Οι ευθύνες των επιχειρήσεων στην Οικονομία της Γνώσης Οριοθετώντας τα σύνορα μεταξύ δημόσιας πολιτικής και εταιρικής στρατηγικής για την εταιρική κοινωνική ευθύνη (ΕΚΕ)
Μενέλαος Π. Γεωργιάδης Περίληψη Σκοπός της παρούσας μελέτης, είναι η διερεύνηση κι εξέταση του ρόλου της δημόσιας πολιτικής στη διαχείριση των σχέσεων μεταξύ της επιχείρησης και της κοινωνίας στην οικονομία της γνώσης, θέμα που σχετίζεται άμεσα με την εταιρική κοινωνική ευθύνη. Μετά από μια σύντομη αναφορά στα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της οικονομίας της γνώσης και στους στόχους της επόμενης χιλιετίας, καταγράφονται - μεμονωμένα - οι ευθύνες των επιχειρήσεων και του Κράτους, στα πλαίσια της εν λόγω οικονομίας. Στη συνέχεια, αναπτύσσεται ένας προβληματισμός, σχετικά με το κατά πόσο είναι ορθή και ωφέλιμη, μια διατύπωση του τύπου, η εταιρική κοινωνική ευθύνη δε θα πρέπει να υποκαθιστά
τη
δημόσια
πολιτική,
αλλά
απλώς
να
τη
συμπληρώνει.
Η πιο πάνω διατύπωση, η οποία αντικατοπτρίζει τον εκλαμβανόμενο βαθμό της απαιτούμενης εμπλοκής των επιχειρήσεων στην επίλυση των σύγχρονων μεγάλων προβλημάτων που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα και το πλαίσιο ανάληψης κοινωνικά υπεύθυνων επιχειρηματικών δράσεων, τίθεται υπό αμφισβήτηση. Εφόσον ο ρόλος των επιχειρήσεων τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο, ενδυναμώνεται όλο και περισσότερο - όσον αφορά στην επιρροή που ασκούν στη διαμόρφωση του οικονομικού, κοινωνικού και πολιτικού τοπίου - και την ίδια στιγμή, ο ρόλος του Κράτους έχει μετατραπεί από παρεμβατικός, σε συντονιστικός και υποστηρικτικός, θα πρέπει ίσως να εξεταστεί κατά πόσο υπάρχει ανάγκη επαναπροσδιορισμού και επανασχεδιασμού της εκλαμβανόμενης υφιστάμενης ισορροπίας, σχετικά με το βαθμό βαρύτητας των ρόλων
του Κράτους (που ασκεί δημόσια πολιτική) και της επιχείρησης. (που υλοποιεί εταιρική στρατηγική), στην αντιμετώπιση των σύγχρονων προκλήσεων. Η μελέτη, καταλήγει με το συμπέρασμα ότι, για την ουσιαστική αντιμετώπιση των μεγάλων παγκόσμιων προβλημάτων και την επίτευξη του στόχου της βιώσιμης ανάπτυξης, θα πρέπει ο ρόλος της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης, να εκλαμβάνεται αλλά κυρίως να καταστεί στην πράξη, τουλάχιστον ισοδύναμος με αυτόν της δημόσιας πολιτικής. Η αναγνώριση της ύπαρξης μιας τέτοιας σχέσης ισοδυναμίας, μπορεί να θέσει τον παγκόσμιο κοινωνικό διάλογο πάνω σε μια νέα βάση, μια βάση που θα θέσει το Κράτος και την επιχείρηση ενώπιον κοινών ευθυνών ισοδύναμης βαρύτητας, παρά μεμονωμένων ευθυνών, που με ασαφή τρόπο, άλλοτε εντάσσονται στα όρια ευθύνης του Κράτους και άλλοτε στα όρια ευθύνης της επιχείρησης. Αυτή η ασάφεια σε συνδυασμό με την ύπαρξη ευελιξίας στην κατανομή και ανάληψη ευθυνών, συντείνουν στην αδυναμία ουσιαστικής αντιμετώπισης και επίλυσης των μεγάλων προβλημάτων, θέτοντας σε κίνδυνο την επιβίωση ολόκληρης της ανθρωπότητας.
1. Εισαγωγή Είναι γεγονός, ότι ο όρος Οικονομία της Γνώσης, διεκδικεί ή μάλλον κατέχει τον τίτλο του μότο της εποχής μας και όχι άδικα βέβαια, εφόσον τα πάντα πλέον, περιστρέφονται γύρω από τη γνώση ( Οικονομία της Γνώσης ) ή κινούνται με βάση τη γνώση ( Ωθούμενη από τη Γνώση Οικονομία ).
Ως βαρυσήμαντη και
πολυδιάστατη έννοια λοιπόν, η γνώση, τοποθετείται - με κάθε δυνατό μέσο - στο μυαλό μας, ως η βασικότερη προωθητική δύναμη ανάπτυξης και δημιουργίας προϋποθέσεων για την ευημερία των πολιτών και της κοινωνίας γενικότερα. Όλοι ανεξαιρέτως, βιώνουμε καθημερινά, τα επιτεύγματα, τα αποτελέσματα και τις συνέπειες μιας νέας επανάστασης, της επανάστασης της γνώσης. Ως «εργάτες της
2
γνώσης», καλούμαστε να διαχειριστούμε άλλοτε συνειδητά και άλλοτε ασυνείδητα, το δικό μας μοναδικό εργοστάσιο παραγωγής πνευματικού κεφαλαίου. Η ποιότητα του πνευματικού προϊόντος που θα παράξουμε αλλά και η ικανότητά μας να προωθήσουμε αυτό το προϊόν, αποτελεί τον καθοριστικό παράγοντα που θα κρίνει σε μεγάλο
βαθμό,
ακόμη
και
την
ίδια
την
επιβίωσή
μας.
Οι επιχειρήσεις παράλληλα, λειτουργούν σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο και μεταλλασόμενο περιβάλλον, το οποίο από τη μία, προσφέρει πρωτόγνωρες επιχειρηματικές
ευκαιρίες,
επιχειρηματικούς κινδύνους.
αλλά
από
την
άλλη,
εμπεριέχει
«θανάσιμους»
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η ικανότητά των
επιχειρήσεων να παράγουν, να απορροφούν και να διαχειρίζονται διανοητικό κεφάλαιο, αποτελεί μονόδρομο για την απόκτηση, διατήρηση και ανανέωση του ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος.
Ταυτόχρονα, ολοένα και περισσότερο και στα
πλαίσια της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης, αναμένεται από τις επιχειρήσεις να αναμειχθούν σε θέματα, που εμπίπτουν κατ΄ αρχήν στην αρμοδιότητα δημοσίων φορέων, όπως για παράδειγμα, το θέμα της κοινωνικής πρόνοιας, της προστασίας του περιβάλλοντος, της εκπαίδευσης και της κατάρτισης. Μπροστά σε αυτό το σκηνικό και λαμβάνοντας υπόψη τη νέα τάξη πραγμάτων, τα Κράτη και οι εκάστοτε κυβερνήσεις τους, οφείλουν και προσπαθούν να χαράξουν, είτε μέσα από μεμονωμένες προσπάθειες, είτε μέσα από ευρύτερες συμμαχίες, εκείνους τους τυπικούς και άτυπους κανόνες του παιχνιδιού, που θα καθορίσουν τελικά, το μερίδιο ευθύνης του κάθε παίκτη εντός της οικονομίας της γνώσης.
3
2. Η οικονομία της γνώσης 2.1 Ορισμός Η οικονομία της γνώσης ( Knowledge Economy ), είναι ένας ασαφής όρος, που χρησιμοποιείται άλλοτε για να χαρακτηρίσει μια οικονομία που βασίζεται στην παραγωγή και διαχείριση της γνώσης και άλλοτε, μια οικονομία ωθούμενη από τη γνώση ( Knowledge Driven Economy ). Στην πρώτη περίπτωση, η γνώση τυγχάνει μεταχείρισης ως ένα επιχειρηματικό προϊόν που μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο εμπορίας και να προσφέρει υψηλές αποδόσεις στην επιχείρηση, ενώ στη δεύτερη, η γνώση λογίζεται ως κρίσιμος παραγωγικός πόρος και μάλιστα πιο κρίσιμος από τους παραδοσιακούς παραγωγικούς οικονομικούς πόρους, όπως η φύση, το κεφάλαιο και η ανθρώπινη εργασία.
Η παρούσα μελέτη, όπου αναφέρεται στην Οικονομία της
Γνώσης, αναφέρεται ευρύτερα σε μια οικονομία που ωθείται από γνωσιακούς πόρους όπως για παράδειγμα η τεχνογνωσία, η εμπειρογνωμοσύνη και η πνευματική ιδιοκτησία κι υπό αυτήν την έννοια, οι όροι Οικονομία της Γνώσης και Παγκόσμια Οικονομία λογίζονται - για σκοπούς αυτής της μελέτης - ως ταυτόσημοι.
2.2. Βασική Θεμελίωση Η βασική θεμελίωση της Οικονομίας της Γνώσης, χρονολογείται από το 1966, όπου ο Peter Drucker, στο βιβλίο του “ The Effective Executive”, περίγραψε τη διαφορά μεταξύ του «χειρονακτικού εργάτη» ( Μanual worker ) και του «εργάτη της γνώσης» ( Knowledge worker ). Ο «χειρονακτικός εργάτης» δουλεύει με τα χέρια του και παράγει «πράγματα», ενώ ο «εργάτης της γνώσης» δουλεύει με το μυαλό του και όχι με τα χέρια του και παράγει ιδέες, γνώση και πληροφορίες. Σήμερα , η παγκόσμια οικονομία έχει μετεξελιχθεί σε Οικονομία της Γνώσης, η οποία θεωρείται ως επέκταση της Κοινωνίας της Πληροφορίας.
Μια τέτοια μετεξέλιξη,
4
απαιτεί την επαναδιατύπωση των κανόνων και των πρακτικών που καθόρισαν την επιτυχία στη βιομηχανική οικονομία. Η επαναδιατύπωση αυτή, θα πρέπει να γίνει σε δύο επίπεδα, σε επίπεδο επιχείρησης - όσον αφορά στη διαχείριση της γνώσης (Knowledge Management ) - και σε επίπεδο δημόσιας πολιτικής - όσον αφορά στη χάραξη πολιτικής γνώσης (Knowledge Policy), ή πολιτικής που σχετίζεται με τη γνώση .( Knowledge – Related Policy).
2.3 Βασικές κινητήριες δυνάμεις Οι βασικότερες κινητήριες δυνάμεις που διαμορφώνουν το νέο επιχειρηματικό τοπίο, αλλάζουν τους κανόνες του ανταγωνισμού, στιγματίζουν την εποχή μας και κατά συνέπεια την οικονομία της γνώσης , είναι οι ακόλουθες τρεις : Παγκοσμιοποίηση - οι αγορές και τα προϊόντα έχουν αποκτήσει ένα παγκόσμιο χαρακτήρα . Έκρηξη της Πληροφορίας / Γνώσης - η αποτελεσματική παραγωγή βασίζεται στην πληροφορία και την τεχνογνωσία. Πάνω από 70% του ανθρώπινου δυναμικού στις αναπτυγμένες οικονομίες, είναι εργάτες χρησιμοποιούν πληροφορίες κατά την εκτέλεση της εργασίας τους ( information workers ). Όλο και περισσότερο ανθρώπινο δυναμικό, που εργάζεται σε εργοστάσια, χρησιμοποιεί το μυαλό του περισσότερο από ότι τα χέρια του. Δικτύωση και συνδεσιμότητα μέσω ηλεκτρονικών υπολογιστών – Τεχνολογίες όπως το Ίντερνετ φέρνουν το «παγκόσμιο χωριό» ακόμη πιο κοντά.
5
3. Οικονομία της γνώσης στην Ευρωπαϊκή Ένωση « … ο στρατηγικός στόχος για την επόμενη δεκαετία : να καταστεί η πιο δυναμική και ανταγωνιστική βασισμένη στη γνώση οικονομία, στον κόσμο » (Λισαβόνα 2000, στρατηγικός στόχος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου ). 3.1 Πραγματικότητες Σε σχέση με τη Στρατηγική της Λισαβόνας, έχει παρατηρηθεί ότι ενώ υπήρξε σημαντική επέκταση των σχετικών με τη γνώση κλάδων και μάλιστα στα ίδια επίπεδα με αυτά των ΗΠΑ, εντούτοις αυτό το φαινόμενο δε συνοδεύτηκε από οικονομικό δυναμισμό, γοργότερους ρυθμούς ανάπτυξης και ψηλότερη παραγωγικότητα, τομείς όπου η ΗΠΑ υπερτερεί κατά πολύ της ΕΕ. Ο βασικές αιτίες που μπορεί να δικαιολογήσουν την πιο πάνω εικόνα, είναι η επιβράδυνση που παρατηρήθηκε όσον αφορά στην καινοτομία στον τομέα της τεχνολογίας και η αποτυχία αύξησης της επένδυσης στη γνώση σε όλη την ΕΕ. Ο στόχος της αύξησης των επενδύσεων σε έρευνα και ανάπτυξη, ως ποσοστό του ΑΕΠ, θα πρέπει να παραμείνει, αλλά φαίνεται ότι ο στόχος της Λισαβόνας που έχει θέσει την επένδυση σε έρευνα και ανάπτυξη στο 3% του ΑΕΠ, ίσως να μην είναι ρεαλιστικός.
Εάν η ΕΕ θέλει να αυξήσει την παραγωγικότητά της για να
αντισταθμίσει τη συρρίκνωση του πληθυσμού της και να στηρίξει το κοινωνικό της μοντέλο, θα πρέπει να στρέψει τη στρατηγική της για τη γνώση, προς μια κατεύθυνση όπου η γνώση που θα παράγεται, θα διαχέεται στο σύνολο της οικονομίας και δε θα περιορίζεται μόνο σε εκείνους τους κλάδους που ασχολούνται με τη γνώση. Με άλλα λόγια η Οικονομία της Γνώσης μπορεί και θα πρέπει να εφαρμοστεί σε όλους τους κλάδους, έτσι ώστε να έχουμε μια ωθούμενη από τη γνώση οικονομία. .
6
4. Η επιχείρηση και οι στόχοι της χιλιετίας ως πλαίσιο για δράση 4.1 Ποιοι είναι οι στόχοι της χιλιετίας Το Σεπτέμβριο του 2000, 189 αρχηγοί Κρατών, επικύρωσαν τη Διακήρυξη της Χιλιετίας. Η διακήρυξη αυτή συνιστά μια πρωτοφανή παγκόσμια δέσμευση και ένα από τα σημαντικότερα έγγραφα του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, στη σύγχρονη εποχή. Αποτελεί στην ουσία ένα κοινό και ολοκληρωμένο όραμα για το πώς θα αντιμετωπιστούν μερικές από τις σημαντικότερες προκλήσεις που αντιμετωπίζει σήμερα ολόκληρη η ανθρωπότητα.
Η Διακήρυξη είχε ως αποτέλεσμα να τεθούν 8
αναπτυξιακοί στόχοι για την νέα χιλιετία ( Millennium Development Goals ) : Στόχος 1
Εξάλειψη της υπερβολικής φτώχειας και πείνας •
Μέχρι το 2015, να μειωθεί στο μισό η αναλογία των ανθρώπων, των οποίων το εισόδημα είναι κάτω από 1$ την ημέρα.
•
Μέχρι το 2015, να μειωθεί η αναλογία των ανθρώπων που υποφέρουν από την πείνα.
2
Παροχή πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης σε παγκόσμια κλίμακα •
Μέχρι το 2015, όλα τα παιδιά οπουδήποτε στον κόσμο, είτε αγόρια ούτε κορίτσια, να μπορούν να ολοκληρώνουν, τουλάχιστον κάποιο ολοκληρωμένο κύκλο μαθημάτων πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης.
3
Προώθηση της ισότητας μεταξύ των δύο φύλων και ενδυνάμωση του ρόλου της γυναίκας •
Μέχρι το 2015,εξάλειψη των διακρίσεων με βάση το φύλο, σε όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης
7
4
Μείωση της παιδικής θνησιμότητας •
Μέχρι το 2015, μείωση κατά 2/3 του ρυθμού θνησιμότητας στα παιδιά κάτω των 5 χρόνων.
5
Βελτίωση της μητρικής υγείας •
6
Μέχρι το 2015, μείωση κατά ¾ του ρυθμού θανάτου των μητέρων. .
Καταπολέμηση του AIDS της ελονοσίας και άλλων ασθενειών •
Μέχρι το 2015, να έχει σταματήσει η εξάπλωση του AIDS.
•
Μέχρι το 2015, να έχει σταματήσει ο ρυθμός εμφάνισης της ελονοσίας και άλλων σοβαρών ασθενειών .
7
Διασφάλιση της περιβαλλοντικής αειφόρου ανάπτυξης •
Ενσωμάτωση των αρχών της βιώσιμης ανάπτυξης, στα προγράμματα και τις πολιτικές των χωρών, με στόχο τον περιορισμό της σπατάλης των φυσικών πόρων.
•
Μέχρι το 2015, να μειωθεί στο μισό η αναλογία των ανθρώπων που δεν έχει πρόσβαση σε πόσιμο νερό.
•
Μέχρι το 2020, να έχει επιτευχθεί σημαντική αναβάθμιση στην ποιότητα ζωής των κατοίκων που ζουν σε υποβαθμισμένες περιοχές.
8
Ανάπτυξη μια παγκόσμιας συνεργασίας για την ανάπτυξη •
Ανάπτυξη ενός ανοικτού, βασισμένου σε κανόνες, προβλέψιμου, μη - ρατσιστικού εμπορικού και χρηματοοικονομικού συστήματος. Περιλαμβάνει δέσμευση για καλή διακυβέρνηση, ανάπτυξη και μείωση της φτώχειας, τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο.
•
Αντιμετώπιση των ιδιαίτερων αναγκών των λιγότερα ανεπτυγμένων κρατών, των αποκλεισμένων γεωγραφικά χωρών και των μικρών αναπτυσσόμενων οικονομιών των νήσων
•
Αντιμετώπιση των ιδιαίτερων αναγκών των αποκλεισμένων γεωγραφικά χωρών και των μικρών αναπτυσσόμενων οικονομιών των νήσων
•
Συνολική αντιμετώπιση των προβλημάτων που σχετίζονται με το χρέος των
8
αναπτυσσόμενων χωρών, μέσω της λήψης εθνικών και διεθνών μέτρων, έτσι ώστε το χρέος να παραμείνει σε διαχειρίσιμη και ελέγξιμη μορφή. •
Σε συνεργασία με τις αναπτυσσόμενες χώρες, να υλοποιηθούν στρατηγικές, για ποιοτική και παραγωγική εργασία των νέων.
•
Σε συνεργασία με φαρμακευτικές εταιρείες, να προσφερθεί πρόσβαση σε φθηνά φάρμακα, στις αναπτυσσόμενες χώρες.
•
Σε συνεργασία με τον ιδιωτικό τομέα, να καταστούν διαθέσιμα σε όλους τα οφέλη των νέων τεχνολογιών και ειδικότερα της πληροφορικής και της τηλεπικοινωνίας.
4.2 Γιατί οι στόχοι της χιλιετίας είναι σημαντικοί για τις επιχειρήσεις Οι διεθνείς στόχοι, όπως η ειρήνη, η ασφάλεια, η βιώσιμη ανάπτυξη, τα ανθρώπινα δικαιώματα και η μείωση της φτώχειας, συνδέονται - όλο και περισσότερο - πολύ στενά μεταξύ τους, ενώ παράλληλα, έχουν δημιουργήσει πολλαπλά παρακλάδια σε όλους τους τομείς της κοινωνίας, με αποτέλεσμα η επίτευξή τους να απαιτεί πολύπλοκες και βασισμένες στη συνεργασία λύσεις. Ενώ οι κυβερνήσεις θα πρέπει να έχουν τη βασική ευθύνη για την επίτευξη των πιο πάνω στόχων, είναι προς το συμφέρον των επιχειρήσεων να εμπλέκονται όλο και περισσότερο και να συμβάλουν ουσιαστικά στην προσπάθεια εξεύρεσης των κατάλληλων λύσεων, παρά να αποτελούν μέρος του προβλήματος, διαδραματίζοντας ρόλο απλού θεατή. Στα πλαίσια της παγκοσμιοποίησης και της φιλελευθεροποίησης, τόσο οι τοπικές όσο και οι διεθνείς επιχειρήσεις διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο, στη διαμόρφωση και ανάπτυξη των οικονομιών. Ως αποτέλεσμα, οι επιχειρήσεις είναι πλέον υπόλογες για το οικονομικό, κοινωνικό και περιβαλλοντικό αντίκτυπο της δράσης τους, όπου κι αν δραστηριοποιούνται. Παρά τις όποιες ξεκάθαρες υποχρεώσεις και διεθνείς πλέον πιέσεις για κοινωνικά υπεύθυνες συμπεριφορές, οι ηγέτες των επιχειρήσεων θα πρέπει να αντιληφθούν και να βοηθηθούν να πειστούν, ότι είναι προς όφελός τους να 9
συνεισφέρουν ενεργά στην επίτευξη των στόχων της χιλιετίας.
Αυτό το όφελος
συνδέεται άμεσα με τη σταθερότητα του γενικότερου επιχειρηματικού περιβάλλοντος και την ύπαρξη ευκαιριών για εκμετάλλευση. Η βούληση των επιχειρήσεων για συνεισφορά στην επίτευξη των στόχων της χιλιετίας, δεν είναι θέμα μόνο εταιρικής κοινωνικής ευθύνης (corporate social responsibility ), όπως αυτή εμπεριέχεται στις έννοιες της συμμόρφωσης, της διαχείρισης κινδύνου και της φιλανθρωπίας, αλλά είναι και θέμα εταιρικής κοινωνικής ευκαιρίας (corporate social opportunity), όπως αυτή εμπεριέχεται στις έννοιες της καινοτομίας, της δημιουργίας αξίας και της ανταγωνιστικότητας. Η επιτυχία μιας επιχείρησης είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το περιβάλλον εντός του οποίου λειτουργεί, με το κόστος λειτουργίας της, με την ύπαρξη επιχειρηματικών ευκαιριών και κινδύνων.
Όσο αυτό το περιβάλλον θα
παραμένει υγειές, το κόστος λειτουργίας θα είναι μειωμένο, οι επιχειρηματικοί κίνδυνοι θα είναι διαχειρίσιμοι και θα υπάρχουν ευκαιρίες για εκμετάλλευση και άρα η ελπίδα για βιώσιμη ανάπτυξη και ευημερία του κοινωνικού συνόλου, θα παραμένει ζωντανή.
5. Η εταιρική κοινωνική ευθύνη στη θεωρία και στην πράξη. 5.1 Η έννοια της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης H Eταιρική κοινωνική ευθύνη (EKE), είναι μια έννοια με την οποία οι εταιρείες ενσωματώνουν, σε εθελοντική βάση, κοινωνικές και περιβαλλοντικές ανησυχίες στις επιχειρηματικές τους δραστηριότητες και στις επαφές τους με άλλα ενδιαφερόμενα μέρη. Πρόκειται για επιχειρήσεις που αποφασίζουν να προχωρήσουν πέρα από τις ελάχιστες νομικές υποχρεώσεις που τις βαρύνουν και οι οποίες απορρέουν από
10
συλλογικές συμβάσεις, με σκοπό να ανταποκριθούν στις ανάγκες κοινωνικών ομάδων. 5.2 Η «εταιρεία πολίτης» Με την ΕΚΕ, οι επιχειρήσεις, ανεξαρτήτως μεγέθους, μπορούν, σε συνεργασία με τα ενδιαφερόμενα μέρη, να βοηθήσουν στο συνδυασμό οικονομικών, κοινωνικών και περιβαλλοντικών φιλοδοξιών.
Οι ευθύνες μιας σύγχρονης επιχείρησης στην
οικονομία της γνώσης, μιας «εταιρείας πολίτη», μπορούν να εντοπιστούν μόνο μέσα από την παρατήρηση των επιχειρηματικών πρακτικών στον τομέα εταιρικής κοινωνικής ευθύνης.
Με βάση το υφιστάμενο θεσμικό πλαίσιο, στην ουσία δεν
μπορεί να γίνεται λόγος για ύπαρξη συγκεκριμένων ξεκάθαρων ευθυνών, εφόσον η κοινωνικά υπεύθυνη λειτουργία και δράση των επιχειρήσεων, είναι προϊόν εθελοντισμού, παρά επιβολής.
Ο εντοπισμός κάποιων ευθυνών στα πλαίσια της
εταιρικής κοινωνικής ευθύνης, γίνεται έμμεσα παρατηρώντας το τι είναι διατεθειμένες οι επιχειρήσεις να πράξουν, τι πράττουν και σε ποιους τομείς. Σε αυτά τα πλαίσια σκέψης και συλλογισμού, παρατηρούνται - και συνεπώς αποδεικνύεται με έμμεσο τρόπο η αίσθηση ευθύνης όπως αυτή γίνεται αντιληπτή από τις επιχειρήσεις πρακτικές εταιρικής κοινωνικής ευθύνης, σε τομείς
- οι οποίοι παραδοσιακά
εμπίπτουν στη σφαίρα επιρροής της δημόσιας πολιτικής - γεγονός που συνεπάγεται την ενεργό εμπλοκή των επιχειρήσεων : –
Στη διαμόρφωση πιο ολοκληρωμένων αγορών εργασίας και υψηλότερων επιπέδων κοινωνικής ένταξης. (δεδομένου ότι οι επιχειρήσεις με εταιρική κοινωνική ευθύνη επιδιώκουν να προσλαμβάνουν άτομα από λιγότερο πλεονεκτικές ομάδες).
11
– Σε επενδύσεις στην ανάπτυξη δεξιοτήτων, τη διά βίου μάθηση και την απασχολησιμότητα
(που
είναι
απαραίτητες
για
την
εξασφάλιση
της
ανταγωνιστικότητας στην παγκόσμια οικονομία της γνώσης και στην αντιμετώπιση της γήρανσης του ενεργού πληθυσμού στην Ευρώπη). – Σε βελτιώσεις στη δημόσια υγεία (ως αποτέλεσμα εθελοντικών πρωτοβουλιών των επιχειρήσεων σε τομείς όπως είναι η προώθηση προϊόντων (μάρκετινγκ) και η επισήμανση σε τρόφιμα και μη τοξικά χημικά προϊόντα). – Στη βελτίωση των επιδόσεων στον τομέα της καινοτομίας (ιδίως όσον αφορά καινοτομίες που απαντούν σε κοινωνικά προβλήματα, ως αποτέλεσμα εντονότερης διάδρασης με εξωτερικά ενδιαφερόμενα μέρη και δημιουργία εργασιακού περιβάλλοντος που προάγει την καινοτομία). – Στην ορθολογικότερη χρήση των φυσικών πόρων και σε μειωμένα επίπεδα ρύπανσης (ιδίως χάρη σε επενδύσεις σε οικολογικά καινοτομικά προϊόντα και στην εθελοντική υιοθέτηση συστημάτων διαχείρισης και επισήμανσης φιλικών προς το περιβάλλον). – Στη διαμόρφωση θετικότερης εικόνας για τις επιχειρήσεις και τους επιχειρηματίες μέσα στην κοινωνία (γεγονός που μπορεί να βοηθήσει στην καλλιέργεια ευνοϊκότερων στάσεων απέναντι στην επιχειρηματικότητα). – Στο μεγαλύτερο σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της προστασίας του περιβάλλοντος και των βασικών κανόνων εργασίας, ιδίως στις αναπτυσσόμενες χώρες. – Στη μείωση της φτώχειας και στην επίτευξη προόδου σε σχέση με τους στόχους της χιλιετίας για την ανάπτυξη.
12
5.3 Πρακτικά παραδείγματα συνεισφοράς των επιχειρήσεων στο κοινωνικό γίγνεσθαι Για τη δημιουργία πληρέστερης εικόνας, σε σχέση με του τι μπορεί να συμβαίνει στην πράξη, σε σχέση με την εταιρική κοινωνική ευθύνη, αναφέρεται αμέσως πιο κάτω το παράδειγμα του Ομίλου Eurobank EFG, που αναλαμβάνει κοινωνικά υπεύθυνη δράση στους τομείς της παιδείας, του πολιτισμού, του αθλητισμού και του περιβάλλοντος. Παιδεία Η σημαντικότερη πρωτοβουλία της Eurobank στον τομέα της Παιδείας είναι το πρόγραμμα «Η Μεγάλη Στιγμή για την Παιδεία» το οποίο ξεκίνησε το 2003 και στα τέλη του 2005 ολοκλήρωσε τον τρίτο κύκλο του, με τη βράβευση των αποφοίτων της Γ΄Λυκείου
της
ξεκίνησε
το
πάνω
από
σχολικής
χρονιάς
πρόγραμμα 3.300
απόφοιτοι
2004-2005.
μέχρι Λυκείου
σήμερα σε
Από
την
εποχή
έχουν όλη
την
που
βραβευθεί Ελλάδα.
Το πρόγραμμα αυτό, που έχει στόχο την επιβράβευση της προσπάθειας της νέας γενιάς για μόρφωση, πρόοδο και διάκριση, υλοποιείται με την υποστήριξη του υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων. «Η Μεγάλη Στιγμή για την Παιδεία» αφορά τους περίπου 230.000 μαθητές και μαθήτριες που φοιτούν στη Γ΄ Λυκείου στο σύνολο των 1.300 περίπου σχολείων της χώρας, δημοσίων και ιδιωτικών, ημερήσιων και εσπερινών. Κάθε χρόνο, η Τράπεζα διοργανώνει τελετές βράβευσης σε όλους σχεδόν τους Νομούς της χώρας στις οποίες βραβεύεται ένας αριστούχος απόφοιτος από κάθε σχολείο, αυτός που συγκέντρωσε τον υψηλότερο βαθμό πρόσβασης στις Πανελλήνιες Εξετάσεις στο σχολείο του/της. Η βράβευση κάθε αριστούχου συνοδεύεται από το ποσό των 1.000 ευρώ που κατατίθενται σε λογαριασμό της
13
Τράπεζας,
στο
όνομα
του
βραβευόμενου
μαθητή.
Με την ολοκλήρωση του προγράμματος για κάθε σχολική χρονιά, ακολουθεί μία πανηγυρική εκδήλωση κατά την οποία βραβεύονται οι «πρώτοι των πρώτων» αριστούχοι απόφοιτοι από κάθε νομό της Ελλάδας, παρουσία του Προέδρου της Δημοκρατίας.
Πολιτισμός
Η δράση της Eurobank στον Πολιτισμό χαρακτηρίζεται από μακροχρόνιες συνεργασίες με σημαντικούς φορείς της πολιτιστικής ζωής τους τόπου, όπως είναι το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, το Εθνικό Θέατρο, το Ιδρυμα Μείζονος Ελληνισμού, η Εθνική Πινακοθήκη και η Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών. Ενδεικτικά αναφέρονται παρακάτω η συνεργασία με την «ΚΑΜΕΡΑΤΑ - Ορχήστρα των Φίλων της Μουσικής» του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, καθώς και με την Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών. Η Eurobank είναι χορηγός της ΚΑΜΕΡΑΤΑ από το 1994. Η ορχήστρα ιδρύθηκε το 1991 και είναι σήμερα η μοναδική ορχήστρα δωματίου διεθνών προδιαγραφών στην Ελλάδα. Πέρα από τις εμφανίσεις της στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, η ΚΑΜΕΡΑΤΑ έχει αναπτύξει έντονη καλλιτεχνική παρουσία σε ολόκληρη την Ελλάδα και το εξωτερικό. Φέτος, έχει προσκληθεί να παίξει στην ιστορική
αίθουσα
συναυλιών
της
Βιέννης
«Musikverein».
Σημαντικό μέρος της δραστηριότητας της ορχήστρας αφιερώνεται και σε εκπαιδευτικά προγράμματα ανά την Ελλάδα στο πλαίσιο των οποίων έχει πραγματοποιηθεί σημαντικός αριθμός συναυλιών σε σχολεία, με τη συνεργασία πάντα
του
υπουργείου
Εθνικής
Παιδείας
και
Θρησκευμάτων.
14
Το 2004, η Διεύθυνση Private Banking της Eurobank εγκαινίασε μία μοναδική δράση με τίτλο «Η Μεγάλη Στιγμή για τον Πολιτισμό: Ανάδειξη Νέων Δημιουργών». Στο πλαίσιο αυτής της πρωτοβουλίας, η Διεύθυνση Private Banking βραβεύει κάθε χρόνο τους τρεις πρώτους αποφοίτους της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών. Η πρώτη βράβευση έγινε τον Απρίλιο του 2005 και ο θεσμός αυτός θα συνεχισθεί τα επόμενα χρόνια. Η βράβευση κάθε αριστούχου περιλαμβάνει χρηματικό έπαθλο 10.000 ευρώ καθώς και τη διοργάνωση έκθεσης των έργων των αριστούχων καλλιτεχνών από τη Διεύθυνση Private Banking. Στο πλαίσιο αυτού του προγράμματος, η Eurobank αγοράζει
επίσης
κάποια
αριστούχων,
εμπλουτίζοντας
έτσι
από
τα
έργα
τη
συλλογή
του
των Ομίλου.
Αθλητισμός
Το
2001
η
Eurobank
αποφάσισε
να
στηρίξει
την
Εθνική
Ομοσπονδία
Καλαθοσφαίρισης (ΕΟΚ), η οποία εκπροσωπεί τις εννέα Εθνικές Ομάδες Μπάσκετ καθώς και τις αθλήτριες της ιστιοπλοΐας, Σοφία Μπεκατώρου και Αιμιλία Τσουλφά. Οι χορηγίες αυτές που συνεχίζονται μέχρι σήμερα είναι άλλη μία απόδειξη της συνέπειας και της συνέχειας των δράσεων της Τράπεζας στους τομείς που έχουν επιλεγεί. Το 2005, ο όμιλος Eurobank EFG είχε τη χαρά να δει δύο από τις Εθνικές Ομάδες Μπάσκετ να διαπρέπουν στο διεθνή στίβο του αθλήματος. Η Εθνική Ομάδα Καλαθοσφαίρισης των Ανδρών στέφθηκε, για δεύτερη φορά στην ιστορία της, Πρωταθλήτρια Ευρώπης στο «Eurobasket 2005» στο Βελιγράδι. Επίσης, πολύ σημαντική νίκη πέτυχε και η Εθνική Ομάδα Νέων Ανδρών, που κατέκτησε το αργυρό μετάλλιο στο Παγκόσμιο Πρωτάθλημα που έγινε στην Αργεντινή. Μέσα στο 2005
15
ανανεώθηκε και η χορηγία του ομίλου Eurobank EFG στις Χρυσές Ολυμπιονίκες της ιστιοπλοΐας, Σοφία Μπεκατώρου και Αιμιλία Τσουλφά, τις οποίες η Τράπεζα υποστηρίζει αποκλειστικά από το 2001. Με τη συνεργασία των δύο αθλητριών ξεκίνησε ένα νέο πρόγραμμα με τίτλο «Ζήσε την Ιστιοπλοΐα», που έχει στόχο να προσελκύσει τους νέους που αγαπούν τον αθλητισμό και τη θάλασσα να γνωρίσουν από
κοντά
το
άθλημα
της
ιστιοπλοΐας.
Οι Σοφία Μπεκατώρου και Αιμιλία Τσουλφά επισκέπτονται λοιπόν ναυτικούς ομίλους σε διάφορες πόλεις της Ελλάδας όπου σε χώρους ειδικά διαμορφωμένους για το πρόγραμμα, οι συμμετέχοντες έχουν την ευκαιρία να συνομιλήσουν με τις δύο Χρυσές Ολυμπιονίκες για τα μυστικά του αθλήματος, να μυηθούν στην ομορφιά του αθλητισμού,
αλλά
και
να
ιστιοπλοΐας
κάνοντας
μια
βόλτα
πάρουν με
μια
σκάφη
μικρή τύπου
γεύση
«Optimist».
Περιβάλλον
Το 2003, η Eurobank ανακοίνωσε την επίσημη Περιβαλλοντική Πολιτική της ως ένδειξη της δέσμευσής της για μείωση των άμεσων επιπτώσεων στο περιβάλλον, που απορρέουν από τη λειτουργία της, και των έμμεσων επιπτώσεων, που απορρέουν από τις δραστηριότητες των πελατών και προμηθευτών της. Στη συνέχεια, τo 2004, η Τράπεζα πιστοποιήθηκε κατά το Διεθνές Πρότυπο ISO 14001 σε θέματα Περιβαλλοντικής Διαχείρισης για το σύνολο των καταστημάτων, κεντρικών μονάδων, υπηρεσιών και προσφερόμενων προϊόντων στην Αττική. H Eurobank είναι η πρώτη τράπεζα στην Ελλάδα και, μια από τις λίγες ευρωπαϊκές, που έχει πιστοποιηθεί για την εφαρμογή Συστήματος Περιβαλλοντικής Διαχείρισης. Ακόμη, αξίζει να
16
σημειωθεί ότι η μετοχή της Eurobank EFG περιλαμβάνεται στους δείκτες FTSE4Good Europe και FTSE4Good World από το 2001, σε συνέχεια θετικής αξιολόγησης
της
περιβαλλοντικής
επίδοσης
της
Τράπεζας
από
αυτούς.
Το 2005, σε συνεργασία με το WWF Ελλάς, η Eurobank εγκαινίασε το πρόγραμμα «Γνωρίζω, Συμμετέχω, Προστατεύω - Εθνικός Δρυμός Πάρνηθας», το οποίο περιλαμβάνει τέσσερις βασικούς άξονες δραστηριοποίησης: ξεναγήσεις και δράσεις για τους εργαζομένους του Ομίλου και τις οικογένειές τους, ξεναγήσεις στην Πάρνηθα και περιβαλλοντική εκπαίδευση σε σχολεία, προσφορά πακέτου περιβαλλοντικής εκπαίδευσης στα σχολεία όλης της Ελλάδας και σεμινάρια περιβαλλοντικής εκπαίδευσης για εκπαιδευτικούς.
6. Ο ρόλος της δημόσιας πολιτικής στη διαχείριση των σχέσεων μεταξύ επιχείρησης και κοινωνίας στην οικονομία της γνώσης Η έννοια της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης αποκτά διαρκώς μεγαλύτερη σημασία, σε παγκόσμιο επίπεδο και εντός της ΕΕ και αποτελεί μέρος της συζήτησης για την παγκοσμιοποίηση, την ανταγωνιστικότητα και την αειφορία. Από το τέλος του ψυχρού πολέμου έχει επικρατήσει στο μεγαλύτερο μέρος του κόσμου η οικονομία της αγοράς. Η κατάσταση αυτή δημιούργησε νέες ευκαιρίες για τις επιχειρήσεις αλλά οδήγησε
και
στην
ανάγκη
για
αυτοπεριορισμό
και
κινητοποίηση
της
επιχειρηματικής κοινότητας προς όφελος της κοινωνικής σταθερότητας και της ευημερίας στις σύγχρονες δημοκρατικές κοινωνίες. Δεδομένου ότι η ΕΚΕ είναι κάτι που αφορά την εθελοντική συμπεριφορά των επιχειρήσεων, αλλά ταυτόχρονα μπορεί να ρυθμίσει τις σχέσεις της επιχείρησης με την κοινωνία, ο ρόλος της δημόσιας πολιτικής στη διαχείριση των σχέσεων της επιχείρησης με την κοινωνία, συνίσταται :
17
i) στην ενθάρρυνση των επιχειρήσεων να υιοθετούν την εταιρική κοινωνική ευθύνη ii) στην καλλιέργεια ενός δημοσίου κλίματος, όπου οι επιχειρηματίες θα χαίρουν εκτίμησης όχι μόνο για την πραγματοποίηση μεγάλων κερδών αλλά και για τη δίκαιη συμβολή τους στην αντιμετώπιση των κοινωνικών προκλήσεων. 6.1 Η πολιτική της ΕΕ για την εταιρική κοινωνική ευθύνη Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, για να κινητοποιήσει τους πόρους και τις ικανότητες των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων και για να αναδείξει την Ευρώπη σε πόλο αριστείας όσον αφορά την Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη, εξήγγειλε στις 22 Μαρτίου του 2006 την υποστήριξή της για τη δημιουργία μιας «ευρωπαϊκής συμμαχίας για την εταιρική κοινωνική ευθύνη». Η νέα συμμαχία έχει ανοικτό χαρακτήρα, και οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις όλων των μεγεθών καλούνται να εκφράσουν εθελοντικά την υποστήριξή τους. Η σύμπραξη αυτή δεν είναι νομική πράξη που υπογράφεται από τις επιχειρήσεις. Είναι μια πολιτική «ομπρέλα» για νέες ή υπάρχουσες πρωτοβουλίες που αναλαμβάνονται στον τομέα της Εταιρικής Ευθύνης από μεγάλες ή μικρομεσαίες επιχειρήσεις και άλλους σχετικούς φορείς. Δημιουργήθηκε προκειμένου να οδηγήσει σε νέες συνεργασίες και σε νέες ευκαιρίες για όλους τους εμπλεκόμενους φορείς στις προσπάθειες που καταβάλλουν για προώθηση της ΕΚΕ. Η συγκεκριμένη πρωτοβουλία αποτελεί συνέχεια των ευρύτατων διαβουλεύσεων που έγιναν με όλους τους σχετικούς παράγοντες στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Πολυμερούς φόρουμ για την ΕΚΕ, το οποίο υπέβαλε την τελική του έκθεση το 2004. Η Ευρωπαϊκή Συμμαχία για την ΕΚΕ είναι μια ανοικτή "συμμαχία", στόχος της οποίας είναι να δώσει νέα ώθηση στις πρωτοβουλίες σχετικά με την ΕΚΕ. Η βελτίωση
του
κλίματος
και
των
όρων
ανάπτυξης
των
επιχειρηματικών
18
δραστηριοτήτων στην Ευρώπη δημιουργεί μιαν αντίστοιχη ανάγκη για περισσότερη αυτοπειθαρχία εκ μέρους της επιχειρηματικής κοινότητας. Σ’ αυτό το πλαίσιο, η ΕΚΕ αποκτά ολοένα και μεγαλύτερη σημασία για την ομαλή λειτουργία της οικονομίας της αγοράς. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει ως στόχο, αφενός, να ενθαρρύνει τις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις να εγκολπωθούν σε μεγαλύτερο βαθμό την έννοια της ΕΚΕ και, αφετέρου, να αυξήσει την υποστήριξη και την αναγνώριση της ΕΚΕ ως παράγοντα που συμβάλλει στη βιώσιμη ανάπτυξη και στη στρατηγική για την ανάπτυξη και την απασχόληση. Για να επιτευχθεί ο στόχος αυτός, η Επιτροπή πιστεύει ότι χρειάζεται μια νέα πολιτική προσέγγιση, στο πλαίσιο της οποίας πρέπει να αναγνωριστούν οι επιχειρήσεις ως οι πρωταρχικοί παράγοντες της ΕΚΕ. Συγχρόνως, η Επιτροπή εξακολουθεί να αποδίδει εξαιρετικά μεγάλη σημασία στο διάλογο με όλους τους εμπλεκόμενους φορείς και αναγνωρίζει ότι, χωρίς την ενεργό υποστήριξη και την εποικοδομητική κριτική των φορέων που δεν ανήκουν στην επιχειρηματική κοινότητα, η ΕΚΕ δεν θα ακμάσει. Τέλος τονίζεται ότι η εταιρική κοινωνική ευθύνη δεν υποκαθιστά τη δημόσια πολιτική αλλά μπορεί να συνεισφέρει στην επίτευξη στόχων δημόσια πολιτικής.
19
6.2 Ερωτήματα και προβληματισμοί σε σχέση με την εταιρική κοινωνική ευθύνη
Τελικά : Ποιος έχει την ευθύνη για την επίτευξη των στόχων της νέας χιλιετίας ; Ποιος θα πρέπει να υψώσει το ανάστημά του μπροστά στα σύγχρονα προβλήματα που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα ; Ποιος θα πρέπει να δώσει ώθηση στην Οικονομία της Γνώσης και κατά συνέπεια στην Παγκόσμια Οικονομία ; Κατά την άποψή μου, το κρίσιμο ερώτημα το οποίο θα πρέπει να απαντηθεί, δεν αφορά τόσο το ποιος έχει ή θα έχει την ευθύνη για την προώθηση της Οικονομίας της Γνώσης, αλλά το αν υπάρχουν και αν υπάρχουν, που βρίσκονται τα διαχωριστικά σύνορα μεταξύ των ρόλων που διαδραματίζουν ή που θα πρέπει να διαδραματίζουν, η δημόσια πολιτική και η εταιρική στρατηγική, για την καλλιέργεια και προώθηση μιας κουλτούρας, προσανατολισμένης όχι απλώς στην ανάπτυξη, αλλά στη «βιώσιμη ανάπτυξη».
Το γεγονός ότι η επίτευξη των στόχων της χιλιετίας, αποτελεί ευθύνη
όλων των ενεργών δυνάμενων της κοινωνίας, μπορεί να γίνει σχετικά εύκολα αντιληπτό. Σε αυτό το πλαίσιο, τόσο ο ρόλος της δημόσιας πολιτικής, όσο και αυτός της εταιρικής στρατηγικής για την προώθηση κοινωνικά υπεύθυνων επιχειρηματικών συμπεριφορών, είναι εξίσου σημαντικοί. Αυτό όμως που χρήζει ίσως περαιτέρω διερεύνησης και θα πρέπει να αποτελέσει - κατά την άποψή μου - αντικείμενο ενδελεχούς σκέψης και προβληματισμού, είναι η ρητή διατύπωση ότι η εταιρική κοινωνική ευθύνη, δεν μπορεί να υποκαταστήσει τη δημόσια πολιτική αλλά απλώς, συμπληρώνει τη δημόσια πολιτική. Πιστεύω ότι αυτή η διατύπωση, δημιουργεί από μόνη της κύματα ασάφειας, ως προς το τι πραγματικά θέλουμε να πετύχουμε ως κοινωνία.
20
Ενώ δηλαδή σε παγκόσμια κλίμακα, η τάση να διευρύνεται ο παραδοσιακά οικονομικός ρόλος των επιχειρήσεων, τόσο σε πολιτικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο και ταυτόχρονα ο ρόλος του Κράτους να περιορίζεται στο συντονισμό και την υποστήριξη, η πιο πάνω διατύπωση, υποβαθμίζει ουσιαστικά τις αρχές και τις δυνάμεις που εμπεριέχονται στην έννοια της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης, αρχές και δυνάμεις οι οποίες μπορούν να δώσουν τις λύσεις στα παγκόσμια προβλήματα, στα προβλήματα της χιλιετίας. Για να λύσουμε όμως τα αυτά τα προβλήματα, απαιτείται ένα θεσμικό πλαίσιο που «επιβάλει» ηθικά και όχι ένα πλαίσιο που απλώς ενθαρρύνει την ηθική. Ένα πλαίσιο που επιβραβεύει την πραγματικά κοινωνικά υπεύθυνη επιχείρηση και όχι ένα χαλαρό πλαίσιο, εντός του οποίου οι κοινωνικά υπεύθυνες και οι μη κοινωνικά υπεύθυνες επιχειρήσεις συμβιώνουν αρμονικά. Η χρήση πιο πάνω, της λέξης επιβολή, μπορεί να μην εμπεριέχει κατ΄ ανάγκη ή μάλλον δε θα πρέπει σε καμία περίπτωση να εμπεριέχει το στοιχείο του εξαναγκασμού, αλλά θα πρέπει τουλάχιστο, αυτός ο εξαναγκασμός να προκύπτει εθελοντικά ως φυσικό επακόλουθο ενός εποικοδομητικού διαλόγου μεταξύ όλων συστατικών μερών της πλατιάς κοινωνικής συμμαχίας. Ο εν λόγω διάλογος, θα πρέπει να οικοδομηθεί στη βάση μιας νέας φιλοσοφίας που θα βασίζεται στη θεμελιώδη διατύπωση ότι, μεταξύ του ρόλου της δημόσιας πολιτικής και του ρόλου της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης, υπάρχει μια σχέση ισοδυναμίας και αλληλοσυμπλήρωσης, όχι απλώς συμπλήρωσης. Εξακολουθώ να πιστεύω ότι η διατύπωση ότι η εταιρική κοινωνική ευθύνη, δεν μπορεί να υποκαταστήσει τη δημόσια πολιτική, αλλά απλώς συμπληρώνει τη δημόσια πολιτική, καταρρίπτεται πολύ εύκολα, εφόσον υπάρχουν περιπτώσεις όπου η δημόσια πολιτική σε παγκόσμιο επίπεδο, αδυνατεί πλήρως, να δώσει λύσεις στα κοινωνικά προβλήματα, τη στιγμή που μια πραγματικά κοινωνικά υπεύθυνη επιχείρηση, ειδικά εάν πρόκειται για επιχείρηση πολυεθνικού επιπέδου, μπορεί, φτάνει να το θέλει. Σε
21
περιπτώσεις και σε περιοχές του πλανήτη για παράδειγμα όπου κυριαρχούν δικτατορικού τύπου καθεστώτα και υπάρχει παντελής έλλειψη κοινωνικής πολιτικής και πρόνοιας, η εταιρική κοινωνική ευθύνη μπορεί να λειτουργήσει πολλές φορές αντισταθμιστικά. Σε έτσι περιπτώσεις, η δημόσια πολιτική ευνοεί την ασυδοσία και την ανεξέλεγκτη δράση των επιχειρήσεων, δεδομένα που καθιστούν τις περιοχές αυτές κύριο πόλο έλξης των επιχειρήσεων, οι οποίες ονειρεύονται υπερκέρδη, μέσω της εκμετάλλευσης «νόμιμων μισθών πείνας», «νόμιμης φορολογικής αμνηστίας» και «νόμιμης υφαρπαγής φυσικών πόρων».
Προφανώς,
πρόκειται για μια
κατάσταση όπου η «νομιμότητα» δράσης της επιχείρησης είναι εξασφαλισμένη και αποδυκνείεται με κυβερνητικά έγγραφα
και σφραγίδες, αλλά αυτό που δεν
εξασφαλίζεται και κυρίως δε δικαιολογείται, είναι η «κοινωνική νομιμότητα» αυτής της δράσης. Γεννώνται λοιπόν μια σειρά από ερωτήματα : Μήπως θα ήταν πιο ρεαλιστικό να μιλάμε για την ύπαρξη ενός πλέγματος ευθυνών, παρά για μεμονωμένες ευθύνες ; Λαμβάνοντας ως δεδομένο την ύπαρξη ενός τέτοιου πλέγματος, υπάρχουν σαφή διαχωριστικά σύνορα, ή γκρίζες ζώνες, οι οποίες δημιουργούν την όλη δυναμική γύρω από το όλο θέμα ; Ποιος θα πρέπει να διαχειριστεί αυτό το πλέγμα ; Μήπως ο ρόλος της δημόσιας πολιτικής θα πρέπει να στοχεύσει στην αποτελεσματική διαχείριση του πιο πάνω πλέγματος ευθυνών, προσβλέποντας στη διασφάλιση μιας βιώσιμης ανάπτυξης προς όφελος της κοινωνίας και της ανθρωπότητας γενικότερα ; Ποιο θα είναι το προφίλ του μελλοντικού πολιτικού ηγέτη και ποιο του προφίλ του ηθικά υπεύθυνου ηγέτη μιας επιχείρησης ;
22
Μπορεί ο ηθικά υπεύθυνος ηγέτης ( social responsible leader ) να λάβει αποφάσεις όπου το οικονομικό όφελος για την επιχείρηση μπορεί να συνυπάρξει με το κοινωνικό όφελος ;
Θέλοντας να κάνω μια προσωπική πρόβλεψη, πιστεύω ότι όλες οι επιχειρήσεις στο μέλλον, σε επίπεδο οράματος, αποστολής και στρατηγικών επιδιώξεων, ούτε λίγο ούτε πολύ θα έχουν κοινούς στόχους και αυτοί οι στόχοι δε θα είναι άλλοι από τους στόχους που θα καθορίζονται από τις δυνάμεις και τις απαιτήσεις του παγκόσμιου κοινωνικού ιστού και όχι από την επιχείρηση. Σε αυτά τα πλαίσια, οι επιχειρήσεις δε θα ανταγωνίζονται πλέον με βάση την ικανότητά τους να προσφέρουν αξία στους μετόχους τους, αλλά θα ανταγωνίζονται με βάση την ικανότητά τους να προσφέρουν κοινωνικά κέρδη.
Το κέρδoς που διανέμεται στους μετόχους της επιχείρησης θα
εκλαμβάνεται απλά ως επιβράβευσή τους για τη μερίδα συνεισφορά τους στο παγκόσμιο κοινωνικό κέρδος και δε θα αποτελεί αυτοσκοπό. Ίσως λοιπόν, θα πρέπει να χρειαστεί να αναμηχανεύσουμε τον τρόπο με τον οποίο διαμορφώνεται η στρατηγική των οργανισμών, να εστιάσουμε στην έννοια της κοινωνικής επιχειρηματικότητας, να αναπροσαρμόσουμε στη σύγχρονη αντίληψη και δεδομένα ακόμη και αυτές τις αρχές της Διοίκησης, να επινοήσουμε και να προτείνουμε νέα επιχειρηματικά μοντέλα, αλλά πάνω από όλα ίσως είναι αναγκαίο να αλλάξουμε ακόμη και τον ίδιο τον ορισμό της επιχείρησης.
Σε όλα αυτά καθοριστικό ρόλο θα
έχουν να διαδραματίσουν οι Σχολές Διοίκησης Επιχειρήσεων, οι οποίες θα πρέπει να αναπροσαρμόσουν τα προγράμματά τους δημιουργώντας κοινωνικά υπεύθυνους ηγέτες, ηγέτες με όραμα για την κοινωνία και όχι ηγέτες με όραμα για δημιουργία προσωπικών αυτοκρατοριών.
Αλλά ακόμη κι αυτή η δημιουργία προσωπικών
επιχειρηματικών αυτοκρατοριών είναι θεμιτή, εάν μια τέτοια αυτοκρατορία, έχει την
23
ικανότητα να διανέμει χειροπιαστά κοινωνικά κέρδη.
Τα παγκόσμια προβλήματα
και οι συνέπειές τους, τρέχουν με γοργότερο ρυθμό από ότι εμείς όλοι επιθυμούμε και φιλότιμα προσπαθούμε να αλλάξουμε. Μπορεί να είναι ήδη αργά. Για παράδειγμα, ενώ προσπαθούμε ακόμη να πείσουμε για την ανάγκη ανάπτυξης περιβαλλοντικής συνείδησης από τις επιχειρήσεις και τους πολίτες, το ίδιο το περιβάλλον συνεχίζει να καταστρέφεται κι οι ζημιές είναι ανεπανόρθωτες.
Κλειδί για τη μεγάλη αλλαγή θα
είναι ένας ειλικρινής παγκόσμιος διάλογος για τον επαναπροσδιορισμό του κλασικού ορισμού της επιχείρησης και του επιχειρηματικού σκέπτεσθαι.
Πιστεύω ότι οι επιχειρήσεις και οι ηγέτες τους σήμερα, η ίδια η κοινωνία αλλά και το Κράτος, θα πρέπει να απαντήσουν με ειλικρίνεια στο ακόλουθο ρητορικό ερώτημα :
Η άδεια λειτουργίας μιας επιχείρησης από την κοινωνία (license to operate), εξαρτάται τελικά από την ικανότητα της επιχείρησης να δημιουργεί κέρδη για να προσφέρει κοινωνικά κέρδη ή εξαρτάται απλώς από κάποιες εθελοντικές και φιλότιμες επιχειρηματικές προσπάθειες στα πλαίσια της εταιρικής κοινωνικής τους ευθύνης ;
Κλείνοντας, θα ήθελα να ρισκάρω προτείνοντας την ακόλουθη απάντηση στο πιο πάνω ερώτημα :
Ως ανθρωπότητα, ως κοινωνία, τo στοίχημα της χιλιετίας θα το κερδίσουμε μόνα εάν μπορέσουμε, να βάλουμε τον πήχη των απαιτήσεών μας πολύ ψηλά, τόσο ψηλά ώστε να μεταπηδήσουμε κάποτε σε ένα παγκόσμιο οικονομικό και κοινωνικό σύστημα, όπου η έννοια κέρδος θα αντικατασταθεί από τη λέξη κοινωνικό κέρδος. Η έννοια αυτής της
24
αντικατάστασης όμως, δε θα συνεπάγεται κατάργηση της έννοιας του κέρδους ή του ατομικού κέρδους ως κίνητρο για ανάληψη επιχειρηματικών πρωτοβουλιών και δράσης, αντίθετα μάλιστα. Απλά το κέρδος θα λογίζεται ως αναγκαίος πόρος για τη δημιουργία κοινωνικού κέρδους. Με βάση αυτό το κέρδος, το κοινωνικό κέρδος, αλλά και με βάση την παρούσα αξία του μελλοντικού κοινωνικού μερίσματος ( social dividend ) που μια επιχείρηση θα υπόσχεται στην κοινωνία, οι κοινωνικοί μέτοχοι θα επιβραβεύουν τις εταιρείες στα διεθνή χρηματιστήρια, ανεβάζοντας τη χρηματιστηριακή τους αξία στα ύψη, δίνοντάς τους με αυτόν τον τρόπο την άδεια, να λειτουργούν, να λειτουργούν για να προσφέρουν κι όχι για να καταστρέφουν.
25