Go Vegan?
Kico bo sa di berdad... Vol 3. - Februari 2015 - Aruba
editorial
“Special Victims Unit� pa profesionalnan universitario
C
ultura di miedo no ta manifesta su mes solamente serca esnan cu talves menos skol y ta depende di su hefe di trabao of gobierno pa por sobrebibi. Esaki ta hasi su mes presente tambe serca un cantidad di profesionalnan universitario cu supuestamente mester tin e conocimento academico di por expresa nan mes na un forma liber pa educa esnan cu ta depende di nan. Universidad di Pueblo a wordo crea cu e meta pa profesionalnan academico of cu amplio experencia por vocifera nan pensamento atraves di articulonan bon compila pa informa y educa nos comunidad sin censura. Nos promer dos edicionnan a hasi un impacto grandi cu un alcance di 16.472 y 10.200 respectivamente. Sinembargo manera ya varios a bin ta informa nos ta riba e hecho cu nan ta wordo controla na nan trabao riba cualkier paso cu nan tuma y ta teme pa represalia. Nos ta referi a profesionalnan na diferente compania local como tambe profesornan universitario. Esaki ta prueba un biaha mas cu nos isla felis en realidad ta wordo controla pa forsanan mas grandi cu nos por imagina. Otronan a hay instruccion pa blokia nos mailnan cu e link a yega na e publicacion digital aki. Pero nada no por para e forsa di social media cu nos ta usando pa yega na e lector. Abo cu ta un profesional academico of cu experencia riba cierto materia sinti bo mes liber pa vocifera bo opinion atraves di articulo den nos revista digital Universidad di Pueblo cu ta yena e rol di cualkier universidad cual un di su funcionnan ta di informa, alerta, conseha SOCIEDAD riba desaroyonan den e pais. Locual si ta e caso na paisnan Sur Americano caminda rectornan ta sali afor y papia cu pueblo. Pa loke ta e profesionalnan cu ta wordo manipula na trabao, libera bo mes y sinti bo un ves mas un berdadero profesional. Y esnan cu ta censura, conspira y persigui corda cu niun poder ta pa semper...
Melvin Quilotte, Director Universidad di Pueblo
contenido
Nota di redaccion: Nos colaboradornan como profesional ta liber pa expresa nan opinion sin censura. Ta tarea di Universidad di Pueblo pa informa nos comunidad atraves di analisis di topiconan actual. No necesariamente nos redaccion y/of e ciudadano mester comparti locual nos colaboradornan ta trece dilanti. Pa cual motibo via correspondencia por reacciona na un forma respetuoso y diplomatico.
Revista profesional publica mensualmente pa 911 & Marketing Group N.V.
We are on
Pa mas informacion riba esaki lesa pagina 26.
dr. Carlos Mezza
4. Go Vegan? Kico bo sa di berdad...
Nora Eleonora,
8. Part 2. How to co-create Cover and Care on Aruba? Lcdo. Iván José Salazar Zaíd
14. Aruba en el pensiamento de los Venezolanos drs. Melva Croes-Yánez
16. Proceso di ganjamento
Escritor Anonimo
22. Siddhartha Gautama
Tommy Leest 28. Part 1. Tatu
Armando Lampe, Ph.D.
24.Titel: Frei Betto O.P. Dedica na Zr. Juliette O.P. y Zr. Lucy O.P., comunidad Salida di Solo Armand Hessels
32. Mal Gobernashon
salud Indra Stamper, Vegan
Go Vegan?
Kico bo sa di berdad... ‘Haci bo best, te ora bo sa mihor. Despues, ora bo sa mihor, haci mihor tambe’ Tin hende ta worry, tin no y esey ta ok. Humanidad no ta bay cambia den un dia pa otro y converti su mes den un caminda compasion ta reina, na unda tur ser humano ta saludabel, respetuoso y positivo, nos tur sa esey! ‘Que hubo’ nos djis acepta esey y si bo kier un mehoracion of cambio, ta e cambio bo mes! Cu esey tras di lomba, laga mi menciona tambe cu e idea tras di e articulo aki, no ta pa purba huzga niun hende ni e decision di niun hende. Tampoco mi ta purbando na cambia ni convence ningun persona pa converti su mes den un vegan, si comparti informacion general ariba ta vegan y duna un krenchi di mi punto di bista. E resto, locual ta sosode despues ta den e man di cada un di nos. Ta completamente nos decision pasobra ta nos bida. Porta e forma cu e ta wordo presenta ta ‘duro’, pero ban ta serio, ta hende grandi nos ta y nos no mester ta cana rond continuamente cu handschoen y cu miedo pa trapa tenchi di hende. Si pa cualkier motibo bo ta sinti bo ‘aangesproken’ e ta bisa mas di bo persona cu di e articulo.
Mi sa si cu Vegans tin un ‘bad rep’ pesey e ‘splicacion’ na comienso. Ora ta toca e tema di Non-Violence, di no come, bisti of uza bestia, TUR vegans ta wordo considera como si fuera nan ta punta dede ariba esnan cu no ta comparti e ideologia di compasion aki. (un superioridad no existente) Pero esaki no ta caso, ta djis brasa vegans ta brasa e oportunidad di splica e benefishinan di ta vegan, pa bo mes, pa medio ambiente y pa e bestianan. Mane nan ta bisa na Ingles; “My neck on the block” tin, maske ta un persona eyfo (of mas) cu ta interesa den sa mas!
Introduccion;
Conocemento ta poder, asina nan ta bisa… Pero, di berdad nos kier SA MAS? Nos kier ‘sa mas’ di TUR cos? Of sierto informacion so? Of solamente esun cu ta combini nos? Of esun cu ta rekeri/demanda nada of casi niun input di nos banda. Y ora nos sa mas, kico nos ta haci cu e informacion? Nos ta uze pa biba mihor of djis considere como un novela, djis pa entretenimento, pa nos por ‘bisa’ (post) cu nos sa di e topico?!
Indra Stamper, Vegan Esey ta sosode hopi rond di nos awor. Nos ta den e era di ignorancia? Pasobra tur informacion cu bo ta desea/mester/kier ta na bo alcance, mas serca di nos cu nunca! Pero con hopi mas e generacion aki sa? Por ehempel, compassion, un tema delicado, vooral si nos ta papia ariba compassion pa bestia. Mayoria hende rond di mundo a wordo sinja di chikito cu bestia ta existi solamente pa woro uza, comi, den otro palabra cu bestia no tin balor. Depende na ki parti di mundo bo ta, esaki ta diferente por ehempel na India caminda nan ta wak baca como un bestia celestial y cu no ta merece wordo mata y comi. Asina tin paisnan cu ta come bestianan cu den otro parti di mundo ta wordo considera como ‘pet’, un companje pa nos. Cada lugar/pais ta dicidi cua bestia nan ta wordo comi of no y esaki tin hopi di haber cu e historia, custumber, cultura di e pais. Den caso di bacanan, bo tabata sa cu bacanan ta un di e bestianan
salud bo considere? mas docil pa cria y pesey nan ta den e top 5 cu ta wordo cria pa con- Nos tur ta yuda crea un mihor sumo humano rond mundo? mayan, nos tur ta artista den e obra di arte aki y nos tur nos decision nan ta importante y ta marca OK, awor, si bo sa mihor, lo bo con nos mayan lo briya. cambia? Mayoria di hende lo contesta si pero den realidad nan no lo cambia, nan lo djis pone e informacion Un tiki informacion basico; un banda pa uza ora ta interesante of pa comparti e informacion y Tin Vegan y tin continua cu nan bida manera nan tabata biba prome. Vegetarian Jammer. Una bes bo haya sa cu bo decision A continuacion lo mi trece un tiki pa haci un cambio simpel den bo informacion basico den forma di bida, ta influencia grandimente bo pregunta y contesta. E preguntanan salud, bo bienestar spiritual, medio scohi ta preguntanan cu ta wordo ambiente, futuro di bo yiunan, lo haci continuamente na Vegans. Asi-
na regular nan ta woro haci cu una bes bo bisa bo ta Vegan, bo sa hasta casi e volgorde I preguntanan cu bo ta bay haya. Masha pret mes.
salud
Kico ta e diferencia entre Vegetariano y Vegan? Nos por describi ambos den diferente manera y ta dificil pa haci esaki sin trapa ariba algun persona nan tenchi, dus mi ta
cu ta uza ambos, ovo-lacto vegetarians.
Vegan;
Un vegan ta come tur cos menos producto deriva di bestia (producto animal/animal-products). Kiermen no solamente ta abstene di
considera profitable mas, bacanan ta wordo mata pa bende como cuminda (mayoria di biaha esaki ta sosode den forma di un tiro na nan cabes, cu un skopet special).
Bacanan cu ta wordo cria solamente pa carni ta wordo mata mas prome, den 6 luna pa 1 anja. Mayoria di baby baca (calves) masculino, door cu nan no lo por produci lechi, ta wordo mata un tiki despues cu nan a nace (‘veal’).
scohe e manera mas directo y simpel pa splike. (atrobe for di perspectiva di un Vegan y mi lo pidi bo pa scohe e ‘interpetacion’ yena cu compasion) Vegetariano; Un vegetariano su forma di come ta consisti primordialmente di cuminda deriva di mata (plantbased food), sin carni di bestia. Pero tin vegetariano cu ta come webo ainda, nan ta wordo yama ovo-vegetarians y tin esnan cu ta uza/bebe lechi y nan ta wordo yama lacto-vegetarians y esnan
carni bestia pero tambe di cualkier producto cu ta wordo deriva for di e bestia, por ehempel lechi, webo, honing, gelatin etc.
Pero Dios a pone bestia pa nos come! Bacanan,
- Bacanan, por biba te cu 25 anja pero den ‘dairy farms’ bacanan ta biba 3 pa 4 anja, dependiendo ariba e produccion di lechi. Manera e produccion di lechi no ta wordo
Un baca cu ta biba pa produci lechi su bida ta basicamente asina: - Baca baby ta wordo kita for di nan mama despues di 1 pa 3 dia despues cu nan a nace. Manera mi a splica ariba e baby mucha homber nan ta bay di biaha pa e industria di veal. Baca mucha muher lo tin mesun destino cu nan mama. - Bacanan ta wordo submitted na un acto cu yama ‘dehorning’, nan cacho ta wordo kita), cu un zaag, hero cayente, waya skerpi, cuchui y otro tipo di tool, sin anestecia (e uzo di anestecia ta mucho costoso). - Baca nan ta wordo cria cuminda manipula cu hormonas pa asina nan por produci mas cu 4X mas lechi di locual normalmente nan lo
a produci y cada pasa un tempo ta make sure pa e baca bolbe sali na estado. - Una bes nan nan produccion baha nan lo bira cuminda di bestia, carni di bleki, carni di hamburger barata etc.
Galinjanan,
- Galinja nan por biba 8 pa 12 anja y un gay 15 pa 20 anja pero una bes nan ta wordo cria pa consumo humano nan ‘life-span’ ta diferente.
hombernan ta wordo mula den un grinder, 3 dia despues cu nan a nace (hatch), una bes e ‘farmer’ sa haya sa e sex di e puyito. Door cu e demanda pa galinja ta asina grandi, farms mester ‘produci’ hopi constantemente y esaki ta haci cu nan condicionnan di bida ta teribel y hopi galinja ta bira malo y muri pa via di falta di espacio y area limpi y pa toch purba rek e bida di e galinja, nan ta wordo cria cuminda cu antibiotica pa asina nan no muri di biaha y at least survive pa yega e ‘peso ideal’.
Un porco por biba te cu 15 anja pero e life-span den un farm pa porco ta 4 pa 6 luna, una bes nan yega e peso ‘ideal’, despues di a wordo cria cuminda ‘special’ pa logra esaki. Depeniendo den ki ‘farm’ nan ta
Na Merca, tur anja, tin sigur 9 biyon galinja cu ta woro creci pa nan carni y onvegeer 245 miyon cu ta woro cria pa pone webo.
wordo cria, e peso aki ta wordo yega
Porconan, Na Merca por ehempel mayoria di biaha galinja nan ta wordo duna cuminda ‘special’ pa asina nan por crece (un tiki mas liher cu normal) y yega e peso ‘ideal’ (pa e industria) den ongeveer 6 siman asina pa nan por wordo mata y bendi sin tin nodo di warda e proceso natural di crecimento. Similar na e ‘de-horning’, ora un galinja nace e ta wordo ‘de-beaked’, esta parti di su beak ta wordo ‘corta’, sin anestecia. Puyito masculino (gay) no ta mesun balioso cu puyito femenino (galinja), pasobra nan no por pone webo dus nan ta wordo mula. Pa anja, mas di 200 miyon puyito
- Porco nan tambe tin un bida y destino similar na galinja y bacanan
y nan tambe lo por biba un bida mucho mas largo si nan destino no tabata bira cuminda pa hende.
Ta normal pa porconan homber wordo capa sin anestecia, nan testiculonan ta gewoon wordo corta despues cu nan nace. Nan ta wordo poni den un kouchi cu di baina nan tin lugar pa cana desde cu nan nace te ora nan wordo busca pa mata. E cuminda cu nan ta haya ta yena cu entre otro antibiotica, hormonas y a yega di hasta haya farms cu ta cria e pupu di baca na nan porco. No tin tempo pa trata e porconan cu cariño, cu respet. Ora di hiba nan pa nan muri, nan ta wordo geschopt, he-dal, pusha y tin biaha tin palo ta wordo uza of un bara electrico cu ta manda coriente y shock nan pa nan por move den e speed
All fruits, grains, vegetables, grains
cu e compania mester pa nan yega na nan morto mas liher posibel y despues procesa y bendi.
Kico mi por come si mi bira vegan? Salada so? Tur cos. Djis nada deriva di bestia. Pense bon, ingredientenan principal cu ta duna cuminda sabor, ta e.g. salo, sucu, herbs, spices etc. Tin opcion di cuminda ta posibel y lo ta dushi y saludabel tambe. E cambio aki ta mustra dificil kisas, simplemente pasobra awor bo ta activamente consciente di kico bo ta come. Fabuloso! Tin asina hopi forma pa continua na come cosnan cu bo ta ‘custuma’ na come pero djis mester haci un ahuste chikito na bo forma di cushina. Mayoria di biaha bo por keda uza basicamente tur ingredientenan den un receta y enbes di ‘carni’ uza algo otro. Bo lo ta sorpresa con hopi forma tin pa cushina y experimenta con pa por disfruta di nos cuminda mas. Fabuloso ta cu mas y mas opcionnan vegan di cuminda ta obtenibel rond mundo y na nos supermercado nan local tambe! Cosnan cu nos ta custuma na come, entre otro: ice cream, bolo,
koekie, otro cos dushi (pastries) y asina mi por sigi menciona pero boso ta ‘get the idea’. Berdad, algun cos cu no ta bay smaak mescos. Pensa por ehempel si bo ta traha un aroz blanco y bo ta cambia pa aroz bruin, e no ta smaak mescos y e constistencia ta diferente pero esey no ta haci cu e ta smaak malo, djis diferente, pesey permanence cu un ‘open mind’ y djis purba diferente opcionnan..... Tene cuenta cu bo opcion vegan, lo ta mas saludabel, hopi biaha sin cholesterol, ‘saturated fat’ etc. cu no ta bon pa bo salud. Tin un vegan lifestyle ta un ‘win & win situation’ y claro bo mester tene cuenta cu un bon forma di come, pasobra batata hasa ta vegan tambe pero batata hasa tur dia no ta e forma mas ideal di come ;-) Considera lo siguiente: Bo ta come mas saludabel, bo ta yudando medio ambiente y bo ta e stem di bestianan cu ta wordo maltrata cruelmente pa wordo comi. Y ban ta serio, masha poco ta come un carni sin salo, spices of otro ingrediente pa duna sabor. Dus, pa kico no scohe e opcion di compasion y esun cu lo trece indudabelmente benefishi na bo bida, salud y mente.
Con mi ta haci cu e proteina cu mi mester pa mi curpa? Esaki ta un di e comentario of pregunta mas comun cu un vegan ta haya y e ta basa puramente ariba e misconception cu carni so tin proteina. Bon ehempel ta esaki, diferente organisacionnan a haci estudio nan y nan ta recomenda lo siguiente: Pa un hende muher cu ta pisa ongeveer 140 liber, ingeri 50 gram di proteina pa dia. 1 cup di spinazie (5 gram), lentejas (18 gram) y tempeh (un product di soy cu 41 gram) y asina tin hopi mas opcion, combinacion pa asina bo tin un cuminda sabroso y cu tur e benefishi cu bo curpa mester. Awor, imagina bo e pregunta wordo puntra na bo persona, lo bo sa cuanto proteina tin den bo tayo di cuminda? Lo bo sa kico bo tayo di cuminda ta consisti di dje? Cuanto nutriente? Suficiente? Di mas? Mucho tiki? Tin diferente estudio nan individual (y no necesariamente Vegan) cu ta mustra/informa cu demasiado proteina animal ta dañino pa bo salud (e.g. bo riñon). Bo kier lesa tocante e tema aki, check out: ‘The China Study, tremendo informacion aden.
Ta Vegan ta mas caro? No necesariamente, e ta depende kico abo ta scohe pa come tur dia.
E lo ta un inversion na comienso y ta encera atencion di bo parti pero despues bo cultivo lo ta un regalo (gratis) di naturalesa y e lo
sonanan cu hopi talent cu lo yuda bo crea bo mini cunucu na bo cas. Nos Aruba ta asina beniciona‌ Aki mi ta ilustra con e diferencia den prijs por ta; 1 lb (boneless pecho di) galinja: 4,.. florin (1 pecho ta pisa 1 liber) 1 lb pisca (cora): 18,.. florin 1 lb (carni mula di) baca: 8,.. florin 1 lb (rabo di) porco: 6,.. florin 1 lb lentejas: 2,.. florin (e prijs nan aki ta subhetivo na e tipo di producto e.g. carni cu of sin vet, veal, pia di galinja cu weso etc. y tambe na e supermercado cu ta bende.)
Con mi ta haci cu cuminda nan di tempo (temporada) di fiesta (eg Pasco/ham)?
E parti aki ta un tiki complica pa splica sin incorpora un tiki di mi aden, pasobra nos forma di biba ta influencia nos salud, medio ambiente y e pueblo en general. Tuma como ehempel (y mi humilde conseho) si nos sostene nos cunukeronan y cuminsa cumpra solamente for di nan, nos lo duna nan un rason planta mas y asina prijs nan tambe por cambia den e proceso. Un otro ehempel (y humilde conseho) ta tin bo mesun ‘mini cunuco’ na cas y cultiva asina diferente berdura, fruta, condimento etc. bo mes.
ta fresco, organico, sin pesticida of kimico! Si bo mester ayudo cu esaki tin per-
Cultura y custumber ta evoluciona cu tempo, una bes nos tin mas conocemento ariba e custumber en cuestion y su benefishi pa nos curpa y alma, e ta keda mescos of cambia. Manera un tremendo Sra. (Sra. Celia Thiel) a menciona den su programa (na BO GUIA 88.9 tur
Diasabra), cultura ta algo cu nos a sinja, nos no a nace cune! Ehempel: Pasco di nacemento, e ham ta represente? Of e nacemento di Hesus? E ta un forma facil, pa keda come mescos, bisano e ta un custumber! Laga mi continua cu Pasco, bo kier keda cu e sabor di ‘Pasco’, traha e opcion Vegan, no ta dificil at all, al contrario, mas rapido y menos trabao y mes (of mas) dushi. E informacion aki a wordo asegura name for di un persona cu ta traha ayaca ya pa decadanan caba pa bende, mi Sra. Mama, Sra, Ingrid Stamper-Ponson, un tremendo chef y cu e recetanan di antayo di Sra. (Mama) Kela Ponson (QEPD). Esaki ta un propaganda no paga pero Ling & Sons tin hasta e Vegan Ham y Turkey version, si bo ta sinti cu bo kier e sabor similar di ham of kalakuna. Asina bo tin hopi mas forma pa keda cu e sabor di e fiesta cu bo ta celebrando pero den e version Vegan.
Simplemente conosemento. Bo sa di berdad kico bo ta come, kico bo ta bebe? Bo sa kico tur tin den bo cuminda? (Bo ta worry?) Bo sa kico tin den bo pudding, bo yogurt, mangel, bolo, sunchi (marshmallow), ice cream? Bo sa kico Gelatin ta? Di kico e ta traha?
Gelatin. Gel. Esaki ta un proteina cu bo ta haya despues di herbe (cu/den awa) e cuero, musculo (tendons, ligaments) y/of weso di baca of porco. E ta wordo usa pa film di potret (photographic film), pa vitamin su coating of e capsula nan, tambe den shampoo, crema pa cara y otro cosmetic. Alternativa nan: sunchi (marshmallow) originalmente tabata wordo traha di e raiz di e mata di marsh mallow. Carrageen (carrageenan, Irish moss), sierto seaweeds (entre otro algin, agar-agar). Tin capsula nan vegetarian obtenibel na diferente compania y camera nan digital no ta uza film. *Tin biaha Gelatin ta wordo uza pa clarifica binja, pa sa di Gelatin wak e splicacion breve ariba. Bo sa kico tin den keshi? Bo sa kico Rennet ta? Di kico e ta traha? Rennet. Rennin. Ta un enzyme cu ta wordo extrai for di stoma di bacanan (calves). Alternativa nan: por ehempellamoenchi of e mesun agent, rennet pero di vegetal. Bo sa kico tin den bo binja? Den bo cerbes? Isinglass Esaki ta un sorto di gelatin prepara for di e ‘internal membranes’ di ‘fish bladders’. Alternativa: Entre otro Agar-agar y algun di e mesun alternativa uza pa Gelatin. *Tin biaha Gelatin ta wordo uza pa clarifica binja, pa sa di Gelatin wak e splicacion breve ariba. Esaki ta djis algun ehempel di ingredientenan deriva di bestia cu tin den nos cuminda y/of bebida diario.
Nota: Mi ta spera cu e informacion ricibi via di e articulo aki logra cultiva inspiracion. Tambe mi kier recorda bo cu na nos dushi Aruba, nos por haya hopi producto cultiva aki mes, tambe tin diferente compania y organisacion cu tey pa yuda bo cu informacion y of yuda ehecuta bo plan pa cultiva bo mes of yuda bo una bes bo bira vegan. Conosemento ta poder y si nos ta cada dia mas consciente di locual nos ta come, di kico tin den e productonan cu nos ta cumpra, nos lo biba un bida mucho mas saludabel, yena cu compassion, nos lo yuda nos medio ambiente y segura un mihor futuro pa nos y nos yiunan. Fabuloso.
cuido Nora Eleonora, Master in Culture Organization and Management
“How can a ‘Humane’ Elderly-Care be realized through and with involved organizations and institutes in the Care on Aruba within the framework of ‘Social Constructionism‘?”
Part 2. (final) How to co-create Cover and Care on Aruba? Globalized Relational Beings
Regarding the newly arrived immigrants and longer established population, John Bennett (1993) describes a six-phase model of adjustment of different cultures coming into contact with each other “I. rejection; II. Defend;, III. Decrease; IV. Accept; V. Adapt and VI. Integrate.“ Bennett calls the first three ethnocentric phases, in which one’s own perception of one’s culture forms the centre of all reality. The last three phases Bennett calls the ethno-relative phases; one interprets and put into perspective each other’s behavior and culture in the light of a cultural context, not good not bad, just different. His model implicates a process, which is neither fixed and orderly nor permanent. He mentions the phases of cultural adaptation Aruba has gone through: from a former ethnocentric view on the post 1930s immigrants, through a form of acceptance of their presence the “ethno-relative” view, and with the coming of the latest post 1987 Latin immigrants, again reversing to another ethnocentric view. And persons in a intermarriage live in a multi-cultural world, having access to both views of the world. This
seems to be a conversation that is not ended yet and still is developing (Bakhtin, 1986; Gergen, 2009). Green (1969) has made some remarks about people going off to study abroad, their mothers’ and family objections to leaving even for a temporary time the folds of the family; and off their problems upon their return of either adjusting to their old society, or rejecting this (individualization). In the family A. there is one such brother, though intelligent, who stayed home. And even nowadays (2014) many girls are not allowed to go abroad to study, less they risk upsetting their family. So this conversation, while changed somewhat through time –boys are allowed to go and study now- , is not over yet. And led by Green’s remark, that our population is relatively recently established, closer research shows us, that we are almost all migrants or descendants of migrants of the last 2 centuries, after the Gold-rush of 1825; about 8 to 10 generations only; and by 1930, only 5 generations. How can this observation lead to different understandings regarding the newly arrived, those from the 1990s on? Can we use this? Kenneth Gergen, 2009: “Rela-
Nora Eleonora, M.A.
tional being replaces the traditional concerns with the individual and the community by illuminating the significance of relationships.” (p. 27). And we can change the significance in a co-creation towards one better fitting our new reality. Aruba is not unique in the world for having a very mixed population, see countries in the region like Surinam, Guyana, and Trinidad too name a few. And also not unique in having a rapidly aging of the population, see Barbados (Cloos c.s, 2010; Rawlins, 2010 ). But to each we leave their own story of their construction in their own right. Still the question remains: “How to go about achieving the perceived needed changes in this care-system , within this divided society (Green, 1969; Bennet, 1993)?” A private observation, based on former experiences with elderly care contrasted with what is considered humane; an internal conversation of myself. “And how to change the social construction around the OAP in
cuido a more positive way? “ Having no power to impose changes, I tend to think it must be some form of dialogue to reduce some of the underlying stresses, which can founder the whole process of enduring positive change. And while thinking this, I tend more and more strongly towards social construction through relational construction (Gerger, 1999, 2001 and 2009) and within that to ‘Appreciative Inquiry’ (Whitney & Trosten-Bloom,2010; Watkins, Mohr & Kelly, 2011). Asking a couple of persons in the field some questions, back in 2009, amongst these boardmembers, director and staff of SABA ( Elderly care-homes of Stichting Arubaanse Bejaardenzorg Aruba) and the policy-coordinator of the then Department of Education, Social Affairs and Infrastructure (OSZI), thought me that there lives a great need for development of a vision, policies and needed laws. “There is a demand for scientific research with actual implementations under the elderly persons on Aruba and the development of a vision and policies for the elderly persons on Aruba.” And how will we balance the needs of the elderly, the children and adults? Shouldn’t Science be transformative, rooted in practice, not theory alone? Science could be used to solve human needs and offer possible solutions, opening up multiple choices of relating in our society. What I intend to accomplish in the Organization of Elderly care on Aruba is: that instead of the common subject-object relations (McNamee & Hosking (eds.),2006), the conversation is turned towards a togetherness in creating new and more humane solutions for the Elderly care on Aruba (and maybe region?) ; Instead of focus-
ing only on financial aspects and medical needs, supporting humane approaches to care as a relational responsibility of us as a community, instead as individual cases; Help the organizations and the people of Aruba find a better way to implement community services for community-wide needs through for instance: the use of positive conversations and Appreciative Inquiry (Cooperrider c.s., 1985; Trosten-Bloom, 2010).
Running Conversations
There have been relatively little scientific research done on the matter of growing old on Aruba. This being somewhat addressed by the start of investigation by Sankatsing (2010) (And I started my studies about the elderly persons and elderly care in 2010). A real hiatus thus far. In the Caribbean region related to the CARICOM (Economic cooperative union of Caribbean countries) they have commenced the first orienting studies under the auspices of the University of the West Indies (Rawlins, 2010) in cooperation with the University of Montreal (Cloos c.s., 2010). On sister-island Curacao and in Surinam there have been some participation to this research. Also Hechuan & Piñero (ECLAC, 2012) have published a paper, giving a review of the situation of Latin-American countries. For Cuba, I have been pointed towards Garcia-Quiñones & Alfonso-de Armas (2010). As far as I know, very little has been written about the extended families on Aruba, besides Green (+) (1969); Phalen (+) (1977); and Alofs & Merkies (1990). And the transcripts of their interviews are not available to me at the moment. Some persons from my age-group think that the extended-family is an
extinct phenomenon; this despite my observances to the contrary, gatherings each year to celebrate rites of passage as: Baptisms; First Communions; Marriages; Great Anniversaries; Jubilees and Funerals – attended by groups of 300 to 400 peoples; all related by family, or considered as family. When (in 2014) asked; why person y. had not been invited (reciprocal ties); the person questioned turned white and contested: “There were 250 invited and 300 present; and all were family. I would not know where and how, to put others!” What does this do to power-relations and politics on Aruba? How can we make use of or superpose the values instilled in us in our own childhood, about caring in a communal way, onto society as a whole? To make the picture clearer, I place some auto-ethnography here: As examples of the supportive and recuperating care possible as mentioned by Tronto (1993) and possible within an extended-family (Sarkisian & Gerstel, 2012), I mention the following auto-ethnographic cases: “After the death of my father, in 1962 and I was only 4, my mother returned from the Netherlands’ to Curaçao, where her sisters lived and a brother of my mother, and bought from the inheritance a house for our large family (12 children of which 9 still at home, the oldest and the youngest one differ 21 years). My grandmother from my mother’s side would walk regularly the estimated 5 kilometers to our home to help my mother out and would walk in the blistering midday sun back home. My eldest sister helped my mother as much as she could. My godfather (and uncle, really a cousin of my father) from
cuido Aruba was at the doorstep asking if my mother needed help, and if he and his wife, my godmother, should take care of me (Extended –family and ‘Compadrazgo’ reciprocal relation, Phalen, 1977). From the sisters of my mother, I remember only the envy, strife and struggle they had between them. When I was 15, my mother also died. My elder sisters took care of us three the youngest ones, not much to my liking. Again my uncle/ godfather visited us, and took me in his and also my godmother’s home for a couple of months. We have never lost touch and many a vacation I have stayed in their home. I finished an education in child-care and decided to study further in the Netherlands’ with the mental support of my older brother, this at the age of 16. I took a room in Amsterdam.” In 1990, upon my return to Aruba where I was born; the family of my uncle still lived close-by to each other in ‘Nort’ (North) and still (2014) does so: the extended-branch-family. Another branch of my family, is still (2011) living as an branch-family in ‘Simon Antonio’ after the death of their parents, I observe a need for co-survival and mutual support here. And my neighbors in my first house, were of two different families P. & T., all living close by each other. Also note: I have been for extended periods away from my island. To return and rent a house; my uncle was the person who did all the prolonged negotiations, two times in 1990 and 2003. It is only now (2014), in hindsight, with my enlarged sensitivity about conversations through my studies, that I realize that the owners conceded to rent me –a total stranger to them- their brand new/renovated house, based upon
knowing my father’s reputation (a public and political figure figure on Aruba as a judge in the 1950s), each other (my uncle), trust, far removed family-ties and reciprocal ties between the families of the cooperating districts (Nort, Rancho, Moko, and Tanki Leendert). Thus giving ‘expression’ of their valuing the reciprocal ties; and renewing and strengthening the reciprocal ties between their families; and establishing a new relation of ‘compadrazgo’; my uncle having been a person with power. I missed those languages used in these conversations, as a semi-indigenous person. I wonder now in reflection, would an outsider have missed these complete?! “An Extended Family A. on Aruba, observing period 2002-2012. From farmer descend, had extensive terrain, divided by two roads nowadays. Their yard is still very big by to-days standards, about a hundred meters long on one side, about 70 metres on the widest side and on the narrowest side about 40 metres wide. They keep a diminishing livestock of goats and poultry, as the environment is turning urban and not available for grazing anymore. The grandfather deceased many years ago. The grandmother titled ‘Doe-Doe’ (80-pluss) lived together with the eldest and single daughter titled ‘Chi-Chi ‘ (55-pluss, of the ‘Big Generation’) and an adolescent half-orphaned grandson (17-18) in the large house (a matrilineal organization and authorithy of the household, Green, 1969; within a marriage in which the man is boss, but often temporarily absent). ‘Çhi-Chi’ –it is a title and call-name on Aruba, indicating the eldest daughter- after the death of the grandfather, gave up her job and dedicated her life to the upbringing of her younger
brothers and sisters, and later her nephews and nieces, in return they all support her, she is a full-time housewife. The houses and the land in the neighborhood all at one time belonged to the family, before selling/renting out some of them. A branch-family (Green, 1969; Phalen, 1977). A cousin (90-pluss) of the deceased grandfather, walks the estimated 20 minutes each day, along the dangerous and twisting asphalt road, with blind bends and hedges growing to the edge of the asphalt; and speeding drivers, to have a conversation with ‘Doe-Doe’. Roads in former rural areas grow from original ‘Hanchi di Cabritu’ (goat-track) into a path, and in the 20th century by automotive traffic into roads. Later paved over, as was this one, about 2002, without any sidewalks. Dogs from yards along these roads are free-running, either there are no fences or the gates are permanently left open for ease of access by car (about 2 cars per household, Censo 2010), and bark and snap at any passerby, to defend their territory. The three married sisters live with their families elsewhere, as is custom. The four sons have together built their houses in ‘paga-lomba’ labor next-door in the neighborhood. Of these only two, the eldest one titled ‘Buchi’ and another one actually live in their house. The others with their wives live somewhere else (Individualization)in their second houses/ homes. All the members come around lunchtime to the elders’ home to have their dinner prepared by the still active grandmother ‘Doe-Doe’ of 80-pluss. ‘Chi-Chi’ takes care of the housekeeping, laundry, gardening and running the children’s day-care. The sons and grandson have to periodically do the weeding of the large yard, a big
cuido chore in the tropics, especially in the rainy season. Parents pick up their children after work, or just drop in for a conversation in the late afternoons or early evenings. ‘Doe-Doe’ still imparts counseling to her grown up middle-aged children at an almost daily base (matrilineal authority, Green, 1969). The son titled ‘Buchi’ living across the street in a little house, single and divorced, is 60-pluss and semi-retired ( also a member of the ‘Big Generation’). He had a bout with a very painful treatment. After being dismissed from the H.O.H. hospital, he was taken care off in the first weeks by staying in the elders’ home, being cared for by mainly his Elder sister and mother. His brother took him to all the doctor’s appointments, by car. This brother and another brother take care of all external and formal relations of the family. When he could hobble again, he went back to his house across the road, coming over for breakfast, dinner and supper. And ‘Chi-Chi’ would come over to clean his bedding and house. Before they themselves went to bed, a member of the family – brother, sister or nephew, or son when visiting ‘DoeDoe’- would check up on him. Fully recuperated, he found work again – through a relation- on a yearly continued base, this because of his age (60-pluss) (Phalen, 1977; Censo, 2010).” This existence right under our noses defies the notion of “The extended family does not exist anymore, it is a thing of the past.” As noted by two professionals in our conversations, 2011. And this is not the only extended-family I witnessed in functioning as described earlier. Intended Research on Voices;
cuido preliminary starting points With this research, I intend to somewhat fill this hiatus for Aruba, with a foundation of relational and conversational research and make a contribution towards usable and implementable understanding when it comes to organize, innovate (bring about change) and increase cooperation in the area of Elderly Care on Aruba. From time to time, I take note in the media how good intended ‘top-down’ changes by a professional, are failing miserably in execution on Aruba, often enough with the removal of the manager in question. I have had this ‘learning experience’ on sister-island Curaçao in 1998. And not only on Aruba, does top-down fail (Weick, 1995). At this point of my studies (2014), I come to the conclusion that the HOW to go about with the changing process is more important than the What (McNamee & Hosking ed., 2006). Hacking (1999) states that social construction is amendable to bring about change, as humans know they are being observed and make adjustments for this, either by accepting or rejecting the framework pronounced. My research is about gathering information about the perceptions of the potentially elderly and elderly persons; the healthy ones, those who are fragile and recipients of care and those fragile but not in a carehome (Note: partially overtaken by Sankatsing, 2010). Besides this, the intention of my intervention is to arrive together at policy recommendations, which may guide to arrive at a supported country policy for the elderly. The intention is that this will be supported by all parties involved, the volition to cooperate remain with the service-delivering organizations (Gastelaars, 2005;
McAuly, 2007) themselves. This research intends to bring involved parties in a process of dialogue, with intended reflection and positive relations as a result. “[…], my hope is to offer a compelling construction of the world, an invitation, or a lens of understanding –all realized or embodied in relevant action.” (Gergen, 2009). The question of where it will end into, remains unknown, as is unknown the road we, together, will travel on, but the intention is to make the first step towards conversing together about the position of the persons moving towards the elderly status and the elderly in particular. What does it mean to be an active elder?; What does it mean to be a pensioned-off elder?; What does it mean to be a fragile elderly? And through this, we will reflect and co-create in reflection: new realities and understandings (Gergen, 2009; Weick, 1995). A possible new chronotope (Bakhtin, 1981; 1986). “How can a ‘Humane’ Elderly-Care be realized through and with involved organizations and institutes in the Care on Aruba within the framework of ‘Social Constructionism‘? “ Humane Elderly Care draws from our humanity and this is, according to Derkx (2010, p. 44) always contextually human related and depends upon a philosophy of life, different realities and meanings. The world, circumstances, situations and people too, are changing constantly. With involved parties is indicated: elder persons, potentially becoming an elder person, family, professional care-givers, all relevant organizations and politicians. Within this as a researcher, I also do have an personal look and conversation of the meaning of
‘humane’. It used to be, that there were no elderly care-homes on Aruba. The children did not know other conversations than that you should take in your parents within your household, or established your family within the household of your parents. Traditionally, it was the task of either the Elder daughter ‘ChiChi’, or the Elder Brother ‘Buchi’; who in return would inherit the elderly home. Through late-modern circumstances (wanting more space, more independence, more luxury and for these there is a need for dual-earners within a family, etcetera.), individualization and defragmentation of the extended-families are on the increase. Supporting Questions: 1. What is “Social Constructionism”? 2. How do you describe elderly care and within this “Humane Care”. 3. What organizations and institutes supply Elderly Care on Aruba and what kind of Care do they supply? How did this arise as a social construct and how does it compare to humane? 4. How can the majority of Aruban society continue to live in an extended-family context, even if this means giving care to a fragile elder family-member? 5. What will be the influence of the reducing in size nuclear-families on the type of care provided for? 6. How can this existing care be improved by a process of continual attentiveness, reflection, positive conversations, dialogues and agreements about direction of changes, between all parties involved (community?)? 7. How can we improve cooperation between existing organizations for elderly care (care and nursing-homes, extra-mural nursing care, education, departments involved)?
cultura Lcdo. Iván José Salazar Zaíd Vicepresidente de la Academia de Historia del Estado Zulia
Aruba en el pensiamento de los Venezolanos
Lcdo. Iván José Salazar Zaíd
Con mucha tristeza veo como la convivencia armónica que ha existido a través del tiempo entre los habitantes de Venezuela y de Aruba va distanciándose cada día más, a pesar de que somos vecinos con una trayectoria histórica y unos lazos de amistad muy arraigados y ligados a través del gran intercambio cultural y turístico armónico que existía entre ambos países. Hace unos quince años atrás, para los venezolanos era común y normal decir: voy este fin de semana para Aruba a bañarme en sus cristalinas playas. Otros preferían tomar un avión para divertirse, arriesgando parte de su dinero y disfrutando en grande de los casinos de la isla. También eran muchos los que preferían viajar a esa isla antillana para disfrutar de algu-
nas compras, sobre todo de ropa y perfumes. Pero todos en general, lo que disfrutaban al máximo de su estadía, era la buena atención de los grandes y confortables hoteles y resort que existen en Aruba, las rumbas, los cocteles y realizarse un buen bronceado de su cuerpo con el radiante sol que ilumina sus hermosas playas tropicales. En aquel entonces, era tanta la demanda de pasajeros y turistas de Venezuela para Aruba que algunos empresarios se atrevieron a poner a funcionar una empresa de ferrys boat, que aparte de que era más barato viajar por este medio, antes que por vía aérea, los turistas tenían la ventaja de poder llevarse su carro para un mejor disfrute de la isla. Pero lam-
entablemente todo eso que estoy refiriendo y que pareciera sacado de un cuento de fantasía se acabó de una día para otro. Esto es debido a que el gobierno de turno ha implementado un sistema de gobierno llamado por ellos mismos “socialismo del siglo XXI”, que desde sus inicios y hasta el presente nosotros los venezolanos desconocemos la doctrina del referido sistema comunista, además que está lleno de arbitrariedades y pulula en el, la constante mentira acompañada de múltiples contradicciones que no es necesario en las páginas demostrarlo, ya que, son vos populi y se pueden ver a través de los medios de comunicación, los cuales en su mayoría se encuentran en manos
Lasse (1) was sold in 1973 to Ferrys Del Caribe C.A. Coro, Venezuela, and renamed Almirante Luis Brion. This Ferry visited Aruba...
cultura del estado porque los ha comprado todos, queriendo de esa manera evitar la difusión de tanta falsedad, pero es imposible querer tapar el sol con un dedo, ya que las redes sociales y los canales televisivos internacionales de noticias dan a conocer al mundo lo que en realidad está sucediendo en Venezuela. Lo peor de todo, es que, el gobierno venezolano, ha tomado la medida de controlarles a los venezolanos la compra de divisas para viajes al exterior y para realizar compras. Con la toma de esta medida se reduce
de todo lo que les ofrece esta bella isla antillana. Esto es una señal de antidemocracia y de querer un gobierno imponer su poder, porque si en verdad el actual gobierno se siente democrático como lo pregona, entonces ¿Por qué no nos deja a nosotros los venezolanos, hacer con nuestro dinero lo que se nos venga en ganas? Y ¿Por qué el ojo de su control no lo pone más bien en las “personalidades” corruptas aprovechadores de desestabilizar la economía del país? Particularmente pienso que es-
en un gran porcentaje la cantidad de viajeros hacia la isla por la carencia de suficientes dólares que les permita disfrutar al máximo
tas medidas o controles que está tomando el gobierno venezolano, en cierto modo afectan los ingresos que por turismo percibe Aruba.
Eran miles los venezolanos que preferían vacacionar y gastar su dinero en Aruba que en la misma Venezuela, porque mientras que en Venezuela no existe una buena plataforma turística, aquí en la isla existen grandes y modernas redes hoteleras con un servicio inigualable. Esta cortas líneas son una pequeña muestra de las descabelladas ideas y medidas que está tomando el gobierno venezolano, lo que ha generado una devaluación incontrolable de la moneda, al extremo de que actualmente en el mercado cambiante (“mercado negro”) ofrecen por un dólar la asombrosa cantidad de hasta 180 bolívares. Esta situación desconsuela a todos los venezolanos y nos pone a pensar que a pesar de que la fantástica y pequeña isla de Aruba la tenemos tan cerca, cada día la vemos más inaccesible y se nos aleja más la esperanza de poder disfrutar su belleza en su totalidad como en otros tiempos que yo llamaría la época de oro de Venezuela. Licdo. Iván José Salazar Zaíd Individuo de Número (Sillón Nº 10) de la Academia de Historia del estado Zulia y su actual Vicepresidente.
neuropsychologia
drs. Melva Croes-Yánez
Proceso di Ganjamento Kico ta ganjamento
Ganja simpelmente ta nifica di ta dishonesto of no papia of bisa e berdad. Pa un hende ganja, e mester bisa algo cu e mes ta kere of ta consiente cu esaki ta falso of miho bisa cu no ta cuadra cu berdad. Evolucion ta sinja nos cu un bida ta depende di oxigeno y alimentación pa por sigi biba ta predistina pa usa formanan di disimulacion (cu nan cuero, voz, postura y movecion), pa sconde, defende y desvia otronan, den caso di un posibel menaza di bida. E expresionan aki ta sosode casi automáticamente y impremedita pa defende nan territorio unda nan ta come, bebe, drumi, multiplica y por sinti nan sigur (e prome necesidadnan di Maslow). Serca hende e defensa pa sobrevivi ta basa principalmente riba comunicación (verbal) huicio y consenshi caracteristicanan c uta diferencia hende for di animal. E motibo di ganja pa desvia un verdad, mas comun cerca hende, ta pa evita menaza (pa survivencia) di un castigo (serio) si e mentira aki wordo descubri. Aki menaza por ensera: disconfiansa, isolacion, encarcelacion, problema financiero (bancarota. etc.), divorcio, y hasta perde un bida. Por lo general un mentira ta un mecanismo di defensa contra un menaza. Nota: Como e articulo aki ta papia di ganjamento y su possibel consecuencia (menaza di castigo) No por descarta e posibilidad cu ora un hende papia berdad tambe e lo
por wordo castiga y escohe un oro biaha pa ganja of trose berdad.
Ganjamento como segundo naturalesa di e ser humano
E ser humano ta usa su cara pa comunica su estado emocional y na su turno ta permiti cu otronan por deduci e estado emocional aki tambe. Esaki ta algo universal di e ser humano. E cerebro humano ta consisti di circuitonan special cu ta maneha (controla) entreotro estadonan di emocion cu tin como meta pa ‘survivi’. Pa surviviencia di e ser humano satisfacion di e prome necesidadnan (teoría di Maslow) manera, awa, sonjo, sex, ta di suma importancia pa por duna realse na e nivel di logra siguridad, amor, aceptación social, auto-estima, y mas alew pa por ta espontaneo, creativo, soluciona problema, (auto-actualisation) etc. Ora un persona ta fabrica y trata evita consecuensianan (grave) di un mentira of hasi algo cu e ta consiente cu no mag, e circuito cerebral menciona ta capta e mensahe aki y e persona por bai soda, no drumi bon, experiencia miedo, pupil ta bira grandi of chikito, dolor di cabes, etc. Y consecuentemente por bai den defensa pa scapa su mes pa e consecuencia di su acto di ganjamento. Ta danki na e circuitonan di emoción aki y nan coneccionnan paden y pafo di e cerebro (cu ta sirbi e mecanismo di defensa pa sobre-
drs. Melva Croes-Yánez
vivi), cu hende por core y sconde pa un posibel menasa y lo mustra expresionnan di un of mas emoción cu por wordo observa y detecta den e cara di e ser humano (tambe cerca animal). No solamente e cara sino tambe mirada, forma di anda y movecion corporal, tono di voz y uso di palabra ta envolví den expresión di e estado emocional humano.
Mentira den historia
Den testament bieuw unda ta describi e desobediencia y consecuencianan di esaki pa Adam y Eva den Paraiso (unda nan a come e fruta prohibi), tambe tin diferente filosofo cu a scirbi tocante forma di ganjamento. Pa nombra algún: Sun Tzu (500 BC); Socrates (470 BC), Plato (427 BC) Immanuel Kant (1724 – 1804), etc. Hasta tin versonan den Biblia cu ta menciona
neuropsychologia prohibicion di lanta falso testimonio (Exodus 20:2-17) y cu ta ankra den e di 9 mandamento Cristian. Si analisa e literatura riba gajamento, tambe esnan bíblico menciona, tin tendencia di referi na mentiranan intencional cu consecuencia (nan) serio y no mentiranan inocente di un mucha. Sin embargo desde infancia nos a sinja cu ganjamento no ta bon y cu un bon ciudadano mester ta honesto y transparente pasobra esakinan ta ingredientenan principal pa un comunidad por funciona y produci debidamente. No ta tur mentira ta dañino of tin consecuencianan grave of negativo. Por ehempel: un mentira (piadoso) por tin e intención pa trata di causa menos daño posibel of pa scapa un bida humano. Gajamento tambe por ta chistoso y hasta tin un dia dedica na esaki bou nomber di día de los inocentes of “April Fools day” (1 april) of sconde e berdad patras Santa Claus. Maske con chikito of chistoso e mentira por ta, e chens ta existi alolargo cu esaki por sigi desaroya cada biaha mas hasta yega na e punto di mentira (nan) mas grave (fraude, corrupción, misleiding, enz), depende di e satisfacción cu gajamento por trese cu ne pa e gajado.
Gajamento y desaroyo cerca hende
Caracteristicanan di e concepto di ganjamento ta presente caba desde infancia (± 4 anja di edad) e momento cu un mucha por expresa su fantasia of su kier na otro. Aki e mucha ainda no ta consiente di gajamento cu e ta ganja, esmas esaki no por ta un acto intencional /premedita na edadnan ey. Esmas e circuito cerebral cu ta controla e
acto di premeditación y huicio no ta desaroya optimalmente ainda den infancia. Socialisacion, incl. E mucha su experiencia cu ganjamento, su ambiente emocional, cognitivo, y fisico, su desaroyo di su idioma y su interpretación di tur esakinan ta igredientenan necesario pa fantasia (redashi, simula, exageración, etc.) y no por wordo califica como un mentira intencional. Mientras e cerebro ta consisti circuitonan di maneho/control di
cu entreotro: emoción, consenshi, huicio, control y memoria di un ser humano ta desaroya, e escohensia pa ganja (tiki of hopi of no ganja) y expresión emocional di esaki tambe ta bira obvio. Den e fase di ± 7–8 anja di edad e mucha su desaroyo y experiencia cu consecuencianan diciplinario di su actonan y ta mas consiente di deshonestidad y e nificacion di malo y bon. Asina e desaroyo di e cerebro ta sigi y por observa cu awo como hoben / adulto na su turno hasta por escohe y juzga ainda mas consientemente e intención, beneficio, intensidad y
consecuensianan di un mentira. Si ganjamento ta un segundo naturalesa, ta universal y ta existi desde civilisacion humano; -con mundo lo ta ora esaki consisti di solamente hende cu nunca lo ganja? - E mundo aki lo ta uno realístico of uno di fantasia? Si ganjamento ta wordo sinja, ta posibel di train un gajado e abilidad pa stop ganja? Fabrica un mentira intencionalmente caba ta trese hopi stress y presión (tanto di e ambiente como fisiológico) cu ne prome cu e ganjamento tuma luga mes y ta wordo influencia pa entreotro experiencianan aterior y e seriedad di e mentira unda mas serio/complica un mentira ta, mas grandi e stress/tension pa su consecuensianan por bira (mester corda cada biaha kico a ser bisa). Ta hustamente e consecuencianan serio (e dolor di cabes) di un mentira intencional ta pone gajamento den un luz negativo y motibo pa preocupación. En efecto ta e experiencia pa cu e resultado di e mentira ta determina si e ganjado lo sigi ganja of no, ta causa un adicción of compulsión of no.
Consecuencianan grave pa un comunidad Den historia ta conosi cu ganjamento premedita, (hasta serio) tambe sa tuma luga cerca esnan cu tin liderazgo of mester usa mentira of trose berdad como nan pan di cada dia of pa keda na poder. E grupo bou di e liderasco, ta spera y confía sin mas cu e figura di su líder ta representa nan confianza y cu e ta un personahe ehemplar
neuropsychologia (‘rolemodel’) pa su comunidad. Consecuencia(nan) di ganjamento cu e meta pa malinforma (premedita) of defrauda su comunidad sin mas por tin consecuensianan (grave of favorabel) pa tanto e comunidad como pa e líder mes. Ora e comunidad bou liderasco porfin realisa cu nan líder a defrauda nan (tin biaha mucho laat) e comunidad ta cuminsa pasa den e proceso di luto. Globalmente esaki ta nifica cu esnan cu a sinti nan mes defrauda ta cai den un estado di confusión y negacion (nos líder no por ta asina, esaki no por ta berdad, etc.). Siguiente mente por sigi e fase unda ta forma grupo pa sostén y ta expresa sintimento di defraudación y cuestiona e integridad, y reputación di e líder y pa después expresa rabia. E rabia aki por escala y conduci den decaída di moralidad, norma y valor, indiferencia, inseguridad, ladronisia ,crimen, depression y hasta suicidio cerca esnan cu no por procesa e sla. E reacionan aki por bira ainda mas serio ora e comunidad realisa cu ariba di e dolor cu awo tambe nan mester paga pa e danjo cometi pa e supuesto líder aki, mientras e lider ta sali liber pa consecuensianan di su mentiranan. Acaso e líder paga pa su consecuensianan e comunidad por cuminsa proceso di reconciliacion y trata di logra un cierto nivel di estabilidad den nan vida Algun ehempel ta: Promesa di e presidente di Ukraina pa drenta den Europeo común, Presidente Nixon su famoso “Watergate Scandal”, Casonan di Inversionnan fraudulente di tipo “Ponzi Scheme” y Escema di pyramide (cu fondo publico, miembresia), fraude di sectanan/culto, fondo di asegurado, hipoteca, hedge funds, etc.) en corto tur casonan di gajamento y fraude, cu consecuensianan
inhumano doloroso (incl. guera) pa un comunidad. Den e casonan menciona e consecuensianan di e mentiranan (manipulacion, misleiding) a pone cu miles di hende a perde nan propiedad, placa cu nan a spaar, y hasta nan vida den guera of homicidio. Un ehempel di casonan di fraude según e estrategia di “Ponzi Scheme” ta e conocido caso di fraude di siglo di Bernard Madoff. E figura aki cu tabata goza di confianza mutuo riba Wallstreet a mafia 65 byon dollar di hendenan cu a confíele ciegamente. Pa sa mas di e caso aki por mira e documentario aki: https://www.youtube.com/ watch?v=S2nX3FdRyR0 Tin un dicho: “Cara di hende ta e spiel di un alma”. E reflexión den cara di Presidente Clinton, por sirbi como ehempel: Aki por observacon e ta ganja públicamente y ta nenga di No tabatin relación sexual cu Monica Lewinski. Den e 2 video-clip clipnan aki su expresiónan de su cara ta obvio ora e ta ganja y y ora e ta admiti cu e a ganja. E dos videonan aki ta papia pa nan mes.
Ganjamento compulsivo / crónico
Ganjamento premedita y consiente NO necesariamente ta ensera un trastorno mental. Den caso di ganjamento compulsivo como un trastorno di personalidad/mental ta importante di considera su diferente facetanan (forma di expresión, origen, seriedad, etc.). Por pensa di gajamento compulsivo como un síntoma di un trastorno di personalidad/mental ora: - E grado di gajamento ta impedi funcionamento (personal y interpersonal) den e bida diario di un persona. - E trastorno personalidad ta bai
acompanja (fuera di e gajamento) cu otro simptomanan manera; falta di empatía, falta di escrupolo y remordimento, Indiferente, emoción discontrola, compulsivo, antagonismo, irrealistico, violento, hostil, vengativo, disfuncionamento neuro-biologico, etc. - Esaki por (ta)forma un menaza peliger pa e persona mes y/of su alrededor, etc.) Ta hustamente e comportacionan y característica patológico di un trastorno di personalidad conhuntamente cu e medioambiente di e persona por influencia e gajamento compulsivo. Na otro banda tin forma di gajamento compulsivo cu ta para riba su mes y /of (ainda) no a wordo clasifica como un trastorno di personalidad grave of hasta no ta pertenece mes na un clasificación / diagnostico den e códigonan internacional di trastorno di personalidad. Por lo general loke tur forma di gajamento compulsivo tin comun ta un necesidad of deseo (enorme) pa ganja sistemáticamente y excesivo. Ganjamento compulsivo cu of sin trastorno di personalidad por lo general por ta presenta den tur nivel di sociedad hasta cerca figuranan prominente, profesionalnan cu un trajecto exitoso y sin strafblad, rico, pober, etc.. Ganjamento compulsivo tambe por ta presente cerca personanan cu historia di epilepsia, un EEG abnormal, a sufri trauma cerebral, infección di e sistema nervioso central, trastorno neurocognitivo, y tambe por tin su origen den su desaroyo social emocional desde mucha. ( ehempel: maltrato, abuso, negligencia, ambiente violento, etc.).
neuropsychologia Algun ehempel di gajamento compulsivo
Mientras ganjamento cerca hende por lo general tin como característica principal defensa pa scapa un castigo of hustamente wordo recompensa, tin gajado compulsivo cu por ganja sin ningún propósito of beneficio y ta ganja pa e ‘kick’ cu e gajamento aki ta ocasiona emocionalmente hasta maske e mentiranan aki ta perhudica su relación cu otronan su trabou, etc. E compulsividad di mester ganja pa mayoría ta un custumber y ta causa cu e persona aki lo sinti su mes incomfortabel ora e no por ganja/ exagera, etc. Tambe tin otronan cu ta ganja y exagera por ehempel di ta sufri un malesa (hasta malesa terminal) pa gana simpatia di otronan of por gaba exageradamente di algo cu e a pasa aden, pero ora wordo cofronta cu prueba cu loke e ta pretende no ta berdad lo defende e mentira y persisti/insisti lo contrario. E grupo aki ta cai bou e categoría di disfuncionamento “pseu-dologia phantastica”, cu ta indica e forma exagera y fantástico (too good to be true) di fabrica mentiran cu hasta e mes ta kere aden y mayoría biaha lo isola nan mes ora wordo desemascara.
Clasificacion y diagnostico di Trastornonan di personalidad acompanja cu gajamento compulsivo
Den cuadro di un trastorno di personalidad, profesionalnan den salud mental ta hasi uso di un manual cu ta consisti di codiconan/ clasificacionan (Internacional) di trastornonan mental pa por comunica esakinan cu coleganan y otro interesadonan. Den e manual aki e diferente clasificacionan di trastor-
nonan di personalidad companja pa gajamento compulsivo tambe ta wordo describi. (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5). Algun di e trastornonan di personalidad cu ta acompanja cu gajamento compulsivo y patológico ta ensera problemanan cu control di impulsividad y regulación di emoción serio (cu violación di otro su derechonan sin of cu remordimento). - Trastorno Di personalidad Antisocial: cu ta ensera entreotro psicopatía y sociopatia Por lo general Trastorno di personalidad antisocial tin un impacto grandi riba e persona su funcionamento. Esnan cu e trastornonan aki ta conosi pa encarcelation como consecuencia di crimen(nan) cometi, ta muri tempran como consecuencia di violencia, acidente di trafico, sufri perdida di propiedad of finanzas como consecuencia di gasta placa pa loco (American Psychiatric Association, 2013). Divorcio, separacion, tin diferente jiunan pafo, desempleo, prolema y dependiencia financiero di estado y otronan, ta ambulante, sufri di ansiedad, depresión y ta vulnerabel pa suicidio. Den aspecto social e grupo aki tin e potencial di causa daño serio na esnan cerca di nan (bisinja, famia, colega, tambe hende cu nan no conoce mes a través di explotación financiero: horta, asalto, homicidio, abuso sexual y/ of emocional (bully, harrasment, blackmail, sadismo, etc.). Otro característica ta e cambio repentino di personalidad (di arismatico of dócil pa uno violento) ora e no haja su kier di imediato of wordo contradici. Otro característica di trastorno di personalidad antisocial cu gaja-
mento compulsivo ta uso di manipulación pa atrae victimanan cu uso di carisma, papia bunita (ganja), narcismo, exagera su talentonan, como facada pa sconde e trastorno di personalidad. Esmas su atracción por ta asina iresistibel durante e fase di manipulación cu ta causa e victima(nan) cai den un trance y adorele y glorificele. Loke ta resalta den reacion di victimanan ta e protección y defensa incondicional no obstante e actonan imoral, humillacion, violencia/ abuso sexual, físico, mental, económico financiero, esclavitud, etc.). Den historia hopi ta esnan cu e trastorno aki a bira conosi di ta lídera un of otro grupo, compañía, culto of secta y semper rondona pa hendenan (su victimanan) cu ta dispuesto hasta di bende nan alma, nan curpa, nan ser y propiedadnan pa por pertenece na ‘nan’ líder y ídolo. (ehempel: Jim Jones, Ron Hubbard, Hitler, Jack the ripper, Tedd Bundy, etc.). Un trastorno di personalidad manera psicópatia ta wordo influencia pa dysfuncionamento cerebral, mientras esun sociópata se ta adkiri esaki desde niñez (experiencia abuso, etc.), pero comportamento di ambos ta casi idéntico cu algún diferencia (den cierto circuitonan den e cerebro, genético). Trastorno di personalidad antisocial por wordo diagnostica después di e edad di 18 anja y no prome cu esaki. Acaso e caracteristicanan di trastorno di personalidad antisocial ta presente prome cu 18 anja di edad, e diagnostico apropia lo ta ‘trastorno di conducta’. Por ultimo no ta tur persona cu trastorno di personalidad cu of sin gajamento compulsivo ta un criminal peligroso y ta depende di e seriedad di e trastorno.
neuropsychologia Identidad personal den trastorno di personalidad acompania cu ganjamento compulsivo Tin diferente sorto di nivel di trastorno di personalidad acompanja cu ganjamento cu ta psicópatia. Den cuadro di e articulo aki a sohe pa orienta un tiki riba psicopatía
Figure 1 Ted Bundy: Gained trust of at least thirty female victims, lull them to his car, violated and murdered them. Executed: January 24, 1989, Florida State Prison, Florida, United States.
carismático. Loke ta resalta cerca e trastorno aki ta ganjamento extremo cu e meta pa satisface un kier of un sed (pa entreotro placa, poder, sex, etc.) anto sin escrupolo, sin miedo y cu tiki consideración of respet pa e derecho y sentimento di e prójimo ( sin empatía). Un psicópata carismatico mayoría biaha tin un meta fiho (es decir, su
focus ta ganja sin fin djis pa logra su meta. Mayoria biaha e psicópata carismatico aki ta mustra di ta un “nice guy” y ta posee un carisma y usa su habilidad social y talentonan den forma manipulativo y egocéntrico hasta narcistico. Ta hustamente e kalidadnan iresistibel, carismático, inteligente, cariñoso aki ta pone cu su victimanan ta adorele y cai den su trampa. No ta nada stranjo cu un psicópata carismático sa ta lider di un culto of secta peligroso of ta rondona di hendenan cu e tin den su gara y c uta dispuesto hasta di bende nan alma maske cu e ta abusa di nan. Algun tips pa reconoce un persona por lo general, cu ta purba di manipula cu mentira: Scucha y confía bo prome sentimento ora un persona pone bo sinti insigur di bo mes, , humilia, miedo, sentimento di culpabilidad, cu e si por soluciona bo preocupación pasobra riba bo mes lo bo no por, ta papia di cuanto diploma e tin pa pone bo sinti impotente, ta papia dushi (hasta exagera y “too good to be true”, su cara cambia de repente (y bira violento), si cuestiona su meta, etc.
reflexion
Siddhartha Gautama Siddhartha Gautama, tambe conoci como Buda Gautama, tabata un gran lider spiritual di antigua India (naci na Nepal) kende a funda Budismo. “Buda” ta interpreta como “esun desperta” of “esun ilumina.” Aki bao ta sigi algun lesnan importante di bida for di e enseñansanan di Buda: 1. Ta OK Pa Cuminsa Chikito “Un emchi ta yena gota pa gota.” Ralph Waldo Emerson a yega di bisa, “Cada artista un tempo tabata un amateur.” Nos tur ta cuminsa chikito, no menosprecia comiensonan chikito. Si bo ta consistente, y bo tin pashenshi, bo lo logra exito! Ningun hende ta logra exito di un dia pa
otro; Exito ta pertenece na esnan cu ta dispuesto pa cuminsa chikito y traha cu pasenshi te ora cu nan emchi yena. 2. Pensamento ta Manifesta “Tur locual cu nos ta, ta resultado di loke nos a pensa. Si un hende ta papia of actua cu malpensamento, dolor y sufrimento lo siguie. Si un hende ta papia y actua cu pensamentonan puro, felicidad lo siguie, mescos cu’n sombra cu nunca lo bandon’e.” Buda di, “E mente ta tur cos. Loke cu bo pensa bo ta bira.” Pa por biba bon, bo mester yena bo mente cu e pensamentonan “corecto”. Bo pensamento ta determina bo accionnan; bo accionan ta determina bo resultado. Pensamento corecto lo permitibo tur locual cu bo desea; pensamentonan eroneo ta un vicio
cu eventualmente lo destruibo. Si bo cambia bo pensamentonan bo lo cambia bo bida. Buda di, tur mal actuacion ta nace den e mente. Si e mente wordo transforma malpensamento por keda residencia eynan?” 3. Pordona “Wanta duro na rabia ta mescos cu bo ta coi un carbon sendi cu e intencion di tire ariba un otro hende; abo ta esun cu ta wordo kima.” Ora cu bo laga esnan cu bo tin wanta den bo prison di sin-pordon bai, ta abo ta esun cu ta wordo libera. Bo no por wanta un hende abao, sin cu abo tambe wordo teni abao. Siña pordona, y siña pordona rapido. 4. Ta Bo Accionan Ta Conta “No ta importa cuanto palabra santo cu bo lesa, ni cuanto palabra san-
reflexion to cu bo papia, ki bon nan ta hasi si abo mes no ta actua ariba nan?” Nan sa bisa “Palabra ta aire,” paso cu e ta. Pa progresa bo mester actua; pa progresa rapido, bo mester actua diariamente. Grandesa lo no cai riba bo foi cielo. Grandesa ta pa tur hende, pero solamente esnan cu ta dispuesto na actua consistentemente lo experencie. Tin un proverbio cu ta bisa, “Dios ta duna cada parha un bichi, pero e no ta tira e bichi den nan neishi.” Pa ta grandi bo mester actua grandi. Buda di, “Mi no ta kere den un destino cu ta cai di cielo ariba hende cu no ta actua; mi ta kere den un destino cu ta cai foi cielo ariba esnan cu ta actua.” 5. Busca Comprension “Den un contraversia e instante cu nos ta sinti rabia subi ya nos a stop di busca e berdad, y nos a cuminsa lucha pa nos mes.” den otro palabra, busca na compronde prome, y despues busca pa nan comprondebo.Hopi fasil pa bisa, hopi dificil pa hasi; bo mester hasi un esfuerso pa compronde e “otro” persona su perspectiva. Ora cu bo sinti cu bo rabia ta cuminsa lanta cabes, bo tin e poder di caba cu esaki prome cu e hasi su impacto. Tende di e otro, compronde nan perspectiva, pero mantene bo propio opinion. Sea mas concerni cu bo ta berdadero na bo mes den paz enbes di ta berdadero na bo mes den rabia. 6. Conquista Bo Mes “Ta miho pa conquista bo mes cu gana mil bataya. E ora ey e victoria ta di bo. E no por wordo kita foi bo, ni pa angelnan ni pa demonio, ni pa cielo ni pa fierno.” Esun cu conquista su mes ta mas grandi cu esnan di mas poderoso. Pa conquista bo mes bo mester
conquista bo mente. Bo mester controla bo pensamento. Bo pensamentonan no mester ta manera e olanan di lama. Awor bo por ta wel di ta pensando, “Mi no por controla mi pensamentonan, si un pensamento bin, eIa bin.” Na esey mi ta bisabo, bo no por stop un parha di bula pasa riba bo cabes pero siguramente bo por stop e di traha un neishi den bo cabei. Kita pensamentonan cu ta contrario na e bida cu bo ta desea. Buda di, “Ta bo mente, no esun di bo enemigo, of contrincante cu ta hibabo ariba e mal caminda
muri, pesey laga nos sea agradecido.” Tin semper algo pa ta agradecido pe. No sea tan pesimistico pa un momento, ni pa parti di un momento, bo ta falta pa realisa e miles di cosnan pa kiko nos mester ta agradecido. No ta tur hende a lanta foi soño awe; algun hende a bai drumi ayera nochi pa nan ultimo bes. Tin semper algo pa cual nos por ta agradecido, reconoce esaki, y duna gracia.
7. Biba na Paz “Paz ta bin di aden. No buske afo.” No buska pafo pa algo cu solamente por wordo haya paden den bo. Hopi biaha nos ta busca pafo y esaki ta solamente sirbi na destrai nos mes di e realidad. E realidad aki ta cu paz solamente por wordo haya internamente. Paz no ta un trabao nobo, paz no ta un auto nobo, of un esposo(a) nobo…paz ta un perspectivo nobo, e ta un perspectivo nobo cu ta cuminsa cubo.
9. Sea Berdadero Na Loke Cu Bo Sa “E unico tragedia den bida ta di no ta fiel na loke nos berdaderamente sa.” Traha na loke bo sa pa hasi. No djis consumi informacion, pero pensa ariba cosnan conducivo na loke bo ta desa di bira te ora cu bo tin e deseo ferviente di manifest’e.
8. Sea Agradecido “Laga nos lanta awe siendo agradecido, pasobra di nos no a siña hopi awe, por lo menos nos a siña un tiki, y si nos no a siña un tiki, por lo menos nos no a bira malo, y si nos a bira malo, por lo menos nos no a
10. Biaha Bon “Ta miho di biaha bon pa yega bon.” Bida ta un biahe! Nos no ta trata na yega, pasobra cu nos tey caba. No pone bo felicidad den un futuro scur of nebuloso basa ariba un meta cu bo ta pensa cu lo trece bo felicidad. Biaha bon awe, disfruta di e biahe.
historia
Dr. Armando Lampe
Titel: Frei Betto O.P.
Dedica na Zr. Juliette O.P. y Zr. Lucy O.P., comunidad Salida di Solo Armando Lampe, Ph.D.
Alberto (Betto) Libanio Christo werd in 1944 geboren in Belo Horizonte. Na de middelbare school verhuisde Betto naar Rio de Janeiro, waar hij journalistiek studeerde en tegelijkertijd lid was van de na-
tionale leiding van de katholieke studentenbeweging (JEC). In 1965 verliet hij de universiteit om in de orde der dominikanen in te treden. Daarna studeerde hij filosofie in Sao Paulo en na zijn plechtige professie in 1968 begon hij aan zijn theologie-studie in Sao Leopoldo. Maar deze werd onderbroken in 1969 toen Frei Betto gearresteerd
werd onder de militaire dictaduur “wegens gevaar voor de nationale veiligheid”. Frei Betto kwam weer vrij in 1973 en besloot om de academische theologie-opleiding niet voort te zetten en om niet priester te
worden, maar kwam uit de gevangenis als nog meer overtuigd van zijn dominikaanse religieuze roeping. Na zijn ervaring in de gevangenis is hij een ander mens geworden. Zijn zaak is nu weer actueel geworden na de recente publicatie in december 2014 van het eindrapport van de Waarheidscommissie van Brazilie.
Het was januari 1989, toen ik voor het eerst Frei Betto persoonlijk heb ontmoet. En uitgerekend op Cuba, tijdens de viering van 30 jaar Cubaanse revolutie. Samen met andere buitenlandse leiders van revolutionaire organisaties, hadden we een bijeenkomst over religie en revolutie. Armando Hart, de Cubaanse minister van cultuur, Leonardo Boff, de braziliaanse bevrijdingstheoloog, en Frei Betto waren de inleiders. Hart leverde een indrukwekkende kritiek op de marxistische godsdienstkritiek, Boff sprak over zijn reis door communistisch China en Frei Betto had het over de noodzaak van een militante spiritualiteit. Dit is typisch voor Frei Betto: tegenover atheistische politici had hij het over geengageerde christenen, die des te spiritueler worden wanneer ze politiek actief zijn. Die diepe eenheid tussen spiritualiteit en politiek is het meest essentiele kenmerk van zijn denken, al vanaf zijn eerste werk “Geboeid kijk ik om mij heen” (Hilversum 1974). Wegens zijn verzet tegen de toenmalige militaire dictaduur in Brazilie, werd hij met andere dominikaanse medebroeders gearresteerd, en vanuit de gevangenis schreef hij brieven aan zijn ouders en vrienden waarin hij zijn christeli-
historia jke overtuiging uiteenzette, die de grondslag vormde van zijn politieke inzet. Hij overleefde die 4 jaar gevangenschap, maar helaas was dit niet het geval van zijn medebroeder Frei Tito. Wegens de fysieke martelingen werd hij geestelijk een wrak en maakte tenslotte een eind aan
een standaardwerk over “wat zijn de kerkelijke basisgemeenschappen”. Op de regionale en nationale bijeenkomsten van de kerkelijke basisgemeenschappen fungeert hij als adviseur. Ook buiten Brazilie, zoals in Nicaragua, wordt hij uitgenodigd om cursussen te geven. Hij bezit de gave om op zeer eenvoudige wijze ingewikkelde en gewichtige kwesties te kunnen verwoorden en daarom zijn de cursussen van Frei Beto zo populair bij de vaak ongeschoolde leiders van de basisgemeenschappen.
Hij is een fel tegenstander van een eigen politieke partij van de kerkelijke basisgemeenschappen. De basisgemeenschappen moeten plekken blijven waar christenen volstromen van de utopie van de nieuwe aarde, maar de politieke praxis moet in zijn eigen rationaliteit gerespecteerd Armando Hart, de Cubaanse worden. Daarom ondersteunt hij minister van cultuur, ten volle de Arbeiderspartij (PT) van de vakbondsleider Lula, die president is geworden van Brazilie. zijn leven. Frei Betto schreef een Frei Betto was een van zijn belangriprachtig werk over Frei Tito, getiteld jkste adviseurs in het presidentiele “Het evangelie volgens Frei Tito”. paleis, hij coordineerde het project Op zijn eigen manier heeft Frei Tito van armoedebestrijding en met sucO.P. het leven, lijden en opstanding ces. De VN erkende dat onder Lula van Jezus Christus “geschreven”. Frei de armoede gereduceerd werd met Betto benadrukt dat de spirituele 30%, een geweldige prestatie ook kracht van de Latijs-Amerikaanse van Frei Betto. Toen hij adviseur kerk van de armen hierin ligt dat was van president Lula heb ik Frei het een kerk van martelaren is geBetto voor de tweede keer ontmoet worden. en toen in Brazilie zelf. Frei Betto is een belangrijke opbouwwerker van de kerkelijke basisgemeenschappen in Brazilie. Hij geeft cursussen aan de leiders van die gemeenschappen over het hele land en op lokaal niveau organiseert hij de arbeiders van Sao Paulo om op te komen voor hun rechten, want de rechten van de armen zijn de rechten van God. Hij schreef
Frei Betto is van huis uit journalist. Zijn dagboek over Puebla, waarin hij de gebeurtenissen rond de Derde Algemene Latijns-Amerikaanse Bisschoppenconferentie in Puebla in 1979 op de voet volgde, getuigt van deze kwaliteit. Frei Betto sympathiseert niet met een theologie die abstract blijft. Zijn theologie staat met beide voeten op de grond.
Hij verafschuwt de theologie, die niets gemeen heeft met het dagelijks leven van de armen. Hun realiteit wordt bepaald door onrecht, geweld, epidemie, hongersnood, etc. Het christelijk geloof, dat inspireert tot verandering van die Latijns-Amerikaanse werkelijkheid, geeft te denken en komt tot uitdrukking in de bevrijdingstheologie, volgens een korte maar krachtige definitie van Frei Betto. De Latijnsamerikaan van de 21ste eeuw zal, volgens Frei Betto, meer mystiek en revolutionair zijn en daarom zal de bevrijdingstheologie nog levendiger zijn.
Leonardo Boff, de braziliaansebevrijdingstheoloog, Voor de beroemde Braziliaanse pedagoog Paulo Freire geldt Frei Betto als een model-intellectueel, omdat in hem de theorie en de praktijk zo nauw met elkaar verbonden zijn. Hij wilde dan ook geen interview over zijn leven en werk geven, tenzij Frei Betto ook deelnam aan dat gesprek, en het werd een bijzonder boeiend boek. Frei Betto verklaarde in dat werk dat hij liever met het volk wil wandelen al
historia zit zij op een dwaalspoor, dan dat hij alleen wandelt met de waarheid. Hij staat er zo dicht bij de eenvoudige mensen, misschien dankzij zijn ‘naieve’ vorm van geloofsbeleving. Fidel Castro heeft hem uitverkoren om zijn nu beroemd geworden interview te geven over zijn dialoog met het christendom (“Fidel en zijn godsdienst”, Hilversum 1987), omdat Frei Betto op Fidel overkwam als een overtuigd christen. Alleen al op Cuba werden er in een paar dagen tijd in 1985 meer dan 200.000 exemplaren verkocht. Sindsdien zijn er meer dan één miljoen verkocht. Talrijke onderscheidingen heeft Frei Betto gekregen, niet alleen op Cuba maar vooral in zijn geliefde vaderland Brazilie. Als intellectueel, in dialoog met de belangrijkste hedendaagse culturele en sociaal-politieke stromingen, en als pastor, begaan met de zaak van de armen vertolkt Frei Betto de dominikaanse charisma op zijn best. Hij is één van onze hedendaagse profeten, Frei Betto genaamd.
Universidad di Pueblo
Palabra di lector Universidad di Pueblo, ta duna su lector e oportunidad di reacciona y duna su opinion riba e articulonan cu ta parece den nos revista. Algun regla basico di wega: 1. Universidad di Pueblo ta mantene e derecho di no publica reaccionnan y/of opinion cu no ta cumpli cu reglanan di decencia. 2. Tur carta dirigi na Universidad di Pueblo mester contene nomber, adres, number di telefoon di e autor, como tambe un copia/scanning di un ID valido. E carta mester bini di email personal di e autor y wordo dirigi na 911aruba@gmail.com 3. Si e autor ta desea di publica solamente su nomber, esaki ta posibel pero mester indica esaki. Sino lo publica e resto di informacion. 4. Un carta mester wordo entrega digital, maximo 1x A4, font New Roman, tamaño 12 punto. 5. E corespondencia no por inclui documentonan di loke ta wordo denuncia, lo publica segun fecha di yegada y mester wordo manda na 911aruba@gmail.com 6. E seccion Palabra di Lector ta sera tur 15 di luna.
spiritualidad
Tommy Leest
Tatu
Pone Tatu na curpa of no??? Den e ultimo decada aki e tatu basicamente a conquista e mundo cultural.
E tabu tatu te cu recientemente, tabata e moda menasante di e rokeronan di heavy-metal, tambe di esnan cu ta core brommer, di e criminalnan enfin di e rechasonan di sociedad, pero awendia e tatu glamorosamente ta aparece tur caminda y na unda cu ta. E ta e ultimo grito den moda. E tatu a wordo usa ariba canvasnan (asina’ki nan ta referi na e curpa) di e celebridadnan manera Britney Spears, Julia Roberts, Jessica Simpson, Bruce Willis, Geraldo Rivera, Halle Berry, the Dixie Chicks y miles di otro mas. E mundo deportivo tambe a haya su “bautismo di tatu”. Un encuesta hasi na aña 1997 dor di AP Poll a discubri cu over di mas di 35% di tur e hungadornan di NBA tabatin un of otro tatu na nan curpa, incluiendo e asina yama mega-streanan manera Michael Jordon, y Shaquille O’ Neal. Reporteronan di Sports ta pretende cu un percentahe similar di tatu ta decorando den futbol profesional, baseball y den e mundo di hockey. Tambe den e mundo “conservativo” di golf e tatu a hasi su entrada y ta wordo deplega orguyosamente pa e notablenan manera Lee Trevino y Tiger Woods. National Geographic News ta estima cu 15% di tur Americano tin tatu. The Alliance of Professional Tattooists (APT- E Aliansa di Tatuistanan Profesional) ta estima cu mas di 39 miyon Americano tin un tatu. Details Magazine a publica un encuesta cu ta
bisa cu 22% di hendenan entre 18-25 aña tin por lo menos un tatu. Tambe ta wordo estima cu 60% di esnan tatua ta hende mohe. Tommy Leest
Y ainda falta….. . .
Hasta den e mundo di coi hunga nan tin popchinan cu ta yama “Tattoodles”, y tin rumornan ta coriendo rond cu e beyesa Barbie ya caba tin un tatu cu ta hopi “suave” (asina ta traduci e palabra “cool”?). Y no pa keda afo e adultonan cu ta kere cu nan ta hip tambe cu a join e generacion mas jong den e fiesta di tatuahe. Texas Tech University su Departamento di Enfermeria cu ta consisti di mas cu 2,100 adolescente di ocho diferente estado ta mustra cu 1 den cada 10 adolescente tin tatu y cu over di mita di esnan cu no tabatin ta pensa di haya uno. Un otro estudio ta estima cu 25% di tur esnan entre 15 pa 25-aña tin un tatu. By the way, e edad averahe pa haya un tatu ta di 16 aña bai ariba. Tin hasta esnan cu a haya nan prome tatu cu nan ocho aña di edad. Segun e US News and World Report, (di November 3, 1997) tatuahe, ta Merca su di seis negoshi mas creciente. Y ta creciendo na un velocidad hopi halto di un studio nobo di tatu pa dia ta wordo lanta. Y bo por kere esaki . . Lycos, kende ta clasifica e ristramento di e palabranan di mas busca den e Top 50 di tur siman, ta bisa cu “tattoos/tatu” tabata e di cuatro palabra mas busca den e aña 2001. Imaginabo cu Hesus Cristo no a ni figura ariba e lista di
Lycos, y e Beibel a cai ariba number 18. Den otro palabra . . . e mundo aki a bira loko cu tatu. Hasta entre e Cristianan na unda e tatu ta prohibi awor tatu ta wordo yama bonbini cu man y brasa habri (y no laga nos lubida cu pia, nek y lomba tambe). No ta nada sorprendiente cu esnan culpable di esaki ta e asina yama tatu Cristian cu ta wordo desplega den e comunidad di musica di Cristian Rock, y siguiendo nan idolonan di tatu esta e Cristiannan rokeronan, miles di hende jong a wordo marca pa Hesus cu un tatu. Entre e trend creciente di mas rapido ta e Tatu-shopnan Christian. E articulo aki ta hasi un examinacion ariba tatu y asina tira un luz ariba dje den contexto di kiko e palabra di Dios ta bisa y kiko historia ta mustra nos.
TATU: E Marca di Sanger
TATU. . . BOSO TA ALABA, PERO BOSO SA KIKO?
“Boso ta alaba pero boso no sa kiko. . .”
spiritualidad Hesus Christo, Juan 4:22 Den henter historia e tatu ta carga e marca di paganismo, demonismo, alabansa di Baal, shamanismo, mysticismo, canibalismo y cualkier otro creensia pagano conoci awendia. E tatu NUNCA a wordo asocia cu e Cristianan creente den e Beibel y na unda y na cualkier luga, den historia, na unda cu Cristianidad a parece – tatu a desaparece. Cu e unico excepcion – den siglo 20, e Cristianan Laodicieano nan a tum’e cu’n desobediencia tibio y carnal. Cu e nacemento di e tatu semper esaki tin e frutanan di e religionan pagano y di misticismo. Sin excepcion algun, estudio tras di estudio, buki tras di buki, e raiz di tatu nunca no a desvia di esaki. E siguiente exerptonan chikito di documentacion encuanto esaki den un oceano di estudio ta documenta e fuente pagono y demonico di e tatu. Por fabor tene na cuenta cu . . . E siguiente documentacion ta di buki nan pro-tatu cu ta simplemente documenta e coneccion spiritual y religioso di e tatu. Esakinan no ta autornan Cristian, tratando di pinta e tatu den un mal lus. No ta importa con carnal y rebelioso, e Cristian ta desea di hustifica su razonamento perverso y trata na splica dicon nan a marca nan mes cu un tatu prohibi y demonico, respalda pa tonelada di estudio y documentacion esnan cu ta lidera esta e asina yama autoridadnan di tatu ariba e planeta aki ta bisa: – e fundeshi, origen, significancia y meta di e tatu ta pagano, demonico, shaministico, adoracion di Baal y funda den misticismo oculto. E tatuista den hopi cultura tambe ta e shaman, e homber di magia (brujo), sacerdote (sea homber of muher). Segun e dictionario un shaman ta un “intermediario entre e mundo nan natural y sobrenatural, usando magia pa cura malesa, predeci futuro, controla e forsanan spiritual, etc.”
“Tatuahe ta hopi biaha un rito magico den e culturanan mas tradicional, y e tatuista ta respeta como un sacerdote of shaman.” (Michelle Delio, Tattoo: The Exotic Art of Skin Decoration, p. 73) “Na Fiji, Fromosa, Nueva Zeelandia y den cierto tribunan di indian na Norte America , tatuahe ta wordo regarda como un ceremonia religioso, y ta wordo eherci pa su sacerdotenan (sea homber of muher).” (Ronald Scutt, Art, Sex and Symbol, 1974, p. 64) E tatuista, shaman of e sacerdote di ocultismo hopi biaha ta usa e tatu como e punto di contacto, of miho bisa como un entrada den e mundo spiritual. E tatu ta mucho mas cu djis un decoracion di curpa. E ta mas cu un simpel laag di inkt den e cuero. De facto, e tatu den cada cultura, na cada pais, te cu e siglo 20 tabata un vehiculo spiritual pagano y usa pa invocacion religioso. Te cu dia di awe, den hopi pais na mundo (incluyendo Estados Unidos), na unda cu nan ta kere cu e tatu ta un brug pa e mundo sobrenatural. “Hopi tribunan ta practica e tatuahe terapuetico. E Ojibwa, por ehemplo, ta tatua e frenta e tempelnan y e banda di cara pa esnan cu ta sufri di dolor di cabes y dolor di diente cu si esakinan tabata wordo causa pa spiritonan malo nan mester wordo exorcisa. Canto y baile tabata wordo usa pa saca e demonionan y esakinan tabata acompaña pa e ceremonia di tatuahe.” (Gilbert, Steve, Tattoo History: A Source Book, p. 90) “E motibonan pakiko e hincamento di e cuero lo ta wordo mira cu algo di asombro no ta lew di busca, na di prome luga, tin e sacamento di sanger, cual den e mundo salvahe ta yen di significancia, nan ta wak e como un factor rehubeniciente y inmortalizador. Y tambe tin e habrimento di un cantidad di portanan chikito den cual e maldad por drenta den e curpa…” (Hambly Wilfrid
D. 1925. The History of Tattooing and its Significance, p. 233, cited in Gilbert, Steve, Tattoo History: A Source Book, p. 162) “Calavera (cabes di morto) imprimi ariba e cuero tin na cantidad, y depiccion di El Muerte ta hopi comunmente mira. . . E imagenan aki, marca pa semper ariba e cuero, ta refleha e inseguridad pa e futuro, y ta subconscientemente basa ariba e temor di loke no ta conoci ainda pa bin. Posiblemente, na mes momento, di tin e morto su figura ariba un hende su curpa, esaki lo ta un moda di invoca loke sea forsa indefini di naturalesa y di cosmos cu ta existi, y den e manera aki trata na proteha esun cu tin’e ariba su curpa di cualkier cos. (Henry Ferguson and Lynn Procter, The Art of the Tattoo, p. 76) “E Indjannan Mohave na e parti di Lower Colorado a institui tatuahe na e cachete pa ambos sexo como cu e creencia cu nan tin ta cu tin un Huez cu ta wak ken cu yega na Sil’aid (E Pais de e Mortonan) y ora cu e hende no tin ningun marca ariba su cara, E lo tire abao na unda cu e djakanan di desierto ta biba.” (Ronald Scutt, Art, Sex and Symbol, 1974, p. 63) “Entre e otro tribunan di Indjan tin e conviccion cu e biahe pa cielo ta di hopi alojamiento y lo nan wordo para pa un muhe biew y examina pa e presencia di marcanan di tatu ariba e frente, cachete of polsnan. Den absencia di esaki, e guerero sin suerte aki lo wordo pusha di un haltura masha halto mes bek pa mundo sin e speransa di wordo readmiti den e mundo di spirito. “ (Ronald Scutt, Art, Sex and Symbol, 1974, p. 63) “Hindunan na Begal ta kere cu sin tatuahe e mayornan lo no por reconoce nan yiunan den e proximo mundo.”(Ronald Scutt, Art, Sex and Symbol, 1974, p. 63) Segun algun encuesta y estadistica, Scott a pone ariba un lista e motibonan dicon hende ta laga pone un tatu
spiritualidad y e number dos ta – “pa segura un luga den cielo”. “Motibonan pa pone un tatu: 2. Sigura un luga den cielo. 5. Pa aplaca spirito malonan na e ora di fayece. 6. Pa adkeri un caracteristica special dor medio di totetismo y apropiacion di ancestronan. 9. Pa hasi e curpa sexualmente interesante.” (Ronald Scutt, Art, Sex and Symbol, 1974, p. 13)
SANGRIA Y POSESION DEMONICO
San Marco capitulo 5 ta contene e cuenta familiar di un homber posei di Gadera. Tuma bon nota cu den versiculo 5, entre e actonan demonico, y señalnan fiho di posesion – e homber aki tabata corta su mes cu piedra. 1 Y nan a yega na e otro banda di lama, den e pais di Gadarenes. 2 Y ora cu e la baha for di e barco, imediatamente a bin pa top’E un homber cu tabatin spiritonan malo cune, 3 E tabata biba entre e grafnan; y ningun hende por a mare, ni pone na cadena: 4 Pa motibo cu nan a yega di mare cu cabuya y cadena, y e tabata kibra cadena y cabuya: ningun hende por a domine. 5 Y semper, di dia y anochi, e tabata den e ceronan, y den e grafnan, yorando, y cortando su mes cu piedra. 6 Pero ora cu e la wak Hesus di lew, e la core bin alab’E/ador’E, 7 Y e la grita den bos halto, y a bisa, Kiko mi tin cu hasi cubo, Hesus, abo Yiu di e Dios dim as Halto? Mi ta rogabo pa Dios, pa bo no tormentami. 8 Y E di cune, Sali for di e homber, abo spirito sushi/malo. 9 Y E la punter, Kiko ta bo nomber? Y e la contesta, bisando, Mi nomber
ta Legion: pasobra nos ta hopi. (Mark 5:1-9) Ta hopi interesante tambe cu e cos aki di “corta su mes cu piedra” tabata asocia cu un homber posei no pa un, pero legionan of hopi diablo. Lukas ta describe e mesun cuenta aki asina aki”. . . un cierto homber, kende pa hopi tempo tabatin diablo” y ora cu E la subi tera, ayanan a bin tope un cierto homber di un cierto ciudad , kende tabatin diablo pa largo tempo cu ne, y no tabatin paña bisti, y tampoco no tabata bida den ningun cas, pero entre e grafnan.” (Luke 8:27) E practica morbosa di corta su mes y sangria tin un historia largo y scur den e pagina di satanismo, demonismo y e oculto. *Nota di autor….e tabata corta su mes cu piedra, y hunta shinishi aden…y asina aki nos ta yega na e origen di e tatu….*
E TATU SU ENEMIGO DI MAS GRANDI. . . E SEÑOR HESU CRISTO Den e paginanan di historia, na unda y ki ora cu e tribu pagano wordo converti pa Cristianidad e tatu sin ningun excepcion ta pasa pa historia.” [ 2 Corinthians 5:17] Dicon? Pa motibo cu no mescos cu e Cristiannan tatua di awendia, e pagano converti tabata SA cu e tatu tabata contra di e Palabra di Dios. E Spirito Santo rapidamente tabata “bisa” e pagano recien conberti – nada di tatu. Straño no?!. . . Ora cu Señor Hesu Cristo hasi su entrada – ayo tatu. Mi tin basta amigo cu prome cu nan a haya Cristo den nan bida a Iaga pone un tatu. Y sin excepcion alguno, cada un di nan tabatin berguensa y ta trata na cubri nan mas tanto posibel. Prome cu nan a haya salbacion – mescos cu e tribo
paganonan – nan tabata desplega nan tatunan con orguyo. Y lagami agrega – mayoria bes, esaki prome cu nan a lesa Leviticus 19:28, of prome cu un hende a bisanan cu tatuahe ta robes. Despues di ricibi e Señor Hesu Cristo, cu e ayudo di e Spirito Santo den nan, nan TABATA SA, cu e tatu tabata desagrabel den bista di Dios. Ke ubo dibo? Un testimonio resonante ta di e autor di tatu graba pa Steve Gilbert: “Ora cu Cortez y su conquistadornan a yega na e costa di Mexico na 1519, nan tabata horifica di descubri cu e nativonan no solamente tabata adora Diablo den e forma di status y idolonan, pero cu nan na un manera of otro tabata por a imprimi imagenan di nan idolonan ariba nan cuero. E Spanonan, kendenan nunca no a tende di tatuahe, a reconoce esaki como e obra di Satan. (Gilbert, Steve, Tattoo History: A Source Book, p. 99) Y algun di e Cristiannan carnal, rebeldioso y disobediente (of e asina yama Cristian MODERNO?) ta klets nonsens tocante di marca nan mes pa Hesus”. . . ************************************* ********************************* Den e proximo edicion di Universidad di Pueblo nos lo sigui riba e topico amplio aki di Tatu...
finanzas
Armand Hessels
Mal Gobernashon Na 2001 MEP a tuma gobernashon over di AVP. AVP a cera e aña ey cu un fayo financiero di Afl. 28 miyon. MEP a multiplica e fayo aki na 2002 te na Afl. 72,9 miyon y na 2003 asta te na Afl. 172,4 miyon. E redoblashon di e fayo di 2003 pa un fayo di Afl. 353,6 miyon na 2004 ta nifica cu a multiplica e fayo original di 2001 casi 13 biaha. Por a cubri e fayo aki solamente cu prestamo di instancia financiero den exterior. Sinembargo, Statuut ta determina den articulo 29 cu Gobierno di Reino mester duna permiso p’esaki. Gobierno di Aruba tawata conciente cu e base pa e prestamo tawata iresponsabel y cu tawatin e chens cu no lo haya permiso. Pesey a aplica un triki pa evadi e regla aki. Un banco local mester a haci e prestamo den exterior y pas’e despues como ‘prestamo local’ na gobierno. Entre otro pa tipo di asunto asina e debe nashonal a subi durante e gobernashon mas recien di MEP cu mas di Afl. 500 miyon pa Afl. 2,2 biyon na 2009. Esaki tawata representa 46% di e GDP. Pago di e interes di Afl. 100 miyon tawata un atentado pisa riba e medionan disponibel y consecuentemente riba e capacidad di pago di Aruba. E posibilididadnan pa invershon di gobierno a baha te na un minimo absoluto. Entre otro pa motibo di e supuesto leak di VNO na unda un mail confidencial di e Representante di Hulanda na Aruba (VNO) cu informashon den un tono un tiki sarcas-
tico tocante maneho di gobierno a sali afo, e relashonnan cu Hulanda, cu ya caba tawata malo, tambe a baha te na un profundidad absoluto. Asina el a iguala e relashonnan existente entre gobierno di Aruba na un banda y e dunadornan di trabou y sindicato na otro banda. E gobierno nobo di AVP na 2009 a mehora for di un principio e relashonnan cu e partnernan social y Hulanda. Ademas e proyectonan espectacular pa un mehorashon integral di infrastructura por a carga e aprobashon di hopi hende. El a nifica un ruptura di e maneho tradishonal na unda a trata di tapa e descuido constante di edificio di gobierno y infrastructura. E uzo intensivo di propio oficina di mercadeo y e coperashon amplio sin critica di mayoria di prensa na alabansa di gobierno a conduci na un victoria electoral aplastante na 2013. Sinembrago, di biaha despues di elecshon e puitonan a cuminsa sali for di nan macuto. Pa esnan cu a puntra nan mes na ki manera gobierno a financia drechamento di edificio y scol na werki, campaña costoso pa energia duradero, aporte financiero adishonal pa famia den problema, enbeyecimento di bario, dos tram, etc., di biaha despues di elecshon e contesta a sali na cla. A resulta cu gobierno a presta cantidad enorme di placa riba un escala nunca antes bisto y a hunga sinterklaas cu n’e. No a informa pueblo debidamente al respecto y asta a duna informashon falso
finanzas na unda tawata ‘necesario’. Asina calculashon di Cft ta mustra cu e fayo financiero na 2014 tawata casi dobel di lo cual gobierno a indica. Mas di Afl. 440 miyon en bes di casi Afl. 235 miyon. Consecuentemente e debe nashonal a subi te na Afl. 3,8 biyon na 2014, o sea 80%di GDP. Riba e debe aki gobierno ta paga anualmente Afl. 190 miyon solamente na interes, o sea mas di Afl. 500.000,- pa dia. E interes aki ta representa 14% di e gastonan total di gobierno, mientras por lo general ta considera 5% como e maximo di gasto di interes cu un pais por carga responsablemente. Pa comunidad esaki tin como consecuencia cu lo corta of asta elimina subsidio di fundashon cu ta traha pa esnan mes debil den comunidad, cu no lo renoba contrato di trabou, cu lo aumenta BBO, cu lo tin posibel introducshon di impuesto di transacshon, etc. Al fin y al cabo esakinan lo caba cu e intenshon di e prome gobernashon Mike Eman, esta di mehora e calidad di bida pa ciudadania. Ademas comunidad di Aruba lo mester paga e gastonan di e aventura aki durante decada. Naturalmente e pregunta grandi ta con por a yega asina leu. A pesar cu oposishon ta purba freneticamente di pusha e situashon actual completamente den sapato di e gobierno actual mientras e ultimo aki ta ripiti incansablemente e historia di e herencia di 8 aña malgobernashon di MEP, por atribui e causa di e situashon financiero actual na casi 30 aña di malgobernashon sin interupshon. Crecemento di e fayo financiero bou di MEP manera describi ariba y e crecemento enorme di e debe nashonal bou di AVP ta simplemente e ilustrashonnan mas recien di un imagen general. Asina ta bira cla cu ambos a contribui na
mesun manera na descarilashon di finansas publico. Y no tawata trata solamente di descarilashon, sino tambe di uzo di e placa na un manera cu segun practicamente tur raport di Conseho di Consulta y Controlaria General pa un parti significativo tawata dudoso. Asina e gobernante- y parlamentarionan di tanto MEP y AVP a viola un principio importante di bon gobernashon, es ta cu gobierno mester administra e placa disponibel na un manera eficiente y efectivo. MAL GOBERNASHON - 2 E diferente gobiernonan no(t)a peca solamente contra e principionan di un bon administrashon financiero, pero tambe contra e principio di igualdad, otorgando privilegio na famia y amigo politico. Nombrashon y promoshon sin limite di personal di gobierno a base di color politico durante decada ta consecuencia di a neglisha e principio aki. E situashon financiero penoso cu a resulta di e tradishon aki ta un violashon cla di e principio cu gobierno mester laga interes di comunidad prevalece den tur su decishonnan. Pero tambe e custumber di desvia frequentemente di e stipulashonnan legal pa cu destaho a base di argumento dudoso ta contra un principio importante, es ta cu gobierno mester actua a base di ley y no na un manera arbitrario. Como cu gobierno di Aruba (t)a tuma hopi decishon na un manera no-transparante y pues no-controlabel, integridad di gobierno continuamente ta un punto di discushon. Tanto parlamentario di partido como prensa ayega sa tapa esaki sistematicamente pa medio di atake riba oposishon en cuanto su fayonan durante su ultimo gobernashon. Ta resulta cu e gobiernonan con-
secutivo di Aruba di ambos partido grandi (t)a peca continuamente y riba escala grandi contra e principionan di bon gobernashon. Anke locual a menciona ariba ta un ilustrashon limita for di henter e spectro di violashon di norma, pa Hulanda esaki ainda no tawata suficiente motibo pa interveni mas prome a base di e ‘waarborgfunctie’ den articulo 43 di Statuut. Segun un director-general di asunto di Reino anterior, motibo di esaki tawata cu e situashon na Corsow y St. Maarten tawata hopi pio. Nan tawata exigi tur atenshon y energia di Hulanda. Compara cu e dos islanan ey, Aruba (e tempo ey!) tawata peanuts y pues a laga cos sigui su marcha. Pa comunidad di Aruba e postura ey a nifica cu e situashon a sigui empeora. Pero segun regla di democracia esey tawata su propio escogencia. A pesar cu e gobierno actual (t) a haci hopi esfuerso pa sconde e embergadura real di e crisis financiero pa e pueblo electoral, e mes tawata bon na haltura di seriedad di e situashon. Asina mes e no tawata forma ningun estimulo pa tuma despedida di e maneho tradishonal. Anke e cuerpo di empleado publico ya caba tawata pata pata di hende, e prome gabinete Mike Eman a haya lugar pa nombra centenares di hende. Esaki a aumenta e gasto di personal cu mas di Afl. 50 miyon pa aña. Hunto cu e aumento automatico di salario como consecuencia di e sistema salarial y e indexering acorda, ya caba solamente e gastonan aki, segun Cft, lo percura pa un aumento autonomo di presupuesto. Cada bes mas ta bira mas dificil pa financia esaki como cu e gastonan di enbehecimento tambe lo aumenta grandemente e añanan benidero. Consecuentement Cft ta premira cu debe nashonal lo sigui
finanzas aumenta desde 2018 si no tuma medida drastico adishonal. Sinembargo, no mester spera ‘medida drastico’ for di gobierno di Aruba. Pa tradishon ta hala reducshon necesario di personal di gobierno for di mesa dor di mustra riba e consecuencianan social di esnan concerni. Asina e ta mantene su maneho di personal cu e mes a crea y e ta pasa e gastonan di e ‘maneho’ aki pa henter comunidad. E postura hipocrito aki hunto cu negashon di realidad ta visibel riba tur tereno. E caso mas reciente tawata e atake riba gobernador pa motibo cu e no a firma presupuesto di 2014. E campaña cu tanto gobernante como parlamentario a hiba despues contra dje y Hulanda como su ‘hefe’ cu e argumento cu a viola constitushon, tawatin como meta pa sconde e motibo real (esta e situashon financiero dramatico y su consecuencianan) pa pueblo. Pero tambe specialmente lider di fracshon di AVP a comporta su mes hipocrito ora di cita repeti-
damente y cu hopi entusiasmo e opinion di Conseho di Consulta en cuanto e caso aki. Ta asina cu el a tapa e echo cu si e lo a haci uzo di e opinionnan di Conseho di Consulta (y otro organo di conseho di gobierno) durante tur e añanan anterior, e situashon financiero di Aruba nunca lo a sali for di control asina. Consecuentemente gobernador no lo tawatin ningun motibo pa haci uzo di e posibilidad di no firma presupuesto y pa somete esaki na un investigashon financiero a fondo. Al contrario, a neglisha e recomendashonnan en cuanto e maneho financiero di e instancianan menciona (y otro instancia internashonal) durante decada pa motibo di oportunismo partidista. E actitud hipocrito aki di nos parlamentarionan ta un garantia cu e encuentro interparlamentario di Reino lo ocupa su mes atrobe cu asunto ‘marginal’. Tanten cu no ta discuti e situashon real di malgobernashon a fondo y abiertamente y no ta acorda acshon pa
mehorashon, no por spera mucho cambio. Como cu e politiconan di e parti Caribense di Reino lo lo haci tur nan posibel pa mantene of asta fortifica ‘nan’(!) autonomia, pa e decadanan benidero e ciudadania lo sigui paga e cuenta di malgobernashon y su legitimashon pa parlamento. Simplemente no por spera otro di parlamentario cu cada bes atrobe e demostra cu nan guia principal ta interes di nan partido y ministro y cu ta prefera di fiesta cu nan biahenan di Parlatino en bes di ocupa nan mes cu asunto realmente importante.