Romeinenspel tegels by Mediamucho

O E

E I

E M

ON L

Tegel 1: De gladiatoren

Vandaag gaan we terug in de tijd: de tijd van de Romeinen. Wij nemen jullie mee naar het oude Rome, naar het Colosseum met zijn openbare executies, wilde dieren en schouwspelen. Jullie krijgen meer dan ooit een inkijk in het leven, de angsten en de euforie van de gladiatoren. Een barbaarse wereld? Niet voor de Romeinen. De bloederige gevechten stonden symbool voor de militaire successen die het Romeinse Rijk groot maakten. De gladiatoren waren heuse helden. Weet jij alles van de gladiatoren. Test je kennis! Vraag 1: Amfitheater  In Rome vochten de gladiatoren in het Colosseum. In Nederland was er ook een amfitheater. Weet jij in welke stad?  a) Nijmegen  b) Utrecht  c) Leiden Vraag 2: Wie waren de gladiatoren?  Kan je je inschrijven voor een gevecht? Wie doet er nu voor de lol mee aan gladiatorengevecht? De kans dat je komt te overlijden is erg groot. Kiezen de gladiatoren hier zelf voor of worden ze misschien gedwongen? Welke mensen denk jij dat de held mogen spelen in het amfitheater? Vraag 3: Welke wapens gebruikten de gladiatoren het meest?  a) Schild, lans en zwaard  b) Slinger , knots en bijl   c) Net, drietand en een dolk  d) Helm met vizier, zwaard en rechthoekig schild Vraag 4: Yell van de gladiatoren Heb jij een yell bij je sportteam of bij de scouting? De gladiatoren hadden hun eigen yell. Zij groeten de keizer en toonden hun moed. Weet jij wat zij riepen?

Romeinenspel

E Q

ON I

CN L

Tegel 2: De waarzegster

De Romeinen hadden een hele serie goden om aan te roepen en hun bij te laten staan. Amule7en en gebruik van magische dranken kwam voor. Op een stoel gezeten op de overloop van de eerste verdieping zal de waarzegster Diaantje (verre onbekende verwante van Apolo die samen met Bacchus Delphi beheerde) een voorspelling doen aan de hand van haar bol. Zij vraagt hiervoor een bescheiden bijdrage aan een oﬀer aan Apollo en Bacchus. Beantwoordt de volgende vragen geef het juiste antwoord aan de le7er voor de vraag te omcirkelen: 1. De God Apollo was samen met Bacchus “beheerder” van het orakel van Delphi, waar lag Delphi? a. In de Wippolder vlak bij het huidige DelM (in de middeleeuwen gespeld als Delﬁ). b. Delphi bestaat niet het is een plaats die alleen in de fantasie bestaat.

c. Delphi ligt in Griekenland en was een Grieks heiligdom. d. Delphi ligt in het verloren gegane rijk van AtlanOs.  2. Welke uitspraak over Diaantje is juist: a. Als familielid van de God Apolo kan zij de toekomst voorspellen. b. De Romeinen dachten dat je met een amulet kinderen tegen enge ziektes kon beschermen. c. Diaantje en Apolo appen geregeld. d. Diaantje eet iedere dag 7 chocolade repen en boerenkool om goed te kunnen voorspellen.

" 2

O E

E I

E M

ON L

Tegel 3: Amphora kleuren

Het woord amfoor, eigenlijk amfora, komt uit het Grieks, van amphi = aan weerskanten en phero = dragen. Het is dus een vaas, die aan twee kanten gedragen kan worden, hij heeft dan ook aan weerskanten een handvat. Er waren amforen met een voetstuk en amforen die uitliepen in een punt. Deze konden in de grond gestoken worden, of in een houder geplaatst. De amforen dienden om wijn of olie in te bewaren of te vervoeren.

Je hebt nodig: - Mal van de vaas en gekleurd papier - 2 kleuren wasco - Een cocktailprikker of satĂŠpen

Romeinenspel

E Q

ON I

CN L

Tegel 4: Romeins honing schuitje eten en drinken

Romeinen zijn dol op lekker eten en drinken. Met de handelsboten kwamen hierheen: kruiden als Ojm en rozemarijn, oregano, peper, kaneel, walnoten en vijgen, dadels en abrikozen. Allemaal waren die goed gedroogd konden worden en daardoor lang bewaard. Een van de zoeOgheden die genuTgd werden was een zoet, met kaneel gekruid broodje met honing. Dat aten ze met een glas ‘vruchtensap’, aangelengd met water. Of met een soort bier of aangelengde wijn. Ook al hielden de Romeinen van lekker eten, de meesten konden zich dat niet veroorloven en aten voornamelijk een soort pap, Puls geheten, dat gemaakt werd van een harde graansoort. Voor de smaak werd een beetje zout en wilde venkel toegevoegd. Brood werd met dezelfde graansoort gemaakt. Vergelijk met de pizzabodem van nu, of het pitabroodje. Voor de variaOe gebruikte men peulvruchten als kikkererwten, linzen, erwten en tuinbonen. Er bestaat een recept van Tisanum, een pap van gemengde peulvruchten die een lievelingsgerecht van keizer Augustus is geweest. Tisanum, recept door Apicius (eerste eeuw na Christus) opgetekend in De re coquinaria. Week kikkererwten, linzen en tuinbonen en kook ze. Laat ze goed gaar worden en voeg ruim olie toe. Snijd dan gare groenten, prei, korianderblad, dille, venkel, bieten, malve en koolstronken klein en doe ze in een pot. Kook de kool (apart) en wrijf veel korianderzaad, oregano, silphium en bonenkruid ﬁjn, voeg garum (saus van gefermenteerde en gezouten vis) naar smaak toe, giet dat over de pap, roer en bestrooi het geheel met ﬁjngehakte koolstronken.

" 4

O E

E I

E M

ON L

Tegel 5: Laat je schminken

Romeinse vrouwen droegen make-‐up. Ze gebruikten kalk, (krijtwit) of wit lood of wi7e mergel om hun hals en nek wit te maken. Een wi7e huid was een schoonheidsideaal. Het betekende namelijk ook dat je rijk genoeg was om niet op het land hoefde te werken. Of helemaal niet hoefde te weken. Als de lippen en wangen van een vrouw niet rood genoeg waren, gebruikte ze een soort rood zand, oker. De wenkbrauwen werden ook gekleurd: zwart. Daar gebruikte ze een soort metaalpoeder voor: anOmoon of sObium heet dat. Maar gewoon as uit het vuur kon ook gebruikt worden. Welgestelde dames lieten hun crèmes door slaven maken. Zij werden ‘Cosmetae’ genoemd. Daar komt ons woord voor cosmeOca vandaan. Van één zo’n crème werd een ontharingscrème gemaakt. Vrouwen moesten zich van top (behalve het hoofdhaar) tot teen ontharen. Die crème bestond onder andere uit zeewier, gemalen gedroogde adder en het bloed van een wilde geit. De haartjes werden met een scherpe steen weggeschuurd. Germaans blond werd bij de Romeinse dames populair. Hun donkere haren blondeerden ze met een soort poeder en citroen. Het werd gebleekt. Genoeg inspiraOe opgedaan? Laat je modern Romeins schminken!

Romeinenspel

E Q

ON I

CN L

Tegel 6: Geheimschrift

De Romeinen die naar school waren geweest konden lezen en schrijven. Vooral dat lezen viel nog niet mee, ze gebruikten geen spaOes in teksten en dat maakt het niet eenvoudiger. Dus als je iets las moest je eerst uitvinden waar een woord begon en eindigde, zeker als je pas leert lezen geen eenvoudige klus. Op school leerde je ook retorica want het goed voordragen van een tekst was zeker zo belangrijk. Niet als je tot je slaaf sprak maar wel bij de meer oﬃciële gelegenheden. Als je als jongeling naar school ging, had je een slaaf(je) die je schoolspullen voor je droeg en een pedagoog die je ook op school begeleidde. Je zat met een hele grote groep in een lokaal. Een Romeinse soldaat kon schrijven en deed dat vaak op een was tablet dan kraste je woorden in de harde waslaag. Als je een nieuwe boodschap wilde schrijven dan verwarmde je de was en maakte het oppervlak weer glad zodat je het tablet opnieuw kon gebruiken. Op de buﬀetkast in de zaal staat een voorbeeld van het Alfabet zoals dat in de Romeinse Ojd gebruikt werd. Het wijkt af van zoals tegenwoordig geschreven wordt. Op de kaart ernaast staat een tekst die je moet ontcijferen. 1. Vul hier onder in wat er staat geschreven:  ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

2. Schrijf hieronder je voornaam en achternaam zoals je die zou schrijven in de Romeinse Ojd.  ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

" 6

O E

E I

E M

ON L

Tegel 7: Romeinen en het water

Nu je met je groep op de watertegel bent beland, kun je met het goed beantwoorden van de vragen hieronder, laurierbladen voor je lauwerkrans verdienen. Ga naar de eerste verdieping naar de kamer links, hier vind je allerlei dingen die gevonden zijn bij opgravingen uit de Romeinse Ojd. Beantwoordt de volgende vragen geef het juiste antwoord aan de le7er voor de vraag te omcirkelen: Ga naar de vitrine met de put. 1. Waar werd de put gevonden?

a. b. c. d.

In Leidschendam vlak bij het Damplein.  In Voorburg bij Forum Hadriani.  In Voorburg ,bij de oude kerk waar nu de dorpspomp staat.  In Nijmegen bij het legerkamp (door prof dr. J.H. Adriaanse).

2. Wat werd er onder in de put gevonden en kun je zien in de vitrine?

a. b. c. d.

Een speciaal zandbed om het water te ﬁlteren.  Een bodem van gevlochten wilgentwijgen.  Een wagenwiel.  Twee wagenwielen.

3. Wat werd er ook in de put gevonden?

Romeinenspel

a. b. c. d.

Een benen zak kammetje.  Een laat Romeinse ﬂuitketel.  Gouden munten als oﬀer.  Scherven van een fruitschaal.

E Q

ON I

CN L

Tegel 7: Romeinen en het water Deel 2

De Romeinen hebben veel bouwwerken gemaakt om schoon water te vervoeren naar een stad door middel van een aquaduct. Het water werd van een hoger gelegen punt naar een lager gelegen punt vervoerd.  Je vindt nu nog de resten terug. In Rome zelf waren er 11 in een periode van 500 jaar gebouwd door diverse machtshebbers. Bekend is het Romeinse aquaduct bij Pont du Gard in Frankrijk. Ook in Noord-‐Afrika en het Midden Oosten bouwden de Romeinen soms hele lange aquaducten. 4. Waar lag in de Romeinse Ojd een aquaduct in Nederland?  a. Bij de terp van Wartena in Friesland.  b. Bij Voorburg, van de duinen naar Forum Hadriani.  c. Bij MaOlo (Leiden) langs de grensrivier.  d. Bij Nijmegen (Ulpia Noviomagnus).  De volgende vragen zijn voor de echte liepebbers. 5. Hoelang was het langste aquaduct?  a. Ongeveer 100km, het lag in Turkije en stukken hebben nog tot in de 19de eeuw dienst gedaan.  b. Ongeveer 90 km lang en lag bij Carthago.  c. Ongeveer 30 km lang en voerde schoon water van de Anio, aan naar Rome.  d. Het aquaduct van de Pont du Gard dat op zo’n 25 km geschat wordt. Het overtollige en vuile water werd afgevoerd via goten en soms een ondergrondse of overdekte riolering. In Rome hadden ze een heel groot riool, er woonden in de Romeinse Ojd zo’n 2000 jaar geleden al heel veel mensen in Rome. 6. Hoe hee7e het beroemde grote riool van Rome?   a. Riolus Roma  b. Cloaca Maxima  c. Fossa Corbulo  d. Het had geen speciale naam, je rook het toch wel.

" 8

O E

E I

E M

ON L

Tegel 8: Kalender

Weet jij dat de maanden van het jaar gebaseerd zijn op de Romeinse kalender. Sommige maanden zijn afgeleid van goden andere van Romeinse cijfers. Pak de kalender. Zoek de juiste naam bij de juiste Romeinse god. Begin met de maanden van de Gregoriaanse kalender onder elkaar te leggen, te beginnen bij januari. Vul aan met de maanden van de landbouwkalender en voeg toe de namen van de goden van de Juliaanse kalender en hun betekenis.

Romeinenspel

E Q

ON I

CN L

Tegel 9: Romeinse spelletjes

Bij deze tegel ga je het walnotenspel doen. Succes!

" 10

O E

E I

E M

ON L

Tegel 10: Eten en drinken in het dagelijks leven

In het Romeinse rijk ging men ook bij elkaar op visite en at men een gezamenlijke maaltijd. De ingrediënten verschilden van wat wij nu eten doordat sommige groenten en fruit niet bekend waren. Ze aten allerlei vogels, vissen en op het land levende dieren. Ook hadden ze een andere voorkeur , zo waren gevulde relmuizen een delicatesse en hersenen en uiers wilde ook wel smaken.Zo zaten niet aan tafel om te eten maar lagen aan, je lag op een bank op je zij en leunde je op een arm en at dan met je andere hand. Beantwoordt de volgende vragen geef het juiste antwoord aan de letter voor de vraag te omcirkelen: 1.

Op de fruitschaal zie je verschillende soorten fruit liggen welke antwoord is juist? a. b. c. d.

2. a. b. c. d.

Er zou geen Kiwi op liggen want de Romeinen hielden niet van harige vruchten.  Er zou geen appel op liggen, dat was een verboden vrucht die Eva had gegeten.  Er zou geen sappige peer op liggen want die gaven vlekken op je kostbare kleding.  Er zou geen sinaasappel op liggen want die kenden ze niet.

Ook de drankjes waren anders, welke drank dronk men niet in Forum Hadriani?  Een soort bier dat ze van de Germanen overgenomen hadden.  Thee met een scheutje rum, alleen in de koude wintermaanden.  Water  Wijn aangelengd met water.

3. Als een rijke Romein een diner gaf, wat kwam daar zoal aan te pas? Welke van de onderstaande antwoorden is NIET juist  a. Slaven om het eten klaar te maken.  b. Slaven om de uitnodigen rond te brengen.  c. Bestek, mes , vork en lepels.  d. Als toe aten ze soms taart

Romeinenspel

" 11

E Q

ON I

CN L

Tegel 11: 100% procent Romeins?

Je staat nu op de tegel met als thema hoeveel % Romeins. Het Romeinse rijk was heel erg groot zo rond 100 na Christus. Er woonden veel verschillende stammen. Doordat de “Romeinen “in dat rijk met legers en handelaren kwamen van de ene uithoek naar de andere kreeg je vermenging van culturen. Ook de rijke mensen wilden graag een Romeinse villa en volgden de Romeinen in veel dingen. De Romeinen brachten naar onze streken onder andere kippen en huiska7en en, heel belangrijk, het gebruik van muntgeld mee. Van de Germanen leerden ze bier en soep kennen. Iedere inwoner van het Romeinse rijk was wel enigszins Romeins. Romeinen kenden het burgerrecht dat je onder andere kreeg als je 25 jaar in het leger had gediend.   In Poeldijk is het fundament van een gebouw gevonden en ook fragmenten van een Romeins soldaten diploma die aangaven dat een Cananefaat wiens vader Amandus hee7e in een Romeins legioen gediend had. Deze Cananefaat had dus Romeinse burgererechten gekregen door 25 jaar legerdienst. In Forum Hadriani is het skelet van een meisje gevonden uit de 3de eeuw. Opmerkelijk is dat ze begraven was in de stad. Vermoedelijk komt het een meisje uit deze streek, en was ze (gedeeltelijk) een Cananefaatse. Er is met behulp van de skelet gegevens een buste van haar gemaakt zoal ze eruit gezien zou kunnen hebben. Ze is Gera genoemd en haar buste staat in een vitrine op de eerste verdieping ruimte aan de linkerkant. Ga naar Gera toe en beantwoordt de volgende vragen geef het juiste antwoord aan de deze te omcirkelen (dus kies tussen niet Romeins , gemend en totaal Romeins.

" 12

O E

E I

E M

ON L

Tegel 11: 100% procent Romeins?  DEEL 2

1. In de vensterbank zie je in een houder vier kaarten staan de platen stellen 4 personen uit het Romeinse rijk voor   a. De Dame van Simpelveld was een rijke villa bewoonster uit Zuid-‐Limburg haar uitbundig versierde sarcofaag toont de luxe waarin ze leefde . Ook kreeg ze kostbare gouden juwelen en zilveren gebruiksvoorwerpen mee.   Zij is:  niet Romeins…….. gemengd: Romeins en niet Romeins … totaal Romeins     b. De generaal QuinOs PeTlius diende in het Romeinse leger Hij wist met zijn enorme troepenmacht de lage landen terug te veroveren op de opstandige Bataven te bedwingen.  Hij is:  niet Romeins…….. gemengd: Romeins en niet Romeins … totaal Romeins     c. Clovis was koning van de Franken, hij veroverde aan het einde van de Romeinse Ojd grote delen van Gallië en sOch7e zijn eigen koninkrijk. Veel Fransen zien hem als d eerste koning van Frankrijk.   Hij is:  niet Romeins…….. gemengd: Romeins en niet Romeins … totaal Romeins     d. Anonieme gladiator , een murmillo , vocht met een kort zwaard en droeg een armstuk en een grote helm. Elke grote stad in het Romeinse rijk, waaronder Nijmegen, had een amphitheater waar gladiatoren spelen werden gehouden.  Hij is:  niet Romeins…….. gemengd: Romeins en niet Romeins … totaal Romeins     e. Gera het meisje uit Forum Hadriani  Zij is:  niet Romeins…….. gemengd: Romeins en niet Romeins … totaal Romeins

Romeinenspel

" 13

E Q

ON I

CN L

Tegel 12: Romeinse muziek

" 14