3D en Burgerkracht

3D en Burgerkracht thema

Tijdschrift over de veranderende relatie tussen samenleving en overheid

7

Doesjka Majdandžić, gemeente Apeldoorn:

‘We oefenen met burgers en ondernemers in een nieuw samenspel’

Maatschappelijk aanbesteden in sociaal domein: 8 tips Gemeente Utrecht aan de slag met Right to Challenge Interview Pieter Hilhorst: 'Actieve burgers hebben andere overheid nodig'

TIJDSCHRIFT

THEMA 3D EN BURGERKRACHT

THEMA 3D EN BURGERKRACHT

TIJDSCHRIFT

Ga naar buiten!

Pingjum, een Fries dorp met zeshonderd inwoners, voerde actie tegen de komst van windmolens. Die nieuwe cohesie beviel zo goed, dat de dorpsbewoners een dorpscoöperatie oprichtten. Een coöperatie die zich niet alleen bezighoudt met energie, maar ook met andere zaken, zoals zorg. Inmiddels zijn de dorpsbewoners in gesprek met de gemeente Súdwest-Fryslân, om te kijken wie waarvoor verantwoordelijk is. Prachtig om te zien hoe deze gemeente gebiedsgericht werkt, waarbij dorpskernen centraal staan, en burgerinitiatieven met elkaar worden verbonden. Naast de tendens van steeds meer intergemeentelijke samenwerking op tal van terreinen, zien we tegelijkertijd hoe burgerinitiatieven juist het best in kleine kernen en kringen kunnen ontstaan, zoals Pingjum.

Niet alleen in Friesland, overal in Nederland zijn gemeenten bezig met het heruitvinden van zichzelf. De samenleving verandert in hoog tempo. Wat is de nieuwe rol van de gemeente? Hoe verhoudt die zich tot burgerinitiatieven?

Burgers zijn er niet voor de overheid, en de overheid is geen leverancier. Goed openbaar bestuur doet datgene wat burgers alleen niet kunnen.

Voor u en voor ons geldt: bevlogenheid komt met inspiratie van buiten. Zoals uit dit magazine blijkt, kunnen gemeenten hun rol bij maatschappelijke initiatieven in het sociaal domein op verschillende manieren invullen. Dit magazine met voorbeelden en praktische tips dient ter inspiratie, zodat bestuur en burgers er samen een succes van kunnen maken.

Als tip zouden we nog willen meegeven: ken de sleutelpersonen in uw gemeente, en investeer in de relatie met sleutelfiguren. Wat we iedereen dus aanraden: ga naar buiten!

Over deze uitgave Een zorgcoöperatie die ervoor zorgt dat ouderen langer in het dorp kunnen wonen, een buurthuis waar inwoners elkaar ontmoeten of een moestuin die verslaafden dagbesteding biedt. Burgers deden in het sociaal domein al veel zelf en met elkaar en dat gebeurt steeds vaker. Gemeenten zoeken op hun beurt naar manieren waarop deze initiatieven kunnen aansluiten bij en bijdragen aan doelen die zij zich hebben gesteld in het kader van de decentralisaties.

Want de transitie is achter de rug en nu is het tijd voor de werkelijke transformatie. Dat is hét moment om meer aan te sluiten bij de kracht van bewoners in dorpen en wijken en om groepen bewoners die het zelf doen meer de ruimte te geven. Hoe past wat er al was, bij wat er nu is? Eén ding is duidelijk: actieve burgers hebben een andere overheid nodig dan voorheen. Over de manier waarop die nieuwe verhouding eruit kan komen te zien en welke vragen daarbij spelen, gaat deze uitgave.

Hoe kunnen bewoners meer betrokken worden bij de sociale wijkteams bijvoorbeeld? Op pagina 35 leest u hoe in Eindhoven de samenwerking met inwoners al steeds meer vorm krijgt. Een aantal van hen zat in de selectie­ commissie voor medewerkers van de wijkteams. In het artikel over sociale marktplaatsen op pagina 28 leest u op welke manier zorg dichter bij mensen kan worden geregeld. Tot slot delen verschillende gemeenten en initiatief­ nemers hun tips en ervaringsverhalen over de manier waarop burgerinitiatieven kunnen worden gesteund en gewaardeerd.

59

Wie weet tot ziens,

Jantine Kriens, voorzitter directieraad VNG Gert-Jan Buitendijk, directeur-generaal Bestuur en Koninkrijksrelaties, ministerie van BZK

versie van het Hier vindt u de digitale edit ies over thema’s magazine en de vorige de rol van de raad en als wijkondernemingen

.nl

oorsamen

www.tijdv

TIJDSCHRIFT

THEMA 3D EN BURGERKRACHT

THEMA 3D EN BURGERKRACHT

TIJDSCHRIFT

In deze uitgave...

6 Interview Pieter Hilhorst Volgens Pieter Hilhorst hebben actieve burgers een andere overheid nodig dan vroeger. Eén die een belangrijke stimulerende rol speelt in de participatiesamenleving. ‘De overheid moet zich niet terugtrekken, maar zich op een andere manier organiseren.’

8 Stadslab in Apeldoorn In Apeldoorn ontstaan veel mooie maatschappelijke initiatieven die onder meer worden gesteund door Stadslab en de gemeente. Twee ondernemers vertellen over hun initiatief om ‘scharrelondernemers’ vanuit een uitkeringssituatie op weg te helpen.

28

12 Schijndel en burgerparticipatie

maatschappelijke meerwaarde benutten, maar zitten vaak zo verstrikt in hun inkooptrajecten met grote professionele aanbieders dat de mooie kleine initiatieven tussen wal en schip vallen.

Maatschappelijk aanbesteden kan daarbij soelaas bieden. 8 Tips op een rij.

De bakfiets van Schijndel, symbool van het zichtbare wijkteam. Vier lessen uit Brabant.

22 Maatschappelijke waarde

16 Tips om maatschappelijk aan te besteden Gemeenten willen graag ruimte geven aan maatschappelijke initiatieven en hun

40

'Een jaar geleden stonden er apparte­­menten leeg, nu is er een wachtlijst'

Eén van de gedachtes achter de decentralisaties is dat burgers het steeds meer zelf én samen moeten doen.

Albert Jan Kruiter van het Instituut voor Publieke Waarden over hóe je dat nieuwe samenspel tussen gemeenten, burger(initiatief ) en markt het beste kunt vormgeven.

28 Sociale marktplaatsen Marktplaats is al jaren de plek waar mensen hun spullen te koop aanbieden en anderen op zoek zijn naar een koopje. Sinds de decentralisaties is er een nieuw soort in opkomst: de sociale marktplaats. Over de meerwaarde van BUUV en zorgvoorelkaar.com.

35 Samenwerken met bewoners in Eindhoven In Eindhoven krijgt de samenwerking met inwoners al steeds meer vorm. Een aantal van hen zat in de selectiecommissie voor medewerkers van de wijkteams.

36

14

36 Right to Challenge in Utrecht De gemeente vertelt op welke manier burger­ initiatieven steeds meer de ruimte krijgen in de Domstad. Onder meer Right to Challenge helpt hen daarbij.

40 Community building in Amsterdam Bewoners van de Koornhorst in Amsterdam Zuidoost vonden hun leefomgeving onveilig, onprettig en anoniem. Mede door community building wonen de vierhonderd bewoners nu weer graag in deze seniorenflat. Het praktijkvoorbeeld toont de kracht van community building.

50 Zes brillen op burgerinitiatieven

Verder in dit magazine: 14 Samenwerken in Venlo 21 Meten met de MAEXchange.nl 24 B ijKatrien, een ontmoetingsplaats voor binnenstadbewoners 27 E ven bellen met: zorgatelier Pinokkio in Eindhoven 32 Tips voor een geslaagd initiatief 44 Tips over burgerkracht uit Alkmaar 48 Belevingsbijeenkomsten 52 Lijst publicaties om verder te lezen 54 Verdere ondersteuning 55 Column Joop Hofman

Om gemeenten te helpen initiatieven in kaart te brengen en een strategie te bepalen, ontwikkelde het Instituut Maatschappelijk Innovatie (IMI) in opdracht van het ministerie van BZK een intakelijst en zes modellen die voor overzicht zorgen.

Colofon Het magazine 3D en Burgerkracht is een uitgave in een serie publicaties over de veranderende relatie tussen samenleving en overheid. Ook digitaal te bekijken: www.tijdvoorsamen.nl. Een aantal artikelen uit deze uitgave verscheen eerder op het 3D Journaal, een weblog over de decentralisaties in het sociaal domein, te lezen op op www. gemeentenvandetoekomst.nl/3djournaal en het forum sociaal domein van de VNG.

Teksten: Maters en Hermsen, Laura Hornick, Boukje Keijzer en Joop Hofman.

Samenstelling en (eind)redactie: Jornt van Zuylen, Bart Evers, Carijn Tulp (BZK), Fieke Walgreen en Ellen Weber (Maters en Hermsen).

Grafische vormgeving: Pankra

Fotografie: Jurgen Huiskes, Serge Ligtenberg, Vincent van den Hoogen en Hollandse Hoogte (Cees Elzenga, Rink Hof en Zorg in Beeld).

Illustraties: Erna Westrup en Frank Los (www.visueelfaciliteren.nl) Basisontwerp: Haagsblauw

Druk: Xerox (Nederland) B.V. Oplage: 1500 exemplaren

4

5

TIJDSCHRIFT

THEMA 3D EN BURGERKRACHT

THEMA 3D EN BURGERKRACHT

‘Vergroot de zeggenschap van burgers’ Volgens Pieter Hilhorst hebben actieve burgers een andere overheid nodig dan vroeger. Eén die een belangrijke stimulerende rol speelt in de participatie­ samenleving. ‘De overheid moet zich niet terugtrekken, maar zich op een andere manier organiseren.’

‘De participatiesamenleving moet geen excuus zijn voor de afbraak van de verzorgingsstaat. Mensen die zorg nodig hebben - bijvoorbeeld omdat ze oud en kwetsbaar zijn - moeten kunnen rekenen op de steun van de overheid. De overheid moet niet denken: als mensen zoveel zelf kunnen, kunnen wij wel wat minder doen. Maar feit is wel dat ze het niet meer alleen kan. De verzorgingsstaat zoals we die hadden, kunnen we niet meer betalen.

En daarom zijn actieve burgers hard nodig en zij hebben een andere overheid nodig dan vroeger. De participatiesamenleving vraagt om een andere verhouding tussen burgers en overheid. De overheid 6

‘Laat burgers delen in de winst’ Verzilver maatschappelijke winst 'Daarnaast vind ik dat burgerinitiatieven de kans moeten krijgen om de maatschappelijke winst die ontstaat door hun inzet te verzilveren. Op dit moment gaat de winst die ontstaat door vrijwillige inzet van burgers – bijvoorbeeld omdat er minder zorgkosten worden gemaakt – naar de gemeente. Ik vind dat burgerinitiatieven die uitgespaarde kosten zelf moeten kunnen verzilveren, want daar worden ze weer sterker van. Laat ze dus meedelen in de winst.

Die financiële prikkel zal goed werken en initiatieven worden dan ook minder vrijblijvend. Ik ben daarom ook voorstander van wijkgebonden budgetten. Dat is voor wijken een prikkel om in te zetten op preventie.

Zij zien dan dat ze geld overhouden als ze minder zorgkosten hebben en kunnen dat geld ergens anders aan besteden.

moet ruimte bieden aan initiatieven van actieve burgers. Maar ik weet ook: het is niet zo dat wanneer de overheid plaats maakt, mensen vanzelf alles met elkaar gaan regelen.

De overheid heeft daarom een belangrijke stimule­ rende rol in de participatiesamenleving.

Want veel mensen met problemen, vragen niet zelf om hulp. Bijvoorbeeld omdat ze zich schamen.

Professionals kunnen deze mensen helpen om contact te leggen met hun sociale netwerk. Ik streef naar een optimale wisselwerking tussen de kracht van de samenleving en de macht van de overheid.

Ik streef naar een bondgenootschap tussen sociale netwerken en professionele hulpverleners, naar een samenwerking tussen amateurs en professionals.

Om dat voor elkaar te krijgen, moet de overheid zich niet terugtrekken, maar op een andere manier organiseren.’

'Het laten slagen van de participatiesamenleving, gaat wat mij betreft ook om het overdragen en vergroten van zeggenschap. Gezinnen maken zelf met hun sociale netwerk een plan om hun proble­ men aan te pakken. En ik zie dat burgers steeds vaker taken van de gemeente overnemen, maar dat ze daarover vervolgens geen zeggenschap krijgen. Dan houdt de betrokkenheid snel op'.

TIJDSCHRIFT

Ook bij zorginstellingen moet een omslag worden gemaakt. Ze zijn veel meer een platform van zorg in plaats van dienstverlener. Er is niet minder zorg nodig, maar een ander soort zorg. Een mooi voorbeeld zie ik in Amsterdam Noord. Het gezond­ heidscentrum daar kwam erachter dat veel zwangere vrouwen niet naar de gemeenschappelijke zwanger­ schapstrainingen kwamen, terwijl die heel nuttig zijn. De individuele consulten bij verpleegkundigen hebben toen plaatsgemaakt voor groepssessies. Die manier van aansluiten op de behoefte in de buurt is nog weinig ontwikkeld. Terwijl wijkgericht werken zo belangrijk is. Alleen wie lokaal opereert ziet het verband tussen overlast op straat en de problemen achter de voordeur. En alleen wie lokaal opereert kan optimaal inspelen op de kracht van de samenleving.’

>

Over Pieter Pieter Hilhorst (49) is politicoloog en publicist en was politicus. Hij groeide op als jongste in een gezin van vijf kinderen, zijn vader stierf toen hij vijf jaar oud was. ‘Ik heb enorme bewondering voor de manier waarop mijn moeder in haar eentje een baan en een druk huishouden combineerde. Zij bracht ons bovendien een enorme maatschappelijke verantwoordelijkheid bij. Als je iemand kon helpen, moest je dat doen. Ons huis stond altijd open voor mensen die even een steuntje in de rug nodig hadden.’

Zelf is hij ook een actief burger. Hij startte samen met ouders een initiatief voor gemengde scholen en richtte een broodfonds waarbij ZZP’ers voor elkaar instaan bij bijvoorbeeld ziekte. Ook stond hij aan de basis van stichting Suikeroom, waar gevestigde ondernemers geld steken in bedrijven van multiculturele ondernemers die bij banken geen geld kunnen lenen. ‘In al die initiatieven zit een rode draad. Ik geloof dat mensen die de krachten bundelen tot grootse daden in staat zijn. Samen staan we sterker. Ik geloof in een politiek die mensen in staat stelt hun eigen problemen op te lossen.’

7

TIJDSCHRIFT

THEMA 3D EN BURGERKRACHT

THEMA 3D EN BURGERKRACHT

Betrokken burgers maken

een stad leuker Doesjka Majdandžić, senior stedenbouwkundige van de gemeente Apeldoorn, raakte als gemeenteambtenaar betrokken bij Stadslab Apeldoorn. Zij zit er niet als toetser of bepaler, maar als deelnemer. Het Stadslab is betrokken bij veel maatschappelijke initiatieven in de stad.

Zorg voor reuring Ze zit een middag in de week in het Pop Up Park 055, een ontmoetingsplek in het centrum van Apeldoorn om samen met inwoners te werken aan bijzondere projecten om te ondersteunen. ‘Ik merk dat de deel­ nemers het waarderen dat je er bent en dat ze met je kunnen praten. Het zou natuurlijk mooi zijn als ik steeds meer overbodig word en dat de burgers het overnemen.’ Het Pop Up Park 055 is in het overdekte winkelcentrum De Oranjerie. Een groep Apeldoorners sloeg de handen ineen toen ze door de eigenaar ge­ vraagd werd om het pand voor twee jaar te vullen en te zorgen voor ‘reuring’. Er komen nu elke dag veel jongeren, mensen komen er werken en ontmoeten elkaar net als in een ‘echt’ park.

‘Op korte termijn vergt Stadslab een investering in tijd, maar misschien ook in geld?’

8

Een netwerk van enthousiaste, creatieve men­ sen die de stad leuker, beter en mooier willen maken en daarbij verbindingen leggen met bewoners, onder­ nemers en overheid. Dat is Stadslab Apeldoorn.

‘Twee jaar geleden bezocht ik Stadslab Leiden dat puur vanuit bewoners is opgestart en wordt gerund.

In Stadslab Apeldoorn ben ik als gemeenteambtenaar wel nauw betrokken. Niet als toetser of bepaler, maar als deelnemer. We oefenen met burgers en onderne­ mers in een nieuw samenspel, we proberen dingen uit, participeren en ondersteunen.’

TIJDSCHRIFT

Doesjka Majdandžić:

‘Je vraagt burgers om een vrijwillige inzet en maakt gebruik van hun professionele expertise.

Moet je ze ervoor betalen?’

Verantwoordelijk voor je eigen omgeving

dentuin. Zij zijn een samenwerking aangegaan met Omnizorg, het naastgelegen opvangcentrum voor verslaafden. De cliënten van Omnizorg gaan meehel­ pen om de moestuin en wellicht ook het park zelf te onderhouden. ‘Zo worden mensen verantwoordelijk voor de omgeving waarin ze zelf wonen. Dit blijkt ook uit het mooie bericht dat ik onlangs kreeg van Dick Vonhoff, een van de initiatiefnemers van de moes­ tuin. Hij schreef: ik heb de hele ochtend ongevraagd hulp gekregen van twee cliënten van Omnizorg bij onze werkzaamheden. Ook komen de nodige cliënten een praatje maken en ze hebben het dan steevast over ‘hun moestuin’.’

Maar ook op andere plekken in de binnenstad gebeurt veel moois, vertelt Doesjka. In het gebied Haven Centrum bijvoorbeeld. ‘Toen de woningbouwontwikkeling niet van de grond kwam, zijn bewoners een actie op Twitter begonnen om dit tijdelijke park in te richten voor het organiseren van activiteiten. Ondernemers, wijkraad en omwonenden sloten zich aan.’ Een dromenparade in oktober vorig jaar zorgde voor een aanwas van nieuwe initiatieven.

Op 13 juni opent het tijdelijke park; sportverenigingen hebben het plan elke week een activiteit te organiseren, er is een podium voor optredens en er komen diverse kunstwerken.

Het zijn mooie initiatieven, maar ook bij het Stadslab zijn er dilemma’s die vaker spelen bij burgerparticipa­ tie. Doesjka: ‘Je vraagt burgers om een vrijwillige in­ zet en maakt gebruik van hun professionele expertise.

Moet je ze ervoor betalen? Het is lastig om die grens te trekken. Het zijn vaak zzp’ers of ondernemers. Die kunnen iets heel goed, vinden het leuk, maar voor hen loopt het professionele leven en hun maatschap­ pelijke betrokkenheid door elkaar heen. Dat is prima, maar je moet er geen misbruik van maken. Het is een grijs gebied, dat voortdurend om overleg en commu­ nicatie vraagt.’

De Apeldoornse afdeling van de tuiniersvereniging Groei & Bloei is onlangs in het park begonnen met de aanleg van een boomgaard, moestuin en krui­

Bijdrage aan gemeentelijk beleid En het zijn ook niet ‘zomaar’ initiatieven, ze dragen bij aan belangrijke doelen van de gemeente. > 9

TIJDSCHRIFT

THEMA 3D EN BURGERKRACHT

THEMA 3D EN BURGERKRACHT

Jacqueline Pol ‘Ons college-programma staat in het teken van meer verantwoordelijkheid voor de burgers en versterking van de binnenstad. Met deze andere manier van wer­ ken proberen we samen met bewoners de leefom­ geving te verbeteren. Als een ondernemer zijn straat groener wil hebben, dan kunnen wij adviseren over hoe het kan, maar zorgt hij zelf voor draagvlak in de straat en het beheer. Het is goed dat er veel levendig­ heid in de binnenstad is. De samenwerking met bur­ gers draagt bij aan een betere kwaliteit van de binnen­ stad.’

Wat Doesjka betreft blijft de gemeente Stadslab on­ dersteunen. Op korte termijn vergt dat wat haar be­ treft een investering in tijd, maar misschien ook in geld. ‘Je moet veel met mensen overleggen, relaties opbouwen, soms ook zichtbare acties ontplooien en mensen bevragen over wat zij werkelijk willen.’ Het is investeringstijd. ‘Pas op de langere termijn levert het winst op. Dan heb je minder tijd nodig omdat je elkaar kent en weet wat je aan elkaar hebt.’ Ze is po­ sitief over de toekomst. ‘ Ik heb het idee dat er steeds meer mensen bij betrokken raken en dat is een goede ontwikkeling.’

TIJDSCHRIFT

Natalie Spaans

Ambachtsplein055: Springplank voor ‘scharrelondernemers’ Jacqueline Pol en Natalie Spaans zijn in hun stad bezig met het opstarten van Ambachts­plein055, een coöperatie die ‘scharrelondernemers’ vanuit een uitkeringssituatie op weg helpt. Het initiatief krijgt ondersteuning van Stadslab Apeldoorn.

Jacqueline Pol heeft samen met haar man een bedrijf, komt uit een echte ondernemersfamilie en ziet als geen ander waar kleine ondernemers tegenaan lopen. Natalie Spaans ontwikkelt en organiseert initiatieven voor maatschappelijke vraagstukken op organisatie-, buurt- en wijkniveau.

Vooral met de vraagstukken armoedebestrijding, (wijk)ondernemerschap en diversiteit heeft zij veel affiniteit. Als communitywerker ziet ze mensen die

10

werkloos zijn, maar graag willen werken en ze wil hen kansen bieden. Zowel Jacqueline als Natalie zijn maatschappelijk betrokken en willen iets betekenen voor de stad Apeldoorn waar ze zo trots op zijn.

Ze vonden elkaar vorig jaar in Ambachtsplein055, een coöperatie waarbij ze mensen vanuit een uitkeringssituatie op weg willen helpen met een eigen bedrijf.

Eén daarvan is Nalva, een vrouw uit Brazilië die in haar eigen land opleidingen volgde tot masseuse.

Natalie: ‘Daarnaast weet ze alles over gezond eten, ze heeft veel te bieden, maar komt in Nederland niet aan de bak. Ik vind het heel verdrietig dat ie­ mand met zoveel capaciteiten dat niet voor elkaar kan krijgen.’ Maar nu helpt Ambachtsplein055 Nal­ va. Bijvoorbeeld met het vinden van een bedrijfs­ ruimte, potentiële klanten en hulp bij de boekhou­ ding. Natalie: ‘We doen veel verschillende dingen, zijn sparringpartner, coach, we gebruiken ons ei­ gen netwerk en gaan gezamenlijk de markt op.’

Experimenteren De gemeente kijkt met veel belangstelling naar Am­ bachtsplein 055 en ondersteunt het initiatief waar mogelijk. Zo stelt de gemeente verschillende ruim­

tes beschikbaar, maar er is geen budget voor finan­ ciële ondersteuning. Daarom werft Ambachtsplein 055 op dit moment externe fondsen.

Jacqueline en Natalie zijn blij met de ondersteu­ ning, maar zien ook verbeterpunten. ‘We merken dat er best nog onbekendheid is bij ambtenaren die we hebben gesproken. We hopen dat dit soort initi­ atieven meer worden gedeeld binnen de gemeente.

Ook heerst er nog een hokjesgeest. Zijn jullie een integratiebedrijf? Nee? Een coachingbedrijf? Nee? Als een initiatief nergens in past, is het nog zoeken voor de gemeente. ‘Onbekend maakt onbemind en dat is erg jammer. Zo ben je snel een paar maanden verder voordat je weer knopen kunt doorhakken.’

11

TIJDSCHRIFT

THEMA 3D EN BURGERKRACHT

THEMA 3D EN BURGERKRACHT

De bakfiets van Schijndel: symbool van het zichtbare wijkteam

TIJDSCHRIFT

Ad Maassen, teamleider sociaal wijkteam

Het succes van de decentralisaties valt of staat in belangrijke mate met deelname van de wijkbewoners. Burgerparticipatie staat bij de gemeente Schijndel al jaren hoog op de agenda.

Vier lessen uit Brabant.

Les 2: Er is altijd wel een belang te vinden waardoor iemand in beweging komt Les 1: Val op in de wijk Ad Maassen, teamleider van het Sociaal Wijkteam Schijndel, deed het idee op bij de voetbalclub. Veel ouders brengen hun kinderen tot bij de poort en gingen vervolgens linea recta weer naar huis of de kantine.

Een bakfiets met gratis koffie en thee langs de lijn deed wonderen, de mensen gingen weer met elkaar in gesprek.

Nu heeft het Sociaal Wijkteam Schijndel een eigen bakfiets, ook met gratis koffie en thee, en met snert in de winter. Maassen: ‘Als je maar vaak genoeg met die bakfiets de wijk in gaat, zie je de gordijntjes steeds vaker opengaan als je langskomt.’

12

Benader het traject niet vanuit geld en output, maar zoek samen naar publieke meerwaarde: focus op legitimiteit, effectiviteit en betrokkenheid. Formuleer de uitvraag op waardenniveau in plaats van op kwantitatieve output. En bij de gezamenlijke selectie van aanbieders: ruimte voor nieuwe aanbieders en vernieuwende coalities met brede oplossingen.

Les 3: Zet de hulpverlenings­ reflex uit De burger moet straks zoveel mogelijk zelf doen. Dat is ook voor de professionals een lastige, want hulp verlenen zit de sociaal werker onder de huid, het is zijn eerste reflex. Vraag aan iemand met een hulpvraag eerst wat hij zelf kan doen. Zo bied je mensen een ‘handelingsperspectief’ en stimuleer je ze om zelf in actie te komen. Maassen: ‘Zorgen voor wordt zorgen met.’

Les 4: Begin klein Niet alleen de burger moet mee, ook de ambtenaar.

En dat valt niet altijd mee. We zijn als ambtenaren altijd gewend geweest veel voor de mensen in te vullen, weet Geers. Logisch, ook omdat je werkt vanuit een kader van wet- en regelgeving. Nu moeten we uitgaan van de kracht van burgers zelf, vindt ze. En hen vertrouwen en ruimt geven.

‘Ja maar, ja maar’, klinkt het dan al snel. ‘Zo’n culturele omslag kun je alleen maken door klein te beginnen. Stel realistische doelen, zodat je successen kunt behalen.

Dan gaan mensen erin geloven. Dan wordt het minder lastig voor ambtenaren om het los te laten en de burger te vertrouwen.’ En besef: mislukken mag.

13

TIJDSCHRIFT

THEMA 3D EN BURGERKRACHT

THEMA 3D EN BURGERKRACHT

Siel Verstraelen (81) komt elke dinsdag naar De 5sprong, het Huis van de Wijk in Blerick, om te sjoelen met haar vriendinnen. ‘Twee mannen heb ik verloren, nu moet ik ’t zelf doen. Ik trek er veel op uit om contact te maken, en hier is het gezellig.’ Aan de tafeltjes in de ontmoetingsruimte zitten niet alleen ouderen uit Blerick. Ook mensen met een verstande­ lijke beperking, cliënten van Dichterbij, komen naar de open inloop. De keuken wordt gerund door vrij­ willigers, langdurig werklozen die de kans krijgen om zich te ontplooien en wijkbewoners die graag wat om handen hebben.

Alle doelgroepen van de integrale dagbesteding met elkaar mixen, is niet reëel volgens Petra Gielens, be­ geleider van Dichterbij. ‘Wel kunnen er spontaan din­ gen ontstaan. Zo zie ik vrijwilligers spelletjes spelen met ouderen.’ Petra is een van de drie professionals in het Huis van de Wijk, waar vrijwilligers op terug kun­ nen vallen.

Wederkerigheid

Buurten in het Huis van de Wijk:

‘In Venlo helpen wij elkaar’ 14

In het Huis van de Wijk in Blerick ontmoeten ouderen, psychisch kwetsbaren en mensen met een verstandelijke beperking elkaar bij de dagbesteding. Langdurig werklozen doen vrijwilligerswerk in de keuken en wijkbewoners volgen schilderles.

Onder de vlag ‘Samen Zijn Wij Venlo’ slaan gemeente, welzijnsorganisaties en bewoners de handen ineen: niemand hoeft het alleen te doen.

Marc Orval, coach bij KanDoen, heeft zestien men­ sen onder zijn hoede die een steuntje in de rug no­ dig hebben om weer aansluiting te vinden op de ar­ beidsmarkt. ‘Ik zie mooie dingen ontstaan. Toen een paar mannen de tuin van dit wijkcentrum opknapten, kwam er iemand van de basisschool langs om te vra­ gen of ze dat ook bij de school kunnen doen. Daar­ naast komen er wekelijks aanvragen van wijkbewo­ ners, die niemand in hun omgeving hebben die kan helpen met tuinonderhoud. Kosteloos helpen we buurtbewoners die het financieel niet kunnen op­ brengen om hulp te betalen. Wel vragen we altijd: kun je iets terug doen? Al is het maar een middag koffie schenken in het Huis van de Wijk, alles wat we doen is gebaseerd om wederkerigheid.’

Samen Zijn Wij Venlo. Oftewel: in Venlo helpen we el­ kaar, of je nu ambtenaar, welzijnswerker of buurtbe­ woner bent. Over de stad verspreid is er een dekkend netwerk van Huizen van de Wijk, sommige voorzien van een advies- en informatiepunt. Het eigenaarschap gaat op den duur over naar een stichtingsbestuur be­ staande uit wijkbewoners. Volgend jaar draait De 5sprong vooral op wijkbewoners en vrijwilligers. En één professional, die ondersteunt en faciliteert: Petra.

TIJDSCHRIFT

‘Kansen zien, netwerken, dat ligt me wel. Zojuist had ik een gesprek met partnerorganisatie MetGGZ over het opzetten van een kunstuitleen. En straks spreek ik een kookvrijwilliger, die hier iets wil opzetten’, zegt Petra opgewekt. ‘Ik heb het gevoel dat ik continu aan het speeddaten ben.’

7 Tips van de kwartiermaker Hoe zorg je er nu voor dat zo’n Huis van de Wijk gaat lopen? Mariëlle Claassens, kwartiermaker van de gemeente Venlo, geeft tips: 1. Neem de tijd. Ga eens een dag naar de wijk en kijk en luister goed naar wat er al is. ‘Ik stond versteld van wat er allemaal al gebeurt.’

2. Sluit aan bij initiatieven die al spelen.

3. D enk daarbij niet gelijk in oplossingen: mensen dragen zélf de oplossingen aan. Bovendien kennen wijkbewoners de weg vaak beter dan professionals.

4. B egin met het benaderen van bestaande organisaties in de wijk om de neuzen dezelfde kant op te krijgen.

5. S tel een integraal team van professionals samen. Niet te veel mensen, want dan wordt het stroperig.

6. G een budget? Geen paniek. Het Huis van de Wijk in Blerick is met gesloten beurs georganiseerd. ‘Hoe minder je hebt, hoe creatiever.

Iedereen nam iets mee uit zijn eigen organisatie: meubels, een koffiezetapparaat. En ga op zoek naar andere geldstromen! Zo heeft een stichting uit de wijk een financiële bijdrage geleverd voor de inrichting van de keuken.

7. B etrek het sociaal wijkteam: zij horen welke behoeften er zijn en zien verbanden.

Samen Zijn Wij Venlo Een idee krijgen wat er allemaal gebeurt onder de vlag Samen Zijn Wij Venlo? Surf naar de website www.samenzijnwijvenlo.nl 15

TIJDSCHRIFT

THEMA 3D EN BURGERKRACHT

THEMA 3D EN BURGERKRACHT

TIJDSCHRIFT

Maatschappelijk aanbesteden in het sociaal domein Van het op orde brengen van de thuisadministratie bij verwarde buurtbewoners tot het runnen van een buurtcentrum. Van het voorkomen van schooluitval bij jongeren tot het organiseren van dagbesteding voor allerlei soorten kwetsbare bewoners.

Wat is maatschappelijk aanbesteden?

Overal zie je voorbeelden van initiatieven van bewo­ ners en sociaal ondernemers om (ook) in het sociale domein iets te betekenen voor hun buurt of buren.

Het betreft allemaal taken die gemeenten vaak via formele opdrachten en subsidies uitbesteedt en die nu ook op eigen initiatief van bewoners worden op­ gericht. Gemeenten willen graag ruimte geven aan dit soort initiatieven en hun maatschappelijke meer­ waarde benutten, maar zitten vaak zo verstrikt in hun inkooptrajecten met grote professionele aanbieders dat de mooie kleine initiatieven tussen wal en schip vallen. Maatschappelijk aanbesteden kan daarbij soe­ laas bieden.

Maatschappelijk aanbesteden biedt op twee manieren ruimte voor bewoners en sociaal ondernemers om ta­ ken in het sociale domein op te pakken.

16

De ene route richt zich op het zoeken naar een ma­ nier om als overheid te reageren op initiatieven in het sociale domein en (financieel) te steunen. Dat begint bij het signaleren dat er al allerlei burgerinitiatieven zijn. En dan te kijken wat zij nodig hebben om verder te komen. Vaak gaat het dan slechts ten dele om geld, maar meer om meedenkkracht, hulp bij vergunnin­ gen, verbinding met anderen, et cetera.

De andere route richt zich op het vermaatschappe­ lijken van aanbestedingsprocedures. De WMO biedt al concrete mogelijkheden aan bewoners om de ge­ meente uit te dagen met een aanbod om taken over te nemen: Right to Challenge. Maar de Europese wet­ geving biedt nog veel meer mogelijkheden. Op de vol­ gende drie pagina's vind je de belangrijkste mogelijk­ heden op een rij.

Bij maatschappelijk aanbesteden gaat het om: • Publieke taken (waarvoor de overheid eindverantwoordelijk is) die (deels) worden overgedragen aan (combinaties van) bewoners/(sociaal)ondernemers/maatschappelijke instellingen.

• Hiervoor worden (politieke) kaders/voorwaarden geformuleerd en hierover wordt (op onderdelen) verantwoording afgelegd.

Maatschappelijk aanbesteden is een manier om deze overdracht van taken en verantwoordelijkheden op een verantwoorde manier te laten verlopen. De Raad voor het openbaar bestuur gebruikt de term ‘vermaatschappelijking van overheidstaken’.

> 17

TIJDSCHRIFT

THEMA 3D EN BURGERKRACHT

8 tips om aan de slag te gaan 1. Weet wat er al is!

Heel vaak weten gemeenten niet wat er allemaal al aan initiatieven in het sociale domein is.

Ze hebben vooral contact met de professionele partijen die opdrachten voor hen uitvoeren en dus ook op de begroting staan. Start bij het in kaart brengen van de vele initiatieven die er al zijn, door de wijk in te gaan en goed te luisteren naar bijvoorbeeld mensen van wijkbureaus, sociale teams, woningcorporaties, politie, huisartsen, bewonersorganisaties etc.

THEMA 3D EN BURGERKRACHT

TIJDSCHRIFT

4. Verdeel de opdracht in kleinere percelen Van kleine lokale initiatieven kun je niet meteen verwachten dat zij ook in andere buurten aan de slag gaan of andere diensten op zich nemen. Hak de opdracht dus in kleinere behapbare percelen die qua geografie (meer wijk- of buurtgebonden), breedte (aparte opdracht per dienst) en omvang (kleinere bedragen) beter aansluiten bij de lokale dynamiek. Het is ook toegestaan om een opdracht aan meerdere gegadigden samen te gunnen.

Bijvoorbeeld als zij samen wel een compleet dienstenaanbod kunnen leveren. En je mag een deel van de opdracht (maximaal 20% / € 80.000) buiten de aanbesteding houden en onderhands gunnen.

2. Vraag wat partijen willen en kunnen betekenen Organiseer een marktconsultatie met poten­ tiele aanbieders, inclusief de kleine buurt­ initiatieven. Zo krijg je een beeld van welke maatschappelijke meerwaarde zij kunnen creëren, welke type opdrachten zij aan­kunnen, en welke samenwerkings­ mogelijkheden er tussen hen mogelijk zijn.

3. Betrek burgers bij het proces Er zijn talloze mogelijkheden om burgers te betrekken bij het aanbestedingsproces. Door hen een rol te geven bij de marktconsultatie kan het aanbod beter inspelen op hun behoeften. En door hen meer te laten beslissen over wegingsfactoren en de uiteindelijke aanbieders vergroot je het draagvlak voor de uiteindelijke uitvoerders.

18

5. Stel maatschappelijke eisen aan het aanbod Overheidsinstellingen dienen ervoor te zorgen dat bij de aankoop/inkoop van diensten en producten zoveel mogelijk maatschappelijke waarde gecreëerd wordt. Dat betekent dat je allerlei eisen aan mag stellen aan de gevraagde dienst. Bijvoorbeeld over de aansluiting bij de behoeftes van de doelgroep of bij lokale initiatieven of voorzieningen. Je mag functio­ nele eisen stellen over wat de dienst moet opleveren voor de wijk (bijvoorbeeld minder jeugdwerkloosheid) zodat de aanbieders hun eigen creativiteit in kunnen zetten om tot dat resultaat te komen.

19

TIJDSCHRIFT

THEMA 3D EN BURGERKRACHT

6. Stel maatschappelijke eisen aan de aanbieders Naast eisen aan het aanbod kun je ook eisen stellen aan de aanbieders. Je kunt hen vragen om in de uitvoering maatschappelijke doelen te realiseren (bv. door medewerkers voldoende te betalen, natuurvriendelijke materialen te gebruiken). Je mag ook partijen uitsluiten die zich niet houden aan bepaalde sociale of milieueisen of criteria opstellen over economische draagkracht. Deze maatschappelijke eisen moeten wel in verhouding staan tot de gevraagde dienst.

THEMA 3D EN BURGERKRACHT

7. Laat maatschappelijke meerwaarde meewegen in de beoordeling Bij de beoordeling van offertes kun je extra gewicht toekennen aan gunningscriteria die maatschappelijke meerwaarde opleveren. Zo kan ervarings­ deskundigheid soms belangrijker zijn dan deskundigheid op basis van een bepaalde opleiding. En kan continuïteit net zo goed gegarandeerd worden door een stevige inbedding in de wijk als door de beschikbaarheid van meerdere vervangers in de organisatie. Wees dus creatief in het benoemen van je gunningscriteria en laat veel ruimte toe voor de invulling ervan door de aanbieders.

8. Onderhandel!

Het wordt vaak vergeten, maar ook bij aanbestedingen is het toegestaan om te onderhandelen. Zeker als het gaat om de zogenaamde (*) 2B diensten waar veel diensten in het sociale domein onder vallen. In gesprek met de potentiele opdrachtnemers kun je het aanbod fijn laten slijpen zodat de aangeboden diensten zo nauw mogelijk aansluiten bij de behoeften. Of je kunt hen vragen om meerdere varianten aan te bieden, die specifiek inspelen op sociale criteria.

Werkplaats Maatschappelijk Aanbesteden 3D

TIJDSCHRIFT

MAEXchange.nl toont meerwaarde van initiatieven Op www.MAEXchange.nl kunnen initiatiefnemers hun eigen initiatief aanmelden en laten zien wat hun toegevoegde waarde is. Het middel is ontwikkeld door Kracht in NL, een community die initiatieven uit de samenleving landelijk zichtbaar maakt en met elkaar verbindt.

In hoeverre draagt een initiatief bij aan zelfredzaamheid, sociale cohesie of participatie? Het zijn vragen waar onder meer gemeenten graag antwoord op krijgen. De MAEXchange kan hierbij helpen. Initiatiefnemers kun­ nen hun initiatief op deze website aanmelden, een waardeweb laat vervolgens zien op welk gebied een initiatief goed scoort (zie afbeelding).

De MAEXchange is er voor initiatiefnemers die willen delen met anderen wat ze doen en die op zoek zijn naar partners, geld, media aandacht, materialen en kennis. Tegelijkertijd kunnen zij laten weten wat ze nodig hebben om dit nog beter te kunnen doen, en wellicht partners vinden die daarbij kunnen helpen.

Een schets van het waardeweb van zorgcoöperatie Austerlitz Zorgt: De coöperatie wil ervoor zorgen dat oudere inwoners van Austerlitz zo lang mogelijk en zo zelfstandig mogelijk in het dorp kunnen blijven wonen.

Een aantal gemeenten werkt samen aan Maatschappelijk Aanbesteden in het sociaal domein. In de eerste bijeenkomst is gekeken naar de leerdoelen van de deelnemers. In 2015 zullen nog drie bijeenkomsten volgen, waarin aan een concrete opgave binnen de eigen gemeente gewerkt zal worden. Ben je geïnteresseerd in de voortgang van de werkplaats Maatschappelijk Aanbesteden in het sociaal domein? Neem dan contact op met Jeroen Peters van het programma Gemeenten van de Toekomst. (jeroen.peters@minbzk.nl of

(*) 2B diensten zijn diensten op het gebied van gezondheidszorg en maatschappelijke dienstverlening,

0611643633).

onderwijs, cultuur, sport en recreatie. Deze vallen onder een lichter aanbestedingsregime.

20

21

TIJDSCHRIFT

THEMA 3D EN BURGERKRACHT

THEMA 3D EN BURGERKRACHT

TIJDSCHRIFT

‘Waardeer maatschappelijke

initiatieven op andere manier’ Eén van de gedachtes achter de decentralisaties is dat burgers het steeds meer zelf én samen moeten doen. Albert Jan Kruiter van het Instituut voor Publieke Waarden over hóe je dat nieuwe samenspel tussen gemeenten, burger(initiatief) en markt het beste kunt vormgeven en hoe je die initiatieven dan kunt waarderen.

22

‘Wat mij betreft draaien de decentralisaties om één leidende gedachte: meer verantwoordelijkheid en sturing in de samenleving, een betere uitvoering van publieke taken en mensen meer betrekken bij oplossingen rond hun eigen problemen binnen het sociaal domein. En daarbij zullen burgerinitiatieven een steeds belangrijkere rol gaan spelen.'

Driehoek met drie waarden 'Maar als gemeenten dit soort initiatieven een kans van slagen willen geven, zullen we ze op een andere manier moeten waarderen. Ik ben voorstander van een driehoek waarin drie waarden centraal staan die helpen maat­ schappelijke initiatieven anders te waarderen. Het gaat om: legitimiteit, efficiency en betrokkenheid' (zie ook kader en afbeelding).

Legitimiteit, efficiency en betrokkenheid 'Op dit moment is vooral legitimiteit, of rechtmatigheid een belangrijke factor voor gemeenten bij de beoordeling van initiatieven. Maar als gemeenten de regels en proto­ collen volgen, krijgen we vaak oplossingen die duurder (want minder efficiënt) zijn en waarbij de eigen kracht (betrokkenheid) juist wordt vernietigd. Terwijl wat mij be­ treft efficiency en betrokkenheid steeds belangrijker wor­ den. En daar kunnen markt, overheid en civil society alle drie een bijdrage aan leveren. De overheid is sterk in legi­

timiteit, de markt in efficiency en burgerinitiatieven kun­ nen betrokkenheid beter waarborgen dan de overheid en de markt. Zo ontstaat een nieuw samenspel waarin burgerinitiatieven een belangrijke rol kunnen vervullen.'

Kijk niet alleen naar kostenbesparing 'Natuurlijk hebben gemeenten de bestuurlijke verant­ woordelijkheid, dus zij zullen eisen blijven stellen aan initiatieven op het gebied van kwaliteit, rechtmatigheid en continuïteit. Maar beoordeel initiatieven niet zoals je professionele partijen beoordeelt, want dat winnen ze nooit. Kijk bij de baten bijvoorbeeld niet (alleen) naar kostenbesparing, maar ook naar kwaliteit en betrokken­ heid, want juist daarop scoren initiatieven hoog. Maak je aanbestedingsbeleid en je subsidieaanvragen toeganke­ lijker voor burgerinitiatieven en betrek burgers vooraf al bij de eisen die je stelt aan een initiatief. Het vraagt bij ge­ meenten om een andere manier van werken en denken.'

Waarderingskader voor initiatieven In opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken ontwikkelde het Instituut voor Publieke Waarden een waarderingskader voor maatschappelijke initiatieven. De waarderingsdriehoek geeft de kernwaarden weer van de drie belangrijkste actoren in het publieke domein: markt (rendement), overheid (legitimiteit) en samenleving (betrokkenheid). De balans tussen deze drie domeinen en hun onderlinge verhouding kan veranderen maar de waarden die ze nastreven zijn allen noodzakelijk voor het oplossen van publieke problemen. Om de waarden uit te werken zijn er praktische vragen aan gekoppeld, die gemeenten voor ieder initiatief kunnen beantwoorden. Deze zomer verschijnt een handboek voor maatschappelijke initiatieven. Daarin wordt dit waarderingskader verder uitgewerkt.

Meer informatie Meer weten over de driehoek en de mogelijke vragen? Kijk op: http://www.publiekewaarden.nl/home/homerechtsboven.aspx of zoek op: waarde driehoek maatschappelijke initiatieven.

23

TIJDSCHRIFT

THEMA 3D EN BURGERKRACHT

THEMA 3D EN BURGERKRACHT

TIJDSCHRIFT

BijKatrien:

ontmoetingsplaats voor Bossche binnenstadsbewoners In de binnenstad van Den Bosch voltrekt zich een bijzonder burgerinitiatief: BijKatrien, waar bewoners van de binnenstad met elkaar kunnen lunchen, breien en wandelen.

Een interview met Barbara van den HeuvelGeurtsen, één van de zes initiatiefnemers.

Wat is BijKatrien?

‘BijKatrien is een sociaal initiatief van bewoners van de binnenstad van Den Bosch. Tijdens een bewo­ nersborrel ontstond het idee om de bewoners van de binnenstad meer met elkaar te verbinden. In de binnenstad zijn eigenlijk geen buurthuizen, die vind je vooral in wijken rondom de stad. Wij, de zes ini­ tiatiefnemers, willen graag investeren in sociale co­ hesie in de binnenstad, door een locatie te vinden waar mensen elkaar kunnen ontmoeten en waar je activiteiten kunt organiseren.’

24

Je noemt BijKatrien een social enterprise, wat bedoel je daarmee?

‘Daarmee bedoel ik dat er een echte business case aan ten grondslag ligt met een sluitende begroting.

De kern van onze aanpak is steeds te kijken wat er op een ondernemende manier kan gebeuren. Ons doel is om na drie jaar zelfstandig draaien. Hoe or­ ganiseren we dat slim en hoe financieren we het te­ kort van de eerste drie jaar? Dat is waar partners in beeld komen, zoals zorg- en welzijnsorganisaties, de gemeente, ondernemers en landelijke fondsen.

We hebben bewust géén subsidieaanvraag bij de ge­ meente ingediend, maar wél een eenmalige investe­ ringsaanvraag. Over drie jaar willen we onszelf kun­ nen bedruipen en daarom laten we in de business case zien wat BijKatrien oplevert. Er komt horeca en bijvoorbeeld gewone arbeidsplaatsen, zodat mensen werkervaring kunnen opdoen. Ook willen we AWBZdagbesteding bieden en laten in de business case ook zien wat de maatschappelijke impact is van Bij­ Katrien. Voor de gemeente is het interessant te zien dat zij op lange termijn kan besparen op kosten voor uitkeringen en zorg.’

Hoe reageert de gemeente?

‘De gemeente vindt het razend interessant, maar het is lastig dat onze investeringsaanvraag niet in een hokje past. Ik heb in driekwart jaar al met vijf of zes ambtenaren te maken, dat is ontzettend tijdrovend.

> 25

TIJDSCHRIFT

THEMA 3D EN BURGERKRACHT

THEMA 3D EN BURGERKRACHT

‘Voorkomen jarenlang monitoren: geef één jaar subsidie’ Miriam Nienhuis, directeur Maatschappeli jke Ontwikkeling gemeente ’s-Hertogenbosch, werd direc t gegrepen door het enthousiasme van het groepje binnensta dsbewoners. Inmiddels heeft de gemeente een fonds in het leven geroepen voor maatschappelijke initiatieven zoals BijKa trien.

Het zou mooi zijn als we bij één loket terecht konden. Gelukkig is de directeur maatschap­ pelijke ontwikkeling van de gemeente als sparring partner betrokken bij de opstart van de business case. Dat levert veel nuttige informatie op en sneller handelen vanwege haar verbinding naar interne organisaties.

Ons initiatief is trouwens al wel aanleiding voor de gemeente geweest om criteria te formuleren voor een investeringsfonds voor maatschappelijke initiatieven zoals de onze, die niet in de hokjes passen en die om een eenmalige investering of stimulering vragen en niet om subsidie.‘

Hebben jullie al een definitieve locatie gevonden?

‘We hebben een pand op het oog, maar dat is nog niet rond. Gelukkig hebben we via een horecaondernemer in Den Bosch beschik­ king over een tijdelijke locatie, waar bewo­ nersactiviteiten kunnen plaatsvinden. Er zijn bijvoorbeeld kook- en wandelactiviteiten en creatieve bezigheden, zoals breien. We zijn klein begonnen, maar benutten ieders net­ werk waardoor het aantal betrokkenen nu heel snel toeneemt.’

Meer informatie? www.bijkatrien.com

26

‘Als ik de boer op moet met jullie initiatief, dan heeft het meer kans van slagen als jullie idee vergezeld gaat van een bedrijfsplan, waarin je aannemelijk maakt dat het op termijn zelfst andig gaat draaien.’

Door vragen te stellen hield Nienhuis de bewo ners scherp. Ook dacht ze mee over mogelijke samenwerkingspartn ers, zoals het werkontwikkelbedrijf Weener XL, en legde ze conta cten binnen en buiten het stadhuis. Tot slot voorzag ze het verzoek tot initiatiefsubsidie van positief advies, voordat het werd voorgelegd aan het College.

Het is moeilijk te becijferen hoeveel de geme ente door dit initiatief bespaart op uitkeringen en zorg. Nienhuis: ‘Voor de gemeente is BijKatrien een succes als de samenwerkings partners en deelnemers tevreden zijn en als het zich daadwerkelijk kan gaan bedruipen. Als de werkervaringsplaatsen niet voldoen aan de eisen, stopt Weener XL vanzelf met het plaatsen van mensen.’

Volgens Nienhuis moet de social enterprise vooral verantwoording afleggen aan zichzelf en aan de partners. ‘Ze zitten niet langjarig vast aan het gemeentelijk apparaat. Voor ons ook slim: als je initiatieve n een eenjarige subsidie geeft, dan hoef je niet jarenlang te monitoren .’

De totale maatschappelijke waarde is volge ns Nienhuis groter dan in cijfers uit te drukken valt. ‘BijKatrie n gaat voorbij het hokjesdenken. Niet van: iemand met het synd room van Down heeft een specialistische dagbesteding nodig, maar uitgaan van de mens met zijn talenten. Ook bevordert BijKatrien de sociale cohesie. Zo zijn er wandelgroepen, waarbij jongeren same n met ouderen gaan wandelen.’

Inmiddels heeft de gemeente ’s-Hertogenbos ch een fonds in het leven geroepen voor maatschappelijke initiatieve n, die bijdragen aan het beperken van dure zorg, inzetten op het gebru ik van eigen kracht en meer dagbesteding in de nabije omgeving realiseren. In de pot zit 750.000 euro voor initiatieven die aansluiten bij dat gedachtegoed.’

Bellen met…

TIJDSCHRIFT

Hans Aerdts, initiatiefnemer van zorgatelier Pinokkio uit Eindhoven:

Een zorgatelier beginnen: makkelijker gezegd, dan gedaan Toen een revalidatiecentrum moest bezuinigen en de dagbesteding voor een groep patiënten ophield, dachten tien van hen: we gaan het gewoon zelf doen. ‘Een sponsor vinden voor meubilair was wel te doen, het lastigste was het bewandelen van de juiste wegen’, aldus Hans Aerdts, initiatiefnemer van zorgatelier Pinokkio uit Eindhoven.

Wat wilden jullie precies doen? ‘Met tien patiënten wilden we zelf een zorgatelier beginnen, een dagbesteding voor mensen met niet-aangeboren hersenletsel en/of een lichamelijke beperking.

Een plek waar mensen een dagdeel kunnen knutselen, koken of koffie drinken, met daarbij rustruimtes om je terug te trekken.’

Wat was jouw eerste stap?

‘Ik schreef een brief aan de koning.

Die belandde via staatssecretaris Martin van Rijn op het bureau van Lenie Scholten, wethouder in Eindhoven.’

Toe maar, meteen een brief aan de koning! Wat leverde dat uiteindelijk op? ‘Voorlopig mogen we gebruik maken van het voormalige hotel van De Zonnebloem, op het terrein van de Broeders van Liefde. Prachtig, we zitten in het groen naast het klooster.

Sponsors zorgden voor meubels, schildersezels en keukenmachines.

Vrijwilligers vinden was geen enkel probleem. Wethouder Scholten vertelde aan welke wetten en regels je moet denken als je activiteiten organiseert voor mensen met een beperking. Alles ging goed, totdat ik bij het UWV aanklopte om onze vaste begeleider in dienst te nemen als coördinator. Een subsidieregeling was niet mogelijk, hij viel in de verkeerde leeftijdscategorie. Moest ik dan zelf een lening nemen om zijn salaris te betalen?

Slapeloze nachten heb ik gehad.’

Hoe heeft de wethouder je geholpen? ‘Scholten wees me erop dat we een businessplan moesten schrijven, waarin we uitleggen dat we naar zeventig deelnemers kunnen groeien. Als elke deelnemer 17,50 euro per dagdeel betaalt, is daarvan een vaste kracht te betalen.’

Op 16 december 2014 gingen jullie open. ‘Wethouder Scholten opende zorgatelier Pinokkio met een durfcheque van 5.000 euro in haar hand. De vaste coördinator loopt inmiddels rond. Zo’n dertig patiënten maken gebruik van het zorgatelier. Dat worden er meer zodra mensen duidelijkheid krijgen over hun persoonsgebonden budget (pgb).’

Hoe kijk je terug op de ondersteuning vanuit de gemeente? ‘Hartstikke fijn dat wethouder Scholten achter ons stond en hielp met het bewandelen van de juiste wegen. Want zelf een zorgatelier beginnen is makkelijker gezegd, dan gedaan.’

27

TIJDSCHRIFT

THEMA 3D EN BURGERKRACHT

THEMA 3D EN BURGERKRACHT

TIJDSCHRIFT

‘Doe jij mijn boodschappen,

dan help ik met administratie’

28

Henri doet al twee jaar lang boodschappen voor Margo, ze ontmoetten elkaar via sociale marktplaats BUUV

Marktplaats is al jaren de plek waar mensen hun spullen te koop aanbieden en anderen op zoek zijn naar een koopje. Sinds de decentralisaties is er een nieuw soort in opkomst: de sociale marktplaats. Hier gaat het niet om het uitwisselen van spullen, maar van (zorg)diensten. Verschillende gemeenten ondersteunen deze marktplaatsen die er mede voor zorgen dat mensen weer meer voor elkaar gaan zorgen.

‘Wie wil bij mij beneden de ramen lappen?’

‘Wie helpt mij met het in elkaar timmeren van een bed voor mijn zoon?’ Het is een greep uit de oproepjes op de website van BUUV Haarlem, de buurtmarktplaats voor en door bewoners. Het principe is simpel: ieder­ een die is ingeschreven kan op de website een oproep plaatsen voor vraag of aanbod van diensten die je als bewoners voor elkaar kunt doen. BUUV is onder meer actief in Haarlem, Zaanstad, IJmond (Beverwijk, Heemskerk en Velsen), Amsterdam Oost, Amsterdam Zuid, Heerhugowaard en Oude IJsselstreek

Margo Bartels maakt gebruik van BUUV Haarlem. Zij heeft veel gezondheidsklachten en is daardoor be­ hoorlijk aan huis gebonden. Margo: ‘Ik kan nog maar weinig, maar ik wil absoluut niet naar een verpleeg­ huis. Twee keer per dag krijg ik thuishulp en ik heb een scootmobiel waarmee ik naar buiten kan. Maar omdat ik geen kracht heb in mijn armen, kan ik bij­ voorbeeld niet zelf mijn boodschappen doen. Al twee jaar lang doet Henri dat voor me. Ik mail hem elke week een lijstje en dan komt hij ze langsbrengen. Dan drinken we samen een kopje koffie, het is altijd heel gezellig.’

Alhoewel dat zeker niet verplicht is, wil ook Margo Bar­ tels ondanks haar beperkingen graag wat terug doen.

‘Ik zit nog vol met plannen. Ik ben onlangs verhuisd.

In mijn oude buurt hadden we een gezamenlijke moestuin en we organiseerden buurtlunches. Ik ben van plan om dat in mijn nieuwe buurt ook te doen. Om dit te regelen, ga ik BUUV weer inschakelen.’ > 29

TIJDSCHRIFT

THEMA 3D EN BURGERKRACHT

Zorgvoorelkaar Ook Zorgvoorelkaar is een online marktplaats voor vrijwillige en professionele hulp. Hier vinden aanbie­ ders en mensen die zorg nodig hebben elkaar. Meer dan dertig gemeenten hebben inmiddels de weg naar deze site gevonden en zetten zorgvoorelkaar.com in voor informele zorgaanvragen.

Mathijs Huis in ’t Veld is een van de twee oprichters van zorgvoorelkaar.com. ‘Mijn compagnon Patrick Anthonissen en ik zijn heel geïnteresseerd in het

Ook interesse in een sociale digitale marktplaats?

Belangrijke les: start niet opnieuw!

1. Ontwikkel geen nieuwe diensten maar sluit aan bij wat er al in de markt is.

2. Sta vooraf stil bij de rol die je als gemeente wilt hebben bij de implementatie en inzet van dit soort instrumenten.

3. Kijk goed naar wat er al gebruikt wordt door de organisaties en de gemeenten in jouw omgeving zodat er ook massa ontstaat.

4. Maak ruimte voor communicatie, zowel met zorg- en welzijnsorganisaties die een rol hebben in het gebruik van deze instrumenten als met de burgers die het instrument ook moeten weten te vinden.

30

THEMA 3D EN BURGERKRACHT

zorgveld. We realiseerden ons dat de voortdurende stijging van zorgkosten niet vol te houden is. Meer voor elkaar zorgen is een onvermijdelijke ontwikke­ ling. Maar in hoeverre weten vrijwilligers en hulpzoe­ kenden elkaar te vinden? We deden op eigen kosten enkele pilots met zorgvoorelkaar.com, dat sloeg goed aan. Vervolgens kwam de decentralisatie in zicht en dat heeft ons een extra duw in de rug gegeven. Inmid­ dels zijn we actief in grote delen van het land, met name in Noord- en Zuid-Holland, Brabant en Utrecht.’

Hoe BUUV de gemeente Haarlem helpt Via BUUV kunnen bewoners zelfstandig tot een match komen maar er zijn ook bemiddelaars – de zogenaamde makelaars – die betaald worden met subsidie van de gemeente. Jack van der Hoek, wethouder WMO en Welzijn, Volksgezondheid, Cultuur, Dienstverlening en Burgerparticipatie bij de gemeente Haarlem: ‘Alleen een website of prikbord werkt niet. Ja, voor mensen die nog zelfredzaam zijn.

Maar kwetsbare mensen, bijvoorbeeld ouderen, zullen niet zo snel uit zichzelf via internet om hulp vragen. Een makelaar kan dan helpen om een match tot stand te brengen. Omdat de makelaars veelal actief in de wijk te vinden zijn, kunnen zij ook in de gaten houden of het allemaal nog goed loopt. BUUV vergroot de zelfredzaamheid van mensen, daardoor kunnen zij de gang naar bijvoorbeeld een verpleegtehuis nog even uitstellen. Nog een voordeel: BUUV maakt hulpvragers ook weer actief, want bijna iedereen heeft ook wel wat terug te geven. BUUV heeft dus allerlei positieve effecten.’

TIJDSCHRIFT

Hoe zorgvoorelkaar.com de gemeente Aalsmeer helpt Aalsmeer was een van de eerste betalende gemeenten voor zorgvoorelkaar.com. Daar is de website goed bekend, vooral omdat diverse lokale partijen het concept omarmden. In de projectgroep zijn vertegenwoordigd: het Rode Kruis Aalsmeer, het ouderenwerk Vita welzijn en advies, de CAMA gemeente Aalsmeer, Mantelzorg Steunpunt en Welzijn Aalsmeer. De projectgroep werkt samen met kerken, sportclubs, ouderbonden, vrijwilligers- en zorgorganisaties etc. Zo ontstaat er een enorm netwerk en dat is absoluut een voorwaarde voor succes volgens wethouder Zorg en Werk en Inkomen/Wmo Ad Verburg. ‘De vraag naar informele zorg zal door de decentralisaties zeker toenemen. Het is fijn als

Wethouder Zorg en Welzijn Ad Verburg verzorgde als vrijwilliger een lunch voor dementerenden.

vrijwilligers en hulpzoekenden elkaar dan gemakkelijk kunnen vinden. Een paar jaar geleden zat ik om tafel met medewerkers van de vrijwilligerscentrale.

We wilden het anders gaan aanpakken. De oude manier van werken was te afwachtend en er was veel overlap tussen de verschillende organisaties die vrijwilligerswerk doen. We wilden dit proces beter stroomlijnen en hebben daarvoor met het projectteam Aalsmeer voor Elkaar een businessplan uitgewerkt, onder leiding van de vrijwilligerscentrale. Zorgvoorelkaar.com kwam toen in beeld, dat vonden we er heel goed uitzien. Daar zijn we mee in zee gegaan.’

Bron en meer informatie: zorgendestad.digitalestedenagenda.nl 31

TIJDSCHRIFT

THEMA 3D EN BURGERKRACHT

THEMA 3D EN BURGERKRACHT

5 tips uit Eindhoven voor een geslaagd burgerinitiatief In de vijf jaar dat Lenie Scholten wethouder in Eindhoven is, verbaast ze zich over alle burgerinitiatieven die opduiken. Wat zijn nu kritische succesfactoren voor het slagen van een initiatief? En hoe kan de gemeente zich het beste opstellen? Aan de hand van mooie voorbeelden geeft de wethouder tips.

Eindhoven is een stad met veel doe-kracht’, concludeert Lenie Scholten na vijf jaar op het stadhuis.

De wethouder vertelt over de twee dames van in de zestig, die besloten dat ze oud wilden worden in hun eigen wijk. “Wat hebben we daarvoor nodig?”, vroegen ze zich af. De dames belden aan bij alle 350 woningen. Mogen we het er eens met u over hebben, hoe we samen in de buurt oud kunnen worden?’ Op de eerste bijeenkomst kwamen honderd buurtbewoners af. De Zorgsame Buurt ontstond, een telefoonhulpdienst voor zaken waarvoor je normaal gesproken je kinderen belt. Scholten: ‘Na drie keer ben je namelijk bang dat ze zeggen: Zeg mam, hoe lang kun jij eigenlijk nog zelfstandig blijven wonen?’

In de wijk ontstond de sfeer: wij doen dit met elkaar.

Acht mensen nemen de telefoon aan en verwijzen door naar de buurtbewoner die kan helpen. Inmid­ dels bestaat de lijst uit 172 buurtbewoners die iets wil­ len doen voor een ander. De één heeft groene vingers, de ander is handig met computers. Scholten noemt het vrijwilligerswerk nieuwe stijl. ‘Het is flexibel.

Ook al sta je op de lijst, je kunt gerust op vakantie of een keer weigeren.’ Dit concept vanuit deze wijk met

32

Lenie Scholten

‘Je moet het burgers op hun eigen manier laten doen’

TIJDSCHRIFT

TIJDSCHRIFT

THEMA 3D EN BURGERKRACHT

'Soms kan iets echt niet.

Maar als het wel kan, zorg er dan voor dat het lukt’ koopwoningen klakkeloos overnemen en uitrollen over heel Eindhoven, lukt helaas niet. ‘In een wijk moeten wel mensen wonen die het zien zitten en de kar willen trekken. Het moet van onderaf komen.’

Beweeg mee, maar bemoei je niet te veel Wat Scholten bij veel burgerinitiatieven ziet, is dat het begint met eigenbelang. ‘Een inwoner wil ergens energie instoppen, omdat hij er zelf iets aan heeft.’

Volgens de wethouder kan de gemeente helpen met meedenken. ‘Maar je moet het burgers op hun eigen manier laten doen. Burgers zijn creatief, maar ook eigenwijs: ze willen vasthouden aan hun eigen plan.

Als je daarover probeert te onderhandelen, is het niet meer hun eigen plan en neemt de betrokkenheid af.

Laat het hun ding zijn. Beweeg mee, maar bemoei je er niet te veel mee. Waarschuw hooguit: let op, straks krijg je te maken met die wet.’

Zorg ervoor dat het lukt De wethouder heeft nog een tip. ‘Voorkom dat er bij burgers frustratie ontstaat omdat gemeenteambte­ naren vanuit regels redeneren.’ Scholten geeft het voorbeeld van De Kunstenarij. Een dagactiviteit, opgezet door een moeder van een dochter met au­ tisme. Ze bedacht dat creatieve activiteiten ook leuk zouden zijn voor buurtbewoners, en haar dochter zou baat hebben bij een gemengde groep. Toen de moe­ der startsubsidie aanvroeg, had ze aangegeven dat De Kunstenarij na een jaar zelfstandig zou kunnen draaien. Dat was niet gelukt. De ambtenaar wees het verzoek om verlenging van de subsidie dan ook af. De teleurgestelde moeder klopte vervolgens bij Scholten aan. ‘Het is de kunst van de bestuurder om dan tegen beide partijen te zeggen: ga samen om tafel en verken waarom het niet kan. Soms kan iets echt niet. Maar als het wel kan, zorg er dan voor dat het lukt.’

34

THEMA 3D EN BURGERKRACHT

Ochtendgymnastiek in de Ouderensoos Sommige initiatieven lopen prima zonder tussen­ komst van de gemeente, zoals de Ouderensoos die ontstond toen het bankfiliaal onderin de seniorenflat dichtging. Een paar bewoners hadden het idee om er een huiskamer van te maken. Ze vonden onderhuur­ ders voor een deel van de ruimte, zodat de huur be­ taald kon worden. Nu begint elke ochtend met gym­ nastiek op Nederland Beweegt, onder toeziend oog van een fysiotherapeut. Op Oudjaarsavond vierden veertig ouderen tot twee uur ’s nachts feest. ‘Daar heb­ ben ze de gemeente niet voor nodig’, lacht Scholten.

De laatste tip die Scholten heeft: ‘Geef goede initia­ tieven een podium. Als bewoners de weg naar de pers niet weten te vinden, bel dan zelf de regionale krant.

Een goed voorbeeld kan anderen namelijk op ideeën brengen.’

Succesfactoren voor een geslaagd burgerinitiatief 1. Een initiatief heeft trekkers nodig 2. De initiatiefnemers zijn intrinsiek gemotiveerd om dat ze zelf belang hebben bij het slagen van het project 3. Het helpt als de initiatiefnemers bekend zijn in de wijk 4. Een netwerk is belangrijk 5. Zet kleine stappen, je moet niet alles in één keer willen

TIJDSCHRIFT

‘ Radicaliseer en transformeer

met burgers’

Hoe kunnen gemeenten en inwoners samen de transformatie vormgeven? In Eindhoven krijgt de samenwerking met inwoners al steeds meer vorm. Een aantal van hen zat bijvoorbeeld in de selectiecommissie voor de wijkteams.’

René Kerkwijk Henk Lemmens

Henk Lemmens is ‘gewoon’ een inwoner uit Eindhoven. Ooit zelf geholpen door het wijkteam, werd hij gevraagd om iets te terug te doen. En zo schoof hij aan bij selectiecommissie voor de invulling van de wijkteams in zijn stad. Hij vindt het heel logisch dat burgers worden betrokken bij de invulling ervan.

Zij weten tenslotte als geen ander wat nodig is. ‘Ik vraag me bij de selectie altijd af: zou ik deze persoon zelf aan mijn keukentafel willen?’

Wederkerigheid Het is de nieuwe manier van werken in Eindhoven, vertelt René Kerkwijk, programmeur- ontwikkelaar sociaal domein van de gemeente. Het gaat onder meer uit van wederkerigheid: mensen die zijn geholpen door het wijkteam, worden net als Lemmens gevraagd om zelf ook te helpen. Bijvoorbeeld bij de invulling van het team.

Gedragsverandering bij ambtenaren Inwoners en medewerkers van het wijkteam, bouwden ook samen aan de visie van de wijkteams. Kerkwijk: ‘Als je zelfsturende teams wilt, moet je ook durven los­ laten.’

Burgers steeds meer betrekken bij beleid en uitvoering vraagt een andere rol van gemeenten en gedragsver­ andering bij ambtenaren zegt Kerkwijk: ‘We zitten vast in bestaande structuren. Zelf heb ik ook mijn rem moeten loslaten.’ Lachend: ‘Ik ben de afgelopen jaren geradicaliseerd. Mijn vraag aan anderen is: durven zij hun systemen los te laten en radicaal te veranderen?’

Kracht van burgers in Den Haag Ook in andere gemeenten is men steeds meer op zoek naar krachten van burgers en hoe je die het best benut. De gemeente Den Haag heeft bijvoorbeeld het bewonersfonds Zorg in je buurt opgericht, waarin geld beschikbaar wordt gesteld aan een aantal sociaal ondernemers die initiatiefnemers in de wijken zoeken die een idee hebben of een initiatief willen opzetten. De sociaal ondernemer bepaalt vervolgens samen met een medewerker van het stadsdeel, welke initiatieven geld krijgen. Maaike Donker, projectleider Stadsbetrokkenheid bij de gemeente: ‘We willen de krachten in de wijken benutten en initiatieven de ruimte geven.’ ‘We merken als gemeente dat we toch ook wel een mening hebben over wat we graag willen. Dat moet je deels durven loslaten.

Het dwingt ons ook om na te denken over wat voor ons de toegevoegde waarde is van een initiatief.’

35

TIJDSCHRIFT

THEMA 3D EN BURGERKRACHT

THEMA 3D EN BURGERKRACHT

TIJDSCHRIFT

Tips uit Utrecht:

Geef initiatieven de ruimte 36

Het kan zomaar gebeuren: inwoners die de gemeente uitdagen en denken dat zij de zorg in de buurt beter en goedkoper kunnen verlenen. Dit recht tot uitdagen – Right to Challenge – is opgenomen in de Wmo. Maar ook op andere terreinen krijgen gemeenten steeds vaker te maken met burgerinitiatieven. Hoe faciliteer en stimuleer je die op een goede manier?

37

TIJDSCHRIFT

THEMA 3D EN BURGERKRACHT

THEMA 3D EN BURGERKRACHT

Katia Scholder : senior financieel adviseur en Gerard de Geus : beleidsadviseur informele zorg/mantelzorg van de gemeente Utrecht delen hun 6 tips:

3.

TIJDSCHRIFT

Else Huisman is actieve bewoner in Utrecht West, sociaal makelaar, oprichtster van Wishing Well West: een ontmoetingsplek in de wijk Lombok. Ze werkt veel samen met de gemeente Utrecht en heeft 4 aanvullende tips voor gemeenten.

Beoordeel initiatieven op een andere manier

Maak je beleid toegankelijker Maak je aanbestedingsbeleid en je subsidieaanvra­ gen toegankelijker voor burgerinitiatieven. Je kunt ze niet vergelijken met een professionele organisatie die al jaren draait dus doe dat ook niet. Zorg dat de wijze waarop taken worden georganiseerd en aan­ besteed behapbaar zijn voor buurtinitiatieven. In Utrecht is er net als bij veel andere gemeenten in de Wmo nog geen sprake van aanbesteding, maar we zien wel mogelijkheden voor initiatieven. Op andere gebieden zoals het onderhoud van groen zien we al wel kansen voor Right to Challenge.

4.

Praat met je inwoners Praat meer met de inwoners in verschillende buurten, zodat je weet waaraan behoefte is. Je inventariseert ter plekke samen met de bewoners de proble­ men en mogelijke oplossingen en kijkt wat zij daarin kunnen betekenen en zouden kunnen overnemen.

38

2.

Neem een extra clausule op Je kunt ervoor kiezen om in je aanbeste­ ding een clausule op te nemen waarin het recht van burgers om publieke taken zelf te organiseren is opgenomen. In Utrecht ligt er een voorstel om de één op één gunning in te voeren voor bijvoorbeeld een burge­ rinitiatief. Burgerinitiatieven krijgen hier­ door meer ruimte om (een gedeelte) van de aanbesteding gegund te krijgen.

5.

Communiceer over de rechten van inwoners Zorg dat je inwoners hun rechten kennen. Bij de ‘dagon­ dersteuning', een algemene voorziening voor ouderen hebben wij onlangs drie subsidieaanvragen van bewo­ nersinitiatieven gehonoreerd voor het komend jaar. Dit betekent voor 2016 een nieuwe ronde met nieuwe kan­ sen. Bij de uitvraag voor 2016 zullen wij expliciet bekend maken dat aanvragen van bewonersinitiatieven zeer wel­ kom zijn. Hier is dan wel geen sprake van een aanbeste­ ding, dus ook geen Right to Challenge in strikte zin, maar het geeft wel aan op welke manier je als gemeente initia­ tieven de ruimte kunt geven.

Zoek naar ruimte en flexibiliteit om burgerinitiatieven op een andere en betere manier te beoordelen. Stel een lijst van voorwaarden op waaraan een initiatief moet voldoen, maar wees creatief. Het is bijvoorbeeld belangrijk om maatschappelijke meerwaarde, betrokkenheid en de vrijwillige inzet meer dan vroeger mee te laten wegen en op waarde te schatten.

Begin!

6.

Last but not least: durf te beginnen, toon lef.

Geef regelvrije ruimte om te experimenteren.

Stimuleer ambtenaren om kleinere begin­ nende bewonersinitiatieven een kans te ge­ ven, ze te volgen en te ondersteunen. Geef hen ook de ruimte en (politieke) steun om dit proces vorm te geven, te leren en samen met bewoners te zoeken naar de beste werkwijze.

Bij verschillende afdelingen en diensten bin­ nen de gemeente Utrecht zoeken we nu naar die ruimte. Je moet gaan experimenteren, want alleen dan zie je wat wel en wat niet werkt.

1. Laat niet zomaar los: als je wilt dat burgers meer zelf gaan doen, moet je juist naar ze toe gaan.

Ook naar de buurten waar je weinig contact mee hebt of niet vaak iets van hoort. Ga in gesprek over wat burgers zelf kunnen doen of wat ze misschien al doen en waarbij jij kunt helpen.

2. Voordat je een aanbesteding uitschrijft: verzamel gegevens uit de wijken. Wat speelt er, wat is er nodig en ook: wat is er al. In sommige buurten is meer geld en organisatiekracht dan in andere.

3. Investeer als gemeente ook in de ‘empowerment’ van buurten. Kijk in buurten waar organisatiekracht zit en stimuleer dit. Vraag wat bewoners concreet nodig hebben om zich beter te organiseren en probeer dit aan te bieden.

4. Onderschat de inwoner niet. In Utrecht is geïnventariseerd welke diensten bewoners gedeeltelijk in de toekomst zouden willen en kunnen overnemen, middels het Right to Challenge of een andere constructie. En wat bleek: in veel en uiteenlopende gebieden blijken bewoners te willen ‘challengen’. Dit komt omdat bewoners vaak al heel intensief, maar onbetaald actief zijn in bepaalde diensten, omdat deze niet overal, naar wens worden uitgevoerd, zoals in groenonderhoud, winkelstraat management, of het stimuleren van lokale werkgelegenheid.

39

TIJDSCHRIFT

THEMA 3D EN BURGERKRACHT

THEMA 3D EN BURGERKRACHT

TIJDSCHRIFT

De kracht van community building en hoe je dat aanpakt De rollende doorzetters komen samen graag buiten.

‘Van een plek waar niemand graag woonde, werd de Koorn­horst weer een gezellige flat’

40

Bewoners van de Koornhorst in Amsterdam Zuidoost vonden hun leefomgeving onveilig, onprettig en anoniem.

Mede door community building wonen de vierhonderd bewoners nu weer graag in deze seniorenflat. Het praktijkvoorbeeld toont de kracht van community building.

Ze zat tijden binnen, maar durft nu weer naar buiten met haar rollator, want deze bewoonster gaat tegenwoordig op stap met haar buren en mede-rollatorgebruikers; de Rollende Door­ zetters. Andere bewoners sluiten aan bij de Surinaamse kook­ workshop of de breiclub van mevrouw Sedoc en mevrouw de Graf in de recreatiezaal. Sommigen hadden al maanden geen stap in deze ruimte gezet. En de vierhonderd bewoners van de serviceflat praten weer vaker met elkaar. In de hal krijgen sommigen letter­ lijk een gezicht: er hangen portretfoto’s van een aantal van hen met hun levensmotto erbij.

Binnen vier maanden weer een gezellige flat Van een plek waar niemand graag woonde, waar de mensen elkaar niet kenden en sommigen zich onveilig voelden, werd de Koorn­ horst binnen vier maanden weer een gezellige flat waar mensen betrokken zijn bij elkaar. Een jaar geleden stonden er veertig ap­ partementen leeg, nu is er een wachtlijst. Community building speelde daarbij een belangrijke rol vertelt één van de ‘bouwers’ Birgit Oelkers. Zij werd samen met haar collega Irma Vroegop van buitenaf aangetrokken om ervoor te zorgen dat mensen zich weer thuis zouden gaan voelen in de Koornhorst. ‘We zien onszelf als een soort tijdelijke ‘buitenboordmotor’ voor bewoners en de aanwezige zorg- en welzijnsprofessionals.

Geen interventie, maar een gewone manier van werken. Dat staat centraal in onze aanpak. We stellen geen hulpvragen, benoemen > 41

TIJDSCHRIFT

THEMA 3D EN BURGERKRACHT

THEMA 3D EN BURGERKRACHT

TIJDSCHRIFT

'Why do you have a meeting if you can have a party?'

Bewoners houden een oogje in het zeil Bewoners kregen tijdens het diner de kans hun idee te pitchen om de flat weer gezellig en veilig te maken.

In de zaal zaten mensen die zo’n idee zouden kunnen realiseren. Daarnaast werden de activiteiten die er al waren met elkaar gedeeld. ‘Haast niemand wist bij­ voorbeeld van het bestaan van de nachtgroep af, tot de nachtbewaker er tijdens het diner over vertelde.

Een groep bewoners tussen de 75 en 90 die vanaf 22.30 uur in de hal ging zitten om te kijken wie er zoal bin­ nenkwam. Zo hielden ze een oogje in het zeil, maar ze hadden het ook gezellig samen. Vierden elkaars ver­ jaardag, belden als iemand niet kwam opdagen.’

Ook bouwen aan een community?

Na de eerste succesvolle pilot in 2014 met community building in serviceflat De Koornhorst in Amsterdam Zuidoost wil een kernteam van vier community builders - Gewoon Bijzonder - in 2015 en 2016 andere serviceflats en wooncomplexen voor ouderen een community boost aanbieden. Op vier locaties in Midden Nederland willen ze één jaar community building op gang brengen als basis voor het met elkaar wonen en voor het werk van professionals. Er zijn nu drie geïnteresseerde locaties die onderzoeken of ze mee kunnen doen. Als hun verkenning én de aangevraagde subsidies positief uitpakken, heeft Gewoon Bijzonder nog ruimte voor een vierde pilotlocatie. Bent u als locatie-eigenaar, bewoners, zorg- of welzijnsaanbieders, woningcorporaties, gemeenten of fonds geïnteresseerd?

Neem dan contact op met Birgit Oelkers: oelkers@planenaanpak.nl en tel. 0621224567.

42

geen doelgroepen en doen niet aan probleeminter­ venties. Er zijn geen criteria voor ontmoetingen met bewoners, geen vragenlijsten of communicatieplan.’

Belangrijke aspecten van deze manier van werken: niet probleemgericht en niet meer individueel, maar gemeenschapsgericht met de focus op kansen. Eén van de eerste acties in de flat was een mobiel terras op de gang om in contact te komen met bewoners. ‘De gang was een logische plek. Je komt hier snel mensen tegen en knoopt makkelijk een praatje aan. Ook met degenen die nog nooit een stap in de recreatiezaal hadden gezet omdat de sfeer hen daar tegenstond. De gesprekken op het terras vormde de opmaat tot een ‘ideeëndiner’, die de start symboliseerde van de ver­ andering.

Volgens Oelkers kan community building op veel plekken worden ingezet. Ze heeft nog wel wat tips.

‘Vraag aan mensen wat hun verlangens zijn, waar ze goed in zijn en wat ze zelf willen doen en sluit daarbij aan, ga niet zelf iets aanbieden. Maak het leuk, ook voor jezelf, en vier de hoogtepunten. zoals Jim Diers, internationale community builder zegt.“Why do you have a meeting if you can have a party?” En doe dit niet van­ uit protocollen, maar omdat je erin gelooft. Je moet wel een beetje recalcitrant zijn. Als je echt wilt kan­ telen moet deze filosofie van elke laag worden: bin­ nen gemeente, zorginstellingen en bij bewoners. We hebben nog een weg te gaan, want de échte kanteling moet nog beginnen.’

Meer vragen over de ervaringen bij de Koornhorst? Neem dan contact op met Stef Spigt, locatiemanager van de Koornhorst: Sspigt@amstelring.nl

Volgens Birgit Oelkers staat community building voor: • Werk vanuit talenten en mogelijkheden, niet vanuit problemen.

• Iedereen kan iets bijdragen. Te vaak wordt kracht en kwetsbaarheid als tegenstelling gezien, maar een mens is zowel krachtig als kwetsbaar. Zie het als eenheid.

• Gericht op verbindingen en gemeenschappen. Gericht op het groter maken van de kring.

• Zie mensen niet alleen als eigenaar van problemen, maar ook als eigenaar van kansen. We richten ons te veel op de hulpvraag.

• Maak geen speciale programma’s, sluit aan bij wat er al is en bij de agenda van de gemeenschap. Wees flexibel: houd ruimte voor het onverwachte.

We werken nog te veel met plannen en formats.

• Richt je op gemeenschappen en gemeenschapskracht. Nu ligt de nadruk vaak te veel op individuele ondersteuning vanuit eigen kracht.

• Het gaat om gevoelde verantwoordelijkheid die gedeeld wordt met anderen: je lost de problemen niet voor een ander op, maar met elkaar. Whatever you do for me but without me, you do against me.

43

TIJDSCHRIFT

THEMA 3D EN BURGERKRACHT

THEMA 3D EN BURGERKRACHT

TIJDSCHRIFT

6 tips

over burgerkracht uit Alkmaar Zestien ambtenaren uit verschillende gemeenten in de regio Alkmaar gingen op expeditie Burgerkracht om meer te leren en zich te laten inspireren. Conclusie: ‘We moeten meer met elkaar en met initiatieven praten over de veranderende rol van de overheid en de manier waarop we initiatieven het best kunnen steunen.’

De groep deed twee initiatieven aan, Buurtleren.nl in Heerhugowaard en ZorgIn in Alkmaar (zie kader). Twee kleinschalige burgerinitiatieven opgezet door betrokken bewoners die al bezig zijn met waar de transformatie voor staat: meer zelf doen en meer voor elkaar zorgen.

Ze maakten de gemeenten maar wat graag deelgenoot van hun mooie plannen. Maar naast enthousiasme voor zoveel mooie vrijwillige inzet ontstond er ook discussie, want moet de gemeente dit soort initiatieven allemaal financieren? Kun je ze niet ook op een andere manier ondersteunen? En hoe dan? Hoe schat je dit soort initia­ tieven op waarde? Zes lessen uit Alkmaar (om verder over te discussiëren).

1. Weg met de gelijkheid!

Ondersteunen van initiatieven is maatwerk, je kunt ze niet allemaal op dezelfde manier behandelen. Maak initiatieven niet dood, door ze naast bestaande proto­ collen en regels te leggen. Durf ze op een andere ma­ nier te waarderen en wees niet bang voor ongelijkheid tussen initiatieven.

2. Geen papier maar passie Kijk niet alleen naar het initiatief maar ook naar de mensen achter het initiatief: in hoeverre geloof je in hen? Zie je de passie? In welke mensen ga je eigenlijk investeren? De passie van initiatiefnemers zegt soms meer over (de kans van slagen van) een initiatief dan een plan op papier.

44

>

Buurtbewoonster Willy geeft haakwerklessen bij ZorgIn voor andere buurtbewoners 45

TIJDSCHRIFT

THEMA 3D EN BURGERKRACHT

THEMA 3D EN BURGERKRACHT

3. Het gaat niet alleen over geld Het gaat vaak over geld, zowel vanuit het initia­ tief als vanuit de gemeente. Maar dat kan anders.

Gemeenten kunnen nadenken over andere vor­ men van ondersteuning, initiatieven over andere vormen van financiering. Uiteindelijk draait het om het creëren van een andere relatie tussen ge­ meente en initiatief. Meer vanuit partnerschap, minder vanuit afhankelijkheid. Stap af van de au­ tomatische reflex van geld vragen en wel of geen geld geven.

4. Maar soms gaat het wel over geld Wees ook niet bang af en toe wel financieel te ondersteunen. Te vaak komt die ondersteuning er niet uit angst voor precedentwerking, maar….. (zie punt 1). En sommige initiatieven kunnen misschien wel iets bereiken wat de gemeente niet lukt. Daar mag best financiële ondersteuning te­ genover staan.

5. Ondersteun anders

Er zijn manieren waarop initiatieven zichzelf zou­ den kunnen bedruipen. Bijvoorbeeld met crowd­ funding, het aanschrijven van fondsen of gebrui­ kers om een bijdrage vragen. Met die zoektocht kunnen gemeenten initiatieven ondersteunen.

Denk ook eens aan ondersteuning bij bijvoor­ beeld het schrijven van een business plan.

6. Creëer ambassadeurs binnen je gemeente

Een nieuwe rol voor de overheid betekent ook ge­ dragsverandering bij ambtenaren. En niet alleen voor diegenen werkzaam op het sociaal domein.

Ook de collega’s van bijvoorbeeld inkoop moeten mee. Je hebt binnen je gemeente een aantal am­ bassadeurs nodig die voorop lopen in de nieuwe manier van werken en die dat ook binnen de ge­ meente uitdragen.

Buurtleren.nl brengt buurtbewoners bij elkaar Wat: Buurtleren.nl is een marktplaats, opgezet door Klaas Wever waar elke buurtbewoner in Heerhugowaard een account kan aanmaken en gratis een cursus, opleiding of leeractiviteit kan aanbieden. Buurtbewoners die iets willen leren, kunnen daarover een vraag stellen. Vraag en aanbod variëren van het leren van Spaans tot het geven van wiskundeles. Wever: ‘Iedereen heeft wel een passie en wil anderen daar iets over leren.’ Hij ontdekt parels in de wijk, zoals een vrouw van 94 die filosofieles geeft. ‘Ze leeft op, straalt weer. Door buurtleren.nl komen buurtbewoners weer met elkaar in contact.’

Tip voor gemeenten: ‘Kijk wat er leeft in de omgeving en ga met mensen die een drive hebben in gesprek en kijk hoe je kunt faciliteren: wat hebben ze nodig om op gang te komen en te blijven. Kijk naar de persoonlijke drive van een initiatiefnemer, dat zegt soms meer over de haalbaarheid van een initiatief dan een dichtgetimmerd plan.

Persoonlijk zou ik financiële ondersteuning ook waarderen; ik ben twee dagen minder gaan werken in het onderwijs om dit op te zetten en heb zelf geïnvesteerd in de opstart.’

ZorgIn vergroot netwerk bewoners Wat: Een klein huiskamerproject in de Spoorbuurt in Alkmaar opgezet door Sylvia Huizenga waar buurtbewoners, jong en oud elkaar ontmoeten.

Het project speelt in op het behouden van zelfstandigheid, vitaliteit en welzijn. Huizenga: ‘Het initiatief wordt door de buurt gedragen en de onderlinge betrokkenheid is groter geworden.’

Het sociaal netwerk van menig buurtbewoner wordt erdoor uitgebreid. Zo ook die van bewoonster Willy. ‘Ik woon hier nu drie jaar, kende eerst niemand maar wilde niet verpieteren.’

Sinds een bezoek aan ZorgIn komt ze weer onder de mensen en heeft ze contacten die ze kan bellen om te vragen of ze een boodschap voor haar willen doen. Huizenga: ‘Willy laat zien wat – naast vrijwillige inzet – van belang is bij het laten slagen van dit soort initiatieven: mensen moeten weer durven om hulp te vragen. Dat zijn we niet meer zo gewend.’

Tip voor gemeenten: ‘Voor elk initiatief is een startkapitaal zeer welkom. Ik won de wedstrijd Slimmere Zorg! van de gemeente Alkmaar en kreeg daardoor 10.000 euro. Het gaf mij de kans om dit idee – een droom die ik al langer had – waar te maken.

Ik schakelde onder meer iemand in die mij hielp met het business plan. Ik kom uit de zorg, dus daar weet ik veel van af, maar een business plan schrijven is een ander verhaal. Je wilt jezelf bedruipen maar dat lukt nog niet altijd. Meer geld is welkom, we dragen ten slotte ook bij aan belangrijke maatschappelijke doelen zoals zelfstandigheid en het vergroten van zelfredzaamheid.

Het zou voor mij ook een vorm van waardering betekenen voor mijn inzet.’

Een paasbrunch met de buurt bij ZorgIn. 46

TIJDSCHRIFT

TIJDSCHRIFT

THEMA 3D EN BURGERKRACHT

THEMA 3D EN BURGERKRACHT

Komt een burgerinitiatief aan het loket De gemeenten Zwolle, Leeuwarden en Emmen wilden heus wel ‘iets’ met burgerinitiatieven in het sociaal domein, maar wat precies?

Belevingsbijeenkomsten waarbij de gemeenten en initiatiefnemers elkaar ontmoetten hielpen daarbij.

Zelf een belevingsbijeenkomst organiseren kan ook. Er is een procesbeschrijving met draaiboek beschikbaar waarbij een gemeente zelf met behulp van een facilitator een bijeenkomst kan uitvoeren. Voor meer informatie en het draaiboek kunt u contact opnemen met Laura Hornick via info@participationatwork.com.

welwillende ambtenaren die er soms erg alleen voor staan om uit te vinden wat zij met dit initiatief moeten of kunnen. In deze bijeenkomst ligt ener­ zijds de nadruk op onbevooroordeeld luisteren en anderzijds op openhartig vertellen over drijfveren en ervaringen. Niet het oplossen van de vraagstuk­ ken staat centraal, maar het begrijpen van elkaars wereld.’

Begin 2015 experimenteerde een aantal gemeenten daar­ om met een belevingsbijeenkomst burgerkracht. Want directeuren van de gemeente Emmen, Zwolle, en Leeu­ warden realiseerden zich dat er nog veel valt te leren op het snijvlak van de gemeentelijke organisatie en onder­ nemende burger. Zij besloten een aantal ambtenaren, in­ clusief zichzelf, de ruimte te geven om zich een paar uur lang onder te dompelen in een initiatief van inwoners. Zo konden zij de drijfveren van deze actieve inwoners goed leren begrijpen.

De bijeenkomsten leverden inzicht op in wat je als ambtenaar kunt doen als initiatiefnemers zich aan­ dienen met een voorstel of vraag, maar ook hoe je als ambtenaar in de eigen organisatie ruimte moet krijgen om uit te zoeken wat je kunt betekenen voor een initiatief. Bijvoorbeeld door te verbinden, kennis te brengen, een kritische vriend te zijn, re­ gels uit de weg nemen, beschikbaar en toeganke­ lijk te blijven en het tempo en de fases van het ini­ tiatief te respecteren. Ook wordt duidelijk wat niet werkt: problemen overnemen, aansturen, mensen intern steeds doorverwijzen, resultaten of verant­ woording vragen. ‘Dat is simpelweg niet relevant bij inwoners die in eigen tijd en op eigen wijze zelf het verschil willen maken en die nieuwe waarden creëren.’

Participation@work ontwikkelde de belevingsbijeenkomst burgerkracht. Initiatiefneemster van de belevingsbijeen­ komsten, Laura Hornick: ‘Het gaat om het overbruggen van twee werelden: die van de initiatiefnemers die het verschil maken op hun terrein en op hun manier. En de wereld van 48

Ook zo’n bijeenkomst?

Er staan steeds meer ondernemende burgers op in het sociaal domein: inwoners die zelf het heft in handen nemen om zorg te verlenen in de buurt, die een dorpstuin creëren, lokale huiskamers opzetten, of eigen vormen van dagbesteding organiseren. De collegewerkprogramma’s en Wmo-beleidstukken staan vol van verantwoordelijk­ heid nemen voor je leefomgeving en eigen kracht, maar als inwoners die ruimte pakken dan ontmoeten twee we­ relden elkaar en dan blijken ze elkaar vaak niet zo goed te kennen.

Overbruggen van twee werelden

TIJDSCHRIFT

Wel: verbinden, niet: problemen overnemen

Belevenissen in Zwolle Henk Procé, programmamanager Sociaal Domein van de gemeente Zwolle, was bij een belevingsbijeenkomst en het leverde zijn gemeente veel op.

‘We moeten anders leren omgaan met initiatieven van burgers. Binnen onze stad hebben we één zelfstandig dorpje: Wijthmen. Het vergrijst, mede omdat er geen nieuwe huizen worden gebouwd voor jongeren. Dorpsbewoners zijn bij elkaar gaan zitten om te kijken of ze ervoor konden zorgen dat jongeren zouden blijven. Er worden nu acht à twaalf woningen gebouwd. Een hele hoop voor een kleine gemeenschap met 186 huishoudens.

Daarnaast ontstond het idee om de wijkverpleegkundigen langs alle huishoudens te laten gaan om te vragen wat iedereen zelf kon bijdragen aan zorg. Er was eerst de angst voor een explosie aan hulpvragen, maar die bleef uit. Mensen gaven zelf simpele oplossingen waardoor ze zelfstandig konden blijven wonen. Af en toe een boodschap, een helpende hand in de huishouding. De Wmoconsulent en de wijkverpleegkundige fungeren nu als mini wijkteam in het dorp en iedereen is vooralsnog erg tevreden.’

49

TIJDSCHRIFT

THEMA 3D EN BURGERKRACHT

THEMA 3D EN BURGERKRACHT

Wat doen die burgers allemaal?

Zes brillen zorgen voor overzicht Burgers en bedrijven spelen een steeds belangrijker rol in de aanpak van maatschappelijk vraagstukken. Denk aan sociale ondernemers, nieuwe zorgcoöperaties en ‘gewoon’ ondernemende burgers. Maar hoe is die rol precies? En hoe kunnen gemeenten zich het beste opstellen?

Om gemeenten te helpen initiatieven in kaart te brengen en een strategie te bepalen, ontwikkelde het Instituut Maatschappelijk Innovatie (IMI) in op­ dracht van het ministerie van BZK een intakelijst en zes modellen. Het ene model is bruikbaar voor ie­ mand die werkt in de frontlinie, een ander voor stra­ tegen. Soms heb je immers een formulier nodig, soms een sessie met de benen op tafel.

Intakelijst Een vertrekpunt is de intakelijst voor gemeenten. Die zet de vragen op een rij die een gemeente aan initia­ tiefnemers kan stellen. Naast voor de hand liggende gegevens (zoals wat is de essentie van het initiatief, wie zijn er betrokken?) zijn dat bijvoorbeeld: Wil de initiatiefnemer hier ook geld mee verdienen? Is het mogelijk om politiek te ‘scoren’ met het initiatief?

Het formulier is gemaakt na onderzoek onder ge­ meenteambtenaren.

50

‘Voor onszelf een nuttige checklist’ Hans de Graaff is beleidsmedewerker bij de gemeente Leiden en werkt onder andere als een van de ideeënmakelaars.

‘De gemeente Leiden wil meer gaan aansluiten bij initiatieven uit de stad. Om goed in beeld te krijgen wat een idee precies inhoudt en waar het binnen de gemeente opgepakt zou moeten worden, zou je gebruik kunnen maken van deze taxonomie of onderdelen daarvan. Alleen moet je wel oppassen dat je niet teveel gaat formaliseren. Het is de moeite waard om daar eens over van gedachten te wisselen met andere collega’s.’

De taxonomie met de intakelijst en de modellen vindt u hier: http://doedemocratie.net/content/zes-brillen-om-tekijken-naar-initiatieven

1.

Werkvelden De eerste van de ‘brillen’ is een model van werkvelden, waarmee je initiatieven kunt verdelen over vijf doelgroepen: ouderen, patiënten, werklozen, jongeren en gezinnen. Zo wordt duidelijk waar veel aanbod is en waar weinig. In dat laatste geval kan een gemeente besluiten om initiatieven uit te lokken via bijeenkomsten met betrokkenen, door maatschappelijk aanbesteden of andere vormen van stimulering.

TIJDSCHRIFT

4.

Rol in het transformatieproces Zijn de initiatieven in een gemeente vernieuwend of meer ondersteunend? Welke verdienen ondersteuning en eventueel financiering? Deze bril onderscheidt vier soorten: spelbepalers (deze werken volgens eigen regels en hebben veel impact), pioniers (klein maar verrassend), de brede beweging (niet zo vernieuwend, maar met grote omvang) en ondersteuners (van andere initiatieven met bijvoorbeeld lobby of kennis).

2.

Bloedgroepen

5.

Groeifase

Wie komen met het initiatief? Gaat het om een vrijwillige of commerciële organisatie? De tweede bril onderscheidt vijf soorten initiatiefnemers.

Ten eerste de collectieven, zoals wijkbedrijven of zorgcoöperaties. Ten tweede de sociale ondernemers die ideële en commerciële motieven combineren. Ten derde de gekantelde organisaties: bestaande organisaties die bijvoorbeeld werken met vrijwilligers. Ten vierde mantelzorg: individuele zorgers en organisaties die hen ondersteunen. En als laatste de initiatieven van individuele of kleine groepen burgers.

Burgerinitiatieven moeten drempels nemen om voort te bestaan en te groeien. Stap één is om de eerste volgers te verzamelen. Dan volgen aandacht en erkenning, bijvoorbeeld door een subsidie of een award. Stap drie is steun van bedrijven of instituties zoals een gemeente. Als het initiatief verder groeit, ontstaat professionalisering. Een lastige fase: hoe verhoudt winst zich tot publieke steun? De volgende stap is schaalvergroting, meestal door het kopiëren van de aanpak naar andere locaties. Een laatste stap is vaak het afscheid van de initiatiefnemer.

3.

Toegevoegde waarde Gemeenten willen graag een compleet zorgaanbod op orde hebben voor ze aandacht besteden aan initiatieven uit de samenleving.

Dit model benadert het anders: wellicht kunnen die initiatieven juist bijdragen aan een compleet aanbod. Initiatieven worden onderverdeeld van ‘complementair’ via ‘versterkend’ tot ‘vraagbeperkend’. Vraagbeperkend zijn bijvoorbeeld mantelzorg en ideeën die bijdragen aan zelfredzaamheid of preventie.

6.

Verhouding tot de overheid Dit model toont vijf rolverdelingen: het initiatief is zelfstandig, het wordt door de overheid ondersteund met beleid of in de uitvoering, het is een gezamenlijk initiatief, de overheid is leidend en burgers doen mee, of – tot slot – de overheid neemt initiatief zonder burgerparticipatie. Afhankelijk van de verhouding bepaalt de gemeente wat nodig is. Het gezamenlijk initiatief met gemeenschappen is overigens nog relatief onbekend, in tegenstelling tot publiek-private samenwerking met bedrijven.

51

TIJDSCHRIFT

THEMA 3D EN BURGERKRACHT

THEMA 3D EN BURGERKRACHT

Lees verder over burgerkracht in het sociaal domein

3D en DOe-DemOcratie Zes brillen op maatschappelijk initiatief in Zorg en welZijn

Taxonomie

Nabij is Beter Bouwen aan Burgerkracht In de publicatie ‘Bouwen aan burgerkracht in het sociale domein’ van Platform31 wordt toegelicht uit welke aspecten burgerkracht bestaat, welke invulling er in de Jeugdwet, WMO 2015 en Participatiewet aan wordt gegeven en hoe je als gemeente of professional deze aspecten van burgerkracht effectief kunt ondersteunen. www.platform31.nl/publicaties/ bouwen-aan-burgerkracht-inhet-sociale-domein

52

Pieter Hilhorst en Jos van der Lans schreven drie essays over de beloften van de drie decentralisaties.

Het eerste essay gaat over de groeiende populariteit van het begrip eigen kracht en de vraag of het wenselijk is dat eigen kracht vaak geïnterpreteerd wordt als eigen verantwoordelijkheid. Het tweede essay gaat over het mandaat van sociale wijkteams. In het derde essay, dat handelt over de financiering van het sociale domein, bepleiten de auteurs dat de winst die opgebracht wordt door meer in te zetten op preventie ook ten goede moet komen aan de groep die de inspanning levert. www.slideshare.net/KING_ Gemeenten/publicatie-kingjaarcongres-2015-jos-vdlans-en-pieter-hilhorst-nabijis-beter

Tijdschrift sociale vraagstukken

E-boek buurt- en dorpskracht In 2012 startte Movisie met het volgen van 25 initiatieven in buurt- of dorpskracht: burgerinitiatieven waarbij de kracht van een gebied benut wordt en de burger centraal staat om een vraagstuk aan te pakken. In dit e-boek doen ze verslag van hun bevindingen. www.movisie.nl/publicaties/ e-boek-stappen-buurtdorpskracht

Kantelt Nederland richting burgers die overnemen, naar een bruisende beweging van burgerinitiatieven? De felle polemiek die professor transitiekunde Jan Rotmans daarover voerde met de hoogleraren Evelien Tonkens en Jan

Na de transitie ontstaat nu steeds meer ruimte voor de transformatie: de opgave om de sociale dossiers integraler, meer vanuit eigen kracht en dichter bij de mensen te organiseren. Deze publicatie kan gemeenten hierbij helpen.

Er zijn zes manieren ("brillen") van kijken naast elkaar gezet, die elkaar aanvullen in het doorgronden van de opkomst aan initiatieven. http://doedemocratie.net/ content/zes-brillen-om-tekijken-naar-initiatieven

bewoners -community ontwikkeling- mee te laten wegen. Volgens de opstellers bestaat de kans dat sociale teams alleen worden ingezet voor individuele probleemoplossing, waarbij collectieve burgerkracht en het versterken van sociale netwerken (het sociale domein) achterwege blijft. Ook vinden zij dat de opbouwwerker deel uit moet maken van het sociale wijkteam. www.buurtwerknederland.nl/ 11-pamflet-10

Burgers maken hun buurt

Willem Duyvendak wordt in dit nummer overzichtelijk samengevat. www.movisie.nl/publicaties/ tijdschrift-sociale-vraagstukken-voorjaar-2015

Pamflet 10 Enkele 'meedenkers en doeners' vanuit het opbouwwerk zijn gekomen met 'Pamflet 10', een dringende oproep om bij inrichting van sociale wijkteams de inbreng van

Veel burgers werken actief samen aan de kwaliteit van hun eigen buurt, omdat ze dat belangrijk vinden, en omdat het leuk is om te doen. Overheden juichen dit soort initiatieven toe, maar worden daarbij met nieuwe vragen geconfronteerd. De publicatie ‘Burgers maken hun buurt’ dat tot stand kwam in samenwerking met Platform31 is een praktische handreiking voor professionals zoals

TIJDSCHRIFT

wijkambtenaren en buurtopbouwwerkers. www.platform31.nl/publicaties/ burgers-maken-hun-buurt

Gestuurde zelfsturing Decentralisaties en participatie in het sociaal maatschappelijk domein

Daphne Bressers Martijn van der Steen Mark van Twist

Leren innoveren in het sociaal domein -

Het essay van de Nederlandse School voor Openbaar Bestuur en het Planbureau: ‘Gestuurde zelfsturing, Decentralisaties en participatie in het sociaal maatschappelijk domein’ gaat in op de vraag hoe decentralisaties in het sociale domein en de pogingen om participatie te vergroten elkaar in de

Gemeenten zullen anders moeten handelen als zij burgerinitiatieven meer ruimte willen geven en innovatie en diversiteit in het zorgaanbod willen stimuleren bij maatschappelijke organisaties.

Dat kan alleen wanneer ze uit bureaucratische reflexen stappen, belemmeringen wegnemen en maatschappelijke doelstellingen centraal stellen. Dergelijke veranderingen gaan gepaard met allerlei onzekerheden en belangenconflicten. Juist

praktijk ontmoeten. Want in veel gevallen zal het zo zijn dat er behoefte is aan meer participatie, terwijl die niet vanzelfsprekend komt.

En dat terwijl het succes of falen van de decentralisatieoperatie er sterk van afhankelijk is. Er is dus een groot bestuurlijk belang bij een zeer gerichte en specifieke toename van participatie.

Dat roept de vraag op of en hoe gemeenten de participatie van burgers in het sociale domein kunnen vergroten. http://www.nsob.nl/publicaties/

door deze in het veranderingsproces te betrekken heeft de transformatie kans van slagen. Gemeenten moeten daartoe samen met burgers, professionals en organisaties uitzoeken wat werkt, en wat niet en daarvan leren. Dit stelt de Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling (RMO) in het advies: Leren innoveren in het sociaal domein. www.adviesorgaan-rmo.nl/ Publicaties/Adviezen/Leren_ innoveren_in_het_sociaal_ domein_december_2014

Vorm geven aan inhoud

Gestuurde zelfsturing -

53

TIJDSCHRIFT

THEMA 3D EN BURGERKRACHT

THEMA 3D EN BURGERKRACHT

COLUMN

Aan de slag met burgerkracht in het sociaal domein?

beschikbaar waarmee gemeenten zelf een belevingsbijeenkomst over burgerkracht kunnen organiseren.

In zo’n bijeenkomst gaan gemeente en burgerinitiatief met elkaar in gesprek om elkaars perspectief te beleven en zo de samenwerking in de toekomst te verbeteren.

Een belangrijk onderdeel van de “Verkenningen Transformatie Sociaal Domein” is het bevorderen van de inzet van burgerkracht in het sociaal domein en het vergroten van het aansluitingsvermogen bij maatschappelijk initiatief.

3. Inkoopdagen en leerkring Binnen

In het kader hiervan zullen de aankomende tijd diverse activiteiten worden georganiseerd waarin dit onderwerp een nadrukkelijke plek zal krijgen, een deel is nog in ontwikkeling maar concrete voorbeelden zijn:

1. Workshops en landelijke bijeenkomst Tijdens diverse bijeenkomsten en congressen georganiseerd door Rijk en VNG zijn er workshops te volgen over het thema burgerkracht in het sociaal domein. Specifiek zal er in het najaar in Zaanstad nog een bijeenkomst georganiseerd worden voor en door gemeenten over burgerkracht in het sociaal domein.

2. Belevingsbijeenkomsten Er is een uitgebreid draaiboek via www.gemeentenvandetoekomst.nl 54

inkoop is burgerkracht ook een belangrijk onderdeel.

Daar wordt ook aandacht aan besteed tijdens regionale inkoopdagen die worden georganiseerd en een leerkring over maatschappelijk aanbesteden in het sociaal domein.

Houd de website van het programma Gemeenten van de Toekomst van het ministerie van BZK www.gemeentenvandetoekomst.nl goed in de gaten voor het laatste nieuws en activiteiten!

Voor vragen en tips over burgerkracht in het sociaal domein kunt u een e-mail sturen naar: GemeentenvandeToekomst@minbzk.nl En natuurlijk kunt u ook het OndersteuningsTeam Decentralisaties (OTD) benaderen voor ondersteuning op dit thema via otd@vng.nl en www.vng.nl/otd

Tot ziens!

Joop Hofman

Noaberschap is niet van de overheid

Onder de noemer “Verkenningen Transformatie Sociaal Domein” verdiepen verschillende gemeenten en het Rijk samen diverse thema’s in de transformatie.

Een belangrijk thema is het bevorderen van de inzet van burgerkracht in het sociaal domein. Verschillende activiteiten ondersteunen gemeenten hier de komende tijd bij.

Het project “Verkenningen Transformatie Sociaal Domein” biedt ondersteuning in het transformatieproces, deelt ervaringen en verspreidt kennis. Steeds gaat het hierbij om het samen leren innoveren en samen zoeken naar de beste manier van werken op basis van datgene wat in de lokale praktijk wordt ondervonden.

TIJDSCHRIFT

Het was in de Achterhoek. Volle zaal met inwoners. De meneer met zijn blauwe windjack legde zijn koekje neer, naast het kopje, veegde zijn mond af en ergens tussen vragen en stellingnemend zei hij: “Als noaberschap beleid wordt, zijn wij het kwijt.“ Bhwamm! Elk woord is raak. De wethouder stopt zijn 3D (drie overheidsdecentralisaties)-presentatie, beseffend dat zijn volgende powerpointplaatjes gaan over noaberschap.

Noaberschap is niet van de overheid, het is van de gemeenschap. De overheid kan ze er ruimte voor geven.

Joop Hofman is één van de eigenaren van Rode Wouw BV. Sleutelwoord is participatie.

Hij begeleidt onder andere de landelijke Community of Practice Productiekracht in wijken.

We kunnen in dit geval noaberschap ook vervangen door burgerkracht. Dat is niet van de overheid, niet van zorgprofessionals, niet van kantelaars 2.0, niet van welzijnswerkers. Maar van burgers en de sociale constructies waarin zij leven.

En tegelijkertijd zorgt noaberschap of burgerkracht voor een sterke samenleving, waarbij aandacht, zorg, warmte, plezier, liefde, beleving, lol, binding en plezier de hoofdmoot toont. Door institutionele ogen kijkend lees je woorden als preventief of sociale duurzaamheid. Met managers-ogen lees je besparingen, doeleffectiviteit of vraaggericht. Voordat je het weet, ben je Ben, een tachtigjarige die plaatjes draait op de zondagmiddagsoos voor ouderen. “Ik was opeens een voorliggende voorziening geworden.” Toen heeft hij de relatie met de gemeente maar opgezegd.

En dat maakt het allemaal zo moeilijk. De overheid wil helpen, niet door de activiteit over te nemen, maar door de bedoeling over te nemen. Het moet beleid worden.

Terwijl het gemeenschapsvorming is. Wat burgers doen vanuit waarden voor de gemeenschap waarin ze leven, dreigt met woorden als versterken, verduurzamen en borgen gedegradeerd te worden tot beleidsratio.

Maar - en dat is de andere kant - wat als al die professionals niet logisch aansluiten bij die waardenrijke initiatieven van burgers? Dan wordt hun goede professionalswerk beperkt tot van de samenleving geïsoleerde acties, die alleen met probleemcijfers te legitimeren zijn. En krijgen actieve inwoners net niet die support die hen verder zou kunnen brengen.

3D zonder burgerkracht dreigt een geïsoleerde bezigheid te worden, 3D met burgerkracht dreigt onteigening te worden. Ik laat de lezer achter zonder oplossingen, en zo hoort het ook…

55

Dit tijdschrift in de serie over de veranderende relatie tussen samenleving en overheid gaat over burgerkracht in het sociaal domein. Burgers doen ook in het sociaal domein steeds meer zelf en samen. Gemeenten zoeken op hun beurt naar manieren waarop deze initiatieven kunnen aansluiten bij en bijdragen aan doelen die zij zich hebben gesteld in het kader van de decentralisaties.

Want de transitie is achter de rug en nu is het tijd voor de werkelijke transformatie. Burgerinitiatieven vragen om een andere verhouding tussen burger en overheid. Wat is de nieuwe rol van gemeenten en hoe kunnen zij het beste omgaan met initiatieven in het sociaal domein? Wanneer zijn initiatieven van toegevoegde waarde en hoe bepaal je dat? En op welke manier kun je initiatieven het beste steunen? Veel vragen en niet altijd sluitende antwoorden, in deze uitgave vindt u wel veel reflectie, praktische tips en inspiratie.

Lees meer op www.tijdvoorsamen.nl

3D Journaal

de gaten Houd het 3D Journaal in elden en tips rbe voo voor meer mooie kracht in ger bur van ied geb op het Journaal 3D Het . het sociaal domein vandeten een em w.g ww op u vindt het op en al rna toekomst.nl/3djou in van me Do l iaa Soc m foru n beslote de VNG.