwetsbare mensen verzorgen. © Dries Van Luyten Dokters van de Wereld Jaarrapport 2012

Het jaarrapport dat u nu in handen heeft, geeft een totaalbeeld van onze raadplegingen. U vindt er een korte beschrijving van de projecten, een synthese van de gegevens en vervolgens de informatie per project en per locatie. Daarna geven we een overzicht van de verschillende studies die Dokters van de Wereld uitvoerde in 2012. Tenslotte worden er een aantal krachtlijnen gedefinieerd op middellange en lange termijn. Deze krachtlijnen vormen de basis voor onze toekomstplannen, zowel voor het zorgaanbod als voor de systemen voor ziekteverzekering. Dit rapport wil tegelijkertijd een gezicht geven aan de mensen die geen toegang hebben tot gezondheidszorg en die ook vaak niet vertegenwoordigd zijn in de officiële statistieken.

Tot slot wensen we de meer dan 500 vrijwilligers te bedanken die in 2012 samen Dokters van de Wereld uitmaakten. Zonder hen zou Dokters van de Wereld immers niet bestaan. Door hun tijd te investeren voor Dokters van de Wereld tonen al deze mensen aan dat uitsluiting geen noodlot is. Zij bewijzen dat het mogelijk is om tegen uitsluiting te vechten met engagement en professionaliteit! Veel leesgenot, Stéphane Heymans

Kathia Van Egmond

Verantwoordelijke Belgische Projecten voor Dokters van de Wereld.

Medisch Coördinator Belgische Projecten voor Dokters van de Wereld.

“Eindelijk, hier is het dan… het jaarrapport 2012! Een weerspiegeling van al wat we samen als Dokters van de Wereld hebben verwezenlijkt. Dit rapport draait niet enkel om cijfers, maar vooral om echte mensen: de dakloze man in het station, de Roma vrouw die bedelt op straat met haar baby… Steeds meer mensen dreigen uit de boot te vallen. Hopelijk stemt het rapport tot nadenken. We willen toch een maatschappij waarin toegang tot medische zorg een evidentie is? Dit is niet zozeer een kwestie van geld. Maar bovenal een kwestie van solidariteit en politieke wil!”

Kathia van Egmond

Hoofdstuk 1

Globale beschrijving van de verschillende projecten De projecten van Dokters van de Wereld in België vormen een coherent zorgtraject : “kwetsbaarheid & gezondheid”. Dit zorgtraject bestaat uit drie niveaus : een proactieve of mobiele lijn, een eerstelijns- en tweedelijnsaanpak.

3 // Tweedelijnsaanpak Consultaties door specialisten in de polikliniek Baron Lambert van het ziekenhuisnetwerk ‘Iris Sud’ in Brussel en in het netwerk van de ziekenhuizen van de Gasthuiszusters in Antwerpen (GZA). Op deze consultaties kunnen mensen zonder toegang tot de gezondheidszorg terecht in afwachting van hun instroming in het reguliere zorgcircuit.

1 // Een « Proactieve of mobiele lijn » Deze consultaties verplaatsen zich naar de habitat van de patiënt : het is de bevoegde hulpverlener die naar de mensen toegaat. obiele medische en paramedische consultaties s’ avonds m in de leef- en ontmoetingsplaatsen van daken thuislozen. De consultaties vinden voornamelijk plaats in noodop vangcentra voor daklozen, onder andere in het kader van de winteropvang. reventie- en sensibiliseringsbijeenkomsten georganiseerd P in de leef- en ontmoetingsplaatsen van vrouwen in kwetsbare situaties.

2 // Eerstelijnsaanpak edische, sociale en psychologische consultaties overdag M in de twee Centra voor Onthaal, Zorg en Oriëntatie (COZO of CASO in het Frans - Centre d’Accueil, de Soin et d’Orientation) in Antwerpen en in Brussel. In 2013 starten we met een nieuwe consultatie rond seksuele en reproductieve gezondheid binnen het CASO in Brussel.

Dokters van de Wereld Jaarrapport 2012

Dokters van de Wereld biedt zowel een sociale, medische als psychologische opvolging om een globale en multidisciplinaire aanpak te garanderen.

Dankzij deze consultaties kunnen we de continuïteit van de medische zorg garanderen en slagen we erin om de patiënt in het klassieke zorgcircuit te integreren, op basis van het recht op gezondheidszorg.

Dokters van de Wereld bereikt dus kwetsbare patiënten preventief via de « mobiele » consultaties. Indien nodig krijgt de patiënt een afspraak in één van onze dagcentra om verdere verzorging te krijgen. Als een patiënt daarna gespecialiseerde zorg nodig heeft, wordt hij doorverwezen naar de tweedelijnszorg. Het is niet de bedoeling dat de patiënt in ons zorgtraject blijft zitten. Dokters van de Wereld zorgt ervoor dat de patiënt gere-integreerd wordt in de klassieke gezondheidsstructuren. Deze re-integratie vraagt enorm veel energie en interdisciplinaire samenwerking tussen onze zorgcentra in Brussel en Antwerpen, de OCMW ’s, Fedasil, de mutualiteiten…

Hoofdstuk 1

Globale beschrijving van de verschillende projecten Zorglijn kwetsbare gezondheid van Dokters van de Wereld

Consultaties voor daklozen // Brussel 1 // Medische consultaties bij SAMU social (rue des Petits Remparts)

Consultaties voor daklozen 1 // Consultaties in de winteropvangvoorziening te Antwerpen en Brussel

Met Haar Preventiesessie in de leef- en ontmoetingsplaatsen

Mobiele consultaties (met de bus) op de ontmoetingsplaatsen voor daklozen

2 // C onsultaties in de opvangcentra voor daklozen

Netwerk Preventieve Lijn Begeleidingsnetwerk Medisch centrum van Dokters van de Wereld - Centrum voor Onthaal Zorg en Oriëntatie : • Zorg (waaronder seksuele en voortplantingsgezondheid), oriëntatie en het verkrijgen van de rechten. Of andere medische centra (Fares/VRGT : tuberculose, Elisa / free clinic : HIV, andere …).

Begeleidingsnetwerk

Eerste Lijn

Tweedelijnsconsultatie : consultatie bij een specialist

De herintegratie in het klassieke zorgcircuit en de eerstelijnsgeneeskunde is onder meer belangrijk om oneigenlijk gebruik van de spoedopnames in de ziekenhuizen te

Dokters van de Wereld Jaarrapport 2012

De patiënt is opnieuw geïntegreerd in het zorgsysteem en wordt opgevolgd in een “klassieke” praktijk

Tweede Lijn

voorkomen en om besmettelijke en chronische ziektes vroegtijdig te kunnen opsporen.

De consultaties van Dokters van de Wereld vinden plaats in de SAMU social, een plaats waar daklozen terecht kunnen voor noodopvang, wat rust en psychosociale begeleiding. De vrijwillige huisartsen van Dokters van de Wereld zijn het ganse jaar door minstens 3 tot 4 avonden per week aanwezig. Dankzij de aanwezigheid van een dokter kunnen dringende diagnoses snel gesteld worden. Op sommige avonden gaan de dokters mee met het mobiele team (maraude) van de verplegers van SAMU social. Door de goed geplande spreekuren en de gratis diensten die in het centrum van de stad gelegen zijn, is een laagdrempelige toegang gegarandeerd. Deze consultaties zijn een nood oplossing voor mensen die de maatschappelijke structuur verloren hebben door op straat te leven, en vormen geen alternatief circuit dat de huisartsen in de regio Brussel vervangt.

2 // De wintervoorzieningen Tijdens de koudste maanden van het jaar versterkt Dokters van de Wereld het zorgaanbod voor daklozen, door elke avond medische en paramedische consultaties aan te bieden in opvangcentra van de SAMU social in Brussel. De 2 locaties hebben een gedeelde capaciteit van 700 plaatsen.

Het doel van deze consultaties is drievoudig : 1// Onmiddellijke hulp verlenen aan de mensen die in de winteropvang verblijven. 2// Patiënten in dringende gevallen doorverwijzen naar de spoedopname, naar kosteloze consultaties als zij geen enkele medische dekking hebben of naar andere gespecialiseerde consultaties voor screening (tuberculose, SOA). 3// Hulp bieden bij de eerste stap naar gezondheidszorg en de daklozen opnieuw vertrouwen geven in het zorgsysteem. De consultaties fungeren vooral als luistermoment.

Om een goede opvolging van de zorg te garanderen, werd er een dagbegeleidingsdienst opgericht voor het CASO, de OCMW ’s, en zelfs de huisartsen en de ziekenhuizen. Dit jaar vonden er medische en paramedische consultaties plaats op beide locaties, zeven dagen op zeven, dankzij de hulp van 190 vrijwilligers (waarvan 25 dokters en 65 verplegers). Omwille van de aanhoudende koude was het Winterplan dit jaar operationeel gedurende 5 maanden, van 15 november 2012 tot 15 april 2013.

// Antwerpen 1 // Medische consultaties in het dagcentrum “De Vaart” Sinds juni 2012 bieden huisartsen van COZO (Centrum voor Onthaal, Zorg en Oriëntatie), in het centrum De Vaart één keer per week eerstelijnsconsultaties aan voor daklozen.

Hoofdstuk 1

Globale beschrijving van de verschillende projecten Deze consultaties bieden een kans aan mensen die sinds lange tijd niet meer in contact zijn gekomen met een medisch hulpverlener. Via deze consultaties kunnen ze opnieuw contact opbouwen met de gezondheidszorg. Zo wordt hun vertrouwen in de geneeskunde hersteld en neemt hun angst voor de dokter of de diagnose af. Het medisch centrum COZO stelde een databank op die toegankelijk is voor de maatschappelijke opvolging van de behandelde mensen.

2 // De wintervoorzieningen In Antwerpen organiseren het OCMW en de Stad een specifieke winteractie in samenwerking met het CAW (Centrum voor Algemeen Welzijn) in verschillende onthaalcentra. Deze actie voorziet in nachtopvang voor daklozen, maar breidt ook de capaciteit van de dagcentra uit tijdens de winterperiode. Om een zo groot mogelijke doelgroep te bereiken, heeft Dokters van de Wereld consultaties georganiseerd in verschillende onthaalcentra (zowel dag als nacht). In 2012 hield Dokters van de Wereld twee maal per week consultaties in het opvangcentrum « VICTOR », met een capaciteit van 120 plaatsen. Dokters van de Wereld was één keer per week aanwezig in het dagopvangcentrum De Steenhouwer, in samenwerking met het zorgteam van Antwerpen. Deze consultaties bieden de daken thuislozen zorg en toegang tot de klassieke geneeskunde. De databank van het medisch centrum COZO van Dokters van de Wereld faciliteert een goede opvolging van de patiënt. Daarnaast zorgt het OCMW Antwerpen voor permanenties in het nachtopvangcentrum en verleent toegang tot gezond heidszorg aan wie het nodig heeft.

Samen Met Haar “Samen Met Haar” is een project dat gericht is op Brusselse vrouwen in kwetsbare situaties. Meer specifiek bestaat de doelgroep uit vrouwen zonder financiële middelen, inkomen, vaste verblijfplaats; anderstalige nieuwkomers; slachtoffers van geweld; vrouwen zonder papieren; vrouwen uit de Roma gemeenschappen en vrouwen die illegaal aan het werk zijn. Ook de kinderen van deze kwetsbare vrouwen behoren tot de doelgroep van het project. Het project steunt op drie pijlers : Luik 1 : Informatiesessies en lezingen rond seksualiteit op de ontmoetingsplaatsen van de verschillende vrouwelijke doelgroepen (kerken, organisaties die met vrouwen werken, kappers, enz.) Luik 2 : Een meterschapsproject (of begeleidersproject) in de verschillende bevolkingsgroepen en zorgcentra. Deze begeleiders zijn er ook om patiënten te gidsen naar gezondheidszorg. Luik 3 : Laagdrempelige consultaties die volledige gezond heidsdiensten (preventief en curatief) aanbieden aan vrouwen en kinderen. Deze consultaties omvatten eveneens seksuele en reproductieve gezondheids zorg (contraceptie, zwangerschapsopvolging, preventie baarmoederhalskanker, hulp bij seksueel geweld…). Dit project zorgt ervoor dat kwetsbare vrouwen daadwerkelijk toegang vinden tot aangepaste informatie, begeleiding en verzorging. “Samen Met Haar” werd opgestart eind 2012 en zal verder worden uitgebreid in 2013.

Dokters van de Wereld Jaarrapport 2012

La Louvière In het kader van de wereldwijde dag van Verzet tegen Extreme Armoede op 17 oktober 2012 opende Dokters van de Wereld een medische consultatie in La Louvière, in samenwerking met de stad La Louvière en het OCMW. Voortaan zal Dokters van de Wereld aanwezig zijn in alle landsdelen van België. De consultaties worden elke woensdagmorgen gehouden door vier vrijwillige dokters in de Relais Santé, rue du Moulin 79 in La Louvière. We zijn van plan om andere activiteiten te ontwikkelen en toe te voegen aan onze bevoegdheden. Eerst en vooral willen we echter meer kennis verwerven over onze doelgroep, met een focus op risicovermindering voor de druggebruikers.

Consultaties in de Centra voor Onthaal, Zorg en Oriëntatie in Antwerpen en Brussel Dokters van de Wereld heeft centra opgericht voor Onthaal, Zorg en Oriëntatie in Antwerpen en Brussel om toegang tot kwaliteitsvolle zorg te verlenen aan mensen in kwetsbare situaties. Deze diensten garanderen eerst en vooral een rechtstreekse toegang tot zorg. Daarnaast worden de mensen via deze diensten op termijn opnieuw in het klassieke gezondheids systeem geïntegreerd. Het doel is niet om de klassieke zorgstructuren te vervangen, maar om de patiënten te informeren over hun rechten en plichten, hen te helpen hun rechten zelfstandig uit te oefenen en hen te begeleiden in hun acties. De patiënten worden zo snel mogelijk georiënteerd naar de meest gepaste zorgstructuur. Patiënten kunnen daarnaast in de COZO’s terecht voor gratis medicatie wanneer ze die nodig hebben.

Deze centra zijn toegankelijk voor elk individu die moeilijkheden ondervindt bij het verkrijgen van gezondheidszorg, ongeacht zijn of haar administratief statuut. De toegang is laagdrempelig en de consultaties zijn gratis. Als het nodig blijkt, doet het team beroep op een tolk om de patiënt de nodige begeleiding te kunnen bieden. Samenwerking en coördinatie met andere projecten zijn onmisbaar en een patiënt die ‘s avonds wordt onderzocht op een andere projectlocatie zal de volgende dag terecht kunnen bij het COZO (of CASO) in het geval verdere medische opvolging nodig is.

// Verloop van de consultaties Eerst wordt de patiënt ontvangen door een onthaalmedewerker. Als eerste contactpersoon speelt deze medewerker een centrale rol met een belangrijke invloed op de kwaliteit van het traject dat de patiënt zal afleggen in het COZO. De onthaalmedewerker moet ervoor waken dat de patiënt warm onthaald wordt en legt hem het verdere verloop van de consultatie uit. Indien het niet mogelijk is om ontvangen te worden op het COZO op het ogenblik van de aanvraag, zal de hulpvrager doorverwezen worden. Het belangrijkste doel van het COZO is laagdrempelige toegang bieden tot gezondheidszorg. Met andere woorden : ervoor zorgen dat de hulpbehoevende onderzocht wordt door een dokter en een gepaste behandeling krijgt. In lijn met deze doelstelling wordt elk individu die zich bij het COZO aanmeldt eerst ontvangen door een maatschappelijk werker. Na een analyse van zijn situatie en zijn noden, evalueert de maatschappelijk werker de mogelijke toegang tot gezond heidszorg en tot het klassieke zorgsysteem. Vervolgens gaat de patiënt op medische consultatie. In functie van zijn toegang tot gezondheidszorg wordt er een sociaalmedische strategie uitgewerkt. Om de patiënten met psychologische klachten te helpen, kunnen de maatschappelijke werkers en de dokters van het COZO een beroep doen op psychologen. De psychologen analyseren de noden van de patiënt en verwijzen door naar een partnerstructuur naargelang de noden en de mogelijkheden

Hoofdstuk 1

Globale beschrijving van de verschillende projecten van de patiënt. Ze waken ervoor dat er steeds een rechtstreekse samenwerking is met de sociale en medische teams. Er is altijd een psycholoog aanwezig in de consultatie lokalen. Hij/zij kan tijdens de consultatie zelf psychologische ondersteuning bieden (co-consultatie) of een afspraak vastleggen met de patiënt voor een psychologisch consult op een latere datum. Het multidisciplinair team van het COZO wordt geconfronteerd met patiënten die een globale en multidisciplinaire aanpak nodig hebben. Het COZO biedt een maatschappelijke, medische en psychologische opvolging. Het is een meerwaarde voor de patiënt om multidisciplinaire hulp te krijgen, waarbij er niet naast elkaar wordt gewerkt maar met elkaar. Vandaar dat er telkens een balans wordt opgesteld na elke consultatiereeks. Eén maal per week komen de leden van de maatschappelijke, medische en psychologische teams samen met de coördinatie, om strategieën uit te werken zodat de patiënten toegang krijgen tot gezondheidszorg. Deze centra staan bekend als expertisecentra op het gebied van problemen rond toegang tot gezondheidszorg voor bevolkingsgroepen in kwetsbare situaties in België. Ze bestaan sinds 1996 in Brussel en sinds 2000 in Antwerpen. De grote meerderheid van de consultaties wordt door vrijwillige bevoegde medische hulpverleners (huisdokters, psychologen, ...) aangeboden. De centra beschikken eveneens over niet-medische vrijwilligers zoals onthaalmedewerkers, tolken, …

Dokters van de Wereld Jaarrapport 2012

Consultaties bij specialisten

2 // Brussel

1 // Antwerpen

Om de toegang tot tweedelijnsgezondheidszorg voor mensen in kwetsbare situaties te verbeteren en te garanderen, biedt Dokters van de Wereld elke donderdagavond consultaties door specialisten in het ziekenhuis Baron Lambert in Brussel. Een twaalftal specialisten werkt op vrijwillige basis voor Dokters van de Wereld. In de polikliniek van Baron Lambert worden eveneens testen en analyses uitgevoerd.

In Antwerpen werkt Dokters van de Wereld ook aan toegang tot tweedelijnszorg voor patiënten in kwetsbare situaties. Het COZO in Antwerpen heeft een samenwerkingssysteem opgericht met de christelijke ziekenhuizen van de stad. Sinds april 2012 hebben we een belangrijk partnerschap opgebouwd met de ziekenhuizen van de Gasthuiszusters (Sint-Vincentius, Sint-Jozef en Sint-Augustinus). Dankzij deze samenwerking kunnen onze patiënten doorverwezen worden naar een dertigtal medisch specialisten die de tweedelijnsconsultaties garanderen in specialismen zoals psychiatrie, oogheelkunde, orthopedie, radiologie, cardiologie, endocrinologie,…

De patiënten worden meestal doorverwezen vanuit het CASO voor dringende medische verzorging in afwachting van een rechtstreekse toegang tot zorg. In Brussel beschikt Dokters van de Wereld ook over een tandartspraktijk, in het dagcentrum Clos Sainte-Thérèse. Tandartsen bieden er vrijwillig consultaties aan sinds eind 2009.

Als de huisarts vindt dat een consultatie bij een specialist niet meer kan worden uitgesteld, brengt deze het multi disciplinair team op de hoogte. De huisarts kan dan het dossier van de patiënt inkijken en hem of haar zo snel mogelijk doorverwijzen. De ziekenhuizen hebben een fonds ter beschikking om enkele technische onderzoeken en analyses te bekostigen. Dankzij dit systeem kan de patiënt geïntegreerd worden in het traditionele consultatiesysteem van de specialisten.

“Het geeft veel voldoening om iemand die gestresseerd in de tandartsstoel kwam zitten met een grote glimlach te zien vertrekken. Die glimlach, dat is mijn salaris !”, verklaart Nadine, vrijwillig tandarts. De consultaties zijn een groot succes, maar het vrijwillige tandartsenteam heeft versterking nodig om de aan de vraag te kunnen voldoen.

Hoofdstuk 2

GLOBAAL cijferoverzicht van onze consultaties Aantal consultaties en profiel van onze patiënten

Het aantal consultaties dat DvdW verwezenlijkte in het kader van het winterplan in Antwerpen en Brussel zagen we zelfs verdubbelen. Het aantal daken thuisloze patiënten die we verzorgden in de nachtopvangcentra die geopend worden gedurende de wintermaanden, nam met 58% toe. Enerzijds kunnen we niet anders dan onze verhoogde capaciteit van medische dienstverlening ten aanzien van de meest kwetsbare personen in onze maatschappij toejuichen.

// Aantal consultaties In totaal voerden de vrijwillige artsen en verpleeg kundigen van Dokters van de Wereld (DvdW) 19.516 consultaties uit : 14.126 in Brussel, 5.360 in Antwerpen en 30 consultaties in La Louvière.

Anderzijds werpt deze toename tezelfdertijd grote vragen op. Waar moet dit immers naar toe? Heeft een maatschappij er baat bij om deze kwetsbare groep - uitgesloten van medische en andere zorg - steeds verder te zien groeien? Aan u het antwoord…

15000

// Aantal patiënten en hun leeftijdsprofiel

14605

20000

19516

DVDW BELGISCHE PROJECTEN Evolutie van het aantal consultaties van 2009 tot 2012

3288

213 240

320 472

995 526

6945

644 1171

5000

4917 5943

3510 4131

10000

l l l t et en en en AL ère jec sse sse sse bin TA erp erp erp uvi pro ka Bru Bru Bru TO tw tw tw Lo n n ’ l n n n n O e e a a a A A S L st ’A ci rts rpl an CA ZO iali So art da nte rpl ec Va CO Tan MU Wi Sp nte De SA Wi

2012

2011

2010

2009

In vergelijking met vorig jaar gaat het om een toename van 34%. Deze stijging wordt deels verklaard door de start van consultaties op een aantal nieuwe projectlocaties edische consultaties in de ‘Relais Santé’ van m La Louvière medische consultaties in het daken thuislozencentrum ‘De Vaart’ in Antwerpen

In de voorbije 12 maanden werd 30% van onze patiënten de toegang tot een zorgstructuur geweigerd. © Frédéric Pauwels Dokters van de Wereld Jaarrapport 2012

In totaal verzorgde Dokters van de Wereld 5.198 patiënten 2 op de diverse projectlocaties : 3.947 in Brussel, 1.234 in Antwerpen en 17 in La Louvière. Voor al deze patiënten was de toegang tot de reguliere zorgsector om de één of andere reden niet evident.

De gemiddelde leeftijd bedroeg jaar.

36,4

De oudste patiënt was (naar eigen zeggen) 100 jaar oud en de jongste 3 weken.

Ook het aantal consultaties in onze twee vaste consultatie centra (het COZO 1 in Brussel en het COZO in Antwerpen) nam toe met ongeveer 20% in vergelijking met 2011.

OZO staat voor Centrum voor Onthaal, Zorg en Oriëntatie. Mensen zonder C toegang tot zorg kunnen er terecht voor medische hulp, in afwachting dat een ten laste name van de medische kosten geregeld kan worden.

I n de cijfers zitten wel een aantal patiënten dubbel geregistreerd. Namelijk wanneer eenzelfde patiënt zich op twee verschillende project locaties aanbiedt, wordt hij twee keer meegeteld in onze statistieken.

Hoofdstuk 2

GlobaAl cijferoverzicht van onze consultaties Regio van herkomst voor de patiënten gezien tijdens de medische consultaties van DvdW in 2012

Evolutie van het % vrouwen over de verschillende Belgische projecten tussen 2011 en 2012

BELGISCHE PROJECTEN DVDW 2012 Medische zorg aan 4 971 personen met problemen op vlak van toegang tot zorg

0.5

1400

Maghreb

0.4

1200

19% Sub Saharisch Afrika

37%

0.3

1000 800

Midden

0.2

Nabije 4% en Oosten

600 0.1

400

200 0 <

r jaa 10

Mannen

r jaa 20

r jaa 30

r jaa 40

r jaa 50

r jaa 60

r jaa 70

r jaa 80

Vrouwen

en erp tw An O Z CO

2011

SO CA

l sse Bru

an rpl nte Wi

l sse Bru an rpl nte i W

en erp tw An

l cia So MU A S

l sse Bru

n ste iali ec Sp

6% Andere

t jec pro

11% België

2012

Europa

// Gender ratio

// Regio van herkomst

29% van onze patiënten was een vrouw. Dit is een forse toename in vergelijking met vorig jaar, toen slechts 22% van onze patiënten van het vrouwelijke geslacht was.

11% van de patiënten die beroep deden op de consultaties van Dokters van de Wereld waren afkomstig uit België en 14% uit een ander land binnen de Europese Unie.

Aan de ene kant is deze vervrouwelijking het resultaat van onze inspanningen om meer gemarginaliseerde vrouwen te bereiken binnen de Belgische projecten. Kwetsbare vrouwen (zoals vrouwen zonder papieren) leven immers doorgaans nog meer in de schaduw dan mannen en vinden dikwijls nog moeilijker de weg naar medisch hulp. Aan de andere kant weerspiegelt de toename van het aantal vrouwen in onze consultaties een andere trieste en verontrustende realiteit : een tekort aan (structurele) opvangmogelijkheden voor daken thuisloze vrouwen. Waar vrouwen tot 2 jaar geleden een absolute zeldzaamheid waren in de noodopvangcentra die in de winter georganiseerd worden in Brussel en Antwerpen, maakten vrouwen de laatste winter op beide locaties 11% uit van onze patiënten. Dit betekent maar liefst een verviervoudiging van het aantal daken thuisloze vrouwen in de winterwerking in vergelijking met de winter van 2011 - 2012.

Afrika is het sterkst vertegenwoordigd als continent van herkomst, gezien meer dan een derde van onze patiënten uit een Maghreb land komt en ongeveer één op vijf uit Sub Sahara Afrika.

2% Oceanië en Amerika Asië

4% 0% Staatsloos

De verhouding van de verschillende nationaliteiten varieert sterk van project tot project, met een relatief hoog aantal Belgen in de consultaties van La Louvière en in de dak-en thuislozencentra van de Samu Social in Brussel. Evolutie van het aantal EU burgers in de Belgische projecten tussen 2011 en 2012 700 600 500 400 300 200 100 0

en erp ntw A ZO CO

2011

Dokters van de Wereld Jaarrapport 2012

14% E.U. buiten België

sel rus OB S CA

2012

sel rus nB a l rp nte Wi

en erp ntw A an rpl nte Wi

t ec roj np e t s iali ec Sp

In vergelijking met vorig jaar stelden we wel een forse algemene stijging vast van – naast Belgen - de andere EU burgers in het gros van onze projecten. In totaal maken EU burgers nu dus 25% uit van al onze patiënten, dit is bijna één derde meer dan in 2011. Mogelijk zit de Europese financiële crisis hier voor iets tussen?

// Administratief statuut

12%

van de patiënten die we verzorgden in 2012 had de Belgische nationaliteit en 10% had één of andere verblijfsvergunning. In theorie zou deze groep geen of toch minder problemen moeten ondervinden wat betreft de toegang tot de reguliere gezond heidszorg. Het hebben van een SIS kaart of de mogelijkheid zich te kunnen inschrijven bij een mutualiteit, volstaat dus niet om toegang tot zorg te garanderen voor een hele kwetsbare groep mensen in onze maatschappij. Het aantal asielzoekers is meer dan gehalveerd in vergelijking met vorig jaar. Dit heeft alles te maken met het feit dat een einde aan de opvangcrisis werd gemaakt in februari 2012. De groep asielzoekers blijft evenwel 8% uitmaken van ons patiëntenbestand in 2012, hoewel zij in principe niet meer in onze statistieken zouden moeten verschijnen. Asielzoekers hebben immers recht op opvang en medische zorg. Het systeem van terugbetaling van de medische kosten is echter zeer complex (per individuele medische acte moet op voorhand een verbintenis tot ten laste name of requisitorium worden aangevraagd aan de medische cel van Fedasil). Hierdoor blijft de toegang tot zorg voor asielzoekers die niet in een opvangcentrum verblijven (de zogenaamde ‘no shows’) geen evidentie anno 2012.

Hoofdstuk 2

GlobaAl cijferoverzicht van onze consultaties Evolutie van het verblijfsstatuut van de patiënten gezien door DvdW België tussen 2011 en 2012

Eveneens opvallend was dat minder dan de helft van de patiënten die op raadpleging kwam in één van beide COZO’s (43%) verklaarde familie te hebben in België.

61% 60%

Toegang tot zorg voor de patiënten van DvdW in 2012

8% Ten laste name OCMW Mutualiteit

Type huisvesting voor de patiënten van DvdW in 2012

14%

Een ruime meerderheid (87%) van de 848 personen die effectief hadden geprobeerd om toegang te krijgen tot een gezondheidsstructuur over de afgelopen 12 maanden, antwoordde één of meerdere hindernissen te hebben ondervonden.

50 60%

40 30 20 10

Onbekend

50%

19% 9% 12%

r ke oe ielz s A

Europese ziekteverzekeringskaart Requisitorium Fedasil

2% 1%

33 30%

) ) rt ing en aa um nn nd tsk (vis aa gu r tei U i m e t E n 3 fsv iet de (< blij tn ei EU ris ver ch oe re iet T le gis e n d t B ris An Toe

2011

40%

en Ge

f blij ver te tig w

2012

Uit onze statistieken blijkt echter dat de toegang tot zorg het meest complex is en blijft voor mensen zonder wettig verblijf. Nochtans heeft ook deze groep in principe recht op curatieve en preventieve medische zorg in België. Dit is wettelijk vastgelegd in het Koninklijk Besluit van 1996 m.b.t. de procedure Dringende Medische Hulp (DMH) en in de OCMW-wet (art. 57§2).

// Type verblijfplaats, inkomen en familie in België Over het geheel van alle Belgische projecten, verklaarde 33% van de patiënten dakloos te zijn en geen andere optie voor onderdak te hebben dan de urgente nachtopvang. Ongeveer 4% verbleef in opvangcentra en 2% in kraakpanden. 60% van de patiënten die onze vaste consultatiecentra opzoeken, beschouwen hun huidige verblijfplaats als precair, tijdelijk of onstabiel.

20% 10% 0

4 os klo Da

Een slechte kennis van het systeem en van zijn / haar rechten, werd het vaakst vernoemd als barrière (36%).

tra en gc van p O

g) (in mp Ka

nd pa ak Kra

6 0 er nd re He

is hu of nt e m rte pa Ap

ts laa rkp We

Toegang tot medische zorg // Administratieve toegankelijkheid / medische ziekteverzekering 66% van de patiënten die Dokters van de Wereld verzorgde tijdens de consultaties in 2012, bleek geen enkele vorm van medische ziekteverzekering te hebben en dus ook geen feitelijke toegang te hebben tot de reguliere gezondheidszorg. 14% van de patiënten beschikte over een mutualiteit en voor 8% van de patiënten werden de medische kosten gewaarborgd door het OCMW.

66% Geen enkele dekking

// De barrières op het gebied van toegang tot zorg

Verder blijken de belangrijkste obstakels administratief (27%) en financieel (26%) van aard te zijn, zoals een te hoge kostprijs van een medische consultatie of behandeling, problemen om een medische dekking of garantie tot ten laste name van de medische kosten te verkrijgen. Andere barrières werden veel minder vaak genoemd : taalbarrières, slechte ervaring met het gezondheidssysteem, schrik om aangegeven te worden. 50% 40%

Er bestaan verschillende barrières die de toegang tot zorg bemoeilijken en die elkaar bovendien dikwijls versterken.

30%

20%

1.446 personen die in 2012 op raadpleging kwamen in één van onze vaste consultatiebureaus in Brussel of Antwerpen werden bevraagd over de moeilijkheden die ze hadden ondervonden bij het proberen bereiken van een gezondheidsstructuur.

10% 0

Heeft u hindernissen ondervonden om een medische structuur te bereiken over de laatste 12 maanden? Heeft niet geprobeerd om naar een medische structuur te gaan

28%

10% Geen hindernissen

8 1

t n t re ur ur en me nie rde me m du du rriè om na te te ten wo ba ek ing stee te h l r g g e b c t a a n n las e v ssy g li a ri r d r T e n r e n i e d e er zijn te id zek an r te ste ek ch dhe of eh ver rre voo erz m fb Sle ezon ea kte tev ee ren t eo k fg e i s Zie t e te g o v a zi sy le n h ult et an en eve ns th Ge sa eg Co rijp wij ng g e a e b a t /b m me nt to Ke en gs An lb em Pro re de An

Het Belgische gezondheidssysteem is één van de meest complexe van Europa op administratief vlak waardoor toegang verkrijgen niet evident is, vooral voor mensen zonder verplichte ziekteverzekering of zonder verblijfsvergunning 3.

89% van dezelfde patiëntengroep verklaarde geen activiteit uit te oefenen om een inkomen te verdienen. 3

62% Hindernissen Dokters van de Wereld Jaarrapport 2012

apport van het Internationaal Observatorium van Dokters van de Wereld R “De toegang tot zorg voor mensen zonder wettig verblijf in 11 Europese landen”. September 2009.

Hoofdstuk 2

GlobaAl cijferoverzicht van onze consultaties // Evolutie van de toegang tot zorg

Periode tussen 1ste en laatste consultatie

De COZO (Centra voor Onthaal, Zorg en Oriëntatie) van Dokters van de Wereld zijn volledig gericht op het openen van de toegang tot zorg, gevolgd door een doorverwijzing en herintegratie van onze patiënten in het reguliere zorgcircuit. Dit wordt echter jaar na jaar moeilijker. Voor een groep patiënten slagen we er niet meer in om administratieve toegang tot medische zorg te bekomen en worden we hierdoor hun ‘feitelijke’ huisarts. Het aantal patiënten dat slechts éénmalig op consultatie komt in onze COZO - en die dus doorverwezen kon worden naar het klassieke gezondheidssysteem – gebruiken we als een proxy indicator om de toegang tot zorg te monitoren over de jaren heen. Zowel in Brussel als in Antwerpen merken we dat dit percentage progressief afneemt, wat dus betekent dat de herintegratie in het regulier systeem steeds moeilijker verloopt en/of meer tijd in beslag neemt. Evolutie van het % patiënten dat slechts éénmalig op consultatie komt in het COZO/CASO tussen 2009 en 2012 100% 90% 80%

74,1 70,4

70%

63,9

64,6

63,5

60% 50%

62,7 56,5

09 20 ZO O C

10 20 ZO O C

11 20 ZO O C

12 20 ZO O C

09 20 SO A C

10 20 SO A C

11 20 SO A C

60,4

12 20 SO A C

Voor 15% van de patiënten in beide COZO zagen we ons verplicht om de medische consultaties en behandeling / medicatie gedurende meer dan 3 maand tot één jaar zelf ten laste te nemen.

1 dag

1313

56,1%

1 week

3,4%

1 week tot 1 maand

280

12,0%

2 tot 3 maanden

314

13,4%

4 tot 6 maanden

202

8,6%

> 6 maanden

152

6,5%

// Het belang van een tolkendienst

Voor 56% van de zwangere vrouwen 4 startte de zwanger schapsbegeleiding laattijdig, na het eerste zwangerschaps trimester.

// Toegang tot een vaste huisarts onder daken thuislozen

Nochtans is de medische wereld het er al langer over eens dat prenatale consultaties een fundamentele rol spelen bij de gezondheid van de moeder en het toekomstige kind en dat de eerste consultatie relatief vroeg in de zwangerschap moet plaatsvinden.

Slechts 32% van de patiënten die we verzorgden in één van onze daken thuislozenconsultaties (in de tijdelijke winteropvangcentra of permanente opvangcentra) verklaarde een ‘vaste’ huisarts of wijkgezondheidscentrum te hebben.

Laattijdige zwangerschapsopvolging (> 12 weken)? patiënten COZO/CASO 2012

44% Neen

Heeft een vaste huisarts? Voor 23% van de medische consultaties in het COZO Brussel of Antwerpen werd beroep gedaan op een tolk. Bij 20% van de consultaties was de tolk fysiek aanwezig en in 3% ging het om een telefonische tolkendienst (Babel…). Bij de psychologische consultaties in beide COZO was de nood aan vertaling nog hoger en werd in 36% van de consultaties een tolk ingeschakeld. In de loop van 2012 kon het vast consultatiecentrum in Brussel en sinds begin 2013 ook dat van Antwerpen gebruikmaken van een nieuw pilootproject van het FOD Volksgezondheid. Via Skype kunnen onze artsen en andere vrijwilligers nu interculturele bemiddelaars verbonden aan een aantal ziekenhuizen - oproepen om gratis te tolken tijdens de consultaties. Het project is alvast een succes en verdient aanbeveling en uitbreiding naar andere (eerstelijns) gezondheidsdiensten.

95%

1 0.9 0.8

68%

0.7 0.6 0.5 0.4 0.3

56% Ja

32%

0.2

0.1 0

// Uitstel en weigering van medische zorg onder daken thuislozen

// Toegang tot prenatale zorg

Een bevraging van 144 daken thuisloze patiënten tijdens de winterwerking in Brussel leerde ons dat 36% van de ondervraagde personen zei in de laatste 12 maanden medische zorg had uitgesteld voor zichzelf.

16% van de vrouwen die we op onze medische consultaties zagen in één van beide COZO’s bleek zwanger (81 zwangere vrouwen in totaal geregistreerd).

30% van de respondenten werd de laatste 12 maanden geconfronteerd met een weigering in een gezondheidsstructuur.

De toegang tot tijdige prenatale zorg bleek echter niet verzekerd voor onze zwangere patiënten. Laattijdige zwangerschapsopvolging werd gedefinieerd als een eerste prenataal consult na de 12de zwangerschapsweek. Dit gegeven werd jammer genoeg enkel geregistreerd voor het COZO in Antwerpen en is dus slechts gekend voor 22% van alle zwangere vrouwen die in totaal gezien werden in één van beide COZO’s.

Dokters van de Wereld Jaarrapport 2012

Deze cijfers staan in schril contrast met de cijfers voor de algemene Belgische bevolking. Uit de laatste nationale gezondheidsenquête in 2008 blijkt immers dat 94,5% van de Belgische bevolking een over een vaste huisarts of huisartsenpraktijk beschikt. 5.

Patiënten DvdW

NEEN Belgische populatie

De slechte integratie van daken thuislozen in de eerstelijns gezondheidszorg baart grote zorgen. Zij zijn namelijk de meest kwetsbare personen die het meeste nood en baat hebben bij een vaste huisarts(praktijk). De eerstelijnszorg is het best geplaatst om adequate curatieve en preventieve zorgen te verstrekken aan een dak -en thuisloze patiënt, hem of haar individueel te coachen, multidisciplinair te begeleiden en continuïteit van zorg te garanderen. Ook vanuit een kostenbesparend perspectief is een betere toegankelijkheid en gebruik van de eerstelijnszorg door daken thuislozen en andere kwetsbare groepen aan te moedigen. Drieskens S, Van der Heyden J, Hesse E, Gisle L, Demarest S, Tafforeau J. Gezondheidsenquête België, 2008. Rapport III – Medische consumptie. Operationele Directie Volksgezondheid en surveillance, 2010; Brussel Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid. IPH/EPI REPORTS N° 2010/019

Hoofdstuk 2

GlobaAl cijferoverzicht van onze consultaties Het overmatige en onnodige gebruik van de spoed gevallendiensten leidt tot hoog oplopende facturen en een verdere overbelasting van de al zwaar belaste wachtposten en spoeddiensten.

In de gezondheidsenquête van België uitgevoerd in 2008 beoordeelt 23% van de bevolking de eigen gezondheid als gemiddeld, slecht of zeer slecht.

Gezondheidsgegevens // Subjectieve gezondheid De subjectieve gezondheid is een globale maatstaf die verschillende (lichamelijke, emotionele en sociale) gezond heidsdimensies omvat. Ze wordt gemeten door aan mensen te vragen hun gezondheidstoestand in te schatten aan de hand van een 5-puntenschaal variërend van “zeer goed” tot “zeer slecht”. Aangenomen wordt dat de subjectieve beoordeling van de gezondheid één van de beste gezondheidsindicatoren is, en dit zowel op het individueel niveau als op het niveau van de bevolking 6. De subjectieve perceptie van de gezondheid reflecteert zeer goed de impact van klachten en ziektes waaraan de ondervraagde persoon lijdt. Ze is ook sterk verbonden met mortaliteit, het niveau van functionele mogelijkheden en met medische consumptie. COZO Antwerpen en CASO Brussel 2012 Perceptie van de algemene gezondheid 0.5

42%

40%

0.4

37% 29%

0.3

22% 0.2

18%

0.1 0

1% ZEER GOED

GOED

Patiënten COZO & CASO

MATTIG

De subjectieve gezondheid blijkt significant slechter bij de bevraagde patiënten van DvdW dan bij de doorsnee Belgische bevolking.

SLECHT

6% 1%

Van de 1.656 patiënten van Dokters van de Wereld die in 2012 in de beide COZO’s ondervraagd zijn, gaf maar liefst 77% aan zijn gezondheid in te schatten als gemiddeld, slecht of zeer slecht.

Belgische projecten 2012 Gerapporteerde gezondheidsproblemen 0

Gezien de gekende relatie tussen deze indicator ‘subjectieve gezondheid’ en de levensverwachting, dienen we ons zeker zorgen te maken over de algemene gezondheidstoestand van onze patiënten. Deze cijfers tonen opnieuw de noodzaak aan van toegang tot adequate gezondheidszorg voor deze kwetsbare groep.

// Belangrijkste ziektebeelden

1000

De ziekten en aandoeningen die zij vaststelden zijn min of meer vergelijkbaar met diagnoses in een klassiek medisch centrum. Wel stelden onze artsen vaker aandoeningen vast die het gevolg zijn van precaire levens- en werkomstandigheden en/of gebrek aan water en correcte hygiënische omstandigheden. Op de tweede plaats komen immers huidaandoeningen (17%), na aandoeningen van de luchtwegen (21%). Ook osteo-articulaire problemen (problemen met beenderen of gewrichten) zijn relatief frequent (14%), gevolgd door problemen met de maag en het darmstelsel (12%).

1745 379 197 820

Hart en bloedvaten

2399

Beenderen en gewrichten

ZEER SLECHT

Van der Heyden J, Gisle L, Demarest S, Drieskens S, Hesse E, Tafforeau J. Gezondheidsenquête België, 2008. Rapport I - Gezondheidstoestand. Operationele Directie Volksgezondheid en surveillance, 2010; Brussel. Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid. IPH/EPI REPORTS N° 2010/004.

// Slachtoffer van geweld Er werd gepeild naar verschillende vormen van geweld bij de patiënten die we zagen tijdens onze psychologische consultaties in onze twee permanente consultatiecentra (COZO’s). Ook al was de response rate relatief laag (45%), toch bleek maar liefst 94,5% van deze patiënten ooit met enige vorm van geweld te zijn geconfronteerd : 2% leefde in een land in oorlog 5 63% was slachtoffer van psychologisch geweld 54% was slachtoffer van fysiek geweld 33% was slachtoffer van seksueel geweld en verkrachting 31% leed honger 45% werd slachtoffer van een andere vorm van geweld 53% werd geslagen of mishandeld binnen de familie of erbuiten 43% werd slachtoffer van geweld gepleegd door ordediensten (politie, leger…)

806 1847

Psychologie

3563

Luchtwegen

2865

Huid

443

Endocrinologie Urinewegen

4000

396

Tanden

Zenuwstelsel

In totaal werden 17.305 diagnoses gerapporteerd door onze artsen en verpleegkundigen tijdens de (para) medische consultaties van het voorbije jaar.

3000

Spijsvertering Ogen

2000

887

Algemeen en aspecifiek Hematologie en immunologie

Oren

Belgische bevolking > 14 jaar

Dokters van de Wereld Jaarrapport 2012

11% van de gerapporteerde problemen zijn psychologische klachten. Ook neurologische problemen worden relatief frequent gerapporteerd (5%). We kunnen trouwens aannemen dat de werkelijke prevalentie nog een stuk hoger ligt omdat problemen op vlak van de geestelijke gezondheid vaak niet als dusdanig expliciet worden verwoord door de patiënten. Vaak worden psychische problemen, als somatische diagnoses geregistreerd door onze teams.

249 397

Verloskunde en gynaecologie Genitaal (man)

123

Sociaal

105

Ongeveer 2/3 van de gerapporteerde gezondheids problemen werden door de behandelende artsen als chronisch beschouwd. 80% van de gerapporteerde problemen vereisten volgens hen een behandeling of opvolging. Nochtans genoten slechts 32% van de gerapporteerde problemen momenteel een behandeling of opvolging en werden 22% van de klachten slechts gedeeltelijk behandeld.

In 81% van de gevallen verklaarden onze patiënten dat dit geweld plaatsvond voor hun vertrek naar België, in 8% tijdens het migratietraject en in 11% na hun aankomst in België. Gezien veel van onze patiënten ernstige traumatische gebeurtenissen meemaakten, is het niet te verwonderen dat veel van onze patiënten in de psychologische consultaties depressieve klachten, angsten, slaapstoornissen en concentratiestoornissen vertonen.

Hoofdstuk 2

GlobaAl cijferoverzicht van onze consultaties Symptomen gedetecteerd tijdens de psychologische consultaties in CASO & COZO 2012 0

15%

Trauma gerelateerd

Bovendien kunnen hoge ziekenhuiskosten vermeden worden door vaccinatie. Een daken thuisloze moet immers sneller gehospitaliseerd worden in geval van infectie met het influenza virus, aangezien hij/zij niet kan herstellen op straat en aangezien mantelzorg ontbreekt in de opvangcentra.

5% 1% 8%

Slaapstoornis (slaapapneu,…)

20%

Angsten (insomnia,…) Persoonlijkheidsstoornis Maniakaal Zelfmoordpogingen

2% 0% 1% 23%

Depressie (verstoorde eetlust,…)

Bij 11 van onze patiënten werd tuberculose vastgesteld. Gelukkig kan voor deze aandoening beroep gedaan worden op het VRGT / FARES (in respectievelijk Antwerpen en Brussel) voor screening en verder onderzoek tot Tb kan uitgesloten worden. Gratis behandeling van tuberculose is ook verzekerd via het Belta-Tb-net project.

Psychose (hallucinaties,…)

15%

Cognitieve stoornis (verstoorde concentratie,…) Geen

Naast het humaan, juridisch en socio-economisch aspect, zijn er voldoende goede redenen vanuit een volksgezondheidskundig perspectief om tijdige toegang tot preventieve en curatieve zorg te garanderen voor alle mensen die op het Belgisch grondgebied verblijven.

Gedragsstoornis (hyperactiviteit,…) Eetstoornis (anorexie, boulimie,…)

Andere

Stemmingsstoornis (bipolariteit,…)

Om meerdere redenen is vaccinatie tegen griep onder daken thuislozen die in de tijdelijke opvangcentra verblijven aangewezen : de vaccinatiegraad tegen griep is er laag, de promiscuïteit in de tijdelijke nachtverblijven is hoog, de hygiëne is ver van optimaal en de daken thuislozen bevinden zich algemeen in een precaire en vaak slechte gezondheidstoestand.

// Infectieziekten en risico op mini-epidemieën Over het algemeen kan gezegd worden dat het risico op mini-epidemieën in onze doelgroep onderschat wordt en dat afdoende preventieve maatregelen ontbreken. Tijdens de winterwerking werd 152 keer de diagnose influenza (griep) gesteld in Brussel en 19 keer in Antwerpen door de medische teams van Dokters van de Wereld. Het griepvirus circuleert elke winter in de tijdelijke opvang centra en is ook steeds verantwoordelijk voor enkele gevallen van hospitalisatie.

Dokters van de Wereld Jaarrapport 2012

Jammer genoeg is dit niet het geval voor andere infectieuze aandoeningen zoals HIV/AIDS, hepatitis B en C, en andere soa’s. Hoewel er gratis gescreend wordt op deze aandoeningen in het ELISA centrum in Brussel en het Helpcentrum in Antwerpen, is terugbetaling van de behandeling niet altijd verzekerd als het testresultaat positief blijkt. Nochtans behoort onze doelgroep vaak tot de risicopopulaties. Scabiës of schurft werd vastgesteld door onze medische teams bij 82 patiënten in Brussel en 7 patiënten in Antwerpen. Het voorkomen van schurft wijst ontegen sprekelijk op een gebrek aan water voor persoonlijke hygiëne en onvoldoende toegang tot sanitaire voorzieningen als douches, wasautomaten… voor daken thuislozen en andere bevolkingsgroepen die in precaire omstandigheden leven in onze Belgische grootsteden, vooral in Brussel. Het spreekt voor zich dat tijdige detectie en behandeling van infectieziekten de beste vorm van preventie is om verdere besmettingen te vermijden.

Hoofdstuk 3

Activiteiten van Dokters van de Wereld in Antwerpen Consultaties voor daklozen Voor de kwetsbare bevolkingsgroepen in Antwerpen is huisvesting een steeds groter wordend probleem. De CAW’s (Centrum Algemeen Welzijnswerk) verzorgen de opvang van mensen zonder huisvesting. Toegang tot de gezondheidszorg is voor deze doelgroep omwille van juridische en administratieve redenen moeilijk. Vaak zijn er ook psychologische redenen waardoor de drempel naar de reguliere gezondheidszorg hoog is. Het (para)medisch overleg Antwerpen, waarin daklozenwerkingen, straathoekwerk en Dokters van de Wereld zetelen, probeert de drempel voor hen te verlagen.

1 // Consultaties in De Vaart, Inloopcentrum CAW Metropool Het (para)medische overleg daklozen besliste om een kabinet in het inloopcentrum De Vaart in te richten voor medische consultaties. Eén dokter en één verpleegkundige uit de winterwerking 2011-2012 stelden zich kandidaat om verder te werken voor Dokters van de Wereld. De medische consultaties van Free Clinic in De Vaart vonden plaats op hetzelfde moment. Deze samenwerking bood enkele voordelen : een gezamenlijk onthaal van de patiënten en gemakkelijk overleg over de patiënten.

2 // Winterplan Antwerpen In 2012 organiseerde Dokters van de Wereld voor de tweede maal medische consultaties in de daklozenopvang tijdens de winter. De winter van 2012-2013 was zwaar en het Winterplan werd twee weken verlengd wegens de aanhoudende koude. Van 1 december 2012 tot 14 april 2013 vingen de bevoegde structuren daken thuislozen op. De appreciatie van de welzijnswerkingen, daklozen werkingen, de stad en OCMW voor het werk van Dokters van de Wereld was vorige winter groot. Deze winter uitte zich dat in betere accommodatie voor onze werking in de verschillende opvangcentra. Het ocmw/Stad geeft vanaf dit jaar financiële steun aan het Winterplan. Concreet werden er deze winter op drie plaatsen 4 tot 5 consultaties/week georganiseerd. Op deze manier probeerden we zo ruim mogelijk bereikbaar te zijn voor de daklozen in de stad. // Inloopcentrum De Vaart (Antwerpen Noord) : elke maandagvoormiddag hielden een dokter, twee verpleeg kundigen en een onthaalmedewerker raadplegingen.

Tussen juni en november 2012 voerde Dokters van de Wereld 48 medische consultaties uit voor 45 patiënten. De doelgroep van De Vaart bestaat voornamelijk uit mannen tussen de 20 en 40 jaar, van Afrikaanse (vooral Maghrebijnse) herkomst, zonder wettige verblijfsvergunning en zonder toegang tot de gezondheidszorg. Voor hen blijft het moeilijk om een waarborg van het OCMW te verkrijgen, omdat ze moeilijk kunnen bewijzen dat ze in Antwerpen verblijven en hun behoeftigheid niet door een huisbezoek kan worden nagegaan.

We hebben 19 516 consultaties uitgevoerd in 2012, waarvan 14 126 in Brussel, 5 360 in Antwerpen en 30 in La Louvière.

De meeste patiënten kwamen slechts eenmaal bij de dokter. De patiënten met een chronische aandoening of nood aan verder onderzoek werden doorverwezen naar het COZO. De meest voorkomende aandoeningen waren van orthopedische aard.

Hoofdstuk 3

Activiteiten van Dokters van de Wereld in Antwerpen // Inloopcentrum De Steenhouwer (Antwerpen Centrum) : elke donderdagmiddag was er minstens één verpleeg kundige aanwezig in de ruimte waar de daklozen iets konden eten en/of drinken. De verpleegkundige kon daar achter een scherm een kleine wondverzorging toedienen, parameters opnemen (bloeddruk, temperatuur, …), en een luisterend oor bieden. Indien nodig bracht de verpleegkundige de zieken naar de dokter in Het Zorgcentrum, op een paar minuten wandelafstand.

Jef, 91 jaar, februari 2013

“Ik moest van de verpleegster van De Steenhouwer meekomen naar de dokter. Maar ik geloof helemaal niet in dokters! Ze zijn allemaal geldjagers, kwakzalvers, ze maken me ziek in plaats van me te genezen. Maar de verpleegster is zo lief dat ik toch maar eens kom kijken.” Eind maart (na wekelijks naar het Zorgcentrum te komen) zei hij : “Deze dokter heeft mij weer hoop gegeven, ik geloof er nu stellig in dat ik 100 jaar word. Ik heb nog nooit zo’n dokter ontmoet. Door hem nam ik trouw mijn medicatie en zijn mijn benen helemaal genezen.” Elke medewerker kreeg ter afscheid een knuffel. De dokter kreeg oneindige dankbaarheid. // Nachtopvang Victor (Antwerpen Zuid) : elke dinsdagavond en donderdagavond en minstens één zaterdagavond per maand werden er consultaties gehouden. Zowel de daklozen van Victor 5 (precair verblijf) als van Victor 4 (acute daklozen) konden terecht bij Dokters van de Wereld. In Victor, het drukst bezochte centrum, waren telkens twee onthaalmedewerkers, twee verpleegkundigen en een dokter aanwezig. Een vrijwilligster kwam regelmatig diepteinterviews afnemen.

Dokters van de Wereld Jaarrapport 2012

Katrien, vrijwillige verpleegkundige

Heidi, studente medische pedicure

“Een patiënt komt in Victor aan met krukken en een open gips. Het blijkt een open tibia(scheenbeen) fractuur te zijn van één maand geleden. Wanneer we hem onderzoeken blijkt dat de fractuur niet geopereerd is, maar enkel gereduceerd (onder narcose). De patiënt moest het ziekenhuis verlaten omdat hij niet in orde was met zijn papieren. Hij had geen verzekeringspapieren, geen geldig verblijf en kreeg dus geen operatie en geen ziekenhuisverblijf, ook al heeft deze patiënt er medisch gezien echt wel nood aan. Deze patiënt kreeg via Dokters van de Wereld een attest voor het OCMW. Hij kreeg uiteindelijk Dringende Medische Hulp en kon terug naar het ziekenhuis verwezen worden met een verwijsbrief van de dokter. Dit zijn het soort schrijnende situaties waardoor ik meer en meer besef hoe belangrijk het is dat er organisaties als Dokters van de Wereld bestaan die naar de daklozen toe gaan.”

“Ik las in de krant een interview met de coördinator van Dokters van de Wereld Antwerpen over de problemen die daklozen vooral in de winter ondervinden. Hierbij kwamen ook de voetproblemen aan bod. Ik voelde me direct aangesproken om hier iets aan te doen. Ik belde met Kathleen en zij was ook onmiddellijk enthousiast. De administratieve zaken werden vlot afgehandeld en we mochten beginnen. Ikzelf, maar ook mijn collega’s vonden het heel spannend en verwachtten de vreselijkste voeten te zien. Dit viel gelukkig meestal goed mee, maar er waren toch echt wel voeten waar je zag dat ze het zwaar te verduren hebben. We hebben veel bijgeleerd op pedicurevlak, maar wat mij het meest zal bijblijven is de brede glimlach na de verzorging van een in eerste instantie norse man. Hij kon mij niet genoeg bedanken. Volgend jaar zal ik me zeker kandidaat stellen als vrijwilliger en de nieuwe studenten warm maken om mee te doen.”

Dit jaar werkte het Winterplan samen met een Stedelijk Centrum voor Volwassenenonderwijs, opleiding Medische Pedicure. Drie avonden waren er telkens 8 studenten en één leerkracht aanwezig en werden er telkens van 16 à 20 daklozen de voeten verzorgd. Een vruchtbare samenwerking voor alle partijen die zeker voor herhaling vatbaar is.

Ook de samenwerking met de opleiding Maatschappelijke Tandheelkunde van R.U.Gent zorgde voor een positieve ervaring voor de twee studenten en de vele daklozen in Victor. De daklozen werden gescreend en kregen tips en adviezen voor een betere mondhygiëne en een tanden borstel en tandpasta. De studenten kwamen drie avonden naar Victor en hebben in totaal een veertigtal mensen gescreend. Weer werd duidelijk hoe belangrijk het is om werk te maken van een toegankelijke tandheelkundige zorg in Antwerpen. In totaal hield Dokters van de Wereld in het winterplan Antwerpen 1171 consultaties voor 366 patiënten in de verschillende centra. Dit was mogelijk dankzij de vrijwillige medewerking van 11 artsen (waarvan 8 op regelmatige basis), 22 verpleeg kundigen, 10 onthaalmedewerkers en 1 interviewer. De twee vrijwillige registrators zorgden voor de verzameling van de cijfers. In Victor verbleef het grootste aantal daklozen en hielden we 2 tot 3 consultaties per week. Er werden 869 consultaties uitgevoerd voor 231 patiënten, het grootste aantal consultaties van alle centra. In De Steenhouwer werden slechts 76 consultaties voor 41 patiënten gehouden. Desondanks zijn we voor die enkele patiënten meer dan zinvol geweest. De zieken werden genezen, chronische zieken werden doorverwezen naar de reguliere zorg of het COZO. In De Vaart voerde Dokters van de Wereld 214 consultaties uit voor 92 patiënten. De meeste patiënten kwamen slechts eenmaal naar de consultaties, maar een groot aantal (70 patiënten) bezocht de consultaties meer dan 5 keer. De 78 patiënten die met chronische problemen kampten, werden doorverwezen naar het COZO (Centrum Onthaal Zorg en Oriëntatie), waar een vrijwillige dokter op dinsdagnamiddag consultaties hield voor deze doelgroep. Naast de medische consultaties, kregen deze patiënten ook sociale consultaties om de toegang tot de reguliere gezondheidszorg te verbeteren.

Hoofdstuk 3

Activiteiten van Dokters van de Wereld in Antwerpen In totaal zijn er 51 consultaties voor 49 (61,5%) patiënten uitgevoerd in het COZO. Daarnaast zijn er ook daklozen in de gewone open consultaties van het COZO ingestroomd. Gezien de problematiek en levenswijze van de dakloze patiënten kunnen we spreken van succesvolle doorverwijzing : de meeste doorverwijzingen zijn geslaagd omdat de drempel van het COZO voor deze doelgroep verlaagd is. Vele daklozen met chronische problematiek komen nu naar de gewone consultaties van het COZO. Zo kunnen ze uiteindelijk doorstromen naar de reguliere gezondheidszorg. Medewerkers van de VRGT (Vlaamse Vereniging voor Respiratoire Gezondheidszorg en Tuberculosebestrijding) hebben op onze vraag tijdens twee sessies de daklozen gescreend op tuberculose. 6 patiënten waren zo ziek of gekwetst dat ze niet langer in het opvangcentrum konden blijven. 18 patiënten werden doorverwezen naar hun huisarts, een specialist, een tandarts of voor technisch onderzoek. Victor 5 is een centrum voor daklozen met een precair verblijfsstatuut. Desondanks heeft slechts de helft van de patiënten op onze consultaties geen wettige verblijfsvergunning, en dit in tegenstelling tot de cijfers van de andere Antwerpse projecten. Het stemt tot nadenken dat steeds meer Belgen dakloos zijn en geen of moeilijke toegang hebben tot de reguliere gezondheidszorg. Elke vrijdagvoormiddag onderzochten medewerkers van het OCMW de aanvragen voor Dringende Medische Hulp in Victor. De meeste bewoners van Victor kregen een tijdelijke waarborg voor verzorging en verpleging, omdat hun behoeftigheid als een paal boven water staat. In de loop van de winteropvang is het percentage patiënten met een waarborg van het OCMW bijgevolg gestegen. Na afloop van de winteropvang belanden de meeste daklozen echter opnieuw in de categorie ‘geen toegang’.

Dokters van de Wereld Jaarrapport 2012

Griet, vrijwillige onthaalmedewerkster

“In Victor voelde ik me meteen thuis : de coördinatie stond voor mij klaar en de collega’s waren stuk voor stuk fijne en enthousiaste mensen. Het eerste wat me opviel aan onze patiënten, was eigenlijk hoe ‘normaal’ de meeste mensen eruit zagen. Ik stelde me daklozen voor als in lompen geklede en stinkende hoopjes ellende die op de grond zitten te bedelen. Verder heb ik me wel verbaasd over hoe sommigen de aandacht van de dokter en verpleegkundigen met beide handen grepen, terwijl anderen een enorm hoge pijngrens bleken te hebben. Zoals die man die weken met een gebroken been rondliep. Ik keek echt uit naar mijn avonden in Victor en ik wou dat ik nog meer kon doen! Mijn vrijwilligerswerk was in bepaalde zin een wake-up call. Hoe kan je je nog druk maken over het feit dat je internet een uur niet werkt, je vroeg moet opstaan om te gaan werken of dat dat lekkere volkoren brood bij de bakker is uitverkocht…

Medisch centrum voor kwetsbare patiënten : Centrum voor Onthaal, Zorg en Oriëntering (COZO) 1 Het COZO in Antwerpen zou niet kunnen bestaan zonder de medewerking van vrijwilligers. In 2012 waren er 40 vrijwilligers actief : 8 onthaal- en administratieve medewerkers, 6 verpleegkundigen, 14 artsen, 7 psychologen / psychotherapeuten en 5 sociaal assistenten. De onder steuning en coaching van de vrijwilligers gebeurt dagelijks tijdens de werking zelf. Daarnaast worden de vrijwilligers ondersteund tijdens de psychologische werkingsbijeen komsten om de 6 weken en de driemaandelijkse bijeenkomsten en worden ze gecoacht tijdens de aangeboden vormingen.

Ons patiëntenbestand bestaat uit mensen van over de hele wereld. Nederlands is dus niet altijd de voertaal. De onthaal medewerkers dienen zich uit te drukken in verschillende talen. Goede communicatie is heel belangrijk. Als een patiënt geweigerd moet worden, kunnen de frustraties al eens hoog oplopen. Stressbestendigheid is dus ook een noodzakelijke kwaliteit voor de onthaalmedewerker. De grootste groep patiënten van het COZO komt uit Afrika : 26% uit Sub-Sahara Afrika en 20% uit de Maghreb. Het aantal mannen (57,3%) is iets groter dan het aantal vrouwen (42,7%) en de meeste patiënten (80%) zijn tussen de 20 en 50 jaar.

// Het onthaal De vrijwillige onthaalmedewerkers verwelkomen de patiënten, bieden een luisterend oor, zorgen voor structuur in de consultaties en verwijzen patiënten indien mogelijk door.

Ik blijf maar denken aan een man die werd gevraagd wat zijn ultieme droom is. Hij antwoordde : «ik wil gewoon mijn eigen plek en een job. Zodat ik na mijn werk kan thuis komen en tv kan kijken”

Het COZO is de Antwerpse variant van het CASO in Brussel (Centre d’Accueil, de Soins et d’Orientation).

Hoofdstuk 3

Activiteiten van Dokters van de Wereld in Antwerpen Profiel van patiënten naar geslacht en leeftijd 250 200 150 100 50 0 <

r jaa 10

Mannen

r jaa 20

r jaa 30

r jaa 40

r jaa 50

r jaa 60

r jaa 70

r jaa 80

Vrouwen

De onthaalmedewerkers verzorgen ook de administratieve taken : telefoons doorschakelen, fotokopies maken, dossiers klasseren, … In 2012 voerde het COZO 2.395 consultaties uit voor 823 patiënten. Gemiddeld kregen de patiënten 3 consulten / jaar met uitschieters voor de psychologische consultaties : 7,5 consulten/jaar. De consulten zijn gelijkmatig verspreid over het jaar.

De eerste stap in het sociale consult is luisteren naar het verhaal van de patiënt. Hierna stelt de sociaal assistent samen met de hulpvrager een probleemanalyse en een actieplan op. Hierbij vertrekt hij/zij zoveel mogelijk vanuit de mogelijkheden van de patiënt en zijn context. Zo proberen we te vermijden dat de patiënten in een afhankelijkheids positie terechtkomen. Daarom moeten de sociaal assistenten voldoende kennis hebben van de moeilijke juridische materie van de verblijfswetgeving en dringende medische hulp. De sociale dienst van het COZO is dan ook één van de weinige (gratis) specialisten ter zake in Antwerpen. Andere hulpverleners en organisaties bellen vaak voor juridisch advies en verwijzen hun cliënten door naar het COZO.

De volgende zaken worden (al dan niet wettelijk) aangehaald om de waarborg te weigeren :

// De medische dienst

Familiale solidariteit (ook niet-onderhoudsplichtigen)

In 2012 ontving de medische dienst 733 patiënten, op 1691 medische consultaties. 57% van de patiënten kwam slechts eenmaal bij de dokter (vorig jaar was dit nog 64%), 37% kwam tussen de 2 en de 5 keer op medische consultatie en 6% kwam tussen de 6 en 31 keer naar de dokter in 2012.

Verblijfsstatuut van de patiënten Geen procedure tot verblijf lopend Belgische identiteitskaart Asielaanvrager

4% Visum (toerist, student, werk) 3% EU < 3 maanden in België 2% Weet het niet 1% Verblijfsvergunning

Medische noodzaak onvoldoende aangetoond Geen medewerking in het sociaal onderzoek Kan terug naar land van herkomst reizen Onvoldoende bewijs in Antwerpen te verblijven

In 2012 werden er 789 patiënten ontvangen door de sociale dienst op 1991 consultaties. De meesten doen beroep op het COZO omdat ze geen toegang hebben tot de reguliere gezondheidszorg. Toegang tot gezondheidszorg van de patiënten

4% 1% Europese ziekteverzekeringskaart 1% Requisitorium Fedasil 2% Mutualiteit

Onbekend

Geen enkele dekking

83%

Dokters van de Wereld Jaarrapport 2012

Zonder verblijsvergunning

81%

Meer dan 80% van onze doelgroep verblijft in België zonder wettige verblijfsvergunning en zonder toegang tot de reguliere gezondheidszorg. De doelstelling van de werking is toegang tot de gezondheidszorg verzekeren voor iedereen. Elke patiënt krijgt dus altijd eerst een sociaal consult en de mogelijkheden op administratief en juridisch vlak worden elke keer onderzocht. Indien de patiënt aangesloten kan worden bij een mutualiteit of een waarborg kan krijgen van het OCMW, wordt hij/zij met de nodige zorg doorverwezen naar een huisarts of wijkgezondheidscentrum. Hiervoor zijn soms meerdere sociale consulten nodig.

taallessen, zinvolle dagbesteding en uiteraard ook voor hun psychisch welzijn. De sociaal assistenten zijn degenen die het vaakst contact hebben met de patiënten en echte pleitbezorgers zijn voor hun algemeen welzijn. Het zijn ook de sociaal assistenten die peilen naar het algemeen welzijnsgevoel van de patiënten. Uit deze peilingen blijkt dat onze patiënten veel slechter scoren dan de algemene Belgische bevolking.

Geen bewijs van een verblijf van langer dan 1 jaar in België

Geen bewijs van schulden

// De sociale dienst

Ten laste name OCMW

Een ten laste name van de medische kosten in het kader van Dringende Medische Hulp verkrijgen voor onze doelgroep blijft een moeilijke opdracht. We merken dat er steeds meer eisen gesteld worden binnen het sociaal onderzoek in Antwerpen.

Voor daklozen is het niet altijd evident om te bewijzen dat ze werkelijk in Antwerpen verblijven. Patiënten die her en der mogen verblijven, krijgen moeilijk schriftelijk bewijs van hun financiële situatie, huurkosten, schulden… Dit zorgt vaak voor spanningen en vaak komen onze patiënten dan ook terug op straat terecht. Wanneer patiënten niet thuis zijn bij een huisbezoek, wordt al snel vastgesteld dat ze niet meewerken aan het sociaal onderzoek. Het is zeer onduidelijk wat precies onder ‘geen medewerking’wordt verstaan. Voor veel mensen is de bewijslast te groot. We merken dat patiënten zeer zelden het voordeel van de twijfel krijgen van het OCMW. De sociale dienst moet dus vaak onderhandelen met het netwerk van de patiënten en vooral met de medewerkers van het OCMW.

De medische zorgverlening wordt verzorgd door 14 vrijwillige artsen, van wie de meesten huisartsen zijn. Ze houden elk minstens om de twee weken raadpleging op het COZO. Ze ontvangen patiënten met een opeenstapeling van klachten, patiënten die een andere moedertaal hebben en patiënten met psychologische problemen. Omdat het merendeel van de patiënten mensen zonder papieren zijn, moet de arts ook veel administratief werk uitvoeren om toegang tot de gezondheidszorg te verkrijgen voor de patiënt. Hierdoor zijn de consulten lang en intensief en kunnen er maar een beperkt aantal patiënten gezien worden per consultatieblok.

Uiteraard hebben de sociaal assistenten ook oor naar de andere noden en vragen van de patiënten : voedselhulp, onderdak, sportmogelijkheden, Nederlandse

Hoofdstuk 3

Activiteiten van Dokters van de Wereld in Antwerpen De medische zorg binnen het COZO is eerstelijns gezondheidszorg en voor verder onderzoek dienen de artsen dan ook door te verwijzen.

Overloopconsultaties op afspraak : op vrijdagvoormiddag zijn er consultaties voor de patiënten die op donderdag niet meer terechtkonden op de open consultaties.

405 doorverwijzingen in 320 medische consultaties

Afsprakenconsultaties voor chronische patiënten : elke woensdagnamiddag houdt dezelfde arts raadpleging. De patiënten met een chronisch probleem krijgen hierdoor een goede opvolging.

96 84

Afsprakenconsultaties voor patiënten doorverwezen door sociale organisaties : op dinsdagnamiddag.

Verpleegkundige consultaties De verpleegkundigen zijn aanwezig tijdens de open consultaties en hebben volgende taken :

onden voorbereiden (voor de dokter), wonden verzorgen W (na de dokter)

edische fiche (verpleegkundig dossier) invullen M ofwel verder aanvullen // Opvragen van vaccinatiestatus, allergieën, medische / obstetrische VG, chronische ziekten, chronische medicatie, (ab)usus …. // Meten van lengte + gewicht berekening BMI

I nhalatoren (puffers) voor astma : patiënten de juiste inhalatietechniek aanleren of tonen

14 3

/ e g g f / m in) en dW los nin ten n en e idin he o ies Gez tru en Dv c t en tes ke ree rcu ctur ulier gele ed bij be gis sulta d en u tic be iec er de erzo A-sc r t e o u t i h n l t a t c e d : in ss ar ps in ho n nta hill on SO dis rax cc eid p scha Psyc e co m (K rië rsc Va me h u tho ndh r Ve eo m isc entr ge n r o zo RX r t n e e c e a ia ie g Int ati Zw re ych nt ris ba ps reve ula en P eg r Op or vo ie tat n ië Or

re de

Opvallend bij de ziekten en aandoeningen die worden vastgesteld tijdens de medische consultaties is de hoge frequentie van psychologische problemen (14,6%), problemen aan de spijsverteringsorganen (12,3%), problemen aan het bewegingsapparaat (12,2%) (vaak stress-gerelateerde problemen) Zwangere vrouwen zonder toegang tot de gezond heidszorg zijn een extra kwetsbare groep onder de patiënten. We vangen deze vrouwen dan ook met zorg op. Voor de prenatale begeleiding kunnen we hen doorverwijzen naar de prenatale steunpunten. Hierdoor blijven ze onder vertegenwoordigd in onze cijfers. Toch maken zwangerschap, bevalling en geboorteregeling 7,6% van de diagnoses uit. De patiënten met tandproblemen zijn niet vertegenwoordigd in de cijfers. Deze patiënten worden vaak al aan het onthaal doorverwezen naar een tandarts, als dat binnen hun financiële mogelijkheden ligt. De medische consultaties kunnen onderverdeeld worden in verschillende types :

Preventieve screeningsonderzoeken opvragen en eventueel doorverwijzen (tbc, SOI, cervix uitstrijkje, mammografie…)

Winterplanconsultaties : tijdens de wintermaanden konden de dakloze patiënten, doorverwezen door de collega’s van het winterplan, op dinsdagnamiddag terecht bij een extra vrijwillige arts van het winterplan.

Voor alle (nieuwe) patiënten : éénmalig urine onderzoek met urinestickje (screening op diabetes, UWI...) edisch consultblad voorbereiden voor arts M (gegevens patiënt noteren…) eten van : bloeddruk (bij volwassenen), gewicht (indien M nodig), temperatuur (als patiënt aangeeft zich koortsig te voelen), glycemie (bij diabetespatiënten) Doorgeven aan arts (via medisch consultblad of mondeling) wanneer er iets speciaals te melden is over de patiënt ...

Injecties toedienen (Penatur e.a.) Verduidelijken van bepaalde diëten aan patiënten (bv. Diabetici), … Daarnaast hebben de verpleegkundigen ook de medische kabinetten zo ingericht dat de verschillende vrijwillige artsen het medisch materiaal steeds terug kunnen vinden en zorgen zij voor orde in de apotheek, en voor de sterilisatie van het medisch materiaal.

// De psychosociale dienst Om de zorg voor de patiënten met psychische problemen te optimaliseren, is er een psychosociaal traject ontwikkeld binnen de COZO-werking. Eén sociaal assistente is nu aangesteld om met alle patiënten die op de multidisciplinaire debriefing doorverwezen worden naar het psy-team een uitgebreid intakegesprek te houden.

In 2012 werden er 94 patiënten aangemeld voor de psycho logische dienst. 20 patiënten waren al in 2011 aangemeld, maar werden overgedragen naar 2012. In totaal werden er dus 114 patiënten aangemeld bij de psychologische dienst. 77 patiënten kregen een psychosociale intake, 6 patiënten kregen geestelijke gezondheidszorg voor ze instroomden, 21 patiënten bleken onbereikbaar of wilden uiteindelijk toch geen psychologische begeleiding, en 10 aanvragen werden overgedragen naar 2013.

Ook voor de psychiatrische patiënten zijn er maandelijkse consultaties. Deze consultaties worden zorgvuldig voorbereid door de psychosociale, psychologische en medische medewerkers van het COZO. Dankzij samen werking met CGG (Centrum voor Geestelijke Gezond heidszorg) Vagga wordt de dokter gesuperviseerd door enkele psychiaters. In totaal konden 19 chronisch psychisch zieken terecht voor 71 consultaties binnen dit project.

Open consultaties : op maandagvoormiddag en op donderdag namiddag. In 2013 willen we de open consultaties hervormen waardoor we meer patiënten zullen kunnen verzorgen.

Dokters van de Wereld Jaarrapport 2012

Afsprakenconsultaties voor opvolging, controle en bespreking van onderzoeken : maandelijks op donderdagvoormiddag.

Diabetesconsultaties : voor de diabetespatiënten die meer intensieve opvolging nodig hebben, houden een arts en een diabetes-educator maandelijks consultaties. Naast de opvolging en bijsturing van de medicatie wordt er veel aandacht besteed aan preventie : voedingsadvies en bewegingsadvies. In totaal zag het diabetesteam 17 patiënten tijdens 34 consultaties. Deze consultaties duren gemiddeld een uur per patiënt. In totaal werd de diagnose “diabetes” 127 keer gesteld. Tijdens de debriefing wordt beslist of ze in aanmerking komen voor de gespecialiseerde consultaties.

Op vraag van arts (na medisch consult) :

Belgisch Instituut voor Psychotraumatologie en EMDR

Hoofdstuk 3

Activiteiten van Dokters van de Wereld in Antwerpen 100 patiënten werden psychosociaal opgevolgd (77 intakes voor 80 patiënten en 20 patiënten van 2011).

Kort traject : het doel is psycho-evaluatie (screening), stabilisatie en doorverwijzing. Het proces bestaat uit maximaal 5 gesprekken. In het eerste gesprek ligt de klemtoon op het wederzijds vertrouwen en het uitleggen van de doelstelling en de doorverwijsmogelijkheden. In de volgende 2 gesprekken onderzoekt de medewerker de klachten en identificeert hij/zij de prioriteiten van de patiënt. Daarna worden er stappen gezet aan de hand van die prioriteiten (psycho-educatie, stabiliserende oefeningen, werken met de sterktes van de patiënt, …) met het oog op de doorverwijzing. In het laatste, afsluitend gesprek ligt de focus op de doorverwijzing, de betekenis geving van het kort traject en de praktische overbrugging.

Meer dan 40% van deze dossiers konden door de intensieve werking volledig doorverwezen worden, zowel naar medische, sociale als psychologische voorzieningen. Bijna 10% van de patiënten kon louter psychologisch doorverwezen worden, maar kreeg geen toegang tot de gezondheidszorg (weigering waarborg in het kader van de Dringende Medische Hulp). 10% kreeg wel toegang tot de gezondheidszorg, maar kon nog niet psychologisch doorverwezen worden en 10% hadden geen psychische hulpvraag meer of verhuisde buiten Antwerpen/België. De combinatie van een multidisciplinaire aanpak en het gedeeld beroepsgeheim vormt een belangrijke meerwaarde binnen onze werking. Dit vraagt een aanzienlijke tijds investering, maar de patiënt heeft er alle baat bij om vanuit de verschillende disciplines, die daadwerkelijk samenwerken, hulp te krijgen.

Psychologische begeleiding : Veel patiënten zijn te onstabiel en uitgeput om snel door te verwijzen. Het werken aan stabilisatie en versterking vraagt tijd en diepgang, die de langdurigere begeleiding biedt. Psychiatrische verpleegkunde : In 2012 werd er voor het eerst gewerkt met een ‘outreach’ psychiatrisch verpleegkundige. Deze vrijwilligster deed huisbezoeken, ging mee naar diensten en kon zo het hele netwerk van de patiënten betrekken in de begeleiding. Deze werking wordt verder uitgebreid in 2013, na een positieve evaluatie in 2012. De intensieve begeleiding werkt goed voor de patiënten.

// De psychologische dienst In 2012 kregen 60 patiënten psychische begeleiding in het COZO. Onze vrijwillige psychologen voerden 449 psychologische consultaties uit. Het COZO beschikt over een goed uitgebouwde psychologische dienst, bestaande uit een ervaren verantwoordelijke, 8 vrijwillige psychologen, psychotherapeuten en psychiatrische verpleegkundigen. Dit team heeft zich gespecialiseerd in het behandelen van patiënten met een complexe en chronische posttraumatische stressstoornis, meestal gecombineerd met depressie.

Opstart Trauma & Exil : Op een studiedag van BIPE (Belgisch Instituut voor Psychotraumatologie en EMDR) in maart, werd informatie gegeven over onze werking en doelgroep. De studiedag bood ook een vorming over onze methodiek aan psychologen en psychotherapeuten. Het opstarten van een netwerk van vrijwilligers die in eigen privépraktijk patiënten van Dokters van de Wereld willen begeleiden kreeg concreet vorm vanaf de startvergadering in januari 2013.

Het aantal patiënten met geestelijke gezondheidsproblemen zonder toegang tot de gezondheidszorg blijft groot in Antwerpen. De doorverwijzing naar de reguliere geestelijke gezondheidszorg blijft moeilijk door de lange wachtlijsten en een gebrek aan tolken. Hierdoor blijft de vraag groter dan ons aanbod. Om deze problematiek aan te pakken, is de inhoudelijke werking gediversifieerd :

Patiëntenbesprekingen : Elke zes weken vergaderen alle vrijwilligers samen met de verantwoordelijk van de psychologische dienst. Het doel is om de vrijwilligers te 4

Dokters van de Wereld Jaarrapport 2012

Belgisch Instituut voor Psychotraumatologie en EMDR

vormen en te ondersteunen in het werken met de doelgroep van Dokters van de Wereld.

// De preventieve werking Wandel en loopproject Elke maandagavond wordt er aan het COZO afgesproken om samen naar het park te gaan om te wandelen of lopen. Twee begeleiders zorgen ervoor dat elke patiënt aan zijn eigen tempo kan lopen of wandelen. Dit project heeft een vaste groep van 15 deelnemers. Winterse temperaturen houden veel mensen tegen, waardoor er soms slechts enkele patiënten participeren. Alle deelnemers zijn patiënten van het COZO en hebben baat bij deze sportieve activiteiten, zowel om medische (obesitas, diabetes, hoge bloeddruk, …) als om psychische en sociale redenen (eenzaamheid, stress, depressie, verveling, …). Tijdens het lopen wordt er veel gepraat, gelachen en uiteraard gezweet. Na het sporten is er de mogelijkheid om te douchen in een fitnesscentrum in de buurt, wordt er nog gestretcht en nagepraat bij een drankje. Praatgroep In 2012 kwamen we al eenmaal samen met een groep van 8 patiënten om te praten over stress. De gemeenschappelijke taal in de praatgroep was Engels. In 2013 zullen er ook praatgroepen in andere talen georganiseerd worden. Deze praatgroepen hebben verschillende doelstellingen : // Mensen samenbrengen en kansen bieden om sociale contacten te leggen en hun netwerk uit te breiden // Een moment bieden waarop de deelnemers niet langer “slachtoffer”, “vluchteling” of “patiënt” zijn, maar gewoon een mens met verschillende rollen in de samenleving // Een moment bieden om verhalen te kunnen delen met anderen zodat de patiënten merken dat ze niet alleen zijn met sommige ervaringen

Hoofdstuk 3

Activiteiten van Dokters van de Wereld in Antwerpen De deelnemers evalueerden deze praatgroep over stress en mogelijke vervolggroepen in 2013 zeer positief.

Denise, deelneemster aan de praatgroep Stress

“Ik vond het een heel fijne avond, ik heb leuke mensen leren kennen en ik heb veel geleerd. Maar bovenal wil ik zeggen dat het feit dat mensen om mij geven, zich om mij bekommeren en mij willen helpen al heel genezend werkt. Bedankt Dokters van de Wereld!”

Gezondheidscafé “Sweet and healthy” Uit het diabetesproject vloeide het idee voort om maandelijks op zaterdagnamiddag voor alle diabetespatiënten, maar ook hypertensiepatiënten en obesitaspatiënten, een informeel informatief moment te organiseren rond gezondheid. De voorbereidende gesprekken en bijeen komsten startten in 2012, het eerste gezondheidscafé werd een feit in februari 2013.

// Specialistische zorg voor kwetsbare patiënten in samenwerking met GZAziekenhuizen4 Dankzij het Steunfonds van de Gasthuiszusters is er een samenwerking ontstaan met de ziekenhuizen van de Gasthuiszusters. Samen met de SAB 5 (Sociaal Administratief Bemiddelaar)-medewerkers werd een procedure ontwikkeld om een goede doorverwijzing te organiseren.

4 5

GZA : GasthuisZusters Antwerpen Sociaal Administratief Bemiddelaar

Dokters van de Wereld Jaarrapport 2012

1 // Aantal vrijwillige specialisten In 2012 startten een dertigtal specialisten in het project. Verschillende specialismen zijn dankzij hun inzet nu bereikbaar voor onze doelgroep : Algemene heelkunde, Anesthesie, Beeldvorming, Cardiologie, Kindercardiologie, Endocrinologie, Gynaecologie, Gynaecologische fertiliteit, Perinatologie, Nefrologie, (gynaecologische) Oncologie, Pathologische anatomie, Pediatrie, Pneumologie en Urologie.

De doorverwijzingsprocedure nam een moeilijk start, maar is sindsdien steeds verbeterd. De samenwerking tussen de sociale dienst van het COZO en de SAB’s verloopt steeds vlotter. In het ziekenhuis ondervinden de patiënten weinig tot geen moeilijkheden van praktische aard in het ziekenhuis. In de loop van 2013 zette Dokters van de Wereld een samenwerking op met de wijkgezondheidscentra, om ook voor hun patiënten doorverwijzingen te faciliteren.

2 // Doorverwijzingen in 2012 In 2012 verwees het COZO 34 patiënten door naar een specialist. De doorverwijsprocedure is vastgelegd tussen de sociale dienst van het COZO en de SAB van de GZAziekenhuizen. Dankzij deze procedure kunnen in dit project enkel die patiënten terecht die geen toegang krijgen tot de reguliere gezondheidszorg en die een specialistisch onderzoek nodig hebben. De procedure zorgt bovendien voor de begeleiding van de patiënten bij hun bezoek aan de specialist in het ziekenhuis.

Doorverwijzingen naar GZA-specialisten 12 10 8 6 4 2 0

ie ie gie trie log log olo dia co uro rin Pe næ Ne oc y d G En

de og ng un mi olo elk rdi vor he Ca eld e e B en em Alg

d oe Sp

“Wat me van 2012 het meest zal bijblijven is de groeiende samenwerkingen tussen de verschillende organisaties en instanties in Antwerpen. Hierdoor kregen vele kwetsbare patiënten daadwerkelijke toegang tot noodzakelijke zorg, met in het bijzonder de daklozen, de zwangere vrouwen, de patiënten die gespecialiseerde zorg nodig hebben.”

g loo Uro

ie log fro Ne

Zes van de doorverwezen patiënten kwamen niet op hun afspraak : één patiënt was overleden, één patiënt annuleerde de afspraak en 4 patiënten kwamen niet opdagen op het moment van de afspraak. Nadat een familie drie afspraken bij de pediater miste waren we genoodzaakt een sociaal assistent in te schakelen om de kinderen tot bij de arts te brengen.

Kathleen Debruyne, Coördinator COZO

Hoofdstuk 4

Activiteiten van Dokters van de Wereld in Brussel Raadplegingen voor daken thuislozen // Medische raadpleging bij SAMU social 1 De raadplegingen van Dokters van de Wereld vinden plaats in de lokalen van SAMU social : een ruimte voor het onthaal, de noodopvang en de psychosociale begeleiding van daken thuislozen. Huisartsen-vrijwilligers van Dokters van de Wereld zijn er het hele jaar door gemiddeld 3 tot 4 avonden per week beschikbaar. Het aantal raadplegingen op deze locatie is dit jaar sterk afgenomen (576 raadplegingen per jaar). Er zijn twee verklaringen voor deze daling : AMU social stelt zelf 2 dagen per week een arts ter S beschikking e dak-en thuisloze families die er onthaald worden in D de winter verplaatsen zich weinig gedurende de periode dat de wintervoorzieningen beschikbaar zijn. De meerderheid van de patiënten op onze raadplegingen zijn aangesloten bij een ziekenfonds (52,6%) en afkomstig uit België (63,2%); 40% van de patiënten is vrouwelijk. De artsen-vrijwilligers kunnen patiënten met een chronische aandoening of problemen met de toegang tot zorg doorverwijzen naar het Centrum voor Onthaal, Zorg en Oriëntatie (COZO) of naar een specialist.

Tijdens de koudste maanden breidt Dokters van de Wereld zijn diensten uit door elke avond consultaties te houden. © Frédéric Pauwels Dokters van de Wereld Jaarrapport 2012

iet alle artsen gebruiken het informaticasysteem, deze cijfers zijn dus N waarschijnlijk enigszins een onderschatting van de realiteit.

// Winterplan Brussel 1 // De raadplegingen De raadplegingen van het Winterplan vonden elke avond plaats op de 2 locaties voor nachtopvang van SAMU Social met de grootste capaciteit : in de Koningsstraat 139 (ongeveer 300 plaatsen) en op de Charleroisesteenweg 60 (ongeveer 400 plaatsen). Omwille van de langdurige koudegolf was het Winterplan operationeel gedurende vijf maanden : van 15 november 2012 tot 15 april 2013 maakten 217 vrijwilligers (waaronder 25 artsen en 65 verpleegkundigen) het mogelijk om zeven dagen per week medische en paramedische raadplegingen te organiseren.

dagen op

217

7 6.945

vrijwilligers raadplegingen %

111

In deze vijf maanden hield Dokters van de Wereld er 6945 raadplegingen, een stijging met 111% tegenover 2011. Er werden 1720 patiënten geholpen, waaronder 194 vrouwen. 28% van de patiënten had een Belgische identiteitskaart; 40% had geen verblijfsvergunning. Van de behandelde patiënten was er bij 50% geen sprake van enige medische ten laste name of kennis van hun medische dekking. Slechts 27% was gedekt

Gebrek aan hygiëne

Hoofdstuk 4

Geweld

Activiteiten van Dokters van de Wereld in Brussel

Verslaving

Het project botste ook op de grenzen van zorg in grootschalige structuren : sommige patiënten die vanuit medisch oogpunt bijzonder kwetsbaar zijn (psychiatrische patiënten, verslaafden met medische problemen) vertoonden gedragsproblemen die niet verzoenbaar waren met het beheer van de opvangplaatsen en konden dan ook niet blijven. Nadien is het vrijwel onmogelijk om deze mensen terug te vinden om hen te verzorgen.

Heeft u een vaste huisarts ? 94,5

80%

69,3

60% 40%

51,5

48,5 37,7

20%

5,5 0 JA Patiënten in winterplan

NEE Belgische patiënten in winterplan

Belgische bevolking

De meerderheid van de patiënten was tussen 20 en 50 jaar oud. De vaakst voorkomende pathologieën waren aandoeningen van de ademhalingswegen en huidziekten, gevolgd door osteo-articulaire aandoeningen. Dit jaar stelden de zorgverleners veel ernstige wonden vast en besteedden zij veel tijd aan het vervangen van verbanden.

Josiane, 46 jaar, Belgische

“Ik verblijf hier al drie jaar bij SAMU social en soms ga ik bij mijn zoon overnachten. Ik heb me laten verzorgen door Dokters van de Wereld omdat ik bijna geen geld meer heb. Ik krijg mijn OCMW-toelage pas op de 27ste van de maand, en kan mijn medicatie dus pas dan gaan halen. Ik vind dat ouderen die medicatie nodig hebben het zwaar te verduren hebben. Geneesmiddelen zijn te duur voor mensen die weinig middelen niet voor hebben”

Dokters van de Wereld Jaarrapport 2012

Straat

Eenzaamheid Strenge koude Winter

door een ziekenfonds (al was hun aansluiting niet altijd in orde). Ten slotte had 30% een huisarts (tegenover 95% van de Belgische bevolking).

100%

Uitsluiting

2 // De aanvullende dagactiviteiten Om de continuïteit van de zorg te verzekeren, maakte het Winterplan gebruik van doorverwijzingen naar andere medische structuren. In dit kader werd samengewerkt met diverse partners : met FARES (Fonds des Affections Respiratoires) bij vermoeden van tuberculose en met La Fontaine bij vermoeden van schurft. Verder ontvingen de Maisons Médicales Botanique, Atlas en Enseignement kosteloos patiënten van het Winterplan. In het COZO en via de specialistenraadplegingen van Dokters van de Wereld kregen patiënten indien nodig toegang tot secundaire zorg. De patiënten konden er terecht voor zorg op lange termijn, raadplegingen bij een specialist, labo-onderzoeken of medische beeldvorming. Om de patiënten beter te helpen met hun zorgvraag werd een begeleidingssysteem op touw gezet : de patiënten werden door vrijwilligers vergezeld naar hun medische afspraak of bijgestaan bij administratieve formaliteiten.

Tijdens het Winterplan werden er 331 patiënten doorverwezen en werden er 92 personen begeleid naar een afspraak. In samenwerking met FARES werd een opsporings campagne voor tuberculose opgestart op beide locaties. 287 personen werden getest op tuberculose door middel van een radiografie van de thorax. In 14 gevallen wees het resultaat van het radiologisch onderzoek op een nood aan bijkomende testen of een behandeling. 3 // Grenzen De lange wachttijden tijdens de consultatiemomenten zorgden soms voor gespannen situaties. Om de toename van het aantal raadplegingen dit jaar op te vangen werden de teams in de Charleroisesteenweg uitgebreid. Om de patiënten op te vangen tijdens het wachten riep Dokters van de Wereld een nieuwe functie in het leven : mobiele ‘luisterende oren’ of ‘vlinders.’ Deze vrijwilligers zijn beschikbaar om met de wachtenden te praten en naar hen te luisteren als de gemoederen verhit geraken.

De aandoeningen die tijdens de raadplegingen van dit project werden vastgesteld bleken overduidelijk de gevolgen van een gebrek aan toegang tot zorg, een gebrek aan hygiëne en precaire levensomstandigheden. Onze vrijwilligers getuigen over de slechte fysieke en mentale gezondheid van mensen die op straat leven - eenzaamheid, blootstelling aan geweld, verslavingen. Het project bracht de obstakels aan het licht die onze patiënten, als kwetsbare daklozen, ondervinden in hun zoektocht naar zorg in een ziekenhuisinstelling. Het Winterplan heeft een medische brug kunnen slaan naar een deel van deze bevolkingsgroep in Brussel en de patiënten een tijdelijke oplossing kunnen bieden. De nood aan zorgvoorzieningen voor deze bevolkingsgroep verdwijnt echter niet na de winter.

Anne, verpleegkundige-vrijwilliger

“Het is mijn eerste ervaring hier. Wat me het meest getroffen heeft, is dat het merendeel van de mensen die op straat leven, bijna alleen tijdens het Winterplan contact hebben met een arts of verpleeg kundige om zich te laten verzorgen. Voor ernstige zaken komen ze regelmatig eens op de spoeddienst van het Sint-Pietersziekenhuis terecht. Ik herinner me iemand die me zei : “Wat jullie doen, is geweldig, ik dank jullie, maar wat gebeurt er nadien”?

Hoofdstuk 4

Activiteiten van Dokters van de Wereld in Brussel En wat kun je daarop antwoorden? Op die vragen kunnen we geen antwoord geven want er zijn niet veel opties. Sommige zaken zijn goed georganiseerd, bijvoorbeeld de gratis opvolging van seksueel overdraagbare aandoeningen, maar een echte, ruimere medische opvolging wordt nauwelijks georganiseerd. Deze mensen hebben niet de mogelijkheid een arts op te zoeken en tijdens de zomer zien ze dan ook niemand.”

Het Centrum voor Onthaal, Zorg en Oriëntatie : de toegang tot zorg bieden aan wie uitgesloten is In 2012 bleef het aantal raadplegingen door de medische en psychosociale teams stijgen (+20%). Alles bij elkaar stond het team onthaalmedewerkers van het COZO in voor bijna 3900 contacten. Desondanks telden we helaas 1283 directe doorverwijzingen naar externe medische diensten (40% van de personen die zich bij het COZO aanmeldden) door een gebrek aan plaatsen en omdat een deel van de mensen zich aanmeldde met een andere, niet-medische hulpvraag. We hebben onze vruchtbare samenwerking met de wachtposten van de gemeente 1000 Brussel voortgezet. Na de diverse veiligheidsproblemen waarmee we in 2011 te maken kregen, startten we een creatieve samenwerking met de wijkdiensten. Deze gemeentelijke buurtwerkers, die het gevoel van veiligheid bij de burger moeten verhogen, bevinden zich telkens een half uur voor opening aan onze raadplegings lokalen, in teams van twee. Zij praten er met de wachtende patiënten. Hun aanwezigheid zorgt ervoor dat patiënten rustig blijft terwijl zij wachten tot de raadplegingen starten.

Dokters van de Wereld Jaarrapport 2012

We versterkten ook onze ondersteuning met tolken, omdat ze een onmisbare rol spelen tijdens de raad plegingen. Dankzij een nieuwe samenwerking tussen het COZO en het Brugmann-ziekenhuis konden we gebruikmaken van tolken en bemiddelaars via een internetMOOVI programma in het kader van de ‘interculturele bemiddeling’ die de ziekenhuizen aanbieden. Via dit initiatief van de FOD Volksgezondheid kunnen de vrijwillige artsen beroep doen op een brede waaier van bemiddelaars bij verschillende Belgische ziekenhuizen. Zo kunnen we de ondersteuning door tolken voor onze patiënten optimaliseren, en beter op hun noden inspelen. Daarnaast kende Setis BXL (Service de traduction et d’interprétariat en milieu social) ons ook dit jaar een subsidie toe van 1000 euro voor tolkdiensten. De herkomst van de patiënten die het COZO opzoeken is nauwelijks veranderd in vergelijking met vorig jaar.

5.943 multidisciplinaire consultaties in 2012 in het CASO voor personen uitgesloten van zorg 2918

3000

2646 2000

1000

379 0 Medische consultaties

Sociale consultaties

Psychologische consultaties

In 272 gevallen kon de maatschappelijk assistent(e) een oplossing binnen het zorgnetwerk vinden. Als de administratieve situatie van de persoon het toeliet, was een medische of psychosociale raadpleging op het COZO onnodig. Toegang tot zorg voor de patiënten van CASO Brussel

CASO Brussel Europa

E.U. buiten België

44%

Maghreb

Andere privé verzekering Europese ziekteverzekeringskaart Requisitorium Fedasil Ten laste name OCMW Mutualiteit

11%

Asië

3% 3%

Midden en Nabij Oosten

Een - niet exhaustieve - lijst van problemen waarmee onze sociale dienst geconfronteerd wordt, en die de effectieve toegang tot zorg in de weg staan : r wordt niet systematisch een beroep gedaan op een E vertaler. De telefonische bereikbaarheid van de maatschappelijk assistenten blijft moeilijk. In sommige OCMW’s is het nog steeds verplicht om per individuele medische handeling (medische raadpleging, specifieke interventie, voorschrift…) een aparte aanvraag te doen om een document te bekomen dat terugbetaling garandeert en zorg mogelijk maakt. Zonder identiteitsbewijs wordt er vaak geen akte genomen van de aanvraag, en voert het OCMW vaak geen nader onderzoek naar de sociale situatie van de hulpvrager. Personen die financiële steun van het OCMW krijgen en die iemand huisvesten die onregelmatig in het land verblijft, worden beschouwd als samenwonend zodat hun uitkering wordt verlaagd. De solidariteit tussen landgenoten en niet-onderhouds plichtige familieleden wordt gebruikt als argument om dringende medische hulp te weigeren. De behandeltermijn van de aanvraag voor medische hulp overschrijdt bij sommige OCMW’s de wettelijke maximumtermijn. De verblijfplaats : veel personen logeren op verschillende plaatsen en de Brusselse OCMW’s schuiven de toekenning van medische hulp naar elkaar door.

92% Geen enkele dekking 27% Sub Sahara Afrika

Onze doelstelling is nog steeds : garanderen dat elke persoon gezien wordt door een arts en een geschikte behandeling krijgt. Onze raadplegingen zijn onderverdeeld in medische, sociale en psychologische consultaties.

Van alle projecten van Dokters van de Wereld in België telt het COZO het hoogste percentage patiënten zonder enige vorm van ziekteverzekering op het moment dat zij zich op de raadpleging aanmelden. Ook dit jaar bemerkten we dat in bepaalde OCMW’s de procedures voor het verkrijgen van dringende medische hulp moeilijker en complexer was geworden.

Hoofdstuk 4

Activiteiten van Dokters van de Wereld in Brussel De kwesties van dakloosheid en territoriale bevoegdheid blijven een ernstig probleem. Voor de OCMW’s is een vaste verblijfplaats een vereiste, terwijl het voor deze groep steeds moeilijker wordt om daar toegang toe te vinden. Het OCMW van 1000 Brussel keurt geen dringende medische hulp goed aan gezinnen die verblijven op het grondgebied van de gemeente. Onze jaarlijkse gegevensinzameling toont aan dat onze patiënten administratieve statuten hebben die de toegang tot zorg bemoeilijken. 63% van de ondervraagde personen antwoordde problemen te hebben ondervonden om toegang tot zorg te krijgen. 28% ondernam geen poging om toegang te verkrijgen. De twee belangrijkste redenen daarvoor waren een gebrek aan kennis van het systeem en hun rechten daarin en de hoge kostprijs van de zorg. Het Belgische administratief systeem is immers bijzonder complex.

Profiel van de patiënten van het COZO CASO PROJECT IN BRUSSEL 2012 medische zorg aan 1.518 personen uitgesloten van zorg

Het aantal kinderen jonger dan tien jaar is meer dan verdubbeld in 2012. Enerzijds worden ‘illegale’ gezinnen die binnen het werkgebied van het OCMW van 1000 Brussel verblijven uitgesloten. Voor velen onder hen nam Dokters van de Wereld de verzorging op zich. Anderzijds werkt Dokters van de Wereld nauwer samen met haar andere projecten, waardoor het aantal doorverwijzingen van gezinnen naar het COZO is toegenomen (project ‘Roma’, raadpleging ‘Met Haar’, gezinnen die bij SAMU social verblijven). We hebben op onze raadplegingen ook voorrang gegeven aan gezinnen met jonge kinderen.

Medische aandoeningen

1.379 patiënten kwamen voor de eerste maal naar het COZO voor een medische raadpleging. Mannen maakten de meerderheid uit van de bezoekers op de medische raadplegingen, met 67% tegenover 33% vrouwen, en de meeste patiënten (73%) waren tussen 20 en 50 jaar oud.

In 2012 werd het alsmaar moeilijker om onze patiënten die in kwetsbare omstandigheden leven door te verwijzen naar een ziekenhuis. De artsen van het COZO moeten de doorverwijzing rechtvaardigen met een brief en de dossiers verdedigen van patiënten die overduidelijk nood hebben aan gespecialiseerde hulp in een ziekenhuis.

Van de patiënten die zich op het COZO aanmeldden had 60% geen weet van hun gezondheidsprobleem voor hun migratie. Het verschijnsel van de ‘medische migratie’ blijkt in de praktijk dus van minimaal belang. Belangrijk om weten is dat 92% van onze patiënten geen enkele ziekteverzekering geniet op het moment dat dat zij zich op het COZO aanmelden. De (gepercipieerde) gezondheidstoestand van onze patiënten toont hun grote nood aan toegang tot zorg.

De vaakst voorkomende aandoeningen op de medische raadplegingen van het COZO komen grotendeels overeen met die in een huisartsenpraktijk, al stellen we toch een overwicht vast van aandoeningen die gerelateerd zijn aan stress en kwetsbare levens omstandigheden (spijsverteringsproblemen 15,5%, osteoarticulaire aandoeningen 13,9%, aandoeningen van de luchtwegen 13,8%, cardiovasculaire aandoeningen 11,5%, huidziekten 8,9% en psychologische problemen 5,7%).

We merken ook dat de zorgketen wordt verbroken voor patiënten die lijden aan hepatitis of HIV. Personen zonder toegang tot zorg worden na de diagnose teruggestuurd naar het COZO voor de verdere opvolging. Onze algemene geneeskundige raadplegingen beschikken echter niet over de expertise en middelen om dergelijke patiënten te verzorgen.

CASO Brussel 2012 Perceptie van gezondheidstoestand

600 500

300

40%

200

Ons luik psychologische bijstand blijft bijzonder relevant bij een bevolkingsgroep die, zowel sociaal, medisch als psychologisch, enorm kwetsbaar is. In 2012 hielden we 379 psychologische raadplegingen voor 142 patiënten; bij 123 raadplegingen was de hulp van een tolk vereist. De psychologen wijden gemiddeld 2,5 sessie aan een patiënt. De doelstelling – doorverwijzing naar het zorgnetwerk voor geestelijke gezondheid - wordt gehaald voor ongeveer 44% van de patiënten. Vanuit het luik psychologische bijstand wordt doorverwezen naar : Dienst voor geestelijke gezondheid gespecialiseerd in de problematiek van ballingschap

41,7%

Algemene dienst voor geestelijke gezondheid

25,0%

Ambulante psychiatrische opvolging

16,7%

50%

400

De vrijwilligers van het COZO vergezelde een vijftigtal van de meest kwetsbare patiënten naar de dienst waarnaar zij werden doorverwezen (OCMW, ziekenhuis,…). Dankzij deze vorm van steun kan een effectieve doorverwijzing worden verzekerd en kunnen we optimaal inspelen op de noden en problemen van de patiënt.

Naast onze raadplegingen organiseerden we een reeks parallelle activiteiten

30%

100

20% 0 <

s an 10

Mannen

s an 20

s an 30

s an 40

s an 50

s an 60

Vrouwen

s an 70

s an 80

10% 0

0 ZEER GOED Patiënten CASO

Dokters van de Wereld Jaarrapport 2012

// Versterking van het zorgtraject van de Brusselse projecten van Dokters van de Wereld

GOED

MATTIG

SLECHT

Van de patiënten die worden verzorgd via de verschillende projecten van Dokters van de Wereld in het Brussels gewest, worden er meer doorverwezen naar het COZO dan vorig jaar : voor de opening van hun toegang tot zorg,

ZEER SLECHT

Belgische bevolking > 14 jaar

Hoofdstuk 4

Activiteiten van Dokters van de Wereld in Brussel en - als deze toegang niet meteen mogelijk is - voor hun medische opvolging (SOS Accueil, SAMU social, raadplegingen ‘Met haar’, project ‘Roma’).

Deelname aan een enquête van Réseau de Financement Alternatif om de link tussen financiële uitsluiting en sociale uitsluiting te onderbouwen.

// Denkoefening over de verzadiging van de raad plegingen van het COZO en de mate van toegankelijkheid voor kwetsbare patiënten

Het team van het COZO bleef strategisch aanwezig bij verschillende overleg- en lobbyplatformen waaronder het BCHV (Belgisch Comité voor Hulp aan Vluchtelingen). Voor –het waakzaamheidscomité stelde het COZO een argumentatie op voor sociale werkers. Het team bood ook ondersteuning aan de sociale coördinatie van het OCMW van Schaarbeek, met betrekking tot de problematiek van de toegang tot zorg, en aan Medimmigrant over de problematiek van het OCMW van 1000 Brussel. Ook bij CIRE(Coordination et Initiatives pour Réfugiés et Etrangers) en FBMD (Federatie van de Bicommunautaire Maatschappelijke Diensten) was het team aanwezig, onder andere in overleg over de gebrekkige werking van de OCMW’s. Samen met Pigment vzw werkte Dokters van de Wereld rond zichtbaarheid van problemen rond de toegang tot zorg, pleiten voor verbeteringen inzake Dringende Medische Hulp, en het probleem van de weigering van de toegang tot zorg voor gezinnen op het grondgebied van 1000 Brussel.

In 2013 wordt de toegang tot onze sociale raadplegingen verbeterd. Personen die op medische raadpleging kwamen, en naar de tweede lijn werden doorverwezen op basis van een reeks vastgelegde criteria (chronische aandoening, gezinnen, mentale problemen, …) kunnen op sociale consultatie komen. Met dit nieuwe systeem hopen we meer patiënten te kunnen onthalen, en te kunnen beantwoorden aan de behoefte aan toegang tot zorg voor de meest kwetsbare personen. // Externe contacten Het netwerk ‘Santé mentale en exil’ : conceptbepaling en uitwerking van een vorming voor personen die werken met mensen in ballingschap. De vorming bestaat uit 4 modules van telkens 1 dag. Het COZO zal instaan voor de module over de toegang tot zorg. Deelname aan en animatie van een symposium met BIPE (Belgisch Instituut voor Psychotraumatologie en EMDR) en Fedasil : ‘Trauma en ballingschap’ (169 deelnemers). Dit symposium had een tweeledige doelstelling : een studiedag organiseren over het trauma van patiënten in ballingschap en een netwerk uitbouwen van zorgverleners die bereid zijn patiënten gratis op hun raadplegingen te ontvangen. Deelname aan de redactie van een driemaandelijkse publicatie van CIRE (Coordination et Initiatives pour Réfugiés et Etrangers) : ‘Santé et Migration : la Belgique, hôpital du monde?/Gezondheid en migratie : België, ziekenhuis voor de wereld ?’ Migrations Magazine – CIRE.

Dokters van de Wereld Jaarrapport 2012

Regelmatige aanwezigheid op symposia en rondetafelgesprekken om onze expertise op het gebied van de toegang tot gezondheidszorg voor kwetsbare groepen te laten gelden. De sociale dienst van het COZO biedt steun aan het externe netwerk door de rechten van de patiënt toe te lichten en rechtstreekse doorverwijzingen mogelijk te maken. Zo biedt de dienst een antwoord op de verzadiging van onze raadplegingen en de soms nutteloze doorverwijzing van sommige patiënten binnen onze diensten. Alle oproepen die binnenkomen via externe diensten worden daarom eerst gefilterd door de sociale dienst.

Overleg met de medewerkers van de sociale coördinatie van Laken om in hun lobbyactiviteiten de focus te leggen op de weigering van de toegang tot zorg aan gezinnen die onregelmatig verblijven op het grondgebied van 1000 BXL. Dit overleg heeft plaats voor de voorstelling van hun globale plan net voor de gemeenteraadsverkiezingen. // Sensibilisatie, vorming over de toegang tot zorg Het multidisciplinaire team van het COZO organiseerde 11 vormingssessies over de toegang tot gezondheidszorg voor de 120 leden van het medischsociaal team van het Klein Kasteeltje, Convivial, CASS 1030, Fédération des Maisons médicales. In het COZO zelf werden dezelfde vormingssessies ‘toegang tot zorg’ georganiseerd voor verschillende actoren uit het netwerk, zowel Nederlandstalig (2 sessies) als Franstalig (2 sessies) : Maison Médicale Horizon, LINK asbl en ten slotte ook voor de medewerkers van het Winterplan van DvdW. // Juridische acties In 2012 steunde onze advocaat 14 individuele klachten tegen het OCMW van 1000 Brussel. Het OCMW van 1000 Brussel weigert telkens de verzoeken om dringende medische hulp van gezinnen met minderjarige kinderen die onregelmatig in 1000 Brussel verblijven, en legt de bevoegd heid hiervoor bij Fedasil, verwijzend naar het Koninklijk Besluit van 2004 betreffende materiële hulp. Het aantal begeleide bezoeken aan het OCMW werd bijgevolg verhoogd, en de eerste zaken werden door de patiënten bij de rechtbank aanhangig gemaakt. Het COZO stelt vast dat het fungeert als huisarts van een bevolkings groep die aanvankelijk niet tot de doelgroep behoorde, waardoor onze raadplegingen verzadigd raken. Wij hopen op een verbetering van deze situatie in 2013.

// Pleidooien // Nieuwe Europeanen Het memorandum ‘Dringende Medische Hulp’ vraagt om een vereenvoudiging van de werking van de DMH op niveau van het Brussels gewest.

Wat de toegang tot zorg voor Europeanen betreft, passen de OCMW’s de wetgeving ter zake ongelijk toe.

Ze beschikken slechts over weinig middelen om te controleren of de betrokkenen in hun land van herkomst verzekerbaar zijn, en leggen de verantwoordelijkheid bijgevolg snel terug bij de persoon zelf. Sommige OCMW’s, zoals dat van Sint-Gillis, melden ons een stijging van de aanvragen voor staatsburgers uit Roemenië, Bulgarije en Polen. De voorwaarden van het OCMW voor oriëntatie naar de gemeente nam toe voor personen die niet beantwoorden aan de verblijfscriteria. Parallel hiermee wordt het verkrijgen van dringende medische hulp voor Europeanen die onregelmatig in België verblijven complexer. Onze sociale dienst versterkte de opvolging van deze dossiers omdat het erg complex geworden is voor personen die zorg nodig hebben om er de toegang toe te krijgen. // Studie van de doorverwijzingen door het COZO Een student in de gezondheidswetenschappen startte binnen het COZO zijn thesis met als thema ‘Studie van de sociale en medische doorverwijzingen van de patiënten van het COZO naar andere diensten’. Er werd een kwantitatief en kwalitatief onderzoek opgezet bij de patiënten tijdens de raadplegingen om de doeltreffendheid te meten van de doorverwijzingen binnen het klassieke zorgcircuit van patiënten die het COZO verlaten. De resultaten worden verwacht in de loop van 2013. // Vormingen Wij blijven bijzondere aandacht besteden aan de vorming van ons personeel. Ook dit jaar werden verschillende vormingen aangeboden waaronder een vorming door het christelijk ziekenfonds over de toegang tot zorg voor Europese staatsburgers; een vorming in relax therapie; een vorming voor de artsen door een psychiater over de voor te schrijven behandelingen; een juridische vorming over de niet-begeleide minderjarige Roma; over Gezondheidszorg voor Europeanen, …

Hoofdstuk 4

Activiteiten van Dokters van de Wereld in Brussel Sergueï, roemeense man, 58 jaar

“Ik heb 7 kinderen die in verschillende landen wonen. Een van mijn zonen woont in België met 2 van mijn kleindochters. Omdat ik niet de middelen heb om te reizen, is het moeilijk hen op te zoeken. Momenteel woon ik bij iemand die me als gast heeft aanvaard. We delen wat we hebben om te leven. Ik vertel je niet wat het adres is. Ik heb al 11 jaar geen werk. Ik ben snel kortademig door een hartprobleem. Ik bedel om te overleven. Ik breng 15 uur per dag buiten door. Ik zet me altijd op dezelfde plek. Ik ben beleefd en groet de mensen. De uitbater van de winkel in de buurt kent me en de politie ook. Niemand valt me lastig. Sinds een jaar kamp ik met een verlamming en een leverprobleem. Ik kwam terecht op de spoeddienst van het Sint-Pietersziekenhuis waar ik geopereerd ben en 12 dagen ben gebleven. Mijn huisarts heeft gezegd dat het dodelijk zou zijn als ik mezelf vier dagen niet verzorg. Ik let dus goed op mijn voeding en neem stipt mijn medicijnen. Ik leef graag, dus moet ik mij goed aan mijn dieet houden.”

‘Met haar’ In 2012 stelde Dokters van de Wereld een gemeenschapsdiagnose © Mercedes Hottat met de bedoeling de noden van kwetsbare vrouwen in Brussel beter te kunnen vatten en begrijpen. Met verschillende risico-vrouwengroepen, meer bepaald clandestiene arbeidsters, slachtoffers van seksueel geweld,

‘nieuw aangekomenen’ etc., werden kwalitatieve gesprekken gehouden. Ook werden de verantwoordelijken van Brusselse vzw’s die werken rond gezondheid en kwetsbaarheid bij vrouwen ondervraagd, om de bestaande activiteiten in kaart te brengen.

Tijdens de gesprekken uitten deze vrouwen tal van verzoeken : De meerderheid van de vrouwen (jong en ouder) wil meer informatie over de vrouwelijke gezondheid (inclusief preventie) en over de nodige stappen om toegang tot zorg te krijgen in Brussel.

// De noden die blijken uit deze gesprekken

Sommige vrouwen die al wat ouder zijn zouden graag toegang krijgen tot mammografieën, onderzoeken om kanker op te sporen en raadplegingen bij een gynaecoloog die stilstaat bij de typische complicaties op hun leeftijd.

De meeste vrouwen uit de groepen die we hebben ontmoet (clandestiene arbeidsters, vrouwen zonder inkomen en soms zonder verblijfplaats, vrouwen zonder papieren, etc.) ondernemen geen stappen om seksuele en reproductieve gezondheid te verzekeren, ongeacht hun leeftijd of herkomst (Maghrebijns, Belgisch, Latijns-Amerikaans, Oost-Europees, Filipijns, Chinees, ...) ; vaak bezochten ze nog nooit een gynaecoloog of deden ze dit niet meer sinds hun laatste bevalling.

Voor vrouwen in de vruchtbare leeftijd zijn contraceptiemiddelen vaak een belangrijke bekommernis, waarrond binnen hun partnerrelatie of familie vaak een cultureel taboe hangt. Zwangerschap kwam uit de bevraging niet als primair probleem naar voren : zwangere vrouwen lijken te weten waar ze terechtkunnen en krijgen snel de nodige verzorging. Wel vermelden vrouwen hun angst om alleen naar raadplegingen te gaan of niet te weten hoe er te geraken.

Ze weten niet tot wie ze zich moeten richten of waar ze terecht kunnen. Ze zijn bang van de onderzoeken door het OCMW die hen toegang tot dringende medische zorg zouden kunnen verschaffen. Vaak beheersen ze geen van de nationale talen voldoende om zich rustig te kunnen uitdrukken en vertrouwen te stellen in het zorgsysteem en Bij de rechthebbenden is er duidelijk een gebrek aan informatie en toegang tot de basisgezondheidsdiensten, maar ook tot de specifieke gezondheidszorg voor vrouwen. De vrouwen zeggen dat de complexiteit van de organisatie van de gezondheidszorg in België hun toegang tot zorg voor zichzelf en voor hun kinderen bemoeilijkt. De zorg is erg gefragmenteerd en de toegang tot de verschillende zorgdiensten verloopt niet vlot.

Ook onderwerpen als seksueel geweld en abortus werden aangehaald : ‘Waar naartoe ? De prijs, de taal en de uurroosters van medische raadplegingen bleken voor deze vrouwen ook barrières te zijn voor hun toegang tot zorg. Na de analyse van deze noden zag het nieuwe project ‘Met haar’ het levenslicht. Dit project richt zich tot vrouwen in kwetsbare situaties op het Brussels grondgebied, meer bepaald tot vrouwen zonder middelen / inkomen / verblijfplaats, nieuwkomers, slachtoffers van geweld, vrouwen zonder papieren, vrouwen uit de Romagemeenschappen, clandestiene arbeidsters en tot de kinderen van al deze vrouwen. 2

Dokters van de Wereld Jaarrapport 2012

“ Spreek met haar” is enkel actief binnen de vzw Nasci (centrum voor hulp aan kinderen), d’Anethanstraat 4 in 1030 Brussel, (www.nascivzw.be). Deze vereniging biedt hulp aan zwangere vrouwen en aan moeders en hun kinderen die in moeilijke omstandigheden leven gedurende een bepaalde

Het voorbereidende werk voor de verschillende activiteiten van dit project ging eind 2012 van start, en bestond uit : Aanwerving en vorming van 4 vrijwillige begeleidsters anwerving en omkadering van het vrijwilligersteam voor A gezondheidspromotie, opstellen van pedagogische gidsen voor de sessies gezondheidspromotie, verzamelen van educatief materiaal voor gezondheidsvoorlichting, etc. astleggen van het medisch protocol voor de gezondheids V raadpleging voor vrouwen, bestellen van medicatie, etc. rganiseren van de raadplegingen ‘vrouwelijke gezondheid’ O (met een gynaecoloog en een maatschappelijk assistente) voor dakloze vrouwen van het Winterplan en voor de vrouwen die we ontmoetten tijdens het onderzoek naar Roma-gezinnen in Brussel. Dit project zal zich concretiseren op het terrein in de loop van 2013. // “ Praat met haar” : luisteren naar en heroriënteren van vrouwen die materiële steun krijgen bij de vzw NASCI 2 Het vrijwilligersteam werd versterkt met een vijfde medewerkster, vroedvrouw van opleiding, waardoor de vrouwen makkelijker hun medische problemen ter sprake kunnen brengen. De luisteren praatmomenten vinden nog steeds plaats op dinsdag en donderdag, wanneer de ingeschreven vrouwen aanschuiven om materiaal te krijgen, zoals kledij, kinderwagens, verzorgingsproducten en speelgoed. Terwijl zij hun beurt afwachten, worden ze door de vrijwilligers benaderd. Het is de bedoeling contact te maken om hen de mogelijkheid te bieden te praten over hun dagelijkse leven of over moeilijkheden waarmee ze kampen. Op donderdag namiddag mag elke vrouw met kinderen - of ze nu bij Nasci ingeschreven is of niet - deelnemen aan de “mamagroep” : een kop thee drinken en met anderen rond de tafel zitten om ervaringen uit te wisselen met elkaar of met een vrijwilligster. periode. Naast materiële steun (materiaal voor zuigelingen, speelgoed, ...) probeert Nasci probeert ook psychosociale steun te bieden, met sociale begeleiding en educatieve groepsactiviteiten, ...

Hoofdstuk 4

Activiteiten van Dokters van de Wereld in Brussel Van januari tot december verzorgden we 292 contacten met vrouwen bij Nasci. De situaties waarin deze vrouwen zich bevinden zijn vaak erg complex : Relationeel : een moeilijke gezinssituatie als alleenstaande ouder. Deze vrouwen raken geïsoleerd, worden depressief; de vader/echtgenoot is afwezig of gewelddadig. Soms legt een gedwongen huwelijk of alomtegenwoordige schoon familie druk op de relatie. edisch : hun zwangerschap wordt niet opgevolgd; gebrek M aan informatie over contraceptie; geweld tegen vrouwen; taboes en foutieve overtuigingen rond seksualiteit en voortplanting; een gebrek aan postnatale opvolging, moeilijkheden met de borstvoeding, …; Psychosociaal : een wankel zelfvertrouwen, geen sociaal netwerk; Socio-economisch : geen verblijfplaats, zonder papieren zijn deze vrouwen kwetsbaar en het slachtoffer van huisjesmelkers. Wonen ze bij vriendinnen en hun gezinnen, dan kunnen ze van de ene op de andere dag op s traat staan. Door een gebrek aan middelen kunnen ze de huur niet betalen, ze worden met uitwijzing bedreigd. Een woonplek voor een kroostrijk gezin vinden is onmogelijk met hun beperkte budget. Ze leven zonder statuut, zonder toegang tot werk; ze zijn bang om gearresteerd te worden, om hun kinderen die in hun land zijn achtergebleven niet terug te zullen vinden.

Teresa, Spaanse vrouw, 30 jaar oud

Marie-Bénédicte, Senegalese vrouw, 39 jaar

“Ik kom uit Spanje waar mijn man en ik samen met onze twee kinderen leefden. Na verlies van werk en tal van verhuizingen in Spanje zijn we naar België gekomen. Ook hier vinden we geen werk. Bovendien ben ik zwanger. Een ‘ongelukje’ maar ik wil mijn baby graag houden, al brengt deze gezinsuitbreiding bijkomende problemen mee.”

“Ik ben nu een jaar in België. Daarvoor leefde ik in Spanje maar daar was geen werk door de crisis, dus ben ik naar hier gekomen om werk te zoeken. In Spanje had ik een verblijfskaart van 5 jaar. Hier in België bevind ik mij in een moeilijke situatie omdat ik geen papieren heb. Toen ik hier aankwam ben ik eerst bij mijn schoonzus ingetrokken. Ik ben hier bevallen, maar het was niet gemakkelijk, want ik ben niet aangesloten bij een ziekenfonds. De eerste keer dat ik een dokter nodig had, was toen ik zwanger was. Mensen hebben mij toen aangeraden naar DvdW te gaan. Daar vernam ik dat het ONE gratis raadplegingen hield.

// O nderzoek naar de toegang tot zorg en de vaccinatiegraad bij Roma-gezinnen in Brussel Van juni tot eind november 2012 deed DvdW-B een onderzoek naar de toegang tot zorg en naar de vaccinatie graad bij kinderen bij de bevolkingsgroepen van Roma-origine die in Brussel leven. Zie ook Hoofdstuk 7.1 Onderzoek bij Roma-gezinnen in Brussel Tijdens de maanden waarin het onderzoek liep, boden we de vrouwen die we ontmoetten - evenals hun kinderen en familieleden zonder toegang tot zorg - ook de mogelijkheid om zich bij Dokters van de Wereld te laten verzorgen. Een vijftigtal personen kwam bijgevolg naar een sociale, een medische of soms een psychologische raadpleging. Bovendien organiseerden we in oktober en november in samenwerking met het ONE (Office de la Naissance et de l’Enfance) 2 inhalingsvaccinatierondes voor kinderen tussen 2 maanden en 7 jaar die niet naar school gaan (15 kinderen uit het kraakpand van de VUB). We werkten ook met een team van 2 vrijwillige sociaal assistenten aan de toegang tot zorg voor deze families. De opvolging van deze Europese families die in een kwetsbare situatie verkeren, vergt tijd en middelen. Om hen te kunnen begeleiden bij de vaak complexe stappen die zij moeten ondernemen is een goede opvolging nodig. Bovendien kennen veel families van Slovaakse herkomst een erg onzekere woonsituatie (kraakpand, stationshal, tunnel), en worden zij regelmatig verjaagd door de (gemeentelijke) overheid, wat het er niet makkelijker op maakt hen op te volgen…

Dokters van de Wereld Jaarrapport 2012

Ik keerde terug naar DvdW na mijn keizersnede, waar ik pijn door had. De bevalling en de operatie heb ik niet moeten betalen omdat ik een beroep kon doen op dringende medische hulp via het OCMW. Bij het ONE hadden ze me gezegd een medische kaart aan te vragen bij het OCMW van 1000 Brussel. Ik heb alleen de luiers en de vitaminen voor mijn baby moeten betalen, ongeveer 40 euro. Nu kom ik op controle bij Dokters van de Wereld, want ik heb niet de middelen om een raadpleging in het Sint-Pietersziekenhuis te betalen. Mijn baby heeft geen recht op gratis zorg omdat hij nog geen papieren heeft. Hij moet 12 jaar op het Belgische grondgebied wonen om papieren te kunnen krijgen. Als je hier naar een ziekenhuis gaat, is het eerste wat men je vraagt je SIS-kaart. Toen ik tijdens mijn zwangerschap bloedonderzoeken of echografieën moest laten doen, gaf het ONE me een document dat ik in het ziekenhuis moest voorleggen om de raadplegingen niet te moeten betalen. Het is moeilijk, je moet hier altijd documenten bij je hebben om je te kunnen laten verzorgen.

”

Hoofdstuk 5

La Louvière In eerste instantie heeft dit project als doel om de Relais Santé te ondersteunen door er een consultatieluik algemene geneeskunde aan toe te voegen. De uurrooster van de raadpleging, het kosteloze en de strategische ligging in het centrum van de stad werken drempelverlagend. Deze raadpleging biedt een toevlucht in noodgevallen voor mensen in een kwetsbare situatie, en dient niet als een alternatief circuit dat de huisartsen in de regio vervangt. Het curatieve luik biedt ook een basishulp met medicatie (noodapotheek).

Heeft u een vaste huisarts? 94,5%

100

60 40 20

11,8%

5,5%

JA Patiënten La Louvière

Het luik « algemene geneeskunde » omvat een curatief maar ook een preventief luik, onmisbaar voor personen in een precaire situatie. Het preventief luik zal zich voornamelijk toespitsen op volgende diensten : oegang tot medische zorgen en toepassen van de rechten T van de patiënt Vaccinatie voor kinderen Screening HIV Screening TBC Het project van Dokters van de Wereld in La Louvière startte midden oktober 2012.

NEEN Belgische bevolking

We zien relatief meer vrouwen (41%) in de raadplegingen in de Relais Santé van La Louvière dan in de andere projecten. Drie van deze vrouwen waren zwanger. De zwangerschappen werden niet opgevolgd de raadplegingen bij Dokters van de Wereld. Voor Dokters van de Wereld is dit project belangrijk omdat het de mogelijkheid biedt om aanwezig te zijn in de drie gewesten van het land en om zich te vestigen in een middelgrote stad waar de problematiek rond kwetsbaarheid totaal anders is. Het partnerschap met de stad, het OCMW en de voornaamste actoren van La Louvière is een interessante ervaring die kan gebruikt worden in andere steden.

Onze vrijwillige dokters hebben 30 raadplegingen uitgevoerd tijdens deze korte periode in 2012 en 17 kwetsbare personen zijn behandeld. De grote meerderheid van de patiënten zijn Belgische daklozen.

In 2012 waren 29% van onze patiënten vrouwen, tegenover 22% in 2011. Een verontrustende toename.

88,2%

Ondanks het feit dat de meeste Belgen aangesloten waren bij een mutualiteit, had slechts een minderheid een vaste huisarts of medisch centrum. Mensen zonder huisvesting ondervinden dus nog steeds problemen om eerstelijnszorg te verkrijgen, zelfs als ze een SIS-kaart hebben.

Hoofdstuk 6

Pleidooi en onderzoek Groenboek over de toegang tot gezondheidszorg Het Groenboek schetst de algemene problematiek m.b.t. de toegang tot gezondheidszorg in België, onder meer via rechtstreekse terreingetuigenissen. Het is een project van het RIZIV en wordt ondersteund door een begeleidingscomité. Daarna zullen er rondetafelgesprekken volgen waaraan zowel terreinmedewerkers als medewerkers uit de meer klassieke gezondheidszorg zullen deelnemen. Dit groenboek zal uit drie grote hoofdstukken bestaan : en hoofdstuk over de leden van de bevolking zonder E zorgverzekering. Het gaat hoofdzakelijk om illegalen, asielzoekers en om Belgen die niet meer bij een mutualiteit zijn aangesloten. en hoofdstuk over bevolkingsgroepen die speciale E zorgen nodig hebben, zoals drugsverslaafden, daklozen, prostituees, ouderen, etc. In dit hoofdstuk staan bijdragen van verschillende verenigingen/instellingen zoals Samusocial, Fedito, en het ONE (Office de la Naissance et de l’Enfance). Diverse getuigenissen van patiënten en gezondheids medewerkers illustreren het hoofdstuk. en kritisch overzicht van de bestaande werkings E mechanismen geschreven door de mutualiteiten. Momenteel zullen een dertigtal personen een bijdrage leveren aan de verschillende hoofdstukken van het groenboek. Het Groenboek zal in de loop van de maand september afgewerkt zijn.

Onze consultaties zijn er om kwetsbare personen uit de nood te helpen; niet om de klassieke gezondheidszorgsystemen te vervangen. © Dries Van Luyten Dokters van de Wereld Jaarrapport 2012

Man uit Benin, 30 jaar

“Ik heb een zorgverzekering in Italië, maar toen ik in België ben gekomen moest ik hier naar de mutualiteit gaan. Ze hebben me een document gegeven dat ik in het ziekenhuis gebruik. Maar deze kaart heeft een geldig heidsduur en die is nu verlopen. Ik moet naar Italië teruggaan om mijn verzekering opnieuw te activeren. Momenteel heb ik dus geen mutualiteit en mijn bezoeken aan de huisarts of het ziekenhuis worden niet terugbetaald. Ik ben hier bij Dokters van de Wereld gekomen want ik heb last van mijn hart. Ik heb op het internet gezocht waar ik mij gratis kon laten verzorgen”

Pleidooi in Antwerpen: toegang tot zorg voor kwetsbare zwangere vrouwen Ook al wordt veilig moederschap erkend als een prioriteit op wereldvlak, stellen we ook in België vast dat niet alle zwangere vrouwen de nodige toegang tot zorgen hebben. Vooral voor vrouwen zonder ziekteverzekering is toegang tot tijdige prenatale zorg geen evidentie. Onze cijfers wijzen uit dat meer dan 2/3 van de 50 zwangere vrouwen die we in ons consultatiebureau in 2011 in Antwerpen over de vloer kregen, geen ziekteverzekering of andere medische waarborg hadden. Hierdoor werd prenatale, verloskundige en postnatale zorg een belangrijke financiële kopzorg. Zonder betalingsgarantie stellen kwetsbare vrouwen prenatale zorg vaak uit of gaan ze er zelfs niet naar op zoek. Voor 56% van de zwangere vrouwen die we in 2012 in de beide consultatiebureaus (Brussel en Antwerpen) zagen, startte de zwangerschapsbegeleiding laattijdig, na 12 weken zwangerschap.

Hoofdstuk 6

Pleidooi en onderzoek De zorg tijdens de bevalling zelf wordt ook vaak tot een medisch noodzakelijk minimum herleid: ze krijgen bijvoorbeeld geen epidurale verdoving. Zes uur na de bevalling moeten ze dikwijls al het ziekenhuis verlaten om zo de kosten (en latere schulden) zo veel mogelijk te beperken. Het platform ‘kwetsbare zwangeren’ ontstond in 2011 als een spontaan initiatief van enkele organisaties - waaronder Dokters van de Wereld - en individuele zorgverstrekkers in Antwerpen naar aanleiding van een gedeelde bezorgdheid. Allemaal werden we immers in onze praktijk geconfronteerd met zwangere vrouwen die geen ziekteverzekering hadden en ook geen waarborg kregen van het OCMW of andere instanties waardoor ze geen feitelijke toegang hadden tot prenatale, verloskundige en postnatale zorgen.

Enquête bij de begunstigden van het Winterplan (Brussel): mentale gezondheidstoestand / verslaving 1 // Opzet van de enquête Aan de hand van deze enquête wilden we de realiteit en de problemen van de daklozen die tijdens de winter onze raadplegingen in Brussel en Antwerpen bezoeken, beter leren kennen.

het emotionele welzijn terug op (3) de nationale gezondheidsenquête in België (deel GHQ-12).

1% heeft afgezien van medische zorgen voor zichzelf 5 of voor iemand van de familie in de afgelopen 12 maanden omwille van de moeilijke toegang tot gezondheidszorg

Het invoeren en analyseren van de gegevens gebeurde met de software STATA en Excel.

// Samenstelling van de groep ondervraagden

uiten het Winterplan zegt 23% van de ondervraagden b niet te weten waar ze terecht kunnen voor medische verzorging; 27% raadpleegt een huisarts en 21% gaat rechtstreeks naar de spoeddiensten van de ziekenhuizen. Emotioneel welzijn :

De groep geënquêteerden bestaat uit : 4% van de patiënten vindt dat ze in slechte gezondheid 7 verkeren, terwijl dit percentage voor de Belgische bevolking slechts 23% bedraagt.

44 begunstigden van het Winterplan Brussel : 126 mannen 1 en 17 vrouwen tussen 18 en 66 jaar, van verschillende nationaliteiten (38% Belgen, 31% Noord-Afrikanen…)

Specifiek wilden we de volgende elementen in kaart brengen :

2% leeft alleen (zonder partner of familie) en 47% 7 heeft familie in België.

15 begunstigden van het Winterplan in Antwerpen

e toegang tot gezondheidszorg en huisvesting van D de begunstigden van het Winterplan.

Als gezondheidswerkers vinden we dat hier dringend verandering in moet komen. Preventie van kinderarmoede begint immers in de baarmoeder. Het platform ‘kwetsbare zwangeren’ is politiek volledig neutraal en ijvert voor toegankelijke, betaalbare, medisch verantwoorde en kwalitatief hoogstaande opvolging en zorg voor alle Antwerpse zwangere vrouwen , inclusief de kwetsbare groepen. Deze doelstelling wilden we in de eerste plaats bereiken via overleg met de bevoegde instanties, onder andere via gesprekken met de voorgaande OCMW ploeg in Antwerpen. Na het vastlopen van de gesprekken, stuurden we een perscommunicatie uit in mei 2012. Naar aanleiding van dit persbericht startte de dienst seksuele gezondheid een intern onderzoek. De discussienota die hieruit voortvloeide werd voorgelegd aan de OCMW- raad. Met de nieuwe ploeg van het OCMW Antwerpen werd de draad begin dit jaar weer opgepikt en werd het overleg constructief verder gezet. Op 15 april 2013 zaten vertegen woordigers van het platform ‘kwetsbare zwangeren’ samen met de OCMW-voorzitter en enkele OCMW-raadsleden.

un subjectieve gezondheidstoestand en hun emotioneel H welzijn. un gebruik van psychotrope middelen met extra aandacht H voor het problematische gebruik van benzodiazepines.

Naar aanleiding van onze analyse van het Winterplan zal er een uitgebreid verslag komen van deze studie.

Heeft u een vriend(in) gezien in de loop van de voorbije week? Enquête winterplan 2012 / 2013

6% van de begunstigden van het Winterplan in Brussel 3 heeft in de afgelopen 12 maanden afgezien van medische hulp voor zichzelf.

De enquête vond plaats tussen december 2012 en maart 2013 tijdens de raadplegingen van DvdW in de twee nachtcentra (Koningsstraat en Charleroise Steenweg) in Brussel en in het nachtcentrum Victor in Antwerpen. De ondervraagden moeten (1) Frans of Engels spreken en (2) bereid én in staat zijn om de vragen te beantwoorden. De gesprekken werden gevoerd op basis van een gesloten vragenlijst en opgesteld met de hulp van diverse internationale enquêtes. Zo baseerden we ons voor de toegang tot gezond heidszorg (1) op de enquête van het internationale netwerk van Dokters van de Wereld; en gebruikten we (2) de ASSISTenquête (Alcohol, Smoking and Substance Involvement Screening Test) van de WHO; en vielen we voor

51% heeft de afgelopen week geen vriend(in) gezien.

Toegang tot gezondheidszorg :

// Aanpak

Dokters van de Wereld Jaarrapport 2012

// Belangrijkste resultaten tot nu toe

49% Ja

0% heeft geen toegang gekregen tot een gezondheids 3 zorginstelling in de afgelopen 12 maanden, omdat hij/zij geen zorgverzekering had of de medische kosten niet kon betalen. 3% van de ondervraagden zegt moeilijkheden te hebben 4 ondervonden om toegang tot gezondheidszorg te krijgen

De analyse van de gegevens van Antwerpen was op het moment van de publicatie van het rapport nog niet uitgevoerd.

51%

0% heeft positief geantwoord op de vraag: “Voelde 7 u zich voortdurend gespannen of gestrest” in de laatste weken? 3

e meest genoemde obstakels zijn (1) administratief D (geen zorgverzekering) (19%); (2) financieel (17%); (3) slechte ervaringen in het gezondheidzorgsysteem (8%)…

Neen

5% van de ondervraagden zegt zich “ongelukkig of 5 depressief” te hebben gevoeld in de afgelopen weken.

onder zorgverzekering zitten, wordt duidelijk gelinkt aan “zich gestrest Z voelen” (OR= 3.36 (1.33 à 8.5)) en “zich neerslachtig voelen” (OR= 2.46 (1.09 à 5.55)).

Hoofdstuk 6

Pleidooi en onderzoek Emotioneel welzijn 55% des répondants déclarent Enquête winterplan 2012 / 2013 s’être sentis “malheureux et déprimés” au cours des dernières semaines 70% 69%

70 60 50

55% 43%

4% van alle ondervraagden zegt hulp te willen om hun 3 consumptie onder controle te krijgen Consumptie van verslavende misselen Enquête 2012 / 2013 afgenomen bij 144 patiënten van het winterplan

20 10 0

22%

19%

16%

12%

// Opzet van de enquête Met deze enquête wilden we de volgende elementen in kaart brengen :

63%

34%

oegang tot de gezondheidszorg onder de Roma-vrouwen T en hun kinderen

40 Concentratie stoornissen Patiënten winterplan

Slaap stoornissen

Stress

Depressie

Belgische bevolking

69% kampte met een slaaptekort omwille van hun zorgen 3% zegt de afgelopen weken concentratieproblemen 4 te hebben gehad.

21%

11%

20 15%

11%

Tabak Wekelijks

Alcohol

Cannabis

Cocaïne

Tranquilisers

Opiaten

Elke dag

Mijnheer Ahmed , 35 jaar, Palestijn Gebruik van psychotrope middelen : 3% van alle patiënten vindt dat hun consumptie 3 problematisch is 70% rookt, waarvan 7% occasioneel % van de patiënten heeft in de laatste 3 maanden 8 opium-houdende middelen gebruikt, en 12% cocaïne 34% drinkt dagelijks alcohol 1% slikken dagelijks benzodiazepinen : in de eerste 2 plaats vooral verschillende benzodiazepines tegelijk (31%), gevolgd door diazepam (23%), zolpidem (14%), en lorazepam (11%)… 0% halen hun pillen benzodiazepinen bij een arts, 7 21% bij een dealer en 9% bij een vriend v oor 49% van de ondervraagden is een medisch-sociale tussenkomst om hun consumptie van alcohol, cannabis, kalmeermiddelen, cocaïne of opium-houdende middelen te bedwingen noodzakelijk (op basis van de ASSIST-score)

Dokters van de Wereld Jaarrapport 2012

Enquête bij de Roma in Brussel

“De eerste keer dat ik een arts zag, was in het asielcentrum van Fedasil. Ik had kiespijn. Daarna heb ik godzijdank geen dokter meer nodig gehad. Tot vandaag… Via een vriend ben ik bij Dokters van de Wereld terechtgekomen. Hij zei me dat ik niets zou moeten betalen. Als ik Dokters van de Wereld niet had gevonden dan had een vriend me mee naar een arts genomen en had ik zelf een deel moeten betalen. Ik weet niet wat een medische kaart is. Het is de eerste keer dat ik erover hoor. De sociale werkster heeft me gezegd dat ik dan een adres nodig heb. Maar ik woon bij iemand die niet wil dat ik zijn adres geef. Het is moeilijk om je te laten verzorgen. Als je ziek bent en je geen geld hebt om naar de dokter te gaan dan koop je iets bij de apotheek om de pijn te stillen…”

oegang tot seksuele en reproductieve gezondheidszorg T (pre- en postnatale zorgen, gezinsplanning …) onder de Roma-vrouwen De vaccinatie en schoolplicht bij hun kinderen tot 14 jaar Deze gegevens versterken eveneens het internationaal pleidooi van Dokters van de Wereld.

// Partners bij de enquête rije Universiteit Brussel (afdelingen volksgezondheid en V geneeskunde): 2 geneeskundestudenten assisteerden bij het invoeren en analyseren van de gegevens over vaccinatie en de gezondheid van de vrouwen De vzw “Le Foyer”

// Aanpak Dokters van de Wereld voerde een kwantitatief onderzoek bij vrouwen tussen 0 en 49 jaar oud, die zelf zeiden deel uit te maken van de Romagemeenschap en toestemden om aan het onderzoek deel te nemen. De vrouwen zijn op 2 verschillende manieren geselecteerd : rouwen die in één van de 3 door ons gekende kraakpanden V leefden (kraakpand VUB, Concordestraat en Gésu)

teekproef van vrouwen die de vzw ‘Le Foyer’ opvolgt S of kent De vragenlijst bestaat uit gesloten vragen en is gebaseerd op verschillende internationale enquêtes : oor de toegang tot gezondheidszorg baseerden we ons V op de enquête van het internationale netwerk van DvdW oor de indicatoren rond seksuele en reproductieve V gezondheidszorg gebruikten we de enquête DHS (Demographic and Health Survey) oor de vaccinatie vielen we terug op het onderzoek van V het Observatorium voor Gezondheid in Brussel De enquête werd afgenomen door 3 medewerkers van Dokters van de Wereld, met de hulp van een interculturele ombudsvrouw van de vzw ‘Le Foyer’ en van onafhankelijke vertaalsters. Het indienen en analyseren van de gegevens gebeurde met de software STATA en Excel.

// Samenstelling groep van ondervraagden Onze geënquêteerde groep telde 52 vrouwen en 120 kinderen : 7 vrouwen van Roemeense en Bulgaarse nationaliteit, 3 opgevolgd door de vzw “Le Foyer”, en hun kinderen. 5 Slovaakse vrouwen die in zeer precaire woningen 1 leven (3 kraakpanden), en hun kinderen.

Hoofdstuk 6

Pleidooi en onderzoek // Belangrijkste resultaten tot nu toe 1 // 1. Toegang tot gezondheidszorg 6% van de Roma-vrouwen en hun kinderen heeft op 4 het moment van het onderzoek geen zorgverzekering 5% van de vrouwen zegt moeilijkheden te hebben 6 ondervonden om toegang te krijgen tot gezondheidzorg e meest genoemde obstakels zijn (1) financieel (31%); D (2) administratief (26%); (3) taalkundig (24%); (4) slechte ervaring (5%). 1% heeft afgezien van medische zorgen voor zichzelf 5 of voor iemand van de familie in de afgelopen 12 maanden, omwille van de moeilijke toegang tot gezondheidszorg 6% van de vrouwen is al eens medische zorg in België 2 geweigerd.

vrouwen waren zwanger op het moment van het 3 onderzoek en 1 vrouw wilde nu of zo snel mogelijk een kind.

Vaccinatiegraad Enquête DvdW Roma kinderen 2012

an de 48 andere ondervraagde vrouwen die geen kind V meer wilden, of pas veel later, gebruikte slechts 46% op het moment van het onderzoek een voorbehoedsmiddel.

57,5%

50 40 30

p het moment van de enquête blijkt het mannen O condoom het populairste voorbehoedmiddel te zijn (30%) gevolgd door het spiraaltje/DIU (26%) en implantaten (13%).

20,8%

20 13,3% 10

Alle vrouwen, met uitzondering van een meisje van 15 jaar, hebben al een kind gebaard (onder wie ook 1 meisje van 16 jaar en 2 meisjes van 17 jaar). emiddeld hebben de vrouwen 3,86 kinderen (minimum G 1 en maximum 12 kinderen). 2% van de vrouwen heeft tijdens de laatste zwangerschap 9 prenatale zorgen gekregen, maar voor 31% onder hen begon deze prenatale controle pas laat (na 3 maanden zwangerschap) lechts 49% van de vrouwen heeft beroep kunnen doen S op postnatale zorgen na hun laatste bevalling.

Dokters van de Wereld Jaarrapport 2012

5,8%

2,5% 0

Het verbaast ons dat geen enkele vrouw de afgelopen jaren de pil heeft geslikt, terwijl 26% van hen wel al minstens één keer in hun leven het vrouwencondoom heeft gebruikt.

3 // Leerplicht en vaccinatie De grote meerderheid (86%) van de kinderen tussen 6 en 11 jaar net als 83% van de kinderen tussen 12 en 14 jaar gingen naar school op het moment van het onderzoek.

Documenten en vaccinaties in orde

Wel documenten Geen documenten en vaccinatie en onvolledige in orde naar vaccinatie eigen zeggen

Geen documenten en onvolledige vaccinatie

Geen documenten en naar eigen zeggen geen vaccinaties

Voor de kinderen bij wie de vaccinatiekalender onvolledig of niet gekend is, heeft 98% van de moeders laten weten dat ze de vaccinatie van hun kind wel zouden aanvaarden. aar 50% van de moeders weten niet waar ze hun kind M kunnen laten inenten

32% van de kinderen hebben al mazelen gehad.

2 // Indicatoren seksuele en reproductieve gezondheidszorg

Mevrouw Irma, 39 jaar, Slowakije

4% of 41 kinderen hebben een vaccinatieboekje dat 3 onze ondervragers ter plaatse konden inkijken. Voor slechts 39% van deze kinderen bleek de vaccinatie kalender in orde. Het ONE staat in de meeste gevallen in voor de inentingen. an de moeders van de 79 kinderen die geen vaccinatie V boekje hebben, heeft 4% verklaard dat het kind tegen alle ziekten van de vaccinatiekalender ingeënt is; 87% van de kinderen was volgens de moeder tegen enkele ziekten ingeënt en 9% van de moeders kon geen ziekte opnoemen waartegen het kind is ingeënt. Van de 120 kinderen, heeft slechts 13% alle vaccinaties op het juiste moment gekregen.

“In Slowakije hebben ze alle illegale woningen gesloopt. Ik heb 6 kinderen, het jongste is hier geboren. Ik ben in de Sint-Janskliniek bevallen toen ik nog in het Noordstation woonde. De tolk heeft me begeleid om de geboorte van mijn kind aan te geven. Julie, de sociaal assistente van de SAMU social heeft met naar het CASO gebracht. We moeten nu bij Samusocial om een attest vragen. Dan kan het OCMW ons een medische kaart geven. Morgen heb ik een afspraak bij het OCMW. Ik denk dat het moeilijker is om als Europese staatsburger de medische kaart te krijgen. Als Slowaakse mag ik hier immers werken en gaat men er van uit dat je verzekerd bent”

CONCLUSIE EN AANBEVELINGEN Pleidooi voor de toegang tot zorg voor de meest kwetsbaren in België België staat bekend als land met een goede sociale bescherming. Toch kenden de raadplegingen van Dokters van de Wereld in 2012 een toename van

34%.

Het hele jaar hebben onze teams duizenden mensen ontmoet die om talloze redenen niet aan zorg raakten of die uitstelden.

31,6%

Onze cijfers tonen aan dat slechts van de mensen die verblijven in noodopvangcentra een vaste huisarts heeft. Uit de meest recente nationale gezondheidsenquête blijkt nochtans dat 94,5% van de Belgische bevolking een vaste huisarts heeft. Deze discrepantie toont duidelijk een paradox aan : de mensen die door hun kwetsbaarheid extra nood hebben aan zorg, hebben er het minste toegang toe. De meest kwetsbare mensen in onze samenleving krijgen het moeilijkst toegang tot zorg. We kunnen de obstakels voor de toegang tot zorg opdelen in drie categorieën :

De complexiteit van het Belgische systeem verhindert de toegang tot eerstelijnszorg voor kwetsbare bevolkings groepen. Hierdoor belanden ze vaak in een ware lijdensweg : ingewikkelde administratieve formaliteiten, een veelvoud aan procedures die zelfs door experten niet te ontwarren zijn, een eindeloze zoektocht naar de juiste gesprekspartners in ziekenhuizen en diensten voor eerstelijnszorg, om het nog niet te spreken van taal- en cultuurbarrières,… Huisartsen geven zelf toe dat ze onvoldoende ondersteund worden om deze kwetsbare bevolkingsgroepen doeltreffend te verzorgen. De administratieve drempels zijn torenhoog en garanderen geen daadwerkelijke toegang tot zorg voor patiënten in een kwetsbare situatie die sowieso al met een hele reeks problemen tegelijk worden geconfronteerd (cultureel, sociaal,…). De combinatie van deze factoren maakt het onmogelijk om bepaalde pathologieën op de conventionele manier te behandelen, waardoor deze ernstiger kunnen worden. In het ergste geval kunnen ze de volksgezondheid in gevaar brengen: hoe verzorg je bijvoorbeeld iemand met syfilis als de procedure om het recht op verzorging te regelen makkelijk een maand in beslag neemt?

Deze winter steeg het aantal dakloze patiënten dat we verzorgde met 58%. Een toename die heel wat vragen oproept… © Frédéric Pauwels Dokters van de Wereld Jaarrapport 2012

Administratieve barrières: ook mensen die een dekking hebben via aanvullende beschermingssystemen, zoals Dringende Medische Hulp, buiten de verplichte ziekteverzekering krijgen te maken met administratieve moeilijkheden. Persoonsgebonden barrières (cultuur, taal,…). Barrières eigen aan de eerstelijnszorg gericht op kwetsbare bevolkingsgroepen.

// Aanbevelingen om administratieve drempels te verlagen 1 // Op korte termijn vraagt Dokters van de Wereld : 1. Een vereenvoudiging van de OCMW-procedures 1 voor rechthebbenden op Dringende Medische Hulp. Lijsten met aanbevelingen zoals de terugbetaling van de eerste raadpleging, en het verlengen van de geldigheid van de medische kaart tot drie maanden bestaan: nu is het moment aangebroken om ze toe te passen. 1

De kost van DMH bedraagt amper 0,1% van het Belgische gezondheids budget. Volgens Dokters van de Wereld moeten de administratieve werkwijzen dus zo snel mogelijk worden vereenvoudigd, want de financiële impact is maar beperkt en de administratieve procedures zijn eerder barrières voor de toegang tot zorg dan efficiënte controlemiddelen. Momenteel telt België 180 OCMW’s, en dus 180 verschillende werkwijzen.

CONCLUSIE EN AANBEVELINGEN Het project Mediprima 2 zal een stap in de goede richting zijn om de procedures te vereenvoudigen. Dankzij dit project zullen de OCMW’s bovendien administratief minder zwaar belast worden, waardoor er tijd vrijkomt voor andere prioriteiten. Dokters van de Wereld is echter bezorgd over de invoer termijn van het project in de eerstelijnszorg. Het project gaat van start in de ziekenhuizen in 2013, maar wordt pas begin 2015 opgenomen in de eerstelijnszorg. Gedurende een lange periode zal er dus een dubbel systeem bestaan, wat verwarring zal veroorzaken bij de OCMW’s. 2. Voor asielzoekers die in een centrum verblijven, is een betere coherentie en meer transparantie nodig op het gebied van de medische ten laste name. Bovendien vragen we dat het systeem zoveel mogelijk de continuïteit van de zorg garandeert bij een transfer naar een ander centrum, maar ook als de persoon het centrum verlaat. Voor asielzoekers die niet in een centrum verblijven, moet de procedure vereenvoudigd worden met behulp van een medische kaart. 3. Voor inwoners van België is er enerzijds een administratieve vereenvoudiging nodig voor het heropenen van rechten maar ook voor de toegang tot bepaalde statuten. Deze veranderingen moeten gepaard gaan met een aangepaste psychosociale begeleiding. Dokters van de Wereld vraagt meer overleg tussen de OCMW’s en de ziekenfondsen, om zo een snel en systematisch herstel van de toegang tot zorg te faciliteren. Binnen de ziekenfondsen en de wintervoorzieningen zouden specifieke sociale diensten voor daklozen nuttig zijn.

I nformatiseringsproject binnen het luik ‘factuur’ van de procedure voor Dringende Medische Hulp, waarbij de HZIV wordt betrokken als financieel organisme voor de controle van de facturen en de terugbetaling aan de professionals in de zorgsector en de zorginstellingen. Het project is relevant voor de controle van de facturen. De controle worden uitgevoerd door een organisme dat bevoegd en competent is op het gebied van gezondheidszorg.

Dokters van de Wereld Jaarrapport 2012

2 // Op middellange termijn vraagt Dokters van de Wereld 4. Dokters van de Wereld pleit voor een fusie van de hulpsystemen zoals Dringende Medische Hulp tot een federaal of regionaal fonds dat dezelfde terug betalingsregels en controlemechanismen als het RIZIV handhaaft. Het doel van dit fonds is om de discriminerende aard van het huidige systeem 3 weg te werken. Deze hervorming maakt de terugbetalings procedures voor zorgverleners ook eenvoudiger en verbetert de toegang tot zorg voor de patiënten. De Hulpkas voor Ziekte- en Invaliditeitsverzekering zou kunnen fungeren als financieel beheerder van dit fonds. Dokters van de Wereld beoogt hiermee een effectieve universele medische dekking die niemand discrimineert.

Aanbevelingen om persoons gebonden drempels te verlagen : // Dokters van de Wereld vraagt : 5. De oprichting van een (of meerdere) specifiek, geïntegreerd eerstelijnscentrum waar migranten en personen die geen toegang hebben tot zorg primaire gezondheidszorg kunnen krijgen (seksuele en reproductieve gezondheid inbegrepen) in elke grote stad, met toegangsvoorwaarden die respectvol en nietdiscriminerend zijn. Deze centra moeten gespecialiseerd zijn in medische integratie en een sociale dienst, ondersteuning met tolken en interculturele bemiddelaars en een doorverwijzingsdienst moeten bevatten.

dministratieve discriminatie: afhankelijk van zijn of haar verblijfsstatuut, heeft A een persoon andere rechten. Geografische discriminatie: elk OCMW gaat anders te werk en de procedure en voorwaarden voor ten laste name van de medische kosten varieert van OCMW tot OCMW.

De beoogde centra zijn gemodelleerd naar het systeem van de ‘relais santé’ in Wallonië, de Centra voor Zorg, Ondersteuning en Oriëntatie van Dokters van de Wereld en de PASS in Frankrijk (Permanence d’Accès aux Soins). Zij moeten echter ook de mogelijkheid hebben om mensen gedurende een bepaalde tijd te verzorgen voor hun toegang tot reguliere zorg kan hersteld worden en/of voor een doorverwijzing naar een huisarts mogelijk is. Om de medische opvang van nieuwe migranten te verbeteren is een multi disciplinaire dienst nodig waarin preventie en psychologische hulpverlening een belangrijke rol spelen. Deze centra kunnen ook een rol spelen in het informeren en het sensibiliseren en van pas aangekomen migranten over het zorgaanbod in België. 6. Dokters van de Wereld vraagt ook tolkendiensten en interculturele bemiddelaars voor alle zorgverleners, in de vorm van mobiele diensten die zich verplaatsen naar de zorglocaties of via technologieën als Skype voor ondersteuning op afstand. 7. Het inzetten van proactieve zorgdiensten die naar de patiënt toe gaan. Steeds meer mensen in kwetsbare situaties zijn hun vertrouwen in de klassieke zorg structuren kwijtgeraakt, vaak door eerdere negatieve ervaringen. Het zorgaanbod buiten het institutionele kader moet dus vergroot worden. Zorgverleners, psychologen en maatschappelijk assistenten kunnen het vertrouwen herstellen door aanwezig en beschikbaar te zijn op locaties waar deze bevolkingsgroepen leven en zich bewegen. 8. Het uitbreiden van het aantal verschillende functies in de zorglijn, aangepast aan een kwetsbaar publiek. Psychosociale begeleiders, peer educators om aan preventie te doen en mensen te begeleiden bij hun zoektocht, evenals begeleiders die bruggen bouwen tussen de verschillende instanties die instaan voor de zorg van een patiënt. Dergelijke contacten zijn essentieel om te kunnen garanderen dat mensen de weg naar zorg vinden én dat de zorg continu is voor personen die begeleiding nodig hebben bij hun zorgvraag.

9. De systematische integratie van een luik gezondheidkwetsbaarheid in de basisopleiding en de voortgezette opleiding algemene geneeskunde. De zorgverleners moeten zich een stuk meer op hun gemak voelen om dit publiek te verzorgen, onder meer door een betere kennis van de meest voorkomende problemen.

Aanbevelingen voor het verlagen van de drempels eigen aan de eerstelijnszorg gericht op kwetsbare bevolkingsgroepen // Dokters van de Wereld vraagt : 1. Een versterking van het eerstelijnszorgaanbod en een versterking van het aanbod geestelijke gezond heidszorg in bepaalde wijken in grote steden, waar de kwetsbare bevolkingsgroepen geconcentreerd zijn. Dit zorgaanbod moet multidisciplinair zijn en moet de doelgroep globaal benaderen. In België bestaat er een tendens om gezondheidszorg te decentraliseren. Zo moeten vrouwen zich voor vragen rond seksuele en reproductieve gezondheid tot drie verschillende structuren wenden om te worden verzorgd: ONE of Kind en Gezin voor pre- en postnatale opvolging / een centrum voor gezinsplanning voor anticonceptiemiddelen / een huisarts voor andere vragen en aandoeningen. Deze doorgedreven splitsing vormt in België duidelijk een belangrijke barrière voor de toegang tot zorg wat betreft seksuele en reproductieve gezondheid. 2. Een actief beleid om naar de doelgroep toe te gaan. Er is nood aan een breed aanbod voor preventie en opsporing, met opsporingstests voor hiv, tbc en hepatitis op de plaatsen waar het beoogde publiek leeft. Daarnaast is ook het behoud van laagdrempelige structuren die gratis en anonieme opsporingstests aanbieden en noodzakelijk zijn voor de volksgezondheid een prioriteit.

CONCLUSIE EN AANBEVELINGEN We stellen vast dat de frequentie van infectieziekten (tuberculose, hiv, hepatitis, …) hoger ligt bij de groep patiënten die naar onze raadplegingen komt dan bij de algemene bevolking. 3. Het systematisch organiseren van gerichte preventie campagnes afgestemd op een migrantenpubliek. Er is nood aan informatie- en sensibilisatieprogramma’s zoals Diabetes en Maghrebijnse vrouwen die zich specifiek tot migranten richten. Dokters van de Wereld vraagt dat kwetsbare bevolkingsgroepen OOK mee worden opgenomen in de bestaande programma’s. Enkele voorbeelden: ampagnes voor de griepvaccinatie in de centra voor C noodopvang voor daklozen. Screening voor borstkanker voor vrouwen van 50 tot 69 jaar die onregelmatig in België verblijven. Dokters van de Wereld vraagt dat er in België een volksgezondheidsbeleid komt die prioritair inzet op een ongehinderde toegang voor iedereen en een universele dekking voor gezondheidszorg. Op politiek vlak valt deze eis te rechtvaardigen met juridische en economische 4 argumenten en argumenten op vlak van volksgezondheid 5, maar ook met morele en ethische overwegingen die eigen zijn aan het beroep van zorgverlener.

Op economisch vlak werd aangetoond dat de toegang tot eerstelijnszorg minder duur uitvalt dan zorg in het ziekenhuis. De toegang tot zorg vereenvoudigen maakt een vroegtijdige opsporing en behandeling van infectieziekten mogelijk, wat uiteraard een impact heeft op de volksgezondheid.

Dokters van de Wereld Jaarrapport 2012

DANKWOORD In België zou de toegang tot kwaliteitszorg voor veel van de patiënten van Dokters van de Wereld geen realiteit geweest zijn zonder de waardevolle medewerking van :

Onze vrijwilligers // Brussel Winterplan Onthaalmedewerkers : Adriana Moreno Cely, Agnes Steyaert, Ann De Block, Aurelien Daragon, Benoit Demanet, Bernadette Schlit, Camille Dumont, Caroline Delori, Cindy Janssen, Claire Piens, Claudia Miranda de Ortuno, Clotilde Bruter, Collin Christopher, Daddy Kasongo, David Charlier, Elke Goossens, Ella De Crée, Elodie Jiménez, Enara Papiney, François Lehert, Geraldine Delestienne, Idir Oudaha, Jean-Michel Couvreur, Joan-Père Puig, Julie Bodson, Julie Lenain, Julie Nyembo, Julie Piantanida, Justine Maillot, Katrien Vervoort, Laura Ormini, Laurence Flament, Loïca Lambert, Lore Vandoorne, Louise Doyen, Lucila Farée, Macha De Ruyver, Maëlle Vercauteren Drubbel, Manon Muyle, Marie-Claire Defays, Marie-France Coquelet, Marthe De Krahe, May-Lis Bertin, Michel Tsumbu, Michèle Morren, Mukoko Tatanene, Myriam Rosseau, Nadia Khawaja, Naomi Devreese, Nathalie Dombard, Nathalie van Egten, Parvati Desrumaux, Patrizia Mollica, Philippe Bogard, Poupak Pirouzdjou, Pratima Frantzen, Robert Mambu, Roberta Mucci, Sarah Nezroug, Sandrine Lana, Sarah Van Hecke, Scoot Vdler, Susanna Matilla, Sylvie Balle, Thibaud Dezyn, Tia Ntshila Kabeya, Veerle Dierickx, Véronique Masson, Victoria Royston, Virginie Michel-Lesprit, Xavier Dubuisson, Zofia Zaniewski, Paul Niyongabo, Joelle Huys

“Het is moeilijk om je te laten verzorgen. Als je ziek bent en niet de middelen hebt om naar de dokter te gaan, koop je in een apotheek een medicament om de pijn een beetje te verlichten.” Mijnheer Ahmed, Palestijn © Frédéric Pauwels Dokters van de Wereld Jaarrapport 2012

Verplegers : Agnès Bernard, Amandine Schaller, André Herry, Anne Van Looveren, Anne- Sophie Masureel, Axelle Franchomme, Barbara Vandermeeren, Barthélémy Christian Nama Ndongo, Béatrice De Jaer, Béatrice Lemercier, Béatrice Reininger, Bernadette Demanet, Brigitte Papeians, Caroline Amiel, Caroline Berghe, Catherine Convié, Cécile Mercier, Cécile Welter, Chantal Le Boulengé, Charlotte Verstraete, Claire De Passemar, Claire Dirick, Claire

Heymans, Claudine Wante-Nuttin, Chloé Debouvrie, Colette Charles, Elena Corongiu, Elizabeth Ceuterick, Els Buntinx, Emilia Agbor, Erika Wagner, Eva Van Doninck, Farah Marso, Franck Vanbiervliet, Françoise Peerboom, Geneviève Dereeper, Ingrid Amorison, Isabelle Robouch, Isabelle Verreckt, Jacqueline Duquaine, Laura Van Hooren, Leen De Feyter, Lieve Goemans, Lucy Edwards, Magali Noirfalise, Manon Gautreau, Marie Derenne, Marina Dujardin, Marion Guilleminot-Denizon, Marta Iscla i Aragones, Marta Miazek, Marta Nicolas, Myriam De Krahe, Nassiha Mahyo, Nathalia Hernando, Nizar Ghaddhab, Pascale Van de Steen, Patricia Silva Villarroel, Patrick Rossignol, Sarah Le Bihan, Sophie Baquet, Stéphanie Mathy, Thérèse Meurice, Véronique De Jamblinne, Véronique Bouttin, Virginie Dion, Walter Beckers, Wilfried Desrumaux, Yuri Feijtel Dokters : Amandine Hester, Arabelle Ordonez Pellon, Aude Ansiaux, Caroline Devreese, Charlotte Pignon, Christiane Tennstedt, Claire Gheur, Emilie Dumontier, Florence Goenen, Guy Kervyn, Hugues CEYSENS, Jean Marie Van Caster, Jean Paul Dercq, Laure Mortgat, Lou Richelle, Marco Lemmens, Michel Schaar, Michel Vermeulen, Michel Tafforeau, Michel Pratte, Mima de Flores, Nathanaëlle Caprace, Sabine Honhon, Saskia Depraetere Begeleiders : Aaricia Boudart, Alessandra Alamo, Alice Hennaux, Aya Djoriot, Claudia Miranda Palacios, Corentin Lobet, Delphine Evrard, Elke Goossens, Hieu Nguyen Huu, Inès Chevalier, Isabelle Van Stappen, Julie Bodson, Laurie Khorchi, Mélanie Jocquet, Michel Bécart, Patricia Silva Villarroel, Samuel Gerson Andrisse, Shirley Evans, Virginie Michel-Lesprit Encoders : Céline Huberty, Claudine Ntumba Tsana, Cristina Pollastro, Gaëlle Smedts Enqueteurs : Adel Elgammal, Benoit Kervyn, Charlotte Marchal, Innocente Baharanyi Ngomora, Laurence Flament, Macarena Letelier, Marie Martin, Sylvie Guillard Tolken Arabisch : Chafik Bouchaar, Hassan Mjihdi, Mina Barisebboubi

DANKWOORD Coördinatoren : Sugumi Tanaka, Sylvie Paulmier, Tom Van Liefferinge

Onthaal : Bertin May-Lis, Kremer Marc, Verlaenen Denise, Lenoble Sophie, Verly Claudine, Engels Marc, Orban Micheline, Titeca Evelyne, Bahija.

Logistiek medewerker : Ismael Abba Malam Ali Coördinator : Verhoeven Etienne CENTRUM VOOR ONTHAAL, ZORG EN ORIENTATIE (COZO)

Verplegers : Ilse van Remortel; Katrien Veris, Thomas Dezuttere, Anjes Daems, An Lemmens, Daphne Witteveen, Els Bonet, Floor Mariën, Katrien De Geyter Lieve Kuylen, Louise Meyntjens, Marc Heymans, Nele Gunst, Peter van Rosendaal, Rein Mets, Stef Janssens, Nicky Bosmans, Eva Van Doninck, Rik Brabants, Miriam Manti, Gert Leysen.

MISSIE MET HAAR

Dokters : Vandenbroucke Alexia, Arslanian Anelga, Gubin Baudry, Tennstedt Christiane, Ceysens Hugues, Tennstedt Françoise, De Wilde Harry, Berton J.Christope, Scarcez Jacques, Millet M. Antoinette, Verhas Michel, Vermeulen Mihail, De Flores Mima, Leyens Mireille, Barbut Christophe.

Luisterend oor : Petruszka Monique, Bernaert Patricia, Umererwa Marie Aimable, Decker Sylviane, Capart-Van Vlaenderen Jacqueline.

Dokters : Clara Mertens, Elly Van Reusel, Aurore Torsin, Frank Heyvaert, Lucas Vangeel, David Van Osta, Jessica Tilley, Olivia Vandecasteele, Peter Theerens, Jan Theerens, Joris Mertens

Assistente vaccinatie Roma’s : Balza Sabine

Ondersteuning : Lieve Sels, Corneel Buyck

Sociaal assistenten : Djimbo Célestine, Breysens Louise, Avau Laura, Van Oosterwijck Nicole, Meurant Grégory.

Codering/analyse : Kabera-Mugabe Fidèle

CENTRUM VOOR ONTHAAL, ZORG EN ORIENTATIE (COZO)

Psycholoog : Wielmans Amandine, Dufrane Claude, Manning Helen, Breto Isabelle, Aja Mahe, Quenon Morgane, Pelaez Rosario. Sociaal begeiders : Kestens Eliane, Schillings Eric

Dokters : De Moor Marie Louise, Lokitechk Suzanne, Manouach Fatiha Medische begeleiding : Maes Anne Françoise Begeleiders : Ait Issad Mathilde, Khorchi Laurie, Dubois Elizabeth, Alevra Konstantina, Nininahazwe Evelyne.

Medisch secretaresse : Caugant Isabelle

Onthaalmedewerkers : Haenen Leo, Vanhauwaert Ingrid, Van Wesemael Rita, Verweirde José Wirtz Dominique, De Ridder Germaine Verplegers : Faelens Magda, Gerin Sylvia, Gommeren Alice, Van Herreweghe Miejeanne, Van Remortel Ilse, Wynants Ingrid, Waelkens An

Communautaire informatie : Delescluse Timothée. Logistiek en administratief medewerker : Longo Nadine, Steffens Marité

Enquête Roma’s : Chardon Erell, Martin Marie

Apotheker : Bailly Valérie.

Enquêtes : Guccione Bérengère

MISSIE SPECIALISTENCONSULTATIES

Gezondheidseducatie : Bodart Virginie

Missieverantwoordelijke : Tenzer-Baillon Denyse

Coördinatrice : Loots Geneviève

Vrijwillige dokters : Baillon Jean-Marie, Reignier Max, Von Waldburg Thomas, Renders André, Lejeune Michèle, Nicole Bruneau, Bossens Michel, Parres-Albert Angel, Bruyns Marie, André Pierre, Thielemnas P., De Windt Jean, Javdani Zahra, Lebrun Gérard, Ludo Geerts, Blondiau Pierre, Brouwez Michel, Simon Patricia, Chevalier Claude, Foidart Willems Jacqueline, Michèle Szyper.

// ANTWERPEN

Dokters van de Wereld Jaarrapport 2012

Winterplan Onthaalmedewerkers : Nadine Rademakers, Christophe Bulté, Griet Wils, Hedwig Sillen Ben Bruininkx, Gerda Rens, ElisabethFeijen, François Peremans

Dokters : Barbe Rein; Plaetinck Ineke; De Groote Eric, Gepts Lode, Leynen Françoise, Torfs Marlies, Van Osta David, Van Bragt Stefan, Van Cleempoel Roland, Wauters Hans, Lauwers Bob, Bilcke Ann, Boutreur John, Bruyndoncx Luc, Vos Lianne Psychologen : Cuyckens Jan, Pavia Ivon, Pluym Anja, Pannier Lin, Sadat Dalida, Daems Saskia, Van Cappellen Kris Sociaal assistenten : Renders Jef, De Bock Erna, Van De Poel Eva, Ceulemans Christine, Van Eekert Martine Missie voor daklozen : Bonet Els, Theerens Jan-Edmond

// LA LOUVIERE CENTRUM RELAIS VOOR GEZONDHEIDSZORG Dokters : Meurant Jean-Paul, De Vriendt Jacques, Van Uy Chiêm, Dercq Jean-Paul Verplegers : Lambert Rita

Onze Partners // Brussel Apothekers zonder grenzen, Clinilabo, PMG Athena, de Brusselse OCMW’s, de medische zorgentra van het Brussels Gewest, CIRE, de medische cel van Fedasil, Setis, CASS Schaarbeek en Sint-Gillis, Slachtofferhulp, le Méridien, l’ASBL l’été, PTC, One, Kind &Gezin, Vluchtelingenwerk Vlaanderen, Siréas, Vlaams Minderheden Centrum, Medimmigrant, Exil, D’Ici et d’ailleurs, le SMESBelgique, Rivage, la Gerbe, BIPE, ACT on Life, SAMU social, Straatverplegers en alle andere zorgverleningsdiensten waar onze patiënten terecht konden...

We staan ook in contact met verschillende partners voor de daklozenwerking in Brussel (Diogènes, La Fontaine, Pierre d’Angle, Dune…) en nemen deel aan het overleg platform georganiseerd door la Strada. De SAMU social is een geprivilegieerde partner.

DANKWOORD // Antwerpen WGC de Regent, WGC’t Spoor, Free Clinic, Gh@pro, Helpcenter, VRGT, Wijkverpleegcentrum Sint Andries en Inloopcentrum De Steenhouwer, DGGZ Andante, Sociaalartistiek project Madam Fortuna : Cultuursensitieve Zorg Antwerpen…

De werknemers Coördinatie Belgische projecten : Stéphane Heymans, Dr. Kathia Van Egmont, Kathleen Debruyne (Antwerpen) Projecten in Brussel : Sophie Bleus, Amy To, Guerline Nizet, Sophie Damien, Natacha Dewitte, Laure Blau, Frank Vanbiervliet, Dr. Pierre Ryckmans, Chloé Nadeau, Marité Steffens. Projecten in Antwerpen : Kaat Anthuenis, Marijke Smits, Ouafa Yacine, Dr Greet Erven, Hild Meylemans, Volker Luyckx, Hanane El Khababi, Wendy Vermeulen Op de hoofdzetel : Pierre Verbeeren, Ann Saunders, Caroline de France, Béatrice Best, Emmy Deschuttere, Donatienne Baise, Marie-Anne Robberecht, Edith Hesse, Jean-Emmanuel Julo, Sihem Sassi, Karen Vanderveken, François Fille, Olivier Vandecasteele, Elodie Richard, Candice Socquet, Anne Pierson, Joel Quenum, Catherine Eeckhuodt, Michel Reuss, Iria Galvan

De financiële partners Riziv, Koning Boudewijn Fonds, M. Roland Gillot voor het NIF Trust, de Nationale Loterij, POD Maatschappelijke integratie, Impulsfonds voor het migrantenbeleid, Centrum voor de gelijkheid van vrouwen en mannen, het OCMW van La Louvière, GasthuisZusters Steunfonds, Federatie Wallonië-Brussel.

Dokters van de Wereld Jaarrapport 2012

WE ZIJN ALLEMAAL DOKTERS VAN DE WERELD DOKTERS VAN DE WERELD Kruidtuinstraat 75 1210 Brussel T +32 (0)2 225 43 00 F +32 (0) 218 69 00 96 BE 26 0000 0000 2929 info@doktersvandewereld.be www.doktersvandewereld.be Redactie : Kathleen Debruyne, Natacha Dewitte, Stéphane Heymans, Kathia Van Egmond. Eindredactie en nalezen : Emmy Deschuttere, Marie-Anne Robberecht Opmaak : www.tango-grafix.be

Drukkerij : Hayez

Beelden : Stéphane Heymans, Mercedes Hottat, Viviane Joakim, Dries Luyten, Fréderic Pauwels, Gérard Talpaert V.U. : Kathia Van Egmond Dokters van de Wereld ondertekent de Ethische Code van de Vereniging voor Ethiek in de Fondsenwerving (VEF). Dit houdt in dat de schenkers minstens jaarlijks geïnformeerd worden over de bestemming van de verworven fondsen.