7
. UNITE
GAZETE VE DERGI
KAZANIMLAR 1. Gazete ile ilgili temel kavramlar› tan›r. 2. Gazetedeki haber ve foto¤raf iliflkisini analiz eder. 3. Örnek bir gazete haz›rlar. 4. ‹çerik ve yay›n periyoduna göre dergi türlerini s›n›fland›r›r.
HAZIRLIK SORULARI 1. Gazetelerde ne tür yaz›lar› okuyorsunuz? 2. Sürekli okudu¤unuz gazete ve dergi var m›? Varsa neden bu gazete ve dergileri okuyorsunuz? 125
GAZETE DERS SINIF YAKLAfiIK SÜRE ÜN‹TE TEMEL BECER‹LER KAZANIMLAR MATERYALLER
: MEDYA OKURYAZARLI⁄I : 6, 7, 8 : 40' (1 ders saati) : Gazete ve Dergi (7. ünite) : Problem çözme, yarat›c› düflünme, elefltirel düflünme, Türkçeyi güzel, do¤ru ve etkin kullanma. : Gazete ile ilgili temel kavramlar› tan›r (1. kazan›m). Gazetedeki haber ve foto¤raf iliflkisini analiz eder (2. kazan›m). : TDK Türkçe Sözlük, 3 adet ulusal gazete
DERSE HAZIRLIK Bir hafta önceden ö¤rencilerinizden birer adet ulusal gazete getirmelerini isteyiniz. Dersin bafl›nda 127. sayfadaki etkinli¤i ço¤altarak ö¤rencilerinize da¤ıtıp etkinli¤i yapmalarını isteyiniz. Daha sonra 128. sayfada yer alan ”GAZETE ÖRNE⁄‹” sayfas›n› ço¤altarak ö¤rencilerinize da¤›t›n›z. Sayfa üzerinde önceki etkinlikte ö¤rendikleri gazetecilik kavramlar›n› uygun bölümlere yazmalarını isteyiniz. DERS‹N ‹fiLEN‹fi‹ S›n›fa getirilen gazetelerde ayn› haberin farkl› ebatlarda verildi¤ini göstererek bunda gazetenin ekonomik durumunun, siyasi e¤iliminin vb. de etkili oldu¤unu/olabilece¤ini vurgulayın›z. Gazetede verilen bir haberi desteklemek için
kullan›lan foto¤raf›n öneminden söz ediniz. Bunun için afla¤›daki bilgilerden yararlanabilirsiniz. 129. sayfadaki “FOTO⁄RAF HABERE RENK VER‹R” etkinli¤ini ö¤rencilerinize da¤›t›n›z. Haberle foto¤rafın birbirlerini destekleyip desteklemedi¤ini sorunuz. S›n›fa getirilen gazetelerden foto¤raflar keserek bu foto¤raflar›n haberlerinin nas›l olabilece¤i konusunda tahmin yürütmelerini isteyiniz. Daha sonra gazete haberini elefltirel bir gözle inceleyebilmeleri için 130. sayfada verilen “GAZETE HABER‹ KONTROL L‹STES‹” bafllıklı etlkinli¤i ço¤altarak ö¤rencilerinize da¤ıtınız. Ö¤rencilerinizden sayfada yer alan haberi, gazete haberi kontrol ölçülerine göre de¤erlendirmelerini isteyiniz.
GAZETE VE FOTO⁄RAF Politika, ekonomi, kültür ve sanat baflta olmak üzere birçok konuda haber ve bilgi vermek amacıyla yorumlu veya yorumsuz, her gün ya da belirli zaman aralıklarıyla çıkan basılı yayın organına gazete denir. Gazete 17. yüzyılda ilk kez Avrupa’da yayımlanmaya bafllamıfltır. Ülkemizde ilk gazete ise 1831 yılında yayınlanan “Takvim-i Vekâyi” gazetesidir. Gazetelerde iç, dıfl, magazin, ekonomi, kültür-sanat, spor gibi haberler bulunur. Bu haberlerin olmazsa olmaz bir ögesi ise foto¤raflardır. Foto¤rafsız bir gazete ya da dergi düflünmek günümüz koflullarında neredeyse imkânsızdır. Foto¤raflar gazetelerde yazı kadar hatta bazen ondan da önemli bir unsurdur. Bazen uzun bir yazıyla anlatılamayan bir haber iyi çekilmifl bir foto¤rafla çok daha etkili anlatılabilir. Foto¤raflar haberi tanımlayan, tamamlayan ve güçlendiren unsurlarıyla haberin inandırıcılı¤ını artırırlar. Bu yüzden gazete ve dergilerde birçok foto muhabiri çalıflır. 126
EfiLEfiT‹REREK Ö⁄RENEL‹M Afla¤›daki kutucuklarda gazetecilik kavramlar›, cümlelerde ise onlar›n aç›klamalar› verilmifltir. Cümlelerin bafl›ndaki boflluklara ipucu olarak verilen harflerden yararlanarak ilgili kavramlar› yaz›n›z.
KÜNYE
AJ
M‹ZANP
FOTO⁄RAF
MANfiET HABER
SÜRMANfiET
N
MASYO
ENFOR
SPOT T‹RAJ
1. Gazetelerin ilk sayfas›na iri puntolarla konulan bafll›¤a verilen ad.
fi T
2. Gazetelerin birinci sayfas›ndaki logonun üzerinde kullan›lan bafll›¤a verilen ad. 3. Gazete, kitap, dergi vb.nin bask› say›s›.
J O
4. Bir haberde ilgi ve merak uyand›rmak amac›yla haberin içinde bulunan çarp›c› ifadelerin daha büyük puntoyla verilmesi.
B
5. ‹letiflim ve medya yay›n araçları tarafından verilen bilgi. 6. Görüntüyü, ›fl›¤a karfl› duyarl› cam, k⤛t vb. bir yüzey üzerinde özel makine ile tespit etme yöntemi, bu yöntemle aktar›larak ço¤alt›lan resim.
⁄
7. Bir gazetede, gazetenin sahibi, sorumlular›, adresi, bas›ld›¤› yer ve iletiflim bilgilerinin verildi¤i kutucuk.
Ü P F
8. Gazete, dergi vb. yay›nlarda sayfa düzeni. 9. Haber alma, haber verme, haberleflme.
127
GAZETE ÖRNE⁄‹
Afla¤›daki gazetecilik kavramlar›n› gazete üzerinden okla göstererek alt, üst, sa¤ ve soldaki boflluklara yaz›n›z. 1. Manflet 2. Sürmanflet 3. Spot 4. Haber
5. Foto¤raf 6. Mizanpaj 7. Logo
128
FOTO⁄RAF HABERE RENK VER‹R Afla¤›daki foto¤rafla desteklenmifl gazete haberi kupürünü inceleyerek sorular› cevaplay›n›z.
Bir gazete haberi, 15.05.2006
1. Haberle foto¤raf birbirini destekliyor mu? Açıklayınız. ........................................................................................................................................................ ......................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................... 2. Haber, foto¤rafla desteklenmese nas›l olurdu? ........................................................................................................................................................ ......................................................................................................................................................... 3. Foto¤rafın habere ya da haberin foto¤rafa sa¤ladı¤ı katkılar nelerdir? ........................................................................................................................................................ ......................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................... 4. Haberin ve foto¤raf›n verilifl flekline etki eden nedenler (kayg›/faktör) neler olabilir? ........................................................................................................................................................ .......................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................... 129
GAZETE HABER‹ KONTROL L‹STES‹ Afla¤›daki gazete haberi kupürünü inceleyerek verilen ölçütlere göre de¤erlendiriniz. Evet 1. Haberde bilgi ya da olay, anlaflılır ve do¤ru flekilde anlat›lm›fl m›? 2. Haberin alındı¤ı kaynak güvenilir mi? 3. Haber baflka medya araçlarında aynı flekilde yer almıfl mı? 4. Haberde ad› geçen kifli ya da kurumlar›n görüfllerine yer verilmifl mi? 5. Haber, yorum ifade eden sözcüklerden ar›nd›r›lm›fl m›? 6. Haberde gerekti¤i kadar ayr›nt›ya yer verilmifl mi?
Bir gazete haberi, 25.06.2005
130
Hay›r
HAYDI GAZETE HAZIRLAYALIM DERS
: MEDYA OKURYAZARLI⁄I
SINIF
: 6, 7, 8
YAKLAfiIK SÜRE
: 40' (1 ders saati)
ÜN‹TE
: Gazete ve Dergi (7. ünite)
TEMEL BECER‹LER : Araflt›rma, yarat›c› düflünme, giriflimcilik, bilgi teknolojilerini kullanma, sosyal ve kültürel kat›l›m, Türkçeyi do¤ru, güzel ve etkili kullanma KAZANIMLAR
: Örnek bir gazete haz›rlar (3.kazan›m).
MATERYALLER
: Beyaz karton, yap›flt›r›c›, makas
DERSE HAZIRLIK Ö¤rencilerinize bir hafta önce 132. sayfadaki “M‹ZANPAJ YAPIYORUZ” etkinli¤ini ço¤altarak da¤›t›n›z. Gelecek derste örnek gazete yapacaklar›n› bunun için önceden gazetede bulunmas› gereken bölümleri incelemelerini söyleyiniz. S›n›f› iki gruba ay›r›n›z. Her grubun kendi aras›nda görev da¤›l›m› yaparak iki farkl› içerikte gazete haz›rlayacaklar›n› söyleyiniz.
gazete sayfas› verilmifltir. Bu sayfa gazetenin ana (ilk) sayfas› olacakt›r. Ö¤rencilerinize bu sayfay› vermeden önce mizanpaj konusunda afla¤›daki bilgilerden yararlanarak onlar› bilgilendiriniz. Gruplar›n gazetelerini, edindikleri mizanpaj bilgileri do¤rultusunda haz›rlamalar›n› sa¤lay›n›z. Haz›rlanan gazete sayfalar›n›, s›n›f panosuna ast›rarak s›n›fça inceleyiniz.
DERS‹N ‹fiLEN‹fi‹ 132. sayfada ö¤rencilerinizin bu çal›flmay› yapmalar›na kolayl›k sa¤lamak amac›yla bofl Sayfa Tasar›m› (Mizanpaj) Nedir, Neye Yarar? Bir gazeteyi di¤er gazetelerden ay›ran görsel özellikler sayfa tasar›m› (Mizanpaj) ile ortaya konur. Gazeteye kiflilik veren, onu be¤enilir ve çekici k›lan, okuyucu ile sözsüz iletiflimi sa¤layan büyük ölçüde sayfa tasar›m›d›r. Neyin önemli oldu¤unu okura ilk elden sunan, hangi haberin daha de¤erli, hangi foto¤raf›n daha anlaml› oldu¤unu belirten de sayfa tasar›m›d›r. Gazeteyi haber ve köfle yaz›lar›n›n monoton yap›s›ndan kurtaran ve daha okunabilir hâle getiren de yine sayfa tasar›m›d›r. Genel olarak gazete ve dergi gibi yay›nlarda sayfalarda yer alacak haber, köfle yaz›s›, foto¤raf ve görsel unsurlar›n düzenlenmesi, karmafla ve düzensizli¤in ortadan kald›r›lmas› anlam›na gelen sayfa tasar›m›, ayr›ca sayfa plan›, sayfa düzeni ya da Frans›zca kökenli “mizanpaj” karfl›l›¤›yla bilinir. Bir gazeteyi görsel yönden farkl› k›lan niteliklerin de sayfa tasar›m›na konu oldu¤u söylenebilir. Sayfa tasar›m›, fark› yaratan en belirgin unsurdur. Gazetede kullan›lan yaz› karakterleri ya da fontlar ve yaz› puntolar›, kullan›lan ince, kal›n ya da kesik çizgiler, ikon ya da semboller, foto¤raflar›n yerleflim biçimleri hatta verilen aç›lar, sayfa yap›s›ndaki sütun say›s› ve renkler zaman içinde de¤iflim gösterir. Doç. Dr. Erkan YÜKSEL Doç. Dr. Halil ‹brahim GÜRCAN Haber Toplama ve Yazma 131
M‹ZANPAJ YAPIYORUZ Afla¤›da bofl bir gazete sayfas› görüyorsunuz. Gazetede bulunmas› gereken bölümlerin baz›lar› verilmifltir. Bu bölümleri uygun yerlere yerlefltiriniz. SÜRMANfiET
LOGO
MANfiET
FOTO⁄RAF
132
HABER
BAfiYAZI
KÖfiE YAZISI
DERGI INCELEYELIM DERS SINIF YAKLAfiIK SÜRE ÜN‹TE TEMEL BECER‹LER KAZANIMLAR MATERYALLER
: MEDYA OKURYAZARLI⁄I : 6, 7, 8 : 40' (1 ders saati) : Gazete ve Dergi (7. ünite) : Araflt›rma, yarat›c› düflünme, giriflimcilik, bilgi teknolojilerini kullanma, sosyal ve kültürel kat›l›m, Türkçeyi do¤ru, güzel ve etkili kullanma : ‹çerik ve yay›n periyoduna göre dergi türlerini s›n›fland›r›r (4. kazan›m). : Projeksiyon cihaz›/tepegöz, çeflitli dergiler
DERSE HAZIRLIK Bir hafta önceden ö¤rencilerinizden farkl› hedef kitlelere yönelik yay›n yapan dergiler getirmelerini isteyiniz (Yay›n tarihi geçmifl dergiler de olabilir.). Gelenler içinden kendileri için yararlı ya da ilgi çekici dergi olup olmadı¤ını sorunuz. Böyle dergi varsa onun hakkında bilgi vermelerini isteyiniz.
etkinli¤ini ço¤altarak da¤›t›n›z. Ard›ndan s›n›fa dergi getiren ö¤rencilerin bunlara ait bilgileri k›saca aktarmalar›n› isteyiniz. Bu esnada s›n›fa aktar›lan bilgileri görevlendirdi¤iniz bir ö¤renci tahtadaki kategorilere ifllesin. Ö¤rencilerinizle birlikte s›n›fa getirilen dergileri içerik türlerine ve yay›n periyotlar›na göre s›n›fland›r›n›z. 135. sayfadaki “BU DERG‹DEN NELER Ö⁄RENEB‹L‹R‹M?” etkinli¤ini ço¤altıp da¤ıttıktan sonra ö¤rencilerinize etkinli¤i yapt›rarak derginin ifllevlerini kavramalar›n› sa¤lay›n›z. Bu çal›flmalar› yapt›r›rken afla¤›daki içeriklerine göre yay›n yapan dergi türlerinden yararlanabilirsiniz. Ayr›ca bu dergi türlerinden baz›lar›na örnekler verdiriniz. Bu dergilerin yay›n periyodu ile ilgili görüfl al›fl veriflinde bulununuz. Sayfada bulunan dergi görsellerini inceleyip hangi dergi türlerinden oldu¤unu sorup yay›n periyodu hakk›nda görüfllerini al›n›z.
DERS‹N ‹fiLEN‹fi‹ Ö¤rencilerinize dergileri; a. ‹çerik türü, b. Künyesi, c. Kaç günde / haftada / ayda vb. yay›nland›¤› (yay›n periyodu), ç. Hedef kitle olarak kimlere (yafl, meslek, cinsiyet, genel) hitap etti¤i gibi ölçütlere göre de¤erlendireceklerini belirtiniz. Bu ölçütleri tahtada tablo hâline getiriniz. 134. sayfadaki “DERG‹LER‹ TANIYORUZ” Bilgisayar Kiflisel Geliflim Emlak Hobi ve Beceri Sektörel Do¤a ve Tatil Bilim ve Teknik Sinema ve Tiyatro Grafik Tasar›m Mizah Ekonomi Kad›n
Gençlik Çocuk Mutfak ve Yemek Müzik Denizcilik Avc›l›k Havac›l›k Yolcu E¤itim Hukuk Otomobil Aktüel
Zekâ Oyunlar› Kültür Edebiyat Oyun Al›flverifl Sa¤l›k ve Spor Foto¤rafç›l›k Mimarl›k ve Tasar›m Üniversite Haz›rl›k Çizgi Roman fiehir ve Yaflam Din ve Tasavvuf
133
DERG‹LER‹ TANIYORUZ S›n›fa getirdi¤iniz dergileri, konular›na ve yay›nland›klar› süre aral›klar›na göre inceleyerek afla¤›daki tabloyu doldurunuz. Dergi Ad›
Yay›n Türü
Yay›n Periyodu
Bilim Çocuk
Bilimsel Çocuk Dergisi
Ayl›k
Hedef Kitle 10-15 Yafl Arası
Yukar›daki tablodan elde etti¤iniz sonuclara göre afla¤›daki boflluklar› doldurunuz. 1. ‹ÇER‹KLER‹NE GÖRE DERG‹ TÜRLER‹
2. YAYIN PER‹YODUNA GÖRE DERG‹ TÜRLER‹
............................................................................ ........................................................................... .............................................................................. ........................................................................... ............................................................................... ........................................................................... .............................................................................. ........................................................................... ............................................................................... ........................................................................... ...........................................................................
............................................................................ ........................................................................... .............................................................................. ........................................................................... ............................................................................... ........................................................................... .............................................................................. ........................................................................... ............................................................................... ........................................................................... ...........................................................................
134
BU DERG‹DEN NELER Ö⁄RENEB‹L‹R‹M? Yafl ve e¤itim düzeyinize uygun olan çocuk, edebiyat, kültür, sanat vb. dergi türlerinden bir tanesini seçiniz. Derginin kapa¤›n› afla¤›daki bofllu¤a yap›flt›rarak, dergiyi inceleyerek afla¤›daki cümlelerin karfl›s›ndaki uygun kutuya “
“ iflareti koyunuz.
EVET KISMEN HAYIR 1. Dergiden bir e¤itim arac› olarak yararlanabilirim. 2. Bu derginin ö¤retici ifllevi var. 3. Bu derginin e¤lendirici ifllevi var. 4. Bu dergi günlük yaflamda karfl›laflt›¤›m sorunlara çözümler önermektedir. 135
ÜN‹TE DE⁄ERLEND‹RMES‹
Afla¤ıdaki cümlelerden do¤ru olanların baflına “D”, yanlıfl olanların baflına “Y” harfi yazınız.Yanlıfl oldu¤unu düflündü¤ünüz cümlelerin do¤rularını verilen bofllu¤a yazınız. ( ) 1. Gazetelerde farklı bilimsel çalıflmalar sıkça yer almalıdır. .......................................................................................................................................... ( ) 2. Sürmanflet: Gazetelerin birinci sayfasındaki logonun üzerinde yer alan bafllı¤a verilen addır. .......................................................................................................................................... ( ) 3. Dergiler içeriklerine göre moda, çocuk, magazin, spor, bilim olarak adlandırılır. .......................................................................................................................................... ( ) 4. Gazete haberlerinde foto¤rafa yer verilmesi haberi inandırıcı kılar. .......................................................................................................................................... ( ) 5. “Bir derginin hedef kitlesi”, ifadesi ile anlat›lmak istenen okuyucunun yafl›, cinsiyeti, mesle¤i vb.dir. .......................................................................................................................................... ( ) 6. Künyede gazetenin tiraj›yla ilgili bilgiler yer al›r. .......................................................................................................................................... Afla¤ıdaki cümlelerde bofl bırakılan yerleri uygun sözcüklerle doldurunuz. 1. Gazete, dergi vb. yayınlarda sayfa düzenine .........................denir. 2. Yayınlar süreli ve süresiz olmak üzere ikiye ayrılır. Gazete ve dergiler ......................yayınlardır. Afla¤ıdaki soruların cevaplarını iflaretleyiniz. 1. Bilinçli bir gazete okuyucusu için bir haberde afla¤ıdaki seçeneklerden hangisi önemsizdir? A. Haberin foto¤rafı C. Haberde yorum olup olmadı¤ı
B. Haberlerin yansız olup olmadı¤ı D. Gazetenin tirajı
2. Bir gazetenin ana sayfasında yer alması zorunlu olan öge afla¤ıdakilerden hangisidir? A. Logo B. Künye C. Reklam ilanı D. Köfle yazıları 3. Afla¤ıdaki seçeneklerden hangisi bir derginin yayın periyodu olamaz? A. Haftal›k B. Ayl›k C. Günlük D. Üç ayl›k Afla¤ıdaki soruyu okuyunuz. Cevabını bofl bırakılan yere yazınız. 1. Sizce bir gazetenin tiraj›n›n yüksek olmas› onun hangi özellikleriyle iliflkilidir? ................................................................................................................................................. ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................... 2. Kendi yafl grubunuza ve e¤itim düzeyinize uygun bir dergi yayımlamak isteseniz bu derginin içeri¤inde nelerin olmasını istersiniz? ................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. 136
ÖZ DE⁄ERLEND‹RME “GAZETE VE DERG‹” ünitesinde neleri ne kadar ö¤rendi¤inizi anlamak için kendinizi de¤erlendirebilirsiniz. Afla¤›daki ifadeleri okuyarak size uygun olan seçene¤i “x” ile iflaretleyiniz. “Bunu çok iyi yapabiliyorum.” için “Bunu k›smen yapabiliyorum.” için “Bunu yapam›yorum.” için
kutucu¤unu iflaretleyiniz.
ÖLÇÜTLER
1. Gazetecilikle ilgili kavramların anlamlarını gazete sayfası üzerinde gösterek açıklayabilirim. 2. Gazete okuyucusu olmakla hangi kazanımları elde edebilece¤imi söyleyebilirim. 3. Dergilerin yayın türlerini ve periyotlarını söyleyebilirim. 4. Gazete haberlerini hangi ölçütler do¤rultusunda de¤erlendirmem gerekti¤ini söyleyebilirim. 5. Gazete haberi ile birlikte verilen foto¤rafın haberi destekleyip desteklemedi¤ini yorumlayabilirim. 6. Bu konuda ö¤rendiklerimi günlük hayatımda kullanabilirim. Ö⁄RETMEN‹N YORUMU: ........................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... De¤erlendirme sonunda iki kez gözden geçirmeniz yararl› olacakt›r.
ya da bir kez
137
iflaretlediyseniz bu üniteyi yeniden