History issue 2 by mediastack

Κυκλοφορεί κάθε μήνα με την εφημερίδα «δημοκρατία» και στη συνέχεια στα περίπτερα με 2,5 ευρώ

Το πνεύμα της Δουνκέρκης

Τεύχος 2 Αύγουστος 2011

Ηθικό βρετανικότατο

ΚΩΝΣΤΑΝΤΊΝΟΣ ΚΑΡΑΜΑΝΛΉΣ Η ΕΠΙΣΤΡΟΦΉ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΊΑΣ Μιλούν: Χ. Πασαλάρης Κ. Σβολόπουλος Κ. Χρυσοστάλης

«Ελληνίδες, Έλληνες, αναλαμβάνω την ευθύνη» Villa Selena | A Five Star Boutique Hotel Μπαμπαγιώτου 1, ΤΚ: 84100 Ερμούπολη, Σύρος (περιοχή Βαπόρια) web: www.villaselena.eu τηλ: +30 22810 86007 fax: +30 2281086008 e-mail: info@villaselena.eu reser vations@villaselena.eu Μελος του ΟΜΙΛΟΥ ΔΡΑΓΩΝΑ | Γ. Δραγωνας ‘66

10 προτάσεις για επαναστάτες

Πώς μάθαμε να κολυμπάμε

Η γέννηση των Βερμούδων

ΤΟ ΕΙ∆ΑΤΕ;

“Only two things are infinite, the universe and human stupidity, and I'm not sure about the former” Albert Einstein

www.

dimokratianews.gr

Υπεύθυνη και άμεση ενημέρωση

Αρχικώς ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2011

Το 1974, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής γύρισε στην Ελλάδα όπως ένας ηθοποιός, ο οποίος ετοιμάζεται να επαναλάβει κάποιο ρόλο του σε καινούριο σκηνικό. Οι στόχοι της προηγούμενης πρωθυπουργίας του, η συνταγματική και ευρωπαϊκή πορεία της Ελλάδας, περίμεναν όπως τους άφησε εκείνος. Όταν, στο Παρίσι, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής αποφάσισε να αφοσιωθεί στη σπουδή των αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων, ο Πλάτωνας έγινε βασικός οδηγός της σκέψης του. Η επιστροφή εκείνη, όμως, στους ίδιους στόχους μιας αλλαγμένης πατρίδας, ταιριάζουν περισσότερο στον Ηράκλειτο και τον ποταμό του, όπου δεν μπορεί κάποιος να μπει δυο φορές. Η ροή του ποταμού δεν είχε αλλάξει: Η Ελλάδα χρειαζόταν Σύνταγμα και ευρωπαϊκή προοπτική. Τα νερά, όμως, ήταν διαφορετικά και ακόμη βρόμικα από τις προηγούμενες πολιτικές συνθήκες. Ο Καραμανλής γνώριζε όσα είχαν αλλάξει και όσα έπρεπε να αλλάξει εκείνος. Γνώριζε ακόμη πώς να κολυμπά στο ποτάμι, σε όποια νερά. Ο Ηράκλειτος, βεβαίως, χρησιμοποιεί το ποτάμι για να προειδοποιήσει πως είναι μάταιη η προσπάθεια να αναβιώσει το παρελθόν και ο Καραμανλής ήταν μεγάλο τμήμα από το παρελθόν, οσοδήποτε επιτυχημένο. Γιατί, λοιπόν

ενθουσιαζόταν η Ελλάδα με την επιστροφή στα παλιά; Η αρχική απάντηση είναι πως η επιστροφή στα παλιά ήταν επιστροφή στη δημοκρατία και η δημοκρατία είναι διαχρονική, επειδή είναι διαρκώς απαραίτητη. Η δεύτερη απάντηση, όμως, είναι πως η αναμονή της δημοκρατίας είχε διαμορφώσει την περισσότερο αποφασισμένη, ιδεαλιστική δημοκρατική νοοτροπία της σύγχρονης Ελλάδας: η Ελλάδα δεν επέστρεφε στα παλιά για να εγκλωβιστεί εκεί. Ο Καραμανλής επέστρεφε για να επισημοποιήσει τις δυνατότητες της χώρας να αναζητήσει το μέλλον της, ως θεματοφύλακας του δημοκρατικού της δυναμικού. Η χώρα τού απηύθυνε πρόσκληση επιστροφής, επειδή είχε εμπιστοσύνη στους στόχους του, όχι απλή νοσταλγία για το παρελθόν του. Είναι, ίσως, περισσότερο σημαντικό από την επιστροφή του Καραμανλή και την επιστροφή της δημοκρατίας: Είναι το είδος της δημοκρατίας, το οποίο επιθυμούσε η χώρα. Μία δημοκρατία, η οποία χρειάζεται την Ιστορία της όχι σαν δικαιολογία ή συμβιβασμό, αλλά ως ασφαλή αφετηρία. Με αφετηρία το αφιέρωμα στην επιστροφή του Κωνσταντίνου Καραμανλή σχεδιάστηκε και το 2ο τεύχος του BBC History, ένα τεύχος με συμβουλές προς επαναστάτες, λουόμενους και μαχόμενους. Αλέξανδρος Μόρντουντακ

Περιεχόμενα ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2011

ΘΕΜΑΤΑ ΕΚΔΌΤΗΣ: ΙΩΑΝΝΗΣ Ν. ΦΙΛΙΠΠΑΚΗΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΉΣ: ΧΡΙΣΤΟΣ Δ. ΜΟΥΛΙΝΟΣ Περιοδική Έκδοση Κυκλοφορεί κάθε μήνα με την εφημερίδα

«δημοκρατία»

και στη συνέχεια στα περίπτερα με 2,5 ευρώ

34 Τιμητική σύνταξη

ΔΙΕΎΘΥΝΣΗ ΣΥΝΤΑΞΗΣ Αλέξανδρος Μόρντουντακ

Τι έκαναν οι Αμερικανοί Πρόεδροι όταν σταμάτησαν να είναι Πρόεδροι

ART DIRECTOR Όλγα Δημάκη ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ Γιάννης Νάκος ΔΙΟΡΘΩΣΗ Ντίνα Πετροπούλου

Πού βρήκαν κουράγιο οι Βρετανοί στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο ΣΕΛ. 28

GROUP ADVERTISING DIRECTOR Κατερίνα Μπότρος ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΕΜΠΟΡΙΚΩΝ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ Τερέζα Ευγενίδου

Η Δημοκρατία επιστρέφει στην Ελλάδα ΣΕΛ. 18

ΠΡΟΒΟΛΉ Τατιάνα Κώτσου ΔΙΑΝΟΜΉ & ΚΥΚΛΟΦΟΡΊΑ Απόστολος Αντωνόπουλος ΠΑΡΑΓΩΓΉ Γιώργος Φιλιππάκης

42 Η Ιστορία της οικονομικής κρίσης Ναυαγοί στις Βερμούδες ΣΕΛ.36

Πώς να ξεκινήσετε μια επανάσταση ΣΕΛ.44

Πώς ο Εδουάρδος Α’ χειρίστηκε τις τράπεζες

ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ: ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟΣ ΤΥΠΟΣ Α.Ε. Ερατοσθένους 1 Τ.Κ. 116 35 Τηλ. Κέντρο: 2130170400, Fax: 2130170401 Content from HISTORY is published by DEMOCRATIC PRESS under licence from BBC Magazines Ltd, a division of BBC Worldwide Ltd, Media Centre, 201 Wood Lane, London W12 7TQ. Copyright 2011, BBC Worldwide Limited. All rights reserved. Reproduction in whole or part prohibited without permission.

46 Ναυαγοί

Εντυπωσιακές ιστορίες για εντυπωσιακές ατυχίες

ΚΑΘΕ ΜΗΝΑ 4 Τεκμήρια

Όχι στα βαθιά, παιδί μου: Οι πρώτες οδηγίες κολύμβησης ΣΕΛ.48

Ιστορία και επικαιρότητα 10 Ορόσημα 12 Η Ιστορία συνεχίζεται 15 Ακαδημαϊκά νέα 17 Γελάει καλύτερα 55 Βιβλία Προτάσεις για την ιστορική βιβλιοθήκη σας

Ιστορικές αποδράσεις 58 10 Προτάσεις για τον Αύγουστο

52 Η γκαρνταρόμπα της μη βίας

Πώς ο Γκάντι έντυσε την επανάσταση 2

60 Το Νομισματικό Μουσείο Αθηνών

Διάφορα 62 Ιστορική ημέρα 64 Η επόμενη ιστορία

Τεκμήρια

Αρχίζουν οι εκκενώσεις ΣΕΠΤΈΜΒΡΙΟΣ 1939

λλάδα το

στην Ε ν έφτασε 2011 .Η ΙΟΎΛΙΟΣ υς νέους μέχρι 25 ετώ ής Ένωσης στο 20,4% ρη,

στο ωπαϊκ μεγαλύτε Η ανεργία ο της Ευρ αι όλο και το μέσο όρ ρικό γίνετ τε σοστό ω ο εξ π 38,5% με ε το σ σ ρωζώνη εργασίας ευ η ν σ τη τη σ ζή τη ανα ι πρώ λλάδα είνα Eurostat καθώς η Ε ανεργίας. ς τη ς η σ ύξη ετήσιας α

CENTRAL PRESS–GETTY IMAGES

Αστυνομικοί και σιδηροδρομικοί υπάλληλοι βοηθούν παιδιά στο σταθμό Ίλινγκ Μπρόντγουεϊ καθώς εκκενώνουν το Λονδίνο για την εξοχή. Με το φόβο φρικιαστικών αεροπορικών επιδρομών, η βρετανική κυβέρνηση είχε σχεδιάσει, πριν από το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, την απομάκρυνση των πολιτών από τις μεγάλες πόλεις. Η επιχείρηση «Μαγικός Αυλητής», η πρώτη μεγάλη εκκένωση, άρχισε όταν ο Χίτλερ μπήκε στην Πολωνία. Περισσότεροι από 1.000.000 άνθρωποι, ανάμεσά τους 800.000 παιδιά, έφυγαν από τα σπίτια τους μέσα σε 4 ημέρες.

Τεκμήρια

Το ξεσκέπασμα του θησαυρού ΑΠΡΊΛΙΟΣ 1945 Καθώς ολοκληρωνόταν ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, οι Γερμανοί μετέφεραν πολύ από το χρυσάφι τους και άλλα τιμαλφή μακριά από το Βερολίνο, το οποίο καταιγιζόταν από βομβαρδισμούς. Αρκετό από το χρυσάφι πήγε σε ένα αλατωρυχείο στη Μέρκερ στην κεντρική Γερμανία. Στις 4 Απριλίου 1945 οι Αμερικανοί πήραν τον έλεγχο της Μέρκερ και τρεις ημέρες αργότερα βρήκαν τα κρυμμένα πλούτη, περισσότερα από 500 εκατομμύρια δολάρια σε χρυσό, ασήμι, πλατίνα και χαρτονομίσματα. Αρκετά ήταν λάφυρα από κατειλημμένες χώρες και από θύματα του Ναζισμού.

ART ARCHIVE

ΙΟΥΛΙΟΣ 2

011 Το λιγότερ ο 40.500 ευρώ βουλευτές. Το ποσοστό χάνουν ετησίως απ ό το μισθό εκτιμάται συνολικών το στο 35%, αποδοχών περίπου, τω υς οι τους «Η συμβολ ν ή όλων στι ς προσπάθ του Δημοσ ειες για περ ίου είναι α ιορισμό τω ναγκαία». ν δαπανών Φίλιππος Πετσάλνικ ος 7

Τεκμήρια

Η αγανάκτηση φανερώνεται ΙΟΥΝΙΟΣ 2011

οι” κατά 2011 νακτισμέν ΙΟΎΛΙΟΣ μως, όλοι αυτοί οι “Αγα ό «Πού ήταν, α χρόνια;» περασμέν

τα

MIRRORPIX

Η παγκοσμίως, αλλά σε μεγαλύτερο βαθμό στην Ελλάδα, δυσμενής οικονομική κατάσταση οδηγεί αρκετούς ανθρώπους, αν όχι όλους, στα όριά τους με αποτέλεσμα να βγαίνουν στους δρόμους και να διαδηλώνουν ειρηνικώς. Μπροστά από τη Βουλή, ορισμένοι «Αγανακτισμένοι» κρατούν μόνο ελληνικές σημαίες σαν να υποστηρίζουν πως η διαμαρτυρία τους βρίσκεται έξω από τους κόλπους των εκάστοτε κομματικών κινητοποιήσεων και των διαφόρων μεθοδευμένων δράσεων. Με μία διαμαρτυρία, η οποία γίνεται για την Ελλάδα και όχι για κάποιο κόμμα ή συμφέρον, εκείνοι οι άνθρωποι γράφουν Ιστορία Ελληνική, όχι κομματική. Πέτρος Μαρκίδης

ντίνου απακωνστα Γιώργος Π

Ορόσημα

Συνέβη τον Αύγουστο

ΑΥΓΟΎΣΤΟΥ 1821 Η πρώτη ελληνική εφημερίδα, η «Σάλπιγξ Ελληνική», εκδίδεται στην Καλαμάτα από το Θεόκλητο Φαρμακίδη.

ΑΥΓΟΎΣΤΟΥ 338 π.Χ. Ο Φίλιππος Β’ νικά Αθηναίους και Θηβαίους στη Μάχη της Χαιρώνειας.

ΑΥΓΟΎΣΤΟΥ 1858  Ο εξερευνητής Τζον Χάνινγκ από το Μπάιντφορντ ανακαλύπτει και ονοματίζει τη Λίμνη Βικτώρια, την οποία ορθώς ερμηνεύει ως πηγή του ποταμού Νείλου.

ΑΥΓΟΎΣΤΟΥ 1840 Το βρετανικό κοινοβούλιο αποφασίζει πως είναι παράνομο να απασχολούνται νέοι, ηλικίας μικρότερης των 16 ετών, ως μαθητευόμενοι καθαριστές καπνοδόχων, όπως και το να υποχρεώνονται ή να αφήνονται ελεύθεροι νέοι, ηλικίας μικρότερης των 21 ετών, να σκαρφαλώνουν σε καπνοδόχους για να τις καθαρίσουν.

ΑΥΓΟΎΣΤΟΥ 1809  Γεννιέται στο Σρόπσαϊρ ο Άγγλος φυσικός, βοτανολόγος και κοινωνικός αναμορφωτής, Ουίλιαμ Πένι Μπρουκς. Ο Μπρουκς έφτιαξε τους Ολυμπιακούς Αγώνες του Σρόπσαϊρ και την Εθνική Ολυμπιακή Κοινωνία. Τους αγώνες του επισκέφθηκε το 1890 ο Βαρώνος Πιερ Ντε Κουμπερτέν, ο οποίος απέδωσε στον Μπρουκς την έμπνευση για τη Διεθνή Ολυμπιακή Επιτροπή.

Η λίμνη Βικτώρια

ΑΥΓΟΎΣΤΟΥ 1929  Το γερμανικό αερόπλοιο Γκραφ Ζέπελιν LZ127 ξεκίνησε για το γύρο του κόσμου όταν απογειώθηκε από το Λέικχερστ του Νιου Τζέρσι, έπειτα από σαφές αίτημα του βαρώνου του Τύπου, Ουίλιαμ Ράντολφ Χερστ, ο οποίος ήταν ένας από τους βασικούς χορηγούς της προσπάθειας.

ΑΥΓΟΎΣΤΟΥ 1974 Η Κύπρος δέχεται το δεύτερο «Αττίλα». Η Ελλάδα αποσύρει τις δυνάμεις της από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ.

Το Γκραφ Ζέπελιν έκανε το γύρο του κόσμου το 1929.

ΑΥΓΟΎΣΤΟΥ 1883 Γεννιέται στη Γαλλία η σχεδιάστρια Γκαμπριέλ Σανέλ, η οποία θα γίνει γνωστή με το όνομα Κοκό, καλλιτεχνικό ψευδώνυμο μιας σύντομης καριέρας στο τραγούδι. Στο χώρο της μόδας δραστηριοποιείται το 1910, όταν ανοίγει στο Παρίσι κατάστημα με καπέλα. Τη δεκαετία του 1920, η επιρροή της μεγαλώνει και παρουσιάζει το θρυλικό της «μικρό μαύρο φόρεμα» και το άρωμα Σανέλ No5. Το 1999, το περιοδικό Time εκτιμά πως ήταν από τους 100 ανθρώπους με τη Η Κοκό Σανέλ γεννήθηκε τον μεγαλύτερη επιρροή στον 20ό αιώνα. Αύγουστο του 1883.

Έμβλημα των αγώνων του Μπρουκς.

ΑΥΓΟΎΣΤΟΥ 1865 Καθιερώνεται ο « Ύμνος εις την Ελευθερίαν» ως ο εθνικός ύμνος της Ελλάδας.

ΑΥΓΟΎΣΤΟΥ 1968  Η Γαλλία γίνεται η πέμπτη (μετά τις ΗΠΑ, ΕΣΣΔ, Ηνωμένο Βασίλειο και Κίνα) πυρηνική υπερδύναμη, όταν πυροδοτεί μια βόμβα υδρογόνου στην ατόλη Φανγκατουάφα στο Νότιο Ειρηνικό.

Η Γαλλία εισέρχεται στη μάχη για τα πυρηνικά με μία δοκιμή το 1968.

ΑΥΓΟΎΣΤΟΥ 1609 Ο φυσικός και αστρονόμος Γαλιλέο Γαλιλέι παρουσίασε το πρώτο του τηλεσκόπιο στην ενθουσιασμένη Γερουσία της Βενετίας.

ΑΥΓΟΎΣΤΟΥ 1974 Το σκάνδαλο Ουότεργκεϊτ οδηγεί σε παραίτηση τον Αμερικανό Πρόεδρο, Ρίτσαρντ Νίξον.

ΑΥΓΟΎΣΤΟΥ 1628  Το σουηδικό πολεμικό πλοίο Βάζα, από τα μεγαλύτερα σκάφη της εποχής του, βυθίζεται έξω από τη Στοκχόλμη έπειτα από ένα μόνο μίλι του παρθενικού του ταξιδιού. Από το 1961 εκτίθεται στη Στοκχόλμη.

ΑΥΓΟΎΣΤΟΥ 1769 Στο Αιάκειο της Κορσικής γεννήθηκε ο Ναπολέων Βοναπάρτης, δεύτερος γιος του δικηγόρου Κάρλο Βοναπάρτη.

ΑΥΓΟΎΣΤΟΥ 1858 Η Βασίλισσα Βικτώρια χρησιμοποιεί υποδομή, η οποία ολοκληρώθηκε το προηγούμενο βράδυ, για να απευθύνει μήνυμα στον Αμερικανό Πρόεδρο Τζέιμς Μπιουκάναν. Είναι η πρώτη επίσημη διηπειρωτική ασύρματη επικοινωνία.

ΑΥΓΟΎΣΤΟΥ 1968 Η «Άνοιξη της Πράγας» τελειώνει όταν στρατεύματα εισβάλλουν στην Τσεχοσλοβακία για να εμποδίσουν τον Αλεξάντερ Ντούμπτσεκ, ο οποίος θέλει να αναμορφώσει το κομμουνιστικό καθεστώς της χώρας.

ΑΥΓΟΎΣΤΟΥ 1926 Εκδηλώνεται το κίνημα Κονδύλη: ανατρέπεται ο στρατηγός Θεόδωρος Πάγκαλος.

ΑΥΓΟΎΣΤΟΥ 1920 Οι γυναίκες στις ΗΠΑ αποκτούν δικαίωμα ψήφου.

ΑΥΓΟΎΣΤΟΥ 1949 Η πτώση του Γράμμου σηματοδοτεί το τέλος του Εμφυλίου Πολέμου στην Ελλάδα.

ΑΥΓΟΎΣΤΟΥ 1888  Η Μπέρθα Μπενζ αρχίζει την παγκοσμίως πρώτη μεγάλη διαδρομή με αυτοκίνητο. Με ένα από τα χαρακτηριστικά τρίκυκλα του συζύγου της, αφήνει το Μάνχαϊμ για το Φόρτσχαϊμ, περίπου 67 χιλιόμετρα απόσταση.

ΑΥΓΟΎΣΤΟΥ 1875 Ο Γεώργιος Α’ διακηρύσσει την «Αρχή της Δεδηλωμένης».

ΑΥΓΟΎΣΤΟΥ 1914 Ο Αμερικανός Πρόεδρος Γούντροου Γουίλσον υπογράφει τη «Συνθήκη της Ουδετερότητας» των ΗΠΑ για τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

ΑΥΓΟΎΣΤΟΥ 1749 Γεννιέται ο Γιόχαν Βόλφγκανγκ φον Γκαίτε.

Η πρωτοπόρος οδηγός Μπέρθα Μπενζ.

ΑΥΓΟΎΣΤΟΥ 1960  Απογείωση του Echo 1A, του πρώτου δορυφόρου επικοινωνιών της NASA. Το μεγάλο μεταλλικό μπαλόνι χρησιμοποιείτο για τηλεφωνικά, ραδιοφωνικά και τηλεοπτικά σήματα και τις νύχτες ήταν ορατό με γυμνό μάτι.

ΑΥΓΟΎΣΤΟΥ 1987 Στις φυλακές Σπάνταου του Βερολίνου πεθαίνει ο Ρούντολφ Ες, ηγετικό στέλεχος των Ναζί.

ΑΥΓΟΎΣΤΟΥ 1864 Ιδρύεται ο Ερυθρός Σταυρός με την υπογραφή της Συνθήκης της Γενεύης από 12 κράτη.

ΑΥΓΟΎΣΤΟΥ 1945 Η πρώτη πυρηνική βόμβα χρησιμοποιείται στη Χιροσίμα.

ΑΥΓΟΎΣΤΟΥ 1793 Στη Γαλλία επιβάλλεται για πρώτη φορά η υποχρεωτική στρατιωτική θητεία.

ΑΥΓΟΎΣΤΟΥ 1922 Πυρπολισμός της Σμύρνης από τους Τούρκους.

Ο πρώτος δορυφόρος επικοινωνιών της NASA

ΑΥΓΟΎΣΤΟΥ 1832 Η γραμμή Αμβρακικού – Παγασητικού Κόλπου ορίζεται ως το ελληνοτουρκικό σύνορο από τη Διάσκεψη του Λονδίνου.

ΑΥΓΟΎΣΤΟΥ 1923 Η Κέρκυρα βομβαρδίζεται και καταλαμβάνεται από τους Ιταλούς.

Ιστορία και επικαιρότητα

συνεχίζεται...

Η Ιστορία συνεχίζεται...

Στο μικροσκόπιο

ΠΟΡΕΊ μια ποσότητα λαχανικών να σκορπίσει, έστω και για λίγο, τον τρόμο σε ολόκληρη την Ευρώπη; Όχι, το ερώτημα δεν αφορά σε κάποιο «άπαιχτο» επεισόδιο της θρυλικής «Φρουτοπίας» και στην... επανάσταση των ζαρζαβατικών εναντίον των μανάβηδων! Αφορά στο φονικό, όπως αποδείχθηκε, βακτήριο E.coli, το

Ο Γιώργος Τραπεζιώτης εντοπίζει την ιστορική καταγωγή της επικαιρότητας

Και τα δολάρια μελαγχολούν

Ο ΓΕΡΜΑΝΙΚΌ ΜΆΡΚΟ, το γαλλικό φράγκο όπως και η… δραχμή πέθαναν. Το ευρώ νιώθει αδιαθεσία, ενώ και το αμερικανικό δολάριο δεν αισθάνεται πολύ καλά τελευταία… Γεννήθηκε στις 6 Ιουλίου 1785 κι έκτοτε πολλοί το έχουν δει να κυκλοφορεί ελεύθερο στις αγορές, λιγότεροι είναι εκείνοι που το έχουν βάλει στην τσέπη τους και ελάχιστοι όσοι πραγματικά το κατέκτησαν. Το αποκλειστικό δικαίωμα εκτύπωσης και κυκλοφορίας του το έχει η Fed. Η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ, αν προτιμάτε, που έχει αναλάβει την… υποχρέωση να εκδίδει το πάλαι ποτέ ισχυρότερο νόμισμα του πλανήτη. Με τρόπο πυραμιδικό, βεβαίως. Η Fed αποδίδει τραπεζική πίστωση στις ΗΠΑ, οι οποίες πληρώνουν εντόκως σε ομόλογα για τα δανειζόμενα χρήματα. Από τη διαδικασία γεννήθηκε τελικώς και το αμερικανικό χρέος, που το τελευταίο διάστημα αποτελεί τον ισχυρότερο, ίσως, πονοκέφαλο της κυβέρνησης Ομπάμα. Όλα ξεκίνησαν στη διάρκεια της Αμερικανικής Επανάστασης, η οποία ξέσπασε (και) για το γεγονός ότι οι άποικοι ήθελαν να ξεφύγουν από την οικονομική κηδεμονία της Μεγάλης Βρετανίας. Τελικώς, οι επαναστάτες χρηματοδότησαν τον αγώνα τους κατά των Άγγλων εκδίδοντας δικά τους χρήματα και καταφέρνοντας να αποκτήσουν την πολυπόθητη ανεξαρτησία. Οι Βρετανοί, όμως, ηττήθηκαν αλλά δεν κάθισαν άπραγοι: κήρυξαν νομισματικό πόλεμο στις ΗΠΑ προβαίνοντας στη μαζική παραχάραξη του χαρτονομίσματος των αποίκων. 12

Ο Τζον Μπένερ και ο Χάρι Ριντ, μετά από συζητήσεις για το αμερικανικό χρέος

Η απογοήτευση των Αμερικανών για την ύφεση, η οποία ακολούθησε, ήταν τόσο μεγάλη τότε ώστε αποφάσισαν να αφήσουν τη δύναμη έκδοσης του νομίσματος εκτός του Συντάγματος των ΗΠΑ. Το 1791 ο πρώτος γραμματέας του υπουργείου Οικονομικών των ΗΠΑ, Αλεξάντερ Χάμιλτον, επειδή ήθελε να αντιμετωπίσει τα τεράστια χρέη, βοήθησε στην σύσταση της πρώτης –και κατά ένα μεγάλο μέρος ιδιωτικής– τράπεζας της χώρας (First National Bank of the United States). Η τράπεζα θα εκτύπωνε χαρτονομίσματα έχοντας ως

εγγύηση αποθέματα χρυσού και θα τα δάνειζε στην κυβέρνηση. Αρκετά χρόνια αργότερα, ο Πρόεδρος Λίνκολν αποτέλεσε μια παρένθεση στην κυριαρχία των ιδιωτικών χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων καθώς αποφάσισε να επαναφέρει στο κράτος το δικαίωμα να εκδίδει χρήμα. Τα σχέδιά του, όμως, μαζί με το νήμα της ζωής του, τα έκοψε μια σφαίρα στις 15 Απριλίου 1865. Έτσι, το 1913, με τη συμμετοχή ιδιωτικών τραπεζών και με ένα νομοθετικό διάταγμα, το οποίο ψηφίστηκε λίγο πριν από τα Χριστούγεννα, ιδρύθηκε

η Fed. Το διάταγμα, το οποίο ισχύει μέχρι σήμερα της δίνει το αποκλειστικό προνόμιο να «παράγει» χρήματα για να μπορεί να δανείζει εντόκως την αμερικανική κυβέρνηση. Σχεδόν είκοσι χρόνια αργότερα, οι ΗΠΑ βυθίστηκαν στη μεγαλύτερη, μέχρι τότε, χρηματοπιστωτική κρίση της Ιστορίας. Το 1934 το γεγονός ανάγκασε το διευθυντή πιστώσεων της Ομοσπονδιακής Τράπεζας της Ατλάντα, Ρόμπερτ Χέμπχιλ, να παραδεχτεί πως «είμαστε πλήρως εξαρτημένοι από τις εμπορικές τράπεζες». Σήμερα –κι ενώ οι ΗΠΑ, επιβίωσαν(;) πολιτικών, πολεμικών και οικονομικών κρίσεων- διεθνείς αναλυτές συμπεραίνουν πως, όπως το ευρώ και η Γηραιά Ήπειρος, η οποία το «γέννησε», το δολάριο μοιάζει να αργοπεθαίνει μαζί με την Αμερική. Αιτία αποτελεί το γεγονός ότι η παγκόσμια κοινότητα έχει αρχίσει να χάνει την εμπιστοσύνη της τόσο στο «παγκόσμιο» δολάριο, αλλά και στα κρατικά αμερικανικά ομόλογα, τα οποία, μέχρι πρότινος, οι αγορές αντιμετώπιζαν ως απάνεμα επενδυτικά λιμάνια. Συγχρόνως, η κυβέρνηση των ΗΠΑ συνεχίζει να σπάει κάθε ρεκόρ ελλειμμάτων στους προϋπολογισμούς, με το χρέος να φτάνει πια τα 14 τρις δολάρια, ενώ η Fed συνεχίζει την εκτύπωση χαρτονομισμάτων! Το ερώτημα προς απάντηση απομένει ιστορικώς απλώς το πότε θα τοποθετηθεί το «Πυραμίδιον», το κομμάτι δηλαδή στην κορυφή της μεγαλύτερης οικονομικής πυραμίδας της σύγχρονης εποχής.

1729-1782 καταγράφηκαν οι τρεις πρώτες πανδημίες γρίπης. Εκατομμύρια άνθρωποι σε Ευρώπη και Ασία έχασαν τη ζωή τους κατά τη δεκαετία 1816-26 λόγω μιας πανδημίας χολέρας, ενώ και η ασιατική γρίπη που ξέσπασε το 1889 προκάλεσε τουλάχιστον 1.000.000 θανάτους. Εξαιτίας της ισπανικής γρίπης, το 1918 νόσησε το 2,5-5% του πληθυσμού του πλανήτη

Η επιδημία στην αρχαία Ρώμη σκότωνε ημερησίως περίπου 5.000 ανθρώπους!

Ο Χαζάρε δεν τολμά να συγκριθεί με τον Γκάντι

Ο διάδοχος του Γκάντι;

ΑΝΗΛΕΉΣ ΠΌΛΕΜΟΣ που έχει κηρύξει κατά της διαφθοράς είναι στηριγμένος στη ρήση της «Μεγάλης Ψυχής», που έλεγε πως «πρέπει να είσαι η αλλαγή που εύχεσαι να δεις στον κόσμο». Την ίδια στιγμή τα γυαλιά, το χαρακτηριστικό καπέλο που συνηθίζει να φορά και το παράστημά του, τον κάνουν να μοιάζει με πολιτική –κι όχι μόνο– μετενσάρκωση του Μαχάτμα Γκάντι. Στην Ινδία γίνεται πολύς λόγος για τον Άννα Χαζάρε, έναν 70χρονο ακτιβιστή που, όπως δηλώνει, στοχεύει να πατάξει τη διαφθορά, η οποία κυριολεκτικώς μαστίζει τη χώρα, με μόνα όπλα την απεργία πείνας και τις μαζικές ειρηνικές συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας. Όπλα που αποδείχθηκαν ιδιαιτέρως αποτελεσματικά στις αρχές του 20ού αιώνα, όταν ο Μαχάτμα Γκάντι, υιοθετώντας

την πολιτική της Μη Βίας και ακολουθώντας πεισματικώς την τακτική της Παθητικής Αντίστασης, κατάφερε τελικά να ρίξει στο γεωπολιτικό καναβάτσο την πανίσχυρη, την εποχή εκείνη, Βρετανική Αυτοκρατορία. Στην ιστορία έμεινε ακόμη και η οργανωμένη εκστρατεία της Μη Συνεργασίας που οργάνωσε ο Γκάντι μετά την Σφαγή του Αμριτσάρ (1919), όταν οι Βρετανοί έπνιξαν στο αίμα ειρηνική διαδήλωση των Ινδών. Εκστρατεία που στόχευε και πέτυχε –κυριολεκτικά– την παράλυση του κρατικού μηχανισμού. Τα προαναφερόμενα μέσα αποδείχθηκαν πολύ αποτελεσματικά κατά το παρελθόν και τα ανασύρει τώρα ξανά από την φαρέτρα των διεκδικήσεων ο Άννα Χαζάρ, ο οποίος, ωστόσο, επιμένει πως δεν τολμά καν να συγκρίνει τον εαυτό του με τον Γκάντι.

οποίο, κρυμμένο σε κάποια είδη λαχανικών, προκάλεσε αρκετούς θανάτους, κυρίως στις χώρες της Βόρειας Ευρώπης. Δεν ήταν όμως η πρώτη φορά που οι ζωές μας απειλήθηκαν από κάποιο ιό ή βακτήριο. Το 429 π.Χ., ο λοιμός στην Αθήνα εξόντωσε σχεδόν το ¼ του πληθυσμού, ενώ η αντίστοιχη επιδημία που ξέσπασε στην αρχαία Ρώμη το 251-266 μ.Χ. σκότωνε ημερησίως περίπου 5.000 ανθρώπους! Περισσότεροι από 90.000.000 ήταν οι νεκροί στην πανδημία πανούκλας, που το 1347 ξεκίνησε από την Ασία και εν συνεχεία εξαπλώθηκε στην Ευρώπη, ενώ κατά την περίοδο

προκαλώντας 20-40.000.000 θανάτους! Ως πιο πρόσφατες περιπτώσεις επιδημιών ή πανδημιών λογίζονται η εμφάνιση του ιού του AIDS το 1980, η άτυπη πνευμονία (SARS), που ευτυχώς περιορίστηκε έγκαιρα το 2003, η γρίπη των πτηνών, που το 2007 σκότωσε 59 ανθρώπους στη Γηραιά Ήπειρο, η γρίπη Α’, για την οποία, όταν εμφανίστηκε αρχικώς στο Μεξικό, οι ανά τον κόσμο υγειονομικές αρχές σήμαναν συναγερμό για πιθανή πανδημία και, τέλος, η επιδημία χολέρας που ξέσπασε το 2010 στην σεισμόπληκτη Αϊτή, προκαλώντας το θάνατο τουλάχιστον 1.000 ανθρώπων.

ΑΠΕ

συνεχίζεται...

Η απεργία των Βρετανών

ΤΑ ΤΈΛΗ ΙΟΥΝΊΟΥ χιλιάδες Βρετανοί δημόσιοι υπάλληλοι βγήκαν στους δρόμους διαμαρτυρόμενοι για το σκληρό πρόγραμμα λιτότητας της κυβέρνησης Κάμερον και τις μεταρρυθμίσεις, τις οποίες επιχειρεί στο ασφαλιστικό. Αυτή η κινητοποίηση, όμως, δεν ήταν παρά η διαδήλωσηπρόβα τζενεράλε για τη γενική απεργία του ερχόμενου φθινοπώρου, η οποία απειλεί να κρατήσει κλειστές σε καθημερινή βάση τις δημόσιες υπηρεσίες, κυλιόμενη από περιφέρεια σε περιφέρεια και από τομέα σε τομέα! Διαδήλωση, η οποία, όπως υποστηρίζουν τα συνδικάτα, θα είναι η μεγαλύτερη σε διάρκεια και η μαζικότερη σε συμμετοχή κινητοποίηση εργαζομένων που έχει δει η χώρα από την Γενική Απεργία του 1926! Το ημερολόγιο έγραφε 4 Μαΐου 1926 όταν το TUC, η 14

αντίστοιχη ΓΣΕΕ της Βρετανίας, κάλεσε σε γενική απεργία τους εργαζόμενους στα ανθρακωρυχεία της χώρας προκειμένου να ασκηθεί πίεση στην κυβέρνηση να δράσει και να

ανθρακωρύχους να αποδεχθούν τις μειώσεις μισθών, οι οποίες τους επιβλήθηκαν «για να σταθεί η βρετανική βιομηχανία στα πόδια της». Οι ανθρακωρύχοι, όμως, αρνήθηκαν με αποτέλεσμα

Στις 4 Μαΐου 1926, το TUC κάλεσε σε γενική απεργία τους ανθρακωρύχους αποτρέψει την επιχειρούμενη μείωση μισθών, αλλά και την αύξηση των ωρών εργασίας των ανθρακωρύχων της χώρας. Για να φτάσουν όμως τα πράγματα εκεί, προηγήθηκαν κάποια γεγονότα. Ο μεγάλος ανταγωνισμός με τα ανθρακωρυχεία της Γερμανίας είχε ήδη οδηγήσει τους Βρετανούς επιχειρηματίες σε μειώσεις κερδών. Από την πλευρά του ο τότε συντηρητικός Πρωθυπουργός της χώρας, Στάνλεϊ Μπόλντουιν, ζητούσε από τους

η κυβέρνηση να αποδεχθεί τελικώς να τους χορηγήσει επίδομα προκειμένου να αντισταθμίσει τις μισθολογικές περικοπές. Η κυβέρνηση Μπόλντουιν έκανε την κίνηση ματ με τη σύσταση της «Επιτροπής για τη Διατήρηση των Αποθεμάτων», όπου συμμετείχαν κρατικοί λειτουργοί, οι οποίοι είχαν επιφορτιστεί με τη μεταφορά τροφίμων και άνθρακα σε περίπτωση που υπήρχαν προβλήματα στη διακίνησή τους.

Στην περίπτωση αυτή, οι επικεφαλής των συνδικάτων έλαμψαν δια της αδράνειάς τους με αποτέλεσμα οι εργοδότες, αισθανόμενοι πλέον ασφαλείς, στις 16 Απριλίου 1926, να ανακοινώσουν πως θα προβούν σε lockout αν οι εκπρόσωποι των εργαζομένων δεν αποδεχθούν τις προτάσεις τους για περικοπές. Η Ιστορία έγραψε πως τα συνδικάτα επέλεξαν τελικώς –αν και διστακτικώς– το δρόμο της απεργίας και ότι η κυβέρνηση της Βρετανίας είπε «όχι» στο διάλογο. Η απεργία διήρκεσε συνολικώς εννέα ημέρες, αλλά δεν πέτυχε τους στόχους της καθώς η διαμάχη έληξε υπέρ των εργοδοτών. Ιστορικοί και αναλυτές, πάντως, λένε πως το κίνημα υποσκάφθηκε όταν παράγοντες διαπίστωσαν πως η κατάσταση είχε ξεφύγει επικινδύνως από το διαχειριστικό έλεγχο της συνδικαλιστικής γραφειοκρατίας.

Ιστορία και επικαιρότητα

Ακαδημαϊκά νέα Ο Ρομπ Ατάρ, η Σάρλοτ Χότζμαν και ο Σπένσερ Μίζεν σας προσφέρουν τις καλύτερες διηγήσεις από τις πρόσφατες εκδόσεις ΥΠΑΙΘΡΟΣ

Διαδήλωση… περιβόλι

BRIDGEMAN ART LIBRARY/HULTON ARCHIVE-GETTY IMAGES

Ι ΔΙΑΔΗΛΩΤΈΣ στη βρετανική ύπαιθρο χρησιμοποιούσαν μία σειρά μεθόδων για να κάνουν γνωστά τα παράπονά τους. Πολλές έρευνες έχουν εστιάσει στους εμπρησμούς και τη δολοφονία ζώων, αλλά οι ιστορικοί έχουν δώσει κάπως λιγότερη σημασία σε μία τρίτη μορφή βίας, το βανδαλισμό φυτών. Ωστόσο, όπως εξηγεί ο καθηγητής Καρλ Τζέι Γκρίφιν του Πανεπιστημίου Queen’s του Μπέλφαστ στο άρθρο με τίτλο «Κλαδεμένα από δειλούς παραβάτες: Βανδαλισμός φυτών ή ο κακοπροαίρετος περιορισμός χλωρίδας σαν είδος διαμαρτυρίας στην επαρχιακή Αγγλία του 18ου και 19ου αιώνα» [«Cut Down by Some Cowardly Miscreants: Plant Maiming, or the Malicious Cutting of Flora, as an Act of Protest in 18th and 19th Century Rural England» (Rural History, vol 19, no 1, CUP)], η εσκεμμένη καταστροφή κάθε είδους χλωρίδας ήταν ισχυρό εργαλείο στο οπλοστάσιο των διαδηλωτών του 18ου και 19ου αιώνα. Οι κήποι πλούσιων ιδιωτών αποτελούσαν συχνά στόχο ταξικής ή προσωπικής εχθρότητας. Το 1824, όταν κάποιος κατέστρεψε τα άνθη, τους θάμνους και τα μικρά δέντρα της Άννα Χίλμαν, κατοίκου του Λουζ, η επίθεση είχε ως ξεκάθαρο στόχο να της προκαλέσει όσο το δυνατόν μεγαλύτερη δυστυχία, καθώς ήταν γνωστό πως τα φυτά της ήταν «η χαρά και το καύχημά

Οι κήποι των πλούσιων πολιτών αποτελούσαν συχνό στόχο.

της». Παρομοίως, όταν το 1769 άγνωστοι εισήλθαν στον κήπο της κ. Μπρετ στο Κεντ, οι διακοσμητικοί θάμνοι της υπέστησαν τις μεγαλύτερες καταστροφές. Και τα λαχανικά, όμως, δεν γλύτωναν το βανδαλισμό, παρά τις σχετικές δυσκολίες στην καταστροφή τους. Το 1830 στο Γουίλτσαϊρ, ένα άτομο καταδικάστηκε σε φυλάκιση έξι μηνών και δύο

καταστροφή είχε μεγαλύτερη κλίμακα. Το 1812, για παράδειγμα, περίπου 400 προβατίνες ελευθερώθηκαν εσκεμμένως σε σιτοβολώνες για να ξεριζώσουν τους καρπούς τους στο χωριό Κόλντρεντ, προκαλώντας αρκετές καταστροφές. Οι κοινωνικές διαμαρτυρίες ήταν η πιο πιθανή εξήγηση για πολλά από αυτά τα περιστατικά. Ενδεχομένως, οι

H εσκεμμένη καταστροφή κάθε είδους χλωρίδας ήταν ισχυρό εργαλείο στο οπλοστάσιο των διαδηλωτών του 18ου και 19ου αιώνα μαστιγώματα δημοσίως μετά από μία σειρά καταστροφών καλλιεργειών πατάτας. Μερικές φορές, η καταστροφή φυτών είχε ως στόχο τις φυτείες, τα αγροκτήματα και τους δενδρόκηπους πλούσιων γαιοκτημόνων της υπαίθρου και, σε τέτοιες περιπτώσεις, η

δράστες δυσφορούσαν από την απώλεια κοινοτικών εκτάσεων ή τη διαφορετική τους εκμετάλλευση. Συχνά, ήταν φτωχοί νεαροί εργάτες που επιθυμούσαν να πλήξουν τους επιτυχημένους κτηματίες, από τους οποίους, δυστυχώς, εξαρτώνταν. Ο Γκρίφιν υποστηρίζει πως

υπήρχαν σημαντικές αιτίες, οι οποίες κατέστησαν το βανδαλισμό φυτών ελκυστικό μέσο διαμαρτυρίας. Ήταν, πρωτίστως, μία αθόρυβη παραβατική πράξη, περισσότερο εύκολη να διαπραχθεί απαρατήρητη, σε σχέση με τη σφαγή ζώων ή τον εμπρησμό. Η διαφυγή της τιμωρίας ήταν σημαντική καθώς ο σχετικός βανδαλισμός αποτελούσε, θεωρητικώς, κακούργημα. Δευτερευόντως, η καταστροφή φυτών, ειδικώς δένδρων, προκαλούσε καταστροφές μεγαλύτερης χρονικής διάρκειας στα θύματά τους, σε σχέση με άλλες μορφές διαμαρτυρίας. Επιπλέον, η καταστροφή φυτών μπορούσε «να απευθυνθεί ευθέως στις βιοφυσικές προεκτάσεις των κοινωνικοοικονομικών αλλαγών». Καθώς κατέστρεφαν τους καρπούς και τα δέντρα των καπιταλιστών της υπαίθρου, οι βάνδαλοι ξεθύμαιναν στα ίδια τα αντικείμενα, τα οποία τους ενοχλούσαν. 15

Ιστορία και επικαιρότητα ΥΓΙΕΙΝΗ

Η Ολλανδία είναι μισή αρχοντιά

ΙΑΤΊ είναι τόσο καθαροί οι Ολλανδοί; Το ερώτημα απασχολούσε πολλούς από τους επισκέπτες της Ολλανδίας στη διάρκεια του 17ου και 18ου αιώνα και είναι το θέμα των Μπας Φαν Μπάβελ και Όσκαρ Γκέλντερμπλομ, στο άρθρο «Οι οικονομικές απαρχές της καθαριότητας στην ολλανδική χρυσή εποχή» [«The Economic Origins of Cleanliness in the Dutch Golden Age» (Past & Present no 25, OUP)]. Σύμφωνα με τα γραφόμενά τους, οι ιστορικοί έχουν εντοπίσει περισσότερες από 250 περιηγητικές ιστορίες ταξιδιωτών, οι οποίοι επισκέφθηκαν την Ολλανδία από το 1438 μέχρι το 1795. Από αυτούς, τουλάχιστον 75 αναφέρουν τη μανία των Ολλανδών με την υγιεινή. Πολλοί σχολίαζαν τις νοικοκυρές που καθάριζαν τακτικώς τα παράθυρά τους.

Άλλοι θαύμαζαν τη μανία, με την οποία οι γυναίκες σφουγγάριζαν τα πατώματα, ενώ οι άνδρες τους φορούσαν μέσα στο σπίτι μόνο παντόφλες. Κάποιοι ιστορικοί, όπως ο Σιμόν Σκάμα, υποστηρίζουν ότι η σχολαστικότητα των νοικοκυρών στην καθαριότητα αντικατόπτριζε έναν ηθικό, καλβινιστικό κώδικα. Ωστόσο, οι Μπάβελ και Γκέλντερμπλομ αναφέρουν μια άλλη, λιγότερο ευλαβή αιτία: το βούτυρο. Ο μεγάλος υδροφόρος ορίζοντας, σε συνδυασμό με τη μεγάλη πληθυσμιακή αύξηση, μετέτρεψαν την Ολλανδία σε μία χώρα, όπου ανθούσαν τα αγροκτήματα παραγωγής γάλακτος. Οι συγγραφείς του άρθρου υπολογίζουν πως το 1500 τα μισά νοικοκυριά της χώρας ασχολούνταν με την παραγωγή γαλακτοκομικών προϊόντων. Η παραγωγή βουτύρου είναι εξαιρετικώς

Η πιο καθαρή γωνιά της Ευρώπης: αγορά του Ρόττερνταμ το 1694.

ευάλωτη στη χαμηλή υγιεινή. Για να είναι βέβαιοι, λοιπόν, ότι το βούτυρό τους δεν θα είχε άσχημη μυρωδιά, οι Ολλανδοί γαλακτοκόμοι έκαναν μεγάλες προσπάθειες για να κρατούν καθαρά τα εργαλεία τους. Οι συγγραφείς του άρθρου υποστηρίζουν πως, καθώς οι γαλακτοκόμοι ήταν κυρίαρχη πληθυσμιακή ομάδα στην Ολλανδία, οι πρακτικές τους

άρχισαν συντόμως να εξαπλώνονται και στις αστικές περιοχές. «Είναι, λοιπόν, αξιοσημείωτο το ότι ακόμη και σε μία εξαιρετικώς αστικοποιημένη κοινωνία, όπου κυριαρχούσαν αριστοκράτες αστοί, η ζωή στην ύπαιθρο μπορούσε ακόμη να επηρεάζει τα πιστεύω και τις συνήθειες του συνόλου του πληθυσμού», συμπεραίνουν.

ΑΓΟΡΕΣ ΚΥΡΟΥΣ

POPPERFOTO–GETTY IMAGES

Το θηριοτροφείο του Καρόλου Γ’ Η ΣΥΛΛΟΓΉ εξωτικών ζώων έγινε δημοφιλής ανάμεσα στους εστεμμένους στη χρονική διάρκεια της βασιλείας του Καρόλου Γ’ της Ισπανίας (1716–88), όταν οι πολύτιμοι ινδικοί ελέφαντές του επιδεικνύονταν σαν σύμβολα πλούτου, δύναμης και κύρους. Το ενδιαφέρον που προκάλεσαν τα ζώα, αλλά και τα προβλήματα, τα οποία παρουσιάστηκαν, διερευνούνται από τον Κάρλος Γκομέζ Σεντουριόν, στο «Βασιλικοί Θησαυροί: Οι Ινδικοί Ελέφαντες του Βασιλιά Καρόλου Γ’» [«Treasures Fit for a King: King Charles III of Spain’s

Indian Elephants» (Journal of the History of Collections, vol 22, no 1, OUP)]. Η άνοδος του εμπορίου και το άνοιγμα νέων ναυτιλιακών οδών, σε συνδυασμό με τον ενθουσιασμό για οτιδήποτε εξωτικό, ώθησε πολλούς μονάρχες να γεμίσουν με ζώα τις διάφορες βασιλικές κατοικίες. Ωστόσο, ο Γκομέζ Σεντουριόν υποστηρίζει πως «η μεταφορά ενός ελέφαντα στην Ευρώπη παρέμεινε ένα ακριβό και δαπανηρό εγχείρημα, ακόμη και για έναν Βασιλιά». Ο Κάρολος

Γ’ απέκτησε τον πρώτο από τους ινδικούς του ελέφαντες το 1773. Το ζώο μεταφέρθηκε με απευθείας ναυτιλιακές οδούς ανάμεσα στη Μανίλα και το Καντίθ, περικόπτοντας στο ήμισυ το χρόνο του ταξιδιού, δηλαδή σε περίπου 6-7 μήνες. Ο ελέφαντας, όμως, ήταν πολύ ταλαιπωρημένος για να περπατήσει από το Καντίθ ώς το Σαν Ιλντεφόνσο στα βορειοδυτικά της Μαδρίτης, όπου έδρευε η βασιλική αυλή της Ισπανίας, με αποτέλεσμα να χρειαστεί να κατασκευαστούν ειδικά υποδήματα για τα ταλαιπωρημένα πόδια του. Όταν έφθασε στο νέο του

σπίτι, ο ελέφαντας έτυχε της πλέον προσεκτικής μεταχείρισης, είχε «όσα φρούτα και λαχανικά μπορούσε να φάει, κάθε ώρα της ημέρας ή της νύχτας» και του παρείχαν δύο ζεστά γεύματα την ημέρα. Πηγές αποκαλύπτουν πως το 1777 ο δεύτερος ελέφαντας του Βασιλιά «έπαθε πολλές φορές αμόκ και έκανε μεγάλες καταστροφές». Ο Βασιλιάς Κάρολος μετέφερε συνολικώς τρεις ελέφαντες στην Ισπανία (ο τελευταίος έφθασε το 1779) με συνολικό κόστος περισσότερα από μισό εκατομμύριο ριάλια. Δυστυχώς, κανείς από τους ελέφαντες δεν ζούσε αρκετό χρόνο για να δει την επόμενη άφιξη.

Τρεις ελέφαντες υπέφεραν για τη ματαιοδοξία του Καρόλου Γ.’

ΓΕΛΆΕΙ καλύτερα...

Η Βασίλισσα αερίζεται Το αστείο

Η αλήθεια

ΚΑΘΏΣ ΓΕΡΝΟΎΣΕ, η Βασίλισσα Βικτώρια δεν μπορούσε να συγκρατήσει τα αέριά της. Κάποια ημέρα, καθώς υποδεχόταν ξένους πρέσβεις, δεν κατάφερε να εμποδίσει μία μάλλον ηχηρή πορδή. Αμέσως, ο ευφυής Γάλλος πρέσβης έκανε ένα βήμα μπροστά, υποκλίθηκε με κομψότητα και είπε με ιπποτισμό: «Ζητώ συγγνώμη, Μεγαλειοτάτη! Ειλικρινώς, λυπούμαι με όλη μου την καρδιά!» Ελάχιστη ώρα αργότερα, η Βασίλισσα άφησε άλλη μία θορυβώδη πορδή. Αυτή τη φορά, προχώρησε ο Ιταλός πρέσβης, υποκλίθηκε με στόμφο και είπε: «Σας παρακαλώ, Μεγαλειοτάτη! Ζητώ ταπεινώς συγγνώμη για αυτή την απρεπή συμπεριφορά μου!» Λίγο μετά, η Βασίλισσα άφησε κι άλλη πορδή. Ο Γερμανός πρέσβης, ντυμένος με την εντυπωσιακή στολή του, προχώρησε μπροστά, χτύπησε τα τακούνια των υποδημάτων του και υποκλίθηκε με τα λόγια: «Μεγαλειοτάτη! Κατοχυρώνω την πορδή αυτή και τις επόμενες τρεις στο σπουδαίο γερμανικό έθνος!»

ΔΕΝ ΕΊΝΑΙ ΓΝΩΣΤΌ πότε ή πώς ξεκίνησε αυτή η ιστορία. Είναι πιθανό ακόμη και να περιέχει κάποιο στοιχείο αλήθειας, ωστόσο η πιθανότητα αυτή είναι μικρή. Η ιστορία ταιριάζει με πολύ ωραίο τρόπο με τα βικτοριανά και εδουαρδιανά στερεότυπα της γερμανικής τυπικότητας –τον κομπασμό, την έλλειψη αντίληψης του αστείου, τη στρατιωτική νοοτροπία και τη συνεχή προθυμία να προσαρτήσουν νέες περιοχές. Για αρκετές δεκαετίες πριν από το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι τουρίστες στη Γερμανία διασκέδαζαν με την αγάπη της χώρας για τις στολές. Μετά τη γερμανική ενοποίηση το 1871, ο Βίσμαρκ είχε οδηγήσει τη χώρα του στην επικράτηση στην Αφρική και στον Ειρηνικό εφαρμόζοντας την ιδεολογία, η οποία ονομάστηκε «Sammlungspolitik», επειδή έστρεφε την προσοχή του κοινού μακριά από τα προβλήματα στο εσωτερικό. Ο Κάιζερ Βίλχελμ Β’ συνέχισε τη νοοτροπία, όμως αυτό έγινε περισσότερο για να καθιερώσει τη Γερμανία και τον εαυτό του.

SHUTTERSTOCK

Κάθε μήνα, ο Γιουτζίν Μπερν παρουσιάζει την ανέκδοτη ιστορία και τα ιστορικά ανέκδοτα

Η επιστροφή της Δημοκρατίας

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΡΑΜΑΝΛΗΣ

Η δημοκρατική προοπτική επιμέλεια: Αλέξανδρος Μόρντουντακ

«Παιδιά, προσευχηθείτε για εμένα»: Καθώς έφευγε από το διαμέρισμα της οδού Μονμαρανσί για την Αθήνα, όπου δεν ήξερε τι θα συναντούσε, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής ζήτησε ό,τι και ο Χάρι Τρούμαν, όταν αναλάμβανε Πρόεδρος της Αμερικής. Στην Ελλάδα, όσοι πανηγύριζαν δεν είχαν περισσότερες εγγυήσεις για την επιτυχία του αιτήματος για δημοκρατία. Η στρατιωτική δικτατορία είχε πέσει και η χώρα αποκτούσε πολιτική κυβέρνηση, αλλά οι βεβαιότητες ήταν λιγότερες και από τις ανύπαρκτες ειλικρινείς περιγραφές της πολιτικής συνθήκης. Η αβεβαιότητα ήταν και εκείνη ένδειξη πως η Ελλάδα κινείτο προς τη δημοκρατία, καθώς μόνο τα απολυταρχικά καθεστώτα έχουν απόλυτες απαντήσεις. Η λαϊκή εξουσία δεν διασφαλίζει εύκολες βεβαιότητες, αλλά περισσότερες ερωτήσεις, περισσότερες απαντήσεις και περισσότερη προσπάθεια για να ταιριάξουν. Ο Καραμανλής, «ο περισσότερο επιτυχημένος μεταπολεμικός Πρωθυπουργός» της χώρας, για τη διεθνή δημοσιογραφία, επέστρεφε για να προσφέρει την πείρα μιας οραματικής δημοκρατικής κυβέρνησης και να την ταιριάξει με την προθυμία του ελληνικού λαού να είναι δημοκρατικός. Να έχει, δηλαδή, ο καθένας την υποχρέωση να ρωτά και να απαντά για ολόκληρο το κοινωνικό σύνολο, και να έχει την ευθύνη να επιλέγει μόνος του την τύχη του. Στην Ελλάδα, ο Καραμανλής συνάντησε ένα λαό πρόθυμο να αφοσιωθεί στην επιδίωξη της δημοκρατίας. Στο διάγγελμά του, πρόσφερε την ειλικρίνεια ανάμεσα στην απούσα βεβαιότητα και την περιβάλλουσα αισιοδοξία: «Ελληνίδες, Έλληνες, αναλαμβάνω την ευθύνην της διακυβερνήσεως της χώρας, υπό συνθήκας κρισίμους και δια αυτήν και δι’ ολόκληρον τον Ελληνισμόν. Με στηρίζει, όμως, η πεποίθησις ότι και οι μεγαλύτεραι δυσχέριαι ημπορούν να αντιμετωπισθούν με την επιστράτευσιν όλων των δυνάμεων και των αρετών του Έθνους». 18

Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής σε προεκλογική συγκέντρωση για τις πρώτες ελεύθερες, δημοκρατικές εκλόγές της μεταπολίτευσης.

Η επιστροφή της Δημοκρατίας

Οι διαχρονικές επιδιώξεις του Κωνσταντίνου Καραμανλή Η ΜΕΤΆΒΑΣΗ στη δημοκρατία επιβεβαιώνει και την επικράτηση των τριών κύριων διαχρονικών επιδιώξεων του Κωνσταντίνου Καραμανλή: της οικονομικής ανάπτυξης και του κοινωνικού εκσυγχρονισμού της Ελλάδας, της συγκρότησης πλήρως δημοκρατικής πολιτείας και της ενσωμάτωσης στον κορμό της Ενωμένης Ευρώπης. Ως προς το πρώτο θέμα, προϋπόθεση για την ασφαλή επίτευξη των άλλων δύο, είχε καταβάλει ήδη κατά την περίοδο της οκταετούς πρωθυπουργίας του που είχε προηγηθεί, αλλά και ακόμη προγενέστερα, σύντονες προσπάθειες. Η ευόδωσή τους είχε, οπωσδήποτε, αυτοτελή σημασία. Ο Ελληνισμός υπερέβαινε τη χρόνια οικονομική ανεπάρκεια, την «πενία» που συνόδευε το έθνος επί σειρά αιώνων, στην οποία και απέδιδε ο Καραμανλής τα μείζονα

Η προσπάθεια για κατάτμηση της ιστορίας του είναι παραπλανητική πολιτικά ελαττώματά του και την αστάθεια των πολιτικών θεσμών. Αλλά και αποτελούσε την προϋπόθεση για την ευόδωση των δύο άλλων επιδιώξεων. Η υπέρβαση της υπανάπτυξης ήταν αναγκαία τόσο για τη δημοκρατία και τον εκσυγχρονισμό όσο και για την ισότιμη ένταξη στην Ευρώπη. Η λειτουργία της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας και η πορεία προς τον κοινωνικό εκσυγχρονισμό συνδέεται καθοριστικά από τη διασφάλιση της οικονομικής αυτεξουσιότητας των πολιτών. Αλλά και η ισότιμη συνεργασία με την αναπτυγμένη ήδη Ευρώπη, η οριστική έξοδος από το φαύλο κύκλο της

Le Figaro, 25/07/1974 «Καραμανλής: Η Ελλάδα ελευθερώνεται»

διεθνούς απομόνωσης, απαιτούσε την υπέρβαση της υπανάπτυξης. Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής θα εστιάσει, πράγματι, κατά τη μετάβαση από την 23η στην 24η Ιουλίου 1974, την προσοχή του στην εγκαθίδρυση συνθηκών ομαλού δημοκρατικού βίου. Σε διάστημα 75 ημερών αποκατέστησε όλες τις ελευθερίες του ελληνικού

Economist, 27/07/1974 « Καλώς επανήλθατε. Η επιστροφή του Καραμανλή και της δημοκρατίας στην Ελλάδα είναι το βασικό τρόπαιο μιας συνθήκης, η οποία αρχίζει να μοιάζει με παραδοσιακή παρουσίαση διπλωματικής δύναμης. Το βασικό αποτέλεσμα του Κυπριακού πολέμου [...] είναι η επιστροφή της Ελλάδας στη δημοκρατική κυβέρνηση, με την ηγεσία του περισσότερο ευφυούς Συντηρητικού της ελληνικής πολιτικής...»

Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής ορκίζεται Πρωθυπουργός, 24 Ιουλίου 1974.

Daily Mail, 24/07/1974 « Ξεσπά ευτυχία στην Ελλάδα καθώς επιστρέφει πολιτική κυβέρνηση. Ο “κύριος Δημοκρατία”, μετά από 10 χρόνια εξορίας, λαμβάνει το μήνυμα: “Γύρνα πίσω και ανάλαβε την ηγεσία από τους Στρατηγούς με τις δικές σου προϋποθέσεις”».

λαού, επέβαλε τον αυστηρό περιορισμό των στελεχών του στρατεύματος στην επιτέλεση της εθνικής, αποκλειστικά, αποστολής τους, αντικατέστησε όσες είχε εγκαταστήσει η δικτατορία και επανέφερε τις εκλεγμένες νόμιμα αρχές, κατάργησε –τέλος– την ισχύ του Ν.509 και νομιμοποίησε το Κομμουνιστικό Κόμμα, θέτοντας από

Chicago Sun – Times, 25/07/1974 « Η Δημοκρατία επιστρέφει στην Ελλάδα. Η επιλογή του Κωνσταντίνου Καραμανλή για νέο Πρωθυπουργό της Ελλάδας υπόσχεται την επιστροφή της δημοκρατίας στη γενέτειρά της».

San Fransisco Chronicle, 24/07/1974 « Η Ελευθερία επιστρέφει στους Έλληνες».

την πλευρά του τέρμα στην εθνοκτόνα διαίρεση των Ελλήνων. Στις αρχές Οκτωβρίου διακήρυσσε: «Απεδώσαμεν εις όλους τους Έλληνες την ελευθερίαν των, απεδιοργανώσαμεν πλήρως τον μηχανισμόν της τυραννίας, ανεχαιτήσαμεν την κατάρρευσιν της οικονομίας, αποκαταστήσαμεν διεθνώς

Daily Telegraph, 24/07/1974 « Πρόσκληση Καραμανλή στην πρωθυπουργία. Στη θητεία του ήταν ηγέτης της περισσότερο σταθερής κυβέρνησης της Ελλάδας στον αιώνα. [...] Από τότε ήταν η μεγάλη ελπίδα όσων ήθελαν την αποκατάσταση της ελληνικής δημοκρατίας».

Δεξιά: Το ιστορικό παράρτημα της «Βραδυνής», η οποία επέστρεφε στη χώρα μαζί με τον Καραμανλή.

Los Angeles Times, 26/07/1974 « Είναι ευρεία η θεωρία πως ήταν ο περισσότερο ικανός από όλους τους μεταπολεμικούς Πρωθυπουργούς της Ελλάδας».

το κύρος και το γόητρον της Ελλάδος και, τέλος, οδηγούμεν ανωδύνως την χώραν εις ελευθέρας εκλογάς». Συμπλήρωμα χάριν της ευστάθειας του δημοκρατικού πολιτεύματος, το δημοψήφισμα για το πολιτειακό και η ψήφιση από την Βουλή νέου Συντάγματος. Θα ήταν, εντούτοις, λάθος να αποδοθεί η πρωτοβουλία για την ολοκληρωμένη λειτουργία της δημοκρατίας στη μεταπολιτευτική περίοδο. Ήδη, κατά την οκταετία, είχε κάμει ο Κωνσταντίνος Καραμανλής αισθητή την εμμονή του στην υπέρβαση της διαίρεσης των Ελλήνων σε αντιμαχόμενα στρατόπεδα. Η καταδίκη, με λόγους και έργα, των επιβιώσεων του Εθνικού Διχασμού, η επιλογή για τη λήψη μέτρων επιείκειας υπέρ των πρόσφατα εξεγερμένων κατά της νόμιμης εξουσίας, η ρητή άρνησή του να εκτελέσει οποιονδήποτε αντιφρονούντα και η παραγραφή σωρείας πολιτικών αδικημάτων, η μείωση, τέλος, από 4.498 σε 937 των εγκλείστων στις φυλακές και από 898 σε έξι των εκτοπισμένων, καταργώντας και το στρατόπεδο του Άη-Στράτη. Απλώς, αντιμετωπίζοντας κατ’ ανάγκην το πανίσχυρο ρεύμα της κοινής γνώμης, χρειάστηκε να περιμένει ο Πρωθυπουργός ώς το 1974 για να εφαρμόσει εξ ολοκλήρου την πολιτική που είχε από μακρού χρόνου έκδηλα επιλέξει. Ο σταθερός, τέλος, προσανατολισμός του προς την ευρωπαϊκή κοινότητα είχε ήδη καταστεί φανερός αφότου άρχισε τις διαπραγματεύσεις για τη σύνδεση, επιτυγχάνοντας τη σύναψη της σχετικής συμφωνίας στις 9 Ιουλίου 1961. Αποδέκτης, ενωρίς, των μηνυμάτων της ενότητας, η Ελλάδα απέβαινε το πρώτο κράτος που επεδίωκε τη στενότερη συνάρτηση με

την Ευρώπη των Έξι. Προβλεπόταν, μάλιστα, και η ένταξη σε σύντομο χρόνο εφόσον θα πληρούνταν οι πολιτικές και οικονομικές προϋποθέσεις που έθεταν οι κοινότητες. Αν η τελική συνθήκη για την ένταξη υπογράφτηκε στο Ζάππειο, πάλι από τον Καραμανλή στις 28 Μαΐου 1979, τούτο οφείλεται στην επτάχρονη δικτατορία που είχε μεσολαβήσει. Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής αναδεικνυόταν σε μεγάλο πρωταγωνιστή τόσο της σύνδεσης όσο και της ένταξης της Ελλάδας στις Ευρωπαϊκές Κοινότητες. Με τον τρόπο αυτόν, καταδεικνύεται ότι η μεταπολιτευτική περίοδος εγκαινιάζεται υπογραμμίζοντας την εμμονή του Κωνσταντίνου Καραμανλή στις θεμελιακές αρχές και στις βασικές επιδιώξεις της πολιτικής του: οικονομική ανάπτυξη, απρόσκοπτη λειτουργία του κοινοβουλευτικού πολιτεύματος, ενσωμάτωση στην Ενωμένη Ευρώπη. Η προσπάθεια για την ουσιαστική κατάτμηση της ιστορίας του σε δύο περιόδους, μια από το 1963 και μια άλλη μετά το 1974, είναι παραπλανητική και υπαγορεύεται από έκδηλα διακριτές πολιτικές προθέσεις. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΣΒΟΛΟΠΟΥΛΟΣ Ακαδημαϊκός , Γ. Διευθυντής του Ιδρύματος Κωνσταντίνος Καραμανλής

Financial Times, 25/07/1974 « Το ιστορικό του είναι σαφές: είναι ένας δεξιός δημοκράτης, τον οποίο συνήθως αποκαλούν “κύριο Νόμο και Τάξη” –και η έμφαση στη φράση μπορεί να δοθεί με ασφάλεια στο “Νόμο”. [...] Ο Καραμανλής είναι ένας από ελάχιστους πολιτικούς [...] με αρκετά ευρεία δημοφιλία για να χαρακτηριστεί χαρισματικός. Όταν οι εχθροί της ελληνικής στρατιωτικής δικτατορίας πήγαιναν για ύπνο το βράδυ στη διάρκεια των 7 προηγουμένων ετών, δεξιοί, αριστεροί ή, απλώς, δημοκράτες, οι περισσότεροι έλεγαν μια σιωπηλή ευχή: να ξυπνήσουν το επόμενο πρωί και να μάθουν ότι ο Κωνσταντίνος Καραμανλής είχε γυρίσει στην Αθήνα... Ο Καραμανλής [...] ήταν και παραμένει ένα σπουδαίο φαινόμενο: από απλό ξεκίνημα, συνηθισμένης πνευματικής καταγωγής, με εξοργιστική επιμονή, αλλά άπταιστη ειλικρίνεια, πολιτικό χάρισμα στα σπουδαία θέματα και ακριβή εκτίμηση για τις ανάγκες και τις επιθυμίες των Ελλήνων, χαρακτηριστικό, το οποίο λίγοι πολιτικοί της εποχής μας διαθέτουν σε ίσο βαθμό. Για την Ελλάδα ήταν ένας Τσώρτσιλ. Και μπορεί να είναι και πάλι».

Η επιστροφή της Δημοκρατίας

Οι 48 δραματικές ώρες πριν από τον ερχομό του Καραμανλή

παράρτημα… Και τούτο γιατί δύο ώρες αργότερα, στις 4.15 το πρωί της 24ης Ιουλίου 1974, ο Καραμανλής θα ορκιζόταν Πρωθυπουργός. Και η μεταπολίτευση θα ξεκινούσε με όλα τα υπέρ και τα κατά.

όπως τις έζησε ο Χρήστος Πασαλάρης ως διευθυντής της «Βραδυνής» ΕΊΧΑ ΤΗΝ ΤΎΧΗ να ζήσω από κοντά το δραματικό 48ωρο που οδήγησε στην αποκατάσταση της Δημοκρατίας στις 24 Ιουλίου του 1974. ‘Ημουν τότε διευθυντής της τιμωρημένης από τη Χούντα με δεύτερη εξάμηνη παύση «Βραδυνής». ‘Ανεργοι καθώς είμαστε οι επιτελείς της εφημερίδας, παρακολουθούσαμε από το γραφείο του αείμνηστου Τζώρτζη Αθανασιάδη, με δικαιολογημένη αγωνία, λεπτό προς λεπτό, τις ραγδαίες εξελίξεις εκείνων των ημερών, όπως ήταν το πραξικόπημα του Ιωαννίδη κατά του Μακαρίου στις 15 Ιουλίου και η εισβολή του «Αττίλα» στη Βόρεια Κύπρο στις 20 Ιουλίου. Το πρωί της Δευτέρας, 22 Ιουλίου, αλαφιάστηκα όταν διάβασα ένα κατεπείγον (bulletin) τηλεγράφημα του Ασοσιέιτεντ Πρες, που έλεγε επί λέξει, ούτε λίγο ούτε πολύ, ότι «ο Χένρι Κίσινγκερ, υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ και σατανικός σκηνοθέτης εκείνων των γεγονότων, δήλωσε ότι προβλέπει πολιτική μεταβολή στην Ελλάδα εντός των προσεχών ωρών»! Και σαν να μην έφτανε αυτό, τις ίδιες ώρες στάλθηκε στα γραφεία μας και εκείνο το μυστηριώδες και ανυπόγραφο «πρωτόκολλο» των 250 αξιωματικών του Γ΄ Σώματος Στρατού (διοικητής Ντάβος) που αξίωνε: «Να φύγει αμέσως η Χούντα»! Το ίδιο βράδυ κυκλοφόρησαν στον... αέρα πληροφορίες ότι γίνονται απανωτές τηλεφωνικές συνεννοήσεις μεταξύ Σίσκο (Αμερικανού υφυπουργού Εξωτερικών, υποτακτικού του Κίσινγκερ) και Αραπάκη (αρχηγού του ελληνικού Ναυτικού), με θέμα την «πολιτική μεταβολή»… ‘Ηταν ολοφάνερο πια ότι μεθοδεύονταν αστραπιαίες πολιτικές εξελίξεις. Αναμενόμενες άλλωστε, αφού ο μεν «κόκκινος» Μακάριος είχε φύγει από τη μέση, οι δε Τουρκαλάδες είχαν ήδη πατήσει πόδι στην Κύπρο. Με λίγες λέξεις, είχε εκτελεστεί κατά γράμμα η υπόσχεση του Κίσινγκερ που είχε, από ημέρες πριν, «κλείσει το μάτι» στον Ετσεβίτ!… « Χρήστο, βαράμε διάλυση» Η βόμβα έσκασε πολύ γρήγορα. Το πρωί της Τρίτης, 23 Ιουλίου, γύρω στις 10, με πήρε στο τηλέφωνο ο Κώστας Ράλλης, υπουργός Εσωτερικών του Ανδρουτσόπουλου, φίλος μου από τα 22

Πάνω αριστερά: Πανηγυρισμοί για την επιστροφή του αυτοεξόριστου ηγέτη. Πάνω δεξιά: Ο Τζώρτζης Αθανασιάδης, εκδότης της «Βραδυνής» (δεξιά), με τον εκδότη των «Times». Κάτω: Ο Χρήστος Πασαλάρης με τον Κωνσταντίνο Καραμανλή.

φοιτητικά χρόνια. Τον άκουσα να μου λέει: -Χρήστο, βαράμε διάλυση. Τα μαζεύουμε και φεύγουμε… -Τι συμβαίνει, εξηγήσου… - Ανδρουτσόπουλος και Κυπραίος έχουν εξαφανιστεί. Κυβέρνηση δεν υπάρχει… -‘Εχουμε ανατροπή; -Δεν λες τίποτε. Εκείνο που ξέρω είναι ότι οι αρχηγοί του Στρατού στρίμωξαν πρωί-πρωί τον Γκιζίκη και τον έπεισαν να παραδώσει την εξουσία στους πολιτικούς… Πράγματι, την ίδια εκείνη ώρα που μιλούσα με τον Ράλλη, ο Γκιζίκης

συσκεπτόταν με τους Μπονάνο, Γαλατσάνο, Αραπάκη και Παπανικολάου, που κάλεσαν τον Ιωαννίδη και, αφού του ανήγγειλαν το «It’s over» του Κίσινγκερ, τον έστειλαν σε «άδεια», ενώ έβαλαν τον Μπραβάκο να καλέσει τους τότε πολιτικούς αρχηγούς (Κανελλόπουλο, Νόβα, Μαρκεζίνη, Γαρουφαλιά, Αβέρωφ και Ζολώτα) στα Παλαιά Ανάκτορα για να τους ανατεθεί η εξουσία. Ψάχνοντας τον Καραμανλή Είμαστε πάντα στο πρωινό της Τρίτης, 23 Ιουλίου. Αμέσως μόλις έκλεισα το τηλέφωνο, έτρεξα στο γραφείο του

Τζώρτζη όπου τον βρήκα να πίνει καφέ με τους φίλους του Γιάννη Βαρβιτσιώτη, Νίκο Αλεξάκη και Θωμά Κόκκινο. Τους είπα τα συνταρακτικά μαντάτα. Δεν πίστευαν στα αυτιά τους. ‘Εψαξαν αμέσως να βρουν τον Αχιλλέα για να επικοινωνήσει με τον Καραμανλή στο Παρίσι. Απουσίαζε στη Βουλιαγμένη. Ο Τζώρτζης ανέβηκε στον επάνω όροφο όπου υπήρχε «καθαρό» τηλέφωνο. Κατάφερε επιτέλους να ενημερώσει τον Καραμανλή πριν από όλους. Δύο ώρες αργότερα θα τον έβρισκαν στο τηλέφωνο και ο Αβέρωφ με τον Αραπάκη, οι οποίοι θα προλάβαιναν την ανάθεση της πρωθυπουργίας στον Ξανθόπουλο ή στους Κανελλόπουλο και Μαύρο. Από κοινού με τον Γκιζίκη έπεισαν τον Καραμανλή να έλθει το συντομότερο στην Αθήνα για να σχηματίσει κυβέρνηση. Τα κατάφερε χάρη και στην προθυμία του Γάλλου προέδρου Ζισκάρ ντ΄ Εστέν να του διαθέσει το προσωπικό του αεροπλάνο. «Μηδέν επιστροφές»! Ο Τζώρτζης, στενός και πιστός φίλος του Καραμανλή, έπλεε σε πελάγη ευτυχίας. Η χούντα τού είχε προξενήσει τεράστια ζημιά με τις δύο εξαμηνιαίες παύσεις της εφημερίδας του, τις οποίες είχε υποκινήσει ανταγωνιστής εκδότης, εκβιάζοντας το καθεστώς Ιωαννίδη ότι αν δεν έκλεινε τη «Βραδυνή», που με τις «ζαβολιές» της είχε πάρει ένα σωρό φύλλα, θα

σταματούσε την υποστήριξή του. Αμέσως μετά το ΝΑΙ του Καραμανλή ότι επιστρέφει στην Αθήνα, ειδοποιήσαμε τηλεφωνικώς το στρατηγό Ραφαηλάκο, στρατιωτικό διοικητή Αττικής, ότι επανεκδίδουμε αμέσως και με το «έτσι θέλω» την τιμωρημένη «Βραδυνή». Δεν τόλμησε να αρνηθεί. Και στις 8 το βράδυ της Τρίτης, 23 Ιουλίου, ρίχνουμε στην κυκλοφορία με δεκάδες εφημεριδοπώλες εκείνο το ιστορικό παράρτημα με τον οκτάστηλο τίτλο «ΕΡΧΕΤΑΙ» και την ολοσέλιδη φωτογραφία του Καραμανλή, που έγινε πλακάτ από τη λαοθάλασσα της υποδοχής ώς τις 2 το πρωί, όταν προσγειώθηκε το αεροπλάνο. Την άλλη ημέρα το δελτίο κυκλοφορίας της «Βραδυνής» θα έγραφε 320.000 φύλλα (και «μηδέν επιστροφές», όπως λέγαμε τότε), αριθμός που ουδέποτε επέτυχε μέχρι σήμερα οποιαδήποτε ελληνική εφημερίδα. Πλάι στον Καραμανλή που κατέβαινε μαζί με τον Τάκη Λαμπρία από το αεροπλάνο, για να τον καλωσορίσει ήταν ο Τζώρτζης Αθανασιάδης, στο ευτυχέστερο στιγμιότυπο της ζωής του. Λίγο αργότερα, ο θεοσεβής Τζώρτζης έκανε την «προσευχή του ταπεινού» στην εικόνα της Παναγίας που είχε στο γραφείο του, κλείδωσε με λουκέτο τα πιεστήρια και έφυγε για το σπίτι του βάζοντας τελεία και παύλα στο πιο δραματικό 48ωρο της ζωής του. Ενώ εμείς ετοιμάζαμε και δεύτερο

Δύο υποδοχές στο αεροδρόμιο: Η «Βραδυνή» και ο Κωνσταντίνος Καραμανλής.

«Θα κυβερνήσω την Ελλάδα» Αυτές ήταν οι δραματικές ώρες που προηγήθηκαν της μεγάλης ειρηνικής επανάστασης, η οποία οδήγησε στην αποκατάσταση της Δημοκρατίας. Ο Καραμανλής θα μου εκμυστηρευόταν αργότερα, σε στιγμές που τον έπνιγε το δίκιο, ότι αισθανόταν υπερήφανος γιατί αυτός τουλάχιστον, εν αντιθέσει με τα άλλα μεγάλα τέκνα της Ελλάδας, πέτυχε ό,τι πέτυχε, δηλαδή την αποκατάσταση της Δημοκρατίας, τη λύση του καθεστωτικού και την ένωση της Ελλάδας με την Ευρώπη, χωρίς εμφυλίους πολέμους, χωρίς στρατιωτικά κινήματα, χωρίς εθνικούς διχασμούς. Και χωρίς να τερματίσει τη σταδιοδρομία του στην εξορία, όπως ο Τρικούπης και ο Βενιζέλος, ή δολοφονημένος, όπως ο Καποδίστριας και ο Δηλιγιάννης. Μερικές από τις άκρως εμπιστευτικές συνομιλίες του μαζί μου, τις απόψεις του για τον ελληνικό Τύπο και τους εκδότες του καθώς και άγνωστες λεπτομέρειες από τη δημόσια ζωή του, ιδιαίτερα αυτές που αφορούσαν στις σχέσεις του με τον

Ο οκτάστηλος τίτλος «ΈΡΧΕΤΑΙ» έγινε πλακάτ από τη λαοθάλασσα Ανδρέα Παπανδρέου, έχω περιλάβει στο τελευταίο βιβλίο μου με τίτλο «Οι βαρώνοι των media». Δεν πρέπει ωστόσο να παραλείψω εδώ μια λεπτομέρεια που έχει αξία για τα σημερινά παιδιά, πολλά από τα οποία έχουν χάσει την αυτοπεποίθησή τους: πιτσιρίκος εγώ, νεαρός δικηγόρος εκείνος, παίζαμε σκάκι στο σπίτι της Κυψέλης, όπου τον φιλοξενούσαν κάποιοι συγγενείς του. Κάποια ημέρα που του πήρα την παρτίδα κερδίζοντας τη «Βασίλισσά» του, άρπαξε νευριασμένος το πιόνι ,το έπνιξε με το χέρι του και μου είπε: -Άκουσε, μικρέ. Μην κοκκορεύεσαι που μου πήρες τη «Βασίλισσα». Εγώ μια ημέρα θα κυβερνήσω την Ελλάδα. Θυμήσου το. Και το θυμήθηκα πολλές φορές. Και πάντα το θυμάμαι… ΧΡΉΣΤΟΣ ΠΑΣΑΛΆΡΗΣ

Η επιστροφή της Δημοκρατίας

«Εσύ θα έρθεις μαζί μου» Η ιστορία του Κώστα Χρυσοστάλη, φίλου και έμπιστου του Κ. Καραμανλή ΌΤΑΝ Ο ΠΑΤΈΡΑΣ του τον συμβούλευε να μην ζητά ποτέ κάτι για τον εαυτό του, δεν γνώριζε πως, από εκείνη τη συμβουλή, ο γιος του θα γινόταν τμήμα της ελληνικής Ιστορίας. Ο Κώστας Χρυσοστάλης ήταν συνεπιβάτης του Κωνσταντίνου Καραμανλή στο αεροπλάνο του Ζισκάρ Ντ’ Εστέν επειδή δεν ζήτησε κάτι για τον εαυτό του -ή, μάλλον, επειδή δεν ζήτησε κάτι άλλο για τον εαυτό του. Γνωρίστηκαν στην αρχαία Ολυμπία, πριν την αυτοεξορία στη γαλλική πρωτεύουσα. Στο ξενοδοχείο όπου έμενε ο Καραμανλής, έμενε και ο Χρυσοστάλης, ανταποκριτής, από τότε, της ελληνικής ραδιοφωνίας στο Παρίσι. Κάποια στιγμή, στο εστιατόριο, ο Πρωθυπουργός πλησίασε στο τραπέζι τους και ζήτησε να τους κάνει παρέα. «Μπορώ να κάτσω μαζί σας;» ρώτησε. Ο

Δεν το παραδέχθηκε, αλλά ήταν βέβαιος ότι θα γυρίσει Χρυσοστάλης, ασφαλώς, δέχθηκε, αλλά η έκπληξη θα ήταν εμφανής. Ο Καραμανλής εξηγήθηκε με τη χαρακτηριστική του ευθύτητα: «Σας βλέπω τόσες ημέρες και είστε οι μόνοι, οι οποίοι δεν μου ζητήσατε τίποτα». Στα 93 του χρόνια, ο Κώστας Χρυσοστάλης είναι βέβαιο πως έχει μεγαλώσει με εκείνη την ευγένεια κάποιου, ο οποίος επιμένει να μην ζητάει τίποτα. Ειλικρινή και αισιόδοξο, σαν να θεωρεί πως μόνο με το ένα έχει δικαίωμα στο άλλο, τον συνάντησα στο εξοχικό του, περίπου 37 χρόνια μετά την ιστορική πτήση. « Όταν λέω Καραμανλής», υποστηρίζει, «πλένω το στόμα μου. Δεν θα υπήρχα, αν δεν υπήρχε ο Καραμανλής». Πολλές φορές λέγεται πως ήταν γραμματέας του. «Δεν τον υπηρέτησα ποτέ» διασαφηνίζει. «Δεν θέλησε εκείνος, δηλαδή. Έλεγε “ο φίλος μου”.» Χωρίς να του επισημαίνει κάτι άγνωστο σε εκείνον, ο Καραμανλής έλεγε στο Χρυσοστάλη πως δεν κάνει για πολιτική, πως πιστεύει πάρα πολύ στον άνθρωπο και η πολιτική θέλει αυστηρή διαλογή. Είναι σαφές, όμως, πως του είχε ειλικρινή εμπιστοσύνη σε όσα διαμόρφωναν πολιτική. Όταν κατάλαβε πως η παραμονή του στο Παρίσι θα ήταν 24

Η αρχική γνωριμία στην Ολυμπία: Κωνσταντίνος Καραμανλής, Αμαλία Μεγαπάνου, Κώστας Χρυσοστάλης.

πολύ μεγαλύτερη από όσο αρχικώς υπολόγιζε, του ανέθεσε μία σημαντική του πρωτοβουλία: «Θα μορφωθούμε» του είπε. «Θα μορφωθώ εγώ και μαζί με εμένα θα μορφωθείς και εσύ». Ο Χρυσοστάλης του πήγε τα βιβλία των αρχαίων κλασικών, τα οποία ζήτησε, και κάθε βράδυ, όταν ο Καραμανλής διάβαζε κι από ένα, έγραφε την περίληψη του νοήματος, την οποία του υπαγόρευε. Φοβόταν πως ο Πρωθυπουργός δεν θα καταλάβαινε το γραφικό του χαρακτήρα, αλλά ο Καραμανλής τον διαβεβαίωνε ότι «ένας λόγος που σε συμπαθώ είναι ότι διαβάζω τα γράμματά σου και ακούω τη φωνή σου, γιατί είναι διαπεραστική». Βεβαίως, οι λόγοι ήταν περισσότεροι. Για τον ηγέτη μιας χώρας, ο οποίος προσπαθούσε με πολύ μεγαλύτερη αυστηρότητα να είναι ηγέτης του εαυτού του, ο συναισθηματισμός, ο ρομαντισμός και η αισιοδοξία του έμπιστου φίλου του ήταν, ίσως, απαραίτητος για τη δική του αυτοπειθαρχία και αυτοκυριαρχία. Κάπως έτσι, όταν χώρισε με την Αμαλία

Μεγαπάνου, τηλεφωνούσε στο σπίτι του και έλεγε στη γλυκύτατη σύζυγό του, την οποία συμπαθούσε πολύ: «Είμαι πολύ μόνος μου απόψε, Κατερίνα. Θα αφήσεις τον Κώστα να έρθει να μου κάνει παρέα;». «Μέναμε πολύ κοντά στο Παρίσι», μου εξηγεί ο Χρυσοστάλης, «και πήγαινα, καθόμασταν εκεί 3 - 4 ώρες, μετά μου έλεγε “άντε, πήγαινε στη γυναίκα σου τώρα, σε παρακράτησα”». Η Κατρίν, βεβαίως, θα δυσκολευόταν να κρατήσει κακία, καθώς ο Καραμανλής δεν ήταν απλώς η ηγετική φυσιογνωμία της ελληνικής πολιτικής ή ο αγαπημένος συνομιλητής του Προέδρου Ντε Γκωλ, ο οποίος τον σύστησε στη γαλλική διανόηση, όπως τον Αντρέ Μαλρό και τον Ρεϋμόν Αρόν. Ήταν ακόμη, μαζί με την κυρία Μεγαπάνου, ο κουμπάρος της. Πριν περάσει καιρός, όμως, θα έπαιρνε μαζί του τον άντρα της για περισσότερο χρόνο και σε πολύ διαφορετική διάθεση. Λίγο μετά τα μέσα του καλοκαιριού, ο Χρυσοστάλης βρισκόταν με τη σύζυγό του στο Σεν Ζαν ντε Μον, όταν κατάλαβε από τις συνθήκες στην Κύπρο πως θα

έπρεπε να είναι με τον Καραμανλή. « Ήμουν εκεί, όταν είχαν αρχίσει τα επεισόδια» θυμάται ο έμπιστος φίλος. «Προσπάθησα να τηλεφωνήσω στην Αθήνα για να μιλήσω με την αδελφή του, αλλά ήταν αδύνατο» Πριν περάσει πολύ ώρα, θα τηλεφωνούσαν από Αθήνα στο Παρίσι. Ο Χρυσοστάλης σήκωσε το τηλέφωνο και άκουσε πως ζητούσαν τον Πρωθυπουργό από το γραφείο του Γκιζίκη. Έδωσε το ακουστικό στον Καραμανλή για τη σύντομη συνομιλία, η οποία θα προετοίμαζε την επιστροφή της δημοκρατίας στην πατρίδα της. Γνώριζε ο Καραμανλής πώς θα προχωρούσε η Ιστορία; «Δεν το παραδέχθηκε, αλλά ήταν βέβαιος ότι θα γυρίσει» υποστηρίζει ο Χρυσοστάλης. Στο σχεδιασμό του, βεβαίως, μπορούσε να γυρίσει μόνο για να διασφαλίσει χωρίς συμβιβασμούς όσα πίστευε. «Κατάλαβε ότι μόνο παντοδύναμος θα μπορούσε να κάνει την αλλαγή». Με αποφασιστικές οδηγίες, ο Καραμανλής άρχισε να οργανώνει όχι απλώς την επιστροφή του, αλλά τη νέα

Η αφιέρωση για την αφοσίωση: «Στον συνταξιδιώτη της ιστορικής νύχτας».

ηγεσία του. Ο ανιψιός του, ο Μιχάλης Λιάπης και ο Χρυσοστάλης θα απαντούσαν στα τηλέφωνα και με ταχύτητα θα επιβεβαίωναν, απλώς, την είδηση στους πολλούς δημοσιογράφους, οι οποίοι ρωτούσαν σχετικώς. Εκείνος σημείωνε τις σκέψεις του, καθώς αναζητούσαν, χωρίς επιτυχία, τρόπο επιστροφής στην Ελλάδα. Κάποια στιγμή, όταν ο Χρυσοστάλης συνέχιζε για πολλή ώρα να συνομιλεί με κάποιον στο τηλέφωνο, ο Πρωθυπουργός του έκανε παρατήρηση. «Μα δεν μπορώ να το κλείσω, είναι ο Πρόεδρος της Γαλλίας» απάντησε εκείνος. Ο Ζισκάρ Ντ’ Εστέν πρόσφερε το αεροπλάνο για την επιστροφή του Καραμανλή και είναι ταιριαστό πως ο Χρυσοστάλης απάντησε σε εκείνο το τηλεφώνημα: Καιρό πριν, κάποιος παιδικός φίλος του Καραμανλή υποστήριζε πως ο ικανός υπουργός Οικονομικών της Γαλλίας, ο οποίος θα ήταν ο επόμενος Πρόεδρος, ήθελε να συναντήσει τον Έλληνα πολιτικό, επειδή του είχε μιλήσει για εκείνον ο Ντε Γκωλ. Την αρχική

24 ΙΟΥΛΙΟΥ 1974 Μετά την ορκομωσία του Κωνσταντίνου Καραμανλή,τα πρωτοσέλιδα της επόμενης ημέρας εόρταζαν την αποκατάσταση της δημοκρατίας.

Η επιστροφή της Δημοκρατίας

Το μέγεθος των ευθυνών ΕΛΆΧΙΣΤΟΙ είχαν την απαραίτητη εμπιστοσύνη του Καραμανλή, για να είναι συνεργάτες του. Ακόμη λιγότεροι μπορούσαν να τον ερμηνεύουν. Ο Τάκης Λαμπρίας πρόσφερε τις αναλύσεις του για τον Κωνσταντίνο Καραμανλή με πραγματικό σεβασμό, ασκημένη προσοχή και επιμελή ακρίβεια. Συνεπιβάτης του στο αεροπλάνο της επιστροφής, συνεργάτης του από την επανεκκίνηση της ελληνικής δημοκρατίας και ευρωβουλευτής της Νέας Δημοκρατίας, ο εκλιπών δεν θα μπορούσε να λείπει από το αφιέρωμα. Στο βιβλίο του «Στη σκιά ενός μεγάλου» (Μορφωτική Εστία), προσφέρει μια συναισθηματική, αλλά διαφωτιστική διήγηση. «Απέξω μας τύλιγε το απέραντο

Η φωνή μου, ύστερα από κάποια προσπάθεια, βγήκε ζωηρή

γνωριμία με τον Ντ’ Εστέν οργάνωσε τότε ο Χρυσοστάλης. «Μία ημέρα καθόμασταν με τον Πρόεδρο και συζητούσαμε για τα παράσημά του», αφηγείται. «Θα μου κάνετε μια χάρη, τον ρωτώ. Όταν γυρίσετε στην Ελλάδα, θέλω να γυρίσω μαζί σας. “Το χαβά σου εσύ”, μου λέει.» Του το υποσχέθηκε, όμως, και στις 23 Ιουλίου θυμόταν τη μοναδική φορά, όταν ο φίλος του ζήτησε κάτι για τον εαυτό του. «Εσύ θα έρθεις μαζί μου. Δεν σου το έχω υποσχεθεί; Έχεις τα χαρτιά σου μαζί σου;» Ο Χρυσοστάλης, ο οποίος δεν υπολόγιζε ότι εκείνο το βράδυ θα πήγαινε περισσότερο μακριά από την οδό Μονμαρανσί, δεν είχε ούτε ταυτότητα, ούτε διαβατήριο. Απάντησε «τα έχω όλα». Τηλεφώνησε στον Τάκη Λαμπρία, τον οποίο γνώριζε από όταν τον είχε προϊστάμενο και οι επιβάτες της ιστορικής πτήσης είχαν αποφασισθεί. 26

Αριστερά: Με τον Κωνσταντίνο Καραμανλή. Πάνω δεξιά: Με τον ΖισκάρΝτ’ Εστέν. Κάτω δεξιά: «Κόλλα πίσω από τον Πρόεδρο. Αύριο θα είσαι υπουργός».

Στο αεροπλάνο, ο Καραμανλής καθόταν μπροστά και σημείωνε τα σχέδιά του. Όταν προσγειώθηκαν, η πόρτα άνοιξε και ο Καραμανλής είδε τη λαοθάλασσα του αεροδρομίου. Πίσω του, στη σκάλα του αεροπλάνου, ήταν ο Χρυσοστάλης, ο οποίος κατάφερε σε όλο τον ενθουσιασμό να έχει αρκετή καθαρή σκέψη για να γίνουν προφανείς οι λόγοι, για τους οποίους ο Καραμανλής τον είχε δίπλα του: «Λέω στον Τάκη (Λαμπρία) “κόλλα πίσω από τον Πρόεδρο. Αύριο θα είσαι υπουργός, εγώ θα είμαι στο Παρίσι, τι να την κάνω τη φωτογραφία;”». Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής ανέβηκε σε μια ταράτσα στο αεροδρόμιο και απευθύνθηκε στο συγκεντρωμένο πλήθος. Χωρίς μικρόφωνα και με τον ενθουσιασμό όσων τον περίμεναν, ο Χρυσοστάλης θυμάται πως, ακόμη και από κοντινή απόσταση, ο

Πρωθυπουργός δεν ακουγόταν. Όταν ολοκλήρωσε το λόγο του, άφησε τα χαρτιά του, όπου είχε σημειώσει τα βασικά θέματα των επιδιώξεών του και έφυγε. Ο Χρυσοστάλης τα πήρε και τα έδωσε στον Λαμπρία, τα πρώτα λόγια της καινούριας ελληνικής δημοκρατίας. Ο Καραμανλής πήγε στη Βουλή, αλλά ο φίλος του, ο οποίος δεν είχε επίσημα έγγραφα μαζί του, μόνο κάποιο σημείωμα από το γαλλικό υπουργείο εξωτερικών για να μπορεί να επιβιβαστεί, γνώριζε πως θα δυσκολευόταν να τον ακολουθήσει. Πήγε στο ξενοδοχείο και τον περίμενε. Κάποιες ώρες μετά, ο Πρωθυπουργός ήταν εκεί. «Δύο τρεις φορές με φίλησε ο Καραμανλής. Μία ήταν όταν με πάντρεψε, μια άλλη όταν επέστρεψε στη Μεγάλη Βρετανία μετά την ορκωμοσία του» θυμάται. ΑΛΈΞΑΝΔΡΟΣ ΜΌΡΝΤΟΥΝΤΑΚ

σκοτάδι. Και το αεροπλάνο, με τον κανονικό ρόγχο των κινητήρων του, φαινόταν σαν να μην προχωρεί κι απλώς ν’ αναπνέει μηχανικά. Για τους τρεις συνεπιβάτες η αίσθηση του χρόνου, της απόλυτης αδυναμίας να εκβιασθεί η ροή του, γινόταν διαρκώς και περισσότερο πιεστική. Συστρεφόμαστε διαρκώς στα καθίσματά μας και συσπούσαμε τα δάχτυλα χωρίς λόγο. Βουβοί. Γι’ αυτό ένιωσα σαν ν’ απαλλάσσομαι από ένα βραχνά, όταν ο βοηθός του πιλότου μπήκε στο σαλονάκι και με προσκάλεσε να πάω μπροστά, στο “κόκπιτ”, για ν’ ακούσω τη ραδιοφωνική εκπομπή που είχαν πιάσει. Προτού βάλω τ’ ακουστικά, καθισμένος πλάι στον πιλότο, έψαξα με το βλέμμα μήπως είχαν φανεί τα φώτα της Αθήνας, που είχα σχεδόν εφτά χρόνια να τα δω. Αργούσαν ακόμη. Ήταν μεσάνυχτα ακριβώς (με αφετηρία τη γαλλική ώρα -ώρα 2 στην Αθήνα). Η εκπομπή που άκουγα τώρα ευκρινέστατα, στα “βασιλικά” αγγλικά της, ήταν του Μπι-Μπι-Σι - Γουώρλντ Σέρβις. Κι έλεγε: “.Το μεγαλύτερο πλήθος, που συνάχθηκε ποτέ από την εποχή της απελευθερώσεως από τους Γερμανούς, έχει ξεχυθεί στους δρόμους

και τις πλατείες της Αθήνας και κατεβαίνει στο αεροδρόμιο για να υποδεχθεί τον Κωνσταντίνο Καραμανλή. με λαμπάδες αναστάσιμες, με ιαχές και τραγούδια.” Ένας κόμπος μ’ έσφιξε στο λαιμό. Από τη συγκίνησή μου δεν μπόρεσα καν να ψελλίσω «ευχαριστώ» στους πιλότους, που μου είχαν κάνει αυτό το απροσδόκητο δώρο. [...] Γύρισα στο σαλονάκι. Τα μάτια μου ήταν υγρά. Αλλά η φωνή μου, ύστερα από κάποια προσπάθεια, βγήκε ζωηρή, ενθουσιώδης, καθώς σε υψηλότερο τόνο προσπαθούσε να μεταφέρει στον Πρόεδρο ολόκληρη την εκπομπή του Μπι-Μπι-Σι που μόλις είχα ακούσει: “Το μεγαλύτερο πλήθος κόσμου από την εποχή της απελευθερώσεως!.. “ Εκείνος με άκουγε ατάραχα. Κι όταν τελείωσα, όταν τον κοίταξα προσεκτικά

να δω την εντύπωση που του έκανε το λαχταριστό ρεπορτάζ που μαθαίναμε, έτσι καθώς πορευόμαστε με το λιλιπούτειο αεροπλάνο στο σκοτεινό άγνωστο, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής μου είπε τη φράση που δεν θα ξεχάσω ποτέ. Με κατανυκτική απλότητα: “Αυτό προσδιορίζει το μέγεθος των ευθυνών μου”».

Αριστερά: Ο Τάκης Λαμπρίας με τον Κωνσταντίνο Καραμανλή. Δεξιά: Πανηγυρισμοί για την ιστορική επιστροφή .

Στο αφιέρωμα για την επιστροφή του Κωνσταντίνου Καραμανλή ήταν απαραίτητη και αβίαστη η ουσιαστική βοήθεια του Ιδρύματος Κωνσταντίνος Καραμανλής. Οι φωτογραφίες είναι από το Ίδρυμα Κωνσταντίνος Καραμανλής και από τα προσωπικά αρχεία όσων συμμετέχουν στο αφιέρωμα. Τα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων είναι από το αρχείο της κυρίας Ευαγγελίας Χριστοδούλου.

T ΠΝΕΎΜΑ ΤΗΣ ΑΝΑΖΗΤΏΝΤΑΣ ΤΟ

ΔΟΥΝΚΈΡΚΗΣ

Α ΕΘΝΙΚΆ ΑΡΧΕΊΑ της Βρετανίας, τα οποία βρίσκονται στο Κιου, περιλαμβάνουν ένα άγνωστο χρονικό για τη ζωή στο εσωτερικό της χώρας στη διάρκεια της πολεμικής και πολιτικής ιστορίας της, η οποία έγινε γνωστή ως «η καλύτερη στιγμή» της Βρετανίας. Το χρονικό αυτό αποκαλύπτει πως από τις 18 Μαΐου έως τις 27 Σεπτεμβρίου 1940, κάθε ημέρα, εκτός από τις Κυριακές, η Υπηρεσία Πληροφοριών συνέθετε αναφορές για το ηθικό και τις γνώμες του βρετανικού λαού. Από τη Μάχη

MIRRORPIX/POPPERFOTO–GETTY IMAGES

Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος

της Δουνκέρκης μέχρι την πτώση της Γαλλίας, τη Μάχη της Αγγλίας και την αρχική φάση της αιφνιδιαστικής εισβολής στο Λονδίνο, οι ελπίδες, οι φόβοι και οι καθημερινές καταγγελίες ενός λαού υπό την απειλή της εισβολής και του βομβαρδισμού ελέγχονταν από την κυβέρνησή του. Οι εκθέσεις αντανακλούσαν την αυξανόμενη εξάρτηση των αξιωματούχων του πολέμου από την εμπιστοσύνη και τη συνεργασία του ευρέως κοινού. Με το ξέσπασμα του πολέμου, η κυβέρνηση Τσάμπερλεϊν είχε δημιουργήσει υπουργείο Πληροφοριών με στόχο τη διαχείριση

Στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η νίκη βασιζόταν στην προθυμία της μάχης. Το βρετανικό Υπουργείο Πληροφοριών προσπάθησε να ενισχύσει την κατάλληλη πολιτική διάθεση, στην οποία έδωσε το όνομα μιας επιτυχημένης μάχης. Πρωτότυπο κείμενο: Πολ Άντισον, Τζέρεμι Κρανγκ , Απόδοση: Σπύρος Μοιρώτσος

Κάτοικοι του Λονδίνου τραγουδούν γύρω από ένα πιάνο ανάμεσα στα ερείπια της Καταιγίδας του Λονδίνου. Το φθινόπωρο του 1940, το ηθικό των Βρετανών τραυματίστηκε, αλλά χωρίς να μείνει πληγή.

των δημοσίων σχέσεων της κυβέρνησης και τη γενικότερη διατήρηση του ηθικού. Το έργο του, όμως, παρεμποδιζόταν από το γεγονός ότι προσπαθούσε να επικοινωνήσει με το κοινό χωρίς να διαθέτει κάποιο μέσο για να εκτιμήσει την ανταπόκρισή του. Εκεί αποδίδεται και η γκάφα της πρώτης αφίσας του, η οποία έφερε το σύνθημα: «το δικό σας θάρρος, η δική σας ευθυμία, η δική σας μαχητικότητα θα μας φέρει τη νίκη». Κάτι τέτοιο πάρα πολύ εύκολα θα μπορούσε να παρερμηνευθεί ως παρότρυνση προς τους πολλούς να μεταχειρίζονται τους λίγους για λογαριασμό τους. Έτσι φανερώθηκε το χάσμα ανάμεσα στους ηγετες και όσους ήταν υπό την ηγεσία τους. Για να γεφυρωθεί αυτό το χάσμα, συστάθηκε η Υπηρεσία Πληροφοριών. Η δημιουργία της πιστώνεται στη Μαίρη Άνταμς, την πρώτη της διευθύντρια, η οποία αναγνώριζε ότι η αξιόπιστη πληροφορία συνδέεται με την ευρύτητα των πηγών, οι οποίες την προσφέρουν. Παρήγγειλε εκθέσεις από την Μαζική Παρατήρηση, μια οργάνωση κοινωνικών ερευνών, η οποία φημιζόταν για τις έρευνές της ως προς τη συμπεριφορά των θαμώνων των παμπ και ως προς τις δραστηριότητες των παραθεριστών στην παραλία του Μπλάκπουλ. Η Μαζική Παρατήρηση ήταν μια αμφιλεγόμενη οργάνωση και κάποιες μέθοδοί της δέχθηκαν επίθεση από ακαδημαϊκούς ως αντιεπιστημονικές. Για να διορθώσει το πρόβλημα, η Άνταμς ζήτησε τη συνδρομή των υπηρεσιών μιας στατιστικής μονάδας, της Πολεμικής Κοινωνικής Έρευνας, η οποία εφάρμοζε περισσότερο αποδεκτές μεθόδους έρευνας αγοράς. Στη διάθεσή της είχε, επίσης, εκθέσεις από την αστυνομία, τους ταχυδρομικούς λογοκριτές, τα γραφεία παροχής συμβουλών στους πολίτες και άλλες εθελοντικές οργανώσεις. Κάθε μεσημέρι, δώδεκα περιφερειακά αρχηγεία του υπουργείου Πληροφοριών παρείχαν σύντομες περιλήψεις των απόψεων της κοινής γνώμης όλου του Ηνωμένου Βασιλείου. Στη συνέχεια, αυτές πήγαιναν στα αρμόδια Ο υπουργός Πληροφοριών, Νταφ Κούπερ, δέχτηκε επίθεση για τη στρατολόγηση «πρακτόρων».

κυβερνητικά υπουργεία για να βοηθήσουν την πολιτική τους επικοινωνία.

Μυστική παρακολούθηση Ως ο κύριος πιθανός στόχος αεροπορικής επίθεσης, το Λονδίνο λάμβανε ειδική προσοχή. Ένα δίκτυο γιατρών, οδοντιάτρων, κληρικών, ποτοπωλείων, μικρών καταστηματαρχών, πρακτορείων εφημερίδων, αξιωματούχων συνδικαλιστικών οργανώσεων και αξιωματικών πρόνοιας εργοστασίων επιστρατεύτηκε για να υποβάλει εκθέσεις σχετικώς με τις απόψεις, τις οποίες εξέφραζαν τα μέλη του κοινού, με τα οποία ο καθένας ερχόταν σε επαφή. Αν και η υπηρεσία Εσωτερικών Πληροφοριών έκανε κάποια χρήση προσωπικών συνεντεύξεων, στηρίχθηκε, στο μεγαλύτερο βαθμό, σε υποκλοπές και μυστικές παρακολουθήσεις. Είναι πιθανό να φαίνονται αρκετά αθώα όλα

Πολλές τοπικές αρχές έδιωχναν τους αντιρρησίες συνείδησης αυτά, καθώς δεν επεδίωκαν τον εντοπισμό αντιπατριωτικών ατόμων ή την παράδοσή τους στις αρχές. Οι πολιτικοί, όμως, είχαν αποφασίσει να κρατήσουν μυστική την ύπαρξη της Υπηρεσίας Πληροφοριών. Ασφαλώς, οι φήμες έφτασαν κάποια στιγμή στα αυτιά των δημοσιογράφων και τον Ιούλιο του 1940 ο Τύπος ξεκίνησε εκστρατεία εναντίον του υπουργού Πληροφοριών, Νταφ Κούπερ, επί των δραστηριοτήτων των υπηρεσιών, οι οποίες είχαν αρχίσει να αποκαλούνται από το κοινό οι «αδιάκριτοι του Κούπερ». Ο Κούπερ απομάκρυνε τις κατηγορίες με μια -εξαιρετικά φειδωλή με την αλήθεια- ομιλία στη Βουλή των Αντιπροσώπων και το θέμα ολοκληρώθηκε χωρίς ο Τύπος να πραγματοποιήσει την πλήρη έκταση της «αδιακρισίας». Σχεδόν από την αρχή, οι εκθέσεις, τις οποίες επεξεργαζόταν και συνόψιζε η Άνταμς, κατάφεραν να αποκτήσουν μια νότα ασφάλειας και σιγουριάς χωρίς να δημιουργήσουν ιδιαίτερα παράπονα. Η πλειοψηφία του βρετανικού λαού, όπως συμπέραναν, ήταν αισιόδοξη ως 29

προς τη νίκη, αν και οι άνδρες ήταν πιο αισιόδοξοι από τις γυναίκες και η εργατική τάξη πιο αισιόδοξη από τις μεσαίες τάξεις. Η δομή του ηθικού, παρόλα αυτά, παρέμενε μια απροσδιόριστη έννοια, την οποία η Υπηρεσία Πληροφοριών αγωνίστηκε να κατανοήσει. Οι αρχικές καθημερινές αναφορές, επί παραδείγματι, οι οποίες συγκεντρώθηκαν στη τη διάρκεια των καταστρεπτικών γεγονότων του Μάη, περιείχαν ορισμένες πολύ περίεργες κριτικές για τη γεωγραφία

Κυκλοφορούσαν ιστορίες πως Γερμανοί αλεξιπτωτιστές προσγειώνονταν στη Βρετανία ντυμένοι καλόγριες του ηθικού. Η Οξφόρδη, όπως ανέλυσε το γραφείο του Ρίντινγκ στις 27 Μαΐου, ήταν «αισιόδοξη», αλλά στην περιοχή του Γκοντάλμινγκ παρατηρούνταν «ηττοπαθείς αναφορές». Το γραφείο στην περιοχή Τάνμπριτζ Γουέλς ανέφερε στις 31 Μαΐου πως το Χόρσμαν «παρέμενε υπεροπτικό». Παρά τις περιστασιακώς τόσο ιδιότροπες γενικεύσεις, όμως, οι αναφορές δεν μας αφήνουν καμία αμφιβολία ως προς τον αντίκτυπο από τη γρήγορη κατάκτηση της Δανίας, της Νορβηγίας και της Γαλλίας από το Χίτλερ. Η Βρετανία ήταν γεμάτη φήμες, τις οποίες γεννούσε ή ενέπνεε η ναζιστική προπαγάνδα. Η Υπηρεσία Πληροφοριών, η οποία

«Παρά τρίχα, κύριος;» Ένα κουρείο χωρίς παράθυρα, στη St Martin’s Street, επιδεικνύει την τόλμη του στη διάρκεια της Καταιγίδας του Λονδίνου, το Νοέμβριο του 1940.

Αφίσα του υπουργείου Εσωτερικής Ασφαλείας για τις προσπάθειές του, το 1940, να διαβεβαιώσει τους ανθρώπους πως οι βόμβες ήταν ακίνδυνες, αν αναχαιτίζονταν.

ασχολείτο κυρίως με το να εντοπίζει φήμες για να μπορεί να τις αντικρούει το υπουργείο Πληροφοριών, ανέφερε στις 25 Μαΐου πως «κυκλοφορούν πάρα πολλές φήμες, ορισμένες σκοπίμως. Χαρακτηριστικού τύπου είναι εκείνη, η οποία υποστηρίζει πως οι υπεύθυνοι των κινηματογράφων στο Έξετερ έχουν πληροφορηθεί από ορισμένους πελάτες τους πως η προβολή της ταινίας “Χίτλερ, το τέρας του Βερολίνου” θα πρέπει να αναβληθεί για την επόμενη εβδομάδα, καθώς ο Χίτλερ απείλησε ότι όλη η περιοχή θα βομβαρδιστεί, εάν προβληθεί η ταινία. Φαίνεται πως αυτή η ιστορία είναι ευρέως πιστευτή». Η γερμανική επίθεση στα δυτικά συμπεριλάμβανε τη χρήση αλεξιπτωτιστών, οι οποίοι, όπως υποστήριζαν δημοσιογραφικές αναφορές, δέχονταν βοήθεια από δοσίλογους, οι οποίοι κατάγονταν από χώρες όπου είχαν εισβάλει προηγουμένως. Φανταστικές ιστορίες άρχισαν να κυκλοφορούν και αφορούσαν σε δήθεν προσεδαφίσεις Γερμανών αλεξιπτωτιστών, οι οποίοι πολλές φορές ήταν ντυμένοι ως καλόγριες. Μετά από αυτό, οι συζητήσεις για τον «εχθρό ανάμεσά μας» άρχισαν να γίνονται όλο και πιο συχνές. Η Υπηρεσία ανέφερε φήμες

πως ο αρχηγός της αστυνομίας του Χάρτλπουλ, ένας καθηγητής γαλλικών στο Νιουκάσλ κι ένας από τους ίδιους τους τοπικούς αξιωματικούς του υπουργείου ήταν όλοι ύποπτοι για « περίεργες» δραστηριότητες. Η κοινή γνώμη στράφηκε αμέσως εναντίον οποιουδήποτε υπόπτου αντιπατριωτικής συμπεριφοράς. Ο Τσάμπερλεϊν και οι «άνδρες του Μονάχου» κατηγορήθηκαν ότι είχαν παρατήσει το έθνος βοηθώντας το Χίτλερ. Οι αντιρρησίες συνείδησης ήταν μισητοί από τον υπόλοιπο λαό και, μάλιστα, αρκετές φορές προπηλακίζονταν. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η αναφορά στις 6 Ιουνίου πως «ένα εξαγριωμένο πλήθος κυνήγησε έναν αντιρρησία συνείδησης, ο οποίος εργαζόταν ως γαλακτοπώλης στην περιοχή του Κανόκ». Μολυσμένη από το ίδιο άγχος, η κυβέρνηση εξαπέλυσε ένα κύμα συλλήψεων πολιτών, οι οποίοι διέδιδαν «πανικό και αποθάρρυνση». Σε εκείνο το σημείο όμως, η Υπηρεσία παρατήρησε έξαρση υπέρ της αστικής ελευθερίας. Σε αναφορά της 18ης Ιουλίου, ένας εργαζόμενος πολίτης, ο οποίος επέβαινε στο τραμ, σημειώνεται να παρατηρεί πως: «εάν δεν μας σκοτώσουν οι Γερμανοί, φαίνεται πως θα πεθάνουμε απ’ τους δικούς μας ανθρώπους». Καθώς το καλοκαίρι προχωρούσε, οι σποραδικές αεροδρομικές επιδρομές της Λουφτβάφε σε όλη την έκταση της χώρας κλιμακώθηκαν στις εντατικές αερομαχίες στο νότιο μέρος της Αγγλίας, οι οποίες έμειναν γνωστές ως η Μάχη της Βρετανίας. Καθώς η RAF εμφανιζόταν να έχει το πάνω χέρι στις μάχες από αέρος, οι οποίες ήταν ορατές στους πολίτες ακριβώς από κάτω, η Υπηρεσία Πληροφοριών αντιλήφθηκε μια αίσθηση αυξανόμενης ευφορίας. Το τοπικό γραφείο στην περιοχή Tunbridge Wells ανέφερε στις 17 Αυγούστου: «Το γεγονός πως η περιοχή αυτή άντεξε στο μεγαλύτερο βάρος των χθεσινών αεροπορικών επιθέσεων, περισσότερο ανέβασε παρά μείωσε το ηθικό. Οι άνθρωποι είναι πλέον ενθουσιασμένοι που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή». Το συναίσθημα της ευφορίας, όμως, δεν ήταν σε καμία περίπτωση καθολικό. Το Σάββατο, 7 Σεπτεμβρίου, θα μείνει χαραγμένο στην Ιστορία ως η εναρκτήρια νύχτα της Καταιγίδας

Αφίσα της εποχής η οποία σχεδιάστηκε για να τονώσει το βρετανικό ηθικό.

του Λονδίνου –μιας ασταμάτητης αεροπορικής επίθεσης διάρκειας 76 ημερών, η οποία κόστισε τις ζωές χιλιάδων ανθρώπων. Καθώς η Λουφτβάφε χτυπούσε ασταμάτητα το Ιστ Εντ, η Υπηρεσία κατέγραφε με λεπτομέρειες την αυξανόμενη κόπωση των τοπικών κοινωνιών. «Στις περιοχές κοντά σε αποβάθρες», κατέγραφε στις 9 Σεπτεμβρίου, «ο πληθυσμός φανερώνει εμφανή σημάδια νευρικής κόπωσης, η οποία αποδίδεται στις πρόσφατες δοκιμασίες. Οι γηραιότερες γυναίκες

και οι μητέρες υποσκάπτουν το ηθικό των νεαρότερων γυναικών και των ανδρών επειδή χαρακτηρίζονται από εξαιρετική νευρικότητα και έλλειψη αντοχής». Άλλη μια ένδειξη άγχους ήταν η αναβίωση αντισημιτικών προκαταλήψεων, τις οποίες ο Όσβαλντ Μόσλι και η Βρετανική Ένωση Φασιστών είχαν εκμεταλλευτεί στη διάρκεια της δεκαετίας του 1930. «Κάποιος αντισημιτισμός συνεχίζει να υπάρχει στο Ιστ Εντ», σημειώθηκε στην

αναφορά της 11ης Σεπτεμβρίου, «αλλά αυτό δεν αποδίδεται σε κάποια ιδιαίτερη διαφορά στη συμπεριφορά Εβραίων και Κόκνεϋ, αλλά επειδή οι δεύτεροι, αναζητώντας αποδιοπομπαίο τράγο ως διέξοδο από τυχόν συναισθηματικές διαταραχές, επιλέγουν το συνηθισμένο και πλησιέστερο». Παρόλο που οι καθημερινές αναφορές κάλυπταν μόνο την αρχική φάση της εισβολής, προσφέρουν μια πρόωρη ένδειξη ότι το ηθικό των Λονδρέζων κρατούσε καλά στους ατελείωτους βομβαρδισμούς. Η Υπηρεσία Εσωτερικών Υποθέσεων ανέφερε στις 13 Σεπτεμβρίου: «Η πλειοψηφία αντέχει με ηρεμία και κουράγιο, ακόμα και σε βαρέως βομβαρδισμένες περιοχές. Περισσότερο εμφανές συναίσθημα είναι ο θυμός προς τους Γερμανούς και ο εκνευρισμός, ο οποίος είναι αποτέλεσμα των συνεχών επιδρομών. Κατά καιρούς, εκείνοι, οι οποίοι έχουν έρθει σε επαφή με πραγματικές τραγωδίες εμφανίζουν πραγματικό μίσος και βαρβαρότητα. Το πιο συνηθισμένο σχόλιο του σύγχρονου μέσου ανθρώπου είναι “πρέπει να τους εξαφανίσουμε από προσώπου γης”». Οι περιγραφές φαίνονται να υποστηρίζουν πως στο εσωτερικό της χώρας διαμορφωνόταν πολεμικό μέτωπο, το εσωτερικό μέτωπο. Υπό τον αντίκτυπο των βομβαρδισμών και της απειλής της εισβολής, ο άμαχος πληθυσμός σκεφτόταν πως βρισκόταν «στην πρώτη γραμμή». Όπως έγραψε ο Άνγκους Γκάλντερ, στο κλασικό του βιβλίο του 1969, ο πόλεμος στην πατρίδα είχε μετατραπεί σε έναν πόλεμο των πολιτών. Και όπως προφήτευσε ο Τσέρτσιλ σε ένα λόγο του στη Βουλή των Αντιπροσώπων το Μάη του 1901, «οι πόλεμοι των ανθρώπων θα είναι πιο τρομεροί από εκείνους των βασιλιάδων». Ο Πολ Άντισον και ο Τζέρεμι Κρανγκ διδάσκουν στη Σχολή Ιστορίας, Κλασικών και Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

Βιβλία

 Listening to Britain: Home Intelligence Reports on Britain’s Finest Hour – May to September 1940, των Paul Addison και Jeremy A Crang (The Bodley Head, 2010)

HULTON ARCHIVE–GETTY IMAGES/NATIONAL ARCHIVES

Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος

Πώς θα έβρισκε κουράγιο η Ελλάδα; Ο Θανάσης Παπαθανασίου, διευθύνων Σύμβουλος της διαφημιστικής εταιρείας Frank Communication μεταφράζει το βρετανικό ηθικό

Εμψύχωση με ελληνικό τρόπο: Η ελληνική προσαρμογή του βρετανικού ηθικού

Έχει τεράστιο ενδιαφέρον πώς πέντε λέξεις, που μπήκαν στη σειρά για να εμψυχώσουν τους Βρετανούς στην περίπτωση της γερμανικής εισβολής το 1939, έφτασαν 70 χρόνια αργότερα να εκφράζουν τον σημερινό ψυχισμό των κατοίκων του νησιού. Έχει άραγε φτάσει το στρες του σημερινού σύγχρονου ανθρώπου να συγκρίνεται με το στρες ενός λαού που βρίσκεται σε εμπόλεμη κατάσταση; Είναι η ψυχική πίεση, που όλοι βιώνουμε σήμερα, αντίστοιχη με την πίεση που νιώθει κάποιος ενώ περιμένει να βομβαρδιστεί το σπίτι του; Από την άλλη, δεν μπορεί παρά να θαυμάσει κανείς τη δύναμη των λέξεων που, όταν μπαίνουν σε μια συγκεκριμένη σειρά, μπορούν και παράγουν ενέργεια. Αυτό είναι το σλόγκαν. Λέξεις, που από μόνες τους μπορεί να μην λένε τίποτα. Όταν όμως μπουν σε μια σειρά και μεταξύ τους -ή με το περιβάλλον τουςυπάρχει σύγκρουση, παράγεται ενέργεια. Οι λέξεις λειτουργούν όπως ο αρνητικός και ο θετικός πόλος μιας μπαταρίας. «Αγαπάτε αλλήλους». «Γνώθι σ’ αυτόν». Τα καλά σλόγκαν έχουν πάντα μια προτροπή μέσα τους. Ένα «call to action», όπως λένε οι άνθρωποι του marketing.Μια εντολή προς αυτόν που το διαβάζει. Αν οι λέξεις έχουν την ενέργεια που πρέπει, τότε η εντολή πραγματοποιείται. Πάνω από τις λέξεις του σλόγκαν συνήθως μπαίνει μια εικόνα. Για να τραβήξει το μάτι και να δηλώσει ποιος είναι αυτός που το λέει. Στην εμπορική επικοινωνία είναι συνήθως το λογότυπο του προϊόντος. Στην αφίσα είναι ο βασιλικός θυρεός. Το σύμβολο που τότε ένωνε όλους τους Άγγλους. Όσο πιο δυνατό το

σύμβολο τόσο πιο αποτελεσματικό το μήνυμα. Ένας σταυρός και από κάτω γραμμένο το μήνυμα. «Εν τούτω Νίκα». Μετά είναι και η συνολική αισθητική. Στην προκειμένη περίπτωση ένα κόκκινο φόντο για να δίνει το χαρακτήρα της έντασης που αρμόζει. Μια γραμματοσειρά στιβαρή και απέριττη για να εκφράσει το απόλυτο της φράσης και να μην δώσει καμία δυνατότητα παρέκκλισης. Βρετανική αρχοντιά και ένα μήνυμα που σχεδόν μπαίνει στην περιοχή του Ζεν. Άλλωστε, η ψυχραιμία και το φλέγμα είναι παραδοσιακές βρετανικές αρετές. Ζήτησα από το δημιουργικό τμήμα της Frank να δημιουργήσει το ελληνικό αντίστοιχο αυτής της

Συγκρίνεται το στρες του σημερινού ανθρώπου με το στρες ενός λαού σε εμπόλεμη κατάσταση; αφίσας. Ταιριάζει ένα τέτοιο μήνυμα στην ελληνική ψυχοσύνθεση; Πώς θα ήταν τα χρώματα; Το μπλε θα έπρεπε να κυριαρχεί και η σημαία θα έπαιρνε τη θέση του συμβόλου. Μήπως ένα κιονόκρανο θα ήταν πιο διαχρονικό; «Με ηρεμία συνεχίζουμε» θα έλεγε το μήνυμα. Το αποτέλεσμα πάντως υπολείπεται πολύ σε δύναμη σε σχέση με το πρωτότυπο. Βλέπετε, οι Έλληνες είναι πολύ διαφορετικοί από τους Άγγλους... ΘΑΝΆΣΗΣ ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΊΟΥ Δ/νων Σύμβουλος Frank Communication

Τι έκαναν οι Αμερικανοί Πρόεδροι μετά τη θητεία τους 3 Αντιμετώπισαν την αδικία

Η ΠΑΝΊΔΑ της Αφρικής υπέστη άσχημο σοκ όταν ο Πρόεδρος Ρούζβελτ αποσύρθηκε από το αξίωμά του το 1909 και πήγε σε σαφάρι με το γιο του, επιστήμονες από το Ινστιτούτο Σμιθσόνιαν και περισσότερους από 200 βαστάζους. Το 1902 ο Θίοντορ Ρούζβελτ, γνωστός κι ως «Τέντι», είχε αρνηθεί να δώσει τη χαριστική βολή σε μία πληγωμένη αρκούδα. Ωστόσο, επτά χρόνια αργότερα, δεν είχε τέτοιους δισταγμούς. Ταξιδεύοντας με πλοίο, τρένο και καραβάνι σε ολόκληρη τη Βορειοανατολική Αφρική, ο πρώην Πρόεδρος και η συντροφιά του πρόσθεσαν στο ενεργητικό τους ελέφαντες,

ρινόκερους, φίδια, ζέβρες, μαϊμούδες και πολλά άλλα ζώα, φέρνοντας τα κουφάρια τους στην Αμερική για επιστημονική μελέτη. Στα τέλη του 1913 ο Ρούζβελτ ξεκίνησε άλλη αποστολή στη Νότια Αμερική. Ένα χρόνο νωρίτερα, ο Ρούζβελτ είχε γίνει κι ο ίδιος στόχος όταν ένας Γερμανός κάπελας τον πυροβόλησε στο στήθος καθώς προετοιμαζόταν να δώσει μια ομιλία στο Μιλγουόκι. Με γενναιότητα επέλεξε να βγάλει λόγο, όπως είχε προγραμματισθεί, προτού μεταβεί στο νοσοκομείο, όπου οι γιατροί διαπίστωσαν με ανακούφιση πως το τραύμα του δεν ήταν θανάσιμο.

Αυτός ο Ελέφαντας έπεσε θύμα της σκοπευτικής δεινότητας του Προέδρου Ρούζβελτ.

Ο Τζορτζ Ουάσιγκτον στο στοιχείο του, κυνηγώντας στο όρος Βέρνον, το 1797.

2 Δούλεψαν στο αγρόκτημα Ο ΠΡΌΕΔΡΟΣ Ουάσιγκτον δεν άλλαζε για τίποτα την ενασχόλησή του με το αγρόκτημά του στο όρος Βέρνον. Έχοντας κερδίσει τον Πόλεμο της Ανεξαρτησίας των ΗΠΑ το 1783, ο Ουάσιγκτον ήλπιζε να ζήσει το υπόλοιπο της ζωής του ως αριστοκράτης κτηματίας. Προσέγγισε με διστακτικότητα το θέμα της

Το σχέδιο του Τζέφερσον για τη ροτόντα στο Πανεπιστήμιο της Βιρτζίνια.

5 Ίδρυσαν πανεπιστήμιο ΟΙ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΈΣ έρευνες ήταν «εξαιρετική απόλαυση» για τον Πρόεδρο Τζέφερσον, αλλά οι «ανάγκες των καιρών» του τον είχαν ωθήσει στην πολιτική αρένα. Όταν εγκατέλειψε το Λευκό Οίκο, κατόρθωσε να αφοσιωθεί εντελώς στην εκπαίδευση. Το 1819, ίδρυσε το Πανεπιστήμιο της Βιρτζίνια. Ο Τζέφερσον σχεδίασε το πρόγραμμα σπουδών και τα κτήρια του Πανεπιστημίου, τα οποία περιλάμβαναν μία θολωτή βασιλική ροτόντα βασισμένη στο Πάνθεον της Ρώμης.

8 Πήραν το νόμο στα χέρια τους

Ο Άνταμς πολέμησε το νόμο.

4 Ερωτεύτηκαν Ο ΘΕΌΔΩΡΟΣ Ρούζβελτ περιέγραφε τον Πρόεδρο Χάρισον ως «ένα ψυχρό, στενόμυαλο, δογματικό, αδιάλλακτο, άτολμο, θρησκευόμενο πολιτικό από την Ινδιανάπολη». Ο κοντόχοντρος, γενειοφόρος Χάρισον, όμως, πρέπει να είχε κάποια γοητεία καθώς το 1896, τρία χρόνια αφότου παρέδωσε την προεδρία, παντρεύτηκε την κατά 25 χρόνια νεότερή του Μαίρη Ντίμικ.Η πρώτη σύζυγος του Χάρισον είχε πεθάνει από φυματίωση πριν την αποτυχημένη προσπάθειά του να επανεκλεγεί το 1892 και δεν πέρασε πολύ χρόνος προτού αρχίσει να βλέπει τη Ντίμικ, η οποία ήταν γραμματέας, αλλά και ανιψιά της Κάρολαιν. Τα δύο παιδιά του 62χρονου πρώην Προέδρου θορυβήθηκαν από το γάμο και Η ερωτευμένη: αρνήθηκαν να παραστούν η Μαίρη Ντίμικ μαγεύτηκε από τον στη γαμήλια τελετή που Πρόεδρο Χάρισον. έγινε στη Νέα Υόρκη.

προεδρίας των ΗΠΑ έξι χρόνια αργότερα, ενώ στη διάρκεια της θητείας του, το αγρόκτημά του σπανίως έφευγε από το μυαλό του. Όταν αποσύρθηκε από το Λευκό Οίκο το 1797, ο Ουάσιγκτον έσπευσε να εγκατασταθεί στο αγρόκτημά του, το οποίο είχε παραμελήσει όσο απουσίαζε. Πέθανε δύο χρόνια αργότερα έχοντας ασθενήσει ενώ περιδιάβαινε τη φυτεία του με το άλογό του στη διάρκεια χιονοθύελλας.

GRANGER COLLECTION/CORBIS/LIBRARY OF CONGRESS/HULTON ARCHIVE–GETTY IMAGES/NATURAL HISTORY MUSEUM

1 Πήγαν για κυνήγι

ξεθύμαναν

Ο ΤΖΩΝ Κουίνσυ Άνταμς ήταν ο μόνος πρώην Πρόεδρος που έγινε μέλος της Βουλής των Αντιπροσώπων, όπου εξελέγη το 1830, ένα έτος μετά τη λήξη της προεδρίας του. Πέρασε τα επόμενα 17 χρόνια στη Βουλή, αποκτώντας το παρωνύμιο «ο γέρο-εύγλωττος». Στη θητεία του ταυτίστηκε περισσότερο με τον αγώνα για τον τερματισμό της δουλείας. Ο Άνταμς πολέμησε παροιμιωδώς το νόμο του 1836, ο οποίος απέρριπτε χωρίς συζήτηση οποιοδήποτε σχετικό υπόμνημα. Εξακολούθησε να καταθέτει ολοένα περισσότερα υπομνήματα, τα οποία του απέστελλαν πολέμιοι της δουλείας μέχρι που το Σώμα υποχώρησε και απέσυρε το νόμο το 1844. Ο Άνταμς πήγε επίσης στο Ανώτατο Δικαστήριο το 1841 για να υπερασπιστεί τους Αφρικανούς δούλους, οι οποίοι είχαν κάνει ανταρσία εναντίον των ιδιοκτητών τους ενώ μεταφέρονταν με το δουλεμπορικό πλοίο «Άμισταντ». Μερικώς χάρη στην παρέμβασή του, οι δούλοι κέρδισαν την ελευθερία τους.

LIBRARY OF CONGRESS/TIME & LIFE–GETTY IMAGES/ HULTON ARCHIVE–GETTY IMAGES

Καθώς η Αμερική ετοιμάζεται για ακόμη μια προεδρική εκλογή, ο Ρομπ Ατάρ ερεύνησε την αμερικανική ιστορία για να βρει τι έκαναν άλλοι πρώην Πρόεδροι στα χρόνια μετά τη θητεία τους

7 Τα είπαν και

Ειρηνοποιός: ο Πρόεδρος Κάρτερ στην Αϊτή, το 1995.

6 Θεράπευσαν τον κόσμο «ΔΕΝ ΜΠΟΡΏ να αρνηθώ πως είμαι καλύτερος πρώην Πρόεδρος από ότι ήμουν Πρόεδρος», έλεγε ο Κάρτερ το 2005. Απογοητευμένος από τη σχετική αποτυχία της θητείας του, ο Κάρτερ αφιερώθηκε στη διπλωματική κι ανθρωπιστική εργασία. Από τότε διαδραμάτισε διαμεσολαβητικό ρόλο παγκοσμίως και του απονεμήθηκε βραβείο Νόμπελ Ειρήνης για τις προσπάθειές του. Ίσως το μεγαλύτερο επίτευγμά του ήταν η εξάλειψη σχεδόν της νόσου του σκώληκα της Γουινέας, η οποία κάποτε ταλάνιζε εκατομμύρια Αφρικανών. Η εργασία του μετά την προεδρική θητεία του δεν στερείται αμφιλεγόμενων σημείων, αλλά λίγοι πρώην Πρόεδροι μπορούν να καυχηθούν για τόσο λαμπρή σταδιοδρομία μακριά από τον προεδρικό θώκο.

ΠΡΙΝ ΕΚΛΕΓΕΊ, ο Πρόεδρος Ταφτ υποστήριζε για μια πιθανή θητεία του: «μην κάθεστε να σκέφτεστε τα βράδια πώς θα με κάνετε Πρόεδρο, επειδή αυτό δεν θα γίνει ποτέ και δεν έχω καμία φιλοδοξία προς αυτή την κατεύθυνση» και έλεγε: « Όποιο κόμμα με πρότεινε για Πρόεδρο, θα διέπραττε ένα μεγάλο σφάλμα». Τα τέσσερα δυστυχή για εκείνον χρόνια της θητείας του διέσπασαν τους Ρεπουμπλικανούς και ο Δημοκρατικός Γούντροου Ουίλσον πέτυχε καθαρή νίκη στις εκλογές του 1912. Ο Ταφτ, δικηγόρος χωρίς πτυχίο, έθεσε υποψηφιότητα για το Λευκό Οίκο κατόπιν παροτρύνσεων της συζύγου του και του προκατόχου του στο αξίωμα, Θεόδωρου Ρούζβελτ. Έλεγε πως «η πολιτική με αρρωσταίνει»: Κορύφωση της σταδιοδρομίας του ήταν ο ΠΟΛΛΟΊ πρόεδροι των ΗΠΑ διορισμός του ως Προέδρου του ψάρευαν, αλλά ίσως κανείς Ανωτάτου Δικαστηρίου το 1921, ο περισσότερο από τον Πρόεδρο μόνος Πρόεδρος, ο οποίος Χούβερ. Μία βιογραφία του διετέλεσε κορυφαίος νομικός έφερε τον χαρακτηριστικό τίτλο της χώρας. «Χούβερ, ο ψαράς Πρόεδρος». Όσο ήταν στο Λευκό Οίκο, του άρεσε να χαλαρώνει με κάποιες ώρες ηρεμίας στο ποτάμι. Όταν τον διαδέχθηκε ο Φρανκλίνος Ρούζβελτ, το 1933, ο Χούβερ συνέχισε το χόμπι του. Στη μακρά σταδιοδρομία του μετά την προεδρία, ο Χούβερ έγραψε πολύ για τις διεθνείς

Ο Πρόεδρος Μπιουκάναν δεν στενοχωρήθηκε όταν έφυγε από το Λευκό Οίκο.

10 Γύρισαν

στο Λευκό Οίκο

9 Τους πήρε το ποτάμι

Ο Ουίλλιαμ Ταφτ είχε μία θητεία στο Λευκό Οίκο.

Η ΠΡΟΕΔΡΊΑ του Τζέημς Μπιουκάναν ήταν σχετική καταστροφή. Απέτυχε να συμφιλιώσει το Νότο και το Βορρά και πολλές Πολιτείες του Νότου αποσχίσθηκαν και άνοιξαν το δρόμο για την έναρξη του Αμερικανικού Εμφυλίου Πολέμου. Ο Μπιουκάναν παρατήρησε στο διάδοχό του: «αγαπητέ μου κύριε αν μπαίνετε στο Λευκό Οίκο τόσο ευτυχής, όσο είμαι εγώ επειδή φεύγω, τότε είστε πραγματικά ευτυχής». Ο Μπιουκάναν, όμως, απεχθανόταν την κριτική που δέχθηκε. Το 1866 εξέδωσε τις πρώτες του αναμνήσεις, σε μία τολμηρή, αλλά γενικώς αποτυχημένη προσπάθεια αναστήλωσης του γοήτρου του.

Ο ψαράς Πρόεδρος σε δράση.

σχέσεις και τα προβλήματα της Αμερικής, αλλά το τελευταίο βιβλίο του ήταν πολύ διαφορετικό: Το «Ψαρεύοντας για ευχαρίστηση» δημοσιεύθηκε το 1963, ένα χρόνο πριν από το θάνατό του, και αντανακλούσε μία ζωή αγάπης για το ψάρεμα. Σε ένα χαρακτηριστικό του απόσπασμα, ο Χούβερ έγραφε: «όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι μπροστά στα Ο Χούβερ σε ψάρια». ολόκληρη τη ζωή του λάτρευε το ψάρεμα.

ΕΛΆΧΙΣΤΟΙ πρώην πρόεδροι επιχείρησαν να επανεκλεγούν μετά από μία εκλογική ήττα και μόνο ένας κατάφερε να το πετύχει: ο Γκρόβερ Κλήβελαντ, ο οποίος έγινε ο 22ος και ο 24ος Πρόεδρος των ΗΠΑ. Το 1888, μετά την πρώτη προεδρία του, ηττήθηκε από τον Μπέντζαμιν Χάρισον αλλά παρέμεινε επαρκώς δημοφιλής στους Δημοκρατικούς και του έδωσαν μία δεύτερη ευκαιρία τέσσερα χρόνια αργότερα. Μετά το τέλος της δεύτερης θητείας του, ο Κλήβελαντ αποσύρθηκε οριστικώς από την πολιτική.

Ο Γκρόβερ Κλήβελαντ, δύο φορές Πρόεδρος.

Η γέννηση των Βερμούδων

Ο ΧΑΜΈΝΟΣ ΠΑΡΆΔΕΙΣΟΣ Η γέννηση των Βερμούδων

Ο ναύαρχος Σερ Τζωρτζ Σόμερς (1554–1610), ιδρυτής των Βερμούδων

GEORGE SOMERS PORTRAIT COURTESY OF ANDREW BERMINHAM –THE BERMUDA HISTORICAL SOCIETY; PHOTO MONTAGE BY BBC HISTORY MAGAZINE

Ο Πήτερ Τόμσον περιγράφει πώς μία αποικία, η οποία αρχικώς προσέφερε «άνεση και ευχαρίστηση», άρχισε σε ελάχιστο χρονικό διάστημα να σπαράσσεται από ανταρσίες, διχασμό και δουλεία.

ΙΣ ΠΡΏΤΕΣ πρωινές ώρες της 28ης Ιουλίου 1690, 150 άνδρες, γυναίκες και παιδιά μαζί με ένα σκύλο σύρθηκαν από το ναυαγισμένο εμπορικό πλοίο «Θαλάσσια Εξόρμηση» (Sea Venture) μέχρι την ξηρά, στο συγκριτικώς ασφαλές καταφύγιο, σήμερα γνωστό ως το Νησί του Αγίου Γεωργίου των Βερμούδων. Το πλοίο ήταν η ναυαρχίδα ενός στόλου εννέα πλοίων υπό την διοίκηση του Σερ Τζωρτζ Σόμερς, τα οποία μετέφεραν προμήθειες, περίπου 600 αποίκους και τον αντικυβερνήτη της Βιρτζίνια, Σερ Τόμας Γκέητς, με προορισμό τον πολιορκημένο αγγλικό οικισμό του Τζέιμσταουν. Ο στόλος χτυπήθηκε από θυελλώδεις ανέμους και σκόρπισε. Όσοι ήταν πάνω στη «Θαλάσσια Εξόρμηση» άντεξαν επί τέσσερις ημέρες μία «φοβερή κι απαίσια καταιγίδα». Την τρίτη νύχτα της καταιγίδας, ένα φαινόμενο, γνωστό στους ναυτικούς ως οι «φωτιές του St Elmo», εμφανίστηκε να τρεμοπαίζει στα κατάρτια και τα καταστρώματα του πλοίου. Οι ναύτες το εξέλαβαν ως καλό οιωνό και δεν

εξεπλάγησαν, όταν με τις πρώτες ακτίνες του ηλίου, φάνηκε στεριά στον ορίζοντα. Ωστόσο, εκείνη η στεριά τούς ήταν γνωστή ως «Νήσος των Διαβόλων», ένα περιβόητο νεκροταφείο πλοίων. Κατά κακή ή καλή τύχη, η «Θαλάσσια Εξόρμηση» σφηνώθηκε όρθια σε ένα ρήγμα στον ύφαλο, ο οποίος περιέβαλλε το νησί, και οι επιβαίνοντες μπόρεσαν να διαφύγουν

Αμερική, 900 μίλια βόρεια από τις Μπαχάμες και 3.500 μίλια από την Αγγλία. Ειρωνικώς, η ιστορία του αγγλικού αποικισμού των Βερμούδων ξεκινά με την ιστορία του πώς οι πρώτοι Άγγλοι, οι οποίοι πάτησαν πόδι εκεί, κατάφεραν να αποδράσουν. Οι Βερμούδες έλαβαν το όνομά τους από τον Ισπανό πλοηγό Χουάν Ντε Μπερμούδεζ, ο οποίος επισκέφθηκε το νησιωτικό σύμπλεγμα το 1503 και πρότεινε τη χρήση του ως σταθμού ανεφοδιασμού ισπανικών γαλιονιών από την Καραϊβική και την Κεντρική Αμερική. Το 1515, ισπανικά πλοία, σε μία εναρκτήρια προσπάθεια να δημιουργήσουν σταθμούς ανεφοδιασμού, μετέφεραν στα νησιά αγριόχοιρους. Το επικίνδυνο σύμπλεγμα υφάλων γύρω από τα νησιά και το απαίσιο τσίριγμα του θαλλασοβάτη των Βερμούδων, ενός νυχτόβιου θαλασσοπουλιού, τους έκανε να δώσουν στο αρχιπέλαγος το παρωνύμιο «Νήσος των Διαβόλων». Οι επιζώντες της «Θαλάσσιας Εξόρμησης» εξεπλάγησαν θετικώς από το κλίμα στα νησιά, την ανακάλυψη αγριόχοιρων, καθώς και από την

Οι επιζώντες εξεπλάγησαν από την ανακάλυψη αγριόχοιρων και την αφθονία αλιευμάτων στην ξηρά με κάποιες προμήθειες και υλικά από το φορτίο. Όταν ανασυντάχθηκαν στην ακτή, ο αιδεσιμότατος Ρίτσαρντ Μπιουκ τέλεσε τη λειτουργία της Θείας Ευχαριστίας για τη διάσωσή τους και στη συνέχεια, υπό τη διοίκηση του Σερ Τόμας Γκέητς, επιχείρησαν να σώσουν ό,τι μπορούσαν από τη «Θαλάσσια Εξόρμηση». Τις επόμενες ημέρες, το πλοίο τους διαλύθηκε πάνω στον ύφαλο. Οι επιζώντες ήταν σε ένα ακατοίκητο νησί, σε ένα αρχιπέλαγος 600 μίλια από την

Η γέννηση των Βερμούδων

τον Γκέητς και την ανατροπή της κυβέρνησής του. Μία ομάδα αντιπολίτευσης του Γκέητς ήταν οι ναυτικοί και κάποιοι από όσους ο ναυαγός συγγραφέας Ουίλιαμ Στρέιτσι περιέγραφε ως το «χαμηλότερο είδος» αποίκων. Συντάχθηκαν με το ναύαρχο, Σερ Τζωρτζ Σόμερς, ο οποίος, όπως και ο Ζουρντάν, είχε γοητευθεί ιδιαιτέρως από τις Βερμούδες και μαζί ξεκίνησαν

τον ανιψιό του, Μάθιου Σόμερς, ύπαρχο της «Υπομονής», να θάψει την καρδιά του στις Βερμούδες, να επιστρέψει στο Τζέιμσταουν με προμήθειες και στη συνέχεια να πλεύσει στην Αγγλία για να συγκεντρώσει χρήματα, ιδανικώς από την Εταιρεία της Βιρτζίνια, για τη δημιουργία μόνιμης αποικίας στις Βερμούδες.

Ένα ταριχευμένο σώμα

να κατασκευάζουν το δικό τους πλοίο, την «Υπομονή», με το οποίο θα μπορούσαν να πλεύσουν στην Αγγλία ή οπουδήποτε, αλλά όχι στη Βιρτζίνια. Ο Στρέιτσι φιλοτέχνησε με προσοχή μία κολακευτική εικόνα για τον Σερ Τόμας Γκέητς και μία παρήγορη ρητορική για την άρχουσα τάξη της Αγγλίας. Εμφάνισε τον Γκέητς να λέει στους διαφωνούντες πως δεν μπορούσαν να περιμένουν ότι θα ζήσουν στις Βερμούδες τρώγοντας ψάρια, χελώνες και πτηνά για την υπόλοιπη ζωή τους και πως ο ίδιος είχε καθήκον να συνεχίσει το ταξίδι ώς τη Βιρτζίνια και μία ακόμη μεγαλύτερη ηθική υποχρέωση, «να εξαναγκάσει τον εσμό των αντιτιθέμενων και άτακτων» σε πειθήνια και τιμιότητα. Οι δυσαρεστημένοι, οι οποίοι θα τον ακολουθούσαν, θα λάμβαναν χάρη, και όσοι έμεναν θα στιγματίζονταν ως

υπαίτιοι ανταρσίας και, βεβαίως, θα τιμωρούνταν με απαγχονισμό. Ο Στρέιτσι υποστήριζε πως ο Σερ Τζωρτζ Σόμερς συγκινήθηκε πολύ από εκείνη την ομιλία και έπεισε τους ναυτικούς. Η «Απελευθέρωση» και η «Υπομονή» απέπλευσαν για τη Βιρτζίνια στις 10 Μαΐου 1610 και άφησαν πίσω δύο ταραξίες. Η έλευση των δύο πλοιαρίων στο Τζέιμσταουν, στις 23 Μαΐου 1610, σχεδόν απέτρεψε την εγκατάλειψη της αγγλικής αποικίας της Βιρτζίνια. Καθώς αμέλησαν να σπείρουν, και αποξένωσαν τους ντόπιους Ινδιάνους, οι άποικοι του Τζέιμσταουν πέρασαν ένα «χειμώνα πείνας». Οι αποστεωμένοι επιζώντες ήλπιζαν πως ο Γκέητς και ο Σόμερς θα τους ανεφοδίαζαν, αλλά εκείνοι έφεραν

BANK OF BERMUDA FOUNDATION

Η αντίθεση ανάμεσα στην άνεση των Βερμούδων και την ασχήμια της Βιρτζίνια έγινε ακόμη πιο εμφανής

BRIDGEMAN ART LIBRARY/ALAMY

αφθονία αλιευμάτων και πτηνών τόσο ασυνήθιστων στην ανθρώπινη παρουσία, ώστε μπορούσαν να τα πιάσουν με ευκολία. Ο επιζώντας Σιλβέστερ Ζουρντάν βεβαίωσε αργότερα πως οι Βερμούδες προσέφεραν «όλα τα απαραίτητα για τη συνέχιση και διατήρηση της ανθρώπινης ζωής». Την ίδια ώρα, ενώ ο επαγγελματίας στρατιωτικός, Σερ Τόμας Γκέητς, υποχρέωνε τους επιζώντες να κατασκευάσουν ένα πλοιάριο ικανό να τους μεταφέρει στη Βιρτζίνια για να επιτελέσουν την αποστολή τους, η αντίθεση ανάμεσα στην «άνεση και ευχαρίστηση» της ζωής στις Βερμούδες και τη «ασχήμια και του κάματου», που αναμενόταν να ζήσουν στη Βιρτζίνια, έγινε περισσότερο εμφανής. Πέντε βδομάδες μετά το ναυάγιο, μία ομάδα ναυτικών σταμάτησε να εργάζεται για την κατασκευή του πλοιαρίου «Απελευθέρωση» και παρότρυνε τους υπόλοιπους να πράξουν το ίδιο. Ο Γκέητς τους εξόρισε σε ένα άγονο νησί αρκετά μίλια μακριά από το Νησί του Αγίου Γεωργίου όπου φυτοζωούσαν μέχρι που ζήτησαν -επιτυχώς- να γίνουν δεκτοί ξανά στον κυρίως οικισμό. Αμέσως μετά τα Χριστούγεννα, ο Στήβεν Χόπκινς, ένας ανατρεπτικός ιεραπόστολος, άρχισε να προωθεί την ιδέα πως η εξουσία του Γκέητς είχε τερματιστεί με το ναυάγιο, και υποστήριξε πως όποιος το επιθυμούσε είχε το δικαίωμα από τη Βίβλο να μείνει στο νησί. Ο Γκέητς προσήγαγε σε δίκη τον Χόπκινς και τον καταδίκασε σε θάνατο για ανταρσία, αλλά του έδωσε χάρη. Οι επιζώντες, όμως, χωρίστηκαν σε παρατάξεις. Ορισμένοι κατέφυγαν στα δάση και κατέστρωναν τη δολοφονία

μαζί τους μόνο τα αυτοσχέδια πλοιάριά τους. Με απόφαση πολεμικού συμβουλίου, ο Γκέητς ανέλαβε να εκκενώσει την αποικία και να μεταφέρει τους επιζώντες στους πλούσιους ιχθυότοπους της Νέας Γης, όπου ανέμεναν βοήθεια ή επαναπατρισμό από τα διερχόμενα αγγλικά πλοία. Τα πλοιάρια απέπλευσαν σε κλίμα γενικής ευφορίας στις 7 Ιουνίου, αλλά στο δέλτα του ποταμού Τζέιμς συνάντησαν ένα νέο στόλο, ο οποίος ερχόταν από την Αγγλία με προμήθειες και αποίκους. Το Τζέιμσταουν και οι γειτονικοί οικισμοί επανιδρύθηκαν και το πρόβλημα του ανεφοδιασμού τους με τρόφιμα επανεμφανίστηκε. Ο Σερ Τζωρτζ Σόμερς ανέλαβε να

Χαρακτικό του 17ου αιώνα με τις Βερμούδες, όπου μέχρι το 1620 είχαν κατασκευαστεί δίκτυα οχυρώσεων και «ασήμαντες» φυτείες καπνού.

Χρονολόγιο από τον Άγιο Μπρένταν στο Βασιλιά Ιάκωβο 1492

1503

Χάρτης, ο οποίος σχεδιάστηκε από τον χαρτογράφο Μάρτιν Μπεχάιμ, καταγράφει ως γεγονός την ανακάλυψη του συμπλέγματος των Βερμούδων τον 6ο αιώνα από τον Ιρλανδό πλοηγό Άγιο Μπρένταν. Υδρόγειος του Γερμανού χαρτογράφου Μάρτιν Μπεχάιμ.

Επιστρέφοντας στην Ισπανία από την Ισπανιόλα με το πλοίο «Λα Γκαρ Χα» ο Χουάν Ντε Μπερμούδεζ επισκέπτεται τα νησιά. Ο Μπερμούδεζ σκέφτηκε πως τα νησιά θα μπορούσαν να αποτελέσουν καταφύγιο για τα διατλαντικά πλοία.

1585 Ο Σερ Ρίτσαρντ Γκρένβιλ αιχμαλώτισε ένα ισπανικό γαλιόνι ανοιχτά των Βερμούδων και σκέφτηκε πως τα νησιά θα μπορούσαν να γίνουν ορμητήριο Άγγλων κουρσάρων.

1593–94 Επιζώντες γαλλικού ναυαγίου στις Βερμούδες, ανάμεσά τους και ο Άγγλος Χένρι Μέι, δραπέτευσαν επιτυχώς στη Νέα Σκωτία.

1604 Ο Ντιέγκο Ραμίρεζ ερεύνησε επισταμένως τα νησιά των Βερμούδων. Ο χάρτης του επανεμφανίσθηκε το 1954.

γυρίσει στις Βερμούδες με την «Υπομονή», για αλιεύματα, αγριόχοιρους και πουλερικά. Έφτασε στις Βερμούδες γύρω στον Οκτώβριο του 1610. Ερεθισμένος ίσως από τη σύγκριση με τη Βιρτζίνια, απηυδισμένος από τη διχόνοια που είχε δει τόσο στη Βιρτζίνια όσο και στις Βερμούδες, ο Σόμερς «αποφάσισε να δημιουργήσει μια φυτεία» στα νησιά, ακόμη κι αν έπρεπε να το κάνει με δικά του έξοδα. Ωστόσο, αναγνώριζε ότι αυτό το έργο θα του χάριζε υστεροφημία. Βρισκόταν ήδη στην πέμπτη δεκαετία της ζωής του και γνώριζε πως δεν του έμεναν ακόμη πολλά χρόνια για να ζήσει, ειδικώς όπως καταβρόχθιζε αγριόχοιρους. Με ακρίβεια μελλοθάνατου, καθοδήγησε

Μετά το θάνατο του Σόμερς στις 9 Νοεμβρίου 1610, ο ανιψιός του, Μάθιου, οδήγησε την «Υπομονή» κατευθείαν στην Αγγλία, αφήνοντας αυτή τη φορά τρεις Άγγλους στα νησιά. Το πλοίο μετέφερε και το ταριχευμένο σώμα του Σόμερς. Ο ιδρυτής των Βερμούδων ετάφη στο Ουίτσερτς Κανονικόρουμ του Ντόρσετ. Με τη σειρά του, ο Σερ Τόμας Γκέητς επέστρεψε στην Αγγλία το φθινόπωρο του 1610 και επαινούσε τις δυνατότητες των Βερμούδων ως πηγής πολύτιμων προϊόντων και προμηθειών για τη Βιρτζίνια. Φαίνεται επίσης πως διένειμε τη χειρόγραφη περιγραφή του Ουίλιαμ Στράτσεϊ για τα νησιά, η οποία αργότερα κυκλοφόρησε με τον τίτλο « Ένα αληθινό ραπόρτο». Καθώς την πίεζαν αγανακτισμένοι επενδυτές, η Εταιρεία της Βιρτζίνια ζητούσε από τη βρετανική κυβέρνηση να αποικηθούν οι Βερμούδες, για να κερδίσουν από την εμπορική εκμετάλλευσή τους. Στις 12 Μαρτίου 1612 η αποίκιση εγκρίθηκε και οι κύριοι επενδυτές στην Εταιρεία της Βιρτζίνια, όπως ο προστάτης του Σαίξπηρ, Κόμης του Σαουθάμπτον, δημιούργησαν τη θυγατρική Εταιρεία των Νήσων Σόμερς. Τον Απρίλιο του 1612, η Εταιρεία απέστειλε ένα πλοίο με 60 αποίκους στις Βερμούδες. Με την ηγεσία του

«Η θαλάσσια εξόρμηση στην καταιγίδα», ελαιογραφία του Ουίλιαμ Χάδρινγκτον, 1959.

1609 Οι επιζώντες του ναυαγισμένου αγγλικού εμπορικού πλοίου «Θαλάσσια εξόρμηση» αποβιβάστηκαν στην ξηρά στο Νησί του Αγίου Γεωργίου στις Βερμούδες και δημιούργησαν αποικία.

Οι Ισπανοί έφεραν αγριόχοιρους στις Βερμούδες το 1515.

Η γέννηση των Βερμούδων

Περιγράφοντας το ναυάγιο

κυβερνήτη Ρίτσαρντ Μουρ, οι πρωτοπόροι εκείνοι δημιούργησαν έναν οικισμό στο Νησί του Αγίου Γεωργίου. Ο φραξιονισμός , ο οποίος είχε παρατηρηθεί ανάμεσα στους επιζώντες της «Θαλάσσιας Εξόρμησης», συντόμως επανήλθε, όπως και η πρωτοβουλία για τη διαχείρισή του, την οποία ο Γκέητς ονόμαζε «τυραννία της αναγκαιότητας». Η Εταιρεία δεν έδωσε στους αποίκους περισσότερα από 0,25 στρέμματα για προσωπική χρήση, για να σφετερισθεί τη μερίδα του λέοντος από την παραγωγή. Αρχικώς, η πολιτική δεν πυροδότησε μεγάλες αντιδράσεις επειδή τα νησιά είχαν ακόμη απεριόριστους πόρους σε άγρια ζώα.

1612 Ο Ιάκωβος Α’ εξέδωσε ξανά το χάρτη της Εταιρείας της Βιρτζίνια με βάση το Λονδίνο και της παραχώρησε τις Βερμούδες. Οι κύριοι επενδυτές δημιούργησαν την Εταιρεία των Νήσων Σόμερς.

τέτοιου σκηνικού. Ο γενναίος, νέος κόσμος άρχισε να λαμβάνει σάρκα και οστά στις Βερμούδες βασισμένος στον αυταρχισμό και τη δουλεία.

Μέχρι και το 1621, ο αιδεσιμότατος Λιούις Χιουζ καυτηρίαζε «τη ρυπαρότητα και την απεχθή οκνηρία» των αποίκων εκείνων, η οποία «τους έκανε να μοιάζουν περισσότερο με σκύλους παρά με Χριστιανούς» καθώς, όποτε μπορούσαν, μιμούνταν τον Σερ Τζωρτζ Σόμερς και αρρώσταιναν από το πολύ φαΐ, για το οποίο περιόριζαν τις ποσότητες αλιευμάτων και κυνηγιού, και αμελούσαν να ασχοληθούν με τη γεωργία. Ως απάντηση στην απειλή μιας ισπανικής εισβολής, ο Μουρ ανάγκασε τους αποίκους να αναλάβουν ένα πρόγραμμα κατασκευής οχυρώσεων, αλλά το εργατικό δυναμικό του διαμαρτυρήθηκε για «φαραωνική»

1616–17 Μετά από μελέτη του Ρίτσαρντ Νόργουντ, οι Βερμούδες διαιρέθηκαν σε 9 «φυλές».

Η σφραγίδα της εταιρείας της Βιρτζίνια με πορτρέτο τον Τζέιμς I.

1649–60 Κατά τον Αγγλικό Εμφύλιο Πόλεμο, πολιτικοί κρατούμενοι, Ιρλανδοί και Σκώτοι, θύματα εθνικών εκκαθαρίσεων και αιχμάλωτοι πολέμου, μεταφέρθηκαν βιαίως στις Βερμούδες, Οι περισσότεροι κάτοικοι των Βερμούδων υποστήριξαν τους Κοινοβουλευτικούς.

καταπίεση και ορισμένοι το έσκασαν. Παρατημένοι στις τύχες τους, οι άποικοι πάλευαν για επιβίωση. Οι πρώτες απόπειρες καλλιέργειας καπνού δεν καρποφόρησαν, από έλλειψη τεχνογνωσίας. Χρειάστηκαν δύο μαύροι, ο Φρανσίσκo, από την ισπανική Καραϊβική και ο Τζέημς, από τις Αντίλλες, για να διδάξουν στους αποίκους πώς να καλλιεργούν αποτελεσματικώς τα καπνά.

Εικονική δουλεία

Ο Ουίλιαμ Χόγκαρθ εικονογραφεί τον Κάλιμπαν, τον βασανισμένο κάτοικο ενός απομακρυσμένου νησιού στην «Τρικυμία».

Η ιστορία μεγάλων σπαρματσέτων, τα οποία ανακαλύφθηκαν από τρεις άνδρες στα νησιά το 1610, απεικονίζει ακριβώς τα χαρακτηριστικά της διακυβέρνησης στις Βερμούδες. Ο Έντουαρντ Τσαρντ, ένας από αυτούς, οι οποίοι τα ανακάλυψαν, τα έκρυψε για να τα πουλήσει. Έκανε σχέδια για τη λαθραία απομάκρυνσή τους από το νησί, αλλά προδόθηκε από τους ναύτες. Ο κυβερνήτης Μουρ κατέσχεσε τα σπαρματσέτα για λογαριασμό της Εταιρείας και καταδίκασε τον Τσαρντ σε εικονική δουλεία, καθώς αποφάσισε πως «θα παρέμενε κρατούμενος καθ’ ολόκληρο το χρόνο παραμονής του στην κομητεία». Το σπαρματσέτο απέφερε στην Εταιρεία 10.000 λίρες, αλλά πολλαπλασίασε τις προσδοκίες αύξησης κέρδους για να δικαιολογήσει τη δουλεία. Έτσι, οι Βερμούδες ακολούθησαν τη Βιρτζίνια στην εφαρμογή του «Νόμοι, θεϊκοί, ηθικοί &

Ετικέτα καπνού του 18ου αιώνα με σήμα ένα πλοίο και το σχέδιο του φύλλου καπνού. ΕΣΩΤ.: Μία πέννα Βερμούδων που κόπηκε το 1793.

Αντίγραφο της «Σωτηρίας», που έπλευσε από τις Βερμούδες στη Τζέιμσταουν το 1610.

Ο Μουρ ανάγκασε τους αποίκους να αναλάβουν ένα πρόγραμμα κατασκευής οχυρώσεων 1663 Ο Ρίτσαρντ Νόργουντ εκπόνησε δεύτερη μελέτη για τις Βερμούδες και πρότεινε μία ριζική αναθεώρηση του νομικού κώδικα των νησιών ώστε να ενισχύεται η νομοθεσία για τους δούλους και τα δικαιώματα των ελεύθερων πολιτών.

Εικονογράφηση της δουλείας, 17ος αιώνας.

1684 Ο Κάρολος Β’ κατήργησε όλες τις υπάρχουσες νομικές διεκδικήσεις επί των Βερμούδων, και τις ανακήρυξε σε αποικία του (Βρετανικού) Στέμματος.

ALAMY/ BRIDGEMAN ART LIBRARY/NATIONAL MARITIME MUSEUM

Βιρτζίνια δεν του έκανε καλό. Η Εταιρεία απέκρυψε το χειρόγραφο, το οποίο δεν δημοσιεύθηκε πριν από το 1625, τέσσερα χρόνια μετά τον άδοξο θάνατο του συγγραφέα του. Ενώ πολλοί Λονδρέζοι προφανώς είχαν ακούσει για την ιστορία της «Θαλάσσιας εξόρμησης» το χειμώνα του 1610-11, είναι αδύνατον να εξακριβωθεί αν ο Σαίξπηρ είχε διαβάσει τον Στράτσεϊ πριν από την πρεμιέρα του έργου του «Η καταιγίδα» (1η Νοεμβρίου 1611). Αν, όμως, ο Σαίξπηρ είχε εμπνευσθεί από το παράδοξο μίας γης της αφθονίας γνωστής ως «η νήσος των Διαβόλων», ήταν προφητικός ως προς το να απεικονίσει τον βασανισμένο Καλιμπάνο ως το φυσικό κάτοικο ενός

BRIDGEMAN ART LIBRARY/ALAMY/GETTY IMAGES

Η πιο λεπτομερής περιγραφή του ναυαγίου του «Sea Venture», έγινε από τον Ουίλιαμ Στράτσεϊ και συντάχθηκε ως επιστολή στη Λαίδη Σάρα Σμάιθ, σύζυγο του ταμία της Εταιρείας της Βιρτζίνια. Το χειρόγραφο μεταφέρθηκε στο Λονδίνο από τον Σερ Τόμας Γκέητς το 1610 και αντίγραφά του κυκλοφόρησαν ανάμεσα στους υποστηρικτές του εγχειρήματος αποικισμού της Βιρτζίνια. Ο Στράτσεϊ ήταν ένας άνθρωπος με φιλολογικές ανησυχίες, μέτοχος του θεάτρου Μπλακφράιερς, φίλος του Μπεν Τζόνσον και, με βεβαιότητα σχεδόν, γνωστός του Ουίλιαμ Σαίξπηρ, προτού τα μεγάλα χρέη του τον αναγκάσουν να αναζητήσει την τύχη του στη Βιρτζίνια το 1609. Η ειλικρινής κριτική του στις συνθήκες ζωής στη

στρατιωτικοί», ενός αυταρχικού ποινικού κώδικα με ποινές ανήκουστες στην Αγγλία. Καθώς οι κυβερνήτες των Βερμούδων ήταν πρόθυμοι να θεωρήσουν τους Άγγλους ως δούλους, δεν αποτελεί έκπληξη το σχέδιό τους να μεταφέρουν Ινδιάνους από την Αμερική ως δούλους στην αποικία. Αγόρασαν Αφρικανούς δούλους και το 1654 θεσμοθέτησαν τον πρώτο νόμο της αγγλόφωνης Αμερικής, ο οποίος όρισε πως το παιδί μίας δούλας ήταν και αυτό με τη σειρά του δούλος για ολόκληρη τη ζωή του. Το 1656 και το 1673 οι δούλοι των νησιών εξεγέρθηκαν. Η πολιτική της Εταιρείας ενθάρρυνε τυχοδιώκτες να υιοθετούν και να διασφαλίζουν αυστηρή κοινωνική ιεραρχία. Το χειμώνα του 1616-17, ο Ρίτσαρντ Νόργουντ, ο οποίος ματαίως ήλπιζε να ιδρύσει στις Βερμούδες καλλιέργεια μαργαριταριών, διαίρεσε με μελέτη του τα νησιά σε εννέα «φυλές». Μία από εκείνες προοριζόταν για την υποστήριξη αξιωματούχων και στρατιωτών και για τη δημιουργία

οχυρώσεων. Οι υπόλοιπες οκτώ, στο μεγαλύτερο νησί, έλαβαν το όνομά τους από τους αριστοκράτες επενδυτές της Εταιρείας και χωρίστηκαν σε 50 υπομονάδες ή μερίδια. Κάθε μερίδιο περιλάμβανε 25 στρέμματα και αποδόθηκε σε τυχοδιώκτες, αναλόγως των επενδύσεων, τις οποίες είχαν κάνει. Η ιδιοκτησία της φυλής Σαουθάμπτον ή Κάβεντις περιείχε τα δικαιώματα ορισμού «αντιβασιλέως» για να αποδίδει δικαιοσύνη και να διεκδικεί την εργασία των υπηρετών της Εταιρείας, οι οποίοι ήταν «δεμένοι» με τη γη με καθεστώς δουλοπαροικίας. Ο ιστορικός της εποχής εκείνης, ο λοχαγός Τζων Σμιθ, περιέγραψε πως από «το καθεστώς ανασφάλειας, σύγχυσης και χάους» οι Βερμούδες άρχισαν να «λαμβάνουν» τη «θέση, μορφή και τάξη» μιας «φυτείας». Αυτός ήταν ένας γενναίος, νέος κόσμος, ο οποίος από το 1620 διέθετε κοινοβούλιο, αλλά ουσιαστικώς διοικείτο από πρόσωπα, ένας κόσμος με οχυρά ως τα περισσότερο ορατά σημεία του και με κύρια παραγωγή

τον «αδιάφορο» καπνός. Ευτυχώς για τους κατοίκους των Βερμούδων, τα πενιχρά κέρδη από τα καπνά ενθάρρυναν την ανάπτυξη της ναυπηγικής και της ναυτιλίας. Η καταπίεση του φυλετικού συστήματος μετριάστηκε κάπως από την απομακρυνση της ισπανικής απειλής και από πράξεις φιλανθρωπίας, όπως του Σερ Ναθάνιελ Ριτς, ο οποίος κληροδότησε στο νησί το πρώτο του σχολείο το 1636. Οι κάτοικοι των Βερμούδων, όμως, ουδέποτε ανέκτησαν την «άνεση και ευχαρίστηση» της ζωής, την οποία είχαν βιώσει οι επιζώντες του ναυαγίου της «Θαλάσσιας Εξόρμησης». Ο Πήτερ Τόμσον είναι πανεπιστημιακός λέκτορας Πρώιμης Αμερικανικής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και συνεργάτης του Κολλεγίου Σεντ Κρος. ΔΙΑΔΡΟΜΈΣ

Βιβλία

 Sea Venture: Shipwreck, Survival, and the Salvation of Jamestown by Kieran Doherty (St Martin’s Press, 2007)  Caribbean Exchanges by Susan Dwyer Amussen (University of North Carolina Press, 2007)

Η ιστορία της οικονομικής κρίσης

Τι μπορεί να μας διδάξει το παρελθόν για τη χρηματοπιστωτική κρίση;

Σημείωμα από το παρελθόν: Εδουάρδος Α’ Πώς θα αντιμετώπιζε τη σημερινή κρίση;

Ο Κρις Μπόουλμπι μιλά με δύο ιστορικούς, οι οποίοι ειδικεύονται στη Mεσαιωνική Ιστορία και με έναν καθηγητή Οικονομικών για μία χρηματοπιστωτική κρίση του 13ου αιώνα, εκπληκτικών ομοιοτήτων με τη σημερινή.

Πόσο περισπούδαστο ήταν το μεσαιωνικό τραπεζικό σύστημα;

Από τον 13ο αιώνα είχαν αναπτυχθεί καινοτόμες πρακτικές για να λειάνουν την απροσδόκητη και αναξιόπιστη ροή χρημάτων, η οποία ταλάνιζε τους μεγάλους χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς και τις κυβερνήσεις. Ένα από τα κίνητρα της εφευρετικότητας ήταν η ανάγκη να παρακαμφθούν οι περιορισμοί στην επιβολή επιτοκίων, η καρδιά της νέας μεσαιωνικής χρηματοπιστωτικής βιομηχανίας ήταν ο εμπορικός τραπεζικός τομέας, συμπεριλαμβανομένων των δημοσιονομικών. Ο Εδουάρδος Α’ είχε μία πρώιμη μορφή τραπεζικού λογαριασμού στο ίδρυμα των Ιταλών τραπεζιτών Ρικιάρντι από τη Λούκα, με δυνατότητα εκτενούς υπερανάληψης. Ο Εδουάρδος μπόρεσε να χρησιμοποιήσει τη 42

δυνατότητα εύκολης πίστωσης για τη χρηματοδότηση των εκστρατειών και των φρουρίων, τα οποία τον βοήθησαν να κατακτήσει την Ουαλία. Για τις ανάγκες του Εδουάρδου, οι Ρικιάρντι μπορούσαν να αντλήσουν επιπρόσθετα κεφάλαια από άλλες εμπορικές εταιρείες σε ολόκληρη την Ευρώπη, όπως και οι σύγχρονες τράπεζες καταφεύγουν στις αγορές διατραπεζικού δανεισμού. Όλα αυτά δείχνουν μία βιαστική δυνατότητα τιμολόγησης και προώθησης χρηματοπιστωτικών προϊόντων. Η έρευνά μας έδειξε πως οι μεσαιωνικοί έμποροι, οι οποίοι χρησιμοποιούσαν άβακες και το ρωμαϊκό αριθμητικό σύστημα, μπορούσαν με ευκολία να προϋπολογίζουν τιμές και τόκους.

Ο Εδουάρδος Α’ είχε μία πρώιμη μορφή τραπεζικού λογαριασμού, με δυνατότητα υπερανάληψης

Πόσο έμοιαζε μία μεσαιωνική χρηματοπιστωτική κρίση με τη σημερινή;

Έχουμε επισημάνει μία «χρηματοπιστωτική κρίση» του 1294, η οποία έχει σημαντικές ομοιότητες με τις σημερινές δυσκολίες, καθώς η κύρια αιτία ήταν η έλλειψη ρευστότητας στην αγορά. Στη δεκαετία του 1280 είχε σημειωθεί μία ροή εύκολου χρήματος καθώς οι εμπορικές εταιρείες διαχειρίζονταν μεγάλα ποσά από εκκλησιαστικούς φόρους, οι οποίοι αποδίδονταν στο όνομα του Πάπα, γεγονός, το οποίο τους έδωσε τη δυνατότητα να δανείζουν σε Βασιλείς, αλλά και αλλήλους. Στην αρχή της δεκαετίας του 1290, όμως, ο Πάπας απέσυρε μεγάλο τμήμα των χρημάτων

ΜΕΓΆΛΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: Εικόνα της εποχής δείχνει μία σκηνή ιταλικής τραπεζικής συναλλαγής στη διάρκεια του 14ου αιώνα.

του και ο Γάλλος βασιλιάς επέβαλε τεράστιο φόρο στους Ιταλούς εμπόρους της Γαλλίας. Η χαριστική βολή ήρθε το 1294 με το απρόσμενο ξέσπασμα του πολέμου ανάμεσα στην Αγγλία και τη Γαλλία. Ο Εδουάρδος Α’ ζήτησε από τους τραπεζίτες του να συγκεντρώσουν τα χρήματα, τα οποία απαιτούσαν οι στρατιές του. Δυστυχώς για τους Ρικιάρντι, εκείνοι ήταν απροετοίμαστοι για ένα τέτοιο ενδεχόμενο καθώς τα κεφάλαιά τους ήταν δεσμευμένα σε δάνεια και στο εμπόριο. Σε κανονικές συνθήκες, οι Ρικιάρντι θα επεδίωκαν να λάβουν βραχυπρόθεσμα δάνεια από τους υπόλοιπους εμπόρους, αλλά το 1294, όπως και σήμερα, οι μεγάλες χρηματαγορές είχαν παγώσει. Ακόμη χειρότερα, ο ΑγγλοΓαλλικός Πόλεμος είχε διακόψει τις επικοινωνίες ανάμεσα στην Αγγλία και την Ιταλία, μειώνοντας τη δυνατότητα των εμπόρων να μεταφέρουν πιστώσεις ή να ενημερώσουν τα λογιστικά βιβλία τους. Η ακόλουθη αβεβαιότητα, σε συνδυασμό με την ανησυχία ότι ο Εδουάρδος θα χρεοκοπούσε, έκανε τις εμπορικές εταιρείες απρόθυμες να δανείσουν η μία στην άλλη. Η διαχείριση της μεσαιωνικής και της σύγχρονης χρηματοπιστωτικής κρίσης από τους τραπεζίτες έχουν εκπληκτικές ομοιότητες. Το 1294 οι Ρικιάρντι είπαν πως «φαίνεται ότι το χρήμα έχει εξαφανιστεί». Επτά αιώνες μετά, το Σεπτέμβριο του 2008, ένας ανώτερος τραπεζίτης υποστήριζε στους Τάιμς πως «δεν έχει μείνει κεφάλαιο στον κόσμο».

Η εντεινόμενη χρηματοπιστωτική κρίση κυριαρχεί στα πρωτοσέλιδα. Λονδίνο, 9 Οκτωβρίου 2008.

Πώς αντιμετώπισαν την κρίση οι πολιτικοί ηγέτες της εποχής;

BRITISH LIBRARY–HERITAGE IMAGES/AKG IMAGES/REX FEATURES

Ι ΘΕΜΕΛΙΑΚΈΣ ΑΙΤΊΕΣ της χρηματοπιστωτικής κρίσης όπως η απώλεια εμπιστοσύνης και η ξαφνική άρνηση δανεισμού, μπορούν να ανιχνευθούν σε όλες τις ιστορικές περιόδους. Οι σημερινές συναλλαγές έξυπνων, ίσως υπερβολικώς έξυπνων, χρηματιστικών προϊόντων δεν είναι αποκλειστικώς σύγχρονο φαινόμενο. Ο Κρις Μπόουλμπι μίλησε με το δρα Άντριαν Μπελ, τον καθηγητή Κρις Μπρουκς και το δρα Τόνι Μουρ για μία μεσαιωνική χρηματοπιστωτική κρίση και τους ρώτησε πώς ένα από τα κύρια θύματά της, ο Βασιλιάς Εδουάρδος Α’ της Αγγλίας, θα αντιμετώπιζε τη σημερινή της εκδοχή.

Ο Εδουάρδος δεν έμοιαζε με τις σύγχρονες κυβερνήσεις και δεν είχε καμία πρόθεση να διασώσει τους τραπεζίτες. Πιθανώς ένοιωθε πως είχε προδοθεί προσωπικώς από την αποτυχία τους. Επιπλέον, ενόψει του πολέμου με τη Γαλλία (στον οποίο σύντομα θα προστίθετο η Σκωτία και μία εξέγερση στην Ουαλία) η βασική του ανησυχία ήταν να μαζέψει όσο το δυνατόν περισσότερα χρήματα για το στρατό του. Για να διαχειριστεί τη χρεωκοπία των Ρικιάρντι, ο Εδουάρδος ουσιαστικώς πάγωσε όλα τα περιουσιακά τους στοιχεία στην Αγγλία και το ίδιο έκανε και για τις υπόλοιπες εμπορικές εταιρείες, συγκεντρώνοντας στα χέρια του όλο το μαλλί (και άλλα αγαθά), το οποίο είχαν αγοράσει εκείνο το έτος οι

«ξένοι» επενδυτές. Αυτό δεν διαφέρει ιδιαιτέρως από την κίνηση της βρετανικής κυβέρνησης να παγώσει όλα τα περιουσιακά στοιχεία της Ισλανδίας μέχρι να επιλυθεί το καθεστώς των βρετανικών καταθέσεων στις ισλανδικές τράπεζες. Οι Ρικιάρντι πρακτικώς χρεοκόπησαν από την κρίση του 1294 και τους ακολούθησε μία σειρά άλλων τραπεζών. Αν και θα φαινόταν πως ο Εδουάρδος Α’ ήταν ο αδικημένος της υπόθεσης, η ιστοριογραφία δεν ήταν ευγενική μαζί του ή με τους Άγγλους βασιλείς γενικώς, οι οποίοι φορτώθηκαν τη φήμη πως κατέστρεφαν τις ιταλικές τράπεζες. Αυτό συμβαίνει, μάλλον, επειδή οι Ιταλοί χρονικογράφοι προσπάθησαν να ενοχοποιήσουν τον Εδουάρδο και να μην παραδεχθούν τα δικά τους σφάλματα (περίπου το ίδιο κάνουν οι τράπεζές μας σήμερα επιδιώκοντας να ρίξουν στα αμερικανικά ενυπόθηκα δάνεια το φταίξιμο για τα συστημικά λάθη στον επιχειρησιακό σχεδιασμό τους). Παρά την πτώση των Ρικιάρντι, οι Ιταλοί έμποροι συνέχισαν να δανείζουν στον Εδουάρδο και πρότειναν ότι είχε ακόμη μεγάλη δανειοληπτική ικανότητα.

Η ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΉ ΟΜΆΔΑ του Πανεπιστημίου του Ρίντινγκ μας υπενθυμίζει πως μπορεί οι οικονομικές της πολιτικές να φαίνονται εκπληκτικώς σύγχρονες, όμως «η ευρύτερη οικονομία του Μεσαίωνα βασιζόταν πολύ λιγότερο στην πίστωση, σε σύγκριση με τη σύγχρονη οικονομία». Επιπλέον, «οι τραπεζίτες του Μεσαίωνα δρούσαν σε πολύ διαφορετικό οικονομικό περιβάλλον, όπου υπήρχε ελάχιστη ή και καθόλου επίσημη ρύθμιση, αλλά όπου υπήρχαν πολύ μεγάλες κυρώσεις όταν φαινόταν πως αποτύγχαναν στις υποχρεώσεις τους». Μόλις ο Εδουάρδος συνειδητοποίησε πως η χρηματοδότηση για τις εκστρατείες του στέρεψε, μάλλον συλλογίστηκε τις «πολύ μεγάλες κυρώσεις». Ο Εδουάρδος αντιμετώπισε τους Ιταλούς τραπεζίτες του «αμέσως, μονομερώς και ανηλεώς». Η αρχική συμβουλή του για τη σημερινή κρίση «θα ήταν πιθανώς να θέσει τα ανώτατα διευθυντικά στελέχη των τραπεζών σε κατ’ οίκον περιορισμό –μάλλον χωρίς δίκη, μέχρι η κυβέρνηση να συγκεντρώσει όσο το δυνατόν περισσότερα από τα περιουσιακά στοιχεία και τα κτήματά τους». Προειδοποιούν, όμως, ότι δεν θα πρέπει να υποθέσουμε πως ο Εδουάρδος θα είχε απλώς σφυροκοπήσει τους τραπεζίτες. Ο Εδουάρδος ενδέχεται να μετάνιωσε το ότι επέτρεψε την πτώση των Ρικιάρντι «αφού, στη διάρκεια του πολέμου του 1294-7, αναγκάστηκε να στραφεί σε δανειστές, οι οποίοι δεν είχαν την οικονομική επιφάνεια των Ιταλών και χρέωναν πολύ μεγαλύτερα επιτόκια. Η λήψη αντιποίνων σήμερα θα μείωνε και τη διαθεσιμότητα δανείων και, με δεδομένη τη μεγαλύτερη εξάρτηση της σύγχρονης οικονομίας από την πίστωση, αυτό θα είχε πολύ περισσότερο σοβαρές επιπτώσεις για τη χώρα». Ο Εδουάρδος (εικόνα δεξιά), λοιπόν, μπορεί να μας συμβούλευε να διασφαλίσουμε πως κάποιοι τραπεζίτες θα παρέμεναν ικανοί να ηγηθούν σε μια ανάκαμψη. Η ομάδα του Ρίντινγκ σημειώνει πως όταν οι Φρεσκομπάλντι, οι οποίοι διαδέχθηκαν τους Ρικιάρντι ως τραπεζίτες του Βασιλιά, παραπονέθηκαν ότι η σχέση τους με τον Άγγλο ηγεμόνα είχε οδηγήσει την τράπεζά τους σε ζημίες, ο Εδουάρδος αναγνώρισε το δίκαιο του αιτήματός τους και τους υποσχέθηκε 10.000 λίρες ως αποζημίωση. Υποστηρίζουν πως «αν και πολύ μικρότερο σε αναλογία, όταν συγκρίνεται με τις ετήσιες δημόσιες δαπάνες, αυτή η δέσμευση είναι αναλογικά μεγαλύτερη από την ανακεφαλαιοποίηση ύψους 50 δις λιρών, την οποία ανακοίνωσε το 2008 ο Βρετανός υπουργός Οικονομικών». 43

1 Δώστε της εισιτήριο για το τρένο  Η ΡΩΣΙΚΉ ΑΣΤΙΚΉ ΕΠΑΝΆΣΤΑΣΗ του Φεβρουαρίου 1917, η οποία προηγήθηκε της Οκτωβριανής των Μπολσεβίκων, είχε αφήσει τον Λένιν εγκλωβισμένο στην ουδέτερη Ελβετία, ενόσω τα πράγματα στη Ρωσία επιδεινώνονταν. Η Γερμανία επιθυμούσε σφοδρώς να επιστρέψει ο Λένιν στη Ρωσία και να χρησιμοποιήσει την επιρροή του για να την κάνει να σταματήσει τον πόλεμο, το ερώτημα, το οποίο ετίθετο σε μία τέτοια περίπτωση, ήταν τι θα γινόταν αν οι μαρξιστικές του ιδέες μόλυναν την ίδια τη Γερμανία ενόσω τη διέσχιζε. Ο ίδιος ο

Λένιν παραήταν καλό όπλο για να μην αξιοποιηθεί κι έτσι οι Γερμανοί αποφάσισαν να του επιτρέψουν να ταξιδέψει μέσω γερμανικού εδάφους. Εξαιτίας των ιδεών του, όμως, έπρεπε, μαζί με τη συνοδεία του, να βρίσκεται σε καραντίνα για όλη τη διάρκεια της διαδρομής Ισχυρό βιολογικό όπλο: με το τρένο, το Ο Λένιν βγάζει λόγο, οποίο θα τον 1917, περίπου μετέφερε.

2 Δείτε το σαν έκπληξη 

3 Αγνοήστε τις ευαισθησίες των ιθαγενών

ΟΙ «ΘΑΛΑΣΣΙΝΟΊ ΖΗΤΙΆΝΟΙ» (Watergeuzen) ήταν μία «νόμιμη» ομάδα πειρατών, οι οποίοι επέδραμαν σε ισπανικά πλοία μεταφέροντας τη λεία τους στην Αγγλία μέχρι και το 1572, οπότε η Βασίλισσα Ελισάβετ απαγόρευσε τις δραστηριότητές τους. Τότε αποφάσισαν να καταλάβουν ένα λιμάνι και να το μετατρέψουν σε λημέρι τους. Επιτέθηκαν στο Μπριέγι, όταν η ισπανική φρουρά απουσίαζε και προς μεγάλη έκπληξη και των ιδίων, το κατέλαβαν. Στη συνέχεια, επιτέθηκαν στο Βλίσινγκεν, το οποίο επίσης κατέλαβαν –προς έκπληξη όλων- εμπνέοντας τους Ολλανδούς να ξεκινήσουν τον Πόλεμο της Ανεξαρτησίας εναντίον του Ισπανικού Στέμματος.

 ΤΟ ΓΕΓΟΝΌΣ που πυροδότησε την Ινδική Ανταρσία ήταν τα λιπασμένα χάρτινα φυσεκλίκια με πυρίτιδα, τα οποία προορίζονταν ειδικώς για βρετανικά τυφέκια. Για να γεμίσει κάποιος το τυφέκιό του, έπρεπε να σκίσει με τα δόντια του το χάρτινο περίβλημα των φυσεκλικιών. Αυτό το δάγκωμα προκάλεσε και το πρόβλημα. Ανάμεσα στους σεπόυ εξαπλώθηκε η φήμη πως το λιπαντικό περιείχε λίπος αγελάδων ή χοίρων. Οι σεπόυ, όμως, ήταν Ινδουιστές ή Μουσουλμάνοι και θεώρησαν ότι το γέμισμα του στόματός τους με λίπος αγελάδας ή χοίρου ήταν προσβλητικό για τα θρησκευτικά πιστεύω τους. Πολλές μονάδες των σεπόυ τους αρνήθηκαν να χρησιμοποιήσουν τα νέα βρετανικά τυφέκια και τιμωρήθηκαν από τους Βρετανούς με ασυνήθιστη σκληρότητα . Ετσι ξέσπασε η Ανταρσία, η οποία εξαπλώθηκε σε ολόκληρη τη Βρετανική Ινδία.

με το Τα χάρτινα φυσεκλίκια εσαν ειδικό λιπαντικό προκάλ την έκρηξη αυτών των . ιθαγενών στρατευμάτων

4 Ντυθείτε καταλλήλως και διοργανώστε ένα πάρτυ ΓΙΑ ΝΑ ΕΠΙΒΆΛΛΕΙ στις αμερικανικές αποικίες της τον ειδικό φόρο τσαγιού, η βρετανική κυβέρνηση επέτρεψε στη Βρετανική Εταιρεία Ανατολικών Ινδιών να αποκτήσει το μονοπώλιό του. Οι Αμερικανοί πολίτες της Βοστώνης εξοργίστηκαν και, στις 16 Δεκεμβρίου 1773 πήγαν στο λιμάνι, όπου πέταξαν στη θάλασσα ένα φορτίο τσαγιού αξίας 90.000 λιρών. Η πράξη έγινε γνωστή ως το «Πάρτι Τσαγιού της Βοστώνης». Μεταμορφώθηκε σε κίνημα αμφισβήτησης της ιδέας πως θα έπρεπε να καταβάλλουν φόρους στη βρετανική κυβέρνηση, καθώς δεν είχαν εκπροσώπηση στο βρετανικό κοινοβούλιο. Οι Βρετανοί έκλεισαν το λιμάνι μέχρι να καταβάλλουν οι Βοστωνέζοι τους φόρους, αλλά, αυτή η ενέργεια εξόργισε ακόμη περισσότερο τους αποίκους και τους οδήγησε στην Αμερικανική Επανάσταση. Τα φύλλα τσαγιού, σε συσκευασία φιάλης, βοήθησαν τους Αμερικανούς να φτάσουν στην Επανάσταση.

BRITISH LIBRARY–AKG IMAGES/MARY EVANS PICTURE LIBRARY/BRIDGEMAN ART LIBRARY/LEBRECHT MUSIC & ARTS

Ο Τζάστιν Πόλαρντ προσφέρει στους επίδοξους επαναστάτες σχετικές συμβουλές με εύθυμο χαρακτήρα, χρησιμοποιώντας παραδείγματα από όλες τις εποχές, από το Λένιν ώς τους Ολλανδούς επαναστάτες. Επιπλέον, συμπεριλαμβάνει ορισμένες διαφωτιστικές εικονογραφίες ως προς το τι δεν πρέπει να κάνουν, αν προτιμούν να διατηρηθεί η παρούσα πολιτική κατάσταση.

HULTON ARCHIVE–GETTY IMAGES/BRIDGEMAN ART LIBRARY/MASSACHUSETTS HISTORICAL SOCIETY–BRIDGEMAN

τρόποι για να ξεκινήσετε μια επανάσταση

5 Αδιαφορήστε για τις λεπτομέρειες  Ό ΠΡΑΣΟΥΤΆΓΟΥΣ, Βρετανός βασιλιάς της κελτικής φυλής των Ικένι, πίστευε πως μετά την αποδημία του, το βασίλειό του θα περνούσε στην οικογένειά του και στη Ρώμη. Ωστόσο, όπως ανακάλυψε η σύζυγός του, Βουδίκκα (εικόνα κάτω δεξιά), η ιδιότητα του υποτελούς στη Ρώμη βασιλιά είχε διάρκεια μίας μόνο γενεάς. Με το θάνατο του Πρασουτάγους, ο Ρωμαίος έπαρχος της Βρετανίας αμέσως άδραξε τον οικονομικό έλεγχο ολόκληρου του βασιλείου των Ικένι. Η Βουδίκκα διαμαρτυρήθηκε και η οργισμένη αντίδρασή της πυροδότησε την εξέγερση των Κελτών.

Το θέμα της περίφραξης των γαιοκτησιών προκάλεσε την «εξέγερση» του λόφου Ένσλοου του 1596.

9 Αποφύγετε τον κόπο του πολέμου 

6 Kρατήστε τη μυστική 

Ο ΓΟΥΛΙΈΛΜΟΣ Γ’ της Οράγγης και του Νασσάου δεν έκανε πολύ θόρυβο με την « Ένδοξη Επανάστασή» του. Προσκλήθηκε να αντικαταστήσει τον, αντιπαθή στο λαό, Καθολικό βασιλιά Τζέιμς Β’ και αποβιβάσθηκε με στράτευμα στο Τορμπέι στις 5 Νοεμβρίου 1688. Ο στρατός του Τζέιμς, όμως, αρνήθηκε να πολεμήσει και ο ίδιος κατέφυγε στη Γαλλία. Το βρετανικό κοινοβούλιο θεώρησε πως ο Τζέιμς παραιτήθηκε και ανακήρυξε το Γουλιέλμο και τη σύζυγό του Μαρία ( κόρη του Τζέιμς) συμβασιλείς.

ΈΝΑ ΦΘΙΝΟΠΩΡΙΝΌ απόγευμα του 1596, δέκα άνδρες και ένας σκύλος, ανέβηκαν στο λόφο Ένσλοου της Οξφόρδης και περίμεναν τους ντόπιους κτηνοτρόφους, για να εξεγερθούν εναντίον της περίφραξης των γαιών, η οποία απειλούσε το βιός τους. Μέχρι και το επόμενο πρωί, κανείς δεν είχε έλθει στο λόφο, με αποτέλεσμα οι 10 εξεγερμένοι να επιστρέψουν στα σπίτια τους. Κανείς δεν θα είχε μάθει για την εξέγερση που δεν έγινε, αν δεν ήταν ένας μαραγκός, ο οποίος μιλούσε πολύ. Ο Ρότζερ Σίμοντς ανέφερε την ιστορία στον τοπικό ιερέα, με αποτέλεσμα να εξαπλωθεί παντού (και μέχρι τις Αρχές) η φήμη ότι οι χωρικοί της περιοχής απειλούσαν να εξεγερθούν. Η απάντηση της Βασίλισσας Ελισάβετ ήταν άγρια. Οι υποκινητές της εξέγερσης Ο Γουλιέλμος Γ’ μετέχει σε πολεμικό συμβούλιο στο Τορμπέι στις 5 Νοεμβρίου 1688. Τελικώς, δεν ήταν απαραίτητο… συνε-λήφθησαν και δύο εξ αυτών απαγχονίσθηκαν, ενώ άλλοι δύο πέθαναν από τα βασανιστήρια.

7 Μιλήστε ξένη γλώσσα

Το Κοινό Προσευχητάριο του 1549 δεν έγινε αποδεκτό από τους κατοίκους της Κορνουάλης. Οι Βοημοί πετούν τους αυτοκρατορικούς κυβερνήτες από ένα παράθυρο του Κάστρου της Πράγας σε πίνακα του 19ου αιώνα. Η ενέργεια αυτή πυροδότησε τον Τριακονταετή Πόλεμο.

 ΓΙΑ ΠΟΛΛΟΎΣ Προτεστάντες κληρικούς, το αγγλικό προσευχητάριο έμοιαζε με λύτρωση: καθιστούσε δυνατή τη Θεία Λειτουργία σε μία γλώσσα κατανοητή από το ποίμνιο, σε αντίθεση με τη Λειτουργία στα Λατινικά. Ωστόσο, στη Δυτική Χώρα η εισαγωγή του προσευχηταρίου προκάλεσε πρωτοφανή ανταρσία. Η κυβέρνηση απάντησε με βία. Στις 5 Αυγούστου 1549 ο στρατός εξόντωσε τους εξεγερμένους χωρικούς. Οι περισσότεροι σφαγιάστηκαν επιτόπου. Η Δυτική Χώρα αναστατώθηκε τόσο επειδή οι περισσότεροι από τους κατοίκους της μιλούν τα Κορνουαλικά –μία κελτική γλώσσα, στην οποία ουδέποτε μεταφράστηκε το προσευχητάρι.

8 Πηδήξτε από το παράθυρο  Η ΕΞΈΓΕΡΣΗ της Βοημίας ξεκίνησε με μία βουτιά: στο Κάστρο της Πράγας, στις 23 Μαΐου 1618, μία συνάθροιση Προτεσταντών δίκαζε δύο κυβερνήτες της Αυστριακής Αυτοκρατορίας επειδή παραβίασαν τη «Χάρτα της Βασιλείας» του Αυστριακού Αυτοκράτορα Ροδόλφου Β’, η οποία εγγυάτο θρησκευτική ελευθερία στους υπηκόους του. Αφού τους έκριναν ένοχους, οι Προτεστάντες τους πέταξαν από το παράθυρο της Βοημικής Καγκελαρίας. Ευτυχώς για εκείνους, επέζησαν. Δυστυχώς για την υπόλοιπη Ευρώπη, η βουτιά τους ξεκίνησε τον Τριακονταετή Πόλεμο.

10 Πηγαίνετε στην όπερα  Η ΕΠΑΝΆΣΤΑΣΗ, η οποία συγκρότησε το Βέλγιο ως έθνος, είχε ως έμπνευσή της μία εξεγερτική άρια. Μετά την ήττα του Ναπολέοντα, το Συμβούλιο της Βιέννης έδωσε στον προτεσταντικό βασιλικό οίκο της Οράγγης και του Νασσάου ένα βασίλειο, το οποίο απαρτιζόταν από τα εδάφη, τα οποία σήμερα συνιστούν την Ολλανδία και το Βέλγιο. Οι καθολικοί γαλλόφωνοι Βαλλώνοι του Βελγίου δεν ήταν διόλου ευχαριστημένοι. Η σπίθα που πυροδότησε την εξέγερσή τους ήταν μία παράσταση της όπερας του Ντανιέλ Ομπέρ, «La Muette de Portici», στις 25 Αυγούστου 1830. Η κεντρική άρια της όπερας ήταν ένα πατριωτικό άσμα, το οποίο ώθησε τα πλήθη στην εξέγερση. Οι εξεγερμένοι κατέλαβαν κυβερνητικά κτήρια και, όταν ο ολλανδικός στρατός επενέβη, τον απώθησαν. Στις 4 Οκτωβρίου 1830, κήρυξαν την ανεξαρτησία του Διαφημιστική αφίσα για την εμπρηστική όπερα Βελγίου. «La Muette de Portici» του Ντανιέλ Ομπέρ. Ο Τζάστιν Πόλαρντ ήταν ο ιστορικός σύμβουλος της τηλεοπτικής σειράς του ΒΒC «The Tudors» και είναι ο συγγραφέας του βιβλίου «The Interesting Bits – The History You Might Have Missed» (John Murray, 2007).

ΔΙΑΔΡΟΜΈΣ

Βιβλία

On Revolution της Hannah Arendt (Penguin Classics, 1990); The Age of Revolution: Europe, 1789–1848 του EJ Hobsbawm (Abacus, 1988)

1 Ο αληθινός Ροβινσώνας Κρούσος «ΣΕ ΜΊΑ ΑΤΥΧΉ ΣΤΙΓΜΉ επιβιβάστηκα σε ένα πλοίο με προορισμό το Λονδίνο…». Έτσι ξεκινάει η φανταστική ιστορία του Ροβινσώνα Κρούσου, η οποία βασίστηκε στις πραγματικές περιπέτειες του Σκώτου ναυτικού Αλεξάντερ Σέλκιρκ. Το 1704 ο Σέλκιρκ υπηρετούσε σε μία αγγλική γαλέρα, τα «Πέντε Λιμάνια» (Cinque Ports). Το πλήρωμά της είχε αποδεκατιστεί από τις ασθένειες, τα τρόφιμα δεν επαρκούσαν και σαράκι έτρωγε το κύτος του πλοίου. Όταν σταμάτησαν στο ανεμοδαρμένο νησί Χουάν Φερνάντεζ, στον Ειρηνικό, για να ξεκουραστούν και να πάρουν εφόδια, ο Σέλκιρκ απαίτησε να εγκαταλείψουν το πλοίο και να αναμένουν βοήθεια από άλλο διερχόμενο. Ο καπετάνιος αρνήθηκε. Η διαμάχη τους έγινε πολύ έντονη και, όταν η γαλέρα απέπλευσε, άφησε τον Σέλκιρκ ξενιτεμένο, με μόνη συντροφιά το

σεντούκι και τα σεντόνια του. Η απόδραση από το νησί ήταν αδύνατη. Ο Σέλκιρκ βρήκε πόσιμο νερό, αλλά και φαγητό. Απέφυγε την τρέλα με δραστηριότητες και την παρέα των ζώων. Εκπαίδευσε γάτες για να διώχνουν τα παράσιτα και γίδες με τις οποίες τραγουδούσε και χόρευε περιστασιακώς! Πέρασαν 52 μήνες μοναξιάς πριν εμφανιστεί στον ορίζοντα το αγγλικό πλοίο «Δούκας» (Duke). Οι ναύτες του πλοίου, οι οποίοι βγήκαν στη στεριά για να βρουν νερό, θορυβήθηκαν από την παρουσία ενός αγριάνθρωπου ντυμένου με γιδοπροβιές, ο οποίος πηδούσε και κουνούσε έναν αναμμένο πυρσό. Στις 2 Φεβρουαρίου 1709 τον μετέφεραν σε ασφαλές μέρος. Ο Σέλκιρκ επέστρεψε στη Σκωτία το 1717, αλλά δεν μπορούσε να εγκλιματιστεί. Πέθανε το 1721, δύο χρόνια αφότου το μυθιστόρημα «Ροβινσώνας Κρούσος» έκανε την ιστορία του διάσημη.

Ο Αλεξάντερ Σέλκιρκ κυνηγάει μια αγριόγιδα στη νήσο Χουάν Φερνάντεζ, όπου είχε εγκαταλειφθεί για 52 μήνες.

Άγαλμα του Γκονθάλο Γκερέρο στη Μερίντα του Μεξικό, όπου θεωρείται ήρωας.

Ένας χάρτης των νησιών της Χαβάης της δεκαετίας του 1870, όπου ο Γιανγκ παντρεύτηκε μέλος της βασιλικής οικογένειας.

Ο ΆΓΓΛΟΣ ΝΑΥΤΙΚΌΣ Τζον Γιανγκ μάλλον ένοιωσε περίεργα όταν ναυάγησε. Σε λίγα χρόνια, όμως, θα παντρευόταν μία Χαβανέζα πριγκήπισσα και θα γινόταν βασιλικός σύμβουλος. Με καταγωγή από το Λάνκασαϊρ, ο Γιανγκ υπηρετούσε σε ένα αμερικανικό πλοίο, όταν είδε για πρώτη φορά τη Χαβάη το 1790. Έμοιαζε με ναυτική φαντασίωση: Από το λιμάνι του Λάιμχαους ώς

εκείνο του Νούτκα Σάουντ, η ομορφιά (και η διαθεσιμότητα) των γυναικών ήταν θρυλική, όπως και η βιαιότητα των Χαβανέζων: εκεί είχε σκοτωθεί ο καπετάνιος Κουκ μόλις πριν από 11 χρόνια. Όταν ο Γιανγκ βρέθηκε στην ξηρά, είδε μία επίθεση των Χαβανέζων σε κάποιο άλλο αμερικανικό πλοίο. Τέθηκε υπό κράτηση από το Βασιλιά Καμέχαμεχα Α’

για να μην αναφέρει την επίθεση κι έτσι το πλοίο του έφυγε χωρίς αυτόν. Μετά από αυτή τη δύσκολη αρχή, ο Γιανγκ άρχισε να ανεβαίνει κοινωνικά. Το 1795, παντρεύτηκε την πριγκίπισσα Ναμοκουέλονα κι έγινε τιμημένο μέλος της βασιλικής αυλής. Οι απόγονοί του ζουν μέχρι σήμερα στη Χαβάη.

4 Οι κυνηγοί των ωμών εγκεφάλων

AKG IMAGES/ALAMY/CORBIS

Παντρεύτηκαν με μέλη της βασιλικής οικογένειας της Χαβάης, επιβίωσαν τρώγοντας θαλάσσιους ελέφαντες κι έφτασαν στο σημείο να χορεύουν με γίδες. Η Σιάν Ρης αφηγείται τις παράδοξες ιστορίες ανθρώπων, οι οποίοι ναυάγησαν μακριά, πολύ μακριά από την πατρίδα τους.

ΕΝΏ Ο ΑΛΕΞΆΝΤΕΡ ΣΈΛΚΙΡΚ ήταν εγκαταλελειμμένος σε ένα ακατοίκητο νησί, άλλοι ναυαγοί είχαν να αντιμετωπίσουν τους «ιθαγενείς». Το 1511, ένα ισπανικό πλοίο ναυάγησε στα ανοιχτά της Χερσονήσου Γιουκατάν, στο Νοτιοανατολικό Μεξικό. Οι 16 επιζώντες του έγιναν οι πρώτοι Ευρωπαίοι, οι οποίοι ήλθαν σε επαφή με τους Μάγια. Η συνάντηση ήταν ατυχής: μέχρι το 1519, οπότε ο Ισπανός κονκισταδόρ Χερνάν Κορτέζ αποβιβάστηκε στις ακτές της χώρας, όλοι οι επιζώντες, με εξαίρεση δύο, είχαν θυσιαστεί στους θεούς των Μάγια ή είχαν πεθάνει από ασθένειες. Ένας από τους επιζώντες, ο Γκονθάλο Γκερέρο, είχε παντρευτεί μία αριστοκράτισσα των Μάγια, απέκτησε τρία παιδιά μαζί της και είχε ενσωματωθεί στην τοπική κοινωνία. Ο άλλος επιζών, ο μοναχός Τζερόνιμο Αγκιλάρ δέχτηκε με χαρά την πρόσκληση του Κορτέζ να τον υπηρετήσει ως διερμηνέας. Ο Γκερέρο αρνήθηκε, «προς μεγάλη του αισχίνη», όπως έγραψε ο οργισμένος μοναχός. Όταν οι κατακτητικές διαθέσεις των Ισπανών έγιναν ξεκάθαρες, ο Γκερέρο, επικεφαλής μιας στρατιάς των Μάγια, τους πολέμησε. Ελαχίστως γνωστός στον αγγλόφωνο κόσμο, ο Γκερέρο τιμάται στο Μεξικό. Για αιώνες, ωστόσο, είχε δαιμονοποιηθεί στην ισπανική λογοτεχνία σαν ένα τέρας, το οποίο πρόδωσε την ίδια την πίστη και το λαό του.

THE ART ARCHIVE/FREDERICK H LANGHORST-REALIA PROJECT

Ναυαγοί

3 Η πριγκίπισσα και ο ναύτης

2 Ο Ισπανός, ο οποίος πολέμησε την Ισπανία

ΟΙ ΝΑΥΑΓΟΊ συχνά συσχετίζονται με έρημα νησιά, αλλά το απομονωμένο Αρχιπέλαγος του Νότιου Ωκεανού είχε κι αυτό συχνά τους ναυαγούς του. Το Φεβρουάριο του 1821 ο Τσαρλς Γκούντριτζ βρέθηκε με ένα από δύο αγήματα θηρευτών στα νησιά του συμπλέγματος Κροζέτ (στο Νότιο Ινδικό Ωκεανό) . Το πλοίο τους ναυάγησε. Για 9 μήνες, κανένα άγημα δεν γνώριζε πως το άλλο είχε επιζήσει, μέχρι που το ένα διέσχισε με σχεδία το στενό ανάμεσα στα νησιά. Όλοι μαζί ξεκίνησαν να ναυπηγούν ένα πλοιάριο, αλλά επειδή δεν υπήρχε αρκετή τροφή στο νησί για να επιζήσουν και οι 15 ναυαγοί, πέντε από τους ναυαγούς διέσχισαν ξανά το στενό και έζησαν απομονωμένοι. Επέζησαν σκοτώνοντας θαλάσσιους ελέφαντες, οι οποίοι «χρησίμευσαν», όπως έγραψε ο Γκούντριτζ, «για κρέας,

Κατά τον 19ο αιώνα, οι κυνηγοί φώκιας (όπως αυτός) διέτρεχαν τον κίνδυνο να ναυαγήσουν.

στέγη, φωτιά, υπόδηση και νήμα για ραπτική. Πλέναμε με το αίμα τους και βγάζαμε τους λεκέδες και τη λίγδα από τα ρούχα μας... με τις κύστες τους και ένα κομμάτι σχοινί φτιάχναμε λάμπες... τρώγαμε συχνά τον εγκέφαλό τους ωμό και ήταν τόσο γλυκός όσο η ζάχαρη» εξηγούσε. Οι σύντροφοί τους επέζησαν και το πλοιάριό τους ΊΣΩΣ ο πιο διάσημος από τους εμφανίστηκε ναυαγούς του σύγχρονου κόσμου –αργότερα, όμως, είναι ο Έρνεστ Σάκλτον. Το 1914 ήταν ναυάγησε από ένας έμπειρος εξερευνητής, ένας από τους ισχυρούς τους επίλεκτους αρχηγούς ανέμους. Η τυχαία αποστολών στη χρυσή εποχή της εμφάνιση ενός εξερεύνησης των Πόλων. Οι Σκωτ και άλλου θηρευτικού Άμουντσεν είχαν θέσει ρεκόρ, πλοίου οδήγησε ωστόσο παρέμενε, όπως έλεγε ο στη διάσωσή Σάκλτον, «ένα σπουδαίο ζητούμενο τους. των ταξιδιών στην Ανταρκτική, το πέρασμα της Ηπείρου του Νότιου Πόλου από τη μια θάλασσα στην άλλη». Στις 8 Αυγούστου 1914, 23 άνδρες έφυγαν από την Αγγλία με το πλοίο «Επιμονή» (Endurance), το οποίο είχε προορισμό το Μπουένος Άιρες και τη Νότια Γεωργία και εισήλθε στη Θάλασσα Ουέντελ το Δεκέμβριο. Το πλοίο όμως δεν θα έφευγε ποτέ: βρίσκεται μέχρι σήμερα παγιδευμένο κάτω από τα παγόβουνα. Οι πάγοι είχαν έρθει πρόωρα εκείνο το χρόνο και, μέχρι τον Ιανουάριο του 1915, το πλοίο είχε σφηνώσει για τα καλά. Οι επιβαίνοντες πέρασαν το χειμώνα της Ανταρκτικής εκεί, καθώς οι πάγοι πίεζαν το πλοίο. Τον Οκτώβριο, το κύτος του υποχώρησε από την πίεση και οι επιβαίνοντες το εγκατέλειψαν. Κινούνταν προς Βορρά από παγετώνα σε παγετώνα και

Tο «Endurance» το 1915. Μέχρι το τέλος του χρόνου, τσακίστηκε από τους πάγους.

5 Οι εξερευνητές των πάγων, οι οποίοι έγιναν περιηγητές των παγετώνων μετέφεραν σωστικές λέμβους για να τις χρησιμοποιήσουν όταν θα έβρισκαν νερό. Έφτασαν στη Νήσο του Ελέφαντα τον Απρίλιο του 1916. Ο Σάκλτον και 5 άλλοι συνέχισαν και έφτασαν στους Νορβηγούς στο Στρόμνες, οι οποίοι οργάνωσαν την επιστροφή τους στη Νήσο του Ελέφαντα με πλοίο. «Είστε όλοι καλά;» ρώτησε ο Σάκλτον καθώς πλησίαζε στην παγωμένη ακτή. « Όλοι ασφαλείς, όλοι καλά!», απάντησαν πανευτυχείς οι 18 άνδρες, τους οποίους είχε αφήσει πίσω του πριν από 105 μέρες.

Το τελευταίο βιβλίο της Σιάν Ρης τιτλοφορείται «Sweet Water and Bitter» (Chatto & Windus, 2009) ΔΙΑΔΡΟΜΈΣ

Βιβλία

Selkirk’s Island: The True and Strange Adventures of the Real Robinson Crusoe της Diana Souhami (Harvest Books, 2002) Cast Away: Shipwrecked, Marooned or Cast Adrift on the High Seas του Joseph Cummins (Pier 9 Murdoch Books, 2008) The Endurance: Shackleton’s Legendary Antarctic Expedition της Caroline Alexander (Knopf, 1998)

Ο κολυμβητικός οδηγός των Τυδώρ

Πώς Ένα χαρακτικό από το «Ντε Άρτε Νατάντι» (De Arte Natandi), τον πρωτοποριακό οδηγό κολύμβησης του Έβεραρντ Ντίγκμπι, δείχνει δύο ευγενείς κυρίους της εποχής των Τιούντορ να κάνουν βουτιές.

μάθαμε

ΡΕΙΆΣΤΗΚΕ ένας εκκεντρικός για να συγγράψει το πρώτο βιβλίο για το πώς μπορούμε να κολυμπήσουμε. Εκκεντρικός, επειδή το έγραψε το 1587, όταν δεν υπήρχαν πισίνες και κανείς δεν πήγαινε στην παραλία για διακοπές. Τότε κάποιος μπορούσε να κολυμπήσει μόνο σε ποτάμι και αποκλειστικώς το καλοκαίρι –αν δεν τον ένοιαζαν τα γλοιώδη φύκια, τα νεκρά κλαδιά, οι κύκνοι και οι παγίδες για τα ψάρια. Ο συγγραφέας ήταν και φιλόδοξος: σκόπευε να μετατρέψει την κολύμβηση, από παραγνωρισμένο προσόν των βαρκάρηδων, σε αρετή για ευγενείς. Με σύγχρονους όρους, ήταν σαν να έκανε την κολύμβηση Ολυμπιακό άθλημα και να της εξασφάλιζε χορηγίες από τους πλουσιότερους ανθρώπους της εποχής. Για να το πετύχει, έγραψε στα Λατινικά, τη γλώσσα, την οποία χρησιμοποιούσαν όσοι πολιτισμένοι Ευρωπαίοι επιθυμούσαν να τους λάβουν σοβαρώς υπ’ όψιν. Κατανόησε επίσης πως χρειαζόταν εικονογράφηση για να δείξει πώς έπρεπε να γίνονται οι κινήσεις του κολυμβητή. Παρήγαγε, λοιπόν, όχι μόνο το πρώτο βιβλίο για κολύμβηση, αλλά κι έναν από τους πρώτους εικονογραφημένους οδηγούς για οποιοδήποτε άθλημα.

Ένας δάσκαλος με ένστικτο

BRITISH LIBRARY

κολυμπάμε 48

Το πρώτο, ουσιαστικώς, εγχειρίδιο κολύμβησης ήταν προϊόν ενός εκκεντρικού και αμφιλεγόμενου «κρυπτοκαθολικού». Ο Νίκολας Ορμ σχολιάζει έναν φιλόδοξο οδηγό, ο οποίος είχε σκοπό να προσελκύσει τους Βρετανούς ευγενείς της εποχής των Τιούντορ να μπουν στο νερό.

Το «De arte Natandi» του Ντίγκμπι προσέφερε συμβουλές για την άσκηση σε όλων των ειδών τις τεχνικές, συμπεριλαμβανομένου του ύπτιου, του πρόσθιου κ.λπ.

Χαρακτικό του 1804 με τον Έβεραρντ Ντίγκμπι, μεγάλο οπαδό των υπαίθριων αθλημάτων.

σημασία από τη φήμη για τα θρησκευτικά του πιστεύω και την αρέσκειά του για τις φιλονικίες: Ο Γουίλιαμ Ουίτακερ, διευθυντής του Κολλεγίου και φανατικός προτεστάντης, βρήκε τότε την ευκαιρία να διώξει τον Ντίγκμπι από τη θέση του. Αυτός με τη σειρά του εφεσίβαλλε την απόφαση αλλά ο Ουίτακερ χρησιμοποίησε την παρέμβαση ισχυρών προσώπων της Βασιλικής Αυλής, τα οποία έπεισε πως ο Ντίγκμπι αποτελούσε μία επικίνδυνη επιρροή, και τον ανάγκασε να εγκαταλείψει το Κολλέγιο. Οικονομικώς, τα πράγματα δεν εξελίχθηκαν τόσο άσχημα. Αρχικώς πήγε στην ενορία του, απέκτησε και άλλες δύο εκκλησίες και απολάμβανε ένα πολύ αξιοπρεπές εισόδημα. Στο τέλος, μετακινήθηκε σε μία από τις εκκλησίες του, εκείνη του Όρτον Λόνγκβιλ, έξω από το Πίτερμπροου, κοντά στις ευκολίες μιας πόλης. Δεν ήταν όμως

NATIONAL PORTRAIT GALLERY/BRITISH LIBRARY

να

Ο Έβεραρντ Ντίγκμπι έγινε διάσημος μόνο μια φορά στη ζωή του και όχι για το ενδιαφέρον του για την κολύμβηση. Γεννήθηκε το 1548 σε μία ξεπεσμένη οικογένεια ευγενών από το Λέστερσαϊρ και κατέλαβε μια θέση λέκτορα στο Κολλέγιο Σαιντ Τζον στο Κέιμπριτζ όταν ήταν 19 ετών. Τρία ήταν τα κύρια χαρακτηριστικά του Ντίγκμπι. Δύο από αυτά τον βοήθησαν να γράψει το βιβλίο του. Ήταν δάσκαλος με ένστικτο και ρωμαλέος οπαδός των υπαίθριων αθλημάτων, ο οποίος πρέπει να είχε καλές σχέσεις με το υγρό στοιχείο. Το τρίτο χαρακτηριστικό του ήταν περισσότερο προβληματικό: Η οικογένεια Ντίγκμπι είχε κλίση προς τον Καθολικισμό. Ένας από αυτούς μετείχε στην αντιβασιλική συνομωσία του Γκάι Φοκς και ο Έβεραρντ σύντομα έβγαλε κακό όνομα ως κρυπτοκαθολικός. Επρόκειτο για επικίνδυνη φήμη σε μία εποχή, όταν η Αγγλία αντιμετώπιζε κίνδυνο καθολικών συνομωσιών και ισπανικής εισβολής. Μέχρι τη δεκαετία του 1580, η σταδιοδρομία του ήταν επιτυχής. Εκάρη ιερέας και του δόθηκε μία ενορία στο Ράτλαντ σε συνδυασμό με τη θέση του στο Κολλέγιο. Το 1585 προβιβάσθηκε και το 1587 εξέδωσε το βιβλίο του για την κολύμβηση. Από τότε, τα πράγματα πήγαν πολύ άσχημα. Μέσα σε ένα χρόνο έχασε τη θέση του στο Κολλέγιο, έφυγε από το Κέιμπριτζ και άρχισε πικραμένος να ζει στην ύπαιθρο. Η αιτία για τις αλλαγές ήταν ασήμαντη, αλλά απέκτησε

➣ 49

Ο κολυμβητικός οδηγός των Τυδώρ

ΚΟΛΥΜΒΗΣΗ: Η ΙΣΤΟΡΙΑ Η ΚΟΛΎΜΒΗΣΗ στη Βρετανία αναφέρεται από τους ρωμαϊκούς χρόνους. Ο Πλούταρχος περιγράφει έναν εκατόνταρχο να κολυμπά στη διάρκεια των εκστρατειών του Ιούλιου Καίσαρα το 55-54 π.Χ. και τον ίδιο τον Καίσαρα να κολυμπάει στο Νείλο κατά τη διάρκεια μάχης, σε ηλικία 50 ετών. Η κολύμβηση μέχρι τον 19ο αιώνα γινόταν από άνδρες, συνήθως γυμνούς. Οι γυναίκες έκαναν μπάνιο μόνο φορώντας ρούχα. Η ικανότητα της κολύμβησης συνέχιζε να έχει αξία για τους Κέλτες, τους Αγγλοσάξωνες και τους Βίκινγκ. Ο ήρωας του Μπέογουλφ, του αρχαιότερου αγγλικού επικού ποιήματος, απεικονίζεται να πραγματοποιεί υπεράνθρωπα κατορθώματα στη Βόρεια Θάλασσα, ενώ οι διηγήσεις των Βίκινγκ μιλούν για άνδρες, οι οποίοι κολυμπούν στα φιόρδ της Σκανδιναβίας και της Ισλανδίας.

Ο Ντίγκμπι υποστήριζε πως, αν πάθει κάποιος κράμπα, είναι χρήσιμο να κάνει κολύμβηση κρατώντας το ένα πόδι με το ένα χέρι

DREAMSTIME/BRITISH LIBRARY/THE ART ARCHIVE

Χαρακτικό του 1595 από τη μετάφραση του «De Arte Natandi», το οποίο δείχνει «πώς να κολυμπάτε σαν δελφίνι». Ο Ντίγκμπι πίστευε πως η πλευρική κίνηση ήταν η ταχύτερη τεχνική.

ευτυχής. Το τελευταίο βιβλίο του ήταν ένας θρήνος για την κατάσταση της Εκκλησίας της Αγγλίας και για την ίδια την προσωπική του εξορία. Ας επιστρέψουμε τώρα σε πιο ευτυχείς εποχές για το συγγραφέα και το έτος 1587, οπότε εξέδωσε το «De arte Natandi», την «Τέχνη της Κολύμβησης». Δεν ήταν ακριβώς το πρώτο βιβλίο για το θέμα. Ο Ελβετός Νίκολας Γουίνμαν είχε γράψει γι’ αυτό, αλλά ήταν μία εξύμνηση της κολύμβησης, όχι εγχειρίδιο οδηγιών. Το βιβλίο του Ντίγκμπι είναι μεγαλύτερο κι έχει μεθοδική προσέγγιση. Ξεκινά με μία επισκόπηση της κολύμβησης από τους κλασικούς χρόνους, για να εξηγήσει γιατί είναι πολύτιμο και πολιτισμένο προσόν. Κατόπιν, επιστρέφει στο πώς γίνεται, σε κεφάλαια εικονογραφημένα με χαρακτικά, με ευγενείς της εποχής των Τιούντορ να γδύνονται στα ποτάμια και να επιδεικνύουν τις κινήσεις της κολύμβησης. Ο Ντίγκμπι ήταν σαφής και λογικός δάσκαλος. Το αρχικό μάθημα ήταν πώς να συνηθίζουμε στο νερό. Να μην μπαίνουμε αν νοιώθουμε ζεστοί. Να κρυώνουμε και τότε να μπαίνουμε αργά. Μπορούμε να μπούμε ταχέως, αλλά ενδείκνυται για πεπειραμένους. Δεύτερο μάθημα είναι η εκμάθηση της κολύμβησης, ιδανικώς με κάποιον να μας κρατά από το σαγόνι ή με τη χρήση βοηθημάτων από

Το 1595, το έργο του Ντίγκμπι μεταφράστηκε στα αγγλικά από τον Κρίστοφερ Μίντλτον, ο οποίος περιέκοψε τις ιστορικές αναδρομές του Ντίγκμπι και τα θεωρητικά και επικεντρώθηκε στα πρακτικά κεφάλαια. Ούτε η λατινική, ούτε η αγγλική έκδοση είχαν αρχικώς μεγάλη επιρροή. Μόνο τρία αντίτυπα σώζονται στα αγγλικά και λίγα ακόμη στα λατινικά. Είναι όμως σημαντικά για δύο λόγους. Πρώτον, αποτελούν τα πρώιμα γραπτά για το πώς γινόταν η κολύμβηση στην Αγγλία. Πριν από το 1587 έχουμε ελάχιστες εικονογραφήσεις ανθρώπων στο νερό κι αυτές έδειχναν λίγα μόνο παραπάνω από ένα είδος κινήσεων με το στήθος. Η κολύμβηση του Ντίγκμπι ήταν περισσότερο αυθαίρετη από τη δική μας. Δεν είχε εμμονή με την ταχύτητα, ενώ πίστευε πως η πλευρική κίνηση ήταν η ταχύτερη. Αν μπορούσαμε να τον δούμε να κολυμπάει στον ποταμό Καμ, πιθανώς θα προσπαθούσε να μας κάνει επίδειξη και θα μας έδειχνε 20 ή 30 διαφορετικές διαδοχικές κινήσεις. Εκεί όπου είναι δυνατός είναι αυτό, το οποίο θα μπορούσαμε να αποκαλέσουμε κολύμβηση επιδείξεων: κάθισμα στο νερό πλέοντας, μεταφορά πραγμάτων και στα δύο χέρια στο νερό, κολύμβηση κρατώντας το ένα πόδι με το ένα χέρι –χρήσιμο, υποστηρίζει, αν πάθει κάποιος κράμπα. Επίσης, κολύμβηση με ταυτόχρονο χορό με τα δύο πόδια στον αέρα και η μάλλον επικίνδυνη κοπή των νυχιών στο νερό, Μία εικόνα χορευτή του 1600. Η δημοφιλία ακουμπώντας σε αυτό την πλάτη και φέρνοντας το ένα γόνατο στο στήθος με του χορού επηρέασε τη στάση του κόσμου τη χρήση μαχαιριού. Ζούσε σε μία της εποχής των Τυδώρ εποχή όπου ο χορός ήταν πολύ απέναντι στην δημοφιλής, ειδικώς ο επιδεικτικός κολύμβηση.

ΠΆΝΩ: πώς να κολυμπάς ενώ κόβεις τα νύχια σου με μαχαίρι. ΚΆΤΩ: πώς να διασχίσεις έναν ποταμό μεταφέροντας κάτι και στα 2 χέρια σου.

χορός των γελωτοποιών, οι οποίοι έχουν δώσει χρώμα στην προσέγγισή του στην κολύμβηση. Η σκέψη του δεν ήταν να πάει κάπου γρήγορα αλλά να εντυπωσιάσει το θεατή και για το λόγο αυτό είναι μάλλον ο παππούς της συγχρονικής κολύμβησης. Η δεύτερη αιτία σπουδαιότητας του βιβλίου του Ντίγκμπι είναι η επιρροή του. Αν και ούτε η λατινική, ούτε η αγγλική του έκδοση ανατυπώθηκαν, αντιγράφτηκαν αργότερα από συγγραφείς, χωρίς να του αποδώσουν τα εύσημα: τον Ουίλιαμ Πέρσι το 1658, τον Μελκισεδέχ Θεβνό στη Γαλλία το 1696 κι έναν ανώνυμο Άγγλο μεταφραστή του Θεβνό το 1699. Η εργασία του Ντίγκμπι ανατυπώθηκε στη μία ή την άλλη έκδοση μέχρι το 1789 και τμήματά της εμφανίστηκαν μέχρι και το 1838 σε ένα πρώιμο βικτωριανό βιβλίο με τον τίτλο «The Art of Swimming and Skating». Ο Ντίγκμπι, λοιπόν, κάτι κατάφερε: ήταν πολύ σημαντικό να γράψει κάποιος ένα βιβλίο το 1587, το Ο Νίκολας Ορμ είναι επίτιμος καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Έξετερ. οποίο κυκλοΤα βιβλία του περιλαμβάνουν το φορούσε τόσο στην «Medieval Children» (YUP, 2001) και το Αγγλία όσο και στη «Medieval Schools» (YUP, 2006). Γαλλία στις αρχές της Γαλλικής ΔΙΑΔΡΟΜΈΣ Επανάστασης, Βιβλίο ακόμη κι αν ο  Early British Swimming, 55 συγγραφέας είχε BC-1719 AD by Nicholas Orme ξεχαστεί. (Exeter University Press, 1982)

Νόμισμα με τη μορφή του Ιούλιου Καίσαρα, ο οποίος κολύμπησε στο Νείλο.

Η κολύμβηση έφυγε από τη μόδα με τον ερχομό του φεουδαλισμού επειδή δεν ήταν συμβατό με τους πολεμιστές που μάχονταν ιππαστί φορώντας θώρακα. Σπανίως εμφανίζεται ως ένα από τα προσόντα των μεσαιωνικών ιπποτών. Το ενδιαφέρον για την κολύμβηση αναβίωσε με την Αναγέννηση του πρώιμου 16ου αιώνα και τον ανανεωμένο σεβασμό για τον πολιτισμό της Ελλάδας και της Ρώμης, συμπεριλαμβανομένης της τέχνης της κολύμβησης. Η διατριβή του Ντίγκμπι ανακλά αυτή την αποδοχή και άλλοι συγγραφείς στην Αγγλία των Τιούντορ και των Στιούαρτ τη συνιστούσαν στους ευγενείς. Οι εξερευνήσεις υπερπόντιων εδαφών του 16ου και του 17ου αιώνα έκαναν πολλούς

Αυτό το χαρακτικό, που δημοσιεύτηκε στη Ρώμη το 1555, δείχνει έναν άνδρα με σωσίβιο.

ανθρώπους να παρατηρήσουν τις κολυμβητικές γνώσεις των ιθαγενών λαών. Το 1725, ο Βενιαμίν Φραγκλίνος ήρθε στην Αγγλία από την Αμερική, υπήρχε στο Λονδίνο αρκετό ενδιαφέρον για την κολύμβηση: έκανε δημόσια κολυμβητική επίδειξη και δίδαξε τους Λονδρέζους. Η σύγχρονη δημοτικότητα της κολύμβησης χρονολογείται από το 19ο αιώνα. Η αναψυχή έφερε τις παραθαλάσσιες διακοπές και τη δημιουργία κολυμβητηρίων και για τα δύο φύλα. Τα σχολεία ενσωμάτωσαν το άθλημα στη διδακτέα ύλη και ανέπτυξαν την αγωνιστική κολύμβηση. Η Βιομηχανική Επανάσταση ενέπνευσε την αναζήτηση για την τελειοποίηση των κολυμβητικών τεχνικών.

Ο Παρασκευάς κολυμπάει με το Ροβινσώνα Κρούσο (1719).

BRIDGEMAN ART LIBRARY/THE ART ARCHIVE/ DREAMSTIME

φουσκωμένες κύστες χοίρων. Η βασική κίνηση, την οποία πρέπει να μάθουμε, μοιάζει με το να χτυπάμε το στήθος μας, αλλά δεν έχει όνομα. Μετά από αυτό διδασκόμεθα πώς να γυρνάμε μέσα στο νερό και να κάνουμε άλλες κινήσεις. Υπάρχει μία ύπτια κίνηση με τα πόδια μόνο, μία ύπτια κίνηση με τα χέρια και τα πόδια, μία πλαϊνή κίνηση, μία με το στήθος και τα πόδια μόνο και το σκυλίσιο κουπί: «κολύμβηση σαν τον σκύλο». Ασφαλώς, ο Ντίγκμπι δεν γνώριζε το ελεύθερο, το ανάστροφο ή την πεταλούδα, τα οποία είναι σύγχρονες επινοήσεις. Οι καταδύσεις καλύπτονται στο τέλος του βιβλίου και δεν είναι καταδύσεις από την όχθη, διόλου σοφές σε ένα λασποπόταμο όπου οι κίνδυνοι δεν είναι ορατοί, αλλά καταδύσεις από την επιφάνεια του νερού, για υποβρύχια κολύμβηση και ανάδυση.

O ενδυματολογικός κώδικας του Γκάντι

ΠΆΝΩ: Ο Γκάντι, ο κομψός νεαρός φοιτητής Νομικής, γύρω στο 1888. ΔΕΞΙΆ: «Ο πατέρας του έθνους» με την αμφίεση Ινδού αγίου το 1942.

HULTON ARCHIVE–GETTY IMAGES/TOPFOTO/DREAMSTIME

Ο 52

ΜΟΧΆΝΤΑΣ ΓΚΆΝΤΙ παρουσιάζεται ως ο πλέον πνευματικός άνθρωπος, ο οποίος περιφρόνησε όλα τα εγκόσμια πράγματα, ακόμη και τα ρούχα. Στην πραγματικότητα, η σχέση του με την ένδυση ήταν τμήμα της υπολογισμένης διαμόρφωσης της δημόσιας εικόνας του, η οποία ολοκληρώθηκε σε χρονικό διάστημα δεκαετιών. Μόνο μετά τα 50 χρόνια του δημιούργησε ο Γκάντι το νικηφόρο συνδυασμό, ο οποίος τον έκανε έμβλημα της εθνικιστικής Ινδίας, γνωστό διαχρονικώς ως Μαχάτμα, δηλαδή «πατέρας του έθνους». Ως παιδί, γιος κυβερνητικού αξιωματούχου, ο Γκάντι φορούσε τουρμπάνι, μακριά πουκαμίσα και φαρδιά παντελόνια, συνηθισμένα στη γενέτειρά του, την επαρχία Γκουτζαράτ. Ακόμη και παιδί, ο Γκάντι ήταν ένας

Ο Γκάντι, ο εύπορος δικηγόρος στη Νότια Αφρική το 1903, όταν φορούσε συχνά τουρμπάνι μαζί με δυτική ενδυμασία.

Ο Γκάντι ως τραυματιοφορέας στην υπηρεσία της Βρετανικής Αυτοκρατορίας κατά τον Πόλεμο των Μπόερς και την Εξέγερση των Ζουλού.

γραβάτα στα χρώματα του ουράνιου τόξου, κάτω από την οποία υπήρχε ένα υπέροχο ριγέ πουκάμισο. Ο Γκάντι φορούσε πρωινό παλτό, γιλέκο με διπλή φόδρα στο στήθος, ταιριαστό σκούρο ριγέ παντελόνι, δερμάτινες μπότες μάρκας. Κρατούσε δερμάτινα γάντια και μπαστούνι με ασημένια λαβή». Μετά το 1893, ως δικηγόρος στη Νότια Αφρική, συνέχισε να φοράει ευρωπαϊκή αμφίεση. Για να ταυτίζεται με τους Ινδούς εμπόρους πελάτες του, διατήρησε ένα ινδικό χρώμα και, μαζί με το κοστούμι, το κολάρο και τη γραβάτα του, φορούσε τουρμπάνι. Η εργασία του Γκάντι τον πήγε ακόμη πιο βαθιά στο πεδίο των

Ο Τζαντ Άνταμς περιγράφει πώς ο Γκάντι μετέτρεψε τις ενδυματολογικές συνήθειές του σε όπλο για την Ανεξαρτησία της Ινδίας. πατριώτης, ο οποίος επιθυμούσε την αυτονομία της πατρίδας του, αλλά στις πρώτες δεκαετίες της ζωής του είχε υιοθετήσει την κυρίαρχη τότε θεωρία πως οι Ινδοί θα έπρεπε να γίνουν σαν τους Ευρωπαίους για να κερδίσουν την ανεξαρτησία τους. Το 1888, όταν πήγε στο Λονδίνο για να σπουδάσει στο Inner Temple, χρειαζόταν να ντυθεί σαν δόκιμος δικηγόρος. Μία φωτογραφία τον απεικονίζει με κρέμα στα μαλλιά του και προσεγμένη χωρίστρα, να φοράει κοστούμι με κολάρο και παπιγιόν, μοιάζοντας πολύ με Άγγλο της μεσαίας τάξης. Ωστόσο, νοιώθοντας ακόμη εκτός τόπου, ο Γκάντι αποφάσισε να γίνει πιο «εκλεπτυσμένος». Άρχισε να ακολουθεί μαθήματα χορού και ρητορείας και έγινε δανδής. Ένας Ινδός συνάδελφός του περιέγραφε τότε πως «φορούσε ένα μεταξωτό κοκκινωπό ημίψηλο, ένα σκληρό κολάρο και μία γυαλιστερή

Ακολουθούσε το παράδειγμα του ήρωά του, του Τολστόι, ο οποίος είχε αποφασίσει να ζει και να συμπεριφέρεται σαν χωρικός πολιτικών δικαιωμάτων, όταν η Νότιος Αφρική προσπάθησε να περιορίσει τις ελευθερίες των Ινδών μεταναστών. Τότε, το 1913, υιοθέτησε ένα διαφορετικό ένδυμα, καθώς ακολουθούσε το παράδειγμα του ήρωά του, του Τολστόι, ο οποίος είχε αποφασίσει να ζει, αλλά και να συμπεριφέρεται σαν χωρικός. Ο Γκάντι είχε ηγηθεί Ινδών εργατών σε πανεθνική απεργία εναντίον της δυναστευτικής φορολογίας και της γενικότερης φυλετικής καταπίεσης, την οποία είχε επιβάλλει η Νότιος Αφρική. Τώρα ταυτιζόταν πλήρως με τους φτωχούς: φορούσε το απλό, λευκό, λινό 52

χιτώνιο, το οποίο έφτανε ώς τα γόνατα και το «lungi», το οποίο έμοιαζε με φούστα και ήταν η ενδυμασία των εργατών. Ήταν ξυπόλυτος και το κεφάλι του ήταν σχεδόν εντελώς ξυρισμένο. Έτσι ήταν ντυμένος ο Γκάντι, όταν, στις 22 Δεκεμβρίου 1913, περίμενε έξω από τη φυλακή Πιέτερ Μάριτσμπουργκ για να συναντήσει τις αποφυλακισμένες γυναίκες κρατούμενους, ανάμεσα στις οποίες ήταν και η σύζυγός του, Καστούρμπα. Η φυλάκιση ήταν μία δοκιμασία, την οποία υπέφεραν περίπου 2.500 Ινδοί, σχεδόν το 1/5 των μόνιμων Ινδών κατοίκων του Τράνσβααλ, αλλά ο άδικος φόρος καταργήθηκε, και ο Γκάντι είχε θριαμβεύσει. Μπορούσε να επιστρέψει στην Ινδία και να αναμετρηθεί με τους Βρετανούς. Στα τέλη του 1914, μετά από 20 σχεδόν χρόνια στη Νότια Αφρική, στο πλοίο, με το οποίο επέστρεφε στην Ινδία, συλλογιζόταν -κι όχι για πρώτη φορά- πώς να προκαλέσει τη Βρετανική Αυτοκρατορία και τι να κάνει με την αμφίεσή του. Αποφάσισε να φορά «μόνο την παραδοσιακή μας ενδυμασία», δηλαδή τα ρούχα της τάξης του στο Γκουτζαράτ: τουρμπάνι, πουκάμισο, dhoti (περίζωμα), μανδύα και μαντήλι.

Στην πυρά

Οι πατριώτες διεξήγαγαν ήδη μία καμπάνια υπέρ του «swadeshi», της χρήσης τοπικών και όχι εισαγόμενων προϊόντων. Για τα ρούχα, κάτι τέτοιο σήμαινε βαμβάκι από την Ινδία, όχι εισαγόμενο από το Λάνκασαϊρ. Ο Γκάντι υιοθέτησε την αρχή και την επέκτεινε,

ΠΆΝΩ: Ως ηγέτης του κινήματος για τα πολιτικά δικαιώματα στη Νότια Αφρική το 1913, όταν υιοθέτησε τα απλά ρούχα των φτωχών εργατών. ΑΡΙΣΤΕΡΑ: Κατά την επιστροφή του στην Ινδία, το 1915, ο Γκάντι φορούσε λινό τοπικής παραγωγής.

λέγοντας πως οι αληθινοί πατριώτες θα έπρεπε να φορούν μόνο «khadi», δηλαδή τραχύ, χειροποίητο υφαντό, κατασκευασμένο από Ινδούς χωρικούς. Τα εισαγόμενα ρούχα ρίχτηκαν σε τεράστιες πυρές. Ο Γκάντι άρχισε να φοράει μία λευκή αμφίεση από khadi, η οποία είχε ένα μακρύ dhoti, αμάνικο πανωφόρι και καπέλο. Ο Γκάντι ενθάρρυνε κι άλλους να τα φορέσουν σαν στολή του πατριωτικού ακτιβισμού. Ο ηγέτης των Μουσουλμάνων, Μοχάμεντ Αλί Τζινά, αποδοκιμάστηκε όταν εμφανίστηκε σε συνάντηση του Κογκρέσου, του βασικού εθνικιστικού κόμματος, με το συνηθισμένο σακάκι του από τη

HULTON ARCHIVE–GETTY IMAGES/TOPFOTO/DREAMSTIME

Η μεταμόρφωση του δανδή Γκάντι σε γυμνό φακίρη

O ενδυματολογικός κώδικας του Γκάντι

HULTON ARCHIVE–GETTY IMAGES/TOPFOTO/AFP–GETTY IMAGES

Ο Γκάντι ηγούμενος της Πορείας του Αλατιού το 1930, φορώντας τη χαρακτηριστική ινδική, λευκή, υφαντή ενδυμασία του.

Ο Αντιβασιλέας της Ινδίας, Λόρδος Λούις Μαουντμπάττεν, με τη σύζυγό του, Λαίδη Εντουίνα και τον Γκάντι στο Νέο Δελχί, στις 11 Απριλίου 1947.

Ο Γκάντι καθ’ οδόν στο Λονδίνο το 1931, όπου μετείχε στις συνομιλίες για τη Συνταγματική Μεταρρύθμιση στην Ινδία.

Σάβιλ Ρόου. Θα εγκατέλειπε συντόμως το κόμμα και θα άρχιζε μια ξεχωριστή πορεία, η οποία θα ολοκληρωνόταν με τη διχοτόμηση της Ινδίας. Το 1921, με το κίνημα swadeshi στο απόγειό του και ενώ ο ίδιος ήταν 51 ετών, ο Γκάντι αποφάσισε να κάνει ένα βήμα παραπάνω. Στις 23 Σεπτεμβρίου του ίδιου έτους, πήγε σε μία συνάντηση υφαντών με ένα μόνο περίζωμα. Παρουσίασε την αμφίεση σαν μία πράξη αλληλεγγύης στους φτωχούς, οι οποίοι δεν μπορούσαν να αγοράσουν αρκετό khadi για να αντικαταστήσουν τα ξένα ρούχα, τα οποία επέμενε πως έπρεπε να κάψουν. Υποστήριξε πως υπήρχε ελάχιστο διαθέσιμο khadi, οπότε «αν οι περισσότεροι άνδρες μπορούσαν να χρησιμοποιούν τόσα λίγα ρούχα όσα ο ίδιος, τότε θα υπήρχε αρκετό khadi για τις γυναίκες», αλλά ποτέ δεν προέτρεψε άλλους να ντυθούν τόσο απλά όσο εκείνος. Κυκλοφορώντας σχεδόν γυμνός, μιμείτο τους σαντού, τους πνευματικούς αγίους οι οποίοι ζουν στην Ινδία επαιτώντας για ελεημοσύνη και προσφέροντας πνευματικά δώρα. Στο μέλλον, ο Γκάντι θα κυκλοφορούσε γυμνός από τη μέση και πάνω με

γυμνά τα πόδια, φορώντας μόνο το περίζωμα και ένα σάλι, ή και χωρίς αυτό, αναλόγως της θερμοκρασίας. Όταν η Σόνια Σλέσιν, μία από τις πρώτες υποστηρίκτριές του, του είπε ότι αυτός ο τρόπος μη-αμφίεσης ήταν ένα θέαμα, το οποίο δεν είχε πνευματικό υπόβαθρο, εκείνος απάντησε πως ήταν η φυσική πρόοδος του δρόμου όπου τον οδηγούσε η σκέψη του: «πίστεψέ με, δεν υπάρχει κάτι θεαματικό σχετικώς με το περίζωμα» της είπε. Αργότερα θα έλεγε πως το περίζωμα «ήρθε φυσιολογικώς, χωρίς προσπάθεια, χωρίς περίσκεψη». Πνευματικό ή όχι, δεν έβλαψε την προσπάθειά του. Οι εχθροί του εξοργίζονταν και μόνο με την εμφάνισή του. Όταν ο Γκάντι συναντήθηκε με το Βρετανό αντιβασιλέα της Ινδίας, ο Τσώρτσιλ είπε πως αυτός ο ανατρεπτικός δικηγόρος «εμφανιζόταν τώρα ως φακίρης ενός τύπου πολύ γνωστού στην Ανατολή, ανεβαίνοντας ημίγυμνος τα σκαλιά του παλατιού του Αντιβασιλέα, ενόσω ακόμη οργανώνει και διευθύνει μία έντονη εκστρατεία πολιτικής ανυπακοής για να μιλήσει επί ίσοις όροις με τον εκπρόσωπο του Βασιλιά-Αυτοκράτορα». Με εκείνη την αμφίεση, το περιοδικό Τάιμ έκανε τον «άγιο Γκάντι» , «άνθρωπο της χρονιάς» για το 1930. Εκείνη τη χρονιά ηγήθηκε της Πορείας του Αλατιού εναντίον του βρετανικού φόρου επί του αλατιού στην Ινδία, ενώ

το επόμενο έτος, στο Λονδίνο, μετείχε στη Διάσκεψη Στρογγυλής Τραπέζης για την Ινδική Συνταγματική Μεταρρύθμιση. Δεν σημειώθηκε πρόοδος για τη μεταρρύθμιση, αλλά ήταν τεράστια επιτυχία για τον Γκάντι, ο οποίος έκανε τον εαυτό του γνωστό παγκοσμίως. Ο τύπος ασκητικής διαβίωσης και της αφοσιωμένης, ανυπότακτης ρητορικής του, σε συνδυασμό με μία δόση σκανδαλιάς, συμπυκνώθηκε στην εικόνα του Γκάντι, του σοφού με το περίζωμα. Με τα πολιτικά σκίτσα και τα κινηματογραφικά επίκαιρα της εποχής έγινε μία από τις περισσότερο αναγνωρίσιμες μορφές σε ολόκληρο τον κόσμο. Ίσως μόνο ο Τσάρλι Τσάπλιν ήταν εξίσου γνωστός. Ο Γκάντι είχε πλέον βρει τη σωστή νότα: ένας σχεδόν γυμνός άγιος άνθρωπος, ο οποίος αντιμετωπίζει μια αυτοκρατορία. Ήταν, όμως, δική του εικόνα –δεν υπήρχε υπόθεση ή πρόσκληση για να μιμηθούν άλλοι τον ενδυματολογικό του κώδικα, ο οποίος θα ήταν η αμφίεση του Γκάντι για το υπόλοιπο της ζωής του, μέχρι τη δολοφονία του, το 1948. Ο Τζαντ Άνταμς είναι μέλος της Βασιλικής Ιστορικής Εταιρείας, ο οποίος έχει συγγράψει μία βιογραφία για την πολιτική δυναστεία των Νεχρού. ΔΙΑΔΡΟΜΈΣ

Βιβλίο

 Gandhi: Naked Ambition του Jad Adams (Quercus Books, 2010)

Βιβλία Προτάσεις για την ιστορική βιβλιοθήκη σας Έρευνα-επιμέλεια: Κωνσταντίνα Γαρνέλη Φωτογραφία: Χρήστος Ζήνας

Οι άρχοντες των θαλασσών Η επική ιστορία του αθηναΐκού στόλου και η γέννηση της Δημοκρατίας John R. Hale Εκδόσεις «ΨΥΧΟΓΙΟΣ»

ΣΤΌΛΟΣ ΠΟΥ δημιούργησαν οι Αθηναίοι στην αρχαία Ελλάδα ήταν μία από τις ισχυρότερες πολεμικές δυνάμεις στην ιστορία του κόσμου και πρότυπο για όλους τους στόλους που ακολούθησαν. Ο αθηναϊκός στόλος έφτιαξε έναν ολόκληρο πολιτισμό, στήριξε την πρώτη δημοκρατία και οδήγησε μια ομάδα απλών πολιτών σε ένα ταξίδι ανακαλύψεων που άλλαξε το ρουν της Ιστορίας. Η απόλυτη νίκη του εναντίον του περσικού στόλου στη Σαλαμίνα το 480 π.Χ. αποτέλεσε την έναρξη του Χρυσού Αιώνα και συνέβαλε καθοριστικώς στη διατήρηση της ελευθερίας των Ελλήνων για αιώνες. Με τους «Άρχοντες των θαλασσών», ο

διάσημος αρχαιολόγος και ερευνητής Τζον Ρ. Χέιλ παρουσιάζει για πρώτη φορά την ιστορία των επικών μαχών, των ανίκητων πλοίων και των ανδρών –από τους εξέχοντες ηγέτες μέχρι και τον τελευταίο πολεμιστή–, πάνω στους οποίους χτίσθηκε και στηρίχθηκε η απόλυτη κυριαρχία της Αθήνας. Ο συγγραφέας έγραψε για την ιστορία του αθηναϊκού στόλου ένα βιβλίο με όλες τις

αρετές των μυθοπλαστικών έργων. Με αφηγηματική δεξιοτεχνία περιγράφει τις σπουδαιότερες ναυμαχίες που έδωσε η Αθήνα στη μακρά περίοδο, κατά την οποία ήταν θαλασσοκράτειρα. Σύμφωνα με την έρευνά του, χωρίς το αθηναϊκό Ναυτικό δεν θα υπήρχαν ο Παρθενώνας, οι τραγωδίες του Σοφοκλή και του Ευριπίδη, η «Πολιτεία» του Πλάτωνα και τα «Πολιτικά» του Αριστοτέλη. Οι Αθηναίοι ήταν ένας λαός, ο οποίος είχε στενή σχέση με τη θάλασσα. Τη μοίρα της πόλης χάραξε η ακόρεστη επιθυμία για την κυριαρχία της. Οι Έλληνες ιστορικοί επινόησαν έναν όρο γι’ αυτό το είδος της κυριαρχίας: τη θαλασσοκρατορία. Στη διάρκεια της ιστορίας υπήρξαν στόλοι, οι οποίοι συγκρούονταν συνεχώς στη θαλάσσια λεκάνη, η οποία εκτείνεται από τις ακτές του Λιβάνου, στα ανατολικά, ως το Γιβραλτάρ, στα δυτικά. Οι Αθηναίοι ήταν από τους πρώτους και πιο δυναμικούς παίκτες σε αυτό τον αγώνα. Για περισσότερο από ενάμιση αιώνα, η πόλη-κράτος των Αθηνών, η οποία αριθμούσε 200.000 κατοίκους, διέθετε το ισχυρότερο Ναυτικό στη γη. Η αθηναϊκή θαλασσοκρατία διήρκεσε, με τα πάνω της και τα κάτω της, ακριβώς 158 χρόνια και μια ημέρα. Η καρδιά της Αθήνας του Χρυσού Αιώνα ζούσε στο ρυθμό των κουπιών της. Το βιβλίο παρουσιάζει την ιστορία ενός μοναδικού και γιγάντιου θαλάσσιου οργανισμού, του αθηναϊκού Ναυτικού, που έχτισε έναν πολιτισμό, καλλιέργησε το έδαφος για την πρώτη σπουδαία δημοκρατία του πλανήτη και οδήγησε μια ομάδα απλών πολιτών σε νέους κόσμους. Το επικό τους ταξίδι άλλαξε την ιστορία.

Λίγα λόγια για το συγγραφέα Ο ΤΖΟΝ Ρ. ΧΕΪΛ γεννήθηκε στην Ιντιάνα το 1951. Σπούδασε Αρχαιολογία στο Γέιλ και στο Κέιμπριτζ και στη συνέχεια αφοσιώθηκε στις υποβρύχιες έρευνες για την ανακάλυψη αρχαίων πολεμικών πλοίων. Έχει αρθρογραφήσει στα περιοδικά Antiquity, Journal of Roman Archaeology, Scientific American και έχει συμμετάσχει σε ντοκιμαντέρ στα τηλεοπτικά κανάλια History και Discovery. Είναι διευθυντής του Τμήματος Ελεύθερων Σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Λούιβιλ. 55

Βιβλία ΙΟΥΛΙΟΣ 2011

Πολίτες στην Ευρώπη

Πατρίς, θρησκεία, οικογένεια

Επιμέλεια: S.G. Ellis, Gudmundur Halfdarnason, Ann Katherine Isaacs Εκδόσεις ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ

Ιστορία ενός συνθήματος 1880 - 1930 Έφη Ραζή Εκδόσεις ΠΟΛΙΣ

Ο ΒΙΒΛΊΟ εξετάζει το παρελθόν και το παρόν της ιδιότητας του πολίτη στην Ευρώπη στη διάρκεια των δύο πρόσφατων αιώνων. Περισσότεροι από τριάντα ερευνητές από δεκαεννέα χώρες συμμετέχουν στην έκδοση προσεγγίζοντας το ζήτημα στις θεωρητικές, αλλά και στις πρακτικές του διαστάσεις. Παρουσιάζονται η Βόρεια, Νότια,

Η ιδιότητα του πολίτη είναι σημαντική, αλλά απροσδιόριστη έννοια πολιτικού λόγου Ανατολική, Δυτική και Κεντρική Ευρώπη. Ο τόμος εξετάζει το παρελθόν και το παρόν της ευρωπαϊκής ιδιότητας του πολίτη και κατ’ επέκταση το μέλλον της. Η Ευρώπη στηρίζεται στην Ιστορία: αποτελεί προϊόν μιας φωτισμένης συνειδητοποίησης πως μια ισχυρή και καινοτόμα πολιτεία, δημιουργημένη

από πολλές χώρες, είναι η εναλλακτική λύση στις αντιπαλότητες, τις συγκρούσεις και τους καταστροφικούς πολέμους, οι οποίοι έχουν χαρακτηρίσει το παρελθόν της. Η ιδιότητα του πολίτη είναι μια από τις πιο σημαντικές, αλλά απροσδιόριστες έννοιες του σύγχρονου πολιτικού λόγου και της πράξης επειδή η ύπαρξη ή η έλλειψή της καθορίζει πολιτικά, νομικά και κοινωνικά δικαιώματα των λαών καθώς και τη συμμετοχή τους σε μια ή περισσότερες πολιτικές κοινωνίες. Οι στάσεις προς τόσο ζωτικά, πολιτικά και ηθικά ζητήματα στηρίζονται συνήθως σε γενικές εντυπώσεις και απόψεις παρά σε μια κριτικά θεμελιωμένη γνώση. Στόχος αυτού του βιβλίου, σύμφωνα με τους ιστορικούς, δεν είναι να προσπαθήσει να παρουσιάσει μια ολοκληρωμένη ή

εξαντλητική άποψη πολλών εννοιών της ιδιότητας του πολίτη, ούτε να καταγράψει μια περιγραφή της εξέλιξής τους. Μέσω μιας σειράς συνολικών θεωρήσεων και συγκεκριμένων παραδειγμάτων, το βιβλίο επιχειρεί να καταδείξει πως οι έννοιες που έχουν αποδοθεί στην ιδιότητα του πολίτη και οι τρόποι μελέτης τους είναι όντως πολλοί, ενώ οι μεταβλητές που θα πρέπει να ληφθούν υπόψη είναι πολύ περισσότερες από όσες μπορούμε να φανταστούμε. Ο στόχος της έρευνας στηρίζεται στην πεποίθηση πως η γνώση αποτελεί σημαντικό παράγοντα της λήψης αποφάσεων, πολιτικών ή άλλων. Και, επιπλέον, πως χρειάζεται περισσότερη γνώση για τη λήψη αποφάσεων σχετικών με την ευρωπαϊκή ιδιότητα του πολίτη.

Λιμός και θάνατος στην κατοχική Ελλάδα Βιολέτα Χιονίδου Εκδόσεις «Βιβλιοπωλείον της ΕΣΤΙΑΣ»

ΙΑ ΜΕΛΈΤΗ για την επίδραση του λιμού, ο οποίος ξέσπασε στην Ελλάδα στη διάρκεια της κατοχής από γερμανικές, ιταλικές και βουλγαρικές δυνάμεις, το 1941 και το 1942. Ήταν ο τελευταίος «σημαντικός», από άποψη θνησιμότητας, ευρωπαϊκός λιμός. Εντούτοις, παραμένει σε μεγάλο βαθμό άγνωστος. Τα περισσότερα έργα εστιάζουν στις πολιτικές και όχι στις κοινωνικές όψεις της Κατοχής. Αυτό το βιβλίο είναι μια απόπειρα να τοποθετηθεί ο λιμός στο κέντρο του κατοχικού 56

σκηνικού. Η συγγραφέας παρουσιάζει έναν συνολικό απολογισμό των γεγονότων που οδήγησαν στο λιμό, εκείνων που οδήγησαν στην εξάλειψή του καθώς και όλων των γεγονότων που συνέβησαν στο ενδιάμεσο. Η διεπιστημονική προσέγγισή της συνδυάζει δημογραφικές, ιστορικές και ανθρωπολογικές μεθοδολογίες και προσφέρει μια συνολική εκτίμηση. Αυτό το βιβλίο είναι το πρώτο το οποίο ερευνά τα σχετικά με το θέμα αρχεία του Διεθνούς Κομιτάτου του Ερυθρού Σταυρού και παρέχει βαθύτερη κατανόηση της πολιτικής και της πρακτικής των επιχειρήσεων αρωγής. Η Βιολέτα Χιονίδου υποστηρίζει ότι η τροφή χρησιμοποιήθηκε ως

όργανο προπαγάνδας σχεδόν από όλες τις εμπλεκόμενες πλευρές, συμπεριλαμβανομένων της βρετανικής και της ελληνικής κυβέρνησης καθώς και των δυνάμεων κατοχής. Μια σημαντική διάσταση της διατροφικής κρίσης ήταν η μεγάλη απόκλιση ως προς τον τρόπο, με τον οποίο βιώθηκε και αντιμετωπίστηκε σε διαφορετικές περιοχές. Γι’ αυτό το λόγο η συγγραφέας επικεντρώθηκε στη μελέτη τριών πληθυσμών, οι οποίοι βίωσαν με πολύ διαφορετικό τρόπο ο καθένας τη διατροφική κρίση. Στο βιβλίο περιλαμβάνονται εικόνες της περιόδου της Κατοχής, την οποία πολλοί Έλληνες έζησαν και δεν έχουν ξεχάσει.

ΠΆΡΧΟΥΝ λέξεις και φράσεις με ιδιαίτερη δύναμη. Ακόμη κι αν δεν μας είναι απολύτως κατανοητές ή οικείες, ακόμη κι αν δεν αναφέρονται σε έννοιες ή πραγματικότητες που μας αφορούν, αυτές είναι εκεί. Το τρίπτυχο «πατρίς, θρησκεία, οικογένεια» αποτελεί ίσως την περισσότερο διαδεδομένη «συνθηματική φράση» της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας. Τη συνδέουμε με την κυρίαρχη ιδεολογία και τις αξίες του μετεμφυλιακού κράτους. Ωστόσο, η ιστορία αυτού του συνθήματος έχει πολύ μεγαλύτερο βάθος χρόνου και ακολούθησε σύνθετες διαδρομές. Πότε και πώς δημιουργήθηκε; Προέκυψε αίφνης ή αποτελεί προϊόν μακροχρόνιων ιδεολογικών, πολιτικών και πολιτισμικών διεργασιών; Πώς κωδικοποιήθηκαν οι λέξεις; Τι σημασίες απέκτησαν στο διάβα του χρόνου; Σε ποιες ανάγκες ανταποκρίθηκαν και τι λειτουργίες είχαν; Αυτά τα ερωτήματα αποτέλεσαν την αφετηρία για την έρευνα και τη συγγραφή αυτού του βιβλίου, το οποίο εντοπίζει τη διαμόρφωση του τριπτύχου και την αποκρυστάλλωση των νοημάτων και του περιεχομένου του στην περίοδο μεταξύ των ετών 1880-1930. Μέσα από τη μελέτη εφημερίδων, φυλλαδίων, πολιτικών κειμένων, βιβλίων θρησκευτικού και πολιτικού περιεχομένου, διδακτικών εγχειριδίων, λαϊκών εντύπων αναδεικνύει γεγονότα και εξελίξεις μιας ολόκληρης εποχής, που περιλαμβάνουν τη δράση θρησκευτικών οργανώσεων και κινήσεων, τις συγκρούσεις γύρω από τα γλωσσοεκπαιδευτικά θέματα, τις αντιπαραθέσεις για ιδεολογικά και πολιτισμικά ζητήματα. Παρακολουθώντας τη σταδιακή διαμόρφωση του τριπτύχου «πατρίς, θρησκεία, οικογένεια» σε μια μακρά περίοδο, το βιβλίο εστιάζει στην ιστορία της συγκεκριμένης «συνθηματικής φράσης» προκειμένου να αναδείξει το χαρακτήρα της κατά τη διάρκεια, κυρίως, του 20ού αιώνα.

Καθημερινές ιστορίες για τα καράβια (Παιδική βιβλιοθήκη)

Βασίλης Κρεμμυδάς Καλλιτεχνική επιμέλεια: Δημήτρης Χαλκιόπουλος Εκδόσεις «ΚΑΛΕΙΔΟΣΚΟΠΙΟ», Από 11-15 ετών

ΙΑ ΕΠΟΧΉ ζωντανεύει! Καραβοκύρηδες και κουρσάροι, έμποροι κι αγωνιστές, άνθρωποι καθημερινοί αφηγούνται τις ιστορίες τους. Η γραφή ενός πανεπιστημιακού δασκάλου, του ιστορικού Βασίλη Κρεμμυδά, η ιστορική τεκμηρίωση από τις πηγές και η πλούσια εικονογράφηση δημιούργησαν ένα βιβλίο-πρότυπο για τη διδασκαλία της Νεότερης Ιστορίας. Πρόκειται για το πρώτο βιβλίο μιας νέας σειράς με το γενικό τίτλο «Λίγο πριν... λίγο μετά το 1821», η οποία πραγματεύεται θέματα καθημερινής ζωής στη διάρκεια του 18ου και 19ου αιώνα. Ο πρώτος τόμος της σειράς εστιάζει στον κόσμο της εμπορικής ναυτιλίας. Ξεκινώντας από το μικρό και το συγκεκριμένο, το κείμενο απλώνεται στο μεγάλο και γενικότερο. Ο αναγνώστης παρακολουθεί τη γέννηση ενός

καραβιού στο ναυπηγείο, τη σύσταση της επιχείρησης, τη διαδικασία χρηματοδότησης, μαθαίνει για τους κινδύνους στη θάλασσα, αλλά και για τη ζωή στα λιμάνια, το δίκτυο εμπορικών σταθμών της Μεσογείου. Όλα τα θέματα συνοδεύονται από πλούσια αυθεντική εικονογράφηση και αποσπάσματα κειμένων από λογοτεχνικά έργα, ημερολόγια, μαρτυρίες, τα οποία συνιστούν και επιτρέπουν πρόσθετα επίπεδα ανάγνωσης του βιβλίου. Οι «Καθημερινές ιστορίες για τα καράβια» παρακολουθούν την οικονομική και κοινωνική ζωή του ευρύτερου ελλαδικού χώρου, επισημαίνοντας συνέχειες και ασυνέχειες στο πέρασμα από την Τουρκοκρατία στο νέο ελληνικό κράτος. Το βιβλίο έχει τιμηθεί με το Κρατικό Βραβείο Παιδικού Βιβλίου Γνώσεων για το 2007.

Λίγα λόγια για τo συγγραφέα Ο ΒΑΣΊΛΗΣ ΚΡΕΜΜΥΔΆΣ γεννήθηκε το 1935. Είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών, μέλος της Επιτροπής Τέχνης και Πολιτισμού της Βουλής και διευθυντής της αυτοτελούς δημόσιας υπηρεσίας «Αρχεία Πρωθυπουργού, Υπουργών, Υφυπουργών και της Γενικής Γραμματείας της Κυβέρνησης». 57

Ιστορικές αποδράσεις

Επιμέλεια: Γιώτα Βαζούρα

10 ΠΡΟΤΆΣΕΙΣ

Αύγουστος 1

«ΜΙΑ ΗΜΈΡΑ στο Μουσείο της Ακρόπολης»

επιγράφεται το νέο ενδιαφέρον πρόγραμμα, το οποίο εγκαινίασε ο σπουδαίος πολιτιστικός χώρος της Αθήνας. Το πρόγραμμα, το οποίο απευθύνεται σε μεγάλους και μικρούς, περιλαμβάνει αρχαιολογικά παιχνίδια για όλη την οικογένεια, προβολές για την Ακρόπολη, παρακολούθηση συντήρησης γλυπτών, θεματικές παρουσιάσεις εκθεμάτων. Το Μουσείο προσκαλεί τις οικογένειες να γνωρίσουν τη θεά Αθηνά και τα σύμβολά της μέσα από 3 διαφορετικά παιχνίδια αναγνώρισής της μέσα στους εκθεσιακούς χώρους. Έχουν εγκατασταθεί σχετικώς ειδικές παιδικές λεζάντες για την αναζήτηση των 12 εκθεμάτων, τα οποία περιλαμβάνει το παιχνίδι. Για περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να επισκεφθείτε την επίσημη ιστοσελίδα του Νέου Μουσείου της Ακρόπολης, www.theacropolismuseum.gr.

Ερμής του Πραξιτέλη

Η ΘΈΣΗ ΤΟΥ στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Ολυμπίας

υποδηλώνει ευθέως τη σπουδαιότητά του. Μόνο του, «στέκει» σε μια από τις αίθουσες του Μουσείου, «λουσμένο» από τα επιβλητικά φώτα, αποδεικνύοντας ότι δεν μοιάζει με κανένα από τα υπόλοιπα εκθέματα. Ο Ερμής, δημιούργημα, το οποίο χρονολογείται γύρω στο 330 π.Χ., αποδίδεται στον κορυφαίο γλύπτη της αρχαιότητας, τον Πραξιτέλη. Μάλιστα το άγαλμα αυτό αποτελεί και το μοναδικό σωζόμενο γλυπτό του. Κατασκευασμένο από το περίφημο μάρμαρο της Πάρου, βρέθηκε στο βάθρο του, αρκετά μέτρα κάτω από τη γη, στην περιοχή της Ολυμπίας. Ο Πραξιτέλης επέλεξε να απαθανατίσει τον εικονιζόμενο θεό, το φημισμένο αγγελιοφόρο των θεών, Ερμή, στηριζόμενο σε κορμό δέντρου. Στο δεξί του χέρι «κρέμεται» ο μικρός Διόνυσος. Σύμφωνα με τη μυθολογία, όταν ο Διόνυσος γεννήθηκε, ο πατέρας του, ο Δίας, για να τον προστατεύσει από την οργή της Ήρας, τον εμπιστεύθηκε στον Ερμή για να τον μεταφέρει στις αδερφές της μητέρας του, τις Νύμφες. Η απεικόνιση από το γνωστό γλύπτη της αρχαιότητας προέρχεται από μια στιγμή ξεκούρασης των ταξιδιωτών.

Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο «ΤΑ ΠΑΙΔΊΑ ΠΑΊΖΕΙ» λέει ένα αρχαίο ρητό.

Μάλιστα, όταν το παιχνίδι έχει και εκπαιδευτικό χαρακτήρα, τόσο το καλύτερο. Το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο προσφέρει τη δυνατότητα στους μικρούς λάτρεις της Ιστορίας να εξοικειωθούν με τα αρχαία νομίσματα μέσα από το πρόγραμμα με τον τίτλο «Σαν το νόμισμα κυλήσει, μύθος θε ν’ αρχινίσει...», που θα διαρκέσει έως και τις 5 Αυγούστου. Μέσα από τις δράσεις του άκρως ενδιαφέροντος προγράμματος, τα παιδιά θα μπορούν, εκτός των άλλων, να δημιουργήσουν το δικό τους νόμισμα, το οποίο θα παίρνουν μαζί τους ως ενθύμιο της συμμετοχής τους στη δράση. 58

6 Πάνορμος Τήνου

Μουσείο της Ακρόπολης

Κάστρο Αντικυθήρων

ΑΛΉΘΕΙΑ, πώς έμοιαζε ένα κορίτσι

ΤΗΝ ΕΜΠΕΙΡΊΑ των αρχαιολογικών

στην Αθήνα του 5ου αιώνα π.Χ.; Την απάντηση δίνει η έκθεση «Μύρτις: Πρόσωπο με πρόσωπο με το παρελθόν», η οποία, μετά την επιτυχημένη παρουσίασή της σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη, «ταξιδεύει» στην όμορφη Τήνο. Από τις 17 Ιουνίου έως και τις 21 Οκτωβρίου, το Μουσείο Μαρμαροτεχνίας, στον Πάνορμο Τήνου, φιλοξενεί το αναπλασμένο πρόσωπο της νεαρής Μύρτιδος, η οποία, σύμφωνα με τα αρχαιολογικά ευρήματα (το κρανίο της βρέθηκε στον Κεραμεικό), πέθανε κατά τη διάρκεια του λοιμού το 430 π.Χ.

ανασκαφών θα έχουν την ευκαιρία να ζήσουν όσοι βρεθούν τις ημέρες αυτές στα όμορφα Αντικύθηρα. Οι ανασκαφικές ομάδες, οι οποίες θα δουλέψουν πυρετωδώς κατά τη διάρκεια του θέρους, δίνουν τη δυνατότητα στους επισκέπτες-λάτρεις της Αρχαιολογίας να παρακολουθήσουν από κοντά την πορεία των εργασιών και να περιηγηθούν στους χώρους. Πιο συγκεκριμένα, από τις 7 έως και τις 26 Αυγούστου, η ΚΣΤ’ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων θα... χρησιμοποιήσει την αρχαιολογική της σκαπάνη στην περιοχή του Κάστρου Αντικυθήρων, εκεί όπου σώζεται μια ολόκληρη τειχισμένη πόλη, γι’ αυτό όσοι πιστοί προσέλθετε!

Μουσείο Ενάλιων Αρχαιοτήτων

ΜΠΟΡΕΊ σε μια χώρα όπου το υγρό στοιχείο κυριαρχεί να μην υπάρχει Μουσείο Ενάλιων Αρχαιοτήτων; Πιθανώς το ίδιο αναρωτήθηκαν και οι ιθύνοντες, οι οποίοι έδωσαν το «πράσινο φως» για τη λειτουργία του πρώτου Μουσείου Ενάλιων Αρχαιοτήτων. Στο κτήριο «ΣΙΛΟ» στην πολιτιστική ακτή Πειραιώς, θα μπορεί να θαυμάσει κανείς ευρήματα από ναυάγια της χώρας καθώς και από ανασκαφές της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων, δηλαδή εμπορικούς αμφορείς, αγάλματα, γλυπτά, αρχιτεκτονικά μέλη, επιγραφές, εξοπλισμούς πλοίων, νομίσματα και οικιακά σκεύη.

Aρχαιολογικός χώρος των Φιλίππων

Ο ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΈΝΟΣ φάκελος της υποψηφιότητας για την ένταξη του αρχαιολογικού χώρου των Φιλίππων στον κατάλογο Μνημείων Παγκόσμιας Κληρονομιάς θα υποβληθεί έως και τον προσεχή Σεπτέμβρη στο υπουργείο Πολιτισμού για να σταλεί κατόπιν στην Ουνέσκο. Μέχρι τότε αξίζει να κάνετε μια εεπίσκεψη και να μυηθείτε στα άδυτα του Βασιλείου των Μακεδόνων.

Μάσκα του Αγαμέμνονα

Εθνικός κήπος

Ο ΕΡΡΊΚΟΣ ΣΛΉΜΑΝ, ο οποίος την «έφερε» στο φως, την ονόμασε «Μάσκα του Αγαμέμνονα», διότι πίστευε ότι ανήκε στο θρυλικό βασιλιά των Μυκηνών. Σήμερα, αν και έχει αποδειχθεί ότι η ολόχρυση μάσκα ποτέ δεν φορέθηκε από τον Αγαμέμνονα, καθότι προγενέστερη κατασκευή, το όνομά της εξακολουθεί να παραμένει το ίδιο. Η χρυσή μάσκα του Αγαμέμνονα, την οποία ανέσυρε από τη λήθη ο Ερρίκος Σλήμαν το 1876, την περίοδο των ανασκαφών του στις Μυκήνες, θεωρείται ένα από τα ομορφότερα αρχαιολογικά εκθέματα της χώρας. Η μάσκα, η οποία δεν είναι τίποτα άλλο από ένα εντυπωσιακό χρυσό νεκρικό προσωπείο, βρέθηκε πάνω στο πρόσωπο ενός σώματος στον ταφικό θάλαμο Ε και αποτελεί μία από τις πέντε μάσκες, οι οποίες ανακαλύφθηκαν στους περίφημους θολωτούς τάφους των Μυκηνών. Σύμφωνα με τις θεωρίες των ειδικών και των αρχαιολόγων, τα προσωπεία αυτά χρησιμοποιούνταν για να προστατεύσουν τους νεκρούς από τις κακές επιρροές. Φαίνεται, όμως, πως δεν μπορούσαν να προσφέρουν ανάλογη προστασία και από τις δύσπιστες και κακόβουλες κριτικές: στα τέλη του 20ού αιώνα, μια σειρά άρθρων, τα οποία δημοσιεύθηκαν σε έγκριτα αρχαιολογικά περιοδικά, έθεταν σοβαρές ενστάσεις για την αυθεντικότητα της μάσκας, κατηγορώντας τον Σλήμαν ακόμη και για πλαστογραφία. Οι κατηγορίες θεωρήθηκαν αβάσιμες και το κορυφαίο χρυσό αρχαίο εύρημα συνεχίζει να απολαμβάνει έως και σήμερα τη λατρεία και το θαυμασμό των επισκεπτών, οι οποίοι συνωστίζονται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο για να το δουν από κοντά.

ΤΗΝ ΑΝΑΜΌΡΦΩΣΗ ενός από τους σημαντικότερους και ιστορικούς κήπους της Αθήνας αποφάσισε το Συμβούλιο Νεώτερων Μνημείων. Έτσι, το λιγότερο, το οποίο προβλέπεται σε πρώτη φάση, είναι η βελτίωση του υπόγειου δικτύου άρδευσης, η αποκατάσταση του υπέργειου δικτύου ύδρευσης και αποχέτευσης των όμβριων υδάτων, η αντικατάσταση των φωτιστικών, η βελτίωση των δαπέδων των μονοπατιών του κήπου, αλλά και η συντήρηση της -εδώ και χρόνια παρατημένηςπαιδικής χαράς.

Αρχαιολογικό πάρκο του Δίον ΘΕΩΡΕΊΤΑΙ ένα από τα ομορφότερα πολιτιστικά πάρκα εν Ελλάδι. Δεν είναι άλλο από το αρχαιολογικό πάρκο του Δίον, το οποίο βρίσκεται στην ιερή πόλη των Μακεδόνων, σε ένα ειδυλλιακό σημείο στις υπώρειες του περήφανου Ολύμπου. Αν λοιπόν, στη διάρκεια των καλοκαιρινών σας διακοπών, βρεθείτε στην περιοχή, μην παραλείψετε να επισκεφθείτε το όμορφο πάρκο με τα μοναδικά αρχαιολογικά ευρήματα. Το πάρκο λειτουργεί από τις 8 το πρωί έως και τις 7 το βράδυ. 59

Ιστορικές αποδράσεις

ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΘΗΝΩΝ

Είναι παλιά τα λεφτά, Άρη: Η Ιστορία του χρήματος Η συλλογή του Μουσείου συγκαταλέγεται στις πέντε περισσότερο σημαντικές στον κόσμο.

του Αλέξανδρου Μόρντουντακ

ΤΟΝ ΑΡΙΘΜΌ 12 της οδού Πανεπιστημίου δεσπόζει το Ιλίου Μέλαθρον, έδρα του Νομισματικού Μουσείου Αθηνών. Κατοικία, αρχικώς, του σπουδαίου φιλέλληνα επιχειρηματία, αρχαιολόγου και ανασκαφέα των Μυκηνών και της Τροίας, Ερρίκου Σλήμαν. Αποτελεί, ίσως, το αριστούργημα του σπουδαίου Γερμανού αρχιτέκτονα Ερνέστου Τσίλλερ, ο οποίος κυριάρχησε στην ελληνική αρχιτεκτονική του 19ου αιώνα και χάρισε στην Αθήνα χαρακτηριστικά δείγματα νεοκλασικής ταυτότητας, όπως το σημερινό Προεδρικό Μέγαρο, το Εθνικό Θέατρο και τη Σχολή Ευελπίδων. Ο Τσίλλερ ολοκλήρωσε τη μελέτη και την πολυδάπανη ανέγερση σε διάστημα 11 χρόνων και τον Ιανουάριο του 1881, με μία λαμπρή δεξίωση, εγκαινιάσθηκε το διώροφο κτήριο, το οποίο θα στέγαζε τα οράματα, τους κόπους και τους καρπούς της ανασκαφικής δραστηριότητας του Σλήμαν. Επιλέχθηκε ο αρχιτεκτονικός ρυθμός της ιταλικής Αναγέννησης προσαρμοσμένος στο 60

νεοκλασικό πνεύμα της εποχής με δύο στεγασμένους εξώστες επί της Πανεπιστημίου που του προσδίδουν χάρη και ελαφρότητα. Ο πρώτος όροφος περιελάμβανε τα δωμάτια που σχετίζονταν με την κοινωνική ζωή της οικογένειας με την τραπεζαρία, την αίθουσα δεξιώσεων και το σαλόνι, και ο δεύτερος την ιδιωτική, με τα υπνοδωμάτια, τα γραφεία και τη βιβλιοθήκη. Στο ισογείο ήταν οι βοηθητικοί χώροι και η αίθουσα με τα ευρήματα από τις ανασκαφές της Τροίας, όπου ξεναγούνταν οι τυχεροί εκλεκτοί προσκεκλημένοι. Η εσωτερική διακόσμηση ανατέθηκε στους καλύτερους τεχνίτες και καλλιτέχνες της εποχής με προεξάρχοντα τον Σλοβένο ζωγράφο Γιούρι Σούμπιτς που στις τοιχογραφίες και τις οροφογραφίες απεικόνισε τις ανασκαφές και τα ευρήματα του Σλήμαν μαζί με θέματα από την καθημερινή ζωή στην Πομπηία. Η αισθητική αρτιότητα του κτηρίου είναι εντυπωσιακή, το μουσειακό του περιεχόμενο, όμως είναι περισσότερο σημαντικό. Η νομισματική συλλογή ξεκινά από το 1829, με το ψήφισμα του Καποδίστρια για την ίδρυση

του Εθνικού Μουσείου, το οποίο στεγάστηκε στο Ορφανοτροφείο της Αίγινας. Τότε συγκεντρώθηκαν και τα πρώτα νομίσματα, λιγότερα από 359 τεμάχια. Το 1834 η πρωτεύουσα του κράτους μεταφέρθηκε στην Αθήνα και μαζί της μεταφέρθηκε και η συλλογή, η οποία με την πάροδο των ετών αυξήθηκε και συστεγάσθηκε με την Εθνική Βιβλιοθήκη, σε αίθουσα του Πανεπιστημίου Αθηνών. Το 1856 διορίσθηκε ως νομισματογνώμων ο Αχιλλέας Ποστολάκας, η σημαντικότερη και καθοριστικότερη προσωπικότητα για την ιστορία του Μουσείου. Ο Ποστολάκας παρέμεινε διευθυντής έως το 1888 και θεωρείται πρωτεργάτης της νομισματικής επιστήμης στην Ελλάδα. Έθεσε τις βάσεις της επιστημονικής οργάνωσης, κατέγραψε τις συλλογές, εμπλούτισε συστηματικώς τη βιβλιοθήκη, μελέτησε διεξοδικώς τη συλλογή και δημοσίευσε άρθρα για τη Νομισματική στον εγχώριο και ξένο Τύπο. Υπήρξε στενός φίλος του Σλήμαν και τρόπον τινά επιστημονικός του σύμβουλος για την προσωπική του συλλογή, η οποία εκτίθεται στην πρώτη αίθουσα του πρώτου ορόφου. Η δεύτερη μεγάλη προσωπικότητα

στην ιστορία του Μουσείου είναι ο Ιωάννης Σβορώνος, νομισματογνώμων από το 1890. Η συλλογή μεταφέρεται στη Σινιαία Βιβλιοθήκη και εκεί οργανώνεται η πρώτη έκθεση νομισμάτων. Αναδεικνύεται σε διεθνές επιστημονικό κέντρο και εμπλουτίζεται με μεγάλες δωρεές Ελλήνων ομογενών. Το 1940, η διευθύντρια Ειρήνη Βαρουχά μεριμνά για να μεταφερθούν οι συλλογές στην Τράπεζα της Ελλάδος και να προστατευθούν στη διάρκεια του πολέμου και της κατοχής. Το 1942, νομοθετικό διάταγμα ορίζει ότι η Νομισματική Συλλογή θα αποτελεί τμήμα του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου και το 1946 η συλλογή μεταφέρεται στον πρώτο όροφό του. Το 1950 αποφασίζεται η διοικητική του αυτοτέλεια και το 1977 της αποδίδεται ο παλιός τίτλος του Νομισματικού Μουσείου. Ο εμπλουτισμός συνεχίζεται και η διαχείριση των συλλογών γίνεται με τις τρέχουσες επιστημονικές μεθόδους. Τη δεκαετία του 1970 δημιουργείται το εργαστήριο συντήρησης, απαραίτητο τμήμα για τη λειτουργία του και τη δεκαετία του 1980 αρχίζουν τα εκπαιδευτικά προγράμματα. Το 1984 παραχωρείται το Ιλίου Μέλαθρον στο

Νομισματικό Μουσείο, το οποίο βρίσκει πια την Ιθάκη του. Η μεταστέγασή του ολοκληρώνεται το Δεκέμβριο του 1998, καθώς το κτήριο έχριζε σημαντικής αποκατάστασης και συντήρησης: Το Μουσείο ανταποκρίνεται στις μουσειακές απαιτήσεις της σύγχρονης εποχής. Η μόνιμη συλλογή του περιλαμβάνει 500.000 προσκτήματα, κυρίως νομίσματα αλλά και μετάλλια, μολυβδόβουλα, σφραγιδόλιθους, σταθμία, οβολούς και τάλαντα, από τον 14ο αιώνα π.Χ. έως σήμερα. Ασφαλώς, δεν είναι δυνατόν να εκτίθενται όλα, είναι, όμως, επιστημονικώς οργανωμένα και προσβάσιμα σε ειδικούς επιστήμονες και ερευνητές. Το τμήμα της συλλογής, το οποίο εκτίθεται καταλαμβάνει και τους δύο ορόφους. Η μουσειακή αφήγηση ξεκινά στον πρώτο όροφο, με τη γέννηση και τη διάδοση του νομίσματος στον αρχαίο ελληνικό κόσμο, τα κοινά και τα διεθνή νομίσματα, τις παραστάσεις και την ιδεολογία, ενώ η τελευταία από τις έξι αίθουσες, η τραπεζαρία της οικίας Σλήμαν, είναι αφιερωμένη στις συλλογές των μεγάλων δωρητών του Μουσείου. Η περιήγηση στις

Οι τοιχογραφίες και οι οροφογραφίες απεικονίζουν το έργο του Σλήμαν. Ο κήπος του Μουσείου έχει αποκτήσει αφοσιωμένους θαυμαστές.

αίθουσες του δευτέρου ορόφου ξεκινά από το νόμισμα στον ρωμαΐκό κόσμο. Περιδιαβαίνοντας τις αίθουσες περνάμε στο Βυζάντιο, τον δυτικό και ανατολικό μεσαιωνικό κόσμο, στο νεώτερο και σύγχρονο και καταλήγουμε στο νέο ελληνικό κράτος. Στο θερινό γραφείο του Σλήμαν παρουσιάζεται η σχέση του χρήματος με την κοινωνία, όπως αποτυπώνεται σε έργα της φιλοσοφίας, της λογοτεχνίας και της ιστορίας. Συγχρόνως, προσεγγίζονται οικονομικά φαινόμενα όπως η υποτίμηση και ο πληθωρισμός. Η τελευταία αίθουσα ζωντανεύει τη πολυεπίπεδη σχέση του ανθρώπου με το χρήμα όπως παρουσιάζεται σε κινηματογραφικές ταινίες διάφορων εποχών. Στον προαύλιο χώρο του λειτουργεί καθημερινώς, από τις 9 το πρωί μέχρι τις 11 το βράδυ και την Κυριακή μέχρι τις 3 το μεσημέρι, το αναψυκτήριο, από τα αγαπημένα σημεία συνάντησης των κατοίκων της πόλης και των επισκεπτών του Μουσείου. Το ωράριο λειτουργίας είναι διευρυμένο: Τρίτη έως Σάββατο από τις 8 το πρωί μέχρι τις 8 το βράδυ, την Κυριακή από τις 8.30 έως τις 3.00 και την Δευτέρα από τις 1.30 το μεσημέρι έως τις 8. 61

Ιστορική ημέρα

να δώσει μία τελευταία συμβουλή προς το κοινό. «Πάντα να δίνετε τον καλύτερο εαυτό σας», είπε, «ποτέ να μην απογοητεύεστε, ποτέ να μην είστε μικρόψυχοι, πάντα να θυμάστε ότι μπορεί οι άλλοι να σας μισούν, αλλά εκείνοι που σας μισούν δεν θα σας νικήσουν, εκτός κι αν τους μισήσετε εσείς, οπότε καταστρέφετε τους εαυτούς σας». Με το χειροκρότημα των παρισταμένων να συνεχίζεται, ο Νίξον οδήγησε τα μέλη της οικογένειάς του στον κάτω όροφο, όπου τους περίμεναν ο αντιπρόεδρος Τζέραλντ Φορντ και η σύζυγός του, Μπέτυ. «Καλή τύχη, κύριε Πρόεδρε», του είπε με τρόπο ψυχρό ο Νίξον. Στη συνέχεια, κατευθύνθηκε στη Νότια Πτέρυγα και περπατώντας αργά πάνω στο κόκκινο χαλί, επιβιβάστηκε στο

Σάββατο

Ο Ρίτσαρντ Νίξον αποχαιρετά, καθώς παρακολουθούν η σύζυγός του Πατ, η κόρη του Τρίσια και ο γαμπρός του, Έντουαρντ.

Αυγούστου 1974

Ο Ντόμινικ Σάντμπρουκ προκρίνει την 9η Αυγούστου 1974, όταν ο Ρίτσαρντ Νίξον πραγματοποίησε την τελευταία ομιλία του ως Πρόεδρος των ΗΠΑ, μία μεγάλη ημέρα στην Ιστορία.

Έφευγε ντροπιασμένος, με κόκκινα μάτια, με προσποιητό χαμόγελο

BRIDGEMAN ART LIBRARY

ΣΤΙΣ 9 ΑΥΓΟΎΣΤΟΥ 1974,

για το τελευταίο του πρωινό ως Πρόεδρος των ΗΠΑ, ο Ρίτσαρντ Νίξον ξύπνησε στις 6. Ενώ φορούσε ακόμη τις πυτζάμες του, ζήτησε από το μάγειρα του Λευκού Οίκου να του προετοιμάσει το αγαπημένο του πρόγευμα: κορν μπιφ και αβγά ποσέ. Γευμάτισε μόνος στο αγαπημένο του καθιστικό Λίνκολν, κοιτάζοντας την πυροστιά που αργόσβηνε στο τζάκι. Αναμφιβόλως, θα αναλογιζόταν το σκάνδαλο Γουότεργκεϊτ, το οποίο θρυμμάτισε την αξιοπιστία του και έγινε η αιτία να είναι ο πρώτος Πρόεδρος στην Ιστορία των ΗΠΑ, ο οποίος παραιτήθηκε του αξιώματός του. Λίγο μετά το πρόγευμα, ακούστηκε ένα χτύπημα στην πόρτα: ένα μέλος του

επιτελείου του έφερε το κείμενο της ομιλίας, το οποίο θα εκφωνούσε κατά την επίσημη αναγγελία της παραίτησής του. Ο Νίξον έγραψε ο ίδιος το όνομά του κάτω από τη φράση «με το παρόν, παραιτούμαι του αξιώματος του Προέδρου των ΗΠΑ». Στις 9 το πρωί, ο Νίξον πήγε μαζί με τα μέλη της οικογένειάς του στην Ανατολική Πτέρυγα του Λευκού Οίκου, όπου ατένισαν τους αξιωματούχους, οι οποίοι είχαν συγκεντρωθεί. Ακόμη και σε αυτή την τελευταία, συναισθηματική σκηνή, όλα είχαν σχεδιαστεί έχοντας στο νου την τηλεόραση και για το

λόγο αυτό είχαν τοποθετηθεί μικρές ταμπέλες στα σημεία όπου ο κάθε παριστάμενος έπρεπε να σταθεί. Για τη μεγάλη κόρη του Νίξον, Τρίσια, αυτή ήταν μία οδυνηρή εμπειρία. «Μπροστά είναι η σκηνή», έγραψε στο ημερολόγιό της σχετικώς. «Ανέβα στη σκηνή. Βρες το ταμπελάκι με το όνομά σου. Μην πατήσεις τα καλώδια της τηλεόρασης. Μείνε εκεί όπου λέει το ταμπελάκι. Πιάσε το χέρι της Μαμάς. Κράτα το. Χειροκρότα. Μιλάει ο Μπαμπάς. Οι παριστάμενοι αφήνουν να τρέξουν τα δάκρυά τους. Δεν πρέπει να κοιτάζω.

Δεν πρέπει να τα σκέφτομαι». Εξαντλημένος από την αϋπνία, συντετριμμένος μετά από 18 μήνες έντασης, ο πατέρας της στεκόταν κοντά της ιδρωμένος από τα εκτυφλωτικά φώτα των τηλεοπτικών συνεργείων. Μετά από όλο τον αγώνα που είχε δώσει, μετά από όλη τη σκληρή δουλειά που είχε κάνει για να ξεφύγει από την ξερή γη της Καλιφόρνια και να φτάσει στα ανακτοβούλια του Λευκού Οίκου, έφευγε από εκείνα ντροπιασμένος. Ο Νίξον στεκόταν εκεί, μπροστά στον κόσμο, με κόκκινα μάτια, με προσποιητό χαμόγελο. Σε περιόδους μεγάλης

έντασης, συνήθιζε να βυθίζεται στην αυτολύπηση, η οποία χαρακτηρίζει συνήθως έναν αυτοδημιούργητο άνθρωπο. «Είχα φτάσει τόσο μακριά, έφυγα από ένα μικρό σπίτι στη Γιόρμπα Λίντα και ήρθα σε αυτό το μεγάλο σπίτι στην Ουάσινγκτον» αναπόλησε. «Θυμάμαι τον πατέρα μου... Νομίζω πως θα τον θεωρούσαν κάπως απλοϊκό, συνηθισμένο άνθρωπο. Δεν έβλεπε τον εαυτό του με τέτοιο τρόπο. Ξέρετε τι ήταν; Ένας οδηγός λεωφορείου αρχικώς, μετά ένας αγρότης, και μετά απέκτησε ένα ράντσο με λεμονιές. Σας διαβεβαιώνω πως ήταν το φτωχότερο σε

ολόκληρη την Καλιφόρνια. Το πούλησε προτού βρουν πετρέλαιο στο έδαφός του». Για μια στιγμή, επικράτησε απόλυτη σιγή. Τότε ο βουρκωμένος Νίξον ανασκουμπώθηκε. Έβαλε, για πρώτη φορά δημοσίως, τα γυαλιά του και διάβασε με τρεμάμενη φωνή τα συγκινητικά λόγια που είχε γράψει ο Θίοντορ Ρούζβελτ μετά το θάνατο της πρώτης συζύγου του: «Και όταν η καρδιά της καλής μου σταμάτησε, έφυγε για πάντα το φως από τη ζωή μου». Σε αυτή την τελευταία γραμμή του κειμένου, η φωνή του Νίξον σχεδόν έσπασε από τη συγκίνηση και ακούστηκαν αναφιλητά

από τους παρευρισκόμενους. Κι όμως, ο Νίξον συνέχισε την ομιλία του.«Το μεγαλείο δεν έρχεται όταν τα πράγματα πάνε καλά για εσένα, το μεγαλείο έρχεται όταν έχεις πραγματικά δοκιμαστεί, όταν έχεις δεχθεί κάποια χτυπήματα, κάποιες απογοητεύσεις, όταν έρχεται η θλίψη, επειδή μόνο όταν έχεις φτάσει στην πιο χαμηλή κοιλάδα μπορείς να ξέρεις πόσο καταπληκτικό είναι να βρίσκεσαι στην πιο ψηλή βουνοκορφή» ανέγνωσε. Σε αυτές τις τελευταίες λέξεις, ο Νίξον έκλεισε τα μάτια του. Μετά, πίεσε τον εαυτό του να συνεχίσει: είχε

στρατιωτικό ελικόπτερο που τον ανέμενε. Ο Νίξον κοντοστάθηκε μπροστά στη σκάλα του ελικοπτέρου και ο Φορντ του είπε νευρικώς: «Να μας στέλνετε νέα όποτε μπορείτε, να ξέρουμε πώς είστε». Ο Νίξον ανέβηκε τα σκαλιά και γύρισε να δει το Λευκό Οίκο. Κοιτάζοντας με οργή, ο Νίξον έτεινε το χέρι για έναν άτσαλο χαιρετισμό και τότε, στην τελευταία περίεργη στιγμή της προεδρίας του, σήκωσε και τα δύο χέρια του στον αέρα σε σχήμα V, το σήμα της νίκης. Τα κράτησε εκεί για μία στιγμή καθώς στο πρόσωπό του είχε ένα μεγάλο μειδίαμα. Στη συνέχεια, το ελικόπτερο απογειώθηκε και έφυγε. 63

Η επόμενη ιστορία Κάθε μήνα, σας ζητάμε να γράψετε Iστορία. Επιλέξτε τη φωτογραφία, η οποία σας ενδιαφέρει περισσότερο από όσες βρίσκονται σε αυτή τη σελίδα, αποφασίστε πώς θα θέλατε να μείνει στην Iστορία και γράψτε μια περιγραφή 80–100 λέξεων. Η φωτογραφία με την καλύτερη περιγραφή θα είναι η φωτογραφία της σελίδας 9 του επόμενου τεύχους του περιοδικού μας. Διεύθυνση υποβολής συμμετοχών: bbchistory@dimokratianews.gr